Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία

Κλασική εποχή (508-323 π.Χ.)

3.2. Κοινωνία

Το 481 π.Χ. στο συνέδριο της Κορίνθου η Αθήνα, η Σπάρτη και πλήθος ακόμα πολιτείες είχαν συμπήξει την Ελληνική Συμμαχία για να πολεμήσουν τους Πέρσες. Η συμμαχία διαλύθηκε μετά τα Περσικά, ή καλύτερα επιμερίστηκε σε δύο, στην Πελοποννησιακή και στη Συμμαχία της Δήλου, έτσι που η Ελλάδα να χωριστεί σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα.

Ο διχασμός ήταν ουσιαστικός, καθώς οι δύο ηγετικές πόλεις αντιπροσώπευαν διαφορετικούς κόσμους: η Αθήνα τους προοδευτικούς Ίωνες και τη δημοκρατία, η Σπάρτη τους συντηρητικούς Δωριείς και την ολιγαρχία. Ωστόσο, ο χωρισμός δεν ήταν απόλυτος: στις δωρικές πολιτείες της Πελοποννησιακής Συμμαχίας υπήρχαν πάντα δημοκρατικοί πολίτες, όπως και στις ιωνικές πολιτείες της Συμμαχίας της Δήλου ποτέ δεν έλειψαν οι ολιγαρχικοί. Έτσι, ο πολιτικός διχασμός εισχωρούσε στα εσωτερικά κάθε πόλης, καθώς οι δύο μερίδες βρίσκονταν σε αδιάκοπη, κρυφή ή φανερή, σύγκρουση, που συχνά άγγιζε ή και ξεπερνούσε τα όρια της εμφύλιας σύρραξης.

Τα πολιτικά πάθη οξύνθηκαν και οι ισορροπίες διαταράχτηκαν, όταν ξέσπασε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, και οι συνέπειες ήταν για τις ελληνικές κοινωνίες καταστροφικές. Γράφει σχετικά ο Θουκυδίδης (3.81-3):

Οι εμφύλιες συγκρούσεις έφεραν μεγάλες κι αμέτρητες συμφορές στις πολιτείες, συμφορές που γίνονται και θα γίνονται πάντα όσο δεν αλλάζει η φύση του ανθρώπου, συμφορές που μπορεί να είναι βαρύτερες ή ελαφρότερες, κι έχουν διαφορετική μορφή ανάλογα με τις περιστάσεις. Σε καιρό ειρήνης, και όταν ευημερεί ο κόσμος και οι πολιτείες, οι άνθρωποι είναι ήρεμοι, γιατί δεν τους πιέζουν ανάγκες φοβερές. Αλλ᾽ όταν έρθει ο πόλεμος, που φέρνει στους ανθρώπους την καθημερινή στέρηση, γίνεται δάσκαλος της βίας κι ερεθίζει τα πνεύματα του πλήθους σύμφωνα με τις καταστάσεις που δημιουργεί.

Για να δικαιολογούν τις πράξεις τους άλλαζαν ακόμα και τη σημασία των λέξεων. Η παράλογη τόλμη θεωρήθηκε ανδρεία και αφοσίωση στο κόμμα, η προσωπική διστακτικότητα θεωρήθηκε δειλία που κρύβεται πίσω από εύλογες προφάσεις και η σωφροσύνη προσωπίδα της ανανδρείας. Η παραφορά θεωρήθηκε ανδρική αρετή, ενώ η τάση να εξετάζονται προσεκτικά όλες οι όψεις ενός ζητήματος θεωρήθηκε πρόφαση για υπεκφυγή. Όποιος ήταν έξαλλος γινόταν ακουστός, ενώ όποιος έφερνε αντιρρήσεις γινόταν ύποπτος. Όποιον επινοούσε κανένα τέχνασμα και πετύχαινε τον θεωρούσαν σπουδαίο· ενώ όποιος ήταν αρκετά προνοητικός ώστε να μη χρειαστούν τέτοια μέσα, θεωρούσαν ότι διαλύει το κόμμα και ότι είναι τρομοκρατημένος από την αντίπαλη παράταξη. Με μια λέξη, όποιος πρόφταινε να κάνει κακό πριν από άλλον ήταν άξιος επαίνου, καθώς κι εκείνος που παρακινούσε στο κακό όποιον δεν είχε σκεφτεί να το κάνει.

Καμιά από τις δύο παρατάξεις δεν είχε κανέναν ηθικό φραγμό, κι εκτιμούσε περισσότερο όσους κατόρθωναν να κρύβουν κάτω από ωραία λόγια φοβερές πράξεις. Όσοι πολίτες ήταν μετριοπαθείς θανατώνονταν από τη μια ή την άλλη παράταξη, είτε επειδή είχαν αρνηθεί να πάρουν μέρος στον αγώνα είτε επειδή η ιδέα και μόνο ότι θα μπορούσαν να επιζήσουν προκαλούσε εναντίον τους το φθόνο. Έτσι οι εμφύλιοι σπαραγμοί έγιναν αιτία ν᾽ απλωθεί σ᾽ όλο τον ελληνικό κόσμο κάθε μορφή κακίας, και το ήθος, που είναι το κύριο γνώρισμα της ευγενικής ψυχής, κατάντησε να είναι καταγέλαστο, κι εξαφανίστηκε.

Οι ιστορικές εμπειρίες φυσικό είναι να επηρεάζουν και τη θρησκευτική ζωή. Οι ανέλπιστες νίκες στα Περσικά είχαν δημιουργήσει ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης απέναντι στους θεούς, που οι Έλληνες πίστευαν ότι τους είχαν παρασταθεί στις πολεμικές συγκρούσεις. Παράλληλα όμως, από τις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα είχε ξεκινήσει και ένα κίνημα διαφωτισμού, που σιγά σιγά μετακινούσε το κέντρο βάρος των αξιών από τους θεούς στους ανθρώπους.

Ο ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΟΦΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Στον διαφωτισμό εντάσσονται όλα τα φιλοσοφικά ρεύματα που βασίζονται στον ορθό λόγο, διαδίδουν τη γνώση και καταπολεμούν τις ριζωμένες, αυθαίρετες και δογματικές αντιλήψεις καθώς και κάθε μορφή αυθεντίας, συχνά και της θεϊκής.

Ο αρχαίος ελληνικός διαφωτισμός ξεκίνησε τον 6ο π.Χ. αιώνα, στην Ιωνία, με τους φυσικούς φιλοσόφους. Αργότερα επικεντρώθηκε και αναπτύχτηκε στην Αθήνα, όπου το σοφιστικό κίνημα, όπως ονομάστηκε, κορυφώθηκε γύρω στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα, όταν έδρασε η λεγόμενη πρώτη γενιά των σοφιστών - άντρες σοφοί που τριγύριζαν τις ελληνικές πόλεις διδάσκοντας με μεγάλη επιτυχία, και υψηλά δίδακτρα, τους νέους.

Ένας από αυτούς, ο Πρωταγόρας, όταν ρωτήθηκε τι ακριβώς διδάσκει, απάντησε πως «το μάθημα είναι η σωστή σκέψη για τα ιδιωτικά θέματα, πώς να κυβερνά κανείς καλύτερα το σπιτικό του, καθώς και για τα θέματα της πολιτείας, πώς να γίνει εξαιρετικά ικανός να χειρίζεται, με έργα και λόγια, τις πολιτικές υποθέσεις» (Πλάτων, Πρωταγόρας 318e-319a).

Θέτοντας τόσο υψηλούς στόχους, η σοφιστική διδασκαλία εύκολα μπορούσε να ξεστρατίσει· και πραγματικά, οι σοφιστές της δεύτερης γενιάς δεν άργησαν να κάνουν κατάχρηση του ορθολογισμού και της ευγλωττίας τους: όχι σπάνια οι συλλογισμοί τους οδηγούσαν σε αδιέξοδα σοφίσματα, και η διδασκαλία τους είχε επιδεικτικό περισσότερο παρά μορφωτικό χαρακτήρα. Δίκαια οι ακραίες θέσεις τους προκάλεσαν την αντίδραση του Σωκράτη και των σωκρατικών, ιδιαίτερα του Πλάτωνα, που περισσότερο σε αυτόν οφείλεται η τελική δυσφήμιση του σοφιστικού κινήματος. Έτσι, και η ίδια η λέξη σοφιστής, που αρχικά σήμαινε «μυαλωμένος, γνώστης, μάστορας» κ.τ.ό., γρήγορα έφτασε να χρησιμοποιείται όπως και σήμερα, με αρνητική σημασία, για όσους με τα λόγια τους παραπλανούν και εξαπατούν τους ακροατές τους.

Οι τελευταίες εξελίξεις δεν πρέπει να επισκιάσουν την καταλυτική, εξαρχής αμφίσημη, επίδραση των σοφιστών στην ελληνική κοινωνία. Το σοφιστικό κίνημα από τη μια κατάργησε φραγμούς, άνοιξε δρόμους, γονιμοποίησε την προοδευτική σκέψη και επηρέασε θετικά όλους τους τομείς των γραμμάτων και των τεχνών· από την άλλη υποβάθμισε παλιές αναγνωρισμένες αξίες, δημιούργησε ιδεολογικά κενά και ξύπνησε αμφιβολίες. Οι Έλληνες του 4ου π.Χ. αιώνα δεν ένιωθαν πια ακλόνητα κάτω από τα πόδια τους τα θεμέλια όπου επάνω τους στηρίζονταν τα εξαιρετικά επιτεύγματα της χρυσής εποχής.

Γενικά στους κλασικούς αιώνες, αλλά ιδιαίτερα μετά τα τραυματικά βιώματα του Πελοποννησιακού πολέμου, οι πολιτείες δεν έπαψαν βέβαια να χτίζουν ναούς και να γιορτάζουν με μεγαλοπρέπεια τις θρησκευτικές γιορτές, οι ιδιωτικές και δημόσιες θυσίες συνεχίζονταν, τα μαντεία και τα άλλα θρησκευτικά κέντρα εξακολουθούσαν να υποδέχονται αθρόους προσκυνητές και αναθήματα· όμως ολοένα και περισσότερο το βαθύ και γνήσιο θρησκευτικό συναίσθημα που διακρίναμε στην Αρχαϊκή εποχή παραχωρούσε τη θέση του σε μιαν επιφανειακή ευσέβεια, που μόνο φαινομενικά αντιδρούσε στην ηθική εκτροπή και την αθεΐα.[1]

Τις υπερήφανες γενιές των μαραθωνομάχων και των σαλαμινομάχων, που αυτοί και τα παιδιά τους πραγμάτωσαν και βίωσαν την εποχή της μεγάλης ακμής, διαδέχτηκαν, στο τελευταίο τέταρτο του 5ου π.Χ. αιώνα, οι φανατισμένες γενιές του Πελοποννησιακού πολέμου, και ακολούθησαν, μετά τον πόλεμο, οι τραυματισμένες, αμήχανες γενιές των επιγόνων. Αδυνατισμένες, οι πόλεις-κράτη στάθηκαν ανίκανες να αντισταθούν αποτελεσματικά πρώτα στις περσικές θελήσεις, ύστερα και στην προέλαση των Μακεδόνων, ώσπου το σύνθημα του πανελληνισμού να ξανοίξει καινούργια ελπιδοφόρα προοπτική. Δεν είναι καθόλου σύμπτωση ότι ο Φίλιππος θέλησε σε μια πανελλήνια σύνοδο, πάλι στην Κόρινθο, να ανανεώσει την Ελληνική Συμμαχία εναντίον των Περσών και να αναφτερώσει το έθνος.
----------------------------------
1. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι καταγγελίες και οι δίκες για ασέβεια πολλαπλασιάστηκαν στο δεύτερο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα, αλλά και ότι τα κίνητρά τους ήταν ολοφάνερα πολιτικά.

Ο Ξενοφώντας, ο Ανταλκίδας και η ειρήνη

Μετά τα γεγονότα του Ελλησπόντου και την καταστροφή των Σπαρτιατών στην Άβυδο οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν σ’ έναν αγώνα κατοχής όσο το δυνατό περισσότερων πόλεων και από τα δύο στρατόπεδα. Στην Αίγινα, που ως τότε είχε φιλικές σχέσεις με την Αθήνα, ο Ετεόνικος, αφού κατάφερε να ξεσηκώσει τους ντόπιους, άρχισε να κάνει επιδρομές στην Αττική.

Η απάντηση της Αθήνας ήταν να στείλει αμέσως τον Πάμφιλο με αξιόλογη δύναμη οπλιτών: «Τούτος κατασκεύασε οχυρώσεις και πολιορκούσε τους Αιγινήτες κι από τη στεριά αλλά κι από τη θάλασσα, με δέκα πολεμικά». (5,1,2). Κατόπιν αυτού έσπευσε στην Αίγινα ο Τελευτίας και έδιωξε τους Αθηναίους από όλο το νησί περιορίζοντάς τους μόνο στα οχυρά.

Αμέσως μετά οι Σπαρτιάτες έστειλαν το ναύαρχο Ιέρακα προς αντικατάσταση του Τελευτία, ο οποίος γνώρισε την αποθέωση από το στρατό του: «… έβαλε πλώρη για την πατρίδα του σ’ αληθινά θριαμβευτική ατμόσφαιρα: καθώς κατέβαινε στην παραλία για το ταξίδι του γυρισμού, δεν έμεινε στρατιώτης που να μην του σφίξει το χέρι· άλλοι τον στεφάνωναν με άνθη, άλλοι με ταινίες· ακόμη και την ώρα που ξανοιγόταν το καράβι του από τη στεριά, όσοι δεν τον είχαν προφτάσει του ‘ριχναν στεφάνια με πολλές καλές ευχές». (5,1,3).

Ο Ξενοφώντας μετά την περιγραφή σχολιάζει: «Το ξέρω βέβαια πως αυτά που διηγούμαι δεν αφορούν αξιόλογες δαπάνες, ριψοκίνδυνες επιχειρήσεις ή τεχνάσματα· ωστόσο νομίζω, μα τον Δία, ότι αξίζει να συλλογιστεί κανείς με ποιον τρόπο κατόρθωσε ο Τελευτίας να γεννάει τέτοιες διαθέσεις στους υφισταμένους του – γιατί αυτό αποτελεί σημαντικότερο επίτευγμα, για έναν άνδρα, από το να δαπανήσει πολλά χρήματα ή να περάσει πολλούς κινδύνους». (5,1,4).

Ο Ιέραξ άφησε στην Αίγινα δώδεκα πλοία με αρμοστή το Γοργώπα κι αμέσως έκανε πανιά για τη Ρόδο. Οι εξελίξεις αυτές έκαναν τους Αθηναίους που βρίσκονταν στα οχυρά της Αίγινας να βρεθούν σε ασφυκτική πίεση. Ακόμη κι όταν τέσσερις μήνες αργότερα κατάφεραν να επαναπατρίσουν τους εκεί στρατιώτες, οι επιδρομές του Γοργώπα τους ανάγκασαν να πάρουν δραστικά μέτρα. Εξέλεξαν ναύαρχο τον Εύνομο και τον έστειλαν με δεκατρία πλοία να ανακόψει το Γοργώπα.

Οι Λακεδαιμόνιοι από την πλευρά τους όρισαν ναύαρχο τον Ανταλκίδα ελπίζοντας ότι, επειδή ήταν ιδιαιτέρως συμπαθής στον Τιρίβαζο, θα πετύχαιναν συμμαχία με τους Πέρσες. Ο Ανταλκίδας πήρε τα πλοία που είχε ο Γοργώπας στην Αίγινα, τα οδήγησε στην Έφεσο μαζί με όλο το σπαρτιατικό ναυτικό κι αμέσως μετά διέταξε το Γοργώπα να επιστρέψει στην Αίγινα με δώδεκα πλοία. Στην επιστροφή συνάντησε τον Εύνομο με τα πλοία του και κατάφερε να τον αιφνιδιάσει μέσα στη νύχτα πλέοντας αθόρυβα κι αιχμαλωτίζοντας τέσσερα πολεμικά.

Η υπόθεση της Αίγινας φάνηκε να γέρνει προς την πλευρά των Αθηναίων, όταν κατάφεραν με τα πλοία του Χαβρία και τη συμμετοχή οπλιτών που είχαν αρχηγό το Δημαίνετο να συντρίψουν τις σπαρτιατικές δυνάμεις στην Τριπυργία μαζί με τους συμμάχους τους. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκε και ο ίδιος ο Γοργώπας: «Μετά απ’ αυτό, ακόμα κι ο Ετεόνικος, όσο κι αν τους πίεζε, δεν κατόρθωσε να πείσει τους ναύτες του να πιάσουν τα κουπιά, γιατί δεν τους έδινε μισθό· το αποτέλεσμα ήταν ότι οι Αθηναίοι κυκλοφορούσαν στη θάλασσα όπως τον καιρό της ειρήνης». (5,1,13).

Όμως, συγκρούσεις μαίνονταν παντού. Ο Νικόλοχος, αφού διορίστηκε διοικητής του στόλου από τον Ανταλκίδα, λεηλάτησε την Τένεδο κι έβαλε πλώρη για την Άβυδο. Οι Αθηναίοι τον πολιόρκησαν στην Άβυδο έχοντας ως ορμητήριο τη Χερσόνησο. Η Σπάρτη προκειμένου να ανασυγκροτήσει τα υπολείμματα του στρατού, που είχαν μείνει στην Αίγινα, έστειλε εκεί τον Τελευτία, ο οποίος πέτυχε τη συσπείρωση των δυνάμεων μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Η αδιαπραγμάτευτη δημοτικότητά του έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις.

Όσο για το σχέδιο που σκόπευε να εκτελέσει ήταν πάρα πολύ απλό: επιδρομή με τα πλοία και πλιάτσικο στην πόλη της Αθήνας: «Κι αν κανένας κρίνει ότι ήταν τρέλα να ξεκινάει με δώδεκα πολεμικά να χτυπήσει εχθρό που είχε τόσα πλοία, ας προσπαθήσει να καταλάβει το σχέδιό του: σκέφτηκε ότι μετά το θάνατο του Γοργώπα, οι Αθηναίοι θα φρόντιζαν λιγότερο το ναυτικό που είχαν στο λιμάνι τους· κι αν ακόμα ήταν αγκυροβολημένα εκεί πολεμικά, ο Τελευτίας λογάριαζε πως ήταν λιγότερο επικίνδυνο να επιτεθεί σε είκοσι πλοία στην Αθήνα παρά σε δέκα αλλού – γιατί ήξερε ότι όταν βρίσκονταν σε εκστρατεία, οι ναύτες θα διανυκτέρευαν κοντά στα πλοία τους, ενώ όταν βρίσκονταν στην Αθήνα οι τριήραρχοι θα κοιμόνταν στα σπίτια τους κι οι ναύτες θα διανυκτέρευαν άλλος εδώ κι άλλος εκεί». (5,1,19-20).

Δίνοντας εντολές να καταστρέφουν μόνο τα πολεμικά πλοία ενώ τα μεταγωγικά και κυρίως τα φορτωμένα εμπορικά να τα δέσουν και να τα πάρουν μαζί τους χτύπησε το λιμάνι της Αθήνας τα ξημερώματα προκαλώντας πανικό: «Μερικοί από τους άνδρες του, μάλιστα, πήδηξαν έξω στην εμπορική αποβάθρα, άρπαξαν μερικούς εμπόρους κι εφοπλιστές και τους πήραν στα πλοία τους». (5,1,21).

Όταν οι Αθηναίοι έστειλαν όλες τις στρατιωτικές τους δυνάμεις (και από οπλίτες και από ιππείς) στον Πειραιά νομίζοντας ότι τον είχαν καταλάβει, ήταν πλέον αργά. Ο Τελευτίας είχε ήδη αποχωρήσει κι, αφού έστειλε στην Αίγινα όλα τα εμπορικά που αιχμαλώτισε – με τη συνοδεία τεσσάρων πολεμικών –, έπλευσε με τις υπόλοιπες δυνάμεις σε όλα τα παράλια της Αττικής, μέχρι το Σούνιο λεηλατώντας πορθμεία γεμάτα κόσμο που έρχονταν από τα νησιά κι αιχμαλωτίζοντας ψαράδικα, μαούνες κι ό,τι λογής πλεούμενο έβρισκε μπροστά του.

Τα λάφυρα που μετέφερε και ξεπούλησε στην Αίγινα του επέφεραν χρήμα, ώστε να δώσει στους άνδρες προκαταβολή το μισθό ενός μήνα. Κατόπιν αυτών δε χρειάζεται να γίνει λόγος για την προθυμία των ανδρών στις διαταγές του. Ο Τελευτίας ανασυγκρότησε το στρατό κυριολεκτικά από τις στάχτες του.

Εντωμεταξύ, ο Ανταλκίδας γύρισε μαζί με τον Τιρίβαζο από το βασιλιά και είχε συμφωνήσει μαζί του ότι, αν οι αντίπαλοι αρνηθούν τους όρους της ειρήνης που θα προτείνει ο βασιλιάς, θα συμμαχούσαν στρατιωτικά εναντίον τους. Αν ο Τελευτίας ήταν ο άνθρωπος που επανέφερε τις ισορροπίες στη θάλασσα, ο Ανταλκίδας ήταν εκείνος που ξανάβαλε στο παιχνίδι της διπλωματίας τη Σπάρτη επαναφέροντάς τη στο προσκήνιο των περσικών διαβουλεύσεων.

Η πολιτική του σκληρού επεκτατισμού από τον Αγησίλαο είναι φανερό ότι οδήγησε σε δυσμένεια κι απομόνωση. Ο Ανταλκίδας κατάφερε να ανατρέψει το κλίμα δίνοντας διέξοδο στην πόλη του. Θα έλεγε κανείς ότι ήταν ο μόνος που κινούταν με σχέδιο μέσα στο χάος ενός πολεμικού κόσμου. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά αμέσως μετά πρόσφερε και μια υψίστης σημασίας στρατιωτική νίκη για την πατρίδα του αιχμαλωτίζοντας και τα οχτώ πλοία, που υπό την αρχηγία του Θρασύβουλου του Κολλυτέα ερχόταν από τη Θράκη να ενωθούν με τον αθηναϊκό στόλο.

Ο Ανταλκίδας μετέτρεψε τις πολεμικές εξελίξεις σε προσωπική υπόθεση. Αλλάζοντας άρδην το διπλωματικό τοπίο μετέβαλε καθοριστικά και τους στρατιωτικούς συσχετισμούς, αφού έλαβε και είκοσι πλοία από τις Συρακούσες «καθώς κι άλλα από τα μέρη της Ιωνίας που εξουσίαζε ο Τιρίβαζος, ενώ άλλα ακόμη επανδρώθηκαν από την περιοχή του Αριοβαρζάνη». (5,1,28).

Από την άλλη, ο Φαρνάβαζος, η ηχηρότερη αντιλακωνική φωνή, επί της ουσίας αποσύρεται, αφού λαμβάνει εντολή να μεταφερθεί στο εσωτερικό της χώρας και είναι απόλυτα ευχαριστημένος, καθώς παντρεύεται την κόρη του βασιλιά: «Έτσι ο Ανταλκίδας συγκέντρωσε συνολικά περισσότερα από ογδόντα πλοία κι έγινε κυρίαρχος της θάλασσας, τόσο ώστε σταματούσε τα καράβια που κατέβαιναν από τον Πόντο για την Αθήνα και τα οδηγούσε στους συμμάχους των Λακεδαιμονίων». (5,1,28).

Τώρα πια οι συνθήκες ήταν ώριμες για την ειρήνη: «Οι Αθηναίοι, βλέποντας τη δύναμη του εχθρικού ναυτικού, φοβήθηκαν μη συντριβούν όπως την προηγούμενη φορά, μια και ο Βασιλεύς είχε συμμαχήσει με τους Λακεδαιμονίους· έπειτα τους δυσκόλευαν τον ανεφοδιασμό οι επιδρομές από την Αίγινα. Γι’ αυτούς τους λόγους ήθελαν πολύ να κάνουν ειρήνη. Από την άλλη, οι Λακεδαιμόνιοι ήταν αναγκασμένοι να διατηρούν ένα τάγμα στο Λέχαιο κι άλλο στον Ορχομενό, καθώς και να φυλάνε τις πόλεις – όσες εμπιστεύονταν, για να μην καταστραφούν, κι όσες δεν εμπιστεύονταν, για να μην αποστατήσουν – κι είχαν εμπλακεί σ’ αμοιβαία παρενοχλητικές επιχειρήσεις γύρω από την Κόρινθο· είχαν κουραστεί λοιπόν από τον πόλεμο. Οι Αργείοι πάλι, ξέροντας ότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν κηρύξει επιστράτευση εναντίον τους κι ότι δεν θα τους ωφελούσε πια η επίκληση των ιερών μηνών, ήταν πια κι εκείνοι πρόθυμοι για ειρήνη. Έτσι, όταν ο Τιρίβαζος παρήγγειλε να παρουσιαστούν όσοι ήθελαν ν’ ακούσουν τους όρους ειρήνης που πρότεινε ο Βασιλεύς, όλοι βιάστηκαν να πάνε». (5,1,29-30).

Η ειρήνη δεν παρουσιάζεται ποτέ ως επιδίωξη ή ως προτεραιότητα για ένα καλύτερο μέλλον. Εμφανίζεται μόνο ως αναγκαστικός ελιγμός του πολέμου, όταν δεν υπάρχει η δυνατότητα να κερδηθεί. Γι’ αυτό έπρεπε όλοι να είναι σε αδιέξοδο. Αν κάποιος αισθανόταν ότι έχει το πάνω χέρι θα επιδίωκε τη συνέχεια μέχρι να κυριαρχήσει.

Υπό αυτούς τους όρους καμία ειρήνη δεν είναι δυνατό να μακροημερεύσει. Ο συσχετισμός της ειρήνης με τις στρατιωτικές ισορροπίες είναι η προτροπή του πολέμου. Και η ανθρωπότητα που κινείται με τέτοιους νόμους είναι η ανθρωπότητα που διαρκώς θα πολεμά.

Όταν συγκεντρώθηκαν άκουσαν όλοι τις προτάσεις του βασιλιά: «Ο Βασιλεύς Αρταξέρξης κρίνει δίκαιο να του ανήκουν οι πόλεις της Ασίας, κι από τα νησιά οι Κλαζομενές και η Κύπρος. Οι άλλες ελληνικές πόλεις, μεγάλες και μικρές, ν’ αφεθούν ανεξάρτητες εκτός από τη Λήμνο, την Ίμβρο και τη Σκύρο, που όπως και παλιά θ’ ανήκουν στους Αθηναίους. Όσους δεν δεχτούν τούτη την ειρήνη, θα τους πολεμήσω μαζί μ’ εκείνους που τη δέχονται και στη στεριά και στη θάλασσα, με πλοία και με χρήματα». (5,1,31).

Όλοι αποδέχτηκαν τους όρους χωρίς την παραμικρή αντίρρηση. Μόνο οι Θηβαίοι φάνηκαν απρόθυμοι να εγκαταλείψουν την κυριαρχία στις πόλεις της Βοιωτίας, αλλά όταν ο Αγησίλαος τους απείλησε με πόλεμο συμμορφώθηκαν αμέσως, όπως με απειλή πολέμου διασφάλισε και την αποχώρηση των Αργείων από την Κόρινθο.

Η ειρήνη αυτή διασφάλισε το γόητρο των Σπαρτιατών, που είχε κινδυνέψει, αφού αυτοί πρωτοστάτησαν για την επίτευξή της. Ο Ξενοφώντας είναι σαφής: «Αν και σ’ αυτόν τον πόλεμο οι Λακεδαιμόνιοι δεν είχαν υπερτερήσει των αντιπάλων τους, ωστόσο χάρη στη λεγόμενη Ειρήνη του Ανταλκίδα το γόητρό τους αυξήθηκε: καθώς έγιναν υπέρμαχοι των προτάσεων ειρήνης του Βασιλέως και υποστήριξαν την ανεξαρτησία των πόλεων, απέκτησαν καινούργιο σύμμαχο, την Κόρινθο, εξασφάλισαν την ελευθερία των βοιωτικών πόλεων από τους Θηβαίους – που ήταν παλιά τους επιδίωξη – κι έδωσαν τέλος στην προσάρτηση της Κορίνθου από τους Αργείους…». (5,1,36).

Όμως και η Αθήνα δεν κέρδισε λίγα. Απεγκλωβίστηκε από την ήττα του πελοποννησιακού αποκτώντας ανεξαρτησία και επανακτώντας τα τείχη της. Και πέρα απ’ αυτό, ήταν η μόνη πόλη που διατήρησε κυριαρχία και μάλιστα σε τρία νησιά. Θα έλεγε κανείς ότι η Αθήνα ήταν η μεγάλη κερδισμένη στην Ανταλκίδειο Ειρήνη. Η συμφωνία για ανεξαρτησία δεν είναι τίποτε άλλο από την παραδοχή της επαναφοράς των ισορροπιών. Οι εξελίξεις αυτές δεν ευνοούν αυτόν που είχε την ισχύ, αλλά αυτόν που βρισκόταν σε μειονεκτική θέση.

Η Σπάρτη έχασε την κυριαρχία, όμως κατάφερε να διατηρήσει τη δύναμή της. Κατάφερε δηλαδή να μη διασυρθεί, όπως είχαν πάθει οι Αθηναίοι. Η ικανοποίησή τους σχετίζεται με την ανακούφιση της αποφυγής των χειρότερων, ενώ η ικανοποίηση της Αθήνας αφορά την ευχαρίστηση της επανάκτησης χαμένου εδάφους.

Η ειρήνη αυτή, όμως, δε θα κρατούσε για πολύ. Θα λέγαμε ότι υπονομεύτηκε σχεδόν αμέσως, αφού η πρώτη κίνηση των Σπαρτιατών ήταν να τιμωρήσουν τους συμμάχους που έκριναν ότι περισσότερο τους υπονόμευαν παρά τους βοηθούσαν. Με αυτό το σκοπό το 385 π. Χ. ο Αγησίπολις εισέβαλε στην περιοχή της Μαντινείας, λεηλάτησε την ύπαιθρο και διέλυσε την πόλη γκρεμίζοντας τα τείχη και διαιρώντας τη σε τέσσερα χωριά.

Κι όταν γίνει η αρχή είναι βέβαιο ότι θα βρεθεί και η αφορμή για τη συνέχεια. Οι εξόριστοι Φλιάσιοι κατέφυγαν στη Σπάρτη ζητώντας τη μεσολάβησή της για να επαναπατριστούν τερματίζοντας την άδικη εξορία. Οι έφοροι έκριναν ότι το αίτημά τους ήταν δίκαιο κι έστειλαν πρέσβεις στη Φλιούντα λέγοντας ότι οι εξόριστοι ήταν φίλοι της Σπάρτης, ότι η εξορία ήταν αναίτια κι ότι έπρεπε να τους δεχτούν πίσω «όχι όμως κάτω από πίεση, αλλά με την ελεύθερη θέληση της πόλης». (5,2,9).

Οι Φλιάσιοι εντελώς «ελεύθερα» αποφάσισαν να δεχτούν πίσω τους εξόριστους. Η ανεξαρτησία των μικρών και μεγάλων πόλεων φάνηκε από την αρχή ελαστική. Κι αυτό δεν ήταν ισχυρή υποθήκη για την ειρήνη.

Ξενοφώντος, Ελληνικά

Ο Δρόμος του Θεού

Ο Σοφός Άνθρωπος, που Στηρίζεται στον Θεό, είναι σαν το αιώνιο φως που δε σβήνει ποτέ… Ο ανόητος άνθρωπος που στηρίζεται στον μικρό εαυτό του είναι σαν την σκιά που μπερδεύεται με τα σκοτάδια της νύχτας.

Τελικά, το να Ακολουθείς τον Δρόμο του Θεού, το Θέλημά του, (αλλιώς τον Δρόμο της Ζωής), είναι ο πιο εύκολος δρόμος για τον άνθρωπο. Τον απαλλάσσει από την ευθύνη της επιλογής αλλά και από τις συνέπειες… Αντίθετα, ο εγωιστής άνθρωπος που επιδιώκει να πραγματοποιήσει το δικό του θέλημα στην πορεία του κόσμου, φορτώνεται και την ευθύνη των επιλογών του και τις συνέπειες των λαθών του.

Ο Θεός Είναι (για την ανθρώπινη αντίληψη) Απύθμενη Άβυσσος, Ερημιά, Σιωπή. Μια Μυστηριώδης Παρουσία. Κι όμως Εδώ Εδράζονται Όλα. Αυτό είναι το Φως το Αληθινό που Φωτίζει, κι από Εδώ πηγάζουν όλα τα φώτα κι οι σκιές.

Η Ψευδαίσθηση της δημιουργίας προηγείται κάθε αντίληψης κι έτσι είναι (για την αντίληψη) ένα αντικειμενικό γεγονός. Μέσα σε αυτή την Ψευδαίσθηση, ερμηνεύοντας αυτή την Ψευδαίσθηση, με την αντίληψή τους τα όντα, προσθέτουν και τις δικές τους φαντασίες, κι έτσι το σκοτάδι γίνεται πυκνότερο.

Στον κόσμο της ανθρώπινης αντίληψης υπάρχουν πάντα πολλές αλήθειες και πολλά ψέματα… Όσο Βαθύτερα όμως προχωράς, πέρα από την σκέψη, ανακαλύπτεις ότι υπάρχει Μια Μοναδική Αλήθεια, η Πραγματικότητα Πάνω στην Οποία Στηρίζονται Όλα.

Συχνά η Σιωπή είναι πιο εύγλωττη κι από την πιο εμπνευσμένη ομιλία, κι από όλα τα λόγια του κόσμου!

Στην Δημιουργία όλα τα φαινόμενα ανθίζουν και μαραίνονται σαν τα λουλούδια του αγρού… ίσως (ίσως) επειδή είναι μόνο φαινόμενα.

Οδός εξόδου: Η Μυστική Θεωρία της Υπερβατικής Σκέψης

Εισαγωγή

Στην αναζήτηση της Αλήθειας και της Φώτισης, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουμε ένα εγγενές παράδοξο. Η ίδια η επιθυμία να βρεθεί η Αλήθεια συνεπάγεται μια κατάσταση έλλειψης, μια παραδοχή άγνοιας και μια αίσθηση ημιτελούς. Η απόφαση να ακολουθήσει κανείς ένα θρησκευτικό μονοπάτι, να διαλογιστεί, να προσευχηθεί ή να ασχοληθεί με πνευματικές πρακτικές είναι μια έμμεση ομολογία του αντιληπτού διαχωρισμού και της δυαδικότητας, την οποία φιλοδοξεί κανείς να υπερβεί. Τέτοιες δραστηριότητες, ωστόσο, συμβαίνουν στη σφαίρα της σκέψης και της φαντασίας. Για να κατανοήσει κανείς την ουσία της Αλήθειας, πρέπει να κατανοήσει τη φύση αυτών των κατασκευών και να αναζητήσει μια πραγματικότητα πέρα από αυτά.

Η Φύση της Αλήθειας

Τι είναι η Αλήθεια; Είναι μια εμπειρία, μια κατάσταση ελεύθερης και αντικειμενικής αντίληψης ή είναι απλώς γνώση, πληροφορία που επεξεργάζεται η σκέψη; Μπορεί η Αλήθεια να επιτευχθεί μέσω της σκέψης ή είναι κάτι που την υπερβαίνει; Το «εγώ» που αναζητά την αφύπνιση, διαλογίζεται και βαδίζει την πνευματική οδό είναι δημιούργημα της σκέψης. Αυτή η αυτοαντίληψη, που απομονώνει μια ξεχωριστή ύπαρξη μέσα στο Ενιαίο Πεδίο Επίγνωσης, είναι ένα κατασκεύασμα της σκέψης και επομένως μια φαντασίωση.

Η ψευδαίσθηση του εαυτού

Σε μια πραγματικότητα όπου όλα είναι ενοποιημένα και αλληλένδετα, η πίστη σε έναν ξεχωριστό, ανεξάρτητο εαυτό είναι μια λανθασμένη κατασκευή. Αυτή η λανθασμένη αντίληψη γεννά την ψευδαίσθηση ενός εαυτού που μπορεί να διαφωτιστεί ή να εξελιχθεί. Επιθυμίες για φώτιση και πνευματικές πρακτικές υπάρχουν μόνο στο επίπεδο της σκέψης και της φαντασίας. Κατανοώντας αυτό, συνειδητοποιούμε ότι η έννοια ενός απομονωμένου, μη φωτισμένου, εξελισσόμενου εαυτού είναι από μόνη της απατηλή.

Ο κίνδυνος της παρεξήγησης

Η αναγνώριση της απατηλής φύσης του εαυτού και των επιδιώξεών του είναι ζωτικής σημασίας, αλλά πρέπει να αποφευχθεί μια κριτική παρεξήγηση. Η απόρριψη του περιεχομένου της σκέψης και η εγκατάλειψη όλων των πρακτικών χωρίς αληθινή ενόραση οδηγεί σε ένα στάσιμο, «άδειο» εγώ, που εσφαλμένα θεωρείται φώτιση. Ένα τέτοιο «φωτισμένο» εγώ παραμένει ωστόσο εγώ, διαιωνίζοντας τον χωρισμό και την ψευδαίσθηση.

Το Μονοπάτι της Εξόδου: Βλέποντας και Εγκαταλείποντας

Ο αληθινός τρόπος εξόδου είναι απλός και φυσικός: να δεις τι συμβαίνει εδώ και τώρα, σε πραγματικό χρόνο, και να κατανοήσεις την αναλήθεια όλων των δομών σκέψης. Αυτή η κατανόηση μας επιτρέπει να εγκαταλείψουμε εντελώς αυτές τις κατασκευές και την έννοια του εαυτού. Σε αυτή τη σιωπή, απαλλαγμένοι από τις παραμορφωτικές δραστηριότητες της σκέψης, βιώνουμε την Αλήθεια - μια φώτιση που στερείται εαυτού, που χαρακτηρίζεται από καθαρό φως και απεριόριστη, διαχρονική αντίληψη.

Υπερβατική Σκέψη

Η υπέρβαση της σκέψης περιλαμβάνει μια βαθιά αλλαγή στην αντίληψη. Απαιτεί να δούμε πέρα από τις κατασκευές της σκέψης την υποκείμενη πραγματικότητα που είναι πάντα παρούσα. Αυτή η αλλαγή δεν αφορά την απόκτηση νέων γνώσεων ή εμπειριών, αλλά για μια θεμελιώδη κατανόηση της φύσης της σκέψης και του εαυτού. Όταν επιτευχθεί αυτή η κατανόηση, η συνεχής δραστηριότητα του νου να δημιουργεί και να διατηρεί ψευδαισθήσεις σταματά, αποκαλύπτοντας την αληθινή φύση της ύπαρξης.

Ζώντας στο παρόν

Το να ζεις την παρούσα στιγμή, απαλλαγμένη από τα κατασκευάσματα της σκέψης, είναι η ουσία της Οδού Εξόδου. Είναι μια κατάσταση συνεχούς, ανανεωμένης επαφής με ό,τι συμβαίνει, χωρίς επιβάρυνση από το παρελθόν ή το μέλλον. Αυτός ο τρόπος ζωής υπερβαίνει τον γραμμικό χρόνο, προσφέροντας μια άμεση εμπειρία ζωής στην πιο αγνή της μορφή. Σε αυτήν την κατάσταση, δεν υπάρχει διαχωρισμός, δεν υπάρχει δυαδικότητα, μόνο η απρόσκοπτη ροή της ύπαρξης.

Συμπέρασμα

Η μυστικιστική θεωρία της Οδού Εξόδου τονίζει τη σημασία της κατανόησης και της υπέρβασης των κατασκευών της σκέψης και του εαυτού. Απαιτεί μια ριζική αλλαγή στην αντίληψη, μια επιστροφή στην παρούσα στιγμή και μια βαθιά συνειδητοποίηση της ενότητας και της αλληλοσυσχέτισης όλων των πραγμάτων. Βλέποντας μέσα από τις ψευδαισθήσεις της σκέψης, μπορούμε να τις εγκαταλείψουμε και να βιώσουμε την απεριόριστη, διαχρονική αντίληψη που είναι η αληθινή φώτιση. Αυτό το μονοπάτι δεν έχει να κάνει με την επίτευξη ή το γίγνεσθαι, αλλά με τη συνειδητοποίηση και το να είσαι—πλήρως παρών, πλήρως συνειδητοποιημένος και πλήρως ζωντανός.

Το αληθινό μονοπάτι των αρχαίων: Αγκαλιάζοντας το Αιώνιο Τώρα

Στη σοφία των αρχαίων κρύβεται μια βαθιά αλήθεια - ένας τρόπος ζωής που υπερβαίνει τους περιορισμούς του γραμμικού χρόνου και τις κατασκευές της σκέψης. Το να ζεις στην Πραγματικότητα, Εδώ, Τώρα, σημαίνει να εμπλέκεσαι σε μια διαρκώς ανανεωμένη επαφή με πραγματικά γεγονότα, απαλλαγμένα από το παρελθόν και χωρίς επιβάρυνση από το φανταστικό μέλλον.

Το να ζεις σε αυτή την κατάσταση σημαίνει να αντιμετωπίζεις την πλήρη πραγματικότητα της ζωής στην παρούσα στιγμή. Η ζωή είναι πλήρης σε αυτή τη στιγμή που ρέει αιώνια. Δεν έχει κατεύθυνση, παρελθόν, στόχους και μέλλον. Είναι μια συνεχής ροή από την Πηγή της Αιωνιότητας, αιώνια φρέσκια και ζωντανή, αμετάβλητη στην ουσία της. Αυτή η κατανόηση φέρνει επίσης την απόλυτη αποδοχή του θανάτου, αναγνωρίζοντας ότι η ζωή μπορεί να τελειώσει ανά πάσα στιγμή χωρίς καμία αίσθηση απώλειας, γιατί η ζωή είναι πάντα πλήρης Εδώ, Τώρα.

Όταν βρίσκεις την Πλήρη Εκπλήρωση της ζωής στην παρούσα στιγμή, συνειδητοποιείς ότι δεν προέρχεσαι από πουθενά. είσαι το Αιώνιο Ον, που υπάρχει πέρα από τα όρια του χρόνου. Αυτός είναι ο Δρόμος των Αρχαίων Σοφών, τόσο της Ανατολής όσο και της Δύσης. Οι σοφοί πάντα έβρισκαν, στην Άμεση Επαφή με την Πραγματικότητα, το μονοπάτι έξω από τον κόσμο της σκέψης και του γραμμικού χρόνου.

Σε μια τέτοια εμπειρία ζωής, η εξάρτηση από το παρελθόν, τη γνώση, τις αντιλήψεις και τις δραστηριότητες καθίσταται περιττή. Για να ζήσετε στην αιώνια ρέουσα στιγμή, έξω από τη σκέψη και τον χρόνο, δεν απαιτείται καμία πίστη, καμία τελετουργική πράξη, καμία θρησκευτική πρακτική. Είναι απλώς να είσαι Εδώ, Τώρα, Ξύπνιος. Αυτός είναι ο λόγος που η Αληθινή Θρησκεία είναι πέρα από τα θρησκευτικά δόγματα, τις τελετουργικές πράξεις και τις θεατρικές μυήσεις που ασκούνται στα λεγόμενα εσωτερικά σχολεία. Οι τεχνικές που διδάσκουν οι άγνωστοι στα μικρά μαγαζιά της ψευδοπνευματικότητας δεν είναι παρά πνευματικά σκουπίδια. Δεν αντιπροσωπεύουν τον Αληθινό Δρόμο των Αρχαίων.

Το Αληθινό Μονοπάτι των Αρχαίων έχει να κάνει με το να ζούμε πλήρως στο παρόν, να αγκαλιάζουμε την πραγματικότητα κάθε στιγμής χωρίς τις παραμορφώσεις του μυαλού. Πρόκειται για την εύρεση της διαχρονικής ουσίας της ζωής, του αμετάβλητου πυρήνα της ύπαρξης που ρέει αιώνια. Αυτό το μονοπάτι είναι προσβάσιμο σε όλους, χωρίς να απαιτεί ειδικές γνώσεις ή πρακτικές. Είναι η φυσική κατάσταση της ύπαρξης, που αποκαλύπτεται όταν απογυμνώνουμε τα στρώματα της σκέψης και του χρόνου.

Το να περπατήσεις αυτό το μονοπάτι σημαίνει να ασχολείσαι άμεσα με τη ζωή, να βλέπεις τα πράγματα όπως είναι, απαλλαγμένα από τις κατασκευές του μυαλού. Είναι να βιώνεις τον κόσμο με μια φρεσκάδα και ζωντάνια που προέρχεται από τη ζωή στην παρούσα στιγμή. Αυτή είναι η ουσία του Αληθινού Μονοπατιού των Αρχαίων: μια επιστροφή στη φυσική μας κατάσταση συνειδητοποίησης, μια κατάσταση αέναης ανανέωσης και αιώνιας ροής.

Σε αυτή την κατάσταση, η ζωή βιώνεται ως μια συνεχής, αδιάκοπη ροή της πραγματικότητας. Δεν χρειάζονται πεποιθήσεις ή τελετουργίες γιατί η αλήθεια της ύπαρξης είναι αυτονόητη σε κάθε στιγμή. Αυτή η άμεση εμπειρία της πραγματικότητας είναι το θεμέλιο της αληθινής σοφίας, το χαρακτηριστικό γνώρισμα των αρχαίων σοφών.

Το Αληθινό Μονοπάτι των Αρχαίων μας προσκαλεί να ξυπνήσουμε στην παρούσα στιγμή, να ζήσουμε πλήρως και ελεύθερα στο Αιώνιο Τώρα. Μας καλεί να εγκαταλείψουμε την πνευματική ακαταστασία και να αγκαλιάσουμε την απλότητα της ύπαρξης. Αυτός είναι ο δρόμος προς την αληθινή ελευθερία, ο τρόπος για να ζήσεις μια ζωή ολοκληρωμένη και ολοκληρωμένη, στιγμή προς στιγμή, στο διαρκώς ρέον ρεύμα της πραγματικότητας.

Το να ακολουθήσεις αυτό το μονοπάτι σημαίνει να βρεις την αληθινή εκπλήρωση της ζωής, να ζήσεις σε αρμονία με την αιώνια ροή της ύπαρξης. Είναι ένα ταξίδι που δεν απαιτεί εξωτερική καθοδήγηση, μόνο προθυμία να είσαι παρών και ξύπνιος. Αυτό είναι το Αληθινό Μονοπάτι των Αρχαίων — ένας διαχρονικός τρόπος ζωής που μας φέρνει σε άμεση επαφή με την ουσία της ζωής, εδώ και τώρα.

Συνείδηση Χωρίς Περιεχόμενο: Μια μυστικιστική Οδύσσεια στα βάθη της καθαρής επίγνωσης

Ο Αιώνιος Χορός της Επίγνωσης

Στο απεριόριστο βασίλειο της ανθρώπινης συνείδησης, υπάρχει μια μυστηριώδης και συχνά άπιαστη κατάσταση γνωστή ως «συνείδηση χωρίς περιεχόμενο». Αυτή η υπερβατική κατάσταση αντιπροσωπεύει μια μορφή συνειδητοποίησης που δεν συνδέεται με την αδιάκοπη παρέλαση των σκέψεων, των συναισθημάτων και των αισθητηριακών εμπειριών που τυπικά ορίζουν τη ζωή μας στην εγρήγορση. Αυτή η έννοια έχει μελετηθεί και εκτιμηθεί σε διάφορες φιλοσοφικές και πνευματικές παραδόσεις, ιδιαίτερα στην πλούσια ταπισερί των ανατολικών φιλοσοφιών, και πρόσφατα έχει κεντρίσει την περιέργεια της σύγχρονης γνωστικής επιστήμης.

Η Φιλοσοφική Αναζήτηση για τον Καθαρό Νου

Η επιδίωξη της κατανόησης της συνείδησης στην πιο αγνή της μορφή είναι βαθιά ριζωμένη στις ανατολικές φιλοσοφικές παραδόσεις. Ο Βουδισμός, για παράδειγμα, μιλά για μια κατάσταση καθαρής επίγνωσης που υπερβαίνει τη συνηθισμένη ροή των σκέψεων και των αισθήσεων. Αυτή η κατάσταση, που συχνά επιτυγχάνεται μέσω βαθύ διαλογισμού, περιγράφεται με όρους όπως Turiya ή Nirvana. Το Turiya, στην παράδοση Advaita Vedanta, σημαίνει την «τέταρτη κατάσταση» της συνείδησης, μια επίγνωση πέρα από την εγρήγορση, τα όνειρα και τον βαθύ ύπνο. Είναι μια άφατη κατάσταση όπου ο νους είναι σε ηρεμία, απαλλαγμένος από την ακαταστασία των νοητικών κατασκευών, που επιτρέπει σε κάποιον να βιώσει την ουσία της ίδιας της συνείδησης.

Οι βουδιστικές διδασκαλίες επεξεργάζονται περαιτέρω αυτό το θέμα περιγράφοντας το Νιρβάνα ως την απόλυτη απελευθέρωση—μια κατάσταση βαθιάς ειρήνης και απεριόριστης επίγνωσης. Σε αυτή την κατάσταση, ο ατομικός εαυτός διαλύεται και γίνεται ένα με το σύμπαν, βιώνοντας μια μορφή συνείδησης που είναι ανέγγιχτη από τις δυαδικότητες της ζωής. Αυτή η εμπειρία περιγράφεται συχνά με παράδοξους όρους, καθώς είναι πέρα από την κατανόηση της συνηθισμένης γλώσσας και της εννοιολογικής σκέψης.

Το Μυστικό Ταξίδι μέσω του Διαλογισμού

Το μονοπάτι προς την εμπειρία της συνείδησης χωρίς περιεχόμενο συχνά πλοηγείται μέσα από την πειθαρχημένη πρακτική του διαλογισμού. Ο διαλογισμός χρησιμεύει ως όχημα για την υπέρβαση των συνηθισμένων στρωμάτων της συνείδησης, επιτρέποντας στους ασκούμενους να εμβαθύνουν στα βαθύτερα στρώματα του μυαλού τους. Μέσω του διαρκούς και εστιασμένου διαλογισμού, οι διακυμάνσεις του μυαλού αρχίζουν να εγκαταλείπονται αποκαλύπτοντας το γαλήνιο και φωτεινό σκηνικό της καθαρής επίγνωσης.

Στην πρακτική της Vipassana, για παράδειγμα, οι διαλογιστές καλλιεργούν μια αυξημένη κατάσταση ενσυνειδητότητας, παρατηρώντας τις σκέψεις και τις αισθήσεις τους χωρίς προσκόλληση. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η πρακτική μπορεί να οδηγήσει σε στιγμές όπου η αδιάκοπη φλυαρία του μυαλού ησυχάζει, αποκαλύπτοντας μια ακίνητη και εκτεταμένη επίγνωση. Αυτή η κατάσταση χαρακτηρίζεται από μια βαθιά αίσθηση διαύγειας και ηρεμίας, καθώς ο νους αναπαύεται στη φυσική του κατάσταση, ατάραχος από τον εξωτερικό κόσμο.

Ομοίως, στον Βουδισμό του Ζεν, η πρακτική του Ζαζέν - ο καθιστός διαλογισμός - ενθαρρύνει τους ασκούμενους να εγκαταλείψουν όλες τις σκέψεις και απλώς να είναι παρόντες. Σε αυτή την κατάσταση καθαρής ύπαρξης, ο διαλογιστής μπορεί να δει την αληθινή φύση της συνείδησης, απαλλαγμένος από τις περισπασμούς του εννοιολογικού νου. Είναι σε αυτές τις στιγμές βαθιάς ακινησίας που μπορεί κανείς να βιώσει την ουσία της συνείδησης χωρίς περιεχόμενο.

Επιστημονικές Εξερευνήσεις στον Μυστικό Νου

Η έννοια της συνείδησης χωρίς περιεχόμενο όχι μόνο έχει ιντριγκάρει τους φιλοσόφους και τους μυστικιστές, αλλά έχει τραβήξει και την προσοχή των σύγχρονων γνωστικών επιστημόνων. Η παραδοσιακή άποψη της συνείδησης θέτει ότι είναι πάντα για κάτι - έχει σκοπιμότητα. Ωστόσο, οι αναδυόμενες θεωρίες αμφισβητούν αυτήν την έννοια, υποδηλώνοντας ότι μπορεί να υπάρχει μια θεμελιώδης κατάσταση συνείδησης που υπάρχει ανεξάρτητα από συγκεκριμένο περιεχόμενο.

Ερευνητές όπως ο Thomas Metzinger έχουν εξερευνήσει μοντέλα όπως το Ascending Reticular Arousal System (ARAS, Σύστημα ανιούσας δικτυωτής διέγερσης), το οποίο προτείνει την ύπαρξη «ελάχιστης φαινομενικής εμπειρίας» (MPE,minimal phenomenal experience). Αυτό το μοντέλο υποδηλώνει ότι ακόμη και απουσία συγκεκριμένων αισθητηριακών εισροών ή νοητικών αναπαραστάσεων, μια βασική μορφή συνείδησης μπορεί να παραμείνει. Αυτή η βασική κατάσταση επίγνωσης, ή MPE, θα μπορούσε να είναι παρόμοια με την καθαρή συνείδηση που περιγράφεται στις ανατολικές παραδόσεις.

Νευροεπιστημονικές μελέτες έχουν επίσης διερευνήσει τις εγκεφαλικές καταστάσεις που σχετίζονται με τον βαθύ διαλογισμό. Μελέτες λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) και ηλεκτροεγκεφαλογραφίας (EEG) έχουν δείξει ότι οι έμπειροι διαλογιστές μπορούν να εισέλθουν σε καταστάσεις όπου η συνήθης νευρική δραστηριότητα που σχετίζεται με την αυτοαναφορική σκέψη μειώνεται. Αυτά τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι ο εγκέφαλος μπορεί να είναι σε θέση να διατηρήσει μια κατάσταση καθαρής επίγνωσης, επιβεβαιώνοντας τις υποκειμενικές εμπειρίες που αναφέρουν οι διαλογιστές.

Το Αίνιγμα της Καθαρής Συνείδησης

Το ταξίδι προς την κατανόηση της συνείδησης χωρίς περιεχόμενο είναι μια βαθιά και πολύπλευρη εξερεύνηση που διασχίζει τη σφαίρα της φιλοσοφίας, της πνευματικότητας και της επιστήμης. Μας καλεί να κοιτάξουμε πέρα από τα συνηθισμένα όρια του μυαλού μας και να συλλογιστούμε την ίδια τη φύση της ίδιας της επίγνωσης.

Στις μυστικιστικές παραδόσεις, αυτό το ταξίδι θεωρείται ως ένας δρόμος προς τη φώτιση - μια επιστροφή στην αρχική, άνευ όρων κατάσταση ύπαρξης. Είναι μια κατάσταση όπου το ατομικό εγώ διαλύεται και γίνεται ένα με τον κόσμο, βιώνοντας μια απεριόριστη και διαχρονική επίγνωση. Σύμφωνα με τα λόγια των μυστικιστών, είναι μια αφύπνιση για την αληθινή μας φύση, μια συνειδητοποίηση του άπειρου δυναμικού που βρίσκεται μέσα μας.

Από επιστημονική άποψη, η εξερεύνηση της συνείδησης χωρίς περιεχόμενο αμφισβητεί την κατανόησή μας για το μυαλό και ανοίγει νέους δρόμους για έρευνα στη θεμελιώδη φύση της συνείδησης. Μας ωθεί να αμφισβητήσουμε την υπόθεση ότι η συνείδηση αφορά πάντα κάτι και να εξετάσουμε τη δυνατότητα μιας αρχέγονης κατάστασης επίγνωσης που βρίσκεται κάτω από όλες τις συνειδητές εμπειρίες.

Συμπέρασμα: Αγκαλιάζοντας το Μυστήριο

Καθώς βρισκόμαστε στη διασταύρωση της αρχαίας σοφίας και της σύγχρονης επιστήμης, η έννοια της συνείδησης χωρίς περιεχόμενο μας παρακινεί να ξεκινήσουμε ένα ταξίδι ανακάλυψης - ένα ταξίδι που ξεπερνά τα συνηθισμένα όρια σκέψης και αντίληψης. Είτε μέσω της πειθαρχημένης πρακτικής του διαλογισμού είτε μέσω της αυστηρής επιδίωξης της επιστημονικής έρευνας, αυτή η εξερεύνηση προσφέρει μια ματιά στη βαθιά και μυστηριώδη φύση της ίδιας της συνείδησης.

Αγκαλιάζοντας αυτό το μυστήριο, καλούμαστε να ανοίξουμε το μυαλό μας στη δυνατότητα να βιώσουμε μια κατάσταση καθαρής επίγνωσης—μια κατάσταση που είναι πέρα από λέξεις, πέρα από σκέψεις και πέρα από το φευγαλέο περιεχόμενο της καθημερινής μας ζωής. Είναι μια πρόσκληση να εμβαθύνουμε στα βάθη της ύπαρξής μας, να αγγίξουμε την ίδια την ουσία του τι σημαίνει να είμαστε συνειδητοί και να αφυπνιστούμε στη διαχρονική και απεριόριστη φύση του αληθινού μας εαυτού.

Πες μου τι αστεία λες, να σου πω ποιος είσαι

Η αίσθηση του χιούμορ κι οι αποχρώσεις του είναι από παλιά γνωστό πως χαρακτηρίζουν την προσωπικότητα ενός ανθρώπου. Μάλιστα, ένας από τους θεμελιωτές του αγγλικού Εμπειρισμού, ο Λόρδος Σέιφτσμπερι, στο «Δοκίμιο για την Ελευθερία του Πνευματώδους και του Χιούμορ» (Essay on the Freedom of Wit and Humor, 1709) το συσχέτιζε με την ελευθερία και την ηθική, ως ιδιότητα του καλλιεργημένου και ορθολογικού υποκειμένου που δύναται αυτόνομα να αντιλαμβάνεται τα γεγονότα και τις δεοντικές (νομικές) διαστάσεις της κοινωνικής ζωής, πολιτικής κι αισθητικής περιλαμβανομένων.

Το πόσο αντιδρά με χιούμορ και πως το χρησιμοποιεί ο άνθρωπος, είναι μια χαρακτηριστική ιδιότητα, που η κοινωνική διάσταση της πάντοτε απασχολοόσε την επιστήμη.

Ο ψυχολόγος Ροντ Μάρτιν μάλιστα, από το 2003, είχε επεξεργασθεί τέσσερις τύπους χιούμορ, τους οποίους πλέον αναγνωρίζει και συμφωνεί με την κατάταξή τους και ολόκληρη η επιστημονική κοινότητα.

Σύμφωνα με τον Μάρτιν υπάρχουν οι καλοήθεις χρήσεις του χιούμορ, για να ενισχυθεί το εγώ του υποκειμένου (Self-enhancing) και για να βελτιωθούν οι σχέσεις του με τους άλλους (affiliative). Υπάρχουν, ωστόσο, και οι παθολογικές χρήσεις του, όπως ο σαρκασμός και η ειρωνεία με μειωτικούς σκοπούς απέναντι στους άλλους, επιθετικά (aggressive) και η αυτοσαρκαστική, αυτό-μειωτική χρήση του για την ενίσχυση των σχέσεων του υποκειμένου με τους άλλους (self -defeating).

-O πρώτος τύπος, σύμφωνα με την ονομαστή μελέτη του που δημοσιεύθηκε στο Journal of Research in Personality, αναφέρεται στους ανθρώπους που συχνά συναντούμε στη ζωή μας να διηγούνται συνεχώς ανέκδοτα, ή να παρεμβαίνουν με πνευματώδεις παρατηρήσεις στη συζήτηση. Η ψυχολογικά συνειρμική (associative) χρήση του χιούμορ στόχο έχει να ενισχύσει την εικόνα του υποκειμένου προς τους άλλους και να βελτιώσει τις σχέσεις του.

-Ο δεύτερος τύπος έχει στόχο αυτό καθαυτό το υποκείμενο γιατί πασχίζει να περιβάλλει τα πάντα στη ζωή του με το πνεύμα του χιούμορ στην προσπάθειά του να αισθάνεται το ίδιο καλά.

-Ο επιθετικός τύπος του χιούμορ στόχο έχει την προσβολή των ανθρώπων και των καταστάσεων που περιβάλλουν το υποκείμενο, με συστατικά τον κακοήθη σαρκασμό και την ειρωνεία, ή τη γελοιοποίηση.

-Ο τέταρτος τύπος χαρακτηρίζεται από την επιστημονική κοινότητα «αντιπαραγωγικός», γιατί καταφεύγει στον αυτό-υποβιβασμό του ίδιου του υποκειμένου, στον αυτοσαρκασμό και μείωση της προσωπικότητάς του, προκειμένου να προσελκύσει την προσοχή των άλλων.

Πώς θα λειτουργήσουμε με ενσυναίσθηση απέναντι στο παιδί

Πολλές φορές ο όρος ενσυναίσθηση μπορεί να δυσκολεύει στην κατανόηση του. Ίσως να ακούγεται γενικός ή να συγχέεται με τη συμπόνια και τη λύπηση Συχνά οι γονείς πιστεύουν ότι ενσυναίσθηση σημαίνει να καλύπτουν την κάθε ανάγκη του παιδιού, προκειμένου να είναι χαρούμενο και να μην έρθει αντιμέτωπο με δύσκολα συναισθήματα. Στην πραγματικότητα όμως είναι κάτι αρκετά διαφορετικό.

Ενσυναίσθηση είναι η δυνατότητα του ατόμου να μπει στη θέση του άλλου και να αισθανθεί όπως εκείνος, να αισθανθεί δηλαδή πέρα από τα όρια του εαυτού του. Ενσυναίσθηση δε σημαίνει ότι οι δύο γίνονται ένας, αλλά χρειάζεται η διάκριση να είναι ξεκάθαρη και να μην αισθάνεται κανείς ότι «χάνει» τον εαυτό του. Αποτελεί ένα βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης του παιδιού και τη δημιουργία υγιών και ευτυχισμένων διαπροσωπικών σχέσεων.

Πολύ συχνά οι γονείς αναρωτιούνται πως μπορούν οι ίδιοι να βοηθήσουν ώστε τα παιδιά τους να αποκτήσουν την ικανότητα της ενσυναίσθησης.

Μια βασική προϋπόθεση είναι το παιδί να είναι συναισθηματικά καλυμμένο. Να λαμβάνει από το περιβάλλον του την αγάπη και την ασφάλεια που χρειάζεται, για να μπορεί να εξερευνήσει τον εαυτό του και τα δικά του συναισθήματα. Η αγάπη και η φροντίδα που θα δώσει η οικογένεια στο παιδί, δε συνεπάγεται την δημιουργία ενός αποστειρωμένου από οποιοδήποτε αρνητικό συναίσθημα περιβάλλοντος.

Επομένως, η οικογένεια οφείλει να διδάξει στο παιδί πως θα ανταπεξέλθει ως προς και τα αρνητικά συναισθήματα, όχι μόνο τα θετικά. Χρειάζεται λοιπόν από μικρή ηλικία και στο βαθμό που αντιστοιχεί στην κάθε αναπτυξιακή φάση να ενισχύει την ικανότητα του παιδιού για επίλυση προβλημάτων που ανακύπτουν και μπορεί να του δημιουργήσουν και αρνητικά συναισθήματα και όχι να προσπαθεί να ωραιοποιήσει ή να αποσπάσει την προσοχή από αυτά.

Είναι πιο εύκολο να καταλάβεις κάποιον όταν εκφράζει το συναίσθημά του. Διευκολύνουμε λοιπόν, το παιδί να μιλήσει για το πώς αισθάνεται ρωτώντας το. Ο γονέας δίνει το χώρο στο συναίσθημα του παιδιού και δεν το κρύβει κάτω από το χαλί γιατί μπορεί να δυσκολεύει και τον ίδιο. Επίσης, είναι βοηθητικό ο γονιός να εξηγήσει πως μια συμπεριφορά μπορεί να επηρεάσει αυτόν που τη δέχεται ή ακόμα να μιλήσει για το πώς επηρεάζει τον ίδιο, και να μοιραστεί με το παιδί το δικό του συναίσθημα.

Αφορμή

Αφορμή για να ξεκινήσει ο γονιός μια τέτοια συζήτηση που θα μιλήσει για θετικές και αρνητικές συμπεριφορές μπορεί να είναι η χρήση παραδειγμάτων από την καθημερινότητα, όπως και μέσα από ένα βιβλίο, μια ταινία ακόμα και την τηλεόραση. Αυτό το ερέθισμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί όχι για να επικρίνει ή να επιβραβεύσει ο γονιός συμπεριφορές αλλά και για να συζητήσει πως το παιδί αντιλαμβάνεται συμπεριφορές μέσω μεταβατικών προσώπων και όχι τη στιγμή που το αφορά προσωπικά.

Το παιδί για να μπορέσει να μιλήσει για τα συναισθήματα του, αλλά και για να κατανοήσει τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές των ανθρώπων γύρω του χρειάζεται πρωτίστως να μπορεί να ονομάσει τα συναισθήματα. Ένας τρόπος είναι να λεκτικοποιήσει ο γονέας το συναίσθημα ή την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το παιδί. Για παράδειγμα, αν σε μια συναναστροφή μιλήσει με ευγένεια μπορεί ο γονιός να του πει ότι ήταν πολύ ευγενική αυτή η κίνησή του. ‘Η αν για παράδειγμα σταθεί υπεύθυνα σε μια περίσταση μπορεί ο γονιός να ονομάσει αυτή του την υπευθυνότητα. Αντίστοιχα ο γονιός έχει να ονομάσει και το φόβο ή το θυμό. Αν το παιδί είναι θυμωμένο κι αυτό εκφράζεται πετώντας πράγματα είναι σημαντικό εκείνη τη στιγμή να ονομαστεί ο θυμός που αισθάνεται.

Τέλος, οι γονείς έχουν να δώσουν το «καλό παράδειγμα» μέσω της δικής τους στάσης. Να λειτουργήσουν δηλαδή σα μοντέλο για το παιδί, από το οποίο θα μπορέσει να μάθει και να μιμηθεί.

Ο τρόπος που εκφράζονται οι γονείς

Ο τρόπος που οι γονείς εκφράζονται και αλληλοεπιδρούν παίζει πολύ βασικό ρόλο στον τρόπο που θα επιλέξει και το παιδί να αντιμετωπίσει τα συναισθήματά του αλλά και τα συναισθήματα των άλλων. Για παράδειγμα, ένας γονιός ο οποίος δεν εκφράζει ποτέ το θυμό του και επιλέγει να τον κρύβει και να μην τον αναγνωρίζει, όταν το παιδί του θυμώνει τότε ίσως το θεωρεί ανεξήγητο και χωρίς λόγο και τιμωρεί το παιδί μάλιστα για το θυμό του αυτό, μαθαίνοντας το τελικά ότι ο θυμός είναι ένα συναίσθημα κακό που δεν πρέπει να βιώνει. Από την άλλη ένας γονιός που αναγνωρίζει ότι και ο ίδιος μπορεί να θυμώσει, όταν αυτό συμβεί δεν είναι καταστροφικό και μπορεί αυτό να το ονομάσει μπροστά στο παιδί του δίνει ένα παράδειγμα θετικό.

Ως παράδειγμα

Για να δούμε λοιπόν ένα παράδειγμα και πως ο γονιός θα λειτουργήσει ενσυναισθητικά ή όχι. Ας υποθέσουμε ότι η οικογένεια παίζει ένα επιτραπέζιο και η λήξη του παιχνιδιού βρίσκει το παιδί να κλαίει λόγω της ήττας του.

Στην πρώτη περίπτωση και λειτουργώντας κυρίως με οίκτο και όχι με ενσυναίσθηση, οι γονείς την επόμενη φορά που θα παίξουν με το παιδί θα το αφήσουν να κερδίσει προκειμένου να μη στεναχωρηθεί. Έτσι, καλύπτουν την ανάγκη εκείνη τη στιγμή, αλλά χάνουν την ευκαιρία να μεταδώσουν ένα σημαντικό μήνυμα στο παιδί.

Στη δεύτερη περίπτωση, οι γονείς ακούν προσεκτικά το παιδί, το ρωτούν πως νιώθει, του επιτρέπουν να ονομάσει το συναίσθημά του. Μοιράζονται μαζί του και δικά τους συναισθήματα σε αντίστοιχες περιστάσεις και του δίνουν το χώρο να στεναχωρηθεί, να θυμώσει, να απογοητευτεί και τελικά να το επεξεργαστεί και να έχει κέρδος.

Συνοψίζοντας σε μερικές βασικές οδηγίες για να λειτουργήσει κανείς με ενσυναίσθηση:

• Άκου
• Ρώτα
• Μην αποσπάς
• Μην επικρίνεις
• Μην προσπαθείς να διορθώσεις ή να ωραιοποιήσεις

Μιχαήλ Μάρουλος Ταρχανιώτης

Ο Κωνσταντίνος Σάθας (Σαθόπουλος) μας πληροφορεί στο βιβλίο του “Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής Εθνεγερσίας 1453-1821” που εκδόθηκε το 1868, για έναν Έλληνα με πολλές Επικούρειες επιδράσεις, τον Μιχαήλ Μάρουλο Ταρχανιώτη.

Ο Μιχαήλ Μάρουλος υπήρξε εκτός από πολεμιστής και ένας διανοούμενος του 15ου αιώνα. Η οικογένειά του ήταν αξιωματούχοι του θρόνου. Δηλαδή ήταν στην υπηρεσία και της βασιλείας του Κωνσταντίνου ΙΑ του Παλαιολόγου. Γονείς του ήταν ο Μανίλιος (Εμμανουήλ) Μάρουλος και η Ευφροσύνη Ταρχανιώτη.

Το 1453 όταν η Κωνσταντινούπολη έπεφτε στους Τούρκους, η οικογένειά του εγκαταλείπει την Πόλη και μετοικίζει στην Ιταλία. Εκείνο τον καιρό η Ευφροσύνη κυοφορεί τον Μιχαήλ Μάρουλο.

Ο Μιχαήλ Μάρουλος είχε μεγάλη έφεση στα γράμματα. Κάποιος συγγενής του Ζαχαρία Σκορδύλη τον έστειλε στην Βενετία όπου διδάχθηκε τα πρώτα Ελληνικά γράμματα. Παράλληλα σπούδαζε Λατινικά υπό την επίβλεψη κάποιου περιφανή (Υπερήφανου) Σαλλένικου. Ο Σαλλένικο ήταν μέλος της αυλής και προστάτης του Βησσαρίωνα. Αργότερα εστάλη με υποτροφία του Βησσαρίωνα στην Πάδοβα όπου σπούδασε φιλοσοφία.

Μετά τον θάνατο του προστάτη του Βησσαρίωνα, δηλαδή του Σαλλένικο, ο Μιχαήλ διήγε πλάνητα, περιπετειώδη βίο. Με λίγα λόγια, διάλεξε να γίνει stradiota . Πιο συγκεκριμένα, κατετάγη στα τάγματα που ονομάζονταν stradioti, από τη λέξη strada που σημαίνει δρόμος.Έγινε λοιπόν μισθοφόρος του στρατού των Ελλήνων υπό την ηγεσία του οπλαρχηγού Νικόλαου Ράλλη. Θα πολεμήσει στη Νάπολη και την Απουλία. Στη Νάπολη θα γίνει μέλος της Ακαδημίας του Ηδονιστή πολιτικού και ποιητή Ποντάνο. Την γνωστή για την εποχή, Ακαδημία του Ποντάνο. Επιπλέον ο Μάρουλος είχε στενές σχέσεις με κάποιον Σαναζάκο. Ο Σαναζάκος τον υπερασπίστηκε στην διαμάχη που είχε ο Μάρουλος με τον Πολιτιανό πάνω σε ένα Ομηρικό θέμα.

Ο αντισυμβατικός μισθοφόρος θα γίνει γνωστός, εκτός από την στρατιωτική του υπηρεσία, εκτός από την επίδοσή του στην ποίησή και για τα συμπόσια με την αρχαιοελληνική μορφή που διοργανώνονταν την εποχή εκείνη στη Νάπολη και στα οποία πρωταγωνιστεί. Επίσης θα γίνει γνωστός και για τις αμέτρητες ερωτικές και σεξουαλικές περιπέτειες που χαρίζει στις νεαρές κοπέλες της εποχής.

Μετά θα μεταβεί και θα πολεμήσει τους Τούρκους στο Πριγκιπάτο της Θεοδωρούς, την λεγόμενη Γοτθία. Θα πολεμήσει επίσης τους Τούρκους στην Σκυθία, μαζί με το τάγμα των Ελλήνων, κάτω από την ηγεσία των Μολδαβών ηγεμόνων και κάποτε κάτω από την ηγεσία του Βλαντ Ντράκουλα του Παλουκωτή.

Σε ένα διάλειμμα από την στρατιωτική του υπηρεσία θα μεταβεί κάπου ανάμεσα στο 1480 έως το 1490 στην Φλωρεντία. Εκεί φιλοξενήθηκε με ευχαρίστηση από τον Νεοπλατωνικό ηγέτη της Φλωρεντίας, τον Λαυρέντιο των Μεδίκων. Και όταν λέμε με ευχαρίστηση εννοούμε ότι ο Μάρουλος εθεωρείτο, από την τάξη των διανοουμένων, ως ένας από τους πιο κατηρτισμένους Έλληνες λογίους του 15ου αιώνα. Επιπλέον η κατάρτισή του στα Λατινικά, ήταν αντάξια των τότε μορφωμένων Ιταλών διανοητών.

Ο δε Λαυρέντιος υπήρξε προστάτης των τεχνών. Ποιητής ο ίδιος ο Λαυρέντιος και ουμανιστής. Επίσης ήταν και ένας από τους πιο σημαντικούς πολιτικούς της Ιταλικής Αναγέννησης. Στην Φλωρεντία, εκείνη την εποχή, είχαν άνθιση τα Ελληνικά γράμματα. Όντως κατά την εποχή εκείνη στην Φλωρεντία, οι σπουδές της Ελληνικής γλώσσας είχαν φτάσει στο αποκορύφωμα. Άνδρες και γυναίκες ευγενούς καταγωγής και έξοχων προσωπικών κλίσεων πάνω στην τέχνη, επιδίδονταν στην εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας.

Στην Φλωρεντία γνωρίζει την γυναίκα του την Αλεξάνδρα Σκάλα και την παντρεύεται το 1490. Επιπλέον εκεί γνωρίζεται με αναγεννησιακό ζωγράφο, τον Σάντρο Μποτιτσέλι. Ο Μποτιτσέλι, έχοντας διαβάσει το περίφημο ποίημα του Λουκρήτιου, το De Rerum Natura (Περί της Φύσεως των Πραγμάτων), το οποίο εμπεριέχει όλη την Φυσική του Επίκουρου, απεικονίζει μερικούς στίχους του εξαιρετικού ποιήματος αυτού. Συγκεκριμένα ζωγραφίζει – δημιουργεί, εκτός των άλλων έργων του, μερικές από τις εκπληκτικές εικόνες, που περιγράφει ο Λουκρήτιος στο έργο του. Την “Γέννηση της Αφροδίτης” και την “Άνοιξη”.

Γεγονός ήταν ότι ο Μάρουλος ήταν ένας ωραίος άντρας. Επιπλέον είχε έναν ιπποτικό χαρακτήρα. Ο Μποτιτσέλι διέκρινε αυτά τα στοιχεία και του ζωγραφίζει το πορτραίτο του. Ένα πορτραίτο που το ύφος του Μάρουλου δεν μπορεί να αντισταθεί υπαινικτικά στις σεξουαλικές περιπτύξεις οποιασδήποτε γυναίκας. Πολλώ μάλλον, στην πιο ωραιότερη και μορφωμένη γυναίκα της Φλωρεντίας εκείνης της εποχής. Την ερωμένη του και σύζυγό του, Αλεξάνδρα Σκάλα.

Ο Μάρουλος ποτέ δεν απεμπόλησε την Ελληνική του καταγωγή. Όμως το Έλληνας το εννοούσε σύμφωνα με το διανοητικό περιεχόμενο της ουσίας της λέξης Έλληνας. Δηλαδή ήταν ένθερμος φίλος όλων των επιτευγμάτων των Αρχαίων Ελλήνων και δη της Επικούρειας φιλοσοφίας.

Στο περιθώριο των μαχών, γράφει με πάθος παγανιστικά ποιήματα. Όλα όμως όσα γράφει, δεν τα γράφει για την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Βυζάντιο) στο οποίο οι γονείς του υπηρετούσαν ως αξιωματούχοι του θρόνου, αλλά αυτονομείται και φαντάζεται μία παγκόσμια πατρίδα που θα έχει ως πρότυπο την Αρχαία Ελλάδα. Και όλα τα έργα του είναι γεμάτα, με την νοσταλγία, για μια οικουμενική πατρίδα στα πλαίσια των Αρχαίων Ελληνικών πόλεων.

Το πρώτο πνευματικό ποιητικό του έργο, το αφιερώνει σε μία από τις Νύμφες. Την “Νέαιρα” Η Νύμφη Νέαιρα αντιπροσωπεύει ίσως τον χαρακτήρα του και την περιπετειώδη ζωή του. Την Νύμφη Νέαιρα την μετέτρεψε σε Μούσα. Μια ιδεατή Μούσα του. Αυτή η Μούσα θα εμπνεύσει πολλούς ποιητές της Ευρώπης. Θα εμπνεύσει ερωτικούς ποιητές και ποιητές ερωτευμένους με την φύση. Χαρακτηριστική είναι η φράση που ανέφερε μετά το τέλος της κάθε μάχης

"Όταν σταματάει η κλαγγή της μάχης, παραδίδομαι στην αγκαλιά της Μούσας"

Και η μούσα του, εκτός από την Νέραια, ήταν το να γράφει Παγανιστικά έργα όπου αναφέρονταν στους Αρχαίους Θεούς των Ελλήνων. Έτσι έγραψε σε άψογα Λατινικά, που είχε μάθει από τον Σαλλένικο, τα τέσσερα βιβλία των Επιγραμμάτων του και τα τρία βιβλία Ύμνων του, που τα ονόμασε Φυσικοί Ύμνοι (Hymni Naturales). Οι πανέμορφοι αυτοί Ύμνοι, τους οποίους είχε γράψει κατά την διάρκεια της πολυτάραχης σταδιοδρομίας του, τους είχε εμπνευστεί από τον Λουκρήτιο.

Ο Λουκρήτιος ήταν ο αγαπημένος του ποιητής. Στο δε έργο του Λουκρήτιου De Rerum Natura ο Μάρουλος είχε αφοσιωθεί με ιδιαίτερη επιμονή. Πράγματι το έργο του Λουκρήτιου το “Περί Φύσεως των Πραγμάτων” μετά την ανακάλυψη του σε ένα Γερμανικό Μοναστήρι από το Πότζο Μπρατσολίνι (Poggio Bracciolini) το 1417 είχε εκδοθεί στην Μπολόνια, στο Παρίσι, στην Βενετία. Επιπλέον είχε εκδοθεί και στην Φλωρεντία. Την έκδοση την είχε πραγματοποιήσει ο διακεκριμένος εκδότης Φίλιππο Τζούντι. Όντως το Περί Φύσεως των Πραγμάτων είχε κυκλοφορήσει κάτω από την επιμέλεια του ανθρωπιστή Πιέρ Κάντιντο Ντετσέμπριο. Όμως η έκδοση αυτή του Τζούντι είχε ενσωματώσει τις διορθώσεις που του είχε προτείνει ο Μάρουλος.

Εξ αιτίας των Φυσικών Ύμνων του και των Ύμνων για τους Ελληνικούς Θεούς χαρακτηρίστηκε από τους συγκαιρινούς του και από μεταγενεστέρους ως ειδωλολάτρης, ως εθνικός. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο σύγχρονός του, ο Έρασμος.

Ο Έρασμος ήταν ένας άνθρωπος με ευρύτατες αντιλήψεις, όμως έλεγε για τον Μάρουλο ότι ήταν ειδωλολάτρης. Αλλά ο Έρασμος ενδιαφερόταν πολύ για τον Λουκρήτιο. Τον ανοιχτόμυαλο Έρασμο τον ενδιέφεραν οι τεκμηριωμένες απόψεις που περιείχε το ποίημα αυτό. Τότε ο Έρασμος αποπειράθηκε να κάνει την σύγκλιση του χριστιανισμού με την Επικούρεια Φιλοσοφία. Έτσι έγραψε, εμπνεόμενος από τον Λουκρήτιο, ένα φανταστικό διάλογο με τίτλο “Ο Επικούρειος”.

Ένας από τους χαρακτήρες αυτού του διαλόγου, είναι ο Ηδώνιος. Σ’ αυτόν τον διάλογο επιχειρεί να μας δείξει ότι “κανένας δεν είναι πιο Επικούρειος από τους θεοσεβούμενους χριστιανούς”.

Βέβαια ομολογεί μέσα σ’ αυτόν τον διάλογο, ότι, “οι χριστιανοί που νηστεύουν, θρηνούν για τις αμαρτίες τους και τιμωρούν την σάρκα τους μπορεί να μην μοιάζουν επ’ ουδενί με Ηδονιστές,αλλά προσπαθούν να ζήσουν ενάρετα”, και “κανένας δεν ζει πιο γλυκά από εκείνους που ζουν ενάρετα” Όμως η σύγκληση αυτή μοιάζει με τέχνασμα ταχυδακτυλουργού. Τέτοια τεχνάσματα έκανε πρώτος ο Επίκτητος και ακολούθησαν ο Πιέρ Γκασσεντί, ο Μονταίνιος κ.α. Δυστυχώς τέτοιοι συμψηφισμοί συνεχίζονται και στην εποχή μας, Στον 21ο αιώνα.

Χαρακτηριστικό των συναισθημάτων του Μάρουλου είναι και το παρακάτω ποίημα, που αναφέρεται μάλλον σε κάποιο πεσόντα στην μάχη φίλο του.

Σωριάστηκε συθέμελα και σπίτι και πατρίδα
Και να, και σε, γλυκέ αδελφέ, ο Χάρος μου σε πήρε
Και άγουρο σε έστειλε στ' ανήλιαγα παλάτια.
Αλοιά, κακόμοιρο παιδί, ποια τύχη μου σε πήρε;
Σε ποιόν αφήνεις, φεύγοντας, τα' αραχνιασμένο σπίτι;
Πρώτη η πατρίδα, ύστερα συ, μου τάραξες τα στήθια.
Μαζί σου όλα τάθαψα και πόθους μου κ' ελπίδες,
Όλα μαζί στο σκοτεινό το μνήμα, που σε κρύβει

Όμως αυτό το ποίημα, λες και το έγραψε για τον εαυτό του. Πράγματι το 1500, τον απασχολούσαν τα καινοφανή θέματα του Λουκρήτιου. Όντως είχε προβληματιστεί από το κείμενο “Περί Φύσεως των Πραγμάτων”.

Εκείνη την εποχή βρισκόταν στην Βολτέρρα. Ένα χωριό της Τοσκάνης. Μία νύχτα φόρεσε την πανοπλία του και καβάλα στο άλογό του έφυγε από το χωριό για να πολεμήσει τα στρατεύματα του Καίσαρα Βοργία. Τα στρατεύματα αυτά άρχισαν να συγκεντρώνονται δίπλα στην ακτή κοντά στην πόλη Πιομπίνο.

Την νύχτα εκείνη έβρεχε καταρρακτωδώς και πριν ξεκινήσει, οι χωρικοί τον συμβούλεψαν να μην τολμήσει να διαβεί ένα ρηχό πέρασμα του πλημμυρισμένου ποταμού Τσετσίνα. Όμως αυτός, ως σκληροτράχηλος πολεμιστής, δεν έδωσε την ανάλογη σημασία στα λόγια των χωρικών. Έτσι προσπάθησε να τον περάσει. Αλλά καθώς τον διέσχιζε τον ποταμό, το άλογο του γλίστρησε και τον καταπλάκωσε.

Τότε φημολογείται ότι ο Μάρουλος, την στιγμή που πνιγόταν, αναθεμάτιζε τους Ολύμπιους θεούς. Και τους αναθεμάτιζε, γιατί όπως είχε εκμυστηρευτεί σε κάποιον συστρατιώτη του, όταν ήταν παιδί του είχε πει ένας τσιγγάνος, ότι δεν έπρεπε να φοβάται τον θεό Ποσειδώνα αλλά τον θεό Άρη.

Βέβαια όλη αυτή η ιστορία του θανάτου του Μάρουλου, μπορεί να ήταν ένας μύθος γεννημένος στην φαντασία των κατοίκων της περιοχής. Όμως το γεγονός είναι, ότι πέθανε άδοξα σε ηλικία 47 ετών ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες του 15ου αιώνα, αφήνοντας πάνω απ’ όλα την γυναίκα του την Αλεξάνδρα Σκάλα στην ηλικία των 25 ετών.

Η Αλεξάνδρα που τον υπεραγαπούσε, μετά τον θάνατο του Μάρουλου, κλείστηκε σε ένα μοναστήρι και πέθανε έξι χρόνια αργότερα σε ηλικία 32 ετών. Αργότερα στην τσέπη του νεκρού Μάρουλου, βρέθηκε ένα αντίγραφο του ποιήματος του Λουκρήτιου.

Τα έργα του Μάρουλου, όπως μας τα παρουσιάζει ο Κων/νος Σάθας είναι τα παρακάτω:

1. Epigrammata Roma 1493 (Μνημονεύεται και προγενεστέρα έκδοση του 1490)
2. Hymni Naturales: Φυσικοί Ύμνοι (Πρώτα δημοσιεύθηκαν στην Φλωρεντία το 1497 από το παράρτημα του Φάνου – Maruli Neniae; ejusdem epigrammata nunquam alias impressa. Αναδημοσιεύτηκαν στην Μπολόνια το 1504, στο Στρασβούργο το 1509 και στο Παρίσι το 1539). Πιο πλήρης έκδοση των ποιημάτων του Μάρουλου θεωρείται αυτή που έγινε στην Βριξία το 1532, (Epigrammatum libri quatuor. Hymnorum libri quatuor, Neniae quinque et alia quaedam epigrammata), όπου ανατυπώθηκε στο Παρίσι το 1561.
3. Εκτός των άνω έργων, ο Ταρχανιώτης έγραψε και – De principum Institutione.

Τζέραλντ Άλλαν Κοέν: Τα παράδοξα των πεποιθήσεων

Όλοι μας τρέφουμε ιδιαίτερη εκτίμηση για τον παρελθόντα εαυτό μας, και δεν μας είναι διόλου ευχάριστο να μεμφόμαστε τούτο το αξιοσέβαστο άτομο απορρίπτοντας συλλήβδην τις απόψεις του. -George Eliot, Scenes of Clerical Life

Η ανατροφή που έλαβα δεν ήταν θρησκευτική, ήταν όμως έντονα πολιτικοποιημένη, και μια ανατροφή αυτού του είδους παρουσιάζει εξαιρετικές ομοιότητες με τη θρησκευτική ανατροφή. Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε αντιλήψεις οι οποίες εμπνέονται από μια γερή δόση πίστης και τις οποίες κάποιοι άλλοι θεωρούν λανθασμένες. Στην πραγματικότητα, πολύ συχνά οι ιδέες αυτές θεωρούνται από τους περισσότερους ως προφανώς λανθασμένες. Επίσης, τόσο στη θρησκεία όσο και στην «πολιτική υψηλής θερμοκρασίας» υπάρχει ισχυρή αίσθηση ενότητας με τους υπόλοιπους πιστούς. Όλοι αυτοί («εμείς») αισθάνονται να σχηματίζουν παράταξη μάχης ή θριαμβευτική πομπή (ανάλογα με τη συγκυρία).

Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε κείμενα και ύμνους που βάζουν σε τάξη κάποιες πεποιθήσεις και ενισχύουν κοινούς δεσμούς. Οι μελωδίες κάποιων από τους ύμνους που τραγουδούσαμε στο βορειοαμερικάνικο κομμουνιστικό κίνημα μέσα στο οποίο ανδρώθηκα προέρχονταν από χριστιανικά τραγούδια. Στις τελευταίες μου διαλέξεις θα παραθέσω και κάποιους χαρακτηριστικούς στίχους των κομμουνιστικών μας ύμνων.

Έτσι, μεγάλωσα μέσα σε μια «κουλτούρα πεποιθήσεων», και συνεπώς από κάποιες απόψεις η ανατροφή μου έμοιαζε με θρησκευτική ανατροφή…

Πριν όμως περιγράψω την εξέλιξη των δικών μου πεποιθήσεων, θα ήθελα να εξετάσω κάποιες πλευρές της εξέλιξης των πεποιθήσεων γενικά, πλευρές οι οποίες με προβλημάτισαν καθώς αναλογιζόμουν τη δική μου εξέλιξη.

Στην περίπτωση αυτού που αποκαλούμε «πεποιθήσεις» με τη στενή έννοια, αλλά επίσης (όπως θα δούμε) και στην περίπτωση απόψεων «χαμηλής θερμοκρασίας», τέτοιας ώστε αυτές να μην μπορούν να ονομαστούν «πεποιθήσεις», προκύπτει το εξής πρόβλημα: πώς κατορθώνουμε και εξακολουθούμε να πιστεύουμε ό,τι μάθαμε να πιστεύουμε εξαιτίας της ανατροφής μας, ενώ γνωρίζουμε ότι το πιστεύουμε επειδή ανατραφήκαμε όπως ανατραφήκαμε;

Κι έτσι συνεχίζουμε, βάρκες ενάντια στο ρεύμα, που ακατάπαυστα μας ρίχνει πίσω στο παρελθόν. -Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ

Τα λεγόμενα του Σκοτ Φιτζέραλντ για τη δύναμη του παρελθόντος μπορούμε εύκολα να τα αποδεχτούμε όσον αφορά τα αισθήματα και τις συγκινήσεις μας. Για πολλούς από εμάς όμως τα λεγόμενα αυτά ισχύουν και για τις πεποιθήσεις μας, κι αυτό είναι πιο ανησυχητικό, αφού εγείρει ζητήματα σχετικά με την ορθολογικότητα των πεποιθήσεων αυτών, ζητήματα δηλαδή μάλλον πιο ανησυχητικά παρά ανάλογα με εκείνα που εγείρονται εξαιτίας των αισθημάτων μας.

Ας πάρουμε την περίπτωση δύο κοριτσιών, μονοζυγωτικών διδύμων, που τα χωρίζουν μετά τη γέννησή τους και που συναντιούνται είκοσι χρόνια μετά. Η μία έλαβε πρεσβυτεριανή ανατροφή και παραμένει πρεσβυτεριανή. Η ανατροφή της άλλης ήταν ρωμαιοκαθολική και η ίδια παραμένει αφοσιωμένη ρωμαιοκαθολική. Η καθεμιά τους επιχειρηματολογεί ενάντια στις απόψεις της άλλης, και οι δύο όμως έχουν ξανακούσει τα επιχειρήματα αυτά, έχουν μάθει πώς να τα αντιμετωπίζουν και, έτσι, παραμένουν σταθερές στις πεποιθήσεις τους.

Κατόπιν, η καθεμιά τους συνειδητοποιεί ότι, αν είχε μεγαλώσει εκεί που μεγάλωσε η άλλη, οι πιθανότητες να είχε γίνει πρεσβυτεριανή ή αντίστοιχα ρωμαιοκαθολική είναι συντριπτικά μεγάλες.

Είναι πιθανό (και πιστεύω ότι αυτό είναι που θα έπρεπε να γίνει) η συνειδητοποίηση αυτή να δυσκολέψει τις δύο αδερφές να επιμείνουν στις αντίθετες θρησκευτικές πεποιθήσεις τους. Ή, για να φτάσουμε συντομότερα στον προορισμό μας –ή εν πάση περιπτώσει εκεί που το πάω– υποθέστε ότι ανακαλύπτω πως έχω δίδυμο αδερφό ολόιδιο με μένα, ο οποίος δεν μεγάλωσε σε οικογένεια κομμουνιστών αλλά σε οικογένεια οπαδών του κέντρου και ο οποίος επιδεικνύει υψηλό βαθμό ανοχής απέναντι σε φαινόμενα περιορισμένης ανισότητας, κάτι που εγώ έχω μάθει να μην κάνω.

Ομολογώ ότι κάτι τέτοιο θα κλόνιζε τη σιγουριά μου σε ό,τι αφορά τις ασυμβίβαστες εξισωτικές πεποιθήσεις μου, και αυτό δεν θα οφειλόταν στο ότι ο αδερφός μου θα μου μάθαινε κάποιο επιχείρημα εναντίον του εξισωτισμού άγνωστο μέχρι τότε σε μένα.

Βέβαια, η έκπληξη που θα ένιωθαν οι δίδυμες αδερφές όταν θα ανακάλυπταν η μία την άλλη δεν θα έφτανε για να κλονίσει τη χριστιανική τους πίστη, ούτε και η γνώση εμού και του δίδυμου αδερφού μου ότι υπάρχουμε και οι δύο θα έφτανε για να αναιρέσει τις αντισυντηρητικές μας πεποιθήσεις.

Και η –πρόσθετη– αυτή δυσκολία, όμως, πρόκειται να ανακύψει αν αποκαλυφθεί ότι οι αδερφές δεν υπήρξαν δίδυμες, αλλά τρίδυμες, και τώρα πρόκειται να συναντήσουν τη για καιρό χαμένη, Εβραία τρίτη αδερφή τους.

Αυτό, βέβαια, είναι κάτι που δεν θα έθετε ζήτημα όσον αφορά την κοινή τους πίστη στον Έναν και Μοναδικό Θεό, να όμως που ανακαλύπτουν πως είναι τετράδυμες, και μαζί την για καιρό χαμένη, άθεη τέταρτη αδερφή τους, της οποίας ο αθεϊσμός ενδεχομένως να κλονιστεί όταν βρεθεί αντιμέτωπη με τις υπόλοιπες αδερφές. Και, φυσικά, παρόμοιο σενάριο μπορούμε να έχουμε και στην περίπτωση εμού και του δικού μου αδερφού.

Οι περισσότεροι από εμάς, τώρα, δεν έχουμε δίδυμα, τρίδυμα κ.λπ. αδέρφια. Θα ήταν όμως τρελό να συμπεράνουμε από εδώ ότι το σενάριο των διδύμων είναι άσχετο με τις δικές μας πεποιθήσεις. Το γεγονός ότι δεν έχω δίδυμο αδερφό δεν μειώνει την πρόκληση που αποτελεί για τις κληρονομημένες πεποιθήσεις μου η παραπάνω ιστορία.

Το σενάριο ενός υποθετικού και διαφορετικά σκεπτόμενου δίδυμου αδερφού είναι εύλογο και θα μπορούσε –ή θα έπρεπε– να προκαλέσει, σε όσους από εμάς πιστεύουν σε ό,τι έμαθαν εξ ανατροφής να πιστεύουν, ακριβώς τα ίδια ερωτήματα που θα προκαλούσε αν ήταν πραγματικό.

Δεν ανήκουν βέβαια όλοι στην παραπάνω κατηγορία: πολλοί, ωστόσο, ανήκουμε σε αυτήν. Και μολονότι από το γεγονός πως πιστεύουμε ό,τι μάθαμε εξ ανατροφής να πιστεύουμε δεν συνεπάγεται κατά κανέναν τρόπο ότι το πιστεύουμε επειδή ανατραφήκαμε έτσι ώστε να το πιστεύουμε, παρ' όλα αυτά, το ότι οι άνθρωποι πιστεύουν ό,τι πιστεύουν επειδή, με μιαν έννοια, ανατράφηκαν έτσι ώστε να το πιστεύουν, έχει εξαιρετικά μεγάλη δόση αλήθειας: το αποδεικνύουν οι στατιστικές που δείχνουν το πώς τα παιδιά αναπαράγουν τις πεποιθήσεις των γονιών τους.

Θεωρώ επίσης ότι οι ιστορίες με τους διδύμους κ.λπ. θα έπρεπε να κάνουν μετριοπαθέστερους όσους από εμάς παραμένουμε προσηλωμένοι σε πεποιθήσεις που οφείλονται στο πώς μεγαλώσαμε.

Συγχρόνως, θα έπρεπε να έχουμε συνείδηση του γεγονότος ότι άνθρωποι με διαφορετική ανατροφή μένουν βαθιά προσηλωμένοι σε πεποιθήσεις αντίθετες με τις δικές μας. Θα έπρεπε να μας κάνει μετριοπαθέστερους το γεγονός ότι, αν δεν είχαμε πάρει την ανατροφή που πήραμε, δεν θα είχαμε πεποιθήσεις με πολύ μεγάλη σημασία για τη ζωή μας – πεποιθήσεις π.χ. που αφορούν σημαντικά πολιτικά και θρησκευτικά ζητήματα.

Το ότι έχουμε τις πεποιθήσεις αυτές και όχι άλλες, διαμετρικά αντίθετες, οφείλεται σε συντυχίες της γέννησης και της ανατροφής μας, και (αυτό είναι το πρόβλημα) συχνά θα πρέπει να παραδεχόμαστε –αν θέλουμε να είμαστε σκεπτόμενοι και έντιμοι– ότι, συνεπώς, δεν πιστεύουμε ό,τι πιστεύουμε επειδή οι λόγοι που έχουμε είναι ανώτεροι από εκείνους των ανθρώπων με πεποι­θήσεις ανταγωνιστικές προς τις δικές μας.

Τζέραλντ Άλλαν Κοέν, Αν θέλεις την ισότητα, γιατί είσαι τόσο πλούσιος

Φυσικές Εορτές

Τι είναι οι φυσικές εορτές

Οι δυο ισημερίες (φθινοπωρινή και εαρινή) και οι δυο τροπές του Ηλίου (χειμερινή και θερινή) απο­τελού­σαν και αποτε­λούν ημέρες με ιδιαίτερη σημα­σία σ’ όλα τα μυσταγωγικά τάγματα που λει­τούρ­γησαν από αρχαιο­τάτων χρόνων, γιατί γνώρι­ζαν την ιδιαί­τερη σημασία τους στην εξέλιξη των ουσιών της Φύ­σεως. Οι γιορ­τές αυτές ονομάζονται «φυσι­κές γιορτές» επειδή συνδυάζονται με τα αντί­στοιχα τέσσερα φυ­σικά γεγονότα, τις τρο­πές και τις ισημε­ρίες, που αποτελούν τους τέσσαρες εξε­λικτικούς σταθ­μούς μέσα στον ετήσιο κύκλο της εξελικτικής πορείας των ουσιών της Φύ­σεως.

Θείος Ορφεύς ήταν ο πρώτος ο οποίος καθιέρωσε τον εορτασμό των φυσικών εορτών. Ο Θείος Ορφεύς έζησε σε προϊστορική εποχή και συνεπώς δεν υπάρχουν ιστορικά δεδομένα εκτός από την παράδοση περί της υπάρξεώς του και του έργου του. Υπήρξε ο πρώτος μέγας μυσταγωγός δηλαδή ο πρώτος άνθρωπος του οποίου η διανόηση δια του μήκους των ακτίνων του έφθασε τα όρια των άλλων υπέρτερων κόσμων και άντλησε από εκεί την θεία γνώση, η οποία δίνει την δυνατότητα στα νοητικά όντα να εξελιχθούν και να εισέλθουν στους χώρους των αθανάτων και στην θεία μακαριότητα.

Στην σημερινή εποχή τα επίσημα εορτολόγια, όπως είναι γνωστό, πε­ριλαμβάνουν θετές γιορτές (π.χ. τα Χρι­στούγεννα και το Πάσχα) που αντι­κατέστησαν τις αντίστοιχες φυ­σικές γιορτές και οι πε­ρισσότεροι τις γιορτά­ζουν χωρίς να γνωρί­ζουν την συμ­βολική τους σημα­σία. Σήμερα οι Φυσικές Γιορτές έχουν αξία και σημασία (και συνε­πώς γιορ­τάζονται) μόνο απ’ όσους διαπνέονται από φυσιο­κρατικές αντιλήψεις και αισθά­νονται την ανά­γκη να εκδηλώσουν μ’ αυτό τον τρόπο την λα­τρεία τους προς την θεία Φύση και να μετάσχουν, ανάλογα με τις δυνά­μεις τους, στις διερ­γασίες που λαμβάνουν χώρα στην Φύση για την επιτέλεση του θείου έργου και την επίτευξη του θείου σκοπού. Αλλά ποίο εί­ναι το μυστή­ριο του θείου έρ­γου της Φύσεως; Αν γνωρί­ζαμε κατά βάθος τους συντελε­στές της δη­μιουρ­γίας της μη­τρός Γης, τους συντε­λε­στές της κινήσεως αυτής και τις σχέσεις που έχει με τα άλλα ου­ράνια σώματα, θα ήμασταν σε θέση να γνωρί­ζουμε τα αίτια των φαι­νομένων αυτών και τους επιδιωκόμε­νους σκοπούς. Αλλά αυτό αποτε­λούσε την ιδεολογία των αρχαίων μυστηρίων, τα οποία γνώρι­ζαν τους συντελεστές της δημιουργίας του ανθρωπίνου όντος, τον σκοπό που εκπληρώνει το ανθρώπινο πνεύμα στην ανθρώπινη μορφή και την επίδραση που ασκεί το περιβάλλον της Γης.

Τα Ελληνικά μυστήρια γενικά αποκάλυπταν ότι μετά την δια­μόρφωση της μητέρας Γης και την σύ­σταση των μορφών της επι­φανείας της, παρή­χθη με την συν­δρομή των ακτίνων του Θείου Ηλίου η ψυχή της, η οποία υπήρξε ο συντελεστής των ζωι­κών μορ­φών που εξελίχθηκαν μέχρι της συστά­σεως του αν­θρωπίνου όντος. Συνεπώς η ψυχή του ανθρώπου έχει μητέρα την Γη και πα­τέρα τον Ήλιο. Οι ακτίνες του Θείου Ηλίου μετέδωσαν στην μη­τέρα Γη το σπέρμα της ανθρώπινης μορφής και αφού αυτή το διέ­θρεψε το εξε­δήλωσε ως ανθρώπινο Ον. Συνεπώς η ψυχή από της συστά­σεώς της μέ­χρι την άφιξή της σε ανθρώπινο οργανισμό ακολού­θησε την αυτή μετα­μόρφωση που ακολούθησε και η μη­τέρα Γη. Έτσι η ψυχή μέχρι να δια­μορφωθεί σε Ον διανοούμενο και δυνάμενο να εκδηλώσει πλήρη αισθή­ματα πέρασε τέσσαρες κατα­στάσεις. Συ­γκε­κριμένα ­στην αρχή­ πέ­ρασε το στάδιο της καλ­λιέργειας των προς γονιμοποίηση ιδεών, ­κατό­πιν­ το στάδιο της εκδήλωσης των ιδεών αυτών, ­στην συ­νέ­χεια­ το στάδιο της εναρ­μόνι­σης των ιδεών αυτών προς τις αντίστοιχες της θείας Φύσεως ­και τέλος­ το στάδιο της μεταμόρφωσης των ιδεών αυτών σε καρ­πούς που να μπορούν να διατηρήσουν τον τύπο του ανθρωπί­νου οργανισμού.

Οι Πυθαγό­ρειοι τελού­σαν τέσσαρες γιορτές τον χρόνο που γι­νόντουσαν κατά τις δυο ισημερίες και κατά τις δυο τροπές του Ηλίου σε εκδήλωση λατρείας προς την Φύση γιατί πί­στευαν ότι η προς την Φύση λατρεία είναι η θειο­τέρα όλων. Σχετικά ο ίδιος ο Πυ­θαγό­ρας έλεγε: «Η προς την Φύση λατρεία περιλαμβά­νει και τα κατά μέρος αυτής και το πνεύμα αυτής. Αντί­θετα λα­τρεία προς πρό­σωπο χωρίζει αυτό από την Φύση και το μειώνει. Λα­τρεύ­ομε, έλεγε, τους Θεούς ως κύριους των δυνάμεων της Φύσεως και όχι ως ατομικά εγώ αυτής. Τα ατομικά εγώ της Φύσεως τιμούμε μόνο για τα έργα τους».

Η φθινοπωρινή ισημερία

Φθι­νοπω­ρινή ισημερία έχουμε την 23η Σεπτεμβρίου. Κατά την ημερομηνία αυτήν ο Ήλιος εισέρχεται στον αστερι­σμό του Ζυγού και έτσι εισερχόμαστε αστρονο­μικά στην εποχή του φθινο­πώρου.

Τι συμβολίζει η φθινοπωρινή ισημερία του Ηλίου

Η φθινοπωρινή ισημερία του ηλίου συμβολίζει στο πνευματικό επίπεδο την εμφάνιση της αν­θρώπινης ψυχής, (3ον ΣΤΑΔΙΟ: ΛΟΓΙΚΗΣ ΝΟΗΣΕΩΣ). η οποία θα περάσει, το πρώτο στάδιο εξελίξεώς της που είναι η καλλιέρ­γεια των σπερμάτων των προς γονιμο­ποίηση Ιδεών. Τα σπέρματα αυτά κυοφορούνται κατά τις διαδοχι­κές ενσαρκώσεις, με την επενέρ­γεια του νόμου της ειμαρ­μένης.

Οι Ορφικοί κατά την φθινοπωρινή ισημερία εκδή­λω­ναν την λατρεία τους προς την Φύση γιατί έφερε στο Είναι τους τα Όντα. Πρω­τίστως όμως ο εορτασμός στρεφόταν στο γεγονός της εμ­φάνισης της ανθρώπι­νης ψυχής. Την ψυχή αυτήν την ονόμαζαν Κόρη Πρωτογόνη, σπούδαζαν τις εκδηλώσεις της δια των οποίων έφθασε να διακριθεί ως νοητικό ον της Φύσεως. Η πρώτη μύηση­στα Ορφικά μυστήρια λάμβανε χώρα αμέ­σως μετά την φθι­νοπωρινή ισημερία και αφορούσε τους κατά πρώτον εισερχόμενους. Κατά την μύηση αυτή αποκα­λύπτονταν τα περί της συ­στά­σεως της μητρός Γης. Ο χρόνος από της μυήσεως αυτής μέχρι την επομένη μύηση που ελάμβανε χώρα κατά την χειμερινή τροπή του Ηλίου ήταν ο χρό­νος κατά τον οποίο η ψυχή του μυούμενου έπρεπε να καταστεί ικανή για να γονι­μο­ποιήσει την Ορ­φική ιδεολογία.

Στα Ελευσίνια μυστήρια κατά την Φθινοπω­ρινή Ιση­μερία γινό­τανε η ει­σα­γωγή των αμύητων. Κατά την εισαγωγή ελάμβανε χώρα μακρά τελετή για την εμφάνιση στο Είναι της Κόρης της Πρωτογόνης. Έλεγαν ότι η Κόρη η Πρωτογόνη είναι κόρη του Ου­ρανού και της Γης, δηλαδή απο­τέ­λεσμα της επιμιξίας των δυνά­μεων του Ουρανού (που συμβολίζει τον άπειρο χώρο δηλαδή την Συνεχή ή Αμέριστη ουσία) και της Γης (που συμ­βολίζει την Ατο­μική ή Μερι­στή ουσία). Με την τελετή αυτήν οι Μύστες της Ελευ­σίνας απέδιδαν ευγνωμοσύνη προς την θεία Φύση η οποία έφερε στο Είναι το ψυχικό Είναι κάθε οντότη­τας. Έτσι οι Μύστες ως πρώτο αντι­κεί­μενο είχαν να εξετάσουν ποία ήταν η Κόρη η Πρωτόγονη, δηλαδή πως εμ­φανί­σθηκε η ψυχή της Φύσεως.

Τι συμβολίζει ­η περίοδος από την φθινοπωρινή ισημερία μέχρι την χειμερινή τροπή του ηλίου

Η ­περίοδος από την φθινοπωρινή ισημερία μέχρι την χειμερινή τροπή του ηλίου συμβολίζει στο πνευματικό επίπεδο την εποχή κατά την οποία η ψυχή μπό­ρεσε να δεχθεί τις επι­δρά­σεις του Ουρανού, να διαπλάσει τον ηθικό χαρα­κτήρα του ανθρώπου και να διαμορ­φώ­σει την συνεί­δησή του κατά τρόπον ώστε να δια­κα­νονίζει την ζωή του σε αρ­μονία προς τους ομοί­ους του. Στο φυτικό επίπεδο έχουμε την καλλιέργεια της γης, η οποία έτσι προετοιμάζεται για να δεχθεί τα σπέρματα, την σπορά και την κυοφορία των σπερμάτων μέσα στο γόνιμο από τις βροχές του φθινοπώρου έδαφος.

Οι Ορφικοί θεωρούσαν την περίοδο από την Φθι­νοπω­ρινή ισημερία μέχρι την Χειμερινή τροπή του Ηλίου ως αντιστοι­χούσα προς την πρώτη περί­οδο του αν­θρωπίνου γένους κατά την οποία η ανθρώ­πινη ψυχή κατόρθωσε να εκδηλώσει τις δυνα­μικότη­τές της που της επέτρε­ψαν να χαρακτηρισθεί ως πραγ­ματικό νοη­τικό Ον. Ως νοητικό ον κατόρθωσε να δεχθεί τις επιδράσεις του ουρανού, να διαπλάσει τον ηθικό του χαρακτήρα και να διαμορφώσει την συνείδησή του κατά τρόπο ώστε να κανονίζει την ζωή του σε αρμονία με τους ομοίους του. Έτσι κατόρθωσε να βρει τον δρόμο προς σύσταση των αν­θρωπί­νων κοινωνιών οι οποίες θα του εξα­σφαλί­σουν την πρό­οδό του. Οι ατμοσφαιρικές με­ταβολές αυτήν την χρονική περίοδο έλεγαν ότι είναι η ζώσα αλληγορική εικόνα της πρώτης ψυχι­κής ιστορίας του αν­θρωπίνου γένους. Η πτώση των υδάτων κατά την χρονική αυτή περίοδο έλεγαν ότι εικονίζει τις κα­τερχό­μενες από τον ουρανό ακτίνες του φωτός. Επίσης έλεγαν ότι όπως καλλιεργείται η Γη για να εκδη­λώσει την βλάστηση, έτσι πρέπει να καλλιεργούνται και οι αν­θρώπι­νες ψυ­χές για να εκ­δη­λώσουν τις δυνάμεις τους και να τις μεταβάλουν σε ιδέες και συναισθήματα. Επίσης όπως τα ύδατα καθιστούν γόνιμη τη Γη προς καλ­λιέργεια των σπερμάτων από τα οποία θα εμφανι­σθεί η βλά­στηση και από αυτήν τα άνθη και οι καρποί, έτσι και οι αν­θρώπινες ψυχές θα εκ­δηλώ­σουν τις ιδέες και τα συ­ναι­σθήματά τους.

Τα Ελευσίνια Μυστήρια εικόνισαν την περί­οδο από την Φθι­νοπωρινή Ισημερία μέχρι την Χειμε­ρινή Τροπή του Ηλίου ως αντι­στοιχούσα στην περίοδο που η μητέρα Γη αναπαύε­ται και ανα­διορ­γανώνει τις δυνάμεις της για να πα­ρα­σκευασθεί για να δεχθεί στους κόλπους της προς γονιμοποί­ηση τα σπέρματα των καρπών. Επίσης εκτός από τις εσωτερικές τελετές, είχαν και εξωτερικές εκ­δηλώσεις. Έτσι κατά τις αρχές του Φθι­νοπώρου ερχό­ντουσαν και παρέ­μεναν στον παρακεί­μενο Ναό του Παρθενώνος, παρθένες της πόλεως των Αθη­νών, οι οποίες ύφαιναν τον πέπλο της θεάς της Σοφίας. Οι παρθένες αυ­τές, που παρέμεναν εκεί επί έξη μήνες για να φτιάξουν το έργο τους, αλλη­γορού­σαν την αγνό­τητα της ψυχής η οποία κατά τους μήνες του Φθινο­πώρου και του Χειμώνα θα δεχθεί το σπέρμα της θείας ιδεολογίας, θα καλλιεργήσει και θα εκδη­λώσει αυτό με τα αποτε­λέσματά του και θα υφά­νει πέπλο με τον οποίο περιβαλλόμενη θα αναγο­ρευ­θεί θυγατέρα της Σο­φίας.

Η χειμερινή τροπή του Ηλίου

Χειμε­ρινή τροπή του Ηλίου­ έχουμε την 22α Δεκεμβρίου. Κατά την ημερομηνία αυτήν ο Ήλιος εισέρχεται στον αστερι­σμό του Αιγόκερω και έτσι εισερχόμα­στε αστρονο­μικά στην εποχή του χειμώνα.

Τι συμβολίζει η ­χειμερινή τροπή του ηλίου

Η ­χειμερινή τροπή του ηλίου συμβολίζει στο πνευματικό επίπεδο την ανθρώ­πινη ψυχή η οποία έφθασε στα όρια της διανόησης ώστε τότε αυτή γίνεται ικανή να εκ­δηλώσει τις κατάλληλες δυναμικότητες που θα της επιτρέψουν να έλθει σε επαφή με τον Ουρανό ώστε με την επί­δραση του Ου­ρανού να εκ­δηλωθεί σ’ αυτήν η ικα­νότητα προς από­κτηση μεγαλύτερης γνώ­σης (4ον ΣΤΑΔΙΟ: ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΝΟΗΣΕΩΣ). Η γνώση αυτή θα την φέρει σε κατάσταση να γνωρί­σει τα μέσα της πνευματικής της προόδου και ανόδου. Επίσης γίνεται ικανή να εκδηλώσει τα σπέρματα των Ιδεών στο αν­θρώπινο πνεύμα. Τα σπέρματα αυτά κυοφορούνται κατά τις διαδοχικές ενσαρκώσεις, με την επενέρ­γεια του νόμου της ειμαρ­μένης και κατόπιν με την βοήθεια των πνευ­ματικών οντοτήτων εκδηλώνο­νται.

Οι Ορφικοί, κατά την χειμερινή τροπή του ηλίου, εόρταζαν την γέννηση του Διονύσου του Ζα­γρέως, του ελευθερωτή των ανθρω­πίνων ψυχών από τον Άδη. Η γιορτή αυτή ήταν μεγάλης σπου­δαιότητας γιατί κατ’ αυτήν απο­κάλυπταν ότι η ανθρώπινη ψυχή έφθασε σε τέτοια όρια της διανοήσεως ώστε να εκδηλώσει δυνα­μικότητες δια των οποίων θα μπορέσει να έλθει σε επαφή προς τον Ουρανό. Εκ των επιδράσεως του Ουρανού θα εκδηλω­θούν σ’ αυτή ικανότητες προς απόκτηση μεγαλύτερης γνώσης. Η γνώση αυτή θα την φέρει θα την οδηγήσει στο να γνωρίσει τα μέσα της πνευματι­κής της ανόδου που θα την οδη­γήσουν στην οδό της αθανασίας. Η δεύτερη μύηση­ στα Ορφικά μυστήρια λάμβανε χώρα κατά την ημέρα της χειμερινής τροπής του ηλίου ή αμέσως μετά. Ο χρόνος από της μυήσεως αυτής μέχρι την επομένη μύηση που ελάμβανε χώρα κατά την εαρινή ισημερία του Ηλίου ήταν ο χρόνος κατά τον οποίο ο μυούμενος έπρεπε να εκδηλώσει στην διάνοιά του τον σπόρο της Ορφικής ιδεολογίας.

Στα Ελευσίνια μυστήρια η χειμερινή τροπή του ηλίου συμβο­λίζεται με την αρπαγή της Περσε­φό­νης, της αγνής κόρης του θεού Διός και της θεάς Δήμητρας, από τον θεό του Άδου Πλούτωνα. Η κάθοδος της Περσεφόνης στον Άδη δεν σημαίνει πτώση, γιατί η Περσεφόνη είναι η φωτεινή ψυχή που κατήλθε στον Άδη προς πλήρωση του Νόμου της αλ­ληλεγγύης, δηλαδή προς πλήρωση των υποχρεώσεων που έχει η φω­τεινή ψυχή προς τις ψυ­χές που βρίσκο­νται στο σκότος. Ακολουθεί κάθοδος του μνηστήρα της Διο­νύσου και της μητέρας της Δήμητρας οι οποίοι αποκαλύπτουν στους αν­θρώπους την καλ­λιέργεια του σίτου και της σταφυλής που υπήρξαν τα κατ’ εξοχήν σύμβολα όλων των μυστηρίων και αυτών των χρι­στιανικών. Ο σίτος και η σταφυλή συμβολί­ζουν με­τα­μορφωτικά μέσα. Οι μύ­στες της Ελευσίνας (οι οποίοι όπως είδαμε κατά την φθινοπωρινή ισημερία τιμού­σαν γέννηση της Κόρης της Πρωτόγονης) έλεγαν ότι η Κόρη η Πρωτόγονη (που είναι τέκνο του Ουρανού (συνε­χούς ουσίας) και της Γης (της ατο­μικής ουσίας) για να οδεύσει προς το Φως έχει ανάγκη και άλ­λης μί­ξεως, μίξεως προς τις δυνάμεις του Ουρανού και αυτήν ακριβώς την δεύτερη μίξη συμβο­λίζει η χειμερινή τροπή του Ηλίου. Την μίξη αυτή αλληγορούν και οι μίξεις των Νυμφών με τους Θεούς.

Είναι αξιοσημείωτο ότι κατά την χειμερινή τροπή του Ηλίου φέ­ρονται γεν­νηθέντες όλοι οι πνευματικοί ήρωες και οι με­γά­λοι διδά­σκαλοι της μυ­σταγωγικής γνώσης που υπήρ­ξαν πρω­τοπόροι όλων των αρχαίων θρη­σκειών, όπως π.χ. ο Διόνυ­σος. Η γέννησή τους αυτή δεν συμβολίζει την εμφάνιση των ορ­γανι­κών τους υπο­στάσεων στην Γη, αλλά την αλληγορική εικόνα της πνευματι­κής τους ανα­γέννησης και της υπόταξης των τιτανι­κών τους φύ­σεων. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι όλοι γεννή­θη­καν από την μίξη Πνεύματος και Παρθένου.

Τι συμβολίζει η ­περίοδος από την χειμερινή τροπή του ήλιου μέχρι την εαρινή ισημερία

Η ­περίοδος από την χειμερινή τροπή του ήλιου μέχρι την εαρινή ισημερία συμβολίζει την εποχή κατά την οποία η ψυχή του ανθρώπου αποβάλει τα πάθη και οδεύει προς την πνευματική της αναγέννηση, η οποία θα λάβει χώρα κατά την εα­ρινή ισημερία. Στο φυτικό επίπεδο γίνεται η εκκόλαψη και την βλάστηση των σπερ­μάτων δηλαδή την γέν­νηση νέων φυτών μέσα στο γόνιμο από τις βροχές του φθινοπώρου έδα­φος. Συνεπώς είναι η εποχή της εκδήλω­σης της φυτι­κής ζωής και βλαστήσεως αυ­τής.

Οι Ορ­φικοί θεωρούσαν την περίοδο αυτή ως αλληγορική ει­κόνα της προπαρασκευής των αν­θρωπίνων ψυχών κατά την οποία εκδηλώνονται από τις ψυχές συναι­σθήματα και οι πράγματι φυσι­κές Ιδέες. Με την βοή­θεια αυτών μπορούν να προχω­ρήσουν προς την πνευματική τους αναγέν­νηση που λάβει χώρα κατά την εαρινή ισημε­ρία και την εποχή που ακο­λουθεί, γιατί τότε οι ακτί­νες του ηλιακού φωτός είναι θερμό­τερες και δίδουν έτσι την δυνατό­τητα για την εκδή­λωση και λειτουρ­γία του Νόμου του Φά­νητος. Τα εκ­δηλούμενα με την βλάστηση της μητρός γης άνθη και μύρα κατά το τέ­λος αυτής της περιόδου είναι η αλλη­γορική ει­κόνα, κατά τον θείο Ορφέα, που εμφανίζει τις εκ­δηλώσεις εκείνων των ανθρωπί­νων ψυ­χών οι οποίες προ­χω­ρούν πια προς την αθανασία και οι οποίες (ψυχές) φέρουν πλέον στην φύση τους αυτό που απεικονίζει το γέλιο του Φάνητος.

Από την χειμερινή τροπή του Ηλίου η ημέρα αυξά­νει. Οι μύ­στες της Ελευσίνας έλεγαν ότι η ημέρα συμβολίζει το φως και η νύκτα το σκό­τος, και ότι μόνο οι ψυ­χές των μεμυημένων οδεύουν από το σκότος προς το φως ενώ οι ψυχές των αμύητων πα­ραμέ­νουν στο σκό­τος. Αυτήν την προς το Φως πο­ρεία της ψυχής του μύστου γιόρταζαν οι Ελευ­σίνιοι την χειμερινή τροπή του Ηλίου.

Η εαρινή ισημερία.

Εαρινή ισημε­ρία έχουμε την 20η Μαρτίου. Κατά την ημερομηνία αυτήν ο Ήλιος εισέρχεται στον αστερι­σμό του Κριού και έτσι εισερχόμαστε αστρο­νο­μικά στην εποχή της άνοιξης.

Τι συμβολίζει η εαρινή ισημερία του ηλίου

Η εαρινή ισημερία του ηλίου συμβολίζει στο πνευματικό επίπεδο τον θάνατο της τιτανι­κής φύσεως του ανθρώπου (η οποία έχει ως νόμο αυτής τον θάνατο) και την ανάστασή του στις πνευματικές φύ­σεις του πνευ­ματικού κό­σμου αθανάτων (5ον ΣΤΑΔΙΟ: ΣΟΦΙΑΣ). Ταυτόχρονα συμβολίζει τον θάνατο των παθών της τιτανικής φύσεως των μυημένων και την εμφάνιση (στην θέση των παθών) των αρετών εκείνων οι οποίες εξασφαλίζουν τον θρίαμβο των μυστών επί του νόμου του θανάτου.

Οι Ορφικοί συμβό­λιζαν την εαρινή ισημερία με τον θάνατο (δηλαδή με­ταμόρφωση) του Διο­νύσου του Ζαγρέως και την εκ νέου γέν­νησή του με την παρέμ­βαση της Θεάς Αθηνάς (δη­λαδή του σο­φού πνεύ­ματος) από την φύση του Ολυ­μπίου Διός ως Διο­νύ­σου του Άνθιου, ο οποίος κατόπιν μεταμορφώνεται στον Διόνυσο τον Ελευ­θερέα δηλαδή τον ελευ­θερωτή των ανθρωπί­νων ψυχών εκ των δεσμών της ύλης και της εν γέ­νει υλοβαρούς τους φύσεως. Έτσι ο Διό­νυσος ο Ζαγρεύς από χθόνια θεό­τητα μετα­μορφώ­νεται σε ουράνια θεό­τητα, τον Διό­νυσο τον Ελευ­θερέα. Την ημέρα της εαρινής ισημερίας οι Ορφικοί τε­λού­σαν συμπόσια τα λεγό­μενα ωμοφάγια κατά τα οποία θυσίαζαν τον Διονυσιακό Ταύρο και έτρω­γαν από τις σάρκες του. Αλλά ποίος ήταν ο Διονυ­σια­κός Ταύρος; Με την αλλη­γορία αυτήν ο θείος Ορ­φέας έκρυψε επι­μελώς μια μεγάλη αλήθεια που μόνο άκρως μεμυημέ­νοι στα Ορφικά μυστήρια μπορούσαν να κατανοή­σουν. Επί του σημείου αυ­τού μόνον τα εξής ολίγα μπορούν να λεχθούν: Ο Διό­νυσος είναι τέ­κνο του θεού Διός. Ο Ταύρος εί­ναι μία εκ των πτυχών του Νό­μου του Φάνητος, ο οποίος αφομοιωθείς στην φύση του Διός, έδωσε στον Δία τις πνευματικές εξου­σίες του Ουρανού (αυτό εικο­νίζει την θεοποί­ηση). Ένα από τα τέκνα του θεού Διός φέρει ως σύμ­βολό του τον Ταύρο και εκείνος από τους Μύστες των Ορφι­κών μυστηρίων που θα γνώριζε και θα εκτιμούσε αυτό το τέκνο του θεού Διός θα εννοούσε και την συμβο­λική έννοια του Ταύρου. Ο συνδυασμός του Διο­νύσου και του Ταύρου αποτε­λούν την βάση της με­γάλης αποκαλυφθείσης αλήθειας του θείου Ορ­φέα, γιατί αποτελούν την λύση του προβλήματος περί της αθανασίας της αν­θρώπινης ψυχής. Η τρίτη μύηση­ στα Ορφικά μυστήρια λάμβανε χώρα κατά την εαρινή ισημερία του ηλίου. Ο χρόνος από της μυήσεως αυτής μέχρι την επομένη μύηση που ελάμβανε χώρα κατά την θερινή τροπή του Ηλίου ήταν ο χρόνος κατά τον οποίο ο μυούμενος έπρεπε να εκδηλώσει αρμονική ιδεολογία ανάλογη προς τα εκδηλούμενα χρώματα των ανθέων αυτής της εποχής ως και αρμονική αισθηματολογία ανάλογη προς τα αρώ­ματα των αν­θέων αυτής της εποχής. Κατά τους Ορφικούς τα αρώματα και τα χρώματα αυτής της εποχής αναπαριστούν την βαίνουσα προς αποθέ­ωση ανθρώπινη ψυχή η οποία απέβαλε το έρεβος και προ­ορίζεται πλέον σε θεία πνευματική ανάσταση.

Στα Ελευσίνια μυστήρια η εα­ρινή ιση­μερία συμβολιζότανε με την απε­λευθέρωση της Περσεφόνης από το βασίλειο του Πλού­τωνα (που είναι χθόνια θεό­τητα). Την απελευθέρωσή της την πραγματοποιεί ο Διόνυσος ο Ελευ­θερέας (που είναι ουράνια θεό­τητα), ο οποίος την με­ταφέ­ρει στον Όλυ­μπο δη­λαδή την με­ταμορ­φώνει σε Ου­ράνια θεότητα. Ο συμ­βολισμός αυτός των Ελευσί­νιων μυστηρίων, δείχνει και την περαιτέρω δράση των πνευμα­τικών οντοτή­των. Επίσης θεωρούσαν ότι η εαρινή ισημερία αντι­προσω­πεύει τον θάνατο του τιτανικού οργανι­σμού των αν­θρωπίνων ψυ­χών, την μεταμόρφωσή τους και την αναγέννησή τους στις πνευ­ματικές φύ­σεις του πνευ­ματικού κό­σμου. Επί­σης τελούσαν την γιορτή των Πανα­θη­ναίων ενώ πα­ράλληλα γι­νό­ντουσαν τελετές και εσωτερικά που όμως δεν μας είναι γνωστές.

Στην Χριστιανική θρη­σκεία έχουμε τον ανάλογο συμβολισμό που εί­ναι ο σταυ­ρικός θάνα­τος του Χρι­στού και η εν συ­νεχεία ανά­στασή του που γιορτάζε­ται μετά ακριβώς από την εαρινή ιση­μερία. Πρέπει να σημειωθεί ότι όλες σχεδόν οι θρησκείες περι­λαμβά­νουν αυτόν τον συμβολισμό (δη­λαδή οι ήρωές τους πεθαί­νουν και στη συνέχεια ανα­σταίνονται κατά την εαρινή ιση­μερία). Στο ση­μείο αυτό πρέπει να διευκρι­νισθεί ότι ο θάνατος δεν έχει την έννοια της εξαφάνι­σης αλλά της μετα­μόρ­φωσης και συνεπώς της εξέλι­ξης.

Τι συμβολίζει η περίοδος από την εαρινή ισημερία μέχρι την θερινή τροπή του ήλιου

Η περίοδος από την εαρινή ισημερία μέχρι την θερινή τροπή του ήλιου στο πνευματικό επίπεδο συμβολίζει την περίο­δος της ανα­γεννήσεως και μεταμορφώσεως των ανθρω­πίνων ψυχών στις πνευματικές φύ­σεις του πνευματι­κού κόσμου ως και της προε­τοιμασίας τους για τον πλήρη αποχωρισμό τους από το έρε­βος. Στο φυτικό επίπεδο είναι η εποχή της με­ταμορφώσεως της βλαστήσεως και της εκδη­λώ­σεως των ανθέων και των χρωμάτων αυ­τών.

Οι Ορφικοί, το χρονικό διά­στημα που μεσολαβούσε μέχρι την επό­μενη μύ­ηση, το θεωρούσαν ως απα­ραίτητο για να εκ­δηλώ­σει ο μυούμενος αρ­μονική ιδεολογία όπως είναι αρ­μονικά εκδη­λω­μένα τα χρώματα των αν­θέων της εποχής αυτής.

Κατά τους μύστες της Ελευσίνας, η εποχή που περιλαμβάνε­ται μεταξύ εαρινής ιση­με­ρίας και θερινής τροπής του Ηλίου είναι η περί­οδος κατά την οποία το ανιστά­μενο πνεύμα έρχεται στην αποθέωση.

Η θερινη τροπη του ηλίου

Θερινή τροπή του Ηλίου έχουμε την 21η Ιουνίου. Κατά την ημερομηνία αυτήν ο Ήλιος εισέρχεται στον αστερι­σμό του Καρ­κίνου και έτσι εισερχόμαστε αστρονο­μικά στην εποχή του καλοκαιριού.

Τι συμβολίζει η θερινή τροπή του ηλίου

Η θερινή τροπή του ηλίου συμβολίζει στο πνευματικό επίπεδο τον πλήρη απο­χωρισμό της ψυχής από το έρεβος και την είσοδός της στην διαρκή ημέρα (6ον ΣΤΑΔΙΟ: ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ).. Από το έρεβος απο­χωρίζεται η ψυχή που απέβαλε τα αν­θρώπινα πάθη και απελευ­θερώθηκε από τα δεσμά του περι­βάλλοντός της. Έτσι η ψυχή απο­κτά την τέλεια αθανασία.

­Οι Ορφικοί κατά την θερινή τροπή του Ηλίου τελούσαν γιορτές που αναφερόντουσαν στον θρίαμβο κατά του νόμου του θανάτου της τιτανικής φύσεων του Διονύσου του Ελευθερέως. Κατά τις εορτές αυτές εξέφραζαν και στην λα­τρεία τους προς την θεία δη­μιουρ­γία που έφθασε δια των εκδηλώ­σεων των Νόμων της στην εμ­φά­νιση των νόμων της Θεοποιήσεως των όντων της. Επίσης εξέφραζαν την ευγνωμοσύνη τους προς τα θεοποιηθέντα τέκνα της υπό την προστασία των οποίων ετίθεντο με την θέλησή τους. Στις γιορτές που τελούσαν οι Ορφικοί κατά την θερινή τροπή του Ηλίου λάμβαναν μέρος μόνον όσοι εκείνοι οι οποίοι είχαν διέλθει όλους τους βαθ­μούς της ορφικής μυήσεως και τα συμπόσιά τους δεν τα αποτε­λούσαν πλέον τα ωμοφάγια αλλά από τροφή που την αποκαλού­σαν αμ­βροσιακή και από το ποτό που αποκαλούσαν Διονυσιακό οίνο. Η αποκορύφωση των εκδηλώσεων των Ορφικών αποτελούσε η εκδήλωση της ευγνωμοσύνης τους προς τον Θεό Απόλλωνα, τον Θεό της αιωνίας νεότητας, ο οποίος, κατ’ αυτήν την ώρα του έτους, παρέδιδε την λύρα του στον Θείο Ορφέα για να κρούει τις χορδές της και να μεταδίδει στις ψυχές των μυστών τους ήχους της ώστε να εναρμονίζουν τις πνευματικές τους δυνάμεις προς την πνευματική φύση του Θεού της αιωνίας νεότητας. Η τετάρτη και τελευ­ταία μύηση­ των Ορφικών μυστηρίων γινότανε κατά την θε­ρινή τροπή του Ηλίου που οι ακτίνες του φω­τός Του είναι ζωηρότερες και οι καρποί ωριμάζουν. Η θερμότητα των Ηλιακών ακτίνων αυτής της εποχής αναπαρι­στούσε το φωτο­βόλο των σκέψεων των τε­λείων μυστών και το γόνιμο των καρπών της θείας ιδεο­λογίας που οι ιεροφάντες κληροδοτού­σαν στους διαδόχους τους.

Οι Μύστες της Ελευσίνας τελούσαν κατά την θερινή τροπή του Ηλίου γιορτή σε δόξα και ανά­σταση της Κόρης Περσεφόνης και σε δόξα Διονύ­σου του Ελευθε­ρέα (δηλαδή του ελευθερωτή των ανθρωπί­νων ψυ­χών). Η Περσεφόνη είναι η ψυχή της Γης, η οποία διήλθε απ’ όλες τις καταστάσεις των τεσσά­ρων εποχών και κατόπιν ήλθε στον Όλυ­μπο (δη­λαδή στην χώρα της αιώνιας ζωής του πνεύματος). Πριν όμως έλθει στην χώρα της αιώ­νιας ζωής συνε­ζεύχθη τον Διόνυσο τον Ελευθερέα και έτσι θα ζή­σει μετ’ αυ­τού την αιώ­νια νεότητα και ευθυμία. Ιδού ποίος είναι ο κλήρος της ψυχής των θείων Μυστών και σαφώς τον απεκά­λυψαν οι Θείοι Μύ­στες της Ελευσίνας. Επίσης οι Μύστες της Ελευσίνας έλεγαν ότι κατά την θερινή τροπή ωριμά­ζει ο σίτος του οποίου η σπορά, η βλά­στηση και η ωρίμανση εικονίζει την ψυχή του μύστη την εξε­λισσόμενη προς την απο­θέωση. Την καλλιέρ­γεια του σίτου δίδαξε η Δήμητρα που είναι η θεά της Γης. Ο σίτος εικονίζει με­ταμορφω­τικό μέσο. Μετά το σίτο εμφανίζεται η στα­φυλή, σύμβολο του Διονύσου. Ο χυμός της σταφυλής ει­κονί­ζει άλλο μετα­μορφωτικό μέσο.

Οι Μύστες των Δελφών κατά την θερινή τροπή του Ηλίου τε­λούσαν ανάλογη τελετή σε δόξα του Φοίβου Απόλλωνος.

Τι συμβολίζει η περίοδος από την θερινή τροπή του ήλιου μέχρι την φθινοπωρινή ισημερία

Η περίοδος από την θερινή τροπή του ήλιου μέχρι την φθινοπωρινή ισημερία συμβολίζει στο πνευματικό επίπεδο την περίοδος κατά την οποία: 

Α) Οι ψυχές των μυστών οι οποίες απέβαλαν οριστικά το έρεβος έχουν αποχωρίσει από το γήινο περιβάλλον και έχουν εισέλθει στην διαρκή ημέρα. 

Β) Οι ψυχές όμως εκείνες που δεν κατόρθωσαν να αποβάλουν το έρεβος και παραμένουν στο γήινο περιβάλλον πρέπει να συλλέξουν τους καρπούς των όσων έχουν πετύχει μέχρι τώρα, να ανασυντάξουν τις δυνάμεις τους και να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους. Στο φυτικό επίπεδο έχουμε την μετα­μόρφωση των αν­θέων σε καρπούς, την ωρίμανση των καρπών και την συλλογή τους οι οποίοι θα μας χρησιμεύσουν για την συντήρησή μας κατά την περίοδο του χει­μώνα.

Η επίδραση του Ηλίου

Οι μεταμορφώσεις και η εξέλιξη των ουσιών της Φύσης πάνω στην Γη είναι αποτέλεσμα της επί­δρασης του Ηλίου γιατί ο Ήλιος είναι Εκείνος που δίνει τον ρυθμό στο πλανητικό μας σύ­στημα και την ζωή υπό την ευρεία της έννοια. Τα διάφορα φαινό­μενα που λαμβάνουν χώρα πάνω στην Γη μαρ­τυρούν την ζωο­γόνο επί­δραση του Ηλίου στην Γη γιατί ο Ήλιος είναι Εκεί­νος που συνθέτει σή­μερα για να αποσυνθέσει αύ­ριο και να ανασυν­θέσει αργότερα. Με την βοήθεια του ηλιακού φωτός με­τατρέπεται το απλό σπέρμα σε δρυ και με τις δια­φορετικής εντάσεως ακτίνες του προκαλού­νται οι διαφορετικές λειτουργίες στον κάθε οργανισμό. Ο Ήλιος με τις διάφορες ακτινοβολίες του αφυπνίζει τα σπέρματα των Ιδεών και επιβοηθεί τα όντα να ανέλθουν σε ανέλιξη. Για να είναι όμως αμε­σότερα τα αποτελέσματα αυτών των επιδράσεων στον άν­θρωπο, πρέπει να φροντίσει να εκμηδενί­σει κάθε αντί­δραση των στοιχείων της κατώτερής του φύσης. Όπως είναι φανερό από τα προαναφερθέντα, πρώτι­στο καθή­κον μας είναι να στραφούμε προς τον Φοίβο Ήλιο, τον δω­ρητή της ζωής και σύμ­βολο του υπέρτα­του Λόγου και να διαλαλή­σουμε την ευ­γνω­μοσύνη μας προς αυτόν. Γι’ αυτό δεν θα ήταν άστοχη η ανά­γνωση ύμνων προς τον που περικλεί­ουν πολλά μη­νύ­ματα για κάθε ειλικρινή αναζητητή της αλή­θειας.

Ύμνοι προς τον 'Ηλιο

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονισθεί ότι η ανά­γνωση αυ­τών των ύμνων δεν έχει τελετουργικό χαρα­κτήρα και ότι συχνή επα­νάληψη αυτών των θεμά­των (όπως είναι η ανάπτυξη της ση­μα­σίας των φυ­σικών γιορτών και η ανάγνωση ύμνων διαφόρων φι­λοσόφων προς τον Ήλιο) δεν πρέπει να μας δη­μιουργεί κορε­σμό γιατί την βαθύτερη σημασία τους και το αληθινό τους νόημα θα αργήσουμε πολύ να τα κατανοήσουμε. Όταν όμως το κατα­νο­ή­σουμε πραγματικά τότε θα εί­μαστε ώριμοι να κάνουμε ένα απο­φασι­στικό βήμα στην εξελικτική κλίμακα που αναφέρθηκε παρα­πάνω.

Ύμνος προς τον Ήλιο του νεοπλατω­νικού φι­λο­σόφου Πρό­κλου (από­σπασμα).

Επάκουσον, Βασιλεύ του πνευματικού πυρός ακα­τά­βλητε των χρυσών ηνίων. Επάκουσόν με χο­ρηγέ του φωτός, κυρίαρχε της πηγής εξ ης ρέει η ζωή. Συ εκ του ύψους του κόσμου των πλα­νη­τών διοχετεύ­εις πο­τα­μούς θείας αρμονίας, επάκουσόν με. Κατέ­χον ύπερ­θεν του αιθέρος τον κεντρικόν θρόνον και έχων ως όψιν τον φωτεινό κύκλο, όστις είναι η καρδιά του κόσμου, πληροίς το παν δυνά­μεως, ικα­νής ώστε να αφυπνίσει εκ του λη­θάργου τον αν­θρώπινο νουν. Οι αστέρες πυρπολούνται υπό του πυρός σου και δια της ακτινο­βολίας του άρμα­τός σου εκκολάπτεις την ζωή επί της Γης. Παν ότι δη­μιουργείται, αναγεννάται τη επινεύσει των ωρών κατά τας περιοδικές περιφοράς του άρμα­τός σου. Η αταξία των αντιμαχομένων στοι­χείων τερ­ματίζεται άμα τη Ση λάμψει, ω υιέ του Πα­τρός ου το όνομα παραμένει άφατον. Ο χορός των αδέ­καστων μοιρών Σε υπακούει. Τη Ση επινεύσει εκεί­ναι μεταστρέ­φουν τους μεγαλοπρεπείς ιστούς της ει­μαρ­μένης διότι Συ Βασι­λεύς είσαι εις το υπερπέραν και Συ κυριαρχείς πάσης δυνά­μεως ύπερθεν ημών. Ω βέλ­τι­στε των Θεών, πνεύμα ευδαίμον, στεφό­μενο υπό των φλογών, εικών του δημιουργού των πάντων, ω συ ο εποπτεύων την άνοδο και την λύτρωσιν των ψυχών, επάκουσόν με και αποκαθάρουν με πά­σης ανομίας. Λύτρωσόν με των κατα­δυναστευό­ντων με παθών. Απάλλαξόν με της τιμωρίας. Εξιλέωσόν με ενώπιον της υπέρτατης Δικαιο­σύνης ης το ταχύ βλέμμα δια­περνά τα πάντα. Μετάδος εις το πνεύμα μου διαύγεια και ευδαι­μονία και εις τον οργανισμό μου το δώρο της υγείας. Οδήγησόν με προς την δόξα. Μετάδος μου την ικανότητα να υπηρετώ τας Μούσας. Και εάν, ότε αι Μοίραι κλώθουσι τους ιστούς, η στροφή των άστρων επιφέρει ημίν δυστυ­χία, απομάκρυνον αυτήν αφ’ ημών τη ακατα­βλήτω σου δυνάμει.