Δευτέρα 27 Ιανουαρίου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Βάκχαι (461-518)

ΔΙ. οὐκ ὄκνος οὐδείς, ῥάιδιον δ᾽ εἰπεῖν τόδε.
τὸν ἀνθεμώδη Τμῶλον οἶσθά που κλύων.
ΠΕ. οἶδ᾽, ὃς τὸ Σάρδεων ἄστυ περιβάλλει κύκλωι.
ΔΙ. ἐντεῦθέν εἰμι, Λυδία δέ μοι πατρίς.
465 ΠΕ. πόθεν δὲ τελετὰς τάσδ᾽ ἄγεις ἐς Ἑλλάδα;
ΔΙ. Διόνυσος αὐτός μ᾽ εἰσέβησ᾽, ὁ τοῦ Διός.
ΠΕ. Ζεὺς δ᾽ ἔστ᾽ ἐκεῖ τις ὃς νέους τίκτει θεούς;
ΔΙ. οὔκ, ἀλλ᾽ ὁ Σεμέλην ἐνθάδε ζεύξας γάμοις.
ΠΕ. πότερα δὲ νύκτωρ σ᾽ ἢ κατ᾽ ὄμμ᾽ ἠνάγκασεν;
470 ΔΙ. ὁρῶν ὁρῶντα, καὶ δίδωσιν ὄργια.
ΠΕ. τὰ δ᾽ ὄργι᾽ ἐστὶ τίν᾽ ἰδέαν ἔχοντά σοι;
ΔΙ. ἄρρητ᾽ ἀβακχεύτοισιν εἰδέναι βροτῶν.
ΠΕ. ἔχει δ᾽ ὄνησιν τοῖσι θύουσιν τίνα;
ΔΙ. οὐ θέμις ἀκοῦσαί σ᾽, ἔστι δ᾽ ἄξι᾽ εἰδέναι.
475 ΠΕ. εὖ τοῦτ᾽ ἐκιβδήλευσας, ἵν᾽ ἀκοῦσαι θέλω. ;
ΔΙ. ἀσέβειαν ἀσκοῦντ᾽ ὄργι᾽ ἐχθαίρει θεοῦ.
ΠΕ. ὁ θεός, ὁρᾶν γὰρ φὴις σαφῶς, ποῖός τις ἦν;
ΔΙ. ὁποῖος ἤθελ᾽· οὐκ ἐγὼ ᾽τασσον τόδε.
ΠΕ. τοῦτ᾽ αὖ παρωχέτευσας, εὖ γ᾽ οὐδὲν λέγων.
480 ΔΙ. δόξει τις ἀμαθεῖ σοφὰ λέγων οὐκ εὖ φρονεῖν.
ΠΕ. ἦλθες δὲ πρῶτα δεῦρ᾽ ἄγων τὸν δαίμονα;
ΔΙ. πᾶς ἀναχορεύει βαρβάρων τάδ᾽ ὄργια.
ΠΕ. φρονοῦσι γὰρ κάκιον Ἑλλήνων πολύ.
ΔΙ. τάδ᾽ εὖ γε μᾶλλον· οἱ νόμοι δὲ διάφοροι.
485 ΠΕ. τὰ δ᾽ ἱερὰ νύκτωρ ἢ μεθ᾽ ἡμέραν τελεῖς;
ΔΙ. νύκτωρ τὰ πολλά· σεμνότητ᾽ ἔχει σκότος.
ΠΕ. τοῦτ᾽ ἐς γυναῖκας δόλιόν ἐστι καὶ σαθρόν.
ΔΙ. κἀν ἡμέραι τό γ᾽ αἰσχρὸν ἐξεύροι τις ἄν.
ΠΕ. δίκην σε δοῦναι δεῖ σοφισμάτων κακῶν.
490 ΔΙ. σὲ δ᾽ ἀμαθίας γε κἀσεβοῦντ᾽ ἐς τὸν θεόν.
ΠΕ. ὡς θρασὺς ὁ βάκχος κοὐκ ἀγύμναστος λόγων.
ΔΙ. εἴφ᾽ ὅτι παθεῖν δεῖ· τί με τὸ δεινὸν ἐργάσηι;
ΠΕ. πρῶτον μὲν ἁβρὸν βόστρυχον τεμῶ σέθεν.
ΔΙ. ἱερὸς ὁ πλόκαμος· τῶι θεῶι δ᾽ αὐτὸν τρέφω.
495 ΠΕ. ἔπειτα θύρσον τόνδε παράδος ἐκ χεροῖν.
ΔΙ. αὐτός μ᾽ ἀφαιροῦ· τόνδε Διονύσωι φορῶ.
ΠΕ. εἱρκταῖσί τ᾽ ἔνδον σῶμα σὸν φυλάξομεν.
ΔΙ. λύσει μ᾽ ὁ δαίμων αὐτός, ὅταν ἐγὼ θέλω.
ΠΕ. ὅταν γε καλέσηις αὐτὸν ἐν βάκχαις σταθείς.
500 ΔΙ. καὶ νῦν ἃ πάσχω πλησίον παρὼν ὁρᾶι.
ΠΕ. καὶ ποῦ ᾽στιν; οὐ γὰρ φανερὸς ὄμμασίν γ᾽ ἐμοῖς.
ΔΙ. παρ᾽ ἐμοί· σὺ δ᾽ ἀσεβὴς αὐτὸς ὢν οὐκ εἰσορᾶις.
ΠΕ. λάζυσθε· καταφρονεῖ με καὶ Θήβας ὅδε.
ΔΙ. αὐδῶ με μὴ δεῖν, σωφρονῶν οὐ σώφροσιν.
505 ΠΕ. ἐγὼ δὲ δεῖν γε, κυριώτερος σέθεν.
ΔΙ. οὐκ οἶσθ᾽ †ὅτι ζῆς† οὐδ᾽ ὃ δρᾶις οὐδ᾽ ὅστις εἶ.
ΠΕ. Πενθεύς, Ἀγαυῆς παῖς, πατρὸς δ᾽ Ἐχίονος.
ΔΙ. ἐνδυστυχῆσαι τοὔνομ᾽ ἐπιτήδειος εἶ.
ΠΕ. χώρει· καθείρξατ᾽ αὐτὸν ἱππικαῖς πέλας
510 φάτναισιν, ὡς ἂν σκότιον εἰσορᾶι κνέφας.
ἐκεῖ χόρευε· τάσδε δ᾽ ἃς ἄγων πάρει
κακῶν συνεργοὺς ἢ διεμπολήσομεν
ἢ χεῖρα δούπου τοῦδε καὶ βύρσης κτύπου
παύσας ἐφ᾽ ἱστοῖς δμωίδας κεκτήσομαι.
515 ΔΙ. στείχοιμ᾽ ἄν· ὅτι γὰρ μὴ χρεὼν οὔτοι χρεὼν
παθεῖν. ἀτάρ τοι τῶνδ᾽ ἄποιν᾽ ὑβρισμάτων
μέτεισι Διόνυσός σ᾽, ὃν οὐκ εἶναι λέγεις·
ἡμᾶς γὰρ ἀδικῶν κεῖνον ἐς δεσμοὺς ἄγεις.

***
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Δε θα διστάσω να σου πω. Δύσκολο δεν είναι.
Ίσως θα έχεις ακούσει και θα ξέρεις τον ανθισμένο Τμώλο.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Ξέρω. Αγκαλιάζει την πόλη των Σάρδεων.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Από εκεί κρατάω. Πατρίδα μου η χώρα της Λυδίας.
ΠΕΝΘΕΑΣ
465 Και από πού και ως πού φέρνεις τις τελετές σου στην Ελλάδα;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Με δίδαξε ο Διόνυσος, ο υιός του Διός.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Υπάρχει εκεί άλλος Δίας, που γεννά νέους θεούς;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Όχι! Είναι αυτός που ενώθηκε με τη Σεμέλη εδώ.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Και σε ... “ανάγκασε” στο όνειρό σου ή τον είδες με τα μάτια σου;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
470 Τον έβλεπα και μ᾽ έβλεπε. Έτσι μου εμπιστεύτηκε τα όργια.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Αυτά τα όργια που λες, πώς είναι;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Δε λέγονται. Απαγορεύεται να τα γνωρίζουν οι αμύητοι.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Και ποιό το όφελος, αν είσαι μυημένος;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Δεν επιτρέπεται ν᾽ ακούσεις, όμως θα άξιζε να ξέρεις.
ΠΕΝΘΕΑΣ
475 Ωραίο τέχνασμα, για να ζητώ να μάθω.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Τα όργια του θεού μισούν τον θιασώτη της ασέβειας.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Ο θεός —αφού λες πως τον είδες ολοζώντανο— πώς ήταν;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Όπως ήθελε. Αυτό δεν το καθόριζα εγώ.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Ωραία το παρέκαμψες και αυτό, ενώ δεν απαντάς.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
480 Μιλάς σοφά στον αμαθή, και αυτός σε λέει παράλογο.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Τον θεό ήρθες και τον έφερες πρώτα εδώ;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Όλοι οι βάρβαροι χορεύουν τους ιερούς χορούς.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Γιατί οι βάρβαροι είναι πολύ πιο αφελείς από τους Έλληνες.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Σ᾽ αυτό μάλλον πιο ώριμοι. Απλώς, τα ήθη τους διαφέρουν.
ΠΕΝΘΕΑΣ
485 Οι τελετές γίνονται νύχτα ή την ημέρα;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Συνήθως νύχτα. Είναι ιεροπρεπές το σκότος.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Για τις γυναίκες αυτό είναι ύπουλο και δόλιο.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Το αισχρό —φαντάζομαι— το βρίσκεις και τη μέρα.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Για τις θλιβερές σοφιστείες θα δώσεις λόγο.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
490 Και εσύ, γιατί είσαι μωρός και ασεβής.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Είναι θρασύς ο μύστης, θρασύτατος, και με λόγο γυμνασμένο.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Πες μου! Τί πρόκειται να πάθω; Τί το φοβερό μου επιφυλάσσεις;
ΠΕΝΘΕΑΣ
Πρώτα πρώτα: Θα σου κόψω τον αβρό βόστρυχο.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Ο βόστρυχος είναι ιερός, αφιερωμένος στο θεό.
ΠΕΝΘΕΑΣ
495 Παράδωσέ μου, τώρα, τον θύρσο που κρατάς.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Έλα να τον πάρεις εσύ. Εγώ υψώνω τον θύρσο για τον Διόνυσο.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Έπειτα, θα εγκλειστείς στη φυλακή και θα φρουρείσαι.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Θα με ελευθερώσει ο θεός, όταν εγώ θελήσω.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Όταν βρεθείς ανάμεσα στις βάκχες και τον καλέσεις.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
500 Και τώρα δίπλα σου είναι και βλέπει όσα πάσχω.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Πού είναι; Τα μάτια τα δικά μου δεν τον βλέπουν.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Όπου είμαι εγώ. Στον ασεβή δεν φανερώνεται.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Συλλάβετέ τον. Αυτός περιφρονεί και εμένα και τη Θήβα.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Εγώ ο σώφρων λέω στους μη σώφρονες: μη με δένετε.
ΠΕΝΘΕΑΣ
505 Και εγώ σας λέω: δέστε τον. Η δύναμή μου πάνω από σένα.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Δεν ξέρεις γιατί ζεις, τί πράττεις, ποιός είσαι.
ΠΕΝΘΕΑΣ
Είμαι ο Πενθέας, ο γιος της Αγαύης· πατέρας μου ο Εχίων.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Πενθέας! Όνομα ταιριαστό να κλείσει μέσα του το πένθος.
ΠΕΝΘΕΑΣ
510 Προχώρει! Κλείστε τον στο στάβλο των αλόγων,
να βλέπει το τυφλό σκοτάδι. Εκεί χόρευε.
Και αυτές εδώ,
τις συνεργούς του κακού, που τις σέρνεις μαζί σου,
ή θα τις πουλήσω
ή θέτω τέλος σε τύμπανα και κρότους
και τις κρατάω στους αργαλειούς μου δούλες.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
515 Πηγαίνω. Ό,τι δεν πρέπει να πάθω,
δεν θα το πάθω. Όμως ο Διόνυσος,
που λες πως δεν υπάρχει,
θα σε δικάσει γι᾽ αυτή την ύβρη.
Γιατί δεν αδικείς εμένα, εκείνον φυλακίζεις.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΥΑΚΙΝΘΟΣ

ΥΑΚΙΝΘΟΣ
(κρινολούλουδο)
 
Οι έρωτες των θεών για τους θνητούς σπάνια έχουν καλή έκβαση για τους δεύτερους. Αυτό ήταν γνωστό μοτίβο στην αρχαιότητα και αυτό διαφύλαξαν και μεταγενέστεροι μυθογράφοι ή μυθοπλάστες.
 
Ένα από τα θύματα του έρωτα του Απόλλωνα ήταν και ο πανέρμορφος Υάκινθος, το γενεαλογικό δέντρο του οποίου εμφανίζεται μπερδεμένο, κάτι που δείχνει την προσπάθεια τοπικών παραδόσεων να τον εγκολπωθούν. Ο Απολλόδωρος διασώζει δύο παραδόσεις, μία θεσσαλική, η άλλη των Λακεδαιμονίων. Σύμφωνα με την πρώτη ο Υάκινθος ήταν γιος της Μούσας Κλειώς και του Πίερου. Τον ερωτεύτηκε ο Θάμυρις, που θεωρούνταν ο πρώτος που εισήγαγε την παιδεραστία. (Απολλόδωρος 1.3*)
 
Η δεύτερη παράδοση θέλει τον Υάκινθο γιο του Αμύκλα και της Διομήδης, κόρης του Λαπίθη, εγγονό του Λακεδαίμονα και της Σπάρτης, δισέγγονο της Ταϋγέτης και του Δία. (Απολλόδωρος 3.3**)
 
Και στις δύο εκδοχές ο Απόλλωνας ερωτεύεται τον όμορφο νέο και τον σκοτώνει άθελά του με τον δίσκο, είτε γιατί ο άνεμος παρέσυρε τον δίσκο προς άλλη κατεύθυνση· είτε γιατί προσέκρουσε σε βράχο και μετά αναπήδησε και χτύπησε τον Υάκινθο στο κεφάλι· είτε γιατί παρενέβη ο Ζέφυρος, ερωτικός αντίζηλος του Απόλλωνα και προκάλεσε την παρέκκλιση στην τροχιά του δίσκου -με αυτό τον τρόπο εκδικήθηκε και τους δυο, εραστή και ερωμένο, προκαλώντας αφενός τον θάνατο του ερωμένου και αφετέρου την θλίψη του εραστή. Άλλοι μυθογράφοι βάζουν στη θέση του Ζέφυρου τον Βορέα, και αυτόν ερωτευμένο με τον Υάκινθο.
 
Ο Απόλλωνας θέλησε να κάνει τουλάχιστον το όνομα του αγαπημένου φίλου αθάνατο, γι' αυτό και μετέτρεψε το αίμα που έτρεξε από την πληγή του Υάκινθου σε ένα νέο άνθος, τον υάκινθο (ροζ κρίνος;). Τα σημάδια στα πέταλα του λουλουδιού θύμιζαν την κραυγή πόνου του Υάκινου (ΑΪ) ή το αρχικό του ονόματός του (Υ). Ο Λουκιανός βάζει τον Απόλλωνα να διαλέγεται με τον αδελφό του Ερμή και να του εκμυστηρεύεται τη θλίψη του για την ατυχία του στον έρωτα και για τον θάνατο του Υάκινθου (Θεών Διάλογοι 14***).
 
Το όνομα του Υάκινθου, όπως και του Κυπάρισσου, ίσως να προδηλώνει παλαιά θεότητα της βλάστησης που απορροφήθηκε από τις νεότερες ολύμπιες υποστάσεις και εξέπεσε σε θνητή ύπαρξη. Γι' αυτό και στον μύθο ο Υάκινθος πεθαίνει -όπως και ο Κυπάρισσος. Εξάλλου, ως ένα φυσικό αποτέλεσμα στη βλαστητική διαδικασία μπορούμε να δούμε τον έρωτα του Απόλλωνα, θεού του ήλιου, του Ζέφυρου και του Βορέα, θεών των ανέμων, το ίδιο και τον θάνατο του Υάκινθου από τον δίσκο που έριξε εναντίον του, κατά λάθος ή με παρέμβαση τρίτων, ο Απόλλωνας -ο βλαστός (Υάκινθος) καταστρέφεται από τον καυστικό δίσκο του ήλιου.
 
Ο υάκινθος είναι ένα από τα λουλούδια που χρησιμοποίησαν οι Χάριτες και οι Ώρες για να βάψουν τα ρούχα**** με τα οποία έντυσαν την αναδυομένη Αφροδίτη.
--------------------------------
*Καταγωγή και βίος του Υάκινθου 1
 
Η Κλειώ ερωτεύτηκε τον Πίερο, τον γιο του Μάγνητα, από την οργή της Αφροδίτης (επειδή την ντρόπιασε για τον έρωτά της προς τον Άδωνη), κοιμήθηκε μαζί του και απέκτησε από αυτόν ένα γιο, τον Υάκινθο, που τον ερωτεύτηκε ο Θάμυρις, γιος του Φιλάμμωνα και της νύφης Αργιόπης, που πρώτος εισήγαγε τον έρωτα ανάμεσα σε άνδρες. Αργότερα, όμως, άθελά του σκότωσε τον Υάκινθο ο Απόλλωνας, που τον είχε ερωμένο, χτυπώντας τον με τον δίσκο.
(Απολλόδωρος 1.3)
 
**Καταγωγή και βίος του Υάκινθου 2
 
Η Ταϋγέτη <απέκτησε> από τον Δία τον Λακεδαίμονα, από τον οποίο ονομάστηκε και η χώρα Λακεδαίμων. Από τον Λακεδαίμονα και τη Σπάρτη, κόρη του Ευρώτα, ο οποίος καταγόταν από τον Λέλεγα, τον αυτόχθονο, και τη ναϊάδα νύμφης Κλεοχάρεια, γεννήθηκαν ο Αμύκλας και η Ευρυδίκη, που την παντρεύτηκε ο Ακρίσιος. Από τον Αμύκλα και την κόρη του Λαπίθη Διομήδη γεννήθηκε ο Κυνόρτης και ο Υάκινθος. Γι' αυτόν τον τελευταίο λένε ότι ήταν ερωμένος του Απόλλωνα, ο οποίος τον σκότωσε άθελά του, την ώρα που έρριχνε τον δίσκο.
(Απολλόδωρος 3.3)
 
***Ερμού και Απόλλωνος διάλογος για τον Υάκινθο
 
ΕΡ. Διατί σκυθρωπός, Απόλλων;
ΑΠ. Διότι είμαι ατυχής εις τον έρωτα, ω Ερμή.
ΕΡ. Αυτό είναι τωόντι λυπηρόν· αλλά εις τι δυστυχείς; Ή μήπως το επεισόδιον της Δάφνης σε λυπή ακόμη;
ΑΠ. Όχι, αλλ' έχασα τον Λάκωνα ερμωμένον μου τον υιόν του Οιβάλου.
ΕΡ. Πώς απέθανεν ο Υάκινθος; Ειπέ μου.
ΑΠ. Εφονεύθη.
ΕΡ. Παρά τίνος; Ποίος υπήρξε τόσον αφιλόκαλος ώστε να φονεύση τον ωρείον εκείνον έφηβον;
ΑΠ. Εγώ αυτός τον εφόνευσα.
ΕΡ. Μήπως ετρελλάθης, Απόλλων;
ΑΠ. Όχι, αλλά συνέβη ακούσιον δυστύχημα.
ΕΡ. Πώς; Θέλω να μάθω λεπτομερείας.
ΑΠ. Εγυμνάζετο εις τον δίσκον και εγώ συνεδίσκευα μετ' αυτού· ο δε κατηραμένος ο Ζέφυρος ο οποίος τον ηγάπα προ πολλού, αλλ' επεριφρονείτο και δεν υπέφερε την περιφρόνησιν, παρενέβη δια να εκδικηθή. Όταν δε εγώ έρριψα προς τα επάνω τον δίσκον, αυτός καταπνεύσας από τον Ταΰγετον παρέσυρε τον δίσκον και τον έρριψεν εις την κεφαλήν του νέου, ούτως ώστε από την πληγήν εχύθη αίμα πολύ και ο νέος εντός ολίγου απέθανεν. Εγώ επετέθην αμέσως κατά του Ζεφύρου και τον κατετόξευσα, φεύγοντα δε τον κατεδίωξα μέχρι του όρους· τον δε νέον έθαψα κατασκευάσας τάφον εις τα Αμύκλας, όπου ο δίσκος τον εφόνευσε· και από το αίμα του εφύτρωσε εις την γην άνθος ωραιότατον και χαριέστερον όλων των ανθέων, το οποίον μάλιστα έχει και γράμματα εκφράζοντα την λύπην μου δια τον νεκρόν. Λοιπόν, σου φαίνεται τώρα παράλογος η λύπη μου;
ΕΡ. Ναι, διότι εγνώριζες ότι ερωμένος σου ήτο θνητός και δεν έπρεπε να απορής διότι απέθανε.
(Λουκ., Θεών διάλ. 14)

****Ρούχα και αρώματα για την Αφροδίτη
 
και στο κορμί της φόρεσε φορέματα που γι' αυτήν οι Χάριτες κι οι Ώρες
έφτιαξαν και βάψανε σε λούλουδα της άνοιξης,
τέτοια που οι Ώρες φορούν, και στον κρόκο και στον υάκινθο
και στη βιολέττα την ολάνθιστη και στο όμορφο του ρόδου τ' άνθος
το γλυκό σαν νέκταρ, και στα θεόμορφα μπουμπούκια,
στα όμορφα του νάρκισσου τα άνθη· τέτοια η Αφροδίτη
για κάθε ώρα ευωδιαστά φορέματα είχε ντυθεί.
(Ἀθήναιος 15, 682d-e)

Αριστοτέλης & Πλάτων, οι ρίζες της ψυχολογίας

Αριστοτέλης (384 - 322 π.Χ.) Ο μεγάλος ρεαλιστής

Αν και το γνωμικό ''Γνώθι σαυτόν'' αποδόθηκε στον Θαλή πριν συνδεθεί με το όνομα του Σωκράτη, αν και η εικοτολογία γύρω από την ψυχή, τη σύστασή της και την κίνησή της ήταν διαδεδομένη ανάμεσα στους προσωποκεντρικούς φιλοσόφους και απόκτησε εύρος και βάθος με τον Πλάτωνα, ο Σταγειρίτης, ο μεγαλύτερος πιθανόν συνθετικός νους της αρχαιότητας, αν όχι όλων των εποχών, ήταν εκείνος που έγραψε την πρώτη πραγματεία στην ψυχολογία, η οποία είναι γνωστή με τον λατινικό της τίτλο De Anima (Περί ψυχής).

Το έργο αυτό όχι μόνο αξιολογεί τη σκέψη των προγενέστερών του, αλλά και οικοδομεί μια αναλυτική ψυχολογία, που μπορεί να θεωρηθεί το πρώτο εγχειρίδιο πάνω στο θέμα. Ο Αριστοτέλης ξεκινάει πάντα από τον ορισμό και, παρόλο που οικοδομεί τη θεωρία του και υποστηρίζει τη θέση του τις περισσότερες φορές με πολύ αφηρημένο τρόπο, είναι εκπληκτικό πόσο σύγχρονη είναι η μέθοδος του στη διευκρίνηση των δεδομένων σχετικά με τις διάφορες αισθήσεις και τις κατ' αίσθηση ιδιότητες. Από τα διάφορα κείμενα ψυχολογίας που έγραψε, είναι φανερό ότι, εκτός από την παρατήρηση, πειραματίστηκε πάνω στις αισθήσεις, γιατί αλλιώς δεν θα μπορούσε να κάνει νύξεις σχετικά με τα θετικά μετεικάσματα ή τα διάμεσα των αισθήσεων (αέρας, νερό).

Είναι αλήθεια ότι ο Αριστοτέλης ασχολείται διαρκώς με τα λεγόμενα στοιχεία (αέρας, φωτιά, νερό, γη) και πολλές από τις εξηγήσεις του δίνονται με βάση τους όρους του ξηρού και του υγρού - μια σύλληψη που υιοθετήθηκε από τους οπαδούς του μέχρι την Αναγέννηση. Ακόμη πιο παράξενο είναι το ότι παραθέτει ως αληθινό γεγονός την πεποίθηση ότι '' όταν οι γυναίκες κοιτούν έναν καθαρό καθρέφτη μετά την εμμηνορρυσία, η επιφάνεια του καθρέφτη καλύπτεται από μια κοκκινωπή θολούρα''. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον για μας έχει η καλοδουλεμένη εξήγηση που δίνει ο Αριστοτέλης σ' αυτό το συζητήσιμο φαινόμενο.

Η συμβολή του Αριστοτέλη στην ψυχολογία

Η συμβολή του Αριστοτέλη στην ψυχολογία είναι τεράστια - κατά κανένα τρόπο δεν περιορίζεται στην αυταπάτη του διπλού αντικειμένου που φέρει το όνομά του. Η κυριότερη εισφορά του είναι ότι τοποθέτησε την ψυχή ως πηγή σκέψης στην καρδιά, την οποία θεωρεί όργανο που γεννάει τη θερμότητα. Αυτό ευθυγραμμιζόταν με τη φράση της Βίβλου ''οι σκέψεις της καρδιά του''. Απ' αυτή την άποψη ο Πλάτωνας ακολούθησε τη σχολή Σχολή της Σικελίας, που θεωρούνταν ''χαμηλού επιπέδου'' από τον μεγάλο Αριστοτέλη. Έτσι, για μια φορά μόνο, ο ημιμυστικιστής Πλάτωνας, με το να υιοθετήσει τη νεόκοπη θεωρία ότι η ανώτατη ψυχή βρισκόταν στον εγκέφαλο, κέρδισε ένα σημείο σε βάρος του επιστήμονα και ρεαλιστή.

Πλάτων (429- 348 π.Χ.) Ο ιδεαλιστής

Είναι δύσκολο να πούμε ποιός ήταν μεγαλύτερη ιδιοφυΐα - ο Αριστοτέλης ή ο Πλάτωνας. Ασφαλώς ήταν διαφορετικά πνεύματα. Και οι δυο είναι μεγάλοι φιλόσοφοι. Ο Αριστοτέλης έδινε έμφαση στην επιστήμη, ενώ η φαντασία του Πλάτωνα άφηνε να διαφανεί το ποιηιτκό στοιχείο. Γι' αυτό ο Αριστοτέλης ήταν πιο αντικειμενικός από τους δύο. Ήταν καλή τύχη πάντως το ότι ο Πλάτωνας εμφανίστηκε πρώτος και ο Αριστοτέλης βρέθηκε υπό την κηδεμονία του στην Ακαδημία γύρω στα 400 π.Χ. Αν τα πράγματα συνέβαιναν ανάποδα, μπορεί να χάναμε όλη την πνοή του πνεύματος που είναι πρόδηλη σχεδόν σ' όλα όσα έγραψε ο Σταγειρίτης. Αν και δεν διάλεξε τη διαλεκτική μέθοδο του Πλάτωνα, που ήταν κληρονομιά από τους Σοφιστές, δεν ήταν δυνατό να μην είχε επηρεαστεί από την ισχυρή λογική του δασκάλου και από την έκταση των σκοπών στους οποίους απέβλεπε εκείνος.

Ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας ξεκινούσαν από διαφορετικές αφετηρίες.

Ο πρώτος παρατηρούσε ένα φαινόμενο και το ανέλυε, και μετά το τοποθετούσε πλάι σ' άλλα φαινόμενα οικοδομώντας έτσι ένα σύστημα, περίπου με τον τρόπο που επιχείρησαν να εφαρμόσουν στη δομική ψυχολογίατους χίλια χρόνια αργότερα ο Wundt και ο Titchener. Από την άλλη μεριά, ο Πλάτωνας ήταν ένας πρωτόγονος λειτουργιστής. Έβλεπε πράγματα μέσα στο όλον, έθετε πάντα το ερώτημα, ''Για ποιο σκοπό;''

Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι ο Αριστοτέλης ήταν ο θεωρητικός για τον οποίο ακόμη και στην ηθική το summum bonum είναι η καθαρή θωρία, ενώ ο Πλάτωνας ενδιαφέρεται πάντα για το πρακτικό. Παρά τη δύναμη της φαντασίας του και τη φαινομενικά μη ρεαλιστική σύλληψη της υποστασιακότητας των Ιδεών ή Μορφών, η οποία αντιστρέφει την άποψη του κοινού νου ότι οι ιδιότητες συνδέονται με τα χειροπιαστά πράγματα μόνο αφηρημένα, κινείται μολαταύατα σταθερά μέσα σ' έναν πρακτικό κόσμο.

Οι χαρακτήρες του είναι ζωντανοί, οι αναλογίες του είναι γεμάτες δράση. Ακόμη και η μεταφυσική του είναι τελεολογική. Και ίσως μπορούμε να δείξουμε ότι κάθε διάλογός του υπηρετεί τον σκοπό της απόκτησης μιας καθοδήγησης ώστε να τακτοποιηθεί η κατάσταση της ίδιας της ζωής μας.

Ο σύγχρονος πειραματιστής προχωρεί πάνω στη βάση κάποιας υπόθεσης. Ο Πλάτωνας, αν και δεν μας λέει προς τα πού πάει, γνωρίζει εκ των προτέρων ποιο θα είναι το συμπέρασμα, και οδηγεί το επιχείρημα, συχνά μέσω των επανειλημμένων παραχωρήσεων ενός πειθήνιου οργάνου του, προς την κατεύθυνση του αντικειμενικού σκοπού του.

Ο Πλάτωνας προσβλέπει στην πολιτεία

Μ' αυτόν τον τρόπο φωτίζει εντονότερα ορισμένους ενδιάμεσους σταθμούς, αλλά αυτοί είναι δευτερεύουσας σημασίας. Αυτό στο οποίο προσβλέπει τελικά ο Πλάτωνας είναι η πολιτεία. Όλα τα άλλα πρέπει να εναρμονιστούν με τέτοιο τρόπο ώστε να μας οδηγήσουν βαθμηδόν στην τέλεια λειτουργία της. Συνεπώς, το άτομο δεν είναι παρά μια μονάδα μέσα στο ευρύτερο όλον, και οι λειτουργίες του είναι στην πραγματικότητα ελάσσονες εκφράσεις των ολικών λειτουργιών της πολιτείας.

Γι' αυτόν τον λόγο η ψυχολογία του Πλάτωνα είναι υποταγμένη στη φιλοσοφία του της πολιτείας και στην κοινωνική ηθική. Κατ' ανάγκην λοιπόν είναι αποσπασματική. Ο Αριστοτέλης, από την άλλη μεριά, μας έδωσε πρακτικά ένα εγχειρίδιο που ασχολείται μ' όλες τις μείζονες νοητικές διαδικασίες: αισθήσεις, αντιλήψεις, συγκινήσεις, κλπ., ακολουθώντας την πορεία των παρατηρήσεών του, οι οποίες περιστασιακά επιζητούσαν τον πειραματισμό.

Ο Πλάτωνας δεν ήταν πειραματιστής, ακόμη και οι κοινότοπες παρατηρήσεις του ήταν γεμάτες από σκέψη, από διασθήσεις που ταίριαζαν με το σχήμα του φιλοσοφικού πανοράματός του. Φυσικά, τόσο ο Πλάτωνας όσο και ο Αριστοτέλης πρόσφευγαν στην ενδοσκόπηση, που ήταν χρωματισμένη με ερμηνεία και εξήγηση, όπως ένα παιδί που, αντί να σχεδιάσει την κορυφή ενός ποτηριού σαν έλλειψη, τη ''βλέπει'' σαν κύκλο.

Η συνεισφορά του Πλάτωνα στην ψυχολογία είναι η σύλληψή του της ψυχής.

Η κύρια - και ίσως μοναδική- συνεισφορά του Πλάτωνα στην ψυχολογία είναι η σύλληψή του της ψυχής. Ανεξάρτητα από το αν η τριμερής διαίρεση της ψυχής έγινε για πρώτη φορά από τον Πλάτωνα ή αν προερχόταν από την αιγυπτιακή και την ανατολική απόρρητη γνώση, που πάντα τον εντυπωσίαζε, η έννοια φαίνεται ότι απόκτησε απ' αυτόν το θεμέλιο εκείνο που διατηρεί ως τις μέρες μας. Η διαίσθησή του, την οποία αποκαλεί στην Πολιτεία ''το μάτι της σκέψης'', του φαινόταν μερικές φορές πολύ χρήσιμη, όπως τότε που τοποθέτησε τη σκέψη στο κεφάλι, αντί στην καρδιά, όπως έκανε ο Αριστοτέλης και η Βίβλος (''Είπε στην καρδιά του''). Ο λογιστικός νους, τον οποίο εξίσωνε με τον εγκέφαλο, είναι, χάρη στην έλλογη λειτουργίας του, η ανώτερη φάση. Σήμερα θα αντιστοιχούσε στον φλοιό του εγκεφάλου, που διακανονίζει τη γνώση/ νόηση και τον συλλογισμό.

Για τον Πλάτωνα, η ψυχή, που εκπροσωπεί τις ενεργές συγκινήσεις- τη ζωηρότητα μάλλον παρά την πνευματικότητα- κατοικοεδρεύει στο στήθος. Η ελληνική λέξη θυμός, που μπορεί να μεταφραστεί ''θάρρος'' και να περιλαμβάνει τη γενναιότητα, την τόλμη, την αποφασιστικότητα, τη θέληση για δύναμη και το σθένος, μπορεί να αναφέρεται επίσης στο πάσχισμα, στην επιδίωξη, και έτσι είναι κατά μια έννοια ανάλογη με το δικό μας όρο conation (τάση για ενέργεια). Το περίεργο είναι ότι η γερμανική λέξη Mut, αν και παλίνδρομον του θυμ(ός), αντιστοιχεί σ'αυτόν ακριβώς.

Η τρίτη φάση της ψυχής, που συνδέεται με το κατώτερο μέρος της κοιλιάς, θεωρείται άλογη (αλογιστικόν) και εκπροσωπεί τα επιθυμητικά ένστικτα του ανθρώπου (επιθυμητικόν). Εδώ βρίσκονται όλες οι επιθυμίες, τα πάθη, οι πόθοι. Αλλά ο έρωτας με την ανώτερη, πιο ποητική έννοια (έρως) αποδίδεται στο μεσαίο μέρος - το στήθος, όπου γεννιούνται οι ενεργές συγκινήσεις.

Ίσως είναι δυνατό να υποδιαιρέσουμε την καθεμία απ' αυτές τις φάσεις σε μια θεωρητική και μια πρακτική κατηγορία. Επιπλέον, ίσως είναι δυνατό να τις συζεύξουμε με τους τέσσερις τύπους γνώσης/νόησης: α) καθαρό λογικό (νόησις) β) κατανόηση (διάνοια) γ) πίστη βασισμένη στη γνώμη (δόξα) και δ) εικασία.

Για τον Πλάτωνα, το σώμα ήταν ένα είδος φυλακής και η ψυχή ο διευθυντής του. Δίχως να επεκταθούμε στην εξαιρετικά ευφυή θεωρία του για την ψυχή, αρκεί να πούμε ότι κάποια στοιχεία απ' αυτήν εξακολουθούν να επιβιώνουν στη σύγχρονη ψυχολογία. Μπορούμε να τα εντοπίσουμε παραδείγματος χάρη στην τοπογραφική διαίρεση της ψυχής που έκαμε ο Freud, όπου το Αυτό θα αντιστοιχούσε στην επιθυμητική ψυχή του Πλάτωνα, το Εγώ στο θυμό, στο μέρος της φύσης μας που είναι ρεαλιστικό, φιλόδοξο και πασχίζει, πολεμάει και αποκρούει. Και τέλος το Υπερεγώ, το ιδεώδες του Εγώ, που προκαλεί τη συνείδηση, τα αισθήματα ενοχής και την πνευματικότητα, στην καθαρή συλλογιζόμενη ψυχή του Πλάτωνα.

Είναι αλήθεια ότι το Υπερεγώ στην Ψυχολογία του Freud δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί κάτι που συλλογίζεται, για το λόγο ότι βασανίζεται από τα ανορθολογικά απόβλητα που προέρχονται από το αυτό και για το λόγο ότι είναι κατώτερο από το εγώ αν το δούμε από υγιεινολογική ή κλινική οπτική γωνία. Ωστόσο, για πολλούς παραφροϋδιστές και ηθικολόγους γενικά, το Υπερεγώ πρέπει να είναι το έσχατο δικαστήριο, έστω κι αν προκαλεί πόνο.

Η επιρροή του Jung από τον Πλάτωνα

Ο Jung οφείλει ακόμα περισσότερα στον Πλάτωνα. Πράγματι, μπορούμε να πούμε ότι είναι ένας πλατωνιστής του εικοστού αιώνα. Τη θεωρία του για το συλλογικό ασυνείδητο την υποδεικνύει εμφανώς η Πολιτεία, ενώ η θεωρία των αρχετύπων, που τόσο έντονα εμφανίζεται στην αναλυτική ψυχολογία του Jung (το όνομα είναι ακατάλληλο, επειδή ο Jung ποτέ δεν αναλύει, αλλά μάλλον διαισθάνεται, όπως έκανε και ο Έλληνας δάσκαλος), είναι ένα θεμελιώδες πλατωνικό δόγμα, που εξηγεί την ενθύμηση των Ιδεών, την οποία δεν θα μπορούσαμε να έχουμε δίχως την ψυχή. Τα αρχέτυπα ή παραδείγματα, όπως τα ονόμαζε ο Πλάτωνας, υποτίθεται πως είναι εξωτερικά, και μέσω αυτών η ψυχή αναγνωρίζει πράγματα που είναι αντίγραφα των Ιδεών.

Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Πλάτωνας προκάλεσε περισσότερα ερεθίσματα απ' όσα θα μπορούσε κανείς να περιμένει, και ότι το φαινομενικά μπερδεμένο σύστημά του να βγάζει πραγματικές οντότητες από αφηρημένες έννοιες και να μετατρέπει απτά αντικέιμενα όπως πέτρες, τραπέζια ή δέντρα σε απλά αντίγραφα δεν πετάχτηκε εντελώς στο χώρο εκείνο όπου λησμονούνται τα ιστορικά αποκυήματα της φαντασίας. Οι δυο Έλληνες κολοσσοί, που οι διϊσταμένες κοσμοθεωρίες τους είχαν κυριαρχήσει στη σκέψη του κόσμου περίπου δυο χιλιάδες χρόνια, επικαλούνταν διαφορετικό φιλοσοφικό ταμπεραμέντο ο καθένας και χρησίμευσαν σαν συμπλήρωμα ο ένας στον άλλο. Επανενσαρκώσεις των θεωριών τους συνέχισαν να εμφανίζονται με σύγχρονο ένδυμα, προσανατολισμένο στις απαιτήσεις του Zeitgeist (του πνεύματος της εκάστοτε εποχής).

Σκοτώστε την πίστη

Τι είναι αυτό που οπλίζει τα χέρια τόσων ανθρώπων για να κάνουν αγριότητες, βαρβαρότητες και δολοφονίες. Τι είναι αυτό που κάνει νέους να ζώνονται εκρηκτικά και να αυτοκτονούν δολοφονώντας παράλληλα δεκάδες αθώους ανθρώπους ή να ρίχνουν αεροπλάνα πάνω σε ουρανοξύστες.

Τι είναι αυτό που οδηγούσε τον Τορκεμάδα και την ιερά εξέταση να κάψουν χιλιάδες ανθρώπους στο σταυρό, τι είναι αυτό που οδήγησε απλούς ανθρώπους να σουβλίσουν μητέρες μπροστά τα παιδιά τους και να ανοίξουν κοιλιές εγκύων με μαχαίρια και μετά να καρφώσουν το αγέννητο παιδί (Ινδία 2002). Τι είναι αυτό που κάνει εκατομμύρια ανθρώπους να μισούν μέχρι θανάτου εκατομμύρια άλλους που ποτέ δεν τους έχουν δει και ποτέ δεν τους έχουν συναντήσει. Τι είναι αυτό που μεταμορφώνει απλούς καθημερινούς ανθρώπους στο άκουσμα μιας λέξης σε τέρατα της αποκάλυψης.

Η απάντηση είναι μια.

Είναι η Πίστη.

Η πίστη είναι η μεγαλύτερη παραδοξότητα που έχει εφεύρει ο άνθρωπος. Δεν χρειάζεται απόδειξη ούτε καν ένδειξη. Δεν χρειάζεται τίποτα παρά μόνο την ολική αφαίρεση από την πραγματικότητα. Ένα και ένα δεν κάνουν δύο. Αν πιστεύεις πως η απάντηση είναι τρία δεν χρειάζεσαι τίποτα άλλο. Το αποδέχεσαι και λες σε όλους του άπιστους πως δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις λογική σε τέτοια πράγματα. Βροντοφωνάζεις πως υπάρχει ένα άλλο σύστημα που δεν επιδέχεται απόδειξη κριτική ή οτιδήποτε άλλο. Πιστεύεις πως ένα βιβλίο που γράφτηκε πριν από χιλιάδες χρόνια είναι ιερό και δεν επιδέχεται καμία κριτική ή αλλαγή. Δυστυχώς για εμάς τους υπόλοιπους υπάρχουν πολλά τέτοια βιβλία και κόσμος που πραγματικά σκοτώνεται για να αναδείξει την αλήθεια του δικού του βιβλίου και όχι του άλλου.

Πιστεύει πως κάποιοι αγράμματοι βοσκοί πριν από χιλιάδες χρόνια είδαν το μέλλον ή ότι κάποιος πέταξε με ένα φτερωτό άλογο. Πιστεύει πως υπάρχει κάποιος που τα ξέρει και τα βλέπει όλα και με αυτό το επιχείρημα προσπαθεί να βάλει φραγμούς όχι μόνο στην ιδιωτική μας ζωή αλλά ακόμα και στις σκέψεις μας. Είμαστε υπόλογοι όχι μόνο για τις πράξεις μας αλλά και για τις σκέψεις μας. Είμαστε εκ προοιμίου ένοχοι και θα τιμωρηθούμε. Για πολλούς αποτελεί ελαφρυντικό έως και αποδεικτικό στοιχείο αθωότητας όταν ένας δολοφόνος επικαλεστεί θεία εντολή ή την πίστη του.

Όμως η κορυφή της πίστης είναι μία. Είναι η ζωή μετά θάνατο. Η πίστη σε κόλαση και παράδεισο. Χωρίς αυτή δεν υπάρχει νόημα πίστης ή θρησκειών. Το γεγονός πως κανένας δεν έχει επιστρέψει από τον θάνατο για να μας επιβεβαιώσει αν όντως η μετά θάνατον ζωή είναι όπως την υπόσχονται ή την διακηρύσσουν οι διάφορες θρησκείες και δόγματα δεν παίζει ρόλο. Θα πίστευε κανείς ότι ελλείψει αποδεικτικών στοιχείων θα είχαμε αμφιβολίες. Όμως όχι, πολλοί μα πάρα πολλοί είναι έτοιμη να αυτοκτονήσουν ή ακόμα και να πράξουν απίστευτες βαρβαρότητες για να πάρουν μια θέση στο βασίλειο της άλλης ζωής. Ο Χίτσενς είχε πεί πως ένας ισχυρισμός χωρίς αποδεικτικά στοιχεία μπορεί επίσης να απορριφθεί χωρίς αποδείξεις. Γιατί το βάρος της απόδειξης ενός ισχυρισμού δεν πέφτει σε εμάς αλλά στους ισχυριζόμενους. 

Όσοι νομίζουν πως η δικιά μας πίστη είναι καλύτερη ή πιο μετριοπαθείς κάνουν μεγάλο λάθος. Δεν υπάρχει καλή πίστη. Είναι μια ιδέα που πρέπει να θαφτεί από όλους μας. Ο πιστός είναι υποχρεωμένος να ξεχάσει την λογική και να αποδεχτεί την απουσία αποδείξεων ως απόδειξη. Δεν υπάρχει τίποτα πιο διεστραμμένο.

Ας κάνουμε λοιπόν ένα άλμα προς την λογική και ας σκοτώσουμε την πίστη. Όχι μόνο την δική τους αλλά και την δική μας. Ο κόσμος θα γίνει καλύτερος.

Δέκα σοβαροί λόγοι για να είστε σε μία σχέση

Όλοι θέλουμε κάποιο λόγο για τα πράγματα που κάνουμε και που δεν κάνουμε.

Όταν πρόκειται για την αγάπη, όμως, αυτό που κάνουμε είναι σπάνια λογικό.

Εδώ είναι μερικοί καλοί λόγοι για να βρίσκεστε σε μια σχέση και τρόποι για να την καλλιεργήσετε.

1/ Να θυμάστε ότι το να είστε σε μια σχέση είναι καλό για σας. Οι στατιστικές δείχνουν ότι οι παντρεμένοι άνθρωποι ζουν περισσότερο από εκείνους που έχουν μείνει εκτός γάμου. Επίσης, έχουν υψηλότερα επίπεδα ευτυχίας. Δεν είναι έγκλημα να είσαι μόνος -μπορεί να είναι το πεπρωμένο σας, αλλά ο γάμος φαίνεται να έχει ένα πόντο παραπάνω από άποψη της υγείας.

2/ Όσοι συνεχίζουν να δημιουργούν περισσότερη αγάπη στη ζωή τους, δημιουργούν επίσης περισσότερες ευκαιρίες, χρήματα και διασκέδαση. Όταν έχεις κάποιον δίπλα σου που αγωνίζεται για τους ίδιους στόχους, μπορείτε να τους πετύχετε πολύ πιο εύκολα.

3/ Οι σχέσεις μπορούν να μας βοηθήσουν να γίνουμε καλύτεροι ανθρώποι. Συχνά έχουμε την ενέργεια για να κάνουμε πράγματα για τους άλλους που εμείς δεν θα τα κάναμε για τους εαυτούς μας. Η αγάπη γίνεται ακόμα πιο ισχυρή με αυτόν τον τρόπο. Εάν ο σύντροφός σας σάς βγάζει τον καλύτερο εαυτό σας, τότε μάλλον είναι κάποιος που πρέπει να κρατήσετε στη ζωή σας.

4/ Μπορείτε να κάνετε περισσότερα όταν έχετε έναν σύντροφο. Μερικές φορές όλα είναι θέμα κινήτρου. Άλλες φορές είναι απλά ωραίο να έχετε παρέα σε ό,τι κάνετε. Όποιος και αν είναι ο λόγος, τέσσερα χέρια κάνουν περισσότερα από δύο. Δυο καρδιές και δυο μυαλά μαζί, κάνουν ακόμα περισσότερα.

5/ Αντιστρέφοντας τα πράγματα μπορεί να είναι πιο εύκολο απ' όσο νομίζετε. Συνήθως είστε απλώς πεισματάρης/α ή μνησίκακος/η. Ρίχνοντας τον εγωισμό σας και αποδεχόμενοι ότι το άλλο σας μισό έχει ανεχτεί τα "παιχνιδάκια" σας εδώ και πολύ καιρό, μπορεί να σας βοηθήσει να γίνετε πιο δεκτικός/η.

6/ Κάνετε όμορφες πράξεις χωρίς κανέναν προφανή λόγο, και να είστε ευγνώμονες όταν η εύνοια επιστρέφεται. Η ζωή δεν μας δίνει πολλές τέτοιες ευκαιρίες. Όταν κάνετε κάτι ωραίο για το σύντροφό σας "γιατί έτσι'', χωρίς λόγο, κάνετε τη ζωή πιο γλυκιά και για τους δυο σας.

7/ Πολλοί άνθρωποι διασκεδάζουν περισσότερο όταν είναι με άλλους. Το να απολαμβάνεις την παρέα του εαυτού σου μπορεί να είναι πολύ ικανοποιητικό για κάποιους, αλλά σε πολλούς αρέσει εξίσου η ιδέα του να περνούν τη ζωή τους με έναν σύντροφο.

8/ Το να είσαι με κάποιον που σε γνωρίζει καλά είναι κάτι πολύ δυνατό. Αυτό είναι το δώρο του να γνωρίζετε ότι τα υπέροχα πράγματα που κάνετε δεν περνούν απαρατήρητα, και αυτό σας δίνει περισσότερους λόγους για να τα κάνετε.

9/ Ο ρομαντισμός δημιουργεί ζεστασιά, ελπίδα και ευτυχία. Όσο περισσότερο έχετε, τόσο περισσότερο θα απολαύσετε τη ζωή σας. Ακούγεται απλό, γιατί είναι.

10/ Έχοντας ένα χέρι να κρατηθείτε καθώς περνάτε από τη ζωή, οι δυσκολίες μοιάζουν πιο εύκολες να τις αντιμετωπίσετε. Όταν τα πράγματα πάνε στραβά, γνωρίζοντας ότι ο σύντροφός σας σάς στηρίζει, θα σας επιτρέψει να περάσετε από ό,τι είναι να έρθει και να βγείτε πιο δυνατοί από όλη αυτή τη διαδικασία.

Απλώς πιστέψτε στη δύναμη των σχέσεων, αν προτιμάτε να είστε σε μία που χρειάζεται δουλειά, παρά να μην έχετε κανέναν να "δουλέψετε". Μια καλή σχέση θα σας βελτιώσει και τους δυο σας, και εκτός αυτού, είναι πιο διασκεδαστικό όταν έχετε κάποιον για να μοιραστείτε τη ζωή σας.

Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε την απώλεια μιας φιλίας

«Όταν δεν μπορούμε πια να αλλάξουμε μια κατάσταση, πρέπει να αλλάξουμε τον εαυτό μας» –Victor Frankl

Υπάρχουν εκατομμύρια λόγοι που μια φιλία μπορεί να αλλάξει στο πέρασμα του χρόνου. Μεγαλώνουμε, αλλάζουμε εργασιακά περιβάλλοντα και τόπους διαμονής, κάνουμε οικογένεια. Πρόκειται για ένα αναπόφευκτο γεγονός της ζωής ότι οι άνθρωποι ακολουθούν νέες κατευθύνσεις: είναι πιθανό να χάσουμε τους παλιούς μας φίλους. Αλλά, με κάποιο τρόπο, πίστευα πως δεν θα συνέβαινε σε εμένα αυτό, ότι ήταν η ιστορία κάποιου άλλου.

Οι φίλοι μου θα ήταν εκεί μαζί μου για πάντα. Γιορτάζαμε μαζί κάθε Πρωτοχρονιά. Επιζήσαμε σε ό,τι κι αν μας ερχόταν στο διάβα μας, ο δεσμός μας ήταν άθραυστος, και είχαμε πολλά φωτογραφικά άλμπουμ που το αποδείκνυαν.

Αλλά μετά από τόσα χρόνια, βρέθηκα να νιώθω αποσυνδεδεμένος, και ανακάλυψα ότι οι καλύτεροί μου φίλοι δεν γνώριζαν πραγματικά τελικά. Βρέθηκα να μην έχω κάτι να μοιραστώ μαζί τους και να εκνευρίζομαι από τις ίδιες παλιές μας συζητήσεις. Ένιωθα ότι δεν μπορούσα πια να συσχετιστώ μαζί τους.

Λίγα χρόνια νωρίτερα, είχα αλλάξει πόλη και είχα βρει έναν νέο ρυθμό ζωής εκεί. Άρχισα και δοκίμαζα καινούρια πράγματα, ένιωθα ότι ήμουν η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μου. Το πάθος μας πια δεν ήταν το ίδιο.

Αλλά έκανα υπομονή για λίγο καιρό. Σκεφτόμουν ότι ήμουν εγώ το λάθος, έπρεπε να προσπαθήσω περισσότερο και είμαι πιο διαθέσιμος όταν μπορούσαν. Το κατάλαβα όμως πια κατά τη διάρκεια των διακοπών: ήμουν μαζί τους, αλλά ένιωθα μοναξιά και μια αίσθηση υποχρέωσης.

Πλέον ούτε εκείνοι μπορούσαν να συσχετιστούν μαζί μου. Οι ζωές μας ήταν πολύ διαφορετικές. Είχαμε απομακρυνθεί και αναπτυχθεί με διαφορετικό τρόπο, αλλά αυτό με έθλιβε τρομερά. Ήταν δύσκολο να αποδεχτώ ότι έπρεπε να προχωρήσω, να σχεδιάσω τη ζωή μου χωρίς αυτούς.

Δυσκολεύτηκα για μήνες να προχωρήσω. Σκεφτόμουν τις παλιές μου φιλίες με αίσθηση απώλειας και πόνου. Ο νους μου ήταν βαρύς από το άγχος.

«Πάρε ό,τι χρειάζεσαι, δώσε ό,τι μπορείς και ξέχνα τα υπόλοιπα». Για πρώτη φορά μετά, συνειδητοποίησα ότι η φιλία μας δεν ήταν ανάγκη να τελειώσει. Δεν χρειαζόταν να νιώθω για πάντα αυτή την απώλεια.

Αγαπούσα τους φίλους μου και όλα όσα μοιραστήκαμε. Μπορούσα να πάρω κάτι από όλες αυτές τις αναμνήσεις και να ξεχάσω τα φυσικά εμπόδια και διαφορές που μας απομάκρυναν. Και κυρίως, μπορούσα να συγχωρήσω τον εαυτό μου.

Απέκτησα μια καινούρια θέαση των πραγμάτων και κατάφερα να κατανοήσω εκείνες τις αλλαγές και την αίσθηση απώλειας που βίωνα. Κατάλαβα ότι υπάρχουν τρεις βασικοί κανόνες που θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν προς την αποδοχή και την ευτυχία μέσα από τις φιλίες μου.

Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε την απώλεια μιας φιλίας:

Πάρε όλα όσα έχουν να σου προσφέρουν οι άνθρωποι και ξέχνα τα υπόλοιπα

Έμαθα να βλέπω μέσα από τη φιλία τη μοναδική ποιότητά της, η οποία είχε να μου προσφέρει πολλά, αλλά όχι τα πάντα. Κάποιες φιλίες ήταν υπέροχες για βαθιές συζητήσεις, άλλες για μια νυχτερινή βόλτα στην πόλη και άλλες για διασκέδαση. Η κατάστασή μου δίδαξε να εκτιμώ αυτό που είχαν να μου προσφέρουν οι άλλοι και να αναζητώ τα άλλα σε διαφορετικές σχέσεις.

Πρόσφερε μόνο αυτό που μπορείς

Αν μια φιλία αρχίζει να μοιάζει με υποχρέωση ή νιώθουμε ενοχές με κάποιο τρόπο, ίσως προσπαθούμε να δώσουμε παραπάνω πράγματα. Όλοι χρειάζεται να είμαστε ρεαλιστές με τους τρόπους με τους οποίους συσχετιζόμαστε με τους άλλους και να θυμόμαστε ότι οι φιλίες είναι καλύτερες όταν είναι αμοιβαίες.

Κράτα τις αναμνήσεις για πάντα στην καρδιά σου

Οι καλές στιγμές που μοιραστήκατε με ένα φίλο δεν χρειάζεται να ξεθωριάσουν αν η σύνδεσή σας ξεθωριάζει. Μπορείτε και πάλι να τον σκέφτεστε συχνά, να γελάτε για τους παλιούς καιρούς και να μοιράζεστε σπουδαίες ιστορίες.

Θα προχωρήσουμε, αλλά δεν θα ξεχάσουμε όλους τους σημαντικούς τρόπους με τους οποίους οι ζωές μας συνδέθηκαν και συνδέονται ακόμα από το παρελθόν. Μπορούμε να συνεχίσουμε να αγαπιόμαστε ακόμα κι αν αυτό δεν σημαίνει ότι κάνουμε συχνή παρέα όπως παλιά.

Όποιος θέλει να γίνει άνθρωπος πρέπει να είναι αντικομφορμιστής

Χρειάζεται να έχει κανείς μεγάλη αυτοπεποίθηση για να καθορίζει το τι θέλει να κάνει, συμβουλευόμενος μόνο τις εσωτερικές του προδιαθέσεις.

Όταν δεν διαθέτει κανείς αυτή την αυτοεκτίμηση, χρησιμοποιεί τα μοναδικά κριτήρια, που είναι προσιτά σε όλους: τη σύγκριση με τους άλλους – κάτι που χρησιμοποιείται από όλους, γιατί είναι πολύ αποτελεσματικό για τη συγκράτηση των ανθρώπων μέσα σε συγκεκριμένα πλαίσια. 
 

Για να ξεφύγετε από την παγίδα της διαρκούς σύγκρισης, πρέπει να αναπτύξετε μια αρκετά ισχυρή πίστη στον εαυτό σας (που πρέπει ν’ αποφασίσετε να την εφαρμόζετε λεπτό προς λεπτό στη ζωή σας), εξοπλίζοντάς τον με μερικές βασικές στρατηγικές.  Πρώτα απ’ όλα, όμως, πρέπει να συνειδητοποιήσετε πως δεν είναι δυνατό να είναι κανείς σαν όλους τους άλλους και, ταυτόχρονα, αυτόνομος.  

Όποιος θέλει να γίνει άνθρωπος, πρέπει να είναι αντικομφορμιστής. Αυτός που θέλει να δρέψει αθάνατες δάφνες δεν πρέπει να εμποδίζεται από το όνομα του καλού, αλλά να εξερευνά το καλό. Τίποτε δεν είναι απόλυτα ιερό, παρά μόνο η ακεραιότητα του δικού σου πνεύματος.  Τα λόγια αυτά έχουν μεγάλη δύναμη, αλλά δεν ανταποκρίνονται βασικά στο δημόσιο αίσθημα. Ο αντικομφορμισμός δεν εγκρίνεται εξ’ ορισμού από την πλειοψηφία, που σαν πλειοψηφία, θέτει τα κριτήρια του κομφορμισμού. 

Χωρίς να υποστηρίζουμε τον αντικομφορμισμό για τον αντικομφορμισμό, θεωρούμε σημαντικό να εξετάσει κανείς από κοντά τον εαυτό του και τις πολύ προσωπικές του επιδιώξεις. Έτσι θα καταλάβει πόσο είναι παράλογο να ζει τη ζωή του με βάση τη σύγκριση με τους άλλους, αν δεν θέλει οι άλλοι να κινούν τα νήματά του. Οι άνθρωποι, που θέλουν να είσαι όπως είναι εκείνοι, ή που θέλουν να σου ορίσουν πώς να είσαι, δεν θα πάψουν να σου θυμίζουν πώς ενεργούν οι άλλοι, για να σου δώσουν στέρεα παραδείγματα. Αντέδρασε στις υποδείξεις τους, καθώς και στη δική σου τάση να βρίσκεις τα πρότυπά σου έξω από τον εαυτό σου. 

Επιστήμονες δημιούργησαν δηλητήριο φιδιών χωρίς φίδια

Το Snakebite είναι ένα παραμελημένο ζήτημα δημόσιας υγείας σε πολλές τροπικές και υποτροπικές χώρες. Περίπου 5,4 εκατομμύρια τσιμπήματα φιδιών εκδηλώνονται κάθε χρόνο, με αποτέλεσμα 1,8 έως 2,7 εκατομμύρια κρούσματα δηλητηρίασης από τσιμπήματα φιδιών.

Ωστόσο, οι μέθοδοι κατασκευής αντιβιοτικών δεν έχουν αλλάξει από τον 19ο αιώνα.

Οι επιστήμονες πλέον έχουν αναπτύξει επιτυχώς οργανοειδή από βλαστικά κύτταρα φιδιού ικανά να παράγουν δηλητήριο. Η μελέτη τους θα μπορούσε μια μέρα να οδηγήσει σε μια αποτελεσματική μέθοδο για τη δημιουργία αντιβιοτικών με βάση το εργαστήριο και την ανάπτυξη νέων θεραπειών με βάση το δηλητήριο.

Τα οργανοειδή είναι μικροί, τρισδιάστατοι καλλιεργημένοι ιστοί που προέρχονται από βλαστοκύτταρα ικανά αυτο-οργάνωσης για να σχηματίσουν «μικροσκοπικά όργανα» πλήρη με πολυάριθμους κυτταρικούς τύπους και έτοιμα να διατηρηθούν σε εργαστήριο.

Τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες έχουν δείξει την ικανότητα των οργανοειδών να μελετήσουν τις διαδικασίες των ασθενειών και να ελέγξουν τα πιθανά νέα φάρμακα.

Επί του παρόντος, οι επιστήμονες, για πρώτη φορά, έχουν δημιουργήσει οργανοειδή από ιστούς ερπετών.  Είναι μια πολύ πιο αποτελεσματική μέθοδος για τη συλλογή δηλητηρίου σε αντίθεση με τις συμβατικές στρατηγικές για την αύξηση των φιδιών και την παραγωγή των αδένων τους.

Οι επιστήμονες εντόπισαν επίσης τουλάχιστον τέσσερις ξεχωριστούς τύπους κυττάρων εντός των οργανοειδών του αδένα του δηλητηρίου. Επιβεβαίωσαν ότι τα παραγόμενα πεπτίδια δηλητηρίου ήταν βιολογικά δραστικά και έμοιαζαν με τα συστατικά του δηλητηρίου από τα ζωντανά φίδια.

Η μελέτη δημοσιεύεται στο περιοδικό Cell

Είναι οι μαύρες τρύπες ζεστές ή κρύες;

Οι μαύρες τρύπες είναι παγωμένες στο εσωτερικό τους, αλλά απίστευτα καυτές ακριβώς απέξω. Η εσωτερική θερμοκρασία μιας μαύρης τρύπας ίση με τη μάζα του Ήλιου μας είναι περίπου ένα εκατομμυριοστό ενός βαθμού Kelvin πάνω από το απόλυτο μηδέν. Επομένως δεν είναι απόλυτες, θεωρητικές, μαύρες τρύπες.

Ακριβώς έξω από την μαύρη οπή, ωστόσο, το υλικό που πέφτει μέσα στην “κοιλότητα” της τρύπας επιταχύνεται κοντά στην ταχύτητα του φωτός. Τα μόρια του υλικού συγκρούονται με τέτοια σφροδρότητα ώστε να θερμαίνονται σε θερμοκρασία εκατοντάδων εκατομμυρίων βαθμών. Όταν οι αστρονόμοι μελετούν τις μαύρες τρύπες, αυτό είναι το υλικό που βλέπουν.

Η ακτινοβολία από το υλικό αποκρύπτει όμως τη μικροσκοπική ποσότητα ακτινοβολίας που διαφεύγει από την ίδια την ψυχρή οπή και έτσι παρατηρούν οι αστρονόμοι το πολύ καυτό εξωτερικό περιβάλλον και όχι το ψυχρό περιβάλλον στο εσωτερικό της.

Η θερμοκρασία της μαύρης τρύπας στην πραγματικότητα είναι η θερμοκρασία του ορίζοντα γεγονότος της, όταν αυτή δεν απορροφά καθόλου υλικό.

Η θερμοκρασία των μαύρων οπών συνδέεται με έννοια της ακτινοβολίας Hawking. Η ιδέα ότι σε τεράστιες χρονικές περιόδους οι μαύρες τρύπες θα δημιουργήσουν εικονικά σωματίδια ακριβώς στην άκρη των ορίζοντά τους. Το πιο συνηθισμένο είδος σωματιδίων είναι τα φωτόνια, που είναι σωματίδια όχι μόνο του φωτός αλλά και της θερμότητας.

Κανονικά, αυτά τα εικονικά σωματίδια είναι σε θέση να ανασυνδυαστούν και να εξαφανιστούν αμέσως όσο γρήγορα εμφανίζονται. Αλλά όταν ένα ζεύγος από αυτά τα εικονικά σωματίδια εμφανίζονται ακριβώς στον ορίζοντα συμβάντων, το ένα εικονικό σωματίδιο του ζεύγους πέφτει πίσω στη μαύρη τρύπα, ενώ το άλλο είναι ελεύθερο να διαφύγει στο Σύμπαν.

Από την πλευρά σας ως εξωτερικός παρατηρητής, βλέπετε αυτά τα σωματίδια να διαφεύγουν από τη μαύρη τρύπα. Βλέπετε φωτόνια και επομένως μπορείτε να μετρήσετε τη θερμοκρασία της μαύρης τρύπας.

Η θερμοκρασία της μαύρης τρύπας είναι αντιστρόφως ανάλογη της μάζας της μαύρης τρύπας και του μεγέθους του ορίζοντα συμβάντων. Σκεφτείτε το έτσι. Φανταστείτε την καμπύλη του ορίζοντα γεγονότων μιας μαύρης τρύπας. Υπάρχουν πολλά ‘μονοπάτια’ που ένα φωτόνιο θα μπορούσε να προσπαθήσει να ακολουθήσει για να ξεφύγει από τον ορίζοντα συμβάντων και η συντριπτική πλειοψηφία αυτών είναι ‘μονοπάτια’ που το φέρνουν πίσω στη βαρύτητα της μαύρης τρύπας.
 
Αλλά για λίγα σπάνια μονοπάτια-τροχιές, όταν το φωτόνιο ταξιδεύει τελείως κάθετα στον ορίζοντα συμβάντος, τότε το φωτόνιο έχει την ευκαιρία να ξεφύγει. Όσο μεγαλύτερος είναι ο ορίζοντας συμβάντων, τόσο λιγότερα μονοπάτια υπάρχουν που μπορεί να ακολουθήσει ένα φωτόνιο.

Δεδομένου ότι η ενέργεια απελευθερώνεται στο σύμπαν στον ορίζοντα της μαύρης τρύπας, αλλά η ενέργεια δεν μπορεί ούτε να δημιουργηθεί ούτε να καταστραφεί, η ίδια η μαύρη τρύπα παρέχει τη μάζα που παρέχει την ενέργεια για την απελευθέρωση αυτών των φωτονίων.

Οι Νύμφες και η Παγίδα του Νερού

Αποτέλεσμα εικόνας για ερεβοκτονοσ ΝύμφεςΟι Νύμφες κατά την Ελληνική Ιστορία ήταν γυναικείες ιδεατές μορφές θεϊκής καταγωγής, νεαρές στην ηλικία, που ζούσαν μέσα στην άγρια φύση, και τριγύριζαν στα βουνά, συνοδεύοντας την Άρτεμη και παίζοντας μαζί της. Ήταν όλες τους πανέμορφες, η Θεά Άρτεμη όμως ξεχώριζε με την θωριά της ανάμεσά τους. Τραγουδούσαν και χόρευαν μαζί με τον Πάνα στα λιβάδια και στις πλαγιές, συνήθως κοντά στις πηγές των οποίων και αποτελούσαν στην πραγματικότητα την αλληγορική εκπροσώπησή τους. Υμνούσαν με τις γλυκές φωνές τους, τους Ολύμπιους Θεούς και ιδιαίτερα τον πατέρα του Πάνα, τον Θεό Ερμή. Μαζί τους χόρευε και η Θεά Αφροδίτη, μαζί με τις Χάριτες, όπως λέγει ο Όμηρος, στο βουνό Ίδα, στην Τροία. Άλλοτε τον χορό τους τον οδηγεί ο ο Θεός Απόλλωνας. Οι Νύμφες κατατάσσονταν γενικά μεταξύ θεών και θνητών, ως ημίθεες. Δεν ήταν αθάνατες, ζούσαν όμως πάρα πολύ και τρέφονταν με αμβροσία.
 
Συγγένευαν με μεγάλους Θεούς, ενώ ο Ερμής θεωρούταν γιος Νύμφης, της Μαίας. Γενικά, επικρατούσε η αντίληψη πως ήταν κόρες του Δία. Άλλοι, πάλι, τις θεωρούσαν κόρες ποταμών, είτε του μεγαλύτερου ποταμού που υπήρχε, του Ωκεανού, είτε του Αχελώου, είτε κόρες των τοπικών ποταμών ενός τόπου. Έτσι, κάθε περιοχή είχε τα ποτάμια της και καθένα απ’ αυτά είχε τις Νύμφες του, δηλαδή τις πηγές της περιοχής αυτής. Λ.χ. ο ποταμός Πηνειός ήταν ο πατέρας των Νυμφών (των πηγών) της Θεσσαλίας και ο ποταμός Ξάνθος ήταν ο γεννήτορας των Νυμφών αντίστοιχα της Τροίας. Πολύ συχνά εκείνες έδιναν τα ονόματά τους στις κοντινές πόλεις, όπως έγινε με την Νύμφη Σπάρτη, που ήταν κόρη του ποταμού Ευρώτα. Υπήρχαν όμως και κάποιες Νύμφες, οι οποίες λέγονταν Μελίες και είχαν γεννηθεί από τις σταγόνες του αίματος του Ουρανού, κι έπεσαν στην Γη, όταν ο Κρόνος, ο γιος του, του έκοψε τα γεννητικά του όργανα.
 
Ωστόσο, αν και θεότητες έξω από την πόλη, οι Νύμφες δεν μοιράζονται την αγνότητα της Άρτεμης «οὔτε γάμος οὐδείς ἄνευ Νυμφών συντελεῖται» (σχόλιο στον Πίνδαρο, Πύθια, 4, 106). Εξάλλου, η κρήνη αποτελεί το σημείο συνάντησης αγοριών και κοριτσιών -όταν βγαίνουν από τον κλειστό χώρο του σπιτιού- κι ερωτικών περιπτύξεων. Συχνά ερωτεύονται θνητούς, κυρίως βοσκούς που βόσκουν στις όχθες των ποταμών, τους οποίους απαγάγουν και βιώνουν τον Ερωτα μαζί τους μέσα σε σπηλιές.
 
Η λέξη νύμφη έχει σχέση στα ελληνικά με την νύψη, αυτή που είναι καλυμμένη με πέπλο, κατά συνέπεια νεαρή κοπέλα σε ηλικία γάμου. Άλλοι μελετητές ανάγουν την λέξη (όπως τη, λατινική nubere και την γερμανική Knospe) σε ρίζα που εκφράζει την ιδέα του φουσκώματος, μια από τις σημασίες της λέξης νύμγη είναι «μπουμπούκι τριαντάφυλλου».
 
Οι Νύμφες ονομάζονταν και κουροτρόφοι, γιατί είχαν αναλάβει την ανατροφή Ηρώων και Θεών, Δίας, Ποσειδών, Διόνυσος διασώζονται και τρέφονται από τις Νύμφες, ενώ σε αυτές δίνει τον γιο της Αγχίση η Αφροδίτη από τον Αινεία. Παραδίδεται ότι Νύμφες ανέθρεψαν ακόμη την Ήρα και την Περσεφόνη μέσα σε μια σπηλιά, τον Ερμή και τον Πάνα. Εξάλλου, η πρώτη τη τάξη νύμφη, η Άρτεμη, φρόντιζε την ευτοκία των ζώων και τα νεογνά. Στην Φιγάλεια μάλιστα την λάτρευαν με το όνομα Ευρυνόμη· εκεί άνοιγαν το ιερό της μια φορά τον χρόνο, την ημέρα της γιορτής της, όπου υπήρχε και το άγαλμά της, που την παρίστανε μισή γυναίκα και μισή ψάρι.
 
Αντίστοιχα, οι Ιωνίδες ή Ιωνιάδες νύμφες της Ολυμπίας λατρεύονταν ως θεραπευτικές των ζώων, μία μάλιστα από αυτές έφερε το χαρακτηριστικό όνομα Ίασις, ενώ οι Επιμηλίδες νύμφες ήταν προστάτιδες των προβάτων και των κοπαδιών (μῆλα = πρόβατα).
 
Οι Νύμφες ανήκουν στον θίασο του Διόνυσου από τότε που τον έσωσαν -είναι δηλαδή Βάκχες και Μαινάδες- αλλά συνδέονται και με τον Απόλλωνα που προσδιορίζεται και με το επίθετο νυμφηγέτης. Εξάλλου, οι πιστοί των Νυμφών, που σε κατάσταση έκστασης παίρνουν τα βουνά και κρύβονται σε απόμακρες σπηλιές, ονομάζονται νυμφόληπτοι και φοιβόληπτοι. Τόσο λοιπόν από την πλευρά του Απόλλωνα όσο, περισσότερο, του Διόνυσου συνδέονται με καταστάσεις έκστασης και μανίας, μέσα από την οποία επιτυγχάνουν τον «γάμο» με τον Θεό που ακολουθούν.
 
Επίσης, οι Νύμφες μπορεί να είναι ακόλουθες μιας άλλης, ανώτερης στην τάξη Νύμφης όπως είναι η Καλυψώ ή η Κίρκη. Ο Οδυσσέας γνωρίζει και τις δύο, ενώ στο νησί του Ήλιου είχαν δει σε σπηλιά τα καθίσματα και τις πίστες όπου χόρευαν οι Νύμφες. Στην Ιθάκη οι Νύμφες λατρεύονταν με σεβασμό. Κοντά στο λιμάνι του Φόρκυνα υπήρχε ιερό σπήλαιο Νυμφών Ναϊάδων, με τεράστια πέτρινα αργαλειά για να υφαίνουν. Οι ντόπιοι τις τιμούσαν με εκατόμβες, και σε αυτές προσευχήθηκε ο Οδυσσέας όταν έφτασε στο νησί. Κοντά στην πόλη της Ιθάκης υπήρχε κρήνη με βωμό για τις Κρηναίες Νύμφες. Σε αυτές προσευχήθηκε ο Εύμαιος για την επιστροφή του Οδυσσέα και στο δείπνο στην στάνη του ξεχώρισε μια μερίδα για τις Νύμφες και τον Ερμή, τον γιο της Νύμφης Μαίας (ξ 434-438).
 
Η σχέση τους με την Φύση.
 
Ήταν πλάσματα του γλυκού νερού και βρίσκονταν στα ποτάμια, στις πηγές και μέσα στα βουνά από τα οποία πήγαζαν ποτάμια. Συνόδευαν πάντα το νερό, τονίζοντας έτσι την μεγάλη του σημασία για την ύπαρξη ζωής. Χωρίς αυτό ούτε βλάστηση, ούτε γονιμότητα υπάρχει. Μέσω λοιπόν της ζωογόνου δύναμης του νερού οι Νύμφες εξαπλώθηκαν στα βουνά και στα δάση και συνδέθηκαν με την βλάστηση. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο θεωρούνται οι κόρες του Ωκεανού και των ποταμών.
 
Οι Νύμφες είναι τριών ειδών: 1) Ναϊάδες, δηλαδή Νύμφες των ποταμών, των πηγών και των κρηνών, που είναι και οι πιο γνωστές. 2) Ορεστιάδες, που κατοικούσαν στις πηγές των βουνών. 3) Δρυάδες ή Αμαδρυάδες, δηλαδή Νύμφες των μοναχικών δέντρων και των λιβαδιών, που ταυτίζονταν με τις Μελίες. Οι Ναϊάδες κατοικούσαν μέσα σε σπηλιές, που βρίσκονταν κοντά σε νερό ή μέσα σ’ αυτό, κάτω από την επιφάνεια των ποταμών. Μέσα στις σπηλιές τους απολάμβαναν τις χαρές του έρωτα με τον Θεό Ερμή ή τους Σιληνούς. Ζούσαν όσο και οι πηγές, κοντά στις οποίες κατοικούσαν. Όταν στέρευαν εκείνες, οι Ναϊάδες έσβηναν. Το ίδιο συνέβαινε με τις Αμαδρυάδες, που το όνομά τους σημαίνει «δέντρο και γυναίκα ταυτόχρονα». Τα πεύκα, τα έλατα και οι δρύες άρχιζαν να μεγαλώνουν με το που άρχιζε η ζωή μιας Νύμφης. Ήταν δέντρα δυνατά και ζούσαν για πολλά χρόνια, ενώ οι θνητοί απαγορευόταν να τα αγγίξουν με τσεκούρι.
 
Ο λόγος ήταν ότι θεωρούνταν δέντρα ιερά και τα ιερά άλση που σχημάτιζαν ήταν χώροι αφιερωμένοι στους θεούς. Όταν ερχόταν η ώρα της Νύμφης να πεθάνει, μαραινόταν πρώτα το δέντρο της μέσα στη γη. Κάποτε μια Νύμφη, καθώς χόρευε με τις όμοιές της, χλόμιασε παρατηρώντας τη βελανιδιά της να κουνιέται πέρα δώθε. Άφησε το χορό γεμάτη ανησυχία. Πολύ γρήγορα χάλασε η φλούδα, έπεσαν τα κλαδιά και ταυτόχρονα η ψυχή της Νύμφης πέταξε, αποχαιρετώντας το φως του Ήλιου. Οι Νύμφες, όταν βρέχει, χαίρονται, γιατί τρέφονται τα δέντρα, ή κλαίνε, όταν οι βελανιδιές χάνουν τα φύλλα τους.
 
«Νύμφες, του μεγαλόκαρδου Ωκεανού κορίτσια,
που στα υγρά περάσματα, κάτω απ’ της γης τα βάθη
την κατοικία έχετε κι όλο στριφογυρνάτε
κρύβοντας τα περάσματα, εσείς αγνές παρθένες,
που χαίρεστε μες στις σπηλιές και είστε η χαρά τους
και στις πηγές ανήκετε, πλανιέστε στον αέρα…» (Ορφ. Ύμν. LI)
τὸ δένδρον ἴσα τῷ θεῷ σέβειν. (Παυσ., Κορινθ., ΙΙ, 2, 7)

Ερωτικές περιπέτειες των Νυμφών.
 
Για τις Ναϊάδες, υπάρχουν πολλές ιστορίες, που αφορούν τις ερωτικές τους περιπέτειες. Έλεγαν ότι ο Ύλας, σύντροφος του Ηρακλή, πλησίασε σε μια πηγή, για να γεμίσει την υδρία του. Εκεί συνήθιζαν να μαζεύονται οι Νύμφες και χορεύοντας να τραγουδούν ύμνους στην Θεά Άρτεμη. Ο Ύλας είχε φτάσει ακριβώς την ώρα που οι Νύμφες άρχισαν να συγκεντρώνονται και μια απ’ αυτές, η Εφυδάτια, που κατοικούσε μέσα στην πηγή, σήκωσε το κεφάλι της και τον αντίκρισε. Θαμπώθηκε από την θεϊκή του ομορφιά και τον ερωτεύτηκε. Εκείνος, σκυμμένος είχε βουτήξει την υδρία του μέσα στο νερό, χωρίς να υποπτεύεται πως κάποιος τον παρακολουθεί με ερωτική προσοχή. Η Νύμφη άρπαξε την ευκαιρία τον αγκάλιασε απ’ τον λαιμό και τον τράβηξε μαζί της στον βυθό.
 
Ο Ηρακλής υποψιάστηκε τους Μυσούς για απαγωγή, απαίτησε ομήρους και διέταξε να ψάξουν για τον νεαρό άνδρα. Οι σύντροφοί του έψαξαν να τον βρουν και δεν μπορούσαν να εξηγήσουν την εξαφάνισή του. Σε ανάμνηση του οι κάτοικοι της Κίου (Προύσα) γιόρταζαν ετήσια γιορτή στην οποία αναζητούσαν τον Ύλα με ορειβασία κι έξοδο από τις πόλεις, ἐπὶ τὰς ἳλας, προς τα δάση. Οι ιερείς σε πομπή, φώναζαν το όνομά του. Το επεισόδιο της απαγωγής παριστάνεται σε τοιχογραφία από τα λουτρά του Γυμνασίου της Σαλαμίνας. (ρωμαϊκή περίοδος).
 
Πολύ γνωστές είναι οι ιστορίες των ερώτων των Νυμφών με βοσκούς, που έβοσκαν τα πρόβατά τους στις όχθες των ποταμών. Οι Νύμφες έφερναν στον κόσμο γιους θνητούς, σοφούς και γενναίους. Εξίσου ονομαστές ήταν οι ιστορίες για τους έρωτες του Θεού Απόλλωνα με Νύμφες και ιδιαίτερα η ιστορία της Δάφνης. Ο Θεός την πολιορκούσε με μεγάλη επιμονή, χωρίς επιτυχία. Μόλις του δόθηκε η κατάλληλη ευκαιρία, άρχισε να την κυνηγάει. Την στιγμή που ήταν έτοιμος να την αρπάξει, η Δάφνη παρακάλεσε απεγνωσμένα την μάνα της, την Γαία, να την βοηθήσει. Τότε άνοιξε η γη και κατάπιε την Δάφνη, ενώ στην θέση της φύτρωσε ένα φυτό που πήρε το όνομά της.
 
Συνηθισμένοι εραστές των Νυμφών είναι τα πλάσματα της φύσης, ο Παν, οι Σάτυροι, ο Πρίαπος κ.ά. ποτάμιοι Θεοί (Κηφισός) αλλά και Ολύμπιοι Θεοί, όπως ο Δίας, ο Διόνυσος, ο Απόλλων, ο Ερμής, από τους οποίους γεννούν γενναίους γιους, αλλά θνητούς, κυρίως μάντεις (Τειρεσίας, Τήνερος -από τον Απόλλωνα και την νύμφη Μελία), σοφούς (Επιμενίδης), γιατρούς (Ασκληπιός), γενάρχες (Αιακός· στην γενιά των Αιακιδών ανήκουν ονομαστοί ήρωες, όπως ο Πηλέας, ο Τελαμώνας, ο Αχιλλέας, ο Αίαντας, ο Νεοπτόλεμος), όμορφους νέους (Νάρκισσος, μητέρα η νύμφη Λειριόπη), Θεές και Βασιλοπούλες (Πασιφάη, κόρη του Ήλιου και της νύμφης Κρήτη).
 
Διάσημη επίσης ιστορία αφορά τον έρωτα της Σαλμακίδας για τον Ερμαφρόδιτο. Μια άλλη Νύμφη, η Ωκυρρόη, κόρη ενός ποταμού της Σάμου, επιχείρησε να φύγει με μια βάρκα από το νησί, για να γλιτώσει από τον Ερωτα του Θεού. Μάταια όμως, γιατί ο Απόλλωνας μεταμόρφωσε το βαρκάρη που την μετέφερε σε ψάρι και την βάρκα της σε βράχο.
 
Οι Νηρηίδες είναι οι Νύμφες των ήρεμων νερών της θάλασσας, οι Ναϊάδες ζουν στα νερά και τις πηγές, ενώ οι Ναϊάδες ενός ποταμού συχνά θεωρούνται κόρες του. Οι Ορεάδες ή Ορεστιάδες ζουν στα βουνά, οι Αλσηίδες στα δάση. Άλλες συνδέονται με ιδιαίτερους τόπους, όπως οι Αμαδρυάδες που γεννιούνται με το δέντρο που προστατεύουν και μοιράζονται την μοίρα του, θεωρείται μάλιστα ότι πεθαίνουν με το δέντρο. Αυτή, για παράδειγμα, είναι η περίπτωση της Νύμφης Σαγαρίτιδας που παίζει ρόλο στην παραλλαγή του μύθου του Άττη που αναφέρει ο Οβίδιος.
 
Ο Άττης παραβίασε την υπόσχεση που έδωσε στην Κυβέλη να παραμείνει αγνός και ενώθηκε με την Νύμφη Σαγαρίτιδα. Η Θεά προκάλεσε τον θάνατο της Νύμφης ξεριζώνοντας το δέντρο, με την ζωή του οποίου συνδεόταν η δική της ζωή. Ο Άττης παραφρόνησε κι ευνουχίστηκε. Άλλες πάλι φορές οι Αμαδρυάδες παρακαλούν ήρωες να σώσουν το δέντρο τους, ενώ κάποιες φορές τιμωρούν αυτόν που θα κόψει ένα δέντρο αγνοώντας τις παρακλήσεις τους. Αυτή είναι η περίπτωση της νύμφης ή βάκχης Αμβροσίας που της επιτέθηκε ο Λυκούργος με πέλεκυ, όταν εκείνη αρνήθηκε τις ερωτικές προτάσεις του. Η Γη την μεταμόρφωσε σε κλήμα που στραγγάλισε τον Λυκούργο. Το επεισόδιο παριστάνεται σε ψηφιδωτό στην Δήλο (166-100 π.κε.)
 
Oι Νύμφες ήταν τροφοί πολλών και σημαντικών Θεών και Ηρώων. Ήταν εκείνες που αναλάμβαναν την ανατροφή τους, όταν βρίσκονταν σε πολύ μικρή ηλικία. Τους θήλαζαν κι αποτελούσαν τις αντικαταστάτριες των μανάδων τους. Πρώτα πρώτα, ο ίδιος ο Θεός Δίας ανατράφηκε απ’ αυτές στην Κρήτη. Ακολουθούν οι Θεά Ηρα, η Περσεφόνη, ο Ερμής, ο Πάνας και ο Διόνυσος. Από τότε οι Νύμφες αποτελούν μέλη της Διονυσιακής παρέας, μαζί με τους Σατύρους. Ακόμη, η Θεά Αφροδίτη είχε εμπιστευθεί τον Αινεία, τον γιο της, στις Νύμφες του Τρωικού βουνού Ίδη.
 
Στις Ναϊάδες απέδιδαν ιδιότητες που έναναν τα νερά μιας πηγής ιαματικά, γι’ αυτό και συχνά πρόσφεραν οι θνητοί θυσίες προς τιμή τους. Οι πιο ονομαστές περιπτώσεις Ναϊάδων με παρόμοιες ικανότητες βρίσκονταν στην Πελοπόννησο και την Σικελία· εκεί, στις θερμές πηγές της Ιμέρας, πήγαινε ο Ηρακλής για ν’ ανανεωθεί η Δύναμή του.
 
Οι Ναϊάδες είχαν ιατρικές θεραπευτικές ικανότητες, κυρίως λόγω της σχέσης τους με τον Απόλλωνα, καθώς και το χάρισμα να προφητεύουν τα μελλούμενα. Για την ακρίβεια, ήξεραν να ερμηνεύουν την Θέληση της Ανώτερης Θεότητας. Η Ερατώ τις επιθυμίες του Θεού Πάνα ή η Δάφνη αυτές της Θεάς Γαίας. Στο σπήλαιο Σφραγίδιο του βουνού Κιθαιρώνας υπήρχε μαντείο των Νυμφών, ενώ πολλοί θνητοί, προικισμένοι με μαντικές ικανότητες, έλεγαν πως τις ικανότητές τους τις είχαν λάβει από κείνες. Επίσης, ήταν μητέρες πολλών σοφών θνητών, μάντεων και γιατρών, όπως η Χαρικλώ του Τειρεσία, η Φιλύρα του Χείρωνα και η Κορωνίδα, μάνα του Ασκληπιού.
 
Οι Νύμφες λατρεύονταν σ’ όλη την Ελλάδα, όπου δεν υπήρχαν φυσικά ναοί αφιερωμένοι σ’ αυτές και η λατρεία προς τιμή τους γίνονταν κοντά σε πηγές ή μέσα σε σπηλιές. Ο Οδυσσέας και οι κάτοικοι της Ιθάκης τις τιμούσαν με εκατόμβη, δηλαδή θυσία εκατό βοδιών. Συχνή ήταν και η ύπαρξη των βωμών τους μέσα σε ιερά άλλων Θεών. Όμως οι Νύμφες δεν είχαν δράση πάντοτε ευεργετική για τους θνητούς κι υπήρχαν φορές που προκαλούσαν μεγάλο κακό. Αν, για παράδειγμα, τύχαινε να δει κανείς μια Νύμφη την ώρα που έκανε το λουτρό της μέσα στην πηγή, έχανε τα λογικά του. Ήταν, όμως, ούτως ή άλλως ικανές να προκαλέσουν σύγχυση του νου στους θνητούς και να τους κάνουν τρελούς. Οι άνθρωποι που καταλαμβάνονταν από έκσταση κι ενθουσιασμό, έφευγαν από τα σπίτια τους και πήγαιναν στα βουνά, όπου κρύβονταν μέσα σε σπηλιές.
 
Οι απαρχές του συμβολισμού του δέντρου και η σύνδεσή του με τελετουργίες εντοπίζονται στο μεταβατικό στάδιο από την οικονομία του κυνηγιού στην οικονομία της γεωργίας, την περίοδο δηλαδή της συλλεκτικής οικονομίας και της τροφοσυλλογής από τα δέντρα και τα άγρια φυτά, οπότε η ανάπτυξη του δέντρου και η ωρίμανση των καρπών του συσχετίζεται με τις εναλλαγές των εποχών, και ταυτίζεται τελικά με το σύνολο της Φύσης και τον κύκλο της ζωής -γι’ αυτό και αργότερα το Ιερό Δέντρο πλαισιώνεται από κοσμογονικά σύμβολα (ήλιος, σελήνη) και τυποποιείται εικαστικά. Το μοτίβο του δέντρου εμφανίστηκε νωρίς στη Μινωική κεραμική και σε χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια, άλλοτε ίσως για να τονίσουν τον αγροτικό χαρακτήρα της κοινωνίας των Μινωιτών (καμαραϊκά αγγεία), άλλοτε με τον ιδιαίτερο συμβολισμό του κύκλου της ζωής (μικρογλυφία).
 
Η Μεγάλη Θεά, της οποίας η ταύτιση με την Φύση υποβάλλεται στην Κρητομυκηναϊκή τέχνη με ποικίλους τρόπους, εμφανίζεται κάτω από το δέντρο να δέχεται προσφορές υποδεικνύοντας σκηνές υπαίθριας λατρείας, ή λατρευτής φέρνει σφάγιο στο Ιερό Δέντρο, μπροστά από το οποίο έχει τοποθετηθεί κινητός τραπεζιόσχημος βωμός· άλλοτε πάλι το δέντρο, στημένο σε βωμό, μεταφέρεται με πλοίο, ή πλαισιώνεται από δύο αντωπά ζώα. Η επίκληση της Θεότητας γίνεται με το άγγιγμα ή το σείσιμο των κλαδιών του δέντρου.
 
Η λατρεία της Φύσης διατηρήθηκε, ακόμη κι όταν η Μεγάλη Μητέρα Θεά παραγκωνίσθηκε από τον πολυθεϊσμό της Μυκηναϊκής εποχής που παγιώθηκε αργότερα στο Ολυμπιακό δωδεκάθεο. Στην ανεικονική τέχνη των Σκοτεινών Αιώνων επιβιώνει το μοτίβο του δέντρου, όπως και στον εικονογραφικό ρυθμό που ακολουθεί από το τέλος του 8ου αι. π.κ.ε. κατά την ανατολίζουσα περίοδο αλλά και στο Ολυμπιακό δωδεκάθεο με τον Θεό «δενδρίτη» και τον Διόνυσο, την Αθηνά και το Ιερό της δέντρο, την Ελιά. Ακόμη και στην Κρήτη, σε στατήρα από την Γόρτυνα του 4ου αι. π.κ.ε.
 
Οι μύθοι παραδίδουν ότι η Ευρώπη λατρεύτηκε με το όνομα Ελλωτίς ή Ελλωτία και στα Ελλώτια, γιορτή χαράς για την ανάσταση της Φύσης, έπλεκαν στεφάνια γύρω από τους μηρούς του αγάλματός της. Η σημασία του δέντρου διατηρήθηκε και σε μαντεία, όπως στην Δωδώνη με την δρυ ή στους Δελφούς και στα Δίδυμα της Μιλήτου με την δάφνη του Απόλλωνα, που εκφράζουν ένα παλαιότατο λατρευτικό στάδιο, του οποίου παρέμειναν φορείς.
 
Το συμπέρασμα ότι οι Νύμφες είναι συνυφασμένες με τον κύκλο της ζωής, δηλαδή και με την ζωή και με τον θάνατο, έρχονται να το στηρίξουν και άλλες παραστάσεις στα έργα των τεχνών που τις δείχνουν να διαφυλάττουν την ζωή βρεφών που κινδυνεύουν αλλά και να παρευρίσκονται σε τελετουργικά θανάτου.
 
Οι Νύμφες έχουν επιζήσει στην παράδοση μέχρι σήμερα· είναι οι γνωστές νεράιδες, που ζουν στα βουνά, στις νεραϊδοσπηλιές και τις νεραϊδόβρυσες. Θεωρείται πάντοτε επικίνδυνο να τις συναντήσει κανείς, αφού υπάρχουν ακόμη οι ιστορίες για τους «νεραϊδοπαρμένους», όπως ήταν ο Ύλας στην αρχαιότητα. Μόνο οι «αλαφροΐσκιωτοι» δηλαδή οι ψυχικοί, μπορούν να τις αντιλαμβάνονται και να τις βλέπουν να χορεύουν.
 
Οι Νύμφες λατρεύονταν ως στοιχεία των πηγών και των ποταμών, δηλαδή γενικότερα του νερού. Η σημασία του νερού ως δύναμη ζωής και γονιμότητας είναι μεγάλη και ζωτική σε μια μεσογειακή χώρα, όπως είναι η Ελλάδα. Το νερό είναι πηγή ζωής. Βοηθά την ανάπτυξη και αναζωογονεί κάθε ζωντανό οργανισμό. Οι Νύμφες είναι πνεύματα της βλάστησης και του Θεικού Ερωτα, γι’ αυτό συμβολίσουν γενικότερα την οργιαστική δύναμη της Φύσης. Οπως το νερό τρέφει τα πάντα, έτσι και οι Νύμφες είναι τροφοί των φυτών, των ζώων και των ανθρώπων.
 
Νύμφες και Θάνατος
 
Η σύνδεσή τους με τον κάτω κόσμο κι ότι είναι παλαιές χθόνιες θεότητες ενισχύεται κι από ορισμένα άλλα γεγονότα. Για παράδειγμα, την παρουσία της Στύγας στον κατάλογο των Ωκεανίδων, της Καλυψώς, για την οποία από παλιά είχε διατυπωθεί η άποψη ότι είναι θεότητα των νεκρών, της Πλουτώς, της Αδμήτης και της Κλυμένης, που θυμίζουν τον Πλούτωνα, η πρώτη, και επίθετα που αποδίδονται στον Άδη, η δεύτερη και η τρίτη. Το ίδιο και η Πέρση, μητέρα της Κίρκης, και η Ιδυία, γυναίκα του Αιήτη, έχουν στενές σχέσεις με τον κάτω κόσμο.
 
Η Παγίδα του Νερού.
 
Ιδεώδες των αρχαίων πόλεων υπήρξε η αυτάρκεια, υλική, ηθική, πνευματική, στρατιωτική, διοικητική, προϋπόθεση για την υλική αυτάρκεια ήταν η γεωγραφική θέση της πόλης που έπρεπε να της εξασφαλίζει άφθονα υλικά αγαθά και να την βοηθά στην εμπορική της ανάπτυξη. Αλλά η υλική αυτάρκεια προϋπέθετε την εξασφάλιση και την διαχείριση υδάτινων πόρων, που κάποιες φορές έφερναν σε σύγκρουση τους ενδιαφερόμενους. Οι αγώνες αυτοί είναι ανάμεσα σε Ήρωες και Θεούς ή εκπροσώπους των Θεών. Οι μύθοι που περιβάλλουν την ίδρυση των πόλεων των Θηβών και του Άργους έχουν τα τυπικά χαρακτηριστικά του ιδρυτικού μύθου -ένα ζώο υποδεικνύει τον τόπο εγκατάστασης, η πάλη του Ήρωα με το φίδι που φυλάει το νερό ή η αναζήτηση νερού από μια κοπέλα κ.λ.π  Και στις δύο περιπτώσεις ένα από τα επεισόδια του μύθου αφορούν στην εξασφάλιση νερού για την πόλη. Αυτόχθονες θεωρούνται οι Αθηναίοι, οι Αρκάδες, οι Αιγινήτες. Η αυτοχθονία συνδέεται με την παράδοση της πελασγικής καταγωγής.
 
Σε ερυθρόμορφο κρατήρα του 540 π.κ.ε. παριστάνεται ο Κάδμος που πλησιάζει την Άρεια πηγή για να γεμίσει την υδρία, κρατώντας πέτρα με την οποία θα σκοτώσει το φίδι που την φύλαγε. Η πηγή δηλώνεται με την υδρόβια βλάστηση και τον καλαμιώνα. Η παρουσία του Άρη και της Αθηνάς συμπληρώνουν το πριν και το μετά του μύθου, το φίδι ήταν γεννημένο από τον Άρη, ενώ η Αθηνά συμβούλευσε τον Κάδμο να σπείρει τα δόντια του θηρίου, από τα οποία ξεπετάχτηκαν από την γη αρματωμένοι οι Σπαρτοί· πέντε επιβίωσαν από την μεταξύ τους σύγκρουση, τα ονόματα των οποίων φανερώνουν τη χθόνια καταγωγή τους. Όσο για την Αρμονία, κόρη της Αφροδίτης και του Άρη, αυτή είναι η σύζυγος του Κάδμου.
 
Η εξασφάλιση υδάτινων πόρων αποτελεί μια επικίνδυνη υπόθεση κι αντικείμενο αντιπαλοτήτων. Κόρες παγιδεύονται σε κρήνες, που ανάγονται σε σημείο ερωτικής συνάντησης, όπως στην περίπτωση των Νυμφών ή των νέων ανδρών με τις κοπέλες, αλλά και σημείο επικίνδυνο στο οποίο μπορεί κανείς να παγιδευτεί ή να πεθάνει. Το γεγονός ότι η κρήνη βρισκόταν εκτός οίκου, αποτελούσε το σημείο τομής μεταξύ φύσης και πολιτισμού, καθιστούσε την επίσκεψη σε αυτήν, επικίνδυνη υπόθεση. Επιπλέον, κόρες παγιδεύονται στις ακροποταμιές και στις παραλίες, είτε σε ένα ερωτικό παιγνίδι είτε σε ένα παιγνίδι θανάτου.
 
Εξίσου επικίνδυνες είναι οι κρήνες και για Ηρωες ή γι’ ανυποψίαστους κυνηγούς, όπως ο Ακταίωνας και ο Τειρεσίας, που θα τιμωρηθούν σκληρά, γιατί αναπάντεχα αντίκρισαν γυμνές Θεές που λούζονταν σε κρήνες ή τον εαυτό τους, όπως ο Νάρκισσος στα νερά του χειμάρρου Δονακώνα, οπότε και εγκλωβίστηκε στον αυτοθαυμασμό του ή στην αγάπη για την νεκρή αδελφή του. Και βέβαια το νερό μπορεί να αποτελεί παγίδα ακόμη και μέσα στα πλαίσια του ίδιου του οίκου και όχι μόνο σε εξωτερικούς χώρους. Ο Αγαμέμνονας παγιδεύτηκε από την Κλυταιμνήστρα και δολοφονήθηκε από τον Αίγισθο, όταν ο βασιλιάς, προκειμένου να ετοιμαστεί για το γεύμα που του είχε ετοιμάσει η βασίλισσα, κατευθύνθηκε προς το λουτρό. Την στιγμή που έβγαινε από το νερό, η Κλυταιμνήστρα τον σκέπασε με έναν χιτώνα χωρίς κανένα άνοιγμα. Εγκλωβισμένος σε αυτόν ο Αγαμέμνονας δολοφονήθηκε από τον Αίγισθο.
 
Αν ο Τρωίλος, νεότερος γιος του Πρίαμου και της Εκάβης, έφτανε τα είκοσι χρόνια, η Τροία δεν θα μπορούσε να κυριευθεί από κανέναν. Ο νέος σκοτώθηκε λίγο μετά την άφιξη των Ελλήνων από τον Αχιλλέα που τον παραμόνεψε στην πηγή, όπου πήγαινε να ποτίσει τα άλογά του και η Πολυξένη να γεμίσει την στάμνα της νερό. Παραλλαγή παραδίδει ότι ο Αχιλλέας είδε τον Τρωίλο στην πηγή και τον ερωτεύτηκε. Όταν αυτός αρνήθηκε τον έρωτά του και κατέφυγε στο ναό του Απόλλωνα, ο Αχιλλέας, θυμωμένος, τον σκότωσε με το δόρυ του στο εσωτερικό του ναού.
 
Το επεισόδιο, σε δύο διαδοχικές φάσεις, το βρίσκουμε σε μελανόμορφο αμφορέα και σε μελανόμορφη κύλικα, και τα δυο του 560 π.κ.ε. Στον πρώτο, η Πολυξένη έρχεται να γεμίσει την στάμνα της νερό από την κρήνη κι ο αδελφός της Τρωίλος να ποτίσει τ’ άλογά του. Πίσω από την κρήνη παραφυλάει πάνοπλος ο Αχιλλέας. Στο δεύτερο αγγείο ο χώρος οριοθετείται αριστερά από την κρήνη, δεξιά από την Πολυξένη που φεύγει τρέχοντας. Στο κέντρο ο πάνοπλος Αχιλλέας κυνηγάει τον έφιππο Τρωίλο. Η στάμνα είναι πεσμένη κάτω και το νερό χύνεται. Ένα πουλί πετά ορμητικά προς τον Αχιλλέα, ενώ ένας λαγός ή υποδηλώνει την ερημιά του τοπίου ή, το πιθανότερο, αποτελεί ερωτικό σύμβολο. Παρόμοια με την πρώτη παράσταση είναι και μια ετρουσκική τοιχογραφία από τον τάφο των Ταύρων στην Ταρκυνία, χωρίς όμως την παρουσία της Πολυξένης. (εικ. κατω: γύρω στο 540 π.κ.ε.).
 
Κοσμογονία, Γάμος, Θάνατος.
 
Εύκολα θύματα είναι και οι κοπέλες που, απομονωμένες σε λιβάδια, ακρογιαλιές και κρήνες έξω από την πόλη, όπου πήγαιναν να πάρουν νερό, μπλέκονται, αβοήθητες, σε ερωτικά παιγνίδια και, τελικά, απάγονται από μεγάλους γητευτές.
 
Στην ακρογιαλιά με τις φίλες της έπαιζε η Ναυσικά, όταν συνάντησε τον Οδυσσέα, η Ευρώπη που την άρπαξε ο Δίας παίρνοντας την μορφή ταύρου, η Αύγη που έπεσε θύμα από τον Ηρακλή σε μια κρήνη, η εγγονή του Μίνωα, Απημοσύνη που έπεσε στην αγκαλιά του Ερμή, όταν γλίστρησε πάνω στα φρεσκογδαρμένα δέρματα που έριξε μπροστά στα πόδια της ο Θεός, την ώρα που η κοπέλα γύριζε από την βρύση με το σταμνί στον ώμο, η Ωρείθυια που την άρπαξε ο Βορέας από τις ακροποταμιές του Ιλισού, η Κυρήνη που την άρπαξε από τις όχθες του Πηνειού ποταμού ο Απόλλωνας, οδηγώντας την στη Λιβύη, η Κορωνίδα, κόρη του Φλεγύα, βασιλιά των Λαπιθών, την οποία αποπλανά στις όχθες της λίμνης Βοίβη, κοντά στην πόλη Λακέρεια και με την οποία αποκτά τον Ασκληπιό, η Αίθρα, κόρη του βασιλιά της Τροιζήνας Πιτθέα και εγγονή του Πέλοπα, που ύστερα από όνειρο που είδε και στο οποίο η Θεά Αθηνά της έβαλε την επιθυμία να επισκεφθεί το γειτονικό νησί Σφαιρία και να προσφέρει θυσία στον ήρωα Σφαίρο, τον ηνίοχο του Πέλοπα, την οποία κάνει δική του ο Ποσειδώνας, η δρυάδα Ευρυδίκη, σύζυγος του Ορφέα, την οποία κυνήγησε στις όχθες του Πηνειού ο περίφημος κυνηγός Αρισταίος, γιος του Απόλλωνα και της Κυρήνης.
 
Η Νηρηίδα Θέτιδα, που πριν από τον γάμο της με τον Πηλέα παγιδεύτηκε στην σπηλιά όπου πήγαινε να κοιμηθεί τα μεσημέρια στο ακρωτήριο Σηπιάς, που ονομάστηκε έτσι γιατί η ένωσή τους ολοκληρώθηκε όταν η Θεά μεταμορφώθηκε σε σουπιά, αφού προηγουμένως, όσο ο Πηλέας την κυνηγούσε, είχε μεταλλαχθεί σε φωτιά, νερό, λιοντάρι, φίδι, η Ιπποθόη, κόρη του Μήστορα και εγγονή του Πέλοπα, που την άρπαξε ο Ποσειδώνας και ενώθηκε μαζί της στα νησιά Εχινάδες. Και όπως η Ωρείθυια ήταν μαζί με άλλες κοπέλες που έτρεξαν να ενημερώσουν τον πατέρα της Ερεχθέα των Αθηνών, έτσι και η Περσεφόνη ήταν μαζί με άλλες Νύμφες, όταν, την ώρα που μάζευαν λουλούδια στην πεδιάδα της Έννας στη Σικελία, την άρπαξε ο Άδης. Στην πολλή γνωστή παράσταση από τον βασιλικό τάφο της Βεργίνας (366 π.κ.ε.) η νύμφη Κυάνη απεικονίζεται έντρομη, πεσμένη στα γόνατα.
 
Παραλλαγή της αρπαγής της Περσεφόνης είναι και της Βασίλης, βασίλισσας του Κάτω Κόσμου, από τον Έχελο ή Εχέλαο (αυτός που κρατά λαούς), άλλο όνομα του Άδη. Το θέμα αποτυπώθηκε σε μαρμάρινο αναθηματικό ανάγλυφο από την περιοχή του Ν. Φαλήρου το ανάγλυφο ήταν τοποθετημένο σε ιερό αφιερωμένο στην λατρεία του Έχελου και της Βασίλης.
 
Η αρπαγή και ο γάμος με τον Άδη υποδηλώνει τον θάνατό των κοριτσιών. Ποια καλύτερη παρηγοριά για ένα γονιό, για μια μητέρα όπως η Δήμητρα, από το να αποδώσει τον θάνατο της κόρης στον έρωτα που ενέπνευσε στον Θεό; Εξάλλου, ο γάμος ήταν μια τόσο σπουδαία κοινωνική λειτουργία που το τελετουργικό του διατηρούνταν ακόμη και στην περίπτωση του θανάτου. Η Αντιγόνη θα «παντρευτεί τον Αχέροντα», ο «τάφος» της είναι και «νυφικός θάλαμος» και η πομπή που την οδηγεί προς αυτόν είναι νυφιάτικη αλλά και νεκρώσιμη.
 
Οι αρπαγές κοριτσιών από τον Άδη συνιστούν και ένα φαντασιακό θάνατο, καθώς οι κοπέλες βίωναν την μεταιχμιότητά τους προς τον γάμο με τρόπο που θυμίζει θάνατο. Η Ανδρομέδα περίμενε τον θάνατο από το τέρας που θα έβγαινε από την θάλασσα δεμένη και έχοντας μπροστα της αντικείμενα που θα μπορούσαν να είναι προσφορές είτε για τους νεκρούς είτε για την νύφη (πυξίδες, λουτροφόροι, κάτοπτρα). Η τραγωδία Ιππόλυτος του Ευριπίδη τελειώνει με τη θέσπιση λατρείας στην Τροιζήνα, στην διάρκεια της οποίας οι επίγαμες κοπέλες έκοβαν τα μαλλιά τους και θρηνούσαν τον Ιππόλυτο ή, άλλες φορές, τον Άδωνη, καθώς ο Ιππόλυτος εκφράζει στον μύθο την διηνεκή μεταιχμιότητά του, την προσκόλλησή του στην αγαμία, η οποία τιμωρήθηκε με θάνατο.
 
Με αυτούς τους τρόπους, με τον μύθο και την τελετουργία, ενσαρκωνόταν φαντασιακά ένας θάνατος συνδεδεμένος με το γαμήλιο μεταβατικό στάδιο και εκφραζόταν το συναίσθημα αγωνίας των κοριτσιών για τον επικείμενο θάνατο της παιδικότητας και την έλευση του νέου βιώματος της παντρεμένης γυναίκας. Η μεταιχμιότητα, νεκρική και γαμήλια, και η αντίσταση της νύφης, όπως αυτή εκδηλώνεται στις αρπαγές, οφείλει και πρέπει να είναι μόνο προσωρινή, όπως αυτό δηλώνεται και με την μοναδική εξαίρεση ατιμώρητης παρατεταμένης μεταιχμιότητας της Περσεφόνης. Η απόρριψη του γάμου από την πλευρά των κοριτσιών, όπως στην περίπτωση των Προιτίδων ή των Δαναΐδών, και η προσκόλληση στην πατρική οικογένεια, κάτι που αναιρεί την αναδημιουργία της ζωής μέσω του γάμου, επισείει τιμωρίες· η ίδια η πόλις «τιθασεύει» τα κορίτσια της για να παντρευτούν.
 
Στον ναό της Ἀρτέμιδος Καρυάτιδος στα ορεινά σύνορα της Λακωνίας με την Αρκαδία, δηλαδή σε μια περιφερειακή και οριακή, μεταιχμιακή τοποθεσία, οι κοπέλες της Σπάρτης εκτελούσαν χορούς στα πλαίσια μιας εφηβικής τελετουργίας, θανάτους της παιδικής αθωότητας και μυητικής στον ενήλικα βίο των ύπανδρων γυναικών. Γάμος και νεκρική τελετουργία διεισδύουν το ένα στο άλλο· ο κατά φαντασία θάνατος εισάγει τον θάνατο στην σφαίρα της ζωής, αλλά και την ζωή στη σφαίρα του θανάτου, εφόσον η τελετουργία υπερνικά τον θάνατο».
 
Στο Ιερό της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα, ένα βαλτότοπο σε μια δασωμένη, απόμακρη περιοχή της Αττικής, κι αυτή περιφερειακή και μεταιχμιακή, τα κορίτσια, σύμφωνα με νόμο που είχαν ψηφίσει οι Αθηναίοι, προκειμένου να τους επιτραπεί να παντρευτούν, έπρεπε να συμμετάσχουν στην τελετουργία της αρκτείας. Παραβάλλονταν με θυσιαζόμενα ζώα και βίωναν μια περίοδο προσωρινής αγριότητας, ώστε να επιστρέψουν στην πόλη έτοιμες, «τιθασευμένες ή καθαρμένες από την αγριότητα», για να εισέλθουν στο πολιτισμένο καθεστώς του γάμου.
 
Κατά την προετοιμασία της, λοιπόν, για τον γάμο η κοπέλα παριστάνεται σαν ζώο που τιθασεύεται -«η Αφροδίτη έζεψε την φοραδίτσα Ιόλη από το σπιτικό του πατέρα της, άζευτη ως τα τότε παρθένα, που έτρεχε σαν Ναϊάδα και σαν μαινάδα…» (Ευρ., Ιππόλυτος 545-552) και θυσιάζεται. Την θέση της βέβαια παίρνει τελικά ένα πραγματικό ζώο, το οποίο θυσιάζεται κατά κανόνα στην Άρτεμη. Η θυσία της Ιφιγένειας στην τραγωδία του Ευριπίδη στηρίζεται ακριβώς σε αυτό το σχήμα· εξάλλου, η Ιφιγένεια κλήθηκε στην Αυλίδα με το πρόσχημα ενός γάμου με το πρωτοπαλλίκαρο των Αχαιών Αχιλλέα. Η αγωνιώδης αντίσταση της νύφης στην παρόμοια με θάνατο εμπειρία της μετάβασης και οι αρνητικές τάσεις ξεπερνιούνται με τον γάμο και καταπνίγονται σε αυτόν».
 
Αντίθετα, η παρατεταμένη γαμήλια μεταιχμιότητα της Ηλέκτρας, σε συνδυασμό με την αντίστοιχη παρατεταμένη μεταιχμιακή περίοδο του πένθους της για τον πατέρα της, ο θάνατος του οποίου παραμένει ανεκδίκητος, θα κάνει την Ηλέκτρα να αρνηθεί την πρόσκληση του Χορού να πάνε μαζί στη «θυσία» που θα τελέσουν οι Αργείοι «όλα τα κορίτσια όπου να ‘ναι θα πάνε στον ναό της Ήρας». Η γιορτή των Ηραίων αποτελούσε για τα κορίτσια της πόλης προπαρασκευή για τον γάμο τους· στην διάρκειά της θυσίαζαν άζευτα βόδια στην Θεά του γάμου και του γαμήλιου ζυγού.
 
Η Ηλέκτρα αποκλείεται από αυτή την συλλογική και προσωρινή μεταιχμιότητα πριν από τον γάμο λόγω της υπέρμετρης μεταιχμιότητάς της. Οι πάνδημες, όχι οικογενειακές, τελετουργίες και λατρείες, που τελούνταν σε τακτά χρονικά διαστήματα και μέσω των οποίων η πόλις αυτοαναπαράγεται και αυτοεπιβεβαιώνεται, στρεβλώνονται· μέσω της στρέβλωσης αυτής ο οίκος, η ηγεμονική οικογένεια, αυτοκαταστρέφεται.
 
Στην περίπτωση του Ερμή και της Απημοσύνης, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τον έρωτα του Θεού και την ετοιμότητά του για ερωτική συνεύρεση, επομένως τον ρόλο του στην γονιμότητα και την καρποφορία – λατρεύεται άλλωστε και με τα επίθετα αγροτήρ, νόμιος, ἐπιμήλιος- όπως και του νερού που κουβαλά η Απημοσύνη, το πάθημα της οποίας παραπέμπει σε τελετουργίες για την επίκληση βροχής. Αντίστοιχη είναι και η περίπτωση της Ωρείθυιας που την άρπαξε ο Θεός του ανέμου Βορέας -οι άνεμοι έχουν καθαρτήριες ιδιότητες, ευεργετικές για τον κύκλο της ζωής.
 
Διαφορετική είναι η περίπτωση του Δία και της Ευρώπης. Πέρα από την γονιμοποιητική σημασία της αρπαγής, ο μύθος, παρακολουθώντας την πορεία της Ευρώπης πάνω στην ράχη του Δία-Ταύρου, μπορεί να αποτυπώνει την εξάπλωση της λατρείας μιας θεότητας από τόπο σε τόπο, κάτι που, σε πραγματικό επίπεδο, συντελείται με τις μετακινήσεις πληθυσμών. Και ακόμη, δεν αποκλείεται ν’ αποτελεί μύθο κοσμογονικό, που αποτυπώνει την ιδέα που είχαν οι άνθρωποι για την δημιουργία και την σχέση Ουρανού και Γης. παραπέμπει και σε μύθους κοσμογονικούς.
 
Η παράδοση θέλει τον Ωκεανό Αρχή των Πάντων. Από τα νερά του αναδύεται η Γη, όπως για παράδειγμα τα νησιά αλλά και το σύνολο της ξηράς. Η παρατήρηση αυτή αποτελεί το αρχέτυπο κάθε μύθου που θέλει Θεούς και Δαίμονες, θαλάσσιους ή ποτάμιους, να κουβαλούν στην ράχη τους πάνω από τα κύματα μια όμορφη κοπέλα. Μέσα στα πλαίσια αυτά μπορούμε να αναγνώσουμε και τον μύθο της αναδυομένης Αφροδίτης, όπως και της Ευρώπης πάνω στην ράχη του Δία, κρατώντας το δεξί του κέρατο με το ένα της χέρι και ένα καλάθι με λουλούδια στο άλλο. Σε τελευταία ανάλυση, όλες αυτές οι Θεότητες, Αφροδίτη, Ευρώπη, που στην Βοιωτία αποτελεί ένα επίθετο της Δήμητρας (Παυσ., 9.39.4-5), Διώνη, Δήμητρα, Περσεφόνη, Ήρα, αποτελούν διαφορετικές ονομασίες μιας Θεότητας που έχει διευρυμένες ιδιότητες, που είναι μια Μητέρα Θεά.
 
Με τον μύθο της αρπαγής της Αύγης, κόρης του βασιλιά της Αρκαδίας Αλέα οι Αρκάδες επιχείρησαν να συνδέσουν τον Ηρακλή με το μυθικό παρελθόν του τόπου τους και είναι συχνό το φαινόμενο της προσπάθειας μιας πόλης να συνδέσει το παρελθόν της με ένα Θεό ή έναν Ηρωα που τον καθιστά προπάτορα μέσω επιγαμίας. Ο αιτιολογικός μύθος, που ανιχνεύει και αφηγείται την ίδρυση της πόλης, εξυπηρετεί την ανάγκη της κοινότητας για μια συγκεκριμένη και διακριτή πολιτική ταυτότητα, χάρη στην οποία η κάθε πόλη έχει την προσωπικότητά της, είναι ηθικό πρόσωπο, μέλος με πλήρη δικαιώματα στην κοινωνία των πόλεων. Με αυτή την έννοια, ο μύθος γίνεται πολιτική ιδεολογία και οι μυθικοί τίτλοι της πόλης προκαλούν τον αντίπαλο, τον άλλο γενικά, να υποταχθεί με την θέλησή του, χρησιμεύουν δηλαδή στον καθορισμό των δυναμικών σχέσεων. Ενδεικτική ως προς αυτό είναι η αφήγηση του Ηρόδοτου για τον τρόπο με τον οποίο οι Θηβαίοι συνήψαν συμμαχία με τους Αιγινήτες λόγω της συγγένειας των ιδρυτριών των πόλεών τους: και οι δυο, Θήβη και Αίγινα, ήταν κόρες του Ασωπού.
 
ΚΑΘΑΡΜΟΣ
 
Η λέξη καθαρμός εμφανίζεται για πρώτη φορά ως τίτλος συγγράμματος του Εμπεδοκλή, και μάλιστα στον πληθυντικό αριθμό. Το διδακτικό αυτό ποίημα, (ο Διογένης Λαέρτιος παραδίδει ότι το ποίημα είχε έκταση περί τους 5.000 στίχους (VIII, 77), γραμμένους σε δακτυλικό εξάμετρο, από τους οποίους σώζονται λιγότερο από το ένα πέμπτο) κεντρικό θέμα του οποίου είναι η ανθρώπινη ψυχή, συνάπτεται με την πυθαγορική διδασκαλία σχετικά με την μετενσάρκωση της ψυχής σε συνεχώς νέες μορφές, με την σύνδεση ενοχής και τιμωρίας, με τις μακρές περιόδους κάθαρσης και εξαγνισμού και με τις βαθμίδες εξέλιξης προς κάτι ανώτερο (146 κ.ε.) Μέσα σε αυτά τα συμφραζόμενα εξηγούνται οι Εμπεδόκλειοι κανόνες καθαρμού και ζωής, όπως είναι λ.χ. η απαγόρευση της κρεοφαγίας. Οπωσδήποτε ο καθαρμός προϋποθέτει ένα μίασμα που, όπως έδειξε ο Parker, μπορεί να αποτελεί μεταφυσική έκφραση της κοινωνικής ρήξης, που προκαλεί, η διάπραξη ενός φόνου και ιδιαίτερα της ρήξης μεταξύ δύο γενών.
 
Πάντως, ως πρακτική τελετουργική, σε περιπτώσεις επαφής με το ιερό, σε μεταβατικές ή κρίσιμες καταστάσεις και για την κοινωνική επανένταξη, είναι παλαιότατη.
 
Καθαρμός λοιπόν επιβάλλεται πριν από τις σπονδές, τις θυσίες, την προσευχή, την μύηση, την προσωπική αφιέρωση, την χρησμοδότηση, τόσο σε αυτόν που δίνει χρησμό όσο και σε αυτόν που τον δέχεται. Επιβάλλεται δηλαδή πριν από την επαφή με το Ιερό, όπως λ.χ. ο Ευχίδας που, πριν να φέρει την νέα φωτιά από τον βωμό των Δελφών στις Πλαταιές, καθαρίστηκε στο σώμα, ραντίστηκε με αγιασμό και φόρεσε δάφνινο στεφάνι (Πλoύτ. Αριστ. 20, 4). Επιβάλλεται ακόμη μετά από λοιμό, φόνο (Απόλλων, Ορέστης, Οιδίπους, Δαναΐδες, Ηρακλής), που ήταν και η πιο δύσκολη περίπτωση, παραφροσύνη (Μελάμπους – Προιτίδες), σεξουαλική επαφή. Τέλος, επιβάλλεται πριν από τον γάμο και στον θάνατο.
 
Τα μέσα καθαρμού είναι το νερό, το θυμίαμα, η φωτιά, το αίμα, το χώμα (σε ορισμένα μυστήρια ο μυούμενος αλειφόταν με ένα μείγμα πηλού και πίτουρων), το κάνιστρο των δημητριακών με την παλινδρομική κίνηση πάνω από το κεφάλι του μυουμένου και τον αέρα που ξεσηκώνει, η σκίλλα, δηλαδή το κρεμμύδι που ξεφλουδίζεται, μέχρι που δεν μένει τίποτε, η εκδίωξη (του πιο άσχημου ή φτωχού, του ξένου, του βασιλιά, της πιο εκλεκτής παρθένου) ή η ρίψη στην θάλασσα.
 
Μεταγενέστερες παρατηρήσεις επισημαίνουν ότι τα μέσα αυτά συμπεριλαμβάνουν τα τέσσερα στοιχεία. Στις περισσότερες των περιπτώσεων ο καθαρμός με το νερό, κυρίως πόσιμο, σπανιότερα θαλασσινό, προηγείται κάθε άλλου μέσου, όταν δεν αποτελεί το μόνο μέσο ή αυτοδύναμη σκηνή μέσα σε ένα ευρύτερο τελετουργικό.
 
Στα Ομηρικά Επη συχνές είναι οι σκηνές καθαρμού πριν από την προσευχή, την σπονδή, την θυσία. Στην Ιλιάδα κυριαρχούν οι αναφορές που αφορούν στο λουτρό νεκρών και ακολουθούν οι αναφορές στον καθαρμό πριν την σπονδή, την προσευχή και την θυσία. Στην Οδύσσεια υπάρχει μία μόνο αναφορά σε πλύσιμο νεκρού, όταν ο Ερμής κατεβάζει τις ψυχές των μνηστήρων στον Άδη και ο Αγαμέμνων συνομιλεί με την ψυχή του Αχιλλέα, οπότε και του αναφέρει την μάχη που έδωσαν για να πάρουν το σώμα του που στη συνέχεια έπλυναν (Οδ. ω, 45). Κυριαρχούν οι αναφορές στην καθαριότητα, το λούσιμο και το πλύσιμο των χεριών πριν το φαγητό, ενώ στην Ιλιάδα το πλύσιμο είναι συνυφασμένο και με την σπονδή, την προσευχή, τον όρκο, την θυσία.
 
O Ησίοδος, από την πλευρά του, εφιστά την προσοχή να μην προσφέρει κανείς σπονδές στον Δία και στους άλλους Θεούς «με τα χέρια άνιφτα». Ο μεγάλος αριθμός των υδριοφόρων μορφών και των μικρών πήλινων υδριών στο μικρό ιερό της Δήμητρας στη ΒΑ περιοχή της αρχαίας Πέλλας είναι ενδεικτικός μιας τελετής εξαγνισμού των προσκυνητών, με την χρησιμοποίηση νερού που θα μεταφερόταν με υδρίες στην περιοχή του ιερού.
 
Αναγκαίος είναι ο καθαρμός των χεριών στο περιρραντήριο πριν από την είσοδο στον ναό και πριν από την θυσία, τόσο αυτού που την τελεί όσο και των συμμετεχόντων, και μάλιστα στην πρώτη της φάση (άρχεσθαι). Η περιφορά του κάνιστρου με τις προσφορές και του δοχείου με το νερό σηματοδοτεί την οριοθέτηση του ιερού στον τόπο της θυσίας αλλά και την συγκρότηση μιας κοινότητας που αποδέχεται συγκεκριμένους κανόνες με τον σχηματισμό ενός κύκλου που εγκλείει το ζώο και τους συμμετέχοντες. Οι πιστοί ρίχνουν στα χέρια τους νερό από το δοχείο, ενώ η εξαγνιστική δύναμη της φωτιάς συνδυάζεται με του νερού, καθώς ένα κούτσουρο από την φωτιά βυθίζεται στο νερό και με αυτό ραντίζεται το Ιερό, ο βωμός, οι συμμετέχοντες. Με το νερό του δοχείου ραντίζεται και το ζώο, η απότομη αντίδραση του οποίου εκλαμβάνεται ως συναίνεση για την θυσία. Κάποιες φορές ο εξαγνισμός του ζώου γινόταν σε ιδιαίτερη πηγή.
 
Οι Νύμφες, Ωκεανίδες, Νηρηίδες, Ποταμίδες, Ναϊάδες, λατρεύονταν σε Ιερά που ονομάζονταν Νυμφαία, που ειδικά τα θολωτά τμήματά τους, μιμούνταν σπηλιές.
 
Εύκολα μπορείς να δεις Νύμφη να λούζεται ή να χορεύει σε πηγή, αν μπορέσεις να γίνεις ένα με την Φύση. Είναι αόρατες για τα μιαρά ακάθαρτα μάτια των θνητών κι επικίνδυνες για τον μαζάνθρωπο των τσιμεντοπόλεων.

Αναξίμανδρος, τι λένε Νίτσε-Χάιντεγκερ

Αναξίμανδρος:(περίπου 610/611-545 π.Χ.)

Το γίγνεσθαι και το άπειρο

§1

Η επι-στροφή στους Προ-σωκρατικούς στοχαστές αποτελεί, για τους κορυφαίους φιλοσόφους των καιρών μας, όπως ο Νίτσε και ο Χάιντεγκερ, μια στροφή στην αρχέγονη βάση της σύγχρονης σκέψης και επ’ ουδενί μια πληκτική ιστοριογραφική αναδιήγηση παρελθοντικών ιδεών ή απόψεων. Γι’ αυτό και οι προαναφερθέντες Γερμανοί φιλόσοφοι κάνουν ένα βήμα πίσω, προς τις απαρχές της φιλοσοφικής σκέψης, προς τους προσωκρατικούς, και στην περίπτωσή μας προς τον Αναξίμανδρο, για να μεταστοχαστούν πάνω στα αδιέξοδα του σήμερα και να δώσουν νέα πνοή, κατά το δυνατόν, στην αυθεντικότητα/αποτελεσματικότητα του σημερινού φιλοσοφείν, το οποίο ολοταχώς τείνει να εκφυλίζεται, κυρίως σε ακαδημαϊκό επίπεδο, σε γοερές κραυγές αποστεωμένων νεκροκεφαλών. Ποιος είναι ο Αναξίμανδρος; Ένας από τους πρώτους θεμελιωτές του φιλοσοφικού στοχασμού και της επιστήμης. Ανήκει, ως γνωστόν, στον κύκλο των Μιλήσιων φιλο-σόφων και λογίζεται μαθητής του Θαλή και διάδοχός του ως προς τη στοχαστική διερεύνηση της βαθύτερης αρχής ή ουσίας της υλικής πραγματικότητας. Ασχολήθηκε ενεργά με τα κοινά της πόλης του και κατόρθωσε να συνδυάσει στοχαστικό βλέμμα και σκεπτόμενη δράση. Είναι αλήθεια πως κατά την εποχή εκείνη η διάθεση για φιλοσοφικό στοχασμό προέκυπτε, ως επί το πλείστον, από υπαρκτές πρακτικές και υλικές ανάγκες.

§2

Σύμφωνα με τον Νίτσε, η μορφή του Αναξίμανδρου ομιλεί προς εμάς τη γλώσσα της ευκρίνειας (Kritische Studienausgabe I, σ.817). Στη συνάφεια τούτη, η σκέψη του, αποφθεγματικά διατυπωμένη μη έναν αστραφτερό λόγο, «αποτελεί ορόσημο στο μονοπάτι της ύψιστης σοφίας» (ό.π., σ. 818). Στα κύρια ενδιαφέροντά του συγκαταλεγόταν μια καθολική σύλληψη της φυσικής εξέλιξης του κόσμου. Προς αυτή την κατεύθυνση επιχείρησε να συλλέξει όλη τη διάσπαρτη εμπειρία της εποχής του και με το λεπτό φιλο-σοφικό του αισθητήριο να εξοικειώσει την πόλη με τον κόσμο της τάξης και της συγκεκριμένης εξήγησης ή κατανόησης των πραγμάτων. Στον τομέα των κοσμολογικών και ιστορικο-γεωγραφικών του μελετών και με βάση τα υλικά πρωτ-αρχικά στοιχεία, διατύπωσε την υπόθεση για την προέλευση της ζωής από το υλικό της περιβάλλον και εντός αυτού· στην αναλογία τούτη ασχολήθηκε και με τη δομή του σύμπαντος. Τούτο σημαίνει ότι δεν εκχωρεί στο θεϊκό στοιχείο κανένα υπέρ το φυσικό σύμπαν του ανθρώπου μετα-φυσικό πεδίο αυτόνομης δράσης. Έτσι, πέραν κάθε τελεολογίας και μετα-φυσικής περίσφιξης, καλλιεργεί έναν φιλο-σοφικό στοχασμό, που εισάγει, για πρώτη φορά, στην ιστορικότητα των ανθρώπων, την έννοια του απείρου ως υπο-κειμένου της αεί κινούμενης ζωής και φύσης. Αυτή η έννοια συνιστά την καθολική αρχή, στη βάση της οποίας εκτυλίσσεται οποιαδήποτε κίνηση προς τη σύλληψη «του αιώνιου, του άφθαρτου, του αγέννητου» (Νίτσε ό.π.). Είναι η ίδια αρχή με το Είναι του Χάιντεγκερ ή το Απόλυτο του Χέγκελ, ομόλογα βεβαίως αμφότερα ‒Είναι και Απόλυτο‒ προς την ιστορικότητα της εποχής τους.

§3

Ι. Κείμενο

 «Ἀναξίμανδρος μὲν Πραξιάδου Μιλήσιος Θαλοῦ γενόμενος διάδοχος καὶ μαθητὴς ἀρχήν τε καὶ στοιχεῖον εἴρηκε τῶν ὄντων τὸ ἄπειρον, πρῶτος τοῦτο τοὔνομα κομίσας τῆς ἀρχῆς. Λέγει δ’ αὐτὴν μήτε ὕδωρ μήτε ἄλλο τι τῶν καλουμένων εἶναι στοιχείων, ἀλλ' ἑτέραν τινὰ φύσιν ἄπειρον, ἐξ ἧς ἅπαντας γίνεσθαι τοὺς οὐρανοὺς καὶ τοὺς ἐν αὐτοῖς κόσμους· ἐξ ὧν δὲ ἡ γένεσίς ἐστι τοῖς οὖσι, καὶ τὴν φθορὰν εἰς ταῦτα γίνεσθαι κατὰ τὸ χρεών· διδόναι γὰρ αὐτὰ δίκην καὶ τίσιν ἀλλήλοις τῆς ἀδικίας κατὰ τὴν τοῦ χρόνου τάξιν ... Δῆλον δὲ ὅτι τὴν εἰς ἄλληλα μεταβολὴν τῶν τεττάρων στοιχείων οὗτος θεασάμενος οὐκ ἠξίωσεν ἕν τι τούτων ὑποκείμενον ποιῆσαι, ἀλλά τι ἄλλο παρὰ ταῦτα· οὗτος δὲ οὐκ ἀλλοιουμένου τοῦ στοιχείου τὴν γένεσιν ποιεῖ, ἀλλ’ ἀποκρινομένων τῶν ἐναντίων διὰ τῆς αἰδίου κινήσεως».

 ΙΙ. Μετάφραση

«Ο Αναξίμανδρος, γιος του Πραξιάδη, από τη Μίλητο, που υπήρξε μαθητής και διάδοχος του Θαλή, είπε ότι αρχή και στοιχείο των όντων είναι το άπειρο, πρώτος εισάγοντας [στη φιλοσοφία] τον όρο αυτό: αρχή. Λέει λοιπόν ότι ετούτη δεν είναι ούτε το νερό ούτε κανένα άλλο από τα λεγόμενα «στοιχεία», αλλά κάποια άλλη άπειρη φύση [ή ουσία], από την οποία γεννιούνται όλοι οι ουρανοί και όλοι οι κόσμοι που βρίσκονται μέσα τους· ότι από εκείνα [τα στοιχεία] που γεννήθηκαν τα όντα, σ’ αυτά τα ίδια επιστρέφουν φθειρόμενα κατά φυσική αναγκαιότητα· γιατί αυτά τιμωρούνται και πληρώνουν κατ’ αμοιβαιότητα για την αδικία, σύμφωνα με την τάξη του χρόνου. Είναι λοιπόν φανερό ότι ο Αναξίμανδρος, παρατηρώντας τη μετατροπή των τεσσάρων στοιχείων από το ένα στο άλλο, κανένα απ’ αυτά δεν θεώρησε «υποκείμενο» των άλλων, αλλά κάποιο άλλο κοντά σ’ αυτά· έτσι θεωρεί πως η γένεση των όντων δεν προκύπτει από την αλλοίωση του πρωταρχικού στοιχείου, αλλά από τον αποχωρισμό [ή διαχωρισμό] των αντιθέτων, δυνάμει της αέναης κίνησής τους».

§4 Ερμηνεία-κατανόηση

1. Όλα τα πράγματα ανάγουν την αρχή της ύπαρξής τους στο άπειρο. Πώς νοείται η έννοια τούτη; Θεμελιωδώς συλλαμβάνεται ως μια απροσδιόριστη αρχή, την οποία ο φιλόσοφος περιγράφει, χωρίς να της δίνει κάποιο ορισμό, στο πλαίσιο της λειτουργικής της παρ-ουσίας και του αντίστοιχου ρόλου της μέσα στον υλικό κόσμο. Πέραν κάθε ταύτισής της με το μαθηματικό άπειρο τείνει να εκφράζει το απέραντο μέσα στο χώρο και του χώρου. Είναι δηλαδή εκείνη η υπόρρητη, εν πολλοίς, αρχή, η οποία μέσα στο αχανές του χώρου προορίζεται να διατηρεί την ισορροπία του. Υπόρρητη, όχι με κάποιο μετα-φυσικό νόημα, αλλά ως απέραντη μάζα, που δεν εμφανίζει κάποια εξωτερικά και οφθαλμοφανή όρια. Μόνο ένα τέτοιας σύλληψης άπειρο μας παρέχει τη δυνατότητα να παρακολουθούμε και να κατανοούμε την αέναη κίνηση των πραγμάτων, γενικώς την πορεία του γίγνεσθαι.

2. Η ως άνω απέραντη μάζα ή κάτι όμοιό της δεν είναι στατική/ό ούτε απλώς ένα μίγμα ή μια συσσώρευση στοιχείων παρά μια ενέργεια που εκτυλίσσεται μέσα στο χρόνο. Συνεπώς το άπειρο παραπέμπει σε μια άνευ ορίων ενεργοποίηση, κίνηση, γίγνεσθαι εντός του χρόνου. Ακριβώς επειδή το άπειρο έχει θέση, υπό την έννοια αυτή, μέσα στο χρόνο και δεν είναι άχρονο, καθίστανται δυνατές οι κοσμογονικές μεταβολές και αλλαγές. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, ετούτη η έννοια του απείρου δεν έχει μια ορισμένη ποιότητα μέσα στο χώρο και τον χρόνο, γιατί, αν είχε, δεν θα ήταν άπειρο, αλλά κάτι το περατό. Απ’ αυτή την άποψη παραμένει απροσδιόριστο κατά την ποιότητά του, άρα κάτι το ενιαίο, που υπό-κειται σε κάθε κίνηση, ενέργεια, αντίθεση και συνέχει τις αντίρροπες δυνάμεις, στοιχεία κ.λπ. μέσα στο χώρο και τον χρόνο. 

3. Ο Αναξίμανδρος υποστηρίζει πως ανάμεσα στα συστατικά στοιχεία του κόσμου ή γενικότερα του σύμπαντος υπάρχει μια αντιθετική σχέση, μια αμοιβαία αντί-δραση. Αυτή-εδώ έχει τον χαρακτήρα ενός κοσμικού παίγνιου ανάμεσα στην αδικία και την αντίστοιχη αποζημίωση, ανταπόδοση αυτών των στοιχείων, του ενός προς το άλλο, για τη διαπραττόμενη αδικία, για κάποια αδικοπραξία τους. Με τούτο εννοεί, κατά πάσα πιθανότητα, πως εκείνο που γεννιέται αφαιρεί από αυτό, από το οποίο γεννιέται, π.χ. από το άπειρο, κάτι, το οποίο γυρίζει ξανά και πάλι σε αυτό μέσα από τη φθορά του, με το να φθείρεται. Αυτό που γεννιέται και εκείνο, από το οποίο γεννιέται αυτό, είναι οντότητες: πρόκειται για τα όντα, που γεννιούνται από τα στοιχεία και διαλύονται μέσα σε τούτα. Ετούτη η διάλυση συνιστά την ως άνω αποζημίωση, την επανόρθωση που αποδίδουν τα εν λόγω στοιχεία μεταξύ τους για κάποια αδικία που διέπραξαν.

4. Η ιδέα ή η θεωρία της αδικίας εκφράζει την αντιθετικότητα, την ανταγωνιστικότητα, ως σύμφυτο στοιχείο μιας οργανικής ολότητας. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας ολότητας, η αδικία είναι παρ-ούσα ως εκείνη η δύναμη που υπαγορεύει τους όρους ή τις συνθήκες, δυνάμει των οποίων λαμβάνουν χώρα οι ποσοτικές αλλαγές και οι μετατοπίσεις των αντίθετων στοιχείων μέσα στο χώρο και στην καθορισμένη διάσταση του χρόνου. Ετούτα τα στοιχεία βρίσκονται κυριολεκτικά σε μια άπαυτη και αναπόφευκτη κατάσταση πολέμου, όπου κατά την τάξη του χρόνου, με βάση δηλαδή τη διαταγή του, το ένα υπερισχύει του άλλου. Κατά την εξελισσόμενη όμως διαμάχη του κοσμικού σύμπαντος συμβαίνει, αυτό το στοιχείο που έχει νικηθεί και υποστεί την αδικία, να θριαμβεύει, κατά την τάξη πάντοτε του χρόνου και σε μια συγκεκριμένη βαθμίδα του τελευταίου, να ανταποδίδει έτσι την αδικία που υπέστη, να παίρνει εκδίκηση και ως εκ τούτου να επανορθώνει. Ανάμεσα στα διάφορα αντιθετικά στοιχεία, κάθε απόπειρα για υπέρμετρη επικράτηση του ενός πάνω στο άλλο τιμωρείται. Εν τέλει, η ισορροπία όλων εξασφαλίζεται μέσα από την αέναη κίνησή τους. 

5. Ο Χάιντεγκερ ερμηνεύει το ως άνω κείμενο του Αναξίμανδρου ως την μεγάλη απαρχή της δυτικής σκέψης, προτού ακόμα η τελευταία τούτη παγιδευτεί εντός των ορίων της δυναμικής ανάπτυξης της πλατωνικής και αριστοτελικής μεταφυσικής. Υπ’ αυτή την έννοια, κατά έναν εσχατολογικό τρόπο, η σκέψη του Αναξίμανδρου εκτοπίζει όλες τις μεταγενέστερες μεταφυσικές δεσμεύσεις σχετικά με την αρχή και το τέλος του πεπρωμένου-προορισμού της ιστορικότητας του Είναι. Τούτο σημαίνει πως απελευθερώνει δυνατότητες για μια άλλη πορεία αυτού του πεπρωμένου ή για ένα άλλο πεπρωμένο-προορισμό (Geschick) του Είναι (GA5, σ. 335). Το γίγνεσθαι, συνεχίζει ο γερμανός φιλόσοφος, συνυφαίνεται με το Είναι υπό την εξής έννοια: το πρώτο δεν είναι ένα Μηδέν, αλλά μέρος του Είναι, ανήκει στο Είναι: για να είναι κάτι, πρέπει να είναι σε κίνηση· τουτέστιν, γεννιέται και φθείρεται. Το Είναι, υπ’ αυτό το νόημα, φέρει και αποδίδει, εντυπώνει το γίγνεσθαι, κατά οντολογική-αντιστοιχία, μέσα στην ουσία (ό.π., σ. 343).

6. Σύμφωνα με τον Νίτσε, το γίγνεσθαι συνιστά μια χειραφέτηση από το αέναο Είναι, αλλά αξιόποινη: μια αδικία, που μπορεί να την ξεπληρώσει μόνο η φθορά. Τούτο με τη σειρά του σημαίνει πως το Είναι/ον δεν καταστρέφεται και έτσι, ως αληθές, δεν έχει συγκεκριμένες ιδιότητες, που θα το καθιστούσαν φθαρτό, αλλά παραμένει απροσδιόριστο και με τούτη την έννοια αέναο, αιώνιο. Το γεγονός ακριβώς ότι το Είναι/ον, κατ’ αυτό τον τρόπο, τίθεται πάνω από το γίγνεσθαι των ρευστών ιδιοτήτων διασφαλίζει τόσο την αιωνιότητα του ίδιου όσο και την ύπαρξη του γίγνεσθαι. Υπ’ αυτή την οπτική, αποφαίνεται ο Νίτσε, πως ο Αναξίμανδρος εξετάζει την προέλευση του κόσμου από τη σκοπιά περισσότερο του αρχέγονου ήθους, της ηθικής τάξης του κόσμου, όπως την υπαγορεύει η φύση ως Είναι, παρά από φυσιολογική σκοπιά (ό.π.).