ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Αἴας (394-429)

ΑΙ. ἰώ, [στρ. γ]σκότος, ἐμὸν φάος,
395 ἔρεβος ὦ φαεννότατον, ὡς ἐμοί,

ἕλεσθ᾽ ἕλεσθέ μ᾽ οἰκήτορα,
ἕλεσθέ μ᾽· οὔτε γὰρ θεῶν γένος
οὔθ᾽ ἁμερίων ἔτ᾽ ἄξιος
400 βλέπειν τιν᾽ εἰς ὄνασιν ἀνθρώπων.
ἀλλά μ᾽ ἁ Διός
ἀλκίμα θεὸς
ὀλέθριον αἰκίζει.
ποῖ τις οὖν φύγῃ;
ποῖ μολὼν μενῶ;
405 εἰ τὰ μὲν φθίνει,
φίλοι, τίσις δ᾽ ἐμοῦ πέλας,
μώραις δ᾽ ἄγραις προσκείμεθα,
πᾶς δὲ στρατὸς δίπαλτος ἄν
με χειρὶ φονεύοι.
410 ΤΕΚ. ὦ δυστάλαινα, τοιάδ᾽ ἄνδρα χρήσιμον
φωνεῖν, ἃ πρόσθεν οὗτος οὐκ ἔτλη ποτ᾽ ἄν.

ΑΙ. ἰώ, [ἀντ. γ]
πόροι ἁλίρροθοι
πάραλά τ᾽ ἄντρα καὶ νέμος ἐπάκτιον,
πολὺν πολύν με δαρόν τε δὴ
415 κατείχετ᾽ ἀμφὶ Τροίαν χρόνον·
ἀλλ᾽ οὐκέτι μ᾽, οὐκ ἔτ᾽ ἀμπνοὰς
ἔχοντα· τοῦτό τις φρονῶν ἴστω.
ὦ Σκαμάνδριοι
γείτονες ῥοαί,
420 ἐύφρονες Ἀργείοις,
οὐκέτ᾽ ἄνδρα μὴ
τόνδ᾽ ἴδητ᾽, ἔπος
ἐξερῶ μέγ᾽, οἷ-
ον οὔτινα Τροία στρατοῦ
425 δέρχθη χθονὸς μολόντ᾽ ἀπὸ
Ἑλλανίδος· τανῦν δ᾽ ἄτι-
μος ὧδε πρόκειμαι.
ΧΟ. οὔτοι σ᾽ ἀπείργειν οὐδ᾽ ὅπως ἐῶ λέγειν
ἔχω, κακοῖς τοιοῖσδε συμπεπτωκότα.

***

ΑΙ. Ω συ, σκοτάδι φως δικό μου, ω έρεβος λαμπρό,
πάρτε με σύνοικό σας, πάρτε με· αφού δεν είμαι
άξιος το βλέμμα μου να στρέψω μήτε στο γένος των θεών
μήτε και στων εφήμερων ανθρώπων, προσμένοντας
400 κάποια βοήθεια.
Όταν του Δία η κόρη, αδάμαστη θεά, τόσο φριχτά
με βασανίζει. Ποιός θα μπορούσε αλήθεια να ξεφύγει;
Να πάω πού; πού να σταθώ;
Ό,τι κι αν είχα, φίλοι, χάνεται, με περιμένει
η εκδίκηση, αφού σ᾽ ένα παράλογο κυνήγι
δόθηκα, κι ολόκληρος στρατός, μ᾽ όπλο διπλό,
έτοιμος είναι πια να με ξεκάνει.
410 ΤΕ. Δύστυχη εγώ, ακούγοντας έναν γενναίον άντρα
να ξεστομίζει τέτοια λόγια, που άλλη φορά
δεν θα βαστούσε να τα πει.

ΑΙ. Ιώ, περάσματα της αφρισμένης θάλασσας,
παράλιες σπηλιές, παράκτια λιβάδια,
τόσον καιρό, πολύν καιρό, στην Τροία γύρω
με κρατούσατε, αλλά όχι πια, δεν θα με δείτε
ν᾽ ανασαίνω — ο κάθε φρόνιμος το βλέπει
τώρα και το ξέρει.
Ροές του Σκάμαντρου γειτονικές, καλόγνωμες
420 με τους Αργίτες, που τέτοιον άντρα άλλον
δεν θα βρείτε. Τολμώ να πω μεγάλο λόγο·
ισάξιό του η Τροία δεν είδε μέσα στον στρατό,
να φτάνει από χώμα ελληνικό, και μολαταύτα
είμαι τώρα ατιμασμένος.
ΧΟ. Ούτε μπορώ να σ᾽ εμποδίσω ούτε και να σ᾽ αφήσω
να μιλάς, μες στην ανήκουστή σου συμφορά.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Προς τα νέα ελληνικά

12.14 Για να συγκεφαλαιώσουμε

Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το Βυζάντιο, σύντομα υιοθετεί την ελληνική γλώσσα ως γλώσσα διοίκησης. Και υιοθετεί την αρχαΐζουσα μορφή γλώσσας, που κυριαρχεί ήδη τρεις αιώνες με το κίνημα του αττικισμού.

Η λατινόφωνη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διαλύεται τον 5ο αιώνα μ.Χ. από επιδρομές γερμανικών φύλων από τα βόρεια. Αποτέλεσμα της διάλυσης της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν η δημιουργία ξεχωριστών λατινογενών γλωσσών. Η συνοχή της ελληνικής γλώσσας διατηρήθηκε από την επιβίωση της ελληνόφωνης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας για χίλια χρόνια και από τα ισχυρά αισθήματα συνοχής και συνέχειας που συντηρούσε η κυριαρχία της αρχαΐζουσας γλώσσας. Έτσι, οι ομιλητές αισθάνονταν ότι οι ποικιλίες της ελληνικής που μιλούσαν ήταν διάλεκτοί της και όχι ξεχωριστές γλώσσες. Η διάκριση διάλεκτος - γλώσσα είναι γέννημα της ιστορίας και των στάσεων και αισθημάτων που γεννά απέναντι στις γλωσσικές μορφές.

Η κυριαρχία της αρχαΐζουσας γλώσσας στα γραπτά κείμενα που έχουμε από το Βυζάντιο δεν επιτρέπει να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της ομιλούμενης γλώσσας. Μόνο γύρω στα 1100 μ.Χ. θα αρχίσουμε να έχουμε κείμενα στην ομιλούμενη γλώσσα. Το πιθανότερο είναι, ωστόσο, ότι η νέα ελληνική έχει διαμορφωθεί γύρω στο 1000 μ.Χ.

Από την περίοδο της Τουρκοκρατίας διαθέτουμε πλέον πολλά κείμενα στην ομιλούμενη γλώσσα και στις ποικιλίες της. Ξεχωρίζει η περίπτωση της Κρήτης (που βρίσκεται στην κατοχή της Βενετίας μέχρι το 1669) με σημαντική λογοτεχνική παραγωγή στην ομιλούμενη γλώσσα.

Από τον 18ο αιώνα και μέχρι τη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους το 1830 κυριαρχούν οι συζητήσεις για τη δημιουργία εθνικής γλώσσας. Από τις τρεις μορφές γλώσσας που συζητιούνται (αρχαΐζουσα, «διορθωμένη» ομιλούμενη, ομιλούμενη [δημοτική]) θα κυριαρχήσει η δεύτερη, η καθαρεύουσα, ως επίσημη μορφή γλώσσας μέχρι το 1976. Ήδη όμως από τον 19ο αιώνα το κίνημα του δημοτικισμού θα οδηγήσει στην αυξανόμενη κυριαρχία της δημοτικής στη λογοτεχνία αλλά και σε άλλες μορφές λόγου. Το 1976 η δημοτική αναγνωρίζεται ως γλωσσικό εργαλείο του κράτους.

Βλέπεις την ανάγκη για αλλαγή αλλά το βήμα σε τρομάζει

Οι αλλαγές για κάποιους φαντάζουν τρομακτικές. Μπορεί να είσαι κι εσύ απ’ τα πρόσωπα που προτιμούν τις σταθερές τους. Έχεις συνηθίσει σε μια αλληλουχία κινήσεων, πράξεων και συμπεριφορών. Έχεις φτάσει να διαμορφώσεις μια ρουτίνα, μια επαναλαμβανόμενη σειρά πραγμάτων κι ακόμα κι αν δε σε εξυπηρετεί, αρνείσαι να την εγκαταλείψεις. Μπορεί να έχει σκεφτεί πως μια αλλαγή είναι αυτό που χρειάζεσαι αλλά διστάζεις να κάνεις το βήμα.

Πάρε για παράδειγμα μια δουλειά που ‘χει γίνει ασφυκτική. Το αντικείμενό της δε σε γεμίζει, οι απόψεις των συναδέλφων δεν ταιριάζουν με τη δική σου ιδιοσυγκρασία, το αφεντικό σού τη σπάει. Παραμένεις όμως εκεί για κάποιο χρονικό διάστημα γιατί πού να τρέχεις να ψάχνεις για ιδανικές συνθήκες εργασίας. Λες πως αυτά υπάρχουν σ’ όλες τις δουλειές κι έτσι συμβιβάζεσαι. Εν ολίγοις προτιμάς να είσαι μίζερος παρά να ψάξεις κάτι που θα σου προσφέρει ηθική και ψυχική ικανοποίηση. Κι όλα αυτά γιατί έχεις πείσει τον εαυτό σου πως μια τέτοια αλλαγή δεν είναι ζωτικής σημασίας, ειδικά σ’ έναν κόσμο που πρέπει να θεωρείσαι τυχερός μόνο και μόνο επειδή δουλεύεις. Κι ας μη σου προσφέρει τίποτα άλλο το εργασιακό περιβάλλον παρά τον μηνιαίο μισθό.

Πες πως ζεις σε μια πόλη ή μια χώρα που δε μοιάζει κατάλληλη για να πραγματοποιήσεις τους στόχους που έχεις θέσει. Γνωρίζεις πολύ καλά πως η μόνη λύση για να γίνουν τα όνειρά σου πραγματικότητα είναι να αλλάξουν οι συνθήκες. Δε λέω πως το να ξεσπιτωθείς θα φέρει σίγουρη επιτυχία, ούτε ότι δεν είναι τρομακτικό και δύσκολο. Κανείς εξάλλου δε σου εγγυάται πως ένα τέτοιο εγχείρημα θα αποδώσει καρπούς. Απ’ την άλλη όμως αν δε δοκιμάσεις δε θα μάθεις το αποτέλεσμα. Στη χειρότερη των περιπτώσεων θα καταλήξεις πάλι στα ίδια. Στην καλύτερη όμως η αλλαγή θα σε αναζωογονήσει και θα σου ανοίξει πόρτες που μέχρι τώρα όχι απλώς ήταν κλειστές αλλά απείχαν μίλια από σένα.

Θα ακουστεί οικεία η περίπτωση του να εγκλωβίζεσαι σε μια ερωτική σχέση από συνήθεια κι από φόβο ότι το να φύγεις θα ‘ναι λάθος. Τις πλείστες φορές ο λόγος που κάποιος παραμένει σε μια μακροχρόνια σχέση ενώ βλέπει πως δεν του προσφέρει πλέον κάτι είναι επειδή φοβάται μήπως και ταράξει τα νερά της βαρετής καθημερινότητας που έχει δημιουργήσει. Σε καμία περίπτωση δεν προτρέπει κανένας κανέναν να τελειώσει μια σχέση απερίσκεπτα αλλά αναφερόμαστε συγκεκριμένα στην πιθανότητα που η παραμονή στη σχέση πιο πολλά σου κλέβει παρά σου δίνει. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, μια αλλαγή είναι αυτό που χρειάζεσαι, ακόμα κι αν όταν αναφερόμαστε σε κάτι τόσο σημαντικό, όπως είναι ο δεσμός δύο ανθρώπων.

Ακόμα κι όταν η σχέση στην οποία αναφερόμαστε δεν είναι ερωτική αλλά κοινωνική ή φιλική, κάποιες φορές οι αλλαγές χρειάζονται. Όταν αντιλαμβάνεσαι ότι ο κοινωνικός σου κύκλος δε σε ευχαριστεί για οποιοδήποτε λόγο -δε λέω σε μια μέρα να εγκαταλείψεις φιλίες ζωής- ίσως και να μην είναι κακή ιδέα να ξεκινήσεις να γνωρίζεις κι άλλα άτομα, να κινείσαι σε νέα μέρη, να αποκτάς καινούριες συνήθειες. Ίσως με το να επεκτείνεις τον κύκλο σου να δεις και διαφορετικά πράγματα που δεν είχες μέχρι τώρα σκεφτεί. Μπορείς να ανταλλάξεις απόψεις, να γνωρίσεις διαφορετικούς τρόπους σκέψης, να ανανεώσεις τη δική σου οπτική.

Σε προσωπικό επίπεδο οι αλλαγές στον εαυτό σου είναι ίσως οι πλέον αναζωογονητικές και αναγκαίες. Από μία αλλαγή στην εξωτερική εμφάνιση όπως πιο μικρές στα μαλλιά ή τα ρούχα ή και πιο ουσιαστικές όπως μια καινούρια συνήθεια ή χόμπι, είναι όλες καλοδεχούμενες και σε κάποιο σημείο και καθοριστικές. Πολλοί μπορεί να μην καταλάβουν πώς κάτι επιφανειακό θα συμβάλλει θετικά στην ψυχολογία σου, όμως τα μικρά και θεωρητικά ασήμαντα είναι ουσιαστικά το μέσο που σου δίνεται για να βοηθήσεις και τον εσωτερικό σου κόσμο. Εξάλλου όταν δεν περνάς καλά και επηρεάζεται η ψυχοσύνθεσή σου, καθένας θα σου προτείνει πρακτικά μέσα για να αποκτήσεις πρόσβαση βαθύτερα.

Κανείς δεν ξέρει πότε είναι η κατάλληλη στιγμή για μια αλλαγή εκτός απ’ τον άμεσα ενδιαφερόμενο. Αυτός είσαι εσύ και αν το ένστικτό σου σου λέει πως πρέπει να κάνεις εκείνο το βήμα που φοβάσαι, δείξε λίγη εμπιστοσύνη και πού ξέρεις;! Ίσως και να μη σε απογοητεύσει. Ακόμα κι αν τα πράγματα δεν εξελιχθούν όπως ήλπιζες, «τι είχαμε, τι χάσαμε»;

Μας απωθούν συμπεριφορές, που θυμίζουν τα ελαττώματά μας

Η ευκολία να κρίνουμε και να αναγνωρίζουμε λάθη, ελαττώματα και «χαλασμένες πτυχές» στους άλλους είναι ίσως η πιο τρανταχτή ένδειξη της αδυναμίας μας να τα αποτινάξουμε εμείς οι ίδιοι από μέσα μας.

Το να κριτικάρουμε και να βάζουμε στον τοίχο ανθρώπους, συμπεριφορές και γεγονότα που κατά τα λεγόμενά μας μας ενοχλούν, είναι μια κάθαρση που επιτελείται εκ του ασφαλούς, αφού ουσιαστικά κάνουμε καθρέπτισμα των σφαλμάτων ή των χαρακτηριστικών που έχουμε και εμείς οι ίδιοι, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό.

Δεν ανεχόμαστε και δε συγχωρούμε προσωπικότητες ίδιας εμβέλειας της δικής μας, γιατί ασυνείδητα εντοπίζουμε τις άσχημες ομοιότητες μεταξύ τους και τις μεταφράζουμε ως διαφορές, για να είμαστε ηθικά καλυμμένοι την ώρα της κρίσης μας προς εκείνους και φυσικά για να μη περάσουμε ποτέ στο άχαρο στάδιο της κρίσης του ίδιου μας του εαυτού, αφού στη πραγματικότητα εκείνον πρέπει να διορθώσουμε.

Επειδή η φράση «μη κάνεις όσα δε θες να σου κάνουν», τείνει να χάσει τη παιδευτική της ισχύ -εφόσον οι περισσότεροι από εμάς, έχουμε δια-χειριστεί κάποιον ή κάτι με τρόπο του οποίου δε θα θέλαμε να είμαστε αποδέκτες-, πρέπει να δούμε και τη συνέχεια ή μάλλον τη συνέπεια που έχει το δεύτερο σκέλος που θα είχε η φράση αυτή.

Το δεύτερο σκέλος, λοιπόν, αφορά στη περίπτωση που παθαίνεις -ή βρίσκεσαι μπροστά ως έμμεσος αποδέκτης-, μιας κατάστασης που είχες και εσύ στο παρελθόν δημιουργήσει και δεν είχες σκεφτεί και υπολογίσει τα κατάλοιπά που είχε αφήσει.

Μη θέλοντας να παραφράσω το παρακάτω γνωμικό, το παραθέτω αυτούσιο, χωρίς να είμαι σύμφωνη, βέβαια, με την απόλυτη έννοια που φέρει η λέξη μίσος:

«Όταν μισούμε έναν άνθρωπο, τον μισούμε για κάτι που μας θυμίζει τον εαυτό μας. Κάτι που δεν έχουμε εμείς μέσα μας, δεν μπορεί ποτέ να μας συγκινήσει...» – Herman Hesse

Ο λόγος που το παρέθεσα, ήταν για να καταστήσω σαφή τη δύναμη που έχει ο εγκέφαλος μας να αναγνωρίζει και ταυτόχρονα να αμύνεται ψευδώς, έναντι γνώριμων εδαφών που του προκαλούν δυσφορία, όταν αντιληφθεί το μερίδιο ευθύνης που του αντιστοιχεί.

Μπορεί να μη μισούμε, ακριβώς, αλλά εκνευριζόμαστε και ψάχνουμε αιώνια ένα «γιατί» εκεί που δεν υπάρχει «επειδή», χάριν της απέλπιδης προσπάθειάς μας να βάλουμε σε τάξη την αδικία που νιώθουμε πως έχουμε υποστεί.

Για παράδειγμα, αν δεν έχεις πει ποτέ στη ζωή σου ψέμα σε κάποιον, δε θα νιώσεις ριγμένος όταν τύχεις αποδέκτης, ούτε θα τον κατηγορήσεις, απλά θα τον αφαιρέσεις από τη ζωή σου με συνοπτικές διαδικασίες.

Όταν, όμως, η συμπεριφορά αυτή θυμίζει τη δική σου –χωρίς να το καταλαβαίνεις άμεσα-, επιμένεις να κινείσαι γύρω από την τροχιά του και να προσπαθείς να βρεις την αιτία, σε ένα κλίμα απόλυτης σύγχυσης και αναπάντητων ρητορικών ερωτημάτων, αφού στη πραγματικότητα τα ερωτήματα πρέπει να διαβαστούν σε ένα εσωτερικό επίπεδο.

Η ανοσογνωσία που διακατέχει τον κόσμο σε τέτοιες περιπτώσεις, υπερκαλύπτει και θολώνει τοπία στους εγκεφαλικούς του υποθαλάμους και οδηγεί σε αναγνώριση σφαλμάτων, μονάχα όταν τα εντοπίσει σε τρίτους.

Οι πάσχοντες αυτού του συνδρόμου, νιώθουν βαθιά αδικία και αισθάνονται έκπληκτοι, που κάποιος μπόρεσε να τους φερθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο.

Στην ουσία δεν είναι τα ίδια τα γεγονότα, συμπεριφορές ή χαρακτηριστικά που μας επηρεάζουν και μας απωθούν ή έλκουν στους άλλους, αλλά ο τρόπος με τον οποίο τα αναγνωρίζουμε και τα αντιμετωπίζουμε με ωμή ειλικρίνεια ως οικεία ή ξένα στοιχεία της δικής μας ψυχομετρίας.

Από τον Έρωτα στον Αχέροντα

Έρωτας. Αυτό είναι μυστήριο!

Κοκτέιλ αντιφατικών συναισθημάτων, ενθουσιασμός και πόνος μαζί.

Καρδιές που χτυπάνε δυνατά ,στομάχια που σφίγγονται, ονειροπόληση με τις ώρες.

Αυτός, Αυτός, Αυτός, Αυτή, Αυτή, Αυτή.

Ποιος δεν λαχταρά να μαγευτεί; Χάνεις τον εαυτό σου .

Ναι διάoλε, αυτό είναι πραγματικό φτιάξιμο. Εθίζεσαι στο ναρκωτικό του έρωτα που όταν η πόρτα κλείνει είναι ικανό να σε στείλει μια βόλτα στον Αχέροντα.

Αχέροντας, ποταμός που είχε ταυτιστεί με το θάνατο καθώς ο «ψυχοπομπός» Ερμής έκανε τον διάπλου του μεταφέροντας ψυχές στο βασίλειο του Άδη.

Η κάθε ψυχή περνώντας από το πορθμείο, έπρεπε να δώσει από έναν οβολό για την μεταφορά ενώ αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση του Μενίππου ο οποίος πέρασε χωρίς να πληρώσει.

Για δες όμως που ο ποταμός έχει ομοιότητες με τον έρωτα...

ΑΧ ΕΡΩΤΑ... και ο έρωτας έχει συνδεθεί με το θάνατο.

Ο Έρως χτυπά με τα βέλη του ψυχές και καρδιές χωρίς να το έχει μελετήσει καλά και τις μεταφέρει σε άλλο κόσμο.

Και ο καθένας πρέπει να δώσει ένα κομμάτι του εαυτού του για να περάσει.

Εδώ όμως δεν ισχύει η περίπτωση του Μενίππου. Όσοι περάσουν θα πληρώσουν .

Και εγώ, κι εσύ και αυτός και όλοι το έχουν νιώσει.

Έρωτας που τελειώνει ή μάλλον έρωτας που σε τελειώνει.

Σε καθιστά αδύναμο. Σου καίει τα σωθικά. Χάνεις τα λογικά σου, πονάς εκεί βαθιά στην καρδιά που σου έρχεται να την ξεριζώσεις.

Σπας σε κομμάτια. Γίνεσαι ψηφιδωτό αποτελούμενο από πολλές μικρές ψηφίδες που απαιτούν χρόνο, υπομονή και επιμονή για να μπορέσουν να ενωθούν και πάλι.

Αλλά μπορεί να τα χάσεις και θα πρέπει να βρεις την δύναμη να τα δημιουργήσεις και πάλι αν όχι ίδια, παρόμοια με πριν για να υπάρξει ομοιογένεια και αρμονία.

Ξεκινάς, κουράζεσαι, τα παρατάς και πάλι από την αρχή. Παλεύεις με το εγώ και το υπερεγώ σου. Παλεύεις με τις αισθήσεις σου που προσπαθούν να σε κρατήσουν ζωντανό.

Παλεύεις με τις σκέψεις σου που κάθε βράδυ έρχονται στο μυαλό σου και σε στοιχειώνουν, σε κουλουριάζουν σαν μικρό παιδί, σε εκθέτουν σε αυτό που φοβάσαι.

Στον ίδιο σου τον εαυτό και στα συναισθήματά σου.

Πνίγεσαι, θες να τρέξεις να κρυφτείς σε ένα μέρος που τίποτα δεν θα θυμίζει όσα έζησες, που μόνο φως θα υπάρχει.

Ένα μέρος ικανό να γιατρέψει πληγές, ικανό σου δώσει δύναμη να πλεύσεις αντίθετα στον Αχέροντα και να επιστρέψεις στην ζωή.

Να επιστρέψεις πιο δυνατός αγαπώντας τις ουλές που σου άφησε ο χρόνος .

Δεν χρειάζεται να τις κρύψεις.

Για κοίτα καλά και οι γύρω σου έχουν.

Πάρε τις ψηφίδες σου και πειραματίσου.

Θα εκπλαγείς με το αποτέλεσμα.

Μην ακολουθείς τους κανόνες.

Άκου μόνο εσένα και την καρδιά σου.

Ξέρουν καλύτερα.

Και όταν πλέον τελειώσεις το έργο γύρνα στον φτερωτό θεό με νάζι, κλείσε το μάτι και πες του..

«Εδώ είμαι και σε περιμένω για την δική μου Ιθάκη, για τον έρωτα ή τον Αχέροντα...»

Εξάλλου απ’ τον έρωτα στον Αχέροντα μόνο ένα «αχ» μας χωρίζει.

Άν την ειλικρίνεια την έχουμε κατά περίσταση είναι προστυχιά

Αν ο καιρός που περνά φθείρει τον ενθουσιασμό, σ' αντάλλαγμα σου προσφέρει ζεστασιά κι ανθρώπινη έγνοια, κι είναι φορές που τίποτα δεν συγκρίνεται μ αυτά τα τελευταία.

Είναι οι λεπτομέρειες που δένουν ένα ζευγάρι που θέλει να δεθεί.

Η επιθυμία να μας καταλαβαίνουν είναι από τις πιο επιτακτικές και αβασάνιστες επιθυμίες μας.

Το κατά πόσο μας καταλαβαίνει κάποιος δεν είναι εύκολο να το κρίνουμε, αφού οι ίδιοι δύσκολα αντιλαμβανόμαστε τι μας γίνεται. Συνήθως λέμε πως μας καταλαβαίνουν όταν αυτό που καταλαβαίνουν μας κολακεύει.

Κι ύστερα είναι κι αυτά μέσα σ εκείνες τις ελαφρές παρεξηγήσεις που δένουν και ταιριάζουν δύο ανθρώπους πιο πολύ απ' τις συνεννοήσεις και τα ξεκαθαρίσματα. Η ομίχλη στον έρωτα, όπως κι η ομίχλη στα τοπία, ομορφαίνει και εξυψώνει τις εικόνες του, μπολιάζοντάς τες με χυμό ονείρου.

Τίποτα δεν είναι πιο ελκυστικό από το φευγαλέο και καμιά πραγματικότητα δε ριζώνει βαθύτερα από μια ψευδαίσθηση.

Καμιά πείρα στον έρωτα δεν ωφελεί τον έρωτα, μόνο ο τωρινός υπάρχει, υπήρξε και θα υπάρξει.

Έτσι ο ερωτευμένος με μια αφελή αλλά και συγκινητική αθωότητα θέλει, και επειδή το θέλει πολύ τα καταφέρνει να πιστεύει πως αυτό που σε τούτη τη ζωή αισθάνεται δε συγκρίνεται με τίποτα άλλο από όσα στην προηγούμενη ζωή του έχει αισθανθεί.

Αρνούμενος να ανατρέξει και να χρησιμοποιήσει οτιδήποτε παλιότερα έπαθε, επαναλαμβάνει τα ίδια σφάλματα και γλιστρά στις ίδιες ψευδαισθήσεις που πριν λίγο τον βασάνιζαν.

Δεν καταδέχεται να παραδεχτεί πως αυτό που σήμερα του συμβαίνει έχει σχέση με οτιδήποτε άλλο του έχεις συμβεί και ξεκινά άοπλος σαν γυμνό παιδί σε παρθένα ζούγκλα έναν περίπατο εκεί που όλοι βλέπουνε πως δεν είναι παρά ο συνηθισμένος δρόμος του σπιτιού του.

Αυτή η τρελή πίστη για τη μοναδικότητά της είναι ταυτόχρονα η ανοησία και το μεγαλείο της αγάπης.

Την κοιτά να 'ναι ξαπλωμένη πλάι του. Τόσο γνώριμη σαν κορυφογραμμή πατρίδας η γραμμή του γυρισμένου της κορμιού, πιο γνώριμη κι από ανάσα του η ανάσα της. Εκατοντάδες φορές την έχει αγγίξει, έχει περάσει μέσα της, έχει καθοδηγήσει τον βαθύτερο σπασμό της.

Ξέρει από πριν τι θα του πει όταν ξυπνήσει, όταν του τηλεφωνά, όταν αργήσει. Ξέρει πώς τον πίνει τον καφέ της και ποιες ταινίες την ενθουσιάζουν.

Ξέρει τόσα γι' αυτήν, κι όμως δεν την ξέρει, ποτέ δε θα τη μάθει όσους αιώνες κι αν ζήσουν μαζί κι η εικόνα της που πιστεύει πως απ' έξω κι ανακατωτά γνωρίζει δεν είναι παρά ένα ετοιμόρροπο τέμπλο που τον προστατεύει προσωρινά απ' τον ίλιγγο του πως καθόλου δεν τη γνωρίζει, πως με μια ξένη ζει, σε μιας ξένης τα σκοτάδια βυθίζει τα θεμέλια της κάθε μέρας του.

Κι αν για κάποιον λέμε πως πιο καλά κι εαυτό μας τον γνωρίζουμε, δεν είναι και πολύ ενθαρρυντικό αυτό, γιατί τίποτα χειρότερα απ' τον εαυτό μας δεν γνωρίζουμε.

Το πόσο ξένος είναι ο άλλος, στις πιο τρικυμισμένες ώρες των ερώτων μας το διαπιστώνουμε. Εκεί που πας να τον αρπάξεις για σωτήρια λέμβο, ανακαλύπτεις πως αυτός ακριβώς είναι η πιο μαύρη θάλασσα του κινδύνου σου. Στις πιο αγριεμένες ώρες του ερωτά το διαπιστώνεις. Και τι να μάθει απ' το δίχως πέρατα σύμπαν του αλλού και του εαυτού του κανείς. Με το κεφάλι πέφτει στο κενό κι όπου τον βγάλουν οι νόμοι της φύσης, η ηλιθιότητα της σύμπτωσης κι εκείνη η τρεμάμενη διαίσθηση, η ανεξήγητη κι αστάθμητη, μαγνητική βελόνα που ψάχνει για τον πόλο.

Αν την ειλικρίνεια την έχουμε κατά περίσταση, είναι προστυχιά.

Η νίκη, η τελική νίκη είναι μία: να στέκεσαι ενώπιος ενωπίω με τον εαυτό σου και να αισθάνεσαι καλά. Δίχως αυτό το στήσιμο πουθενά δεν στέκεσαι. Αν στο πάτωμα του εαυτού σου μόνος σου δεν μπορείς να σταθείς, πώς να ισορροπήσεις στο τεντωμένο σχοινί της σχέσης.

Οι σπουδαίοι έρωτες, οι σπουδαίες μοναξιές, οι σπουδαίες ελευθερίες θέλουν αίμα.

Όλοι ονειρεύονται τη λάμψη τους αλλά τρέμουν και την παραμικρή αμυχή στο κορμί τους.

Ο κόσμος πηγαίνει το πρωί στη δουλειά ακούγοντας ρομαντικά τραγούδια στο κασετόφωνο, γράφει στιχάκια και τα κρύβει στα λογιστικά του κατάστιχα, ενθουσιάζεται με την κατάληψη της Βαστίλης καθισμένος μπροστά στην τηλεόραση του σαλονιού του και ξενυχτά για κάποια συγκλονιστική γυναίκα δίπλα στην κοιμισμένη σύζυγο.

Καλά κάνουν και δειλιάζουνε και δεν κάνουν ρούπι απ' το κασετόφωνο, απ' το γραφείο, απ' το σαλόνι, απ' το συζυγικό κρεβάτι. Η ελευθερία, όταν δεν είσαι καμωμένος από την ουσία της, όταν δεν γνωρίζεις τους χειρισμούς της , είναι στυγνή, αδέκαστη, σε στέλνει στη χειρότερη εξορία: στη μοναξιά σου στο υγρό δωμάτιο του αντίπαλου εαυτού σου.

Γιατί ο έρωτας είναι πιο απρόσωπος παρά προσωπικός, τον σφιχτοδένουμε μ ένα πρόσωπο γιατί έτσι έχουμε αποφασίσει να είναι. Όσα μαθαίνουμε, όσα μας επιβάλουνε, όσα ο δεδομένος ρομαντισμός της καρδιάς μας αποζητά, μας βάζουν να πιστεύουμε πως ο άλλος, ο μοναδικός, είναι που μας εμπνέει την αγάπη.

Αλλά ο έρωτας είναι μέσα μας, στοιχείο υγρό, παλλόμενο, εκρηκτικό, που πιέζει τα τοιχώματα του κορμιού μας.

Έρχεται κάποιος, μας αγγίζει με τη ματιά του, με το χέρι του, με το σώμα του, με τη φωνή του κι αναβρύζει σιντριβάνι.

Ο άνθρωπος ερμαίο των συναισθημάτων του

Αναρωτιόμαστε τι είναι αυτό που βιώνουμε το τελευταίο καιρό. Μας ξαφνιάζει, μας αναστατώνει και όχι μόνο. Είναι τελικά ο άνθρωπος έρμαιο των συναισθημάτων του;

Με βάση τα ιστορικά δεδομένα ο άνθρωπος στρέφεται με άγχος στο μέλλον κατά τη διάρκεια φυσικών, πολιτικών, οικονομικών και πνευματικών αδιεξόδων, ιδίως όταν πολλαπλασιάζονται οι προσδοκίες του. Σήμερα, ξαναζούμε μια εποχή γεμάτη αποκαλυπτικές εικόνες. Οι κοινωνίες μας ολοένα και περισσότερο σκεπάζονται με ένα ηθικό σκοτάδι και εθνικό απολυταρχισμό. Έχουμε κάθε λόγω να ανησυχούμε. Πως οδηγηθήκαμε εδώ;

Από πολύ μικρή ηλικία αναγκαζόμαστε να διοχετεύσουμε σημαντική ενέργεια στη διαδικασία της απώθησης. Απωθούμε τους φόβους μας, την ανίσχυρη οργή μας, την απόγνωση και τον πόνο. Η απώθηση είναι σαν την κακή νεράιδα του παραμυθιού. Θα βοηθήσει εκείνη τη στιγμή αλλά το αντίτιμο θα έρθει να το εισπράξει αργότερα. Η σωτήρια λειτουργία της απώθησης στην παιδική ηλικία μετουσιώνεται αργότερα, στον ενήλικο, σε μια δύναμη καταστροφική για τη ζωή. Θα λέγαμε ότι με κάποιον τρόπο ένα παλιό συναίσθημα είναι σαν μια ομάδα πνευματικών χορδών πιάνου μέσα στην Ψυχή. Μία δόνηση εξωτερική μπορεί να προκαλέσει τρομακτική δόνηση στις χορδές του μυαλού. Υπάρχει μια συνεκτικότητα και αλληλουχία στο σύμπλεγμα με μεγάλο συναισθηματικό φορτίο.

Συνεπώς αν το παιδί έχει παραμεληθεί, βασανιστεί, τραυματιστεί ή τρομοκρατηθεί, αργότερα στην ενηλικίωση είναι πολύ πιθανό να αναβιώσει ίδια συναισθήματα. Αυτό το παιδί, ο σημερινός ενήλικας, είναι εκείνος ο σύντροφος, που αποβαίνει σε βίαιες συμπεριφορές, σωματικές ή ψυχολογικές, είναι εκείνος ο άντρας που καταλήγει παιδόφιλος, είναι εκείνος ο αστυνόμος που χρησιμοποίει την εξουσία που του δίνει ο ρόλος του, είναι εκείνος ο πολιτικός που συνεχίζει να βυθίζει το λαό του στη φτώχια και στη μιζέρια. Από την άλλη είναι και αυτή η σύντροφος που στη σχέση της έμαθε να ξεχειλώνει στην ανοχή της κακής συμπεριφοράς του συντρόφου της, είναι και εκείνη η νέα μητέρα που δεν αμφισβήτησε τη δική της μητέρα, για να μάθει να ακούει πραγματικά τις ανάγκες του παιδιού της.

Οι άνθρωποι μοιάζουμε συχνά με σκλάβους της φαντασίας μας. Αυτή η πλάνη της επιδερμικής αυτογνωσίας μας, αποδυναμώνει την ανάγκη μας για συντονισμό των αισθήσεων μας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες λίγο μας εκπλήσσει το γεγονός ότι η ατομική κρίση γίνεται όλο και πιο αβέβαιη και το ότι η ευθύνη μαζικοποιείται όλο και περισσότερο, δηλαδή μετατοπίζεται από το άτομο και προσάπτεται σε κάποιο συλλογικό φορέα. Το κράτος μοιάζει με μια απόλυτα ζωντανή προσωπικότητα και εμείς συμπεριφερόμαστε σε αυτό συμφώνα με τα απωθημένα μας συναισθήματα. Μια αναπαράσταση της πιο σημαντικής μας διαπροσωπικής σχέσης, εκείνης της πρώτης σχέσης. Το κράτος, με τη δύναμη του, ασκεί την εξουσία του με διάφορες μορφές, με σκοπό να εκμεταλλευτεί την αδυναμία μου ως παραδομένου ερωτευμένου. Δεν μπορούμε να έχουμε πραγματικό Δημοκρατικό πολίτευμα αν δεν έχουμε δημοκρατική διαπαιδαγώγηση.

Η αποδοχή αυτής της πραγματικότητας δεν θα λύσει τα μάγια, αλλά θα βοηθήσει στην ενεργοποίηση της ατομική ευθύνης. Μιας ευθύνης που αρχικά αφορά την αποδοχή των απωθημένων μας συναισθημάτων και πως όλο αυτό αφορά μια ανακύκλωση γενεών. Υστέρα θα έρθει η αναθεώρηση. Αυτή την επανάσταση έχουμε ανάγκη.

ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ

Απόλυτο

Ο όρος απόλυτο, ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως επίθετο (απόλυτη Κατάσταση) και ως ουσιαστικό, προέρχεται από τη μετοχή του αορίστου του λατινικού absolvere: “αποτινάσσω κάθε δεσμό, ελευθερώνομαι από κάθε περιορισμό”. Δείχνει επομένως αυτό που είναι πρωταρχικό, δεν εξαρτάται από τίποτε και δεν ανέχεται περιορισμούς, είναι ελεύθερο και αδέσμευτο, χωρίς όρια, άπειρο. Στο θεολογικό λεξιλόγιο καθορίζει μια υπερβατική αρχή ή πιο απλά τον θεό. Με αυτήν ακριβώς την έννοια διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Ν.Κούζα που στο έργο του Σοφή Αμάθεια (1440) υποστήριξε ότι μόνο ο Θεός, εφ’όσον είναι σύμπτωση των αντιθέτων δικαιούται αυτόν τον τίτλο. Ωστόσο στον γερμανικό ρομαντισμό που ο όρος γνώρισε τη μεγαλύτερη επιτυχία του (μέχρι που τελικά έγινε αντικείμενο κατάχρησης), καταλήγοντας να δείχνει τη βάση της πραγματικότητας (την άπειρη αρχή της). Στη βάση ακριβώς του νοήματος που αποδίδεται στο Απόλυτο θέλουμε να διαφοροποιήσουμε τη διδασκαλία των τριών μεγαλύτερων φιλοσόφων του Ιδεαλισμού.

Ο Φίχτε (1702-1814) συνέλαβε το Απόλυτο ως υποκειμενικότητα και δραστηριότητα. Είναι το Καθαρό Εγώ, μια πνευματική αργή, άπειρη και απεριόριστη που βρίσκεται πίσω από κάθε πραγματικότητα (στη δεύτερη φάση της σκέψης του, ο Φίχτε, επιστρέφοντας σε μια πιο παραδοσιακή διατύπωση, θα το ταυτίσει με τον Θεό). Το Απόλυτο δημιουργεί τον εαυτό του (σύμφωνα με το περίπλοκο λεξιλόγιο του Φίχτε: «Το Εγώ θέτει τον ίδιο του τον εαυτό») και δημιουργεί το αντίθετό του, το μη-Εγώ, το μη-πνευματικό, το μη ενεργό, το μη υποκειμενικό, δηλαδή τη Φύση, την υλική και παθητική πραγματικότητα. Καθώς είναι πηγή τόσο του ίδιου του εαυτού όσο όλων εκείνων που δεν είναι, το Απόλυτο είναι άπειρη υποκειμενικότητα, δυναμική και δημιουργική δραστηριότητα, η οποία έχει πάντοτε την τάση να ξεπερνά τα εμπόδια που τίθενται από την ίδια: το Εγώ, δηλαδή το ανθρώπινο πνεύμα, δημιουργεί το μη-Εγώ, δηλαδή τη Φύση, μόνο και μόνο για να μπορέσει να την ξεπεράσει και να επανεδραιώσει την κυριαρχία του.

Ο Σέλινγκ (1775-1854) είδε στο Απόλυτο την ενότητα ή ταυτότητα φύσης και πνεύματος που δεν μπορεί να διαχωριστεί. Στην υλική Φύση, που ο Φίχτε υποτιμούσε ως μη-Εγώ. εντόπισε μια βασική αξία, συμμετρική με το πνεύμα, αλλά εξίσου απαραίτητη. Μπορούμε να φθάσουμε στη Φύση ξεκινώντας από το πνεύμα, αλλά μπορούμε να πραγματοποιήσουμε την αντίθετη διαδικασία, φθάνοντας στο πνεύμα ξεκινώντας από τη Φύση αυτό που βρίσκεται πίσω και από τα δυο, n αρχή της μη διάκρισης (ούτε υλική ούτε πνευματική, αλλά πιθανώς και το ένα και το άλλο), είναι το Απόλυτο.

Ο Χέγκελ επέκρινε τόσο την έννοια του Απόλυτου του Φίχτε (άπειρη πνευματικότητα που δημιουργεί η Φύση) όσο και εκείνη του Σέλινγκ (Ταύτιση πνεύματος – Φύσης), υποστηρίζοντας ότι το Απόλυτο πρέπει να θεωρείται ως ένα αποτέλεσμα, ως μια διαδικασία που εκτυλίσσεται με τον χρόνο, όχι ένα στατικό ον ή έννοια. Το Απόλυτο είναι η προοδευτική πνευματοποίηση της ύλης, η σταδιακή μετατροπή της Φύσης σε πνεύμα, η αργή, αλλά συνεχής προσέγγιση της ύλης σε όλο και ανώτερα επίπεδα οργάνωσης. Είναι ένα μεταφυσικό γίγνεσθαι (ο κανόνας ανάπτυξης τον οποίου δίδεται από τη διαλεκτική ) που ο Χέγκελ περιγράφει διεξοδικά στο σύστημά του.

Διαλεκτική του Χέγκελ

Ο Χέγκελ αποκάλεσε διαλεκτική τη διαδικασία μέσω της οποίας το πεπερασμένο μετατρέπεται σε άπειρο (Πεπερασμένο/ άπειρο). Αυτό το γίγνεσθαι, που θα μπορούσε να ονομαστεί η ζωή του Πνεύματος, συνίσταται σε έναν τριαδικό ρυθμό: η πρώτη στιγμή είναι η θέση (η ύπαρξη ως είναι) η δεύτερη είναι η αντίθεση (η ύπαρξη ως μην είναι), η τρίτη είναι η σύνθεση (η επιστροφή στην ύπαρξη).

Η διαλεκτική είναι ενεργή σε κάθε κομμάτι της ύπαρξης. Στον φυσικό κόσμο, για παράδειγμα, εξηγεί την πορεία του βιολογικού γίγνεσθαι: στον σπόρο (θέση) δυνητικά περιέχεται ήδη το φυτό (σύνθεση), αλλά μέχρι να πραγματοποιηθεί η ανάπτυξη είναι ανάγκη ο σπόρος να μεταμορφωθεί ριζικά, δηλαδή να “αρνηθεί ότι είναι τέτοιος” τη στιγμή της αντίθεσης.

Ολόκληρη η διαδικασία μπορεί να περιγραφεί ως ένας κύκλος, στον οποίον πραγματοποιείται μια γέννηση, μια ανάπτυξη και τέλος η επιστροφή στο αρχικό στοιχείο, το οποίο έχει εμπλουτιστεί με μια νέα διάσταση. Μπορούμε να θεωρήσουμε το φυτό ως έναν πραγματοποιημένο σπόρο, που έχει αναπτύξει πλήρως την εσωτερική του φύση, αλλά είναι εμφανές ότι δεν υπάρχει κάποια υποχρέωση να λάβουμε τον σπόρο ως αρχή της διαδικασίας ακόμη κι αν αυτό είναι το αντίθετο στα συνηθισμένα, θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε τη θέση στο φυτό και να το θεωρήσουμε ως ένα μέσον που χρησιμοποιείται από τους σπόρους (τώρα έγιναν σύνθεση) για να αναπαραχθούν και να πολλαπλασιαστούν. Το τελικό αποτέλεσμα είναι το ίδιο, επειδή η διαλεκτική πραγματοποιείται με μια συνεχή διαδικασία, κατά την οποία κάθε ον, αυτό είναι το βασικό σημείο, πραγματοποιείται καθώς μετατρέπεται σε κάτι άλλο.

Η διαλεκτική μέθοδος προϋποθέτει ότι κάθε πλευρά της πραγματικότητας, ως πεπερασμένη οντότητα, δεν είναι ποτέ οριστική και απόλυτη- ο Χέγκελ συμμεριζόταν την άποψη του Ηράκλειτου ότι δεν υπάρχει τίποτε σταθερό και ότι η πραγματικότητα συνίσταται σε μια διαδικασία αδιάκοπου γίγνεσθαι: κάθε ον δεν μπορεί να υπάρχει παραμένοντας ίδιο. Ένας σπόρος γίνεται κατανοητός μόνο υπό το φως της μοίρας που τον περιμένει (να μεταστοιχειωθεί σε φυτό).

Αφ’ετέρου, αν το άπειρο ζει στην πεπερασμένη κατάσταση του πραγματικού, τότε κάθε μέρος της πραγματικότητας, ακόμη κι αν φαινομενικά είναι ασήμαντο, έχει έναν δικό του βαθύ λόγο ύπαρξης, συγκεκριμένη αξία και αξιοπρέπεια. “Όλο το πραγματικό είναι λογικό” ισχυρίζεται ο Χέγκελ: αυτό που συνήθως ονομάζουμε τύχη δεν υπάρχει, αλλά είναι το προϊόν ενός συνήθους ανθρώπινου λάθους, αποτέλεσμα της συνήθειας να θεωρούμε και να εξηγούμε το πεπερασμένο ως τέτοιο, και όχι ως μια στιγμή σε μια διαδικασία. Κάθε γεγονός, βρίσκει την εξήγησή του όταν το αντιμετωπίζουμε ως μέρος εντός συνόλου.

Η διαδικασία του Χέγκελ έχει δώσει τα πιο ενδιαφέροντα αποτελέσματα στην εφαρμογή της στην ιστορία: το πιο σημαντικό του έργο, η Φαινομενολογία του Πνεύματος (1807) είναι η αφήγηση των φάσεων στις οποίες παράγεται η σταδιακή πρόοδος του Πνεύματος. Όλες αυτές οι φάσεις (που ο Χέγκελ ονομάζει “μορφές του πνεύματος”) , όπως τα γρανάζια ενός μηχανισμού, είναι αναγκαίες και αναπόφευκτες. Στην ιστορία δεν υπάρχουν σωστά ή λάθος γεγονότα, αρνητικά ή θετικά, νόμιμα ή παράνομα: όλα όσα συμβαίνουν (ακόμη και οι πόλεμοι και τα πιο στυγερά εγκλήματα) έχουν τον δικό τους πολύ συγκεκριμένο λόγο διάπραξης (αυτή η θεωρία ονομάζεται δικαιολογισμός ή αλλιώς τάση να δικαιολογηθούν τα αδικαιολόγητα).

Σύστημα Χέγκελ (Εγελιανό Σύστημα)

Χαρακτηριστικό στοιχείο της σκέψης του Χέγκελ είναι το πνεύμα του συστήματος, η στάση σύμφωνα με την οποία το μέρος γίνεται κατανοητό μόνο όταν το μελετήσουμε ως μέρος του όλου στο οποίο ανήκει. Σύμφωνα με τον Χέγκελ κάθε τμηματική πλευρά της πραγματικότητας (ένα άτομο, ένα ιστορικό γεγονός, ένας επιστημονικός νόμος) καταλήγει να είναι ανεξήγητη από μόνη της, απομονωμένη από τον διαλεκτικό κύκλο ( Διαλεκτική του Χέγκελ) στον οποίο ανήκει και που το θέτει σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Το να υποστηρίξουμε το αντίθετο, ότι μπορούμε δηλαδή να καταλάβουμε κάτι απομονώνοντάς το από το περιεχόμενο, είναι σαν να λέμε ότι μπορούμε να καταλάβουμε τη λειτουργία ενός οργάνου χωρίς να κάνουμε αναφορά στο σώμα στο οποίο ανήκει. Κάθε πεπερασμένο δεν έχει μέσα του μια αληθινή πραγματικότητα, όπως ακριβώς ένα όργανο δεν μπορεί να ζήσει απομονωμένο από το σώμα του. Αληθινά και ολοκληρωτικά πραγματικό είναι μόνο το σύνολο.

Αν κάθε πεπερασμένο περιλαμβάνεται σε μια ανώτερη ολότητα, εφαρμόζοντας τον συλλογισμό σε προοδευτική κλίμακα φθάνουμε πολύ γρήγορα στην ολότητα όλων των ολοτήτων, μια οριακή έννοια, από την οποία δεν αποκλείεται τίποτε, και που ο Χέγκελ αποκαλεί Απόλυτο Πνεύμα. Η επιλογή του όρου έχει σημαντικά κίνητρα: θέλει να δείξει ότι το άπειρο, η πραγματικότητα στο σύνολό της, είναι μια πνευματική οντότητα, διαθέτει μια ιδανική Φύση αν όχι υπερβατική. Συνεχίζοντας μια αρχαία φιλοσοφική παράδοση που προέρχεται από τον Πλωτίνο, ο Χέγκελ θεωρεί την ύλη (από την οποία αποτελείται κάθε πεπερασμένο πράγμα) ως ενα μη-ον, μια εφήμερη και παράδοξη παρουσίαση του πνεύματος, η μεταβατική στιγμή της αντίθεσης στην οποία το πνεύμα για να πραγματοποιηθεί πλήρως αποκηρύσσει τον εαυτό του ως έχει. Σε αυτές τις θεωρητικές βάσεις, ο Γερμανός φιλόσοφος πραγματοποίησε μια μακρά και πλήρη αναδόμηση της ιστορίας του Πνεύματος, μέσω των φάσεων (μορφές), οι οποίες υποδηλώνουν το γίγνεσθαι της ιστορίας αυτής. Σε μια μεγαλοπρεπή αναδόμηση της ανάπτυξης του κόσμου και της ανθρώπινης ιστορίας ο Χέγκελ δημιούργησε ένα σύστημα στο οποίο όλα αυτά που έχουν υπάρξει και υπάρχουν αποκτούν το νόημά τους.

Σύμφωνα με τον Χέγκελ, η ιστορική συνέχεια του απείρου Πνεύματος έχει έναν σκοπό. Είναι μια ιδέα που φαίνεται παράξενη για τον δικό μας τρόπο σκέψης, ο οποίος έχει συνηθίσει να φαντάζεται το άπειρο ως μια διαδικασία από τη φύση της ανοιχτή και ατελείωτη (όπως στην αριθμητική σειρά, στην οποία μπορούμε πάντοτε να προσθέσουμε μια νέα μονάδα). Αυτή η αντίληψη, ωστόσο, είναι εκείνη ακριβώς που ο Χέγκελ προσδιόριζε, αποδίδοντάς της στο streben του Φίχτε, ένα κακό άπειρο. Είναι αναγκαίο, αντίθετα, να εφαρμόσουμε ακόμη και στην ανάλυση της ολότητας στο σύνολό της εκείνη τη διαλεκτική διαδικασία που καθορίζει κάθε μορφή γίγνεσθαι. Ακόμη και η ζωή του απείρου πνεύματος αναπτύσσεται επομένως σε τρεις φάσεις σύμφωνα με μια κυκλική διαδικασία. Ως θέση το πνεύμα συνίσταται στη λογική που εκφράζει αφηρημένα τη λογική ουσία του, ως αντίθεση συνίσταται στην ύλη, ως σύνθεση συνίσταται σε μια διαδικασία προοδευτικής πνευματοποίησης της ύλης. Σε αυτή την κατανομή αντιστοιχεί ο διαχωρισμός της Εγκυκλοπαίδειας των φιλοσοφικών επιστημών (1817), το σημαντικό έργο του Χέγκελ, σε λογική, φιλοσοφία της Φύσης και φιλοσοφία του Πνεύματος.

Ποιο είναι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί;

Οι άνθρωποι μπορούμε να είμαστε ακόρεστοι.

Για τους στωικούς, αυτός ο τύπος επιθυμιών και φιλοδοξιών δεν αξίζουν να τις επιδιώκει κανείς. Ο στόχος του ενάρετου ανθρώπου είναι να επιτύχει ηρεμία (αταραξία): μια κατάσταση απουσίας αρνητικών συναισθημάτων όπως το άγχος, ο φόβος, η λύπη, η ματαιοδοξία, ο θυμός, και παρουσίας θετικών συναισθημάτων όπως, για παράδειγμα, η χαρά, η αγάπη, η γαλήνη και η ευγνωμοσύνη.

Για να διατηρήσουν ενάρετο το μυαλό, οι στωικοί επιδίδονταν σε κάτι σαν “αρνητική προβολή”: φαντάζονταν “το χειρότερο που μπορεί να σου συμβεί”, έτσι ώστε να είμαστε προετοιμασμένοι σε περίπτωση που ορισμένα προνόμια και ηδονές εξαφανιστούν από τη ζωή μας.

Για να “επιδοθούμε στην αρνητική προβολή”, χρειάζεται να παρατηρήσουμε αρνητικά γεγονότα, αλλά χωρίς να μας ανησυχήσουν.

Ο Σενέκας, ένας από τους πλουσιότερους άνδρες της αρχαίας Ρώμης, είχε μια ζωή με όλων των ειδών τις πολυτέλειες, αλλά στην πράξη ήταν ένας στωικός. Συμβούλευε να σκέφτεται κανείς και να επιδίδεται στην αρνητική προβολή στο κρεβάτι κάθε βράδυ, πριν κοιμηθεί. Κι όχι μόνο προέβαλλε αρνητικές καταστάσεις, αλλά και τις εφάρμοζε, ζώντας για παράδειγμα μια βδομάδα χωρίς υπηρέτες και χωρίς να πίνει και να τρώει σαν πλούσιος. Έτσι κατάφερνε να απαντήσει στην ερώτηση: Ποιο είναι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί;

Δεν χρησιμεύει σε τίποτα να ανησυχούμε για πράγματα που είναι απολύτως έξω από τον έλεγχό μας. Πρέπει να έχουμε ξεκαθαρίσει τι μπορούμε και τι δεν μπορούμε να ελέγξουμε, ώστε με τον τρόπο αυτό να μάθουμε να μην παρασυρόμαστε από τα αρνητικά συναισθήματα.

“Ο άνθρωπος επηρεάζεται όχι από τα συμβάντα, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο τα υπολογίζει” έλεγε ο Επίκτητος.

Ένα άλλο κλειδί για την καλλιέργεια της ανθεκτικότητας είναι να ξέρεις σε τι χρόνο να ζήσεις. Τόσο ο βουδισμός όσο κι ο στωικισμός μάς υπενθυμίζουν ότι το μόνο που υπάρχει και είναι υπό τον έλεγχό μας είναι το παρόν.

Δεν πρέπει να ανησυχούμε για το παρελθόν ή το μέλλον, αλλά να εκτιμούμε τα πράγματα όπως είναι αυτή τη στιγμή, στο τώρα.

Εκτός από το “τώρα”, οι στωικοί συνιστούν να παρατηρούμε την παροδικότητα των πραγμάτων γύρω μας.

Ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος έλεγε ότι “τα πράγματα που αγαπάμε είναι σαν τα φύλλα των δέντρων, μπορούν να πέσουν οποιαδήποτε στιγμή σηκωθεί αέρας”. Επίσης είπε ότι “η αλλαγή σε αυτό που μας περιβάλλει δεν είναι κάτι τυχαίο, αλλά αποτελεί μέρος της ουσίας του Σύμπαντος”, μια σκέψη πραγματικά πολύ ολιστική.

Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι όλα όσα έχουμε κι όλα τα πρόσωπα που αγαπάμε θα εξαφανιστούν κάποια στιγμή. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να το έχουμε στο νου, αλλά χωρίς να γινόμαστε απαισιόδοξοι.

Η επίγνωση της παροδικότητας των πραγμάτων δεν πρέπει να μας λυπεί, αλλά να μας χρησιμεύει για να αγαπάμε το παρόν και τους γύρω μας.

“Όλα τα ανθρώπινα πράγματα έχουν ζωή σύντομη και πεπερασμένη” έλεγε ο Σενέκας.

Το μόνο που μπορώ να σου υποσχεθώ, είναι ότι βαθιά μέσα σου θα είσαι ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο

Το να ζεις και το να είσαι δημιουργικός είναι συνώνυμα. Είναι ανέφικτο να ζεις και να μην είσαι δημιουργικός. Εκείνο το ανέφικτο όμως έχει συμβεί. Εκείνο το άσχημο φαινόμενο έχει συμβεί, επειδή όλες σου οι δημιουργικές πηγές έχουν μπλοκαριστεί, έχουν καταστραφεί και όλη σου η ενέργεια έχει σπρωχτεί σε κάποια δραστηριότητα, την οποία η κοινωνία θεωρεί ότι πρόκειται να αμειφθεί.

Ολόκληρη η στάση μας προς τη ζωή είναι προσανατολισμένη προς το χρήμα. Και το χρήμα είναι ένα από τα πιο μη δημιουργικά πράγματα για τα οποία μπορεί να ενδιαφερθεί κανείς. Ολόκληρη η προσέγγισή μας είναι προσανατολισμένη προς τη δύναμη και η δύναμη είναι καταστροφική, δεν είναι δημιουργική.

Ο άνθρωπος που κυνηγάει το χρήμα θα γίνει καταστροφικός, επειδή για να μπορέσεις να έχεις χρήμα, θα πρέπει να το πάρεις από κάποιους άλλους. Δύναμη σημαίνει απλώς ότι πρέπει να κάνεις πολλούς ανθρώπους αδύναμους, ότι θα πρέπει να τους καταστρέφεις. Μόνο τότε θα μπορέσεις να είσαι δυνατός. Να θυμάσαι ότι αυτές είναι καταστροφικές πράξεις.

Μια δημιουργική πράξη εμπλουτίζει την ομορφιά τού κόσμου. Δίνει κάτι στον κόσμο. Ποτέ δεν του παίρνει τίποτα. Ο δημιουργικός άνθρωπος εμπλουτίζει την ομορφιά τού κόσμου. Κάνει τον κόσμο να αγαπάει καλύτερα, να απολαμβάνει καλύτερα, να χορεύει καλύτερα, να διαλογίζεται καλύτερα. Όταν αφήνει τον κόσμο, αφήνει τον κόσμο καλύτερο πίσω του. Μπορεί να μην τον έχει γνωρίσει κανένας, μπορεί να τον έχουν γνωρίζει κάποιοι, δεν είναι όμως εκεί η ουσία. Εκείνος αφήνει τον κόσμο καλύτερο, επειδή η ζωή του είχε κάποια ενδογενή αξία.

Το χρήμα, η δύναμη, το κύρος είναι μη δημιουργικά. Κι όχι απλώς μη δημιουργικά, αλλά στην πραγματικότητα είναι καταστροφικές δραστηριότητες. Πρόσεχέ τα! Κι αν τα αποφεύγεις, μπορείς να γίνεις δημιουργικός πολύ εύκολα. Εγώ δεν λέω ότι η δημιουργικότητα σου πρόκειται να σου δώσει δύναμη, κύρος και χρήμα. Όχι, εγώ δεν μπορώ να σου υποσχεθώ κήπους με τριαντάφυλλα. Μπορεί να σε βάλει σε μπελάδες. Μπορεί να σε αναγκάσει να ζήσεις φτωχικά. Το μόνο που μπορώ να σου υποσχεθώ, είναι ότι βαθιά μέσα σου θα είσαι ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο. Βαθιά μέσα σου θα είσαι ικανοποιημένος, θα είσαι πλήρης, θα είσαι γεμάτος χαρά. Θα παίρνεις ολοένα και περισσότερες ευλογίες. Η ζωή σου θα είναι μια ζωή ευλογημένη.

Είναι πιθανό να μην είσαι διάσημος, να μην έχεις χρήματα, να μη θεωρείσαι πετυχημένος στον κόσμο. Το να πετύχεις όμως στον κόσμο, σημαίνει ότι έχεις αποτύχει στον εσωτερικό κόσμο. Και τι πρόκειται να κάνεις όταν έχεις ολόκληρο τον κόσμο στα πόδια σου κι εσύ έχεις χάσει τον ίδιο σου τον εαυτό; Τι θα κάνεις αν έχεις κατακτήσει ολόκληρο τον κόσμο και δεν έχεις κατακτήσει τον ίδιο σου τον εαυτό; Ο δημιουργικός άνθρωπος έχει κατακτήσει τον ίδιο του τον εαυτό. Είναι κύριος.

Ο άνθρωπος που κυνηγάει το χρήμα, τη δύναμη, το κύρος, είναι ζητιάνος, επειδή συνέχεια ζητιανεύει και δεν έχει τίποτα να δώσει στον κόσμο.

Χότζας - Aυτά ήσαν τα τελευταία σοφά του λόγια

Πέρασαν καιροί και ζαμάνια. Του Χρόνου το σκληρό φτερό επέρασε απάνω κι’ απ’ το Χότζα, όπως απάνω από κάθε τι που έζησε σε τούτον το κόσμο, και του άφησε τα μοιραία του σημάδια. Ο Χάρος, ο καταστροφέας των Τέρψεων, και των Συναναστροφών ο Διαλυτής, τούχε πάρει πολλούς από τους δικούς του, κι’ άλλους, τους είχε πετάξει μακριά του των Περιστάσεων η Σβούρα.

Έτσι, μονάχος κ’ έρημος, καμπουριασμένος κι’ ασπρομάλλης, ογδοντάρης πια, καθόταν, μια μέρα, ο Χότζας στη πόρτα του γέρικου σπιτιού του, φέρνοντας στο νου του παλιές δόξες όταν, ένας άλλος γέρος, παλιός του φίλος, πέρασε απ’ έξω.

Γνωρίστηκαν, αγκαλιάστηκαν και φιλήθηκαν κ’ ύστερα ο φίλος τούπε·

— Πόσο χρόνων είσαι τώρα, Χότζα;

— Δόξα τω Θεώ είμαι καλά στην υγεία! απάντησε ο Χότζας.

— Πώς είναι η κατάστασή σου; Καλά τα περνάς;

— Δόξα τω Θεώ, δε χρωστώ σε κανέναν!

— Έχεις καμμιά έγνοια να σου ταράζει το πνεύμα;

— Δόξα τω Θεώ, δεν έχω μικρά παιδιά!

— Έχεις εχθρούς;

— Δόξα τω Θεώ δεν έχω στενούς συγγενείς! είπε ο Χότζας.

Κι’ αυτά ήσαν τα τελευταία σοφά του λόγια.

Ηλιακό αυτόνομο αεροσκάφος πραγματοποίησε πρωτοποριακή πτήση - Ενα βήμα πιο κοντά στην αέναη αεροναυπηγική

Πρωτοποριακή πτήση ηλιακού, αυτόνομου αεροσκάφους πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 18 Απριλίου στην Αλμπαθέτε της Ισπανίας.

Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε η δοκιμαστική πτήση ενός αεροσκάφους κινούμενου με ηλιακή ενέργεια, στην πρώτη δοκιμή σε πραγματικές συνθήκες πλοήγησης, κίνησης και ασθητηριακών τεχνολογικών συστημάτων, έπειτα από ενδελεχή ανάπτυξη λογισμικού, εγκατάσταση και δοκιμές στο έδαφος.

Η εταιρεία αμερικανικών και ισπανικών συμφερόντων προχώρησε στην προκαταρκτική αυτή δοκιμή του λογισμικού αυτόνομης πλοήγησης (πτήσης χωρίς πιλότο), ενώ παράλληλα κατέγραψε και αξιολόγησε δεδομένα αναφορικά με τη στατική και τη δυναμική του αεροσκάφους σε διάφορα υψόμετρα, ένα κρίσιμο στάδιο σε μια σειρά δοκιμών της εταιρείας, οι οποίες σε πρώτο στάδιο πραγματοποιήθηκαν με την επιλογή απογείωσης και προσγείωσης από πιλότο.

Δοκιμές εδάφους της εταιρείας

Αφού ολοκληρωθούν οι πρώτες δοκιμές, η Skydweller θα μεταβεί σε δοκιμές πλήρως αυτόνομων πτήσεων, χωρίς δηλαδή την ύπαρξη ανθρώπου στο πιλοτάρισμα.

Στόχος η αέναη πλοήγηση

«Η επιτυχής δοκιμή πτήσης δείχνει την απίστευτη εξέλιξη του αεροσκάφους από την απόκτησή του», δήλωσε ο CEO της εταιρείας, Δρ Ρόμπερτ Μίλερ.

«Με πλεονέκτημα την ταχύτατη ανάπτυξη, η Skydweller ξεκίνησε να συλλέγει και να αναλύει πραγματικά δεδομένα προκειμένου να τελειοποιήσει και να επεκτείνει τις δυνατότητες του προγράμματός της, μια απαραίτητη διαδικασία στον δρόμο για την αυτόνομη πτήση. Βρισκόμαστε για τα καλά καθ’ οδόν για τον απώτερο στόχο μας -την αέναη πτήση», πρόσθεσε.

«Είμαστε ιδιαίτερα ικανοποιημένοι με την τελευταία μας πτήση και την αξιολόγηση» δήλωσε ο συνιδρυτής και επικεφαλής στρατηγικής, Τζον Παρκς. «Με ανανεωμένη τη ζέση για μηδενικές εκπομπές, μη επανδρωμένες λύσεις, πιστεύουμε πως η Skydweller Aero είναι σε θέση όχι μόνο να αποδείξει την αεροναυπηγική ικανότητα της πλατφόρμας της και την εμπορική της βιωσιμότητα, αλλά και να επιδείξει πως οι καθαρές τεχνολογίες μπορούν να προσφέρουν αεροναυπηγικές επιδόσεις», σημείωσε.

Παγκόσμιο ρεκόρ για το ηλιακό αεροσκάφος

Η τελευταία αυτή δοκιμή της εταιρείας χάρισε στη Skydweller, πέρα από πολύτιμα συμπεράσματα, και ένα παγκόσμιο ρεκόρ: Το αεροσκάφος της είναι το πρώτο κινούμενο με ηλιακή ενέργεια που φτάνει σε υψόμετρο σχεδόν 16.000 ποδών. Η δοκιμαστική πτήση πραγματοποιήθηκε στην Αλμπαθέτε της Ισπανίας την Κυριακή.

Η εταιρεία αμερικανικών και ισπανικών συμφερόντων έχει θέσει ως απώτερο σκοπό την αέναη πτήση, δηλαδή την πτήση αεροσκαφών με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που θα επιτρέπουν σε αεροσκάφη με βαρύ, ισχυρό ωφέλιμο φορτίο να πετούν για περισσότερη ώρα χωρίς ανεφοδιασμό και κυρίως με ελάχιστη, έως και μηδενική οικολογική επιβάρυνση.

Η start up αναπτύσσει μη επανδρωμένα αεροσκάφη, με τα οποία φιλοδοξεί να συμβάλει έτσι ώστε να ενισχυθούν οι επικοινωνίες σε εμπορικό ή κυβερνητικό επίπεδο, μετεωρολογικές επιχειρήσεις ή επιχειρήσεις εκτάκτου ανάγκης ανά τον κόσμο, δίνοντας τη δυνατότητα στους πελάτες να επιχειρούν για περισσότερη ώρα σε δύσκολες περιοχές, ενώ μειώνουν το οικολογικό τους αποτύπωμα.

Μόνο οι άνθρωποι έχουν ψυχή, ή και τα ζώα;

Στην καθημερινή γλώσσα, η λέξη “ψυχή” εμφανίζεται παντού. Μπορούμε να μιλήσουμε για μια τεράστια, άψυχη εταιρία ή να περιγράψουμε έναν αθλητή ως “καρδιά και ψυχή” της ομάδας του. Η μουσική soul μας κάνει να λικνιζόμαστε. Θέλουμε τον εραστή μας, ψυχή τε και σώματι. Σε κάθε περίπτωση, η “ψυχή” σημαίνει βαθιά αίσθηση και βασικές αξίες. “Τα συναισθήματα αποτελούν τη βάση γι’ αυτό που οι άνθρωποι έχουν περιγράψει εδώ και χιλιετίες ως… ψυχή ή πνεύμα”, αναφέρει εκτενώς ο νευροεπιστήμονας Αντόνιο Νταμάσιο στο πρωτοποριακό βιβλίο του Descartes’ Error (1994).

Σήμερα, μελέτες δείχνουν όλο και περισσότερο ότι πολλά μη ανθρώπινα όντα έχουν αισθήματα. Οι ελέφαντες φαίνεται να αισθάνονται θλίψη, ενώ τα δελφίνια και οι φάλαινες εκφράζουν χαρά ή κάτι παρόμοιο. Οι παπαγάλοι μπορούν να γίνουν περίεργοι, οι χοίροι και οι αγελάδες τρομοκρατημένοι, τα κοτόπουλα λυπημένα, οι πίθηκοι φαινομενικά αμήχανοι. Πειράματα έδειξαν ότι οι αρουραίοι αναστατώνονται όταν βλέπουν χειρουργική επέμβαση σε άλλους αρουραίους και ότι, όταν βρεθούν σε ένα εργαστήριο με έναν παγιδευμένο “αδερφό” τους και ένα κομμάτι σοκολάτας, θα τον ελευθερώσουν πριν φάνε. Υπάρχουν ακόμη και ενδείξεις ότι οι αρουραίοι νιώθουν ευχαρίστηση όταν τους γαργαλούν.

Τίποτα απ’ αυτά δεν θα εκπλήξει τους ιδιοκτήτες κατοικίδιων ζώων ή οποιονδήποτε έχει παρατηρήσει σχεδόν οποιοδήποτε είδος ζώου για οποιοδήποτε χρονικό διάστημα. Η επιστήμη ανακαλύπτει εκ νέου αυτό που ο Κάρολος Δαρβίνος, στο βιβλίο του The Expression of the Emotions in Man and Animals (1872) κατέληξε στο συμπέρασμα: ότι οι παραλλαγές μεταξύ ανθρώπων και άλλων ειδών στην ικανότητά τους να αισθάνονται και να εκφράζουν συγκίνηση είναι διαφορές σε βαθμό και όχι σε είδος. Είναι ένα μικρό βήμα από εκεί για να αναγνωριστεί ότι τα μεμονωμένα ζώα έχουν προσωπικότητες και να θεωρηθεί ότι όχι μόνο ζουν – αλλά έχουν ζωές.

Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι άλλα πλάσματα γνωρίζουν περισσότερο τα συναισθήματα απ’ ό,τι οι άνθρωποι, επειδή κατέχουν μια πρωταρχική μορφή συνείδησης: γνωρίζουν τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους, αλλά επιβαρύνονται λιγότερο από πολυπλοκότητες όπως ο προβληματισμός και η φαντασία που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη συνείδηση. Ζουν πιο κοντά στην αλήθεια, κατά κάποιο τρόπο. Ο Τζέφρι Μάσον, συγγραφέας του When Elephants Weep (1995), παρατήρησε ότι τα ζώα έχουν συναισθήματα “αδιάλυτης καθαρότητας και σαφήνειας” σε σύγκριση με την “φαινομενική αδιαφάνεια και την απρόσιτη πρόσβαση των ανθρώπινων συναισθημάτων”. Επιπλέον, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι οι άνθρωποι μπορεί να μην βιώσουν το πλήρες εύρος συναισθημάτων που βρέθηκαν στο βασίλειο των ζώων. Όπως επισημαίνει ο ηθολόγος της Humane Society, Τζόναθαν Μπάλκομπ:

“Υπό το πρίσμα των ενίοτε πολύ διαφορετικών συνθηκών διαβίωσής τους και των αισθητηριακών δυνατοτήτων, άλλα είδη μπορεί να βιώσουν κάποιες συναισθηματικές καταστάσεις που εμείς δεν βιώνουμε”.

Το συναίσθημα – η ικανότητα ενός οργανισμού να αισθάνεται – είναι θεμελιώδες για τη ζωή. Εάν τα ανθρώπινα όντα έχουν ψυχές, πρέπει να είναι περισσότερο για την αίσθηση παρά τη συνείδηση. Έχουμε κίνητρα πολύ περισσότερο από το πάθος παρά από τη διάνοια – αυτό που νιώθουμε βαθιά είναι αυτό που μας οδηγεί, για το καλό και το κακό. Στο βιβλίο του Pleasure: A Creative Approach to Life (1970), ο αείμνηστος ψυχαναλυτής Αλεξάντερ Λόουεν εξέτασε αυτές τις συνδέσεις, προτείνοντας ότι

“Η ψυχή ενός ανθρώπου είναι στο σώμα του. Μέσω του σώματός του, ένα άτομο είναι μέρος της ζωής και μέρος της φύσης… Αν ταυτιστούμε με τα σώματά μας, έχουμε ψυχές, γιατί μέσα από τα σώματά μας ταυτιζόμαστε με όλη τη δημιουργία. Όσο ζούμε – και επομένως νιώθουμε – συνδεόμαστε μεταξύ μας και με τον φυσικό κόσμο. Είμαστε, με μια λέξη, έμψυχοι”.

Εξαιρετικά παραδείγματα εμψύχωσης ζώων εκτός του ανθρώπου αφθονούν. Ο ηθολόγος Adriaan Kortlandt κάποτε παρατήρησε έναν άγριο χιμπατζή στο Κονγκό “να χαζεύει ένα ιδιαίτερα όμορφο ηλιοβασίλεμα για 15 λεπτά, βλέποντας τα μεταβαλλόμενα χρώματα”, αφήνοντας το βραδινό γεύμα του. Αλλού, οι αφρικανικοί ελέφαντες που ανήκουν στην ίδια οικογένεια ή ομάδα θα χαιρετήσουν ο ένας τον άλλον μετά από ένα χωρισμό με μια δυνατή χορωδία και βρυχηθμούς καθώς τρέχουν μαζί, χτυπώντας τα αυτιά τους και γυρίζοντας σε κύκλους.

Χάρη στο διαδίκτυο, υπάρχει μια σταθερή ροή παραδειγμάτων ζώων που δείχνουν συμπόνια, από έναν πίθηκο που σώζει ένα κοράκι έως έναν γορίλα που προστατεύει ένα 3χρονο αγόρι όταν έπεσε στο περιφραγμένο χώρο του. Μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή υπόθεση ευγνωμοσύνης για τα ζώα σημειώθηκε το 2005 στα ανοικτά των ακτών της Καλιφόρνιας, όπου βρέθηκε μια θηλυκή μεγάπτερη φάλαινα μπλεγμένη σε νάιλον σχοινιά που χρησιμοποιούν οι ψαράδες. Όπως αναφέρθηκε από τον Φρανς ντι Βάαλ στο The Age of Empathy: Nature’s Lessons for a Kinder Society (2009):

“Τα σχοινιά έμπαιναν στο λίπος, κάνοντας κοψίματα. Ο μόνος τρόπος για να απελευθερωθεί η φάλαινα ήταν να βουτήξουν κάτω από την επιφάνεια για να κόψουν τα σχοινιά. Οι δύτες πέρασαν μια ώρα στην αποστολή, που ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνη, δεδομένης της απόλυτης δύναμης της ουράς του ζώου. Το πιο αξιοσημείωτο ήρθε όταν η φάλαινα συνειδητοποίησε ότι ήταν ελεύθερη. Αντί να φύγει από το σημείο, περίμενε. Το τεράστιο ζώο κολύμπησε σε έναν μεγάλο κύκλο, προσεγγίζοντας προσεκτικά κάθε δύτη ξεχωριστά. Άγγιξε τον ένα και μετά πήγε στο επόμενο, έως ότου τους άγγιξε όλους”.

Τα ζώα που εκφράζουν ευγνωμοσύνη, παίζουν, συλλογίζονται τη φύση, ενεργούν για να σώσουν ένα όμοιό τους πλάσμα ή αντιδρούν θλιμμένα στην απώλεια μελών της οικογένειας ή άλλων στενών συντρόφων, όλα, κατά τη γνώμη μου, δείχνουν πτυχές της σύνδεσης. Αυτή η συνδεσιμότητα είναι η ρίζα της πνευματικότητας – με την ικανότητα να αισθάνονται και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους να είναι βασική.

Στο τέλος, η ψυχή μπορεί να είναι ένα βαθύ ζήτημα συμπάθειας. Όσο ισχυρότερη είναι η ικανότητα ενός συγκεκριμένου είδους για συμπάθεια, τόσο περισσότερο μπορεί να ειπωθεί ότι τα είδη παρουσιάζουν την ιδιότητα της έκφρασης βαθιών συναισθημάτων. Το να βλέπουμε τα πράγματα με αυτόν τον τρόπο προσφέρει ένα άλλο σημαντικό βήμα στην πρόοδο της ανθρωπότητας προς την κατανόηση της θέσης της στη δημιουργία – και να εκτιμήσουμε την κληρονομιά που έχουμε από κοινού με άλλα συναισθανόμενα όντα σε αυτόν τον ολοένα και μικρότερο, νευρικό και εύθραυστο πλανήτη.

Η απολογία του Γεώργιου Παπαδόπουλου προς το δικαστήριο

Κύριε Πρόεδρε, Κύριοι Εφέται.

Δεν αποδέχομαι την θέσιν του κατηγορουμένου και εν συνεπεία προς αυτό το οποίον έταξα εις τον εαυτόν μου, αφού εξετέθην από απεινή διωγμόν με βάσιν νομοθέτημα αναδρομικής ισχύος, δεν θα έπρεπε να απολογηθώ.

Επειδή όμως το αντικείμενον της παρούσης δίκης είναι η έρευνα των συνθηκών της απωλείας ζωής συνανθρώπων μας και του τραυματισμού συνανθρώπων μας, είμαι υποχρεωμένος σήμερα να αναφερθώ προς το δικαστήριόν σας, όχι επί τω σκοπώ να αποσείσω την αποδιδομένην κατηγορίαν, αλλά επί τω σκοπώ να θέσω εις την διάθεσίν σας ορισμένας σκέψεις μου οι οποίες ενδεχομένως θα σας βοηθήσουν εις το να αχθήτε εις δικαιωτέραν κατά την άποψίν μου κρίσιν.

Θα αρχίσω την αναφοράν μου αντικρύζοντας δεδομένα τινά εις το κυριαρχήσαν κατά τας ημέρας των γεγονότων σύνθημα: ψωμί, παιδεία, ελευθερία, και θα τελειώσω με την αναφορά επίσης εις ένα άλλο σύνθημα της συγκεντρώσεως, το οποίον έχει άμεσον σχέσιν με το άτομόν μου, δηλαδή, με το σύνθημα θάνατος εις τον Παπαδόπουλο.

Κύριοι Δικασταί μην ανησυχήσετε, δεν πρόκειται να θίξω ουδέναν, δεν πρόκειται να αναφερθώ ευθέως ως αντιμετωπίζων θέσεις μου ως πολιτικάς θέσεις ή άλλας πολιτικάς θέσεις, δεν πρόκειται πολύ περισσότερον να προσθέσω προβλήματα εις τα τόσα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι υπευθύνως διαχειριζόμενοι τας τύχας της χώρας μας σήμερον.

Επομένως βέβαιοι όντες, ότι δεν θα πράξω τούτο, σας καλώ να μην ανησυχήσετε εξʼ υπʼ αρχής.

Δεν ξέρω τι άλλο κακόν ή καλόν έπραξεν η Επανάστασις κατά την διαδρομήν της από την ζωήν της χώρας, είμαι υποχρεωμένος όμως σήμερον να αναφέρω ενώπιόν σας δείγματα τινά της προσπαθείας την οποίαν αναλάβομεν εν συνειδήσει ότι προσφέραμε κάποιας μορφής έργον εις τον τόπον.

Ως προς το ψωμί, την οικονομίαν, παραλάβαμεν το εθνικόν εισόδημα εις τα 565 δολλάρια, και παραδώσαμε την διαχείρισιν της εξουσίας όταν ανετράπημεν εις 1.100.

Παραλάβαμεν τον προϋπολογισμόν της χώρας εις το ύψος των 29 δισεκατομμυρίων και παραδώσαμεν την αρχήν, με τον προϋπολογισμόν της χώρας εις 109 δισεκατομμύρια.

Παραλάβαμεν το συναλλαγματικόν απόθεμα της χώρας εις τα 200 εκατομμύρια δολλάρια και το παραδώσαμεν εις τον ένα δισεκατομμύριον πεντήκοντα εκατομμύρια δολλάρια.

Θα είχα την δυνατότητα να δώσω και άλλα τινά στοιχεία εις ό,τι αφορά την οικονομικήν ανάπτυξιν την οποίαν επέτυχεν η “επάρατος τυραννία με την αλλοπρόσαλον πολιτικήν εις τον οικονομικόν τομέα, την οποίαν ηκολούθησεν”, κατά τους χαρακτηρισμούς οι οποίοι δίδονται σήμερον εις ότι αφορά την προσπάθειάν μας.

Δεν το πράττω, διότι δεν νομίζω ότι χρειάζεται διά τον Ελληνικόν λαόν και υμάς, διότι το γνωρίζετε, δεν το πράττω ακόμη διά να μην θεωρηθή ότι εκμεταλλεύομαι μετά δεκαέξ μήνας σιωπής το βήμα τούτο ίνα πολιτικολογήσω, αναφερόμενος προς το σεβαστόν δικαστήριόν σας.

Παιδεία! Δύο δισεκατομμύρια τετρακόσια εκατομμύρια ήσαν αι δαπάναι του προϋπολογισμού υπέρ της παιδείας όταν αναλάβομεν την αρχήν. Και παραδώσαμεν κονδύλιον εγγεγραμμένον εις τον προϋπολογισμόν ύψους 15 δισεκατομμυρίων.

Εξακόσιες είκοσι επτά ήσαν αι θέσεις των λειτουργών της ανωτάτης παιδείας, διότι δεν θα αναφερθώ εις την γενικήν, και ανεπτύξαμεν τας καθηγητικάς έδρας εις τον αριθμόν των εννεακοσίων εβδομήκοντα περίπου.

Δύο χιλιάδες εξακόσιοι ήσαν οι προβλεπόμενοι βοηθοί Καθηγητών, ως βοηθητικόν εκπαιδευτικόν προσωπικόν εις τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας, και όταν παραδώσαμεν την αρχήν αι νομοθετημέναι θέσεις ανήρχοντο εις έξι χιλιάδας επτακοσίας, εάν δεν με απατά η μνήμη, εξ αυτών δε είχε κατορθωθεί να συμπληρωθούν περί τας τέσσερεις χιλιάδας οκτακοσίας.

Εδιπλασιάσαμε τας δυναμένας να προσφερθώσι υπηρεσίας εκ μέρους των φοιτητικών λεσχών, εβελτιώσαμε το φοιτητικόν συσσίτιον. Εχορηγήσαμεν τα φοιτητικά δάνεια.

Εχορηγήσαμε δωρεάν τα συγγράματα προς τους φοιτητάς. Εν πάση δε περιπτώσει ολοκληρώσαμε την έννοιαν εις την πραγματικήν μορφήν της δωρεάν παιδείας εις τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ταύτα μόνον εν αντιπαραθέσει προς το τμήμα του συνθήματος παιδεία.

Και έρχομαι εις το τμήμα το αναφερόμενον, εις το τμήμα Ελευθερία. Βεβαίως κύριοι δικασταί επρόκειτο κατά την πολιτολογίαν περί δικτατορικού καθεστώτος. Είχαν ανασταλεί αι πολιτικαί ελευθερίαι του Ελληνικού Λαού.

Κατά συνείδησιν δεν υπήρξα ουδ’ επί στιγμήν κατά την διαδρομήν της μέχρι αυτής της στιγμής ζωής μου κατά τας αντιλήψεις μου τύραννος ή τυραννικός.

Ουδέποτε επίστεψα ως πολίτευμα την τυραννίαν. Εάν θέλετε δε εις την ενάσκησιν των καθηκόντων μου, ασκών την εξουσίαν, ουδεμίαν στιγμήν επολιτεύθην εις τον χώρον που εκινούμην με διαδικασίες άλλες από τις διαδικασίες του διαλόγου της Δημοκρατίας.

Αποκλειστικός σκοπός μου υπήρξε η ταχυτέρα επαναφορά της εξουσίας εις χείρας του κυριάρχου λαού. Δεν με εβοήθησε ουδείς, διότι ουδείς επίστευεν μόνον ως σκοπόν την αποκατάστασιν της Δημοκρατίας. Ομίλουν περί Δημοκρατίας, αλλά εις την ουσίαν επεθύμουν την Δημοκρατίαν η οποία θα ήρχετο ως τιμητής μίας παρενθέσεως παρεισάκτων εις τον πολιτικόν βίον, οι οποίοι είχαν την ατυχίαν να επιτύχουν εις την προσφορά υπηρεσιών προς την χώραν. Και εν τούτω τω λόγω ουδείς εβοήθησεν διά την ταχείαν αποκατάστασιν της Δημοκρατίας.

Παρά ταύτα εις κάποιο σημείον απεφασίσθη η κίνησις προς την ομαλοποίησιν.

Συνετάχθη ένα Σύνταγμα και επεκυρώθη δι’ ενός δημοψηφίσματος το οποίον εύχομαι να είναι το προτελευταίον εις την χώραν ταύτην από την σειράν όλων των ψηφοφοριών που εχαρακτηρίσθη ως νόθον. Λέγω δε το προτελευταίον διότι και η εγκυρότης ως προς την έκφρασιν της συνεπείας του αποτελέσματος προς την πραγματικότητα έχει αρχίσει να διαμφισβητείται και δια το περυσινόν Δημοψήφισμα.

Εν πάσει περιπτώσει με βάσιν εκείνο το Σύνταγμα εκινούμεθα προς ομαλοποίησιν.

Ποίο ήτο το Σύνταγμα εκείνο; Με το αδελφόν του, του 1968, ήτο το Σύνταγμα το οποίον πρώτο προέβλεπε προστασία και των κοινωνικών δικαιωμάτων του ατόμου. Ήταν το Σύνταγμα εκείνο το οποίον προέβλεπε και επέβαλε την λειτουργίαν της Δημοκρατίας μέσω πράγματι οργανωμένων κατά δημοκρατικόν τρόπον, κομμάτων. Ήτο το Σύνταγμα εκείνον το οποίον προέβλεπε την χρηματοδότησιν των εκλογικών αγώνων των κομμάτων από το κράτος ίνα επιβληθή κάποτε, επί τέλους εις τον τόπον αυτόν η πραγματική Δημοκρατία. Η Δημοκρατία η οποία θα έχει τους ασκούντας την πολτικήν εξουσίαν, αδεσμεύτους από το κεφάλαιον το οποίον χρηματοδοτεί εκάστοτε τους εκλογικούς αγώνας των.

Ήτο το Σύνταγμα εκείνο το οποίον προέβλεπε υπερτροφικάς λειτουργίας και εξουσίας εις τον προβλεπόμενον Ανώτατον Άρχοντα, Πρόεδρον της Δημοκρατίας. Διερωτήθη όμως κανείς διατί ετέθηκαν αυταί αι υπερτροφικαί εξουσίαι εις χείρας του Ανωτάτου Άρχοντος; Διερωτήθη κανείς πως θα έπρεπε να περάσωμεν το φράγμα, από την Δικτατορίαν εις την ομαλότητα;

Διερωτήθη κανείς ποίαι ήσαν αι διαδικασίαι αι οποίαι απητούντο διά να επανέλθουν οι Στρατιώται και τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων εις τον Στρατώνα από την ανάμιξιν εις οίαν έκτασιν την είχον κατ’ εκείνην την περίοδον;

Διερωτήθη κανείς ποίον πρόβλημα ευθύνης τεράστιον αντιμετώπιζεν ο υποφαινόμενος; Προσέτρεξε κανείς εις τον να τον ακούση και να του προσφέρη την συμβουλήν του διά να επανέλθη επί τέλους εις τον τόπον αυτόν η Δημοκρατία;

Καλώ κύριοι, από αυτής της θέσεως, αυτήν την στιγμήν παρακαλώντας, τον προτελευταίον πρωθυπουργόν μου κ. Μαρκεζίνην, να ανακοινώση εις τον Τύπον, την συμφωνίαν εις την οποίαν είχομεν προέλθη, επί της Αναθεωρήσεως του Συντάγματος και την οποίαν με τας δεσμεύσεις που είχαμε αποδεχθεί πρέπει να είχε κοινοποιήση εις τους πολιτικούς Αρχηγούς οι οποίοι τότε διερωτώντο, εάν θα έπρεπε να βοηθήσουν εις την ομαλοποίησιν συνεργαζόμενοι εις τας προκηρυχθησομένας εκλογάς.

Είμαι βέβαιος ότι (Σ.Σ.: εάν) το περίγραμμα τουλάχιστον μαζί με την διαβεβαίωσίν του ότι επρόκειτο να αναθεωρηθούν από την Βουλήν η οποία επρόκειτο να εκλεγή και η οποία θα ήτο Αναθεωρητική, αι διατάξεις με τας υπερτροφικάς υπερεξουσίας του Προέδρου, είχε τεθεί υπ’ όψιν των πολιτικών Αρχηγών, (Σ.Σ.: δεν) θα έπρεπε να έχουν λόγον να αντιδρούν εις την προσπάθειαν η οποία είχε αναληφθεί.

Εν πάσει περιπτώσει και εις αυτό απέτυχα. Και φοβάμαι, παρ ότι εύχομαι να μην επιβεβαιωθή, ότι η αποτυχία μου εκείνη εκόστισε και δεν θα θελήσω να κάνω τον προφήτη, προφητεύοντας ότι θα κοστίση και μελλοντικώς εις τον τόπον αυτόν.

Προς τους φοιτητάς προσέφερα, εις τον τομέα Ελευθερία αναφέρομαι, να έχουν την ευκαιρίαν να είναι οι πρώτοι οι οποίοι θα εκφράσουν την ελευθέρα βούλησίν τους κατά τας φοιτητικάς εκλογάς ανακοινώσας αποδοχήν κανονικών ελευθέρων αρχαιρεσιών εις τους φοιτητικούς συλλόγους.

Παρά ταύτα εφθάσαμε εις τα θλιβερά γεγονότα της περιόδου εκείνης κάτω από το σύνθημα, ψωμί, παιδεία, ελευθερία. Ποία πρέπει να θεωρηθή κύριοι Δικασταί η μορφή των εκδηλώσεων εκείνων;

Είναι αγνή, είναι άδολη, είναι άμετρη εις τας τάσεις για να μην πω εις την λατρείαν την οποίαν έχουν οι νέοι προς την ελευθερίαν. Γι' αυτό και παντού ανά την γήν χρησιμοποιούνται ως η ζύμη επάνω εις την οποία πλάθονται όλαι αι εξεγέρσεις, τη χρησιμοποιήσει αυτής της τάσεως των νέων από την αγάπην τους προς την ελευθερίαν.

Με αίτιον δήθεν, την αναβολήν των φοιτητικών εκλογών, παγιδεύεται μία μάζα νέων φοιτητών εις το Πολυτεχνείο κατά την 14ην του μηνός. Δεν ανησυχώ, διότι δεν πιστεύω ότι τα αστικά μεν κόμματα χωρίς καμμίαν υποδομήν οργανώσεως είναι δυνατόν να εξωθήσουν την αθώαν αυτήν συγκέντρωσιν εις επανάστασιν, γνωρίζω δε ότι αι Μαρξιστικαί αναρχικαί οργανώσεις και πολυπληθείς κατά τα μέλη των δεν είναι, αλλά και δεν συνηθίζουν να άγονται εις αγώνας εξεγέρσεως εάν δεν εξασφαλίσουν την μετωπικήν εκδήλωσιν μετά των λοιπών κοινωνικών ομάδων άλλου προσανατολισμού από τους ιδικούς των προσανατολισμούς.

Σφάλων εις την εκτίμησίν μου κατά την Πέμπτην, διότι οι τότε εις την “αντίστασιν” κατά της Επαναστάσεως, αναπτύσσοντες την δραστηριότητά τους πολιτικοί, αποπειρώνται την εκμετάλλευσιν αυτής της εκδηλώσεως των φοιτητών, κινητοποιούν μάζας και αρχίζουν να δημιουργούν το περιβάλλον.

Δημιουργούνται αι συνθήκαι διά τους αναρχικούς, αι συνθήκαι εκμεταλλεύσεως της συγκεντρώσεως. Και βεβαίως δεν την χάνουν. Προστρέχουν, προσφέρουν τας υπηρεσίας των, προσφέρουν την οργανωμένην δύναμίν των από του ραδιοφωνικού σταθμού και τας υπηρεσίας κατευθύνσεως της συγκεντρώσεως και αναπτύσσουν από της Παρασκευής το πρωί σε έναν αγώνα διελκυστίνδος μεταξύ των αθώων φοιτητών και αυτών, τον αγώνα τους διά την εξασφάλισιν της κυριαρχίας επί της συγκεντρώσεως. Και φθάνωμεν την Παρασκευήν το μεσημέρι με την περίφημον Συντονιστικήν Επιτροπήν, την αθώα ως ενεφανίσθη ενώπιόν σας, κατευθύνουσα με μάζα τους εγκλείστους και με στρατιάν τους περί το Πολυτεχνείον, εις την εκδήλωσιν της αναρχίας.

Θα με ερωτήσετε κύριοι Δικασταί: Είναι πράγματι αναρχική η τάσις η οποία έχει αναπτυχθεί πλέον την Παρασκευήν το μεσημέρι εις την συγκέντρωσιν αυτήν;

Δεν θα αναφερθώ εις τα όσα και εις την αίθουσαν αυτήν ελέχθησαν από τινάς των μαρτύρων όσον αφορά την μετακίνησιν από τα συνθήματα των φοιτητών και τα συνθήματα μίας εκδηλώσεως ομάδος ατόμων αγωνιζομένων διά τας ελευθερίας των, προς τα συνθήματα τα αναρχικά. Θα αναφερθώ μόνον εις ένα σημείον.

Θα σας προκαλέσω κύριοι Δικασταί, αποσυρόμενοι εις την διάσκεψιν διά να κρίνετε επί της υποθέσεως, να αναζητήσετε τα πρακτικά και από τους παρελάσαντας ως μάρτυρες εις την δίκην αυτήν μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής, να αναζητήσετε την ηλικίαν των.

Τι θα είδητε εκτιμώντας το στοιχείον αυτόν; Θα είδητε ότι τα 4/5 αν όχι τα 9/10 αυτών εδήλωσαν από της θέσεως αυτής ηλικίαν 32 έως προς τα κάτω 30 ετών, πράγμα που σημαίνει ότι την περίοδον εκείνην ήσαν 28 – 30 ετών. Και είναι γνωστόν τοις πάσι, εις όλον τον κόσμον κύριοι Δικασταί, ότι αυτής της ηλικίας είναι μόνον τα επαγγελματικά συνδικαλιστικά στελέχη των αναρχικών οργανώσεων.

Παραμένουν οφείλοντα έστω και ένα μάθημα πριν πάρουν το Πτυχίον, έως ότου προπαρασκευάσουν από πίσω τους τα ερχόμενα νέα στελέχη διά να τους διαδεχθούν εις την καθοδήγησιν του συνδικαλιστικού κινήματος εντός της νεολαίας. Και μόνον το στοιχείον αυτό δι’ εμέ αρκεί και δεν θα σας κουράσω αναφερόμενος και εις άλλα στοιχεία.

Και ελέχθη, ότι η εκδήλωσις εκείνη ήταν διαδήλωσις αθώων διαδηλωτών, διαδηλούντων την επιθυμίαν τους προς ανατροπήν της τυραννίας. Εάν ήτο αθώα και αν ήταν ειρηνική η εδήλωσις έχω την εντύπωσιν ότι έχετε αρκετά στοιχεία μέσω των οποίων μπορείτε να οδηγηθείτε εις ασφαλές συμπέρασμα.

Σας παρακαλώ όμως, ξαναδιαβάστε πριν κρίνετε, άλλη μια φορά τα απομαγνητοφωνημένα κείμενα των μαγνητοταινιών της Αμέσου Δράσεως. Άοπλος ελέγετο από τους μάρτυρας ο όχλος. Ενδεχομένως παρεδέχοντο τινές να εκράτουν ράβδους ή τούβλα.

Μήπως όμως κανείς από μας κύριοι Δικασταί έχει ξεχάσει ότι ο Λεμπόν καθομολογεί εις το σύγραμμα του περί όχλου, ότι δεν υπάρχει φοβερότερον όπλον από τον όχλον εις τας χείρας ικανού οχλοκράτους, ο οποίος αγώμενος καταλλήλως είναι ικανός να ανατρέψη και το ισχυρότερον φρούριον; Ποίαν βάσιν επομένως πρέπει να δώσωμεν εις την ενώπιόν σας εκτεθείσαν μορφήν της συγκεντρώσεως ως ειρηνικής διαδηλώσεως;

Προ της τοιαύτης καταστάσεως, κύριοι Δικασταί, δι’ εμέ ασκούντα την εξουσίαν νομίμως ή παρανόμως, αν θέλετε, ετέθη το ερώτημα τι πρέπει να πράξω. Και εκείνο που δεν μου επετρέπετο, διότι ουδέποτε το εσκέφθην κατά την διάρκειαν της ζωής μου, ήτο να φυγομαχήσω και να αφήσω έκθετον τον λαόν των Αθηνών εις τους στασιάσαντας ελαχίστους οχλοκράτας.

Έπρεπε να εξασφαλίσω υπέρ των πολλών το έννομον αγαθόν της δημοσίας τάξεως και δημοσίας ασφαλείας. Έπρεπε να προστατεύσω την ζωήν και τας περιουσίας των πολιτών ανεξαρτήτως πολιτικών ευθυνών, ανεξαρτήτως του αν ήμουν νόμιμος ή παράνομος και ανεξαρτήτως αν ήσκουν νομίμως ή διά της βίας την εξουσίαν.

Τούτο δε και έπραξα. Εγώ απεφάσισα την ενίσχυσιν των Αστυνομικών δυνάμεων διά τμημάτων του Στρατού: Όταν αι Αστυνομικαί δυνάμεις απώλεσαν την ικανότητα να επιβάλουν την τάξιν. Εγώ απεφάσισα την επέμβασιν διά την εκκένωσιν του Πολυτεχνείου και την εξαφάνισιν του πυρήνος της εστίας της όλης αναταραχής.

Δεν υπήρξα απάνθρωπος σε καμμία στιγμή της ζωής μου. Εσεβάστηκα πάντοτε την ανθρωπίνην ζωήν και την ανθρωπίνην αξιοπρέπειαν. Με αυτοθυσίαν θα προησπιζόμην την ζωήν του οιουδήποτε συνανθρώπου μου. Εκείνην όμως την στιγμήν είχα καθήκον, μιάς και καλώς ή κακώς ήσκον την εξουσίαν, να επιβάλω την τάξιν. Και η τάξις επιβάλλεται με νομίμως καθωριζομένας διαδικασίας. Ουδέν πέραν, ουδέν πλέον, αλλά και ουδέν έλαττον έπραξα των υπό του νόμου προβλεπομένων διαδικασιών.

Και με την βοήθειαν του Θεού δια της ασκήσεως της ψυχολογικής πιέσεως εξεκενώθη το Πολυτεχνείον χωρίς θύματα.

Ευρέθην βάσιν των πληροφοριών από της επομένης προ καταστάσεως η οποία ενεφανίζετο ως απειλούσα σοβαρότερον την Δημοσίαν Τάξιν και Δημοσίαν Ασφάλειαν. Απεφάσισα την κήρυξιν του Στρατιωτικού Νόμου. Εγώ κύριοι Δικασταί απεφάσισα την κήρυξιν του Στρατιωτικού Νόμου. Εγώ διέταξα την χρησιμοποίησιν και των Στρατιωτικών Τμημάτων εφ’ όσον απαιτείται προς βοήθειαν των Αστυνομικών διά την επιβολήν της Τάξεως και του Νόμου.

Και έρχομαι εις την μορφήν των γεγονότων τα οποία εξελίχθησαν με βάσιν την μορφήν της συγκεντρώσεως που περιέγραψα, και τας ενεργείας εις τας οποίας προέβην.

Αναζητείται εις την αίθουσαν αυτήν κύριοι Δικασταί κάποιον περίφημον σχέδιον. Το σχέδιον δια την “σφαγήν” του Πολυτεχνείου.

Για όνομα του Θεού κύριοι Δικασταί. Δεν είναι λαός δολοφόνων ο Ελληνικός Λαός. Δεν στεγάζονται εις τας Ενόπλους Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας δολοφόνοι. Δεν εκτρέφουν δολοφόνους. Θα έπρεπε είτε αυτοί να είναι δολοφόνοι διά να μπορέσω συνεργαζόμενος μαζί των εις όλους τους κόμβους της ιεραρχίας να εξυφάνω ένα σχέδιον σφαγής του Ελληνικού Λαού με βάσιν το Πολυτεχνείον, ή θα έπρεπε να έχω μαγικάς ικανότητας είτε να πρακτορεύσω τας ενεργείας των αναρχικών οργανώσεων και ρίπτοντάς τους εις εκδήλωσιν αναρχίας να προκαλέσω την σφαγήν, είτε να υποβάλω εις τα όργανα του Κράτους την δολοφονικήν προδιάθεσιν, εν αδυναμία των να αντιδράσουν εις την τοιαύτην σατανικήν διατειθεμένην υπ’ εμού δύναμιν. Και αν εγώ εχαρακτηρίσθην και από πολλούς πιστεύομαι ως σατανάς, θα πρέπει να δεχθήτε κύριοι Δικασταί ότι αυτήν την δύναμιν δεν την διαθέτω.

Αλλά και αν δεχθήτε ότι την διαθέτω, θα πρέπει να δεχθήτε ότι ο ηθικός εξοπλισμός των Ελληνοπαίδων, αλλά και ο ηθικός εξοπλισμός των στελεχών των Σωμάτων Ασφαλείας και των Ενόπλων Δυνάμεων είναι τοιούτος, ώστε να μην είναι δυνατή η οποιαδήποτε σατανική δύναμις να τους μετατρέψη εις δολοφόνους.

Ανεζητήθη από το Δικαστήριόν σας να διακριβωθή εάν εξεδώθησαν διαταγαί να εξοπλισθούν τα Στρατιωτικά Τμήματα με χειροβομβίδες. Προς θεού κύριοι Δικασταί, προς Θεού κύριοι Εισαγγελείς. Χειροβομβίδες προς τι; Να σκοτώσουμε τα Ελληνόπουλα; Είναι δυνατόν να το διανοηθή ως έχειν οιοσδήποτε άνθρωπος αναπτυχθείς εις την χώραν αυτήν οποιαδήποτε πόθησιν πάθους και μίσους και αν έχει και αν φέρει επάνω του;

Προσωπικά το αρνούμαι. Ανεζητήθη εις την αίθουσαν αυτήν η διαβεβαίωσις ενδεχομένης πληροφορίας ότι από ελικοπτέρου εβάλετο το πλήθος. Ας μου επιτραπή ο χαρακτηρισμός. Είναι κωμική κύριοι μία τοιαύτη θέσις. Και εάν διετίθετο σπείρα δολοφόνων δια να δολοφονήση τον λαόν, δεν έχει ανάγκην των πυρών από του ελικοπτέρου.

Εζητήθη η επιβεβαίωσις εδώ της πιθανής χρησιμοποιήσεως από τα κοινά όπλα των Σωμάτων Ασφαλείας και των Ενόπλων Δυνάμεων σφαιρών “ντουμ – ντουμ”. Και αφέθη ο υπαινιγμός από αξιότιμον υπερασπιστήν της Πολιτικής Αγωγής, ότι ενδεχομένως να είχαμε προμηθευτεί τέτοια βλήματα, να τα είχαμε μοιράσει εις τους κινηθέντας στρατιώτας ή αστυνομικούς, και δι’ αυτών να τους είχαμε καλέσει να φονεύσουν αποτελεσματικότερα απ’ ότι θα ηδύναντο με τα κοινά φυσίγγια τους Έλληνας. Δεν θα προσθέσω επί της θέσεως αυτής ουδέν πέραν.

Διερευνάται το ενδεχόμενον να διετάξαμεν την παραβίασιν της πύλης του Πολυτεχνείου με το άρμα, προκειμένου να συνθλίψωμεν τους όπισθεν αυτής ευρισκομένους φοιτητάς.

Δεν γνωρίζω κύριοι εάν είναι δυνατόν μίαν τοιαύτην ενέργεια να την χωρέση διανόηση ανθρώπου. Η δική μου τουλάχιστον δεν είναι δυνατόν να την χωρέση.

Ελέχθη και ενεφανίσθη από αξιότιμους μάρτυρας παρελάσαντας από του βήματος τούτου, από τινάς τραυματισθέντας ότι εν ψυχρώ επυροβολήθησαν από αστυνομικά όργανα ή από άνδρας των Ενόπλων Δυνάμεων. Να θεωρήσωμεν κύριοι ότι όλοι ήσαν ψυχοπαθείς; Είναι πάρα πολύ παράτολομον. Και αν θέλη η αξιότιμος υπεράσπισις της Πολιτικής Αγωγής, ας δεχθή ότι είμαι μόνον εγώ ο ψυχοπαθής εις τον τόπον αυτόν.

Τα Ελληνόπουλα, και τα υπηρετούντα εις τα Σώματα Ασφαλείας, και τα υπηρετούντα εις τας Ενόπλους Δυνάμεις, δεν είναι δυνατόν κύριοι να χαρακτηρισθούν ως εν ψυχρώ δολοφονούντα Έλληνες πολίτες. Τίθεται εν τοιαύτη περιπτώσει, θα μου πείτε, το ερώτημα: Τι πρέπει να συμβαίνη εν τοιαύτη περιπτώσει κύριε κατηγορούμενε; Από του βήματος τούτου μάρτυρες κατέθεσαν περί του αντιθέτου.

Κύριοι Δικασταί, οι δίκες αυτές έχοντας σχέσιν με πολιτικάς συγκρούσεις, με πολιτικάς διαφοράς, με αναφοράν εις ένα κλίμα το οποίον δημιουργείται εκ πολιτικών ανταγωνισμών, δεν θα έπρεπε να γίνωνται. Θα ήταν προτιμώτερον η Πολιτεία να θεσμοθετήση κάποιες άλλες διατάξεις, οι ίδιες πολιτικές δυνάμεις να τιμωρούν χωρίς την παρέμβασιν της Δικαιοσύνης όσους εκ των πολιτικών των αντιπάλων εκτιμήσουν ότι θα πρέπη να εξοντώσουν. Διότι ούτω θα εσώζετο τουλάχιστον η ανθρωπίνη αξιοπρέπεια από τας επιδράσεις που υφίσταται εν όψει ενός φορτισμένου κλίματος να άγεται και να παρουσιάζη μαρτυρίας αι οποίαι δεν θα είπω ότι είναι ψευδείς, αλλά δεν περιλαμβάνουν ολόκληρον την αλήθειαν.

Δεν είναι δυνατόν να δεχθούμε τα περιστατικά ως περιεγράφησαν από τους μάρτυρας κατηγορίας. Διότι αν τα δεχθούμε θα πρέπη παραλλήλως να δεχθούμε ότι όλοι οι άνδρες των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας είναι εκ προδιαθέσεως δολοφόνοι.

Σεις κύριοι Δικασταί ως ιερείς της Θέμιδος λέγεται ότι δεν μπορείτε να δικάσετε δίκην εάν δεν ακούσετε τον μύθον και των δύο πλευρών.

Σας ερωτώ όμως. Έναντι των μαρτύρων τραυματιών, έναντι των μαρτύρων των αναφερομένων εις τα περιστατικά θανατώσεων, ακόμη και έναντι των μαρτύρων των αναφερομένων εις βαναυσοτήτας, που είναι η άλλη πλευρά;

Ποία είναι η πραγματικότης; Υπήρξε διαδήλωσις; Υπήρξε πρόκλησις; Υπήρξε σύγκρουσις; Υπήρξε σύγχυσις εις τα όργανα των Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας, η οποία κακώς τα έφερε εις την ανάγκην να πυροβολήσουν; Αλλά κάτω από το κράτος κάποιων συνθηκών τας οποίας δεν ήλεγχον;

Εγώ προσωπικώς κύριοι Δικασταί αρνούμαι να αποδεχθώ την αλήθειαν των περιγραφέντων αδικημάτων περί των οποίων καλείσθε να κρίνετε. Κύριοι Δικασταί δεν θα σας κουράσω αναφέροντας περισσοτέρας μου σκέψεις.

Υπήρξα ο αρχηγός της Επαναστάσεως, είμαι ενώπιόν σας ο τύραννος. Επιτρέψατέ μου να απευθυνθώ τελευτών, με μίαν επίκλησιν προς τους κυρίους εισαγγελείς και τους αξιοτίμους υπερασπιστάς της πολιτικής αγωγής.

Ποιούμαι έκκλησιν κύριοι Εισαγγελείς και κύριοι υπερασπισταί της πολιτικής αγωγής. Έκκλησιν προς τα αισθήματα σεβασμού προς την ιστορίαν του λαού αυτού.

Μην ζητήσετε να αποδοθή κατηγορία οιασδήποτε μορφής εκ προθέσεως. Μην ανακόπτετε την ιστορίαν, την φύσιν, την αρετήν αυτού του ωραίου λαού, ο οποίος έζησεν επί της υδρογείου τρεις χιλιάδες χρόνια. Είμαι ενώπιόν σας.

Εάν εκτιμάτε ότι υπάρχει κάποια πρόθεσις δι’ ό,τι διεπράχθη, αποδώσατέ την ολόκληρον εις εμέ. Ζητήσατε την ιδικήν μου καταδίκην εις θάνατον.

Χαρακτηρίσατέ με ως τον ειδεχθέστερον των εγκληματιών. Μην σπιλώσετε όμως την ιστορίαν αυτών των ανθρώπων που σαν συγκατηγορούμενοί μου καλούνται σήμερον εντός της αιθούσης να δικασθούν.

Έχουν μιαν ιστορίαν, ιστορίαν προσφοράς υπηρεσιών προς την πατρίδα μας. Είτε επί του πεδίου της τιμής, είτε επί του πεδίου της μάχης. Μην τους σπιλώσετε εις το τέρμα της ζωής τους.

Έχετε εμέ. Ζητήσατε την παράδοσιν εμού ως εξιλαστηρίου θύματος όλης αυτής της τραγικής ιστορίας. Άλλωστε διεφάνη ότι προτίθεσθε να υποστηρίξετε ότι υπήρξα παράνομος και έλαβα τα μέτρα έναντι νομίμως διεκδικούντων τας ελευθερίας των πολιτών. Ιδού το σχήμα. Εάν δεν σας φθάνουν αι προηγουμένως πραγματοποιηθείσαι ομολογίαι μου. Ζητήσατε την ιδικήν μου κεφαλήν επί πίνακι. Ζητήσατε όμως να μην αποδοθή εις τους συγκατηγορούμενούς μου πρόθεσις επί των εγκλημάτων τούτων.

Κύριοι Δικασταί. Η απόφασίς σας θα είναι ιστορικής σημασίας επί της δίκης αυτής. Είστε οι εκπρόσωποι της Δικαιοσύνης της χώρας. Δεν πρέπει να θέσετε την σφραγίδαν της ατιμώσεως επί της ζωής των ανθρώπων που κάθονται εις τα εδώλια.

Στείλατε εμέ κύριοι Δικασταί εις το απόσπασμα. Στείλατέ με δια να ηρεμήση επιτέλους αυτή η χώρα. Ας μη σπείρωμεν άλλο μίσος, άλλο πάθος εις τον τόπον αυτόν.

Φτάνει αυτό το οποίον έχει σπαρεί μέχρι της στιγμής. Το περισσότερον ίσως πνίξει τα παιδιά μας και θα είναι αργά όταν το καταλάβωμεν διά να το ξεριζώσουμε.

Σας βεβαιώ ότι θα μου προξενήσετε τιμήν και θα μου προσφέρετε υπηρεσίαν, εάν τουλάχιστον μου δώσετε την δυνατότητα να μπορώ να εμφανιστώ με μίαν παραδεκτήν από όλους υπηρεσίαν προς την Πατρίδα. Την υπηρεσίαν να κατασιγάσουν τα μίση, να κατασιγάσουν τα πάθη, να αποδοθούν άσπιλοι, αθώοι άνθρωποι, οι οποίοι ήχθησαν εις το εδώλιον του κατηγορουμένου, και ηρεμώντας αυτός ο τόπος, με αδελφωμένον περαιτέρω τον λαόν του να προχωρήση εις την αντιμετώπισιν των τόσων και τόσων αντιξοοτήτων που αντιμετωπίζει.

Είμαι ενώπιόν σας. Είμαι διατεθειμένος να συμβληθώ με το κεφάλι ψηλά εις το εκτελεστικόν απόσπασμα.

Ετελείωσα.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Ποιο ήταν το έργο των στρατιωτικών κυβερνήσεων της Επταετίας;

H ιστορία θα πρέπει να αντιμετωπίζεται χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες, ειδικά από την στιγμή που έχουν περάσει πάνω από πέντε δεκαετίες από τα γεγονότα και η αποκάλυψη των πραγματικών συμβάντων δεν μπορεί να επηρεάσει το σήμερα που έτσι ή αλλιώς έχει διαμορφωθεί οριστικά.

Η προσέγγιση της περιόδου της δικτατορίας 1967-1974, παραμένει ιδεολογικά φορτισμένη, αλλά καλό θα είναι να δούμε τα πραγματικά γεγονότα και να τα συγκρίνουμε με άλλες περιόδους της διακυβέρνησης της χώρας, προκειμένου να εξαχθούν ορθά συμπεράσματα.

Ένας τομέας για τον οποίο έχει χυθεί πολύ μελάνι είναι το αν και ποια έργα έγιναν επί δικτατορίας, ο οποία εγκαθιδρύθηκε πριν από 54 χρόνια στην Ελλάδα με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967.

Ας δούμε ορισμένα από αυτά:

Κατασκευή Φραγμάτων Ηλεκτροπαραγωγής

Αλιάκμονος
Καστρακίου
Πολυφύτου

Επέκτασις Θερμοηλεκτρικών Μονάδων

Ερετρίας
Πτολεμαϊδος

Κατασκευή μεγάλων Γεφυρών

Μέγδοβα
Ρυμνίου (Αλιάκμονος)
Σερβίων (Αλιάκμονος)

Κατασκευή Αεροδρομίων

Ζακύνθου
Καβάλας
Κυθήρων
Λήμνου
Μυκόνου
Πάρου
Ρόδου
Σάμου
Σκιάθου
Χίου

Αρδευτικά Έργα

Αγρινίου - Μεσολογγίου
Έβρου
Νέστου
Πηνειού Ηλείας
Σερρών

Κτίρια

Κρατικά Μέγαρα
Διοικητηρίου ΟΛΠ
Εθνικού Νομισματοκοπείου
ΕΙΡΤ
ΟΣΕ
ΟΤΕ
Πολεμικού Μουσείου
Υπουργείου Εξωτερικών

Δικαστικά Μέγαρα

Αθηνών
Θεσσαλονίκης
Ιωαννίνων
Λαρίσης
Πατρών

Επεκτάσεις Νοσοκομείων

Αντικαρκινικού
Βενιζελείου
Γενικού Κρατικού

Επέκτασις Ηλεκτροφωτισμού

Επίγειος Δορυφορικός Σταθμός Θερμοπυλών

Επέκτασις Οδικού Δικτύου

Ανδριάς Ελευθερίου Βενιζέλου σε Αθήνα και Χανιά

Δωρεάν Παιδεία και επίπεδο σπουδών:

Τα ελληνικά Πανεπιστήμια το 1970-1974 ήταν από τα πρώτα 100 καλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο, ενώ το Πάντειο το 1973 ήταν στην 7η θέση παγκοσμίως σε επίπεδο μόρφωσης. Όλα τα συγγράματα ήταν δωρεάν και επίσης δωρεάν ήταν η σίτιση και διαμονή στις Πανεπιστημιουπόλεις που δημιουργήθηκαν τότε.

Ορισμένα έργα στην Παιδεία:

Έναρξις κατασκευής Πανεπιστημιουπόλεων
Αθηνών
Θεσσαλονίκης
Πατρών
Κατασκευή σχολείων σε όλα τα χωριά που υπήρχαν μικρά παιδιά, και δημιουργία σχολείων σε όποια μεγάλη πόλη χρειαζόταν.
Δωρίζονται σε 65 σχολεία της Αττικής και στην συνέχεια σε όλη την Ελλάδα προτομές του Μεγάλου Αλεξάνδρου για να τοποθετηθούν σε βάθρο σε ειδικό χώρο του κάθε σχολείου, έτσι ώστε τα παιδιά να εμπνέονται από τον Μέγα στρατηλάτη και να τον έχουν ώς πρότυπο.
Καθιέρωση, κρατικών βραβείων για τους αριστούχους του 6ταξιου Γυμνασίου
2πλασιασμός των κονδυλίων για την παιδεία
Δίνονται η πρώτες υποτροφίες στους αριστούχους μαθητές, για μετέπειτα σπουδές.
Δίνεται Σημαντικό χρηματικό ποσό σε αριστούχους φοιτητές για την μετέπειτα επαγγελματική σταδιοδρομία
Παροχή Δωρεάν Ιατροφαρμακευτικής και Νοσοκομειακής περίθαλψης σε όλους τους φοιτητές
Χορηγήσει Σπουδαστικών Δανείων
Αύξηση της Χρηματικής αμοιβής για το ημερήσιο φοιτητικό συσσίτιο
Χορηγήσει ειδικού Κονδυλίου για την Ψυχαγωγία των φοιτητών
Παροχή 3ετούς Εξεταστικής στους Φοιτητές
Δωρεάν Χορήγηση Βιβλίων Για Όλους τους μαθητές και φοιτητές

Άμυνα

Μέχρι το 1967 ο ελληνικός προϋπολογισμός δεν είχε δαπανήσει για την αγορά πολεμικού υλικού αρκούμενες οι προδικτατορικές κυβερνήσεις στις δωρεάν αμερικανικές παραχωρήσεις μεταχειρισμένου υλικού.

Μέσα σε έξι χρόνια (1967-1973) αγοράσθηκαν 4 υποβρύχια Type 209/1100 από την Γερμανία, 4 πυραυλάκατοι La Combattante από την Γαλλία (το ελληνικό ΠΝ έγινε το πρώτο παγκοσμίως σε χρήση πυραύλων επιφανείας-επιφανείας) 40 μαχητικά αεροσκάφη F-4E, 204 AMX-30 και ισάριθμα 105 ΤΟΜΑ ΑΜΧ-10Ρ από την Γαλλία (τα μοναδικά ΤΟΜΑ ππου παρελήφθησαν ποτέ από τον ΕΣ. Μόνο η Ελλάδα, η Γερμανία και η Γαλλία είχαν ΤΟΜΑ), 40 μαχητικά Μιράζ F-1CG, 60 μαχητικά κρούσης A-7H Corsair αμερικανικής κατασκευής, 12 μεταφορικά αεροπλάνα C-130H, 75 ελικόπτερα εφόδου UH-1 και ΑΒ-205 από ΗΠΑ και Ιταλία, δεκάδες αντιαεροπορικά πυροβόλα L-40 Bofors κλπ. κλπ.!

Η συνολική αξία τους άνω των 3 δισ. δολ. της εποχής, τα οποία είχαν αποπληρωθεί μέχρι τα μέσα του 1974 σε ποσοστό 85%, χωρίς ούτε μία υποψία σκανδάλου και διασπάθισης του δημοσίου χρήματος.

Οικονομία

Σύμφωνα με έκθεση της ΕΟΚ του 1973 ο μέσος ετήσιος ρυθμός του ΑΕΠ της Ελλάδος την περίοδο 1969-1973 ήταν 7,8% έναντι αντιστοίχου ρυθμού της Κοινότητας 4,6%.

Την περίοδο μετά την πρώτη πετρελαϊκή κρίση (73-80) η αύξηση ήταν 3,5% έναντι 2,3% της Κοινότητας. Από το 1980 όμως και μετά και για την περίοδο 1980-1986 ο ρυθμός γίνεται μικρότερος του αντίστοιχου της Κοινότητας 0,7% έναντι 1,4%. Οι ρυθμοί για το 1986 και 1987 είναι 1,3% και 0,7% αντίστοιχα, ενώ η τότε ΕΟΚ είχε περί το 2,2% ανάπτυξη. Το 1989, η χώρα ουσιαστικά πτώχευσε μετά από μία οκταετία διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ με το δημόσιο χρέος να δεκαπλασιάζεται σχεδόν σε σχέση με το 1980.

Η κατανάλωση

Ο μέσος ετήσιος ρυθμός αυξήσεως της εσωτερικής ζητήσεως για προϊόντα μεταποιήσεως την περίοδο 1972-'79 σε πραγματικούς όρους ήταν 6,2% έναντι 3,6% της Κοινότητας.

Η εικόνα όμως άλλαξε τελείως την επόμενη περίοδο 79-85 με πτώση του μέσου ρυθμού στο -0,6% έναντι ρυθμού 0,1% για τους 4 της Κοινότητας. Η ανάκαμψη που άρχισε το 1983 δεν ήταν ακόμη επαρκής ώστε να επιτευχθεί το επίπεδο του 1979. Στις εξωτερικές αγορές τα μερίδια της χώρας παρέμειναν σχετικά σταθερά μεταξύ των ετών 1974 και 1985.

Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το κόστος στο εσωτερικό δημιούργησαν αναμφίβολα προβλήματα στις εξαγωγές. Στην περίοδο 1970-'79 παρατηρήθηκε μια ανάπτυξη των κλάδων των υφαντικών, χημικών και μη μεταλλικών ορυκτών παρόμοια με εκείνη που χαρακτήρισε τις πρόσφατες βιομηχανοποιημένες χώρες (MICS). Μετά την κρίση του 1979-'80 οι κλάδοι των τροφίμων και των χημικών δεν επηρεάστηκαν αισθητά, ενώ δυσμενής ήταν η εξέλιξη του κλάδου των υφαντικών.

Η σχέση μεταξύ παραγωγικότητας και απασχόλησης

Την περίοδο 1972-'79 η παραγωγικότητα της εργασίας για το σύνολο της οικονομίας αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό (2,8%) λίγο μεγαλύτερο από εκείνο της Κοινότητας (2,5%). Η τάση αυτή συνεχίστηκε και μεταξύ των ετών 1979-'85 1,3% έναντι 1,4% της Κοινότητος.

Η αύξηση της παραγωγικότητος για το 1986 εκτιμάται μικρότερη από εκείνη της Κοινότητος (1,0% έναντι 1,9%) ενώ το 1987 ήταν στο -0,8% έναντι θετικού ρυθμού της Κοινότητος 1,5%

Από το 1974 και μετά οι επενδύσεις στην μεταποίηση μειώνονται. Παρατηρείται μικρή ανάκαμψη το 1979-'80 και το ποσοστό στο σύνολο των επενδύσεων το 1984-'85 ανέρχεται στο 14.5% δηλαδή στα επίπεδα του 1970.

Επιπλέον οι επενδύσεις υλοποιούνται σε παραδοσιακές βιομηχανίες όπως τροφίμων, υφαντικών, ενδύσεως, τσιμέντου κλπ. Το ποσοστό συμμετοχής των επενδύσεων σε παραδοσιακούς κλάδους μειώνονταν μέχρι το 1970 και κατόπιν είχε ανοδική πορεία.

Τα επίπεδα στην αναζήτηση της γνώσης

Ένας ξιφομάχος είπε στα χρόνια της πτώσης του: «Στη ζωή του ανθρώπου υπάρχουν διάφορα επίπεδα στην αναζήτηση της γνώσης. 

Στο χαμηλότερο επίπεδο, ένας άνθρωπος μελετάει αλλά τίποτα δεν βγαίνει απ’ αυτό, και νιώθει ότι, τόσο ο ίδιος όσο και οι άλλοι, δεν έχουν καμία δεξιότητα. Στο σημείο αυτό είναι άχρηστος. 

Στο μεσαίο επίπεδο, είναι ακόμη άχρηστος, όμως έχει συναίσθηση της ανεπάρκειας του και μπορεί να δει και την ανεπάρκεια των άλλων. 

Σε υψηλότερο επίπεδο, νιώθει υπερηφάνεια για τις ικανότητες του, χαίρεται όταν οι άλλοι τον επαινούν και στεναχωριέται για την έλλειψη ικανότητας στους συντρόφους του. Αυτός ο άνθρωπος έχει αξία. Στο ύψιστο επίπεδο έχει το ύφος κάποιου που δεν γνωρίζει τίποτα».

Αυτά είναι τα επίπεδα γενικά. Όμως υπάρχει ένα επίπεδο υπέρβασης, και αυτό είναι το πιο έξοχο απ’ όλα. Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ότι το να μπεις βαθιά σε ένα Δρόμο δεν έχει τέλος και ποτέ δεν θεωρεί ότι έχει φτάσει στο τέλος.[1] Γνωρίζει πραγματικά τις ανεπάρκειες του και ποτέ στη ζωή του δεν σκέφτεται ότι έχει πετύχει. Δεν κάνει περήφανες σκέψεις αλλά με ταπεινότητα ακολουθεί το Δρόμο μέχρι το τέλος. Λένε ότι ο δάσκαλος Yagyu είπε κάποτε: «Δεν γνωρίζω τον τρόπο να νικήσω άλλους, αλλά τον τρόπο να νικάω τον εαυτό μου».

Προχώρα κάθε μέρα της ζωής σου, γινόμενος πιο επιδέξιος από χθες, πιο επιδέξιος από σήμερα. Αυτό δεν σταματάει ποτέ.
---------------------------
[1] Δρόμος: Ντο – μπορεί να σημαίνει κάποια τέχνη όπως το Κεν – ντο, τον «Δρόμο του Ξίφους», ή τον οικουμενικό Δρόμο του Ταοϊσμού ή του Βουδισμού. Συχνά δεν υπάρχει ξεκάθαρη διαφορά ανάμεσα στα δύο, καθώς η βασική ιδέα είναι ότι το μεγαλύτερο μπορεί να επιτευχθεί μέσα από το μικρότερο.

ΛΟΓΓΟΣ: Τὰ κατὰ Δάφνιν καὶ Χλόην (4.40.1-4.40.3)

[4.40.1] Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὕστερον καὶ ὠνόμασαν καὶ ἔπραξαν· τότε δὲ νυκτὸς γενομένης πάντες αὐτοὺς παρέπεμπον εἰς τὸν θάλαμον, οἱ μὲν συρίττοντες, οἱ δὲ αὐλοῦντες, οἱ δὲ δᾷδας μεγάλας ἀνίσχοντες. [4.40.2] Καὶ ἐπεὶ πλησίον ἦσαν τῶν θυρῶν, ᾖδον σκληρᾷ καὶ ἀπηνεῖ τῇ φωνῇ, καθάπερ τριαίναις γῆν ἀναρρηγνύντες, οὐχ ὑμέναιον ᾄδοντες. [4.40.3] Δάφνις δὲ καὶ Χλόη γυμνοὶ συγκατακλιθέντες περιέβαλλον ἀλλήλους καὶ κατεφίλουν, ἀγρυπνήσαντες τῆς νυκτὸς ὅσον οὐδὲ γλαῦκες· καὶ ἔδρασέ τι Δάφνις ὧν αὐτὸν ἐπαίδευσε Λυκαίνιον, καὶ τότε Χλόη πρῶτον ἔμαθεν ὅτι τὰ ἐπὶ τῆς ὕλης γινόμενα ἦν ποιμένων παίγνια.

***

[4.40.1] Αλλά τούτα τα ᾽καναν και τα ονόμασαν αργότερα. Εκείνη τη μέρα, σα βράδιασε, τους ξεπροβόδισαν όλοι ως το δωμάτιό τους, άλλοι παίζοντας φλογέρα, άλλοι σουραύλι, άλλοι κρατώντας ψηλά μεγάλα δαδιά — [4.40.2] κι όταν έφτασαν σιμά στην πόρτα τραγούδησαν με σκληρές, τραχιές φωνές, λες και δεν άκουγες τραγούδι της παντρειάς παρά διχάλες να σκίζουνε τη γης. [4.40.3] Ο Δάφνης κι η Χλόη ωστόσο, πλαγιασμένοι μαζί γυμνοί, αγκαλιάζονταν και φιλιόνταν, και ξαγρύπνησαν τη νύχτα εκείνη πιο πολύ κι από τις κουκουβάγιες. Ο Δάφνης έβαλε σ᾽ εφαρμογή μερικά απ᾽ αυτά που του ᾽χε μάθει η Λυκαίνιον· και τότε πρωτοκατάλαβε η Χλόη ότι όσα είχαν κάνει στο δάσος δεν ήτανε παρά παιχνίδια για βοσκούς.