Πέμπτη 2 Νοεμβρίου 2017

ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τῶν συμμοριῶν (14-23)

[14] Ἐγὼ τοίνυν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ταῦτά τε καὶ παραπλήσια τούτοις λογιζόμενος λόγον μὲν οὐδέν᾽ ἐβουλόμην θρασὺν οὐδ᾽ ἔχοντα μάταιον μῆκος εὑρεῖν· τὴν μέντοι παρασκευήν, ὅπως ὡς ἄριστα καὶ τάχιστα γενήσεται, πάνυ πολλὰ πράγματ᾽ ἔσχον σκοπῶν. οἴομαι δὴ δεῖν ἀκούσαντας ὑμᾶς αὐτήν, ἂν ὑμῖν ἀρέσκῃ, ψηφίσασθαι. ἔστι τοίνυν πρῶτον μὲν τῆς παρασκευῆς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ μέγιστον, οὕτω διακεῖσθαι τὰς γνώμας ὑμᾶς ὡς ἕκαστον ἑκόντα προθύμως ὅ τι ἂν δέῃ ποιήσοντα.

[15] ὁρᾶτε γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅτι, ὅσα μὲν πώποθ᾽ ἅπαντες ἐβουλήθητε καὶ μετὰ ταῦτα τὸ πράττειν αὐτὸς ἕκαστος ἑαυτῷ προσήκειν ἡγήσατο, οὐδὲν πώποθ᾽ ὑμᾶς ἐξέφυγεν, ὅσα δ᾽ ἐβουλήθητε μέν, μετὰ ταῦτα δ᾽ ἀπεβλέψατ᾽ εἰς ἀλλήλους ὡς αὐτὸς μὲν ἕκαστος οὐ ποιήσων, τὸν δὲ πλησίον πράξοντα, οὐδὲν πώποθ᾽ ὑμῖν ἐγένετο.

[16] ἐχόντων δ᾽ ὑμῶν οὕτω καὶ παρωξυμμένων, τοὺς διακοσίους καὶ χιλίους ἀναπληρῶσαί φημι χρῆναι καὶ ποιῆσαι δισχιλίους, ὀκτακοσίους αὐτοῖς προσνείμαντας· ἐὰν γὰρ τοῦτ᾽ ἀποδείξητε τὸ πλῆθος, ἡγοῦμαι, τῶν ἐπικλήρων καὶ τῶν ὀρφανῶν καὶ τῶν κληρουχικῶν καὶ τῶν κοινωνικῶν καὶ εἴ τις ἀδύνατος ἀφαιρεθέντων, ἔσεσθαι χίλια καὶ διακόσια ταῦθ᾽ ὑμῖν σώματα.

[17] ἐκ τοίνυν τούτων οἶμαι δεῖν ποιῆσαι συμμορίας εἴκοσιν, ὥσπερ νῦν εἰσιν, ἑξήκοντα σώματ᾽ ἔχουσαν ἑκάστην. τούτων δὲ τῶν συμμοριῶν ἑκάστην διελεῖν κελεύω πέντε μέρη κατὰ δώδεκ᾽ ἄνδρας, ἀνταναπληροῦντας πρὸς τὸν εὐπορώτατον ἀεὶ τοὺς ἀπορωτάτους. καὶ τὰ μὲν σώμαθ᾽ οὕτω συντετάχθαι φημὶ δεῖν· δι᾽ ὃ δ᾽, εἴσεσθε, ἐπειδὰν ὅλον τὸν τρόπον τῆς συντάξεως ἀκούσητε.

[18] τὰς δὲ τριήρεις πῶς; τὸν ἅπαντ᾽ ἀριθμὸν κελεύω τριακοσίας ἀποδείξαντας, κατὰ πεντεκαιδεκαναΐαν εἴκοσι ποιῆσαι μέρη, τῶν πρώτων ἑκατὸν πέντε, καὶ τῶν δευτέρων ἑκατὸν πέντε, καὶ τῶν τρίτων ἑκατὸν πένθ᾽ ἑκάστῳ μέρει διδόντας, εἶτα συγκληρῶσαι συμμορίᾳ σωμάτων ἑκάστῃ τὴν πεντεκαιδεκαναΐαν, τὴν δὲ συμμορίαν ἑκάστῳ τῷ μέρει σφῶν αὐτῶν τρεῖς ἀποδοῦναι τριήρεις.

[19] ἐπειδὰν δὲ ταῦθ᾽ οὕτως ἔχονθ᾽ ὑπάρχῃ, κελεύω, ἐπειδὴ τὸ τίμημ᾽ ἐστὶ τῆς χώρας ἑξακισχιλίων ταλάντων, ἵν᾽ ὑμῖν καὶ τὰ χρήματ᾽ ᾖ συντεταγμένα, διελεῖν τοῦτο καὶ ποιῆσαι καθ᾽ ἑξήκοντα τάλανθ᾽ ἑκατὸν μέρη, εἶτα πένθ᾽ ἑξηκονταταλαντίας εἰς ἑκάστην τῶν μεγάλων τῶν εἴκοσι συμμοριῶν ἐπικληρῶσαι, τὴν δὲ συμμορίαν ἑκάστῳ τῶν μερῶν μίαν ἑξηκονταταλαντίαν ἀποδοῦναι,

[20] ὅπως, ἂν μὲν ὑμῖν ἑκατὸν δέῃ τριήρων, τὴν μὲν δαπάνην ἑξήκοντα τάλαντα συντελῇ, τριήραρχοι δ᾽ ὦσι δώδεκα, ἂν δὲ διακοσίων, τριάκοντα μὲν ᾖ τάλαντα τὴν δαπάνην συντελοῦντα, ἓξ δὲ σώματα τριηραρχοῦντα, ἐὰν δὲ τριακοσίων, εἴκοσιν μὲν ᾖ τάλαντα τὴν δαπάνην διαλύοντα, τέτταρα δὲ σώματα τριηραρχοῦντα.

[21] τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ τὰ νῦν ὀφειλόμεν᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τῶν σκευῶν ἐπὶ τὰς τριήρεις τιμήσαντας ἅπαντ᾽ ἐκ τοῦ διαγράμματος νεῖμαι κελεύω μέρη εἴκοσιν, ἔπειτα ταῖς μεγάλαις ἐπικληρῶσαι συμμορίαις μέρος ἓν χρήστων ἑκάστῃ, τὴν δὲ συμμορίαν ἑκάστην διανεῖμαι τῶν αὑτῆς μερῶν ἑκάστῳ τὸ ἴσον, τοὺς δὲ δώδεκα τοὺς ἐν ἑκάστῳ τῷ μέρει ταῦτ᾽ εἰσπράξαντας τὰς τριήρεις, ἃς ἂν ἕκαστοι λάχωσι, παρεσκευασμένας παρέχειν.

[22] τὴν μὲν δαπάνην καὶ τὰ σκάφη καὶ τοὺς τριηράρχους καὶ τὴν τῶν σκευῶν εἴσπραξιν οὕτως ἂν ἄρισθ᾽ ἡγοῦμαι καὶ πορισθῆναι καὶ παρασκευασθῆναι· πλήρωσιν δ᾽, ἣ καὶ σαφὴς ἔσται καὶ ῥᾳδία, μετὰ ταῦτα λέγω. φημὶ τοὺς στρατηγοὺς δεῖν διανεῖμαι τόπους δέκα τῶν νεωρίων, σκεψαμένους ὅπως ὡς ἐγγύτατ᾽ ἀλλήλων κατὰ τριάκοντ᾽ ὦσι νεώσοικοι, ἐπειδὰν δὲ τοῦτο ποιήσωσι, δύο συμμορίας καὶ τριάκοντα τριήρεις τούτων ἑκάστῳ προσνεῖμαι τῶν τόπων, εἶτ᾽ ἐπικληρῶσαι τὰς φυλάς·

[23] τὸν δὲ ταξίαρχον ἕκαστον, ὃν ἂν ἡ φυλὴ τόπον λάχῃ, διελεῖν τρίχα καὶ τὰς ναῦς ὡσαύτως, εἶτ᾽ ἐπικληρῶσαι τὰς τριττῦς, ὅπως ἂν τῶν μὲν ὅλων νεωρίων ἓν ἑκάστῃ μέρος ᾖ τῶν φυλῶν, τοῦ δὲ μέρους ἑκάστου τὸ τρίτον μέρος ἡ τριττὺς ἔχῃ, εἰδῆτε δ᾽, ἄν τι δέῃ, πρῶτον μὲν τὴν φυλήν, ὅπου τέτακται, μετὰ ταῦτα δὲ τὴν τριττύν, εἶτα τριήραρχοι τίνες καὶ τριήρεις ποῖαι[, καὶ τριάκοντα μὲν ἡ φυλή, δέκα δ᾽ ἡ τριττὺς ἑκάστη τριήρεις ἔχῃ]. ἐὰν γὰρ ταῦθ᾽ οὕτως εἰς ὁδὸν καταστῇ, εἴ τι καὶ παραλείπομεν νῦν (πάντα γὰρ ἴσως εὑρεῖν οὐ ῥᾴδιον), αὐτὸ τὸ πρᾶγμ᾽ ἑαυτῷ εὑρήσει, καὶ μία σύνταξις καὶ πασῶν τῶν νεῶν καὶ μέρους ἔσται.

***
[14] Εγώ λοιπόν, Αθηναίοι, κάνοντας αυτές τις σκέψεις και παρόμοιες προς αυτές, δεν θα επιθυμούσα να εκφωνήσω κανέναν προκλητικό λόγο ούτε και να μακρηγορήσω μάταια· αντίθετα, εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο η προετοιμασία μας θα γίνει όσο το δυνατό καλύτερη και σε όσο πιο σύντομο χρόνο, αντιμετώπισα πολύ μεγάλες δυσκολίες. Νομίζω λοιπόν ότι πρέπει να ακούσετε το σχέδιό μου και, αν το εγκρίνετε, να το ψηφίσετε. Το πρώτιστο λοιπόν και το σημαντικότερο για την προετοιμασία σας, Αθηναίοι, είναι να έχετε τέτοια αποφασιστικότητα, ώστε να κάνει ο καθένας σας αυθόρμητα και πρόθυμα ό,τι τυχόν χρειάζεται.

[15] Γιατί βλέπετε, Αθηναίοι, ότι, όσα σχέδια ως τώρα καταστρώσατε συλλογικά και μετά ο καθένας σας χωριστά θεώρησε καθήκον του να πραγματοποιήσει, τίποτε ως αυτήν τη στιγμή δεν σας ξέφυγε· όσα όμως σχέδια κάνατε, αλλά μετά κοίταζε ο ένας τον άλλον, με τη σκέψη ότι ο καθένας δεν θα κάνει τίποτε προσωπικά, αλλά θα τα πραγματοποιήσει ο γείτονάς του, τίποτε από αυτά ως τώρα δεν πραγματοποιήσατε.

[16] Αφού όμως έχετε τέτοιες διαθέσεις και έχετε ξεσηκωθεί για πόλεμο, φρονώ ότι πρέπει να συμπληρωθεί ο κατάλογος των φορολογουμένων πολιτών και να διευρυνθεί από χίλιους διακόσιους σε δύο χιλιάδες, προσθέτοντας σ᾽ αυτόν οχτακόσιους ακόμη. Γιατί, αν φτάσετε σ᾽ αυτόν τον αριθμό, υπολογίζω ότι, και αν ακόμη εξαιρέσετε τους κηδεμονευομένους, τα ορφανά, τους κληρούχους, τους εξ αδιαιρέτου κληρονόμους και όσους δεν μπορούν να πληρώσουν, θα σας μείνουν αυτά τα χίλια διακόσια άτομα.

[17] Από αυτούς λοιπόν νομίζω ότι πρέπει να σχηματίσετε είκοσι φορολογικές ομάδες, όσες ακριβώς είναι και τώρα, με εξήντα άτομα η καθεμιά. Προτείνω επίσης την καθεμιά από αυτές τις ομάδες να τη διαιρέσετε σε πέντε υποομάδες των δώδεκα ανδρών συγκαταλέγοντας πάντοτε τους λιγότερο πλούσιους με τον πιο εύπορο πολίτη, ώστε να επέλθει ισορροπία. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο υποστηρίζω ότι πρέπει να οργανωθούν τα υπό φορολογίαν άτομα· το γιατί, θα το μάθετε, όταν ακούσετε το σχέδιο της οργάνωσης στο σύνολό του.

[18] Τις τριήρεις όμως πώς θα τις οργανώσουμε; Προτείνω, αφού ανεβάσουμε τον συνολικό αριθμό τους σε τριακόσιες, να σχηματίσουμε είκοσι μοίρες των δεκαπέντε τριήρων δίνοντας στην καθεμιά πέντε από τα πρώτα εκατό, πέντε από τα δεύτερα εκατό και πέντε από την τρίτη εκατοντάδα· στη συνέχεια να δώσουμε με κλήρο σε κάθε φορολογική ομάδα ανά μία μοίρα των δεκαπέντε πολεμικών σκαφών και αυτή με τη σειρά της να παραχωρήσει τρεις τριήρεις σε κάθε υποομάδα της.

[19] Και αφού ρυθμιστούν αυτά έτσι από την αρχή, επειδή το κατ᾽ εκτίμηση φορολογητέο ποσό για όλη την επικράτεια είναι έξι χιλιάδες τάλαντα, προτείνω να το μοιράσετε σε εκατό μέρη από εξήντα τάλαντα το καθένα, για να ρυθμίσετε προς το συμφέρον σας και τα χρήματα· κατόπιν να κληρώσετε πέντε υποομάδες των εξήντα ταλάντων σε καθεμιά από τις είκοσι μεγάλες φορολογικές ομάδες και κάθε μεγάλη φορολογική ομάδα να αναθέσει σε κάθε υποομάδα της την καταβολή εξήντα ταλάντων,

[20] ώστε, αν χρειάζεστε εκατό τριήρεις, τη δαπάνη να καλύπτουν εξήντα τάλαντα και οι τριήραρχοι να είναι δώδεκα· αν πάλι χρειάζεστε διακόσιες τριήρεις, τη δαπάνη να καλύπτουν τριάντα τάλαντα και οι τριήραρχοι να είναι έξι· τέλος, αν χρειάζεστε τριακόσιες τριήρεις, τότε τα τάλαντα που θα καλύψουν τη δαπάνη θα είναι είκοσι και οι τριήραρχοι τέσσερις.

[21] Με τον ίδιο τρόπο, Αθηναίοι, προτείνω να κατανείμουμε σε είκοσι μέρη και τα οφειλόμενα για τις τριήρεις εξαρτήματα εκτιμώντας τα όλα σύμφωνα με τον κατάλογο· εν συνεχεία να αναθέσουμε με κλήρο σε καθεμιά μεγάλη φορολογική μονάδα (: συμμορία) ένα μέρος των οφειλετών και η καθεμιά από αυτές με τη σειρά της να εκχωρήσει σε καθεμιά από τις υποομάδες της το χρέος σε ίσα μέρη· οι δώδεκα που αποτελούν την κάθε υποομάδα, αφού το εισπράξουν, να δώσουν πλήρως εξοπλισμένες τις τριήρεις που τυχόν θα τους έχουν κληρωθεί.

[22] Με αυτόν τον τρόπο νομίζω ότι θα εξασφαλίσουμε και θα οργανώσουμε άριστα τα έξοδα, τα πολεμικά σκάφη, τους τριηράρχους και την είσπραξη των χρημάτων για τον εξοπλισμό των τριήρων. Από εδώ και πέρα θα κάνω λόγο για την επάνδρωση των πολεμικών σκαφών, που και ξεκάθαρη θα είναι και εύκολη. Φρονώ ότι πρέπει να μοιράσουν οι στρατηγοί τα νεώρια σε δέκα μέρη προβλέποντας να υπάρχει σε κάθε μέρος ένας νεώσοικος για τριάντα περίπου τριήρεις, όσο γίνεται πιο κοντά ο ένας στον άλλο, και, αφού κάνουν αυτό, να κατανείμουν στο καθένα από τα δέκα αυτά μέρη δύο μεγάλες φορολογικές ομάδες και τριάντα τριήρεις· κατόπιν να μοιράσουν με κλήρο αυτά τα τμήματα στις φυλές·

[23] ο κάθε ταξίαρχος να χωρίσει το χώρο που θα τύχει με κλήρο στη φυλή καθώς και τις τριήρεις σε τρία μέρη· έπειτα να ορίσουν με κλήρο τις τριττύες, ούτως ώστε σε κάθε φυλή να αναλογεί ένα μέρος από το σύνολο των νεωρίων, η τριττύς να έχει το ένα τρίτο από κάθε μέρος, και, σε περίπτωση που προκύψει κάτι, να γνωρίζετε πρώτα πρώτα πού έχει ταχθεί η φυλή, ύστερα η τριττύς της κάθε φυλής, κατόπιν ποιοι είναι οι τριήραρχοι και ποιες οι τριήρεις· [έτσι, η φυλή θα έχει υπό τη φροντίδα της τριάντα τριήρεις και κάθε τριττύς δέκα]. Αν λοιπόν αυτά μπουν στον δρόμο τους, ο,τιδήποτε παραλείψουμε (γιατί ίσως δεν είναι εύκολο να τα προβλέψει κανείς όλα), αυτό θα διαπιστωθεί στην πράξη· έτσι, θα υπάρχει ένα σύστημα και για τον στόλο στο σύνολό του και για τις μοίρες του.

Ο ελληνικός πολιτισμός έχει γεύση ελευθερίας

Αποτέλεσμα εικόνας για museum paul delvaux sint idesbaldΓια τους Έλληνες, ο πολιτισμός περιστρέφεται γύρω από την ομορφιά. Ο Όμηρος - το αν υπήρξε είναι αδιάφορο - άφησε ένα είδος οικουμενικής γνώσης και η ελληνική μυθολογία μια - μη θρησκευτική - ηθική αξιών
 
 Το να μυηθείς στην ελληνική κουλτούρα σού επιτρέπει να απελευθερωθείς από την αταξία των σύγχρονων αξιών, όπου βασιλεύουν ο ανταγωνισμός και η ωμότητα.
 
Ο ελληνικός πολιτισμός, μας κάνει να αντιληφθούμε ότι στη ζωή μας έχουμε ανάγκη από κάτι που δεν είναι άμεσα χρήσιμο, αλλά τάξεως αισθητικής. Στους Έλληνες, όλος ο πολιτισμός περιστρέφεται γύρω από την ομορφιά. Αυτό που υπερισχύει δεν είναι η χρησιμοθηρία ούτε κάποια αρετή υπαγορευμένη από το υπερπέραν, αλλά η γεύση της ελευθερίας και της πνευματικής μάχης που κάνουν τη ζωή πιο όμορφη. Ακριβώς στο σημείο αυτό είναι που ο ελληνικός πολιτισμός διαφοροποιείται από τον αιγυπτιακό ή τον βαβυλώνιο. H μυθολογία επιβεβαιώνει την ιδέα ότι δεν υπάρχει πρόβλημα που να μη μπορεί να επιλυθεί μέσω της διανοητικής έρευνας και του πολιτισμικού διαλόγου.
 
Τον 4ο αιώνα ο Πλάτωνας θα πει ότι στον Όμηρο βρίσκονται τα πάντα: η ηθική, η πολιτική, αυτό που είναι οι θεοί, πώς φτιάχονται τα πλοία, πώς πολεμούμε, πώς οργώνουμε ή μιλάμε... Ο Όμηρος είναι ένα είδος οικουμενικής γνώσης. Ακόμη και στον Μεσαίωνα, όλα τα έπη επηρεάστηκαν από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Πρόκειται για το θεμέλιο του πολιτισμού μας.
 
H Οδύσσεια είναι «μια Ιλιάδα αντεστραμμένη», κατά κάποιο τρόπο «μία αντι-Ιλιάδα». Το κεντρικό στοιχείο στο οποίο βασίζεται η Ιλιάδα είναι ο ηρωισμός, ως απάντηση στο πρόβλημα της έννοιας της ζωής και του θανάτου. Ο Αχιλλέας πρέπει να επιλέξει ανάμεσα σε μία ζωή ήσυχη μέχρι μία προχωρημένη ηλικία, και σε μία ζωή πολύ σύντομη. Στην πρώτη περίπτωση, θα ζήσει πολύ αλλά δεν θα αφήσει τίποτα μετά τον θάνατό του. Θα σβηστεί σαν να μην υπήρξε ποτέ. Στη δεύτερη περίπτωση, θα πρέπει να βάζει συνεχώς τη ζωή του σε κίνδυνο, αλλά αν πεθάνει, θα επιζήσει διότι θα κατακτήσει τη δόξα ενώπιον των ανθρώπων. Τι είναι λοιπόν η ζωή χωρίς τη δόξα; Ο Αχιλλέας επιλέγει τη δεύτερη λύση. Στα μάτια των Ελλήνων δεν υπάρχεις παρά υπό τον όρο ότι θα γνωρίσεις τη δόξα. Δεν πρέπει να συντηρείς απλώς τη ζωή, αλλά να την κατακτάς. Και ο μόνος τρόπος να την κατακτήσεις είναι ο θάνατος. Ο θάνατος ως μέσον πραγματοποίησης ενός ένδοξου μη θανάτου, ιδού η ελληνική επινόηση. Αλλά στην Οδύσσεια, όταν ο Οδυσσέας μπαίνει στον Άδη και συναντά τη σκιά τού Αχιλλέα που έχει πεθάνει στη μάχη, ο τελευταίος επανέρχεται στο θέμα της επιλογής που έκανε και του λέει ότι θα προτιμούσε να είναι ο τελευταίος των κακομοίρηδων και να είναι στη ζωή, παρά ο πρώτος των νεκρών. H Ιλιάδα και η Οδύσσεια συνομιλούν με τρόπο συναρπαστικό.
 
Τι κι αν δεν υπήρξε ο Όμηρος; Στην επισήμανση ότι κάποιες πρόσφατες ιστορικές μελέτες λένε ότι ο Όμηρος ίσως και να μην υπήρξε ποτέ. Ειλικρινά, αυτό με αφήνει παντελώς αδιάφορο! Εκείνο που μετράει είναι τα υπέροχα κείμενα και ο απόηχός τους. Το ίδιο αιρετικά απαντά και στο ερώτημα ποια είναι η χρησιμότητα των Αρχαίων Ελληνικών. Όταν με ρωτούν σχετικά, απαντώ: σε τίποτα! Όχι περισσότερο από τα σύγχρονα Μαθηματικά ή την Κβαντική Μηχανική. Δεν χρησιμεύουν σε τίποτα, πέρα από το να δίνουν μορφή στον εγκέφαλό μας, να συνθέτουν αυτό που ονομάζουμε κουλτούρα. H επαφή με την ελληνική φιλολογία δεν έχει σχέση με κάποιου είδους χρησιμότητα, αλλά με το συναίσθημα και την ομορφιά.
 
Είμαστε όλοι Έλληνες
 
H προσέγγιση του μύθου, είναι πολύ διαφορετική από εκείνη στην οποία ο πολιτισμός μας σήμερα μας έχει συνηθίσει, παίρνει αποστάσεις από εκείνο που σήμερα μας φαίνεται προφανές. Για παράδειγμα, ο θάνατος είναι αυτό που αδυνατούμε και να το σκεφθούμε, ακόμη περισσότερο που ο πολιτισμός μας βασίζεται στην ιδέα ότι κάθε ον είναι μοναδικό και αναντικατάστατο. H μυθολογία παρουσιάζει μία πιθανή απάντηση, με τη μορφή μιας όμορφης ιστορίας, που σε σημαδεύει πολύ περισσότερο από μια θεωρία. H μυθολογία προτείνει λοιπόν μία στρατηγική απέναντι στον θάνατο. Προτείνει έναν τρόπο να βλέπεις τον εαυτό σου μέσα στον κόσμο.
 
H ηθική που ξεπηδάει μέσα από τον μύθο είναι πολύ διαφορετική από την ηθική όπως την εννοούμε σήμερα. Δεν πρόκειται για ηθική της απαγόρευσης, της αμαρτίας, της τύψης ή της ενοχής. Είναι μια ηθική των αξιών. Και αξία για τους Έλληνες είναι το αγαθόν. H ουσία βρίσκεται στον τρόπο που ζεις, που δρας, που μιλάς, που υποδέχεσαι τον άλλον, που συμπεριφέρεσαι απέναντι σε εχθρούς και φίλους. Όλα αυτά καθορίζουν ό,τι οι Έλληνες αποκαλούν "καλό καγαθό". Όσο για την πίστη, η θρησκευτική πίστη είναι εντελώς απούσα από την ελληνική θρησκεία. Δεν ομιλούμε για θρησκευτική πίστη ως ένταξη σε μια Αλήθεια που μας ξεπερνά και επιβάλλεται από τη συμμετοχή μας σε μια Εκκλησία. Οι ελληνικοί μύθοι δεν συνιστούν αλήθειες στις οποίες πρέπει να ενταχθείς. Τις υιοθετούμε και τις αφήνουμε, τις πιστεύουμε χωρίς να τις πιστεύουμε, τις πιστεύουμε γιατί όλοι οι Έλληνες τις πιστεύουν και γιατί είμαστε Έλληνες.
 
Επιπλέον, υπάρχουν πολλές παραλλαγές σε κάθε μύθο. Οι μύθοι είναι πάνω απ' όλα λογοτεχνικές αφηγήσεις. Όπως σήμερα συμβαίνει με τα μυθιστορήματα, που άλλα δεν είναι πιστευτά και άλλα τα πιστεύεις σαν να ήταν αλήθεια. Οι Έλληνες μάθαιναν την Ιλιάδα και την Οδύσσεια απ' έξω. Αλλά τις πίστευαν; Ναι, εφόσον σκέπτονταν ότι αυτοί οι ήρωες είχαν υπάρξει. Ταυτόχρονα όμως ήξεραν πολύ καλά ότι δεν επρόκειτο παρά για λογοτεχνία.
 
Παράλογος ο... Καρτέσιος
 
Όταν ήμουν νέος, πίστευα για καιρό στην ιδέα της προόδου. Στην ιδέα ότι η επιστήμη και η τεχνική θα καταργούσαν μια μέρα όλες τις προλήψεις. Αν είχα περισσότερο εντρυφήσει στους αρχαίους μύθους, θα είχα καταλάβει νωρίτερα ότι αυτή η ιδέα τού να γίνουμε "κύριοι και κάτοχοι της φύσης" - για να θυμηθούμε τον Καρτέσιο - είναι παράλογη. Πώς θα μπορούσαμε να επιβληθούμε στη φύση αφού είμαστε μέρος της; Για τους Έλληνες, ο άνθρωπος είναι περιορισμένος στον χώρο. Και δεν μπορεί να τον προσπελάσει παρά μόνον αντιλαμβανόμενος ποια είναι η θέση του στον κόσμο και όχι πιστεύοντας ότι μπορεί να πάρει εκείνος τη θέση του κόσμου.

H παθολογική ζήλια

Σχετική εικόναΌλοι μας μπορεί να βιώσουμε ένα αίσθημα ζήλιας στις σχέσεις μας. Ή ζήλια είναι φυσιολογική και μπορεί να εμφανιστεί στις ερωτικές σχέσεις, στις φιλίες ή και στις σχέσεις με τα συγγενικά πρόσωπα. Το άτομο που ζηλεύει αισθάνεται ότι απειλείται η σχέση του από κάποιον άλλον.

Στις ερωτικές σχέσεις, όταν η ζήλια είναι υπερβολική ή αδικαιολόγητη είναι πιθανό να προκαλέσει μεγάλη δυσφορία και στους δύο συντρόφους. Η αντικειμενικά αδικαιολόγητη και επίμονη ζήλια που ενέχει παραληρηματικές ιδέες ονομάζεται παθολογική. Ενέχει έναν μεγάλο φόβο εγκατάλειψης και προδοσίας, ο οποίος πυροδοτεί εκρήξεις οργής, ελεγκτικές συμπεριφορές και αδυναμία ικανοποίησης από την σχέση.

Συχνά (σύμφωνα με έρευνες στο 37-58% των περιπτώσεων), συνυπάρχει κάποια άλλη ψυχιατρική διαταραχή, όπως ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή κάποια διαταραχή προσωπικότητας. Σε άλλες περιπτώσεις συνυπάρχει κατάθλιψη, αλκοολισμός, άνοια και άλλες εγκεφαλικές βλάβες.

Παρόλο, λοιπόν, που δεν υπάρχει αντίζηλος, η παθολογική ζήλια μπορεί να καταστρέψει οριστικά την σχέση. Το άτομο που ζηλεύει παθολογικά βρίσκεται σε συνεχή καχυποψία και ασχολείται εμμονικά με το να αποδείξει ότι οι ανησυχίες του έχουν βάση. Είναι παρεμβατικό στην σχέση του και παραβιάζει τα όρια του συντρόφου του. Ψάχνει συνεχώς στοιχεία, ελέγχοντας κάθε κίνηση του συντρόφου. Όντας μονίμως σε επαγρύπνηση, μπορεί να παρερμηνεύσει το παραμικρό βλέμμα και να το θεωρήσει ύποπτο. Οι επίμονες ανακριτικές ερωτήσεις και οι τσακωμοί είναι αναπόφευκτοι και ψυχοφθόροι για το ζευγάρι.

Γιατί ζηλεύουμε;
Το αίσθημα ζήλιας βιώνεται πολύ νωρίς στην ζωή του ατόμου και επαναλαμβάνεται στις μετέπειτα σχέσεις του. Τα άτομα που ζηλεύουν παθολογικά έχουν βιώσει ασταθείς και ελλιπείς συναισθηματικές σχέσεις από τους φροντιστές τους κατά την παιδική ηλικία, με αποτέλεσμα να μην αισθάνονται ποτέ ασφάλεια και να την επιζητούν συνεχώς. Συνήθως, αν δεν υπάρξει θεραπευτική παρέμβαση, η ανασφάλεια αυτή θα χαρακτηρίζει οποιαδήποτε σχέση του ατόμου, το οποίο θα αναζητά την αγάπη και την φροντίδα που στερήθηκε. Δυστυχώς, ακόμα κι αν βρεθεί ένας σύντροφος ικανός να παρέχει την ασφάλεια αυτή, ο ζηλόφθων σύντροφος θα δυσκολευτεί να πιστέψει ότι είναι άξιος της φροντίδας αυτής και θα την αντιμετωπίσει με καχυποψία. Έτσι θα επαναλαμβάνεται το μοτίβο αναζήτησης και αμφισβήτησης της αγάπης γιατί αυτό είναι το γνώριμο.

Κρίνεται η αξία μας από την απόρριψη ή όχι;

Η απόρριψη πληγώνει. Δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν έχει αισθανθεί αυτό τον πόνο, την αίσθηση ότι εξέτασαν την προσωπική μας αξία και , στο τέλος, μας άφησαν πίσω ως λίγους και απόβλητους. Η απόρριψη ενεργοποιεί στον άνθρωπο το κέντρο του εγκεφάλου που σχετίζεται και με τον σωματικό πόνο: αυτό εξηγεί γιατί νοιώθουμε αληθινό πόνο όταν μας απορρίπτουν.

Το άτομο που απορρίπτεται στην ουσία είναι εκείνο που απλώς δέχεται την απόφαση του ανθρώπου που τον απαρνείται δίχως να μπορεί να κάνει κάτι για να αλλάξει την υπάρχουσα κατάσταση. Τα αισθήματα του ανθρώπου που απορρίπτεται είναι ως επί το πλείστον αρνητικά, ειδικά για τον εαυτό του.

Ο άνθρωπος που βιώνει απόρριψη μειώνει και ο ίδιος επιπλέον την προσωπική του αξία, θεωρώντας πως αν ήταν διαφορετικός το άλλο άτομο δε θα κατέληγε στην απόφαση να τον απορρίψει. Οι σκέψεις αυτές, δυστυχώς, μας κάνουν το μεγαλύτερο κακό, διότι μας απομακρύνουν εμάς από τον εαυτό μας και οδηγούν στην υποτίμηση του εαυτού μας από εμάς τους ίδιους.

Στο άρθρο μου αυτό θα προσπαθήσω να προσεγγίσω την πράξη της απόρριψης με έναν διαφορετικό τρόπο: ας το ομολογήσουμε, η απόρριψη μας τρομάζει επειδή τη βλέπουμε ως την απόδειξη της αναξιότητάς μας, θεωρούμε ότι αφού μας απέρριψαν εμείς είχαμε ολοκληρωτικά την ευθύνη και ήμασταν λίγοι και ανεπαρκείς.

Σύμφωνα λοιπόν με αυτό τον τρόπο σκέψης, ο άνθρωπος που γίνεται "θύμα" απόρριψης ευθύνεται αποκλειστικά ο ίδιος για αυτό, ενώ αυτός που μας απορρίπτει φαντάζει στα μάτια μας ως ο σωστότερος, ο δικαιότερος, αυτός που κάτι είδε για την αξία μας και μας αρνήθηκε.

Είναι όμως αλήθεια αυτό; Ισχύει ότι ο άνθρωπος που μας απορρίπτει είναι πάντα σωστός και δίκαιος; Δηλαδή ο άνθρωπος που με απορρίπτει δεν έχει κανένα ελάττωμα, δεν μπορεί να κάνει λάθος στην κρίση του; Δεν μπορεί να με απορρίπτει εξαιτίας της δικής του λάθος εκτίμησης, κακίας, άγνοιας, ζήλιας;

Ο κόσμος μας δεν είναι αγγελικά πλασμένος, όλοι βλέπουμε καθημερινά ενέργειες ανθρώπων οι οποίες παρακινούνται από ανόητους ή και εξοργιστικούς λόγους. Όταν λοιπόν ο κάθε άνθρωπος μπορεί να παρακινηθεί στη ζωή του από παράλογες σκέψεις και λανθασμένες κρίσεις, γιατί λοιπόν θεωρούμε, απόλυτα και αμετάκλητα, ότι η κρίση του πρέπει πάντα και υποχρεωτικά να είναι σωστή;

Πόσο τελικά η απόρριψη σχετίζεται με την προσωπική μας αξία; Σχετίζεται με εμάς ή περισσότερο με τον χαρακτήρα, τις προτιμήσεις και τις αντιλήψεις του άλλου; Ας υποθέσουμε ότι κάποιος έρχεται και μας λέει ότι αγαπάει να ακούει όλα τα είδη μουσικής εκτός από την όπερα. Ποια θα είναι τα δικά μας συμπεράσματα; ότι η όπερα είναι ένα είδος μουσικής που δεν έχει αξία ή ότι απλώς δεν αρέσει στο συγκεκριμένο άτομο; Σαφώς και θα καταλάβουμε περισσότερα για την προτίμηση του ανθρώπου αυτού στη μουσική παρά για την αξία της όπερας.

Έτσι λειτουργεί η απόρριψη και στους ανθρώπους. Είναι δύσκολο, αλλά ας προσπαθήσουμε να ξεπεράσουμε μέσα μας την αντίληψη πως  η απόρριψη υποδηλώνει ότι εμείς είμαστε λίγοι και ανάξιοι. Η απόρριψη περιγράφει περισσότερο το χαρακτήρα του άλλου παρά τη δική μας αξία, αν το σκεφτούμε καλύτερα.

Η απόρριψη μας προκαλεί πόνο όταν προέρχεται από έναν άνθρωπο που αγαπάμε. Διαφορετικά, θα μας άφηνε και αδιάφορους. Και πάλι δεν πρέπει να της επιτρέπουμε να μας καταβάλλει, σκεπτόμενοι ότι στη ζωή κάθε μικρό εμπόδιο παίζει ένα σπουδαίο ρόλο για τη δική μας βελτίωση. Ο άνθρωπος που δεν εκτιμάει την αγάπη και την προσφορά μας έχει χάσει και ο ίδιος και, μάλιστα, περισσότερο από εμάς.

Ας εκπαιδεύσουμε λοιπόν τον εαυτό μας στο να μη φοβάται την απόρριψη. Πολλές φορές ακόμα και αυτή μπορεί να μας ανοίξει δρόμους που δεν μπορούμε ούτε να το φανταστούμε..

Ο χρόνος σου ανήκει

Δικαιωματικά σου ανήκει. Όπως και η ζωή σου. Απόλυτη ευθύνη έχεις μόνο για αυτή, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις σου. Τι είναι όλα αυτά; Χρόνος.

Μην τον ζητιανεύεις. Μην τον ζητάς καν. Μην αισθάνεσαι ενοχές όταν και αν τον έχεις ανάγκη. Μην απολογείσαι για το γεγονός ότι τον χρειάζεσαι…

Ότι χρειάζεσαι εκείνον και μόνο με την ανεκτίμητη σιωπή του, όταν το όλο τριγύρω μοιάζει με ένα χάος φαινομενικό. Όσο μπαίνεις σε αυτό, τόσο τον χάνεις και μαζί με εκείνον και τον εαυτό σου.

Ο χρόνος με τον εαυτό σου, η ψυχική σου ηρεμία, ή τρικυμία, οι αναμνήσεις και οι μνήμες που ξυπνούν και ξεσπούν, οι άνθρωποι που ήρθαν, έμειναν, ή έφυγαν, ή θα ξανάρθουν κάποτε, δε ξέρεις ποτέ… Όλα κομμάτια σου είναι. Και είναι χρόνος. Και περνάει…

Βίωσέ τον σε φιλιά που κόβουν ανάσες και πάγωσέ τον.

Κλείσου μέσα στην αγκαλιά του, σκέψου βαθιά, αναθεώρησε.

Άλλαξε μέσα από αυτόν, αν το έχεις ανάγκη, το ζητάς… Είναι δικαίωμά σου.

Αξιοποίησέ τον για σένα με όσο πιο υγιή τρόπο γίνεται. Μπορείς.

Σπάσε τα κουτιά που κάποτε ασυνείδητα ίσως σε έβαλαν μέσα και με τον καιρό έγινες ένα μαζί τους. Σπάσε εσύ και ας πονάς. Είναι μέρος της διαδικασίας.

Όσο φοβάσαι τον πόνο, όσο φοβάσαι τον φόβο, τον θρέφεις και παραμένεις στην «ασφάλεια» του να ζεις με αυτό, γιατί κάποτε… έτσι έμαθες.

Δώσε χρόνο στον εαυτό σου λοιπόν, για να σε μάθεις ξανά και αυτή τη φορά ουσιαστικά.

Ό,τι κι αν λένε για το χρόνο, ότι περνάει γρήγορα, ότι πιέζει, ότι σε βιάζει κλπ, μόνο τρόμο καλλιεργούν και είναι τόσο βολικό σε μια εποχή τρομολαγνείας, γεμάτη άγχος και κρίσεις αβάσιμες από παντού.

Ο χρόνος σου ανήκει και σου ανήκει δικαιωματικά σε αυτό εδώ το πέρασμα.

Γιατί ο χρόνος, το πέρασμα είναι… Η αρχή και το τέλος, είναι δεδομένα. Όλο το υπόλοιπο, είναι το «κομμάτι» μας και είναι δικό μας.

Ο πόνος δημιουργεί ανθρώπους με πιο δυνατό πνεύμα

Θα πρέπει να θεωρούμε ότι ο πόνος αποτελεί μια εμπειρία μάθησης. Πρόκειται για μια δοκιμασία που επιτρέπει στο πνεύμα μας να γίνει πιο δυνατό και πιο ικανό να αντιμετωπίζει τις αντιξοότητες.

Συχνά λέγεται ότι, αν καταφέρουμε να ελέγξουμε τον πόνο μας και τον τερματίσουμε, έχουμε το διαβατήριο για την ελευθερία.

Πρόκειται για πολύ όμορφα λόγια και διαβάζοντάς τα μπορεί να αναρωτηθούμε: «Ωραία, πώς γίνεται αυτό; Πώς δίνω τέλος στους φόβους, στις αποτυχίες και στον πόνο μου;».

Για να ελέγξουμε τις συναισθηματικές καταστάσεις μας και να μεταμορφώσουμε την αρνητική ενέργεια που μας βασανίζει, είναι πάντα πολύ χρήσιμο να καταλάβουμε την ανατομία του εσωτερικού μας κόσμου.

Ο πόνος και η λύπη λειτουργούν μέσα στον εγκέφαλό μας μέσω περίπλοκων και ισχυρών μηχανισμών. Έχουν έναν πολύ συγκεκριμένο σκοπό τον οποίο θα εξηγήσουμε στο παρόν άρθρο.

Ελπίζουμε να σας φανεί χρήσιμο.

Ο πόνος και ο «λυπημένος» εγκέφαλος

Ο πόνος είναι ο εσωτερικός διάλογος που πραγματοποιείται μέσα στον εγκέφαλο. Μπορεί να έχουμε οδυνηρές εμπειρίες, να βιώνουμε απώλειες και να αντιμετωπίζουμε αποτυχίες, προδοσία και πικρές απογοητεύσεις. Ωστόσο, άλλο πράγμα ο σωματικός πόνος και άλλο πράγμα ο συναισθηματικός πόνος.

Ο πόνος που μας βασανίζει και μερικές φορές μάς κάνει να πέφτουμε σε κατάθλιψη έχει ως μοναδική του προέλευση τον εσωτερικό διάλογο.

Το ίδιο τραύμα αντιμετωπίζεται διαφορετικά από διαφορετικούς ανθρώπους. Όλα εξαρτώνται από τους εσωτερικούς πόρους και τους διαλόγους που πραγματοποιούν μέσα στον νου τους.

Όταν απενεργοποιείται η αρνητικότητα, τη θέση της παίρνουν η ηρεμία και η ισορροπία. Μπορούμε να καταλάβουμε γιατί υπάρχουν αρνητικές ιδέες. Αν και πρόκειται για κάτι κατανοητό, είναι δύσκολο να τερματίσουμε τη διάσπαση που προκαλούν οι πικρές και οι αρνητικές σκέψεις για να δώσουμε τέλος στον πόνο.

Επειδή ο πόνος είναι κάτι συναισθηματικό και συνδέεται με το πνεύμα, μας παγιδεύει και μας στραγγαλίζει, έτσι δεν είναι εύκολο να ξεφύγουμε από αυτόν απλώς και μόνο επειδή το επιθυμούμε.

Ο «λυπημένος» εγκέφαλος λειτουργεί διαφορετικά

Τα ανθρώπινα όντα έχουν εκατομμύρια νευρικά κύτταρα στον εγκέφαλο που αλληλοσυνδέονται σε ένα πολύπλοκο δίκτυο. Ταυτόχρονα σχηματίζουν αυτό που ονομάζουμε «συνείδηση».

Οι νευροεπιστήμονες μας λένε ότι ο φόβος είναι ένα πολύ ισχυρό συναίσθημα στον εγκέφαλό μας.

Μέσω δομών όπως ο ιππόκαμπος και η αμυγδαλή, ο εγκέφαλος συγκεντρώνει πληροφορίες από το περιβάλλον του για να μας προειδοποιήσει για κινδύνους χωρίς να χρειαστεί εμείς να τους προσέξουμε.

Ο εγκέφαλός μας θέλει να επιβιώσουμε και, λόγω αυτού, τα αρνητικά συναισθήματα όπως ο φόβος, ο πόνος ή η λύπη αποτελούν προειδοποιητικά σημάδια ότι κάτι δεν πάει καλά.

Η λύπη, όπως φαίνεται από τα διαγνωστικά τεστ, προκαλεί μεταβολές σε σχεδόν εβδομήντα διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου.

Η αμυγδαλή, ο ιππόκαμπος, ο προμετωπιαίος φλοιός και η πρόσθια μοίρα της έλικας του προσαγωγίου είναι μερικές από αυτές τις δομές, όπως και μια πολύ ξεχωριστή και ενδιαφέρουσα περιοχή, ο νησιωτικός φλοιός.

Ο νησιωτικός φλοιός αποτελεί ένα μέρος του εγκεφάλου που συνδέεται με την αντίληψη του σώματος και της γεύσης. Όλα αυτά μάς εξηγούν γιατί, όταν είμαστε λυπημένοι και βιώνουμε πόνο, όλα μοιάζουν να σταματούν, συμπεριλαμβανομένων των αισθήσεων όπως η γεύση.

Παρά το γεγονός ότι οι άλλοι μάς λένε να σταματήσουμε να υποφέρουμε και να έρθουμε σε επαφή με την πραγματικότητα, ο εγκέφαλός μας δεν αντιδρά και είμαστε ανίκανοι να συνέλθουμε.

Ο εσωτερικός μουσικός μας παίζει ένα διαφορετικό τραγούδι επειδή ο «λυπημένος» μας εγκέφαλος έχει κάνει τη μουσική της ζωής να σωπάσει.

Ξεπεράστε τον πόνο για να γίνετε πιο δυνατοί

Αξίζει να θυμηθούμε έναν γλυκό στίχο του Leonard Cohen: «τα πάντα έχουν ένα ράγισμα -από εκεί περνάει το φως».

Αν κάτι ραγίσει ή σπάσει, αυτό δεν πρέπει να μας εμποδίσει να προχωρήσουμε μπροστά στη ζωή μας.

Τα ραγίσματα επιδιορθώνονται, όμως η αλλαγή αυτή δεν μας επιτρέπει ποτέ να επιστρέψουμε στην προηγούμενή μας κατάσταση. Δεν θα είμαστε ποτέ πια ίδιοι.

Τώρα είμαστε πιο δυνατοί. Το ράγισμα αφήνει να περάσει το φως της σοφίας, της γνώσης και της μάθησης μέσα από την αλλαγή αυτή.

Για να ξεπεράσετε τον πόνο, πρέπει να δώσετε χρόνο. Γνωρίζετε ήδη ότι ο εγκέφαλος λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο από εδώ και στο εξής. Πρέπει να δείξετε υπομονή και να βρείτε υποστήριξη στους ανθρώπους που σας αγαπούν.

Πρέπει να καταλάβετε ότι ο εγκέφαλός μας θέλει να παραμείνουμε ήρεμοι. Έτσι μπορούμε να εστιάσουμε την ενέργειά μας στην εύρεση μιας λύσης για αυτό που μας ανησυχεί και μας βλάπτει.

Ο στόχος είναι να αλλάξετε κάτι στον εαυτό σας ή να περιβάλλεστε από πράγματα που σας κάνουν να αισθάνεστε καλύτερα. Το να αποδεχτείτε αυτό που συνέβη και το να κινητοποιήσετε τον εαυτό σας για κάτι καινούργιο ή διαφορετικό αποτελούν δύο ουσιαστικά βήματα που πρέπει να κάνετε.

Οι νευρολόγοι μάς λένε πάντα ότι η κατανόηση των μηχανισμών μέσω των οποίων λειτουργεί ο εγκέφαλος μας βοηθούν να διαχειριστούμε πολύ καλύτερα αυτές τις καταστάσεις της λύπης και του πόνου.

Είναι καλό να θυμόμαστε ότι η θλίψη δεν είναι αιώνια αλλά αποτελεί μια προσωρινή διαδικασία που μπορούμε να ξεπεράσουμε προκειμένου να μάθουμε και να συνεχίσουμε να επιβιώνουμε.

Συνεχίζουμε να προσαρμοζόμαστε σε αυτά τα ταραγμένα νερά και μερικές φορές σε πολύ περίπλοκες καταστάσεις.

Όνειρο, Πραγματικότητα και Αλήθεια

Πόση Αλήθεια υπάρχει στη ζωή μας; Πόση ουσία;

Η πραγματικότητα και οι καταστάσεις που βιώνουμε αποτελούν δεδομένα σε μια εξίσωση, που το αποτέλεσμα είναι ασαφές και ο μεγάλος άγνωστος όρος της είμαστε εμείς οι ίδιοι.

Είμαστε ένας όρος μεταβλητός, που προσδιοριζόμαστε από δεδομένα έξω από εμάς και βιώνουμε αποτελέσματα τις πιο πολλές φορές απρόσμενα.

Κάτι όμως, δεν κολλάει σε όλο αυτό. Αδυνατούμε να βρούμε τη σύνδεση ανάμεσα στα γεγονότα και τις καταστάσεις που βιώνουμε και με πιο τρόπο αυτά εξαρτώνται από εμάς. Τις περισσότερες φορές θέλουμε να αλλάξουμε τα δεδομένα τις ζωής μας. επιθυμούμε να ορίσουμε τις συνθήκες, αλλά όλο αυτό μας ξεπερνάει.

Φταίει η ανημποριά μας; Φταίει η έλλειψη γνώσης; Φταίει η έλλειψη σθένους; Φταίει η έλλειψη πίστης στον εαυτό μας;

Και πώς γίνεται μέσα σε όλο αυτό να ψάχνουμε την Αλήθεια; Και ποια Αλήθεια;

Αυτό σημαίνει, ότι συνειδητά ή ασυνείδητα πιστεύουμε ότι η Αλήθεια είναι κάπου αλλού, πέρα από την πραγματικότητα που ζούμε. «Ναι… έτσι είναι τα πράγματα, αλλά κάτι άλλο υπάρχει… κάτι άλλο συμβαίνει».

Και έτσι είναι…

Τα γεγονότα και οι καταστάσεις που βιώνουμε, είναι αποτελέσματα, τα οποία παράγονται μέσα από μια σειρά αιτιών μέσα μας και γύρω μας. Τα αποτελέσματα είναι απτά, ορατά. Οι αιτίες πίσω από αυτά όμως, δεν είναι.

Κλείσε λοιπόν, τα μάτια και αφέσου. Στοχάσου πέρα απ’ ότι είναι απτό. Πέρα από τις μορφές. Γιατί η μορφή δεν χωράει την Αλήθεια. Είναι μόνο ένας αντικατοπτρισμός. Μπορεί να την αποτυπώσει εν μέρει, μα μπορεί και να την κρύψει επιμελώς.

Και πώς θα φτάσω στην αλήθεια;… μπορεί να αναρωτηθείς.

Την Αλήθεια θα τη βρεις στα Όνειρα!

Γιατί η Αλήθεια είναι καθολική. Είναι πέρα απ’ ότι η πραγματικότητα μπορεί να φανερώσει. Δεν έχει περιορισμούς και όρια. Είναι σαν το Όνειρο, που κι αυτό δεν χωράει στην πραγματικότητα, γιατί κι αυτό δεν έχει όρια!

Το Όνειρο δεν χρησιμεύει για να δραπετεύεις από την πραγματικότητα. Το Όνειρο σε βοηθάει να μην δεσμεύεσαι στους περιορισμούς της και χάνεις την ουσία της Αλήθειας.

Το Όνειρο δεσμεύει την πραγματικότητα να είναι συνεπής προς την Αλήθεια σου! Είναι η γέφυρα μεταξύ της πραγματικότητας που βιώνεις και της αλήθειας του ποιος είσαι και πώς αληθινά θέλεις να ζεις.

Το Όνειρο αποκαλύπτει την αλήθεια της ύπαρξής σου. Και η ύπαρξή σου δεν υπόκειται στους περιορισμούς της πραγματικότητας και την φθορά που τη διέπει, αφού είναι αιώνια.

Μέσα στο Όνειρο θα αγγίξεις την πρώτη αίσθηση της αθανασίας, αφού αυτό πηγάζει από την αιωνιότητα της αλήθειας που κουβαλάς μέσα σου!

Καθώς δεν μπορεί το προσωρινό να ορίζει αυτό που είναι αιώνιο, όταν ταυτίζεσαι με την ουσία σου και την αιώνια αλήθεια της, αλλάζεις θέση ως προς τα πράγματα. Ξεφεύγεις από τους περιορισμούς και τις προδιαγραφές της πραγματικότητας.

Ορίζεις εσύ τη μοίρα σου και τη ζωή σου πέρα από τα γεγονότα και τις καταστάσεις που είναι δεδομένα, εφήμερα και περιορισμένα.

Ορίζεις τις συνθήκες της ζωής σου και φτιάχνεις τις δικές σου πραγματικότητες, συνειδητά, ώστε αυτές να αντανακλούν την αλήθεια σου.

Ονειρέψου λοιπόν…. Ονειρέψου!…
Τα όνειρα είναι αθάνατα…
Τα όνειρα είναι φορείς της αλήθειας…
Τα όνειρα είναι φορείς του νοήματος και του σκοπού της ζωής…
Τα όνειρα είναι το αντίδοτο στη στασιμότητα, στη μιζέρια και στην απελπισία που παράγεται από τη ματαιότητα της ύλης.

Δεν έχει τίποτα να κάνει το τί έχεις ή δεν έχεις. Τα Όνειρα αποκαλύπτουν το ποιος είσαι!

Το να ονειρεύεσαι σημαίνει ότι έχεις τη δύναμη να αναλάβεις την ευθύνη για την υλοποίησή τους.

Γιατί δεν ζεις εάν μονάχα ονειρεύεσαι, αλλά και δίχως όνειρα δεν ζεις!

Ζωή είναι να ζεις τα Όνειρα! Να τα οραματίζεσαι και να τα κάνεις να συμβαίνουν!

Ανθρώπινες σχέσεις

Σχέσεις:
Ερωτικές.
Φιλικές.
Συναδελφικές.
Οικογενειακές.
Σχέσεις πάσης φύσεως.

Άχρωμες σαν μια βροχερή μουντή ημέρα.
Ή πολύχρωμες σαν έναν κήπο γεμάτο ολάνθιστα λουλούδια σε όλα τα χρώματα της ίριδας.
Βαρετές και ανούσιες, που δεν σου αφήνουν κανενός είδους σημάδι.
Κι άλλες τόσο προκλητικά δυνατές, που θα τις θυμάσαι για άλλες 100 ζωές αν ζούσες.

Τελευταίες άφησα τις σαρωτικές.
Αυτές που δεν τις περιμένεις.
Που σου ξεσηκώνουν το είναι σου.
Που συνταράσουν την ύπαρξη σου.
Που παίρνει φωτιά το μυαλό σου.
Που από τη μια τις ψάχνεις όπως μια όαση στην έρημο.
Και ταυτόχρονα τις διώχνεις όπως ο διάολος το λιβάνι.
Που νιώθεις πως χάνεις κάθε έλεγχο. Κάθε λογική.
Θέλεις να τις ζήσεις στο έπακρο.

Να νιώθεις πως χτυπάει το μαχαίρι στο κόκαλο.
Πονάς. Αλλά δεν μπορείς να ξεφύγεις.
Νιώθεις αδύναμος. Δέσμιος τους.
Και το γουστάρεις σαν τρελός.
Ζητάς κι άλλο.
Συνεχώς.
Κι ας ξέρεις πως κάθε λεπτό που περνάει θα πονάς ακόμη πιο πολύ.

Να σου πω ένα μυστικό;

Στις ανθρώπινες σχέσεις όπως και στον γραπτό λόγο, λίγο πριν χαθεί το νόημα, πρέπει να βάζεις τελεία.

Να πατάς φρένο.

Δίχως δεύτερη σκέψη.

Μήπως και μπορέσεις να ανήκεις στους τυχερούς, που κρατούν μέσα τους τη γλυκιά ανάμνηση των στιγμών, σαν μάθημα για όλες τις υπόλοιπες…

Ψάχνουμε το τέλειο ταίρι αντί να δημιουργήσουμε την τέλεια αγάπη

Είναι αρκετά συνηθισμένο να μη νοιώθουμε ευχαριστημένοι αναφορικά με τον ερωτικό τομέα της ζωής μας. Μπορεί να είμαστε μόνοι και να θέλουμε να κάνουμε μία σχέση ή μπορεί να έχουμε σχέση αλλά να μην είμαστε ικανοποιημένοι μέσα σ’ αυτή.

Όπως και να ‘χει, συνήθως αποδίδουμε την αιτία απουσίας ικανοποίησης στην ερωτική μας ζωή στο ότι δεν έχουμε βρει το πρόσωπο που είναι κατάλληλο για μας.

Ίσως όμως θα πρέπει να αναρωτηθούμε, μήπως ο παράγων που απαιτείται για μία ευτυχισμένη σχέση, δεν είναι να βρούμε τον τέλειο άνθρωπο, αλλά να τελειοποιήσουμε το πώς τον αγαπάμε;

Πώς οι προτιμήσεις μας μετατρέπονται σε ανάγκες

Συνήθως η αγάπη μας συνοδεύεται από ένα πλήθος αναγκών που περιμένουμε να μας ικανοποιήσει ο άλλος. Π.χ. έχουμε την ανάγκη να μας εκφράζουν αγάπη, αποδοχή και σεβασμό, να μας αφιερώνουν χρόνο, να μας δείχνουν ότι μας καταλαβαίνουν (και άρα μεταξύ άλλων και ότι έχουν και ίδιο σύστημα αξιών και αισθητικής με μας), ότι μας υπολογίζουν, ότι θέλουν πολύ τη συντροφιά μας, ότι μας ποθούν, έχουμε ανάγκη να μας κάνουν να αισθανόμαστε ασφαλείς ότι θα είναι πάντα εκεί για μας κ.λπ.

Ας σημειώσουμε ότι όταν μιλάμε για ανάγκες, δεν ισχύει πως απλά προτιμάμε, πως απλά έχουμε μία ροπή προς τα παραπάνω, αλλά ότι έχουμε την αίσθηση πως πρέπει οπωσδήποτε να τα πάρουμε από τον άλλον. Αυτό το αίσθημα όπως θα δούμε παρακάτω αλλοιώνει την ποιότητα της αγάπης μας.

Η αιτία για το ότι οι προτιμήσεις μας μετατρέπονται σε ανάγκες, είναι σε τελευταία ανάλυση η ίδια: ένα συνειδητό ή υποσυνείδητο αίσθημα ανεπάρκειας (ότι δεν είμαστε εντάξει όπως είμαστε ή ότι δεν κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε) και συνεπαγόμενης ανασφάλειας. Αυτή η ανασφάλεια με τη σειρά της μας κάνει να απαιτούμε επιβεβαίωση απ’ έξω για να καλυφθεί. Όσο πιο έντονο είναι το αίσθημα ανεπάρκειας και ανασφάλειας, τόσο πιο επιτακτικές γίνονται και οι ανάγκες μας που περιμένουν να καλυφθούν από τον άλλον.

Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και συμπεριφορές του άλλου που ενδεχομένως διαφορετικά να τις βρίσκαμε μικρής σημασίας, τώρα που πυροδοτούν το αίσθημα ανασφάλειάς μας και αφήνουν ακάλυπτες τις επιτακτικές μας ανάγκες, μας προκαλούν υπερβολικά αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις.

Η αγάπη υπό αυστηρούς όρους

Επίσης όσο πιο επιτακτικές είναι οι ανάγκες που συνοδεύουν την αγάπη μας, τόσο αυστηρότεροι γίνονται και οι όροι υπό τους οποίους τη νοιώθουμε και την εκφράζουμε στον άλλον και τόσο πιο πιεστικοί γινόμαστε απέναντί του να αλλάξει συμπεριφορά. Με αφορμή δηλαδή κάθε φορά το ότι ο άλλος δεν ικανοποιεί κάποια ανάγκη μας, η αγάπη μας μετατρέπεται σε αρνητικά συναισθήματα. Μετατρέπεται δηλαδή σε θυμό, εκνευρισμό, απογοήτευση, θλίψη, ψυχικό πόνο, απόρριψη που οδηγούν αντίστοιχα σε γκρίνια, παράπονα, ευθεία ή παθητική επιθετικότητα (όπως π.χ. τα μούτρα) και καταπιεστικές απαιτήσεις. (Σημειωτέον ότι τα δυσάρεστα συναισθήματα ακόμα κι αν δεν εκδηλωθούν ανοιχτά, γίνονται αντιληπτά διαισθητικά από τον άλλον).

Ο αρνητισμός εκ μέρους μας απέναντι στον άλλον, όπως είναι ευνόητο, τον κάνει να αισθάνεται άσχημα με τον εαυτό του και απέναντί μας. Κι όταν γινόμαστε αφορμή να αισθανθεί κάποιος άσχημα, είναι επόμενο ότι δεν θα νιώσει για μας αυτά που θέλουμε να νιώσει (δηλαδή αγάπη, ειλικρινή σεβασμό, επιθυμία, αποδοχή, τρυφερότητα, ενδιαφέρον, κατανόηση κ.λπ.). Αντίθετα θα βιώσει αρνητικά συναισθήματα απέναντί μας που θα τον οδηγήσουν ξανά σε δυσάρεστες συμπεριφορές. Αυτές οι συμπεριφορές τού αφήνουν εκ νέου ακάλυπτες τις ανάγκες μας και παράγεται έτσι ένας φαύλος κύκλος που ακόμα κι αν δεν οδηγήσει στο χωρισμό, δεν αφήνει πολλά περιθώρια για μία ευτυχισμένη σχέση.

Τελικά εμείς βγάζουμε το συμπέρασμα ότι ο άλλος είναι ακατάλληλος. Και αναρωτιόμαστε, «πότε επιτέλους θα βρεθεί ο κατάλληλος, το τέλειο ταίρι, η αδελφή ψυχή;» (Στην ουσία, «πότε θα βρεθεί ο άνθρωπος που θα είναι τόσο κοντά στην τελειότητα, ώστε ποτέ να μην πυροδοτεί το αίσθημα ανεπάρκειας και ανασφάλειας που υπάρχει μέσα μας;»)

Η αγάπη υπό λιγότερους όρους

Αν όμως στραφούμε προς τον εαυτό μας και διαλύσουμε το αίσθημα ανεπάρκειας και της συνεπαγόμενης ανασφάλειας, ο παραπάνω φαύλος κύκλος αντιστρέφεται. Ο λόγος είναι ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο καλλιεργούμε μία αγάπη με λιγότερους όρους, πιο ελεύθερη που δέχεται τον άλλον όπως είναι, ακόμα δηλαδή και με τα στοιχεία του που δεν μας αρέσουν.

Αυτή η αγάπη αυξάνει κατακόρυφα τις πιθανότητες να συμβούν δύο πολύ σημαντικά πράγματα: Το πρώτο είναι ότι μερικά αρνητικά στοιχεία του που μας φαίνονταν πολύ σημαντικά μπορεί να μας φανούν ασήμαντα ή και να μην μας τραβούν καν την προσοχή.

Το άλλο είναι ότι η διαρκής ροή της αγάπης μας, κάνει τον άλλον να νοιώθει καλά και ασφαλής μαζί μας. Αυτό σημαίνει ότι θα έχει πιο θετική στάση απέναντί μας και ότι θα έρθει σε θέση να ακούσει πραγματικά αυτά που μας ενοχλούν στην συμπεριφορά του αντί να κοιτάζει πώς θα αμυνθεί ή θα αντεπιτεθεί στην απόρριψή μας. Έτσι μπορεί να αντλήσουμε από εκείνον ένα σημαντικά καλύτερο εαυτό απέναντί μας.

Ασφαλώς μπορεί πράγματι ένας άνθρωπος να μην μας ταιριάζει σε σημαντικό βαθμό ή να έχει κάποια σοβαρά ελαττώματα που δεν συνάδουν με μία αρμονική σχέση. Τότε δεν θα γίνει τίποτα από τα παραπάνω παρ’ όλο που δώσαμε μια τέτοια αγάπη.

Όμως και σ’ αυτήν την περίπτωση θα βγούμε απολύτως κερδισμένοι, διότι όπως είπαμε, για να μάθουμε να αγαπάμε κατ’ αυτόν τον τρόπο, στην ουσία θα έχουμε απαλλαγεί από το αίσθημα ανεπάρκειας και τη συνεπαγόμενη ανασφάλεια. Αυτό σημαίνει ότι θα μας είναι εύκολο να φύγουμε από μία σχέση που δεν μας ικανοποιεί, αφού δεν θα μας κρατούν πια παράλογοι φόβοι και ενοχές που βασίζονται στο αίσθημα ανεπάρκειας. Επιπλέον θα μας είναι εύκολο να βρούμε έναν άνθρωπο με τον οποίο να περνάμε όμορφα και αρμονικά, δεδομένου ότι δεν θα έχουμε πια ανάγκη από αυτό το τέλειο (αλλά ίσως ανύπαρκτο) πρόσωπο με το οποίο να ταιριάζουμε απόλυτα και το οποίο να μην έχει καθόλου ελαττώματα.

Το ξεπέρασμα του αισθήματος ανεπάρκειας, (μίας πεποίθησης ουσιαστικά του τύπου «δεν είμαι εντάξει όπως είμαι» ή «δεν κάνω το καλύτερο που μπορώ σε διάφορες περιστάσεις») ξεπερνιέται μέσα από μία διαδικασία αυτογνωσίας που απαιτεί την εστίαση της προσοχής στο ποιοι είμαστε στ’ αλήθεια εμείς, ποια είναι η πραγματική μας αξία και δύναμη, αντί για το τι κάνει ο άλλος.

Η Σοφία είναι η επιστήμη της Αλήθειας

«Ο βίος ορίζεται από το νόμο της Δύναμης και το νόμο της Ανάγκης» (όσο νικάς τις ανάγκες σου, τόσο δυναμώνεις). -Πυθαγόρας

Η αιτία της ύπαρξης των πραγμάτων είναι η Πρώτη Αξία.

Αυτός που ζητά να μάθει, πρώτα, πρέπει να φαντάζεται και να εξετάζει,
Γιατί η φαντασία είναι η μητέρα της σκέψης και η απορία είναι η μητέρα της Σοφίας.

Μη θαυμάζεις και μην εκπλήσσεσαι με τίποτα: Ερεύνησε τα πάντα. Υπάρχουν περισσότερα πράγματα, στον κόσμο, απ' όσα συλλαμβάνει η φιλοσοφία. Μέσα απ' τη φιλοσοφία καταλήγει κανείς να μην εκπλήσσεται με τίποτα. Τα θεωρήματα της φιλοσοφίας πρέπει ν' απολαμβάνονται όσο γίνεται πιό πολύ, σαν να ήταν η αμβροσία και νέκταρ. Γιατί η ευχαρίστηση που προκύπτει απ' αυτά, είναι γνήσια, αδιάφθορη και θεική.

Επίσης, είναι ικανά να προκαλέσουν μεγαλοψυχία, και παρ' ότι που δεν μπορούν να κάνουν αθάνατο αυτό που είναι θνητό, πάντως, μας επιτρέπουν ν' αποκτήσουμε επιστημονική γνώση των αιώνιων ουσιών.

Η Φιλοσοφία είναι η γνώση των άυλων και αιώνιων πραγμάτων.
Η Φιλοσοφία είναι μια επιθυμία και μια αγάπη για τη σοφία.
Η Σοφία είναι η επιστήμη της αντικειμενοποιημένης αλήθειας.
Η Σοφία είναι ο πολύτιμος λίθος του φιλοσόφου, πάνω απ' όλα.

Γι' αυτό, είναι μεγαλειώδες καθήκον του ανθρώπου να γνωρίζει τον εαυτό του. Γιατί, κανένας άνθρωπος που δεν μπορεί να κυβερνήσει τον εαυτό του, δεν είναι ελεύθερος. Και ποιός μπορεί να κυβερνήσει τον εαυτό του, αν δεν έχει Σοφία και κατανόηση;

Αυτός που, απλά ζει, είναι όπως κάθε άλλο ανόητο και ασυναίσθητο πλάσμα. Αλλά αυτός που γνωρίζει, είναι μέσα του, θεικός.

Οι φιλόσοφοι και οι διδάσκαλοι είναι οι αιτίες που ζούμε καλά και που γινόμαστε σοφοί, σαν συνέπεια στο ότι έχουν ανακαλύψει το σωστό τρόπο πειθαρχίας και διδασκαλίας. Ούτε η τέχνη ούτε η Σοφία μπορούν να επιτευχθούν, δίχως την προπαρασκευαστική μάθησης. Όπως τα μικρότερα Μυστήρια πρέπει να παραδοθούν πριν από τα Μεγαλύτερα, έτσι, η πειθαρχία πρέπει να προηγείται της φιλοσοφίας.

Εκείνος που αναζητά, πάντα βρίσκει: Εκείνος που δε σκάβει, δε βρίσκει ποτέ. Ο κόσμος είναι μία ενότητα, και το σύμπαν και τα πλάσματά του είναι μια ολότητα. Για να καταλάβεις το μέρος, πρέπει να κατανοήσεις το όλο. Αυτός που γνωρίζει καλά τα ολικά, επίσης, θα έχει μια σαφή αντίληψη της φύσης των μερικών.

Υπάρχουν οχτώ όργανα γνώσης:

Η Αίσθηση, η φαντασία, η τέχνη, η γνώμη, η φρόνηση, η επιστήμη, η Σοφία και η σκέψη.
Η Αίσθηση είναι μια απατηλή γνώση που πηγάζει από το σώμα.
Οι αισθητικές αντιλήψεις είναι απατηλές' γιατί, σπάνια διακρίνουμε σωστά, μέσα απ' αυτές.
Η Φαντασία είναι μια γνώση της Ψυχής' η αληθινή ευφυία του Ανθρώπου.
Η Ευφυία είναι για τους άντρες, είτε ένας θεός, είτε ένας δαίμονας.
Η Τέχνη είναι μια συνήθεια που συνεργάζεται με τη Λογική.
Η Φρόνηση είναι μια εκλεκτική συνήθεια της ορθότητας εκείνου που σχεδιάζεις να πράξεις.
Η Επιστήμη είναι μια συνήθεια εκείνων των πραγμάτων που παραμένουν πάντα τα ίδια, με Ομοιότητα.
Η Σοφία είναι μια γνώση των Πρώτων Αιτιών.
Η Σκέψη είναι η αρχή και η πηγή όλων των καλών πραγμάτων.
Η Σοφία είναι αληθινή Επιστήμη.

Η Σοφία είναι η επιστήμη της Αλήθειας που υπάρχει στα όντα.
σ' αυτή τη ζωή, η παρατήρηση και η γνώση της φύσης είναι απεριόριστα πιό τιμητικές παρά οποιαδήποτε άλλη απασχόληση.

Η Μάθηση, η Γνώση και η Σοφία, είναι τα τρία μέρη της εκπαίδευσης.

Η Μάθηση είναι ρηχή, και αποτελείται από εκείνα τα πράγματα που απομνημονεύουμε, και που μας τα λένε. Η Γνώση είναι ουσιαστική, και αποτελείται από εκείνα τα πράγματα που ξέρουμε, και όχι απλά, από τα πράγματα που υποθέτουμε πως πιστεύουμε. Και η νοημοσύνη είναι η αρχή που κυβερνά τα πράγματα.

Η Γνώση είναι η Δύναμη, για την ευτυχία ή για τη δυστυχία.

Η Σοφία υπερέχει απ' όλα, επειδή είναι η ισχυρή ουσία που συνοψίζεται από την πείρα. Με τη Σοφία αντιλαμβανόμαστε όλα τα πράγματα: με τη Σοφία όλα τα πράγματα θεραπεύονται. Η Σοφία, μόνη, είναι η Παρθενική Σοφία, που πάντα γεννάει, αλλά πάντα είναι παρθενική. Και εμφανίζουν τη σοφία των σοφών ως γελοία και ανυπόληπτη, γι' αυτό, φύλαξε την κρίση σου για τον σοφό.

Οι άνθρωποι και στην καλύτερή στιγμή τους είναι, απλά, εραστές της σοφίας. Ο Κόσμος είναι ένα ζωντανό πράγμα, γεμάτο από νοημοσύνη.

Αν και φαίνεται εύκολο να γνωρίζεις τον εαυτό σου, είναι το πιό δύσκολο απ' όλα τα πράγματα. Το μύνημά του είναι, σε κάθε περίπτωση, ν' ανακαλύψεις τη δική σου δύναμη: Αυτό συμβάλλει στη μάθηση της φύσης όλου του υπαρκτού κόσμου. Πράγμα που, είναι αδύνατο, δίχως φιλοσοφία.

Ο κόσμος είναι σαν μια φωτιά που καίει: από την οποία, λίγη είναι καλή για να θερμάνει έναν άνθρωπο, αλλά αν δεχτεί πολλή, θα τον κάψει ολόκληρο. Σ' αυτή τη ζωή, η παρατήρηση και η γνώση της φύσης είναι απεριόριστα πιό τιμητικές παρά οποιαδήποτε άλλη απασχόληση.

Ο κόσμος είναι σαν ένα θέατρο όπου πολλοί παίζουν τους ρόλους τους. Η ίδια η ζωή είναι η υπόθεση: Δράμα, Τραγωδία, ή κωμωδία, ανάλογα με το τι θα διαλέξουν να υποδυθούν οι ηθοποιοί. Αυτοί που παίζουν τον καλύτερο ρόλο είναι οι σώφρονες φιλόσοφοι, των οποίων ο ρόλος είναι να μαθαίνουν τους τρόπους όλων των εθνών και να διακρίνουν το καλό από το κακό.

Ο κόσμος είναι μια σκηνή: Η Ζωή είναι μια μετάβαση: έρχεσαι, βλέπεις, αναχωρείς. Η ζωή είναι σαν μια ατέλειωτη παρέλαση, μακρά σε πορεία, που ενωνόμαστε μαζί της, καθώς περνά. Στό δρόμο, άλλοι βρίσκουν κι άλλοι χάνουν τον προορισμό τους, ετσι που, όταν ερχόμαστε στο τέλος του ταξιδιού μας, βρίσκουμε να έχουν απομείνει λίγοι από εκείνους που βάδιζαν μαζί μας από την αρχή. Γιατί, οι σύντροφοι σ' ένα ταξίδι πρέπει να πρέπει να προσέχουν ο ένας τον άλλο. Οι φίλοι είναι σαν σύντροφοι σ' ένα ταξίδι πρέπει να προσέχουν ο ένας τον άλλο. Οι φίλοι είναι σαν σύντροφοι σε ένα ταξίδι που πρέπει να βοηθούν ο ένας τον άλλο, να επιμένουν στο δρόμο για μια πιό ευτυχισμένη ζωή.

Ο κόσμος είναι σαν μια φωτιά που καίει: από την οποία, λίγη είναι καλή
Λάβε υπ' όψη, Ω Νεόφυτε, αυτή την Αλήθεια:

Δεν υπάρχει τίποτε κρυμμένο που να μην μπορεί ν' ανακαλυφθεί, αν η καρδιά επιθυμεί και η θέληση επιμένει, και αν ο ερευνητής είναι ακούραστος και θαρραλέος.

Γνώρισε τον εαυτό σου και θα γνωρίσεις το σύμπαν. Γι' αυτό ψάξε και θα ανακαλύψεις. Κόπιασε σκληρά, γι' αυτά τα πράγματα' δούλεψέ τα με επιμέλεια, πρέπει να τ' αγαπήσεις, γιατί αυτά θα σε βάλουν στο δρόμο της θείας Αρετής.

Αλλά, πριν πλησιάσεις μια αποστολή, αποφάσισε να την εκπληρώσεις.
Αφού θα έχεις κατέχει αυτά τα πράγματα, Θα γνωρίσεις τη σύσταση των αθάνατων θεών και των θνητών ανθρώπων, με ποιό τρόπο φεύγει το κάθε τι και με ποιό τρόπο αποκτάται γρήγορα.

Και θα μάθεις πως, με τον θεικό νόμο, η φύση είναι σε όλα όμοια.
Ο φόβος είναι ο πιό θανάσιμος αντίπαλος της γνώσης, και η δεισιδαιμονία είναι η μητέρα του φόβου.

Ο ανίδεος άνθρωπος φαντάζεται κινδύνους που μπορεί να μην υπάρχουν, αλλά η γνώση στεφανώνει τον θαρραλέο.

Γίνε θαρραλέος, Ω, άνθρωπε!

Θ' ανοίξω τους Δελφούς και τους ίδιους τους ουρανούς και θα ελευθερώσω τους χρησμούς της θείας σκέψης.

Σπουδαία γεγονότα που, ποτέ, δε βγήκαν από τα μυαλά των προηγούμενων ανθρώπων. Θα τραγουδήσω πράγματα που ήταν κρυμμένα για πολύ καιρό. Είναι απόλαυση να ακολουθείς το έναστρο στερέωμα, και ν' αφήνεις τη γη και τις πληκτικές της χώρες, πίσω, για ν' ανέβεις στα σύννεφα.

Να στηρίζεσαι στους γερούς ώμους του Άτλαντα και να βλέπεις, κάτω μακριά, τους ανθρώπους να περιφέρονται άσκοπα, στερημένους από λογική, ανήσυχους και φοβισμένους για τα μελλούμενα. Έτσι, να τους προτρέπεις και να ξετυλίγεις το βιβλίο της μοίρας

Ο Σοφοκλής για το χρήμα και την καταστροφή που φέρνει στους ανθρώπους

O Σοφοκλής στην τραγωδία του Αντιγόνη με λίγα λόγια ορίζει το κακό που έφερε το χρήμα στους ανθρώπους.

«Τίποτε δεν υπάρχει στον κόσμο, πιο ολέθριο, πιο καταστροφικό από το χρήμα. Γι αυτό γίνονται οι πιο άγριοι, οι πιο ματωβαμένοι πόλεμοι που ρημάζουν τον τόπο, και αυτό ξεσπιτώνει τους ανθρώπους από τα σπίτια τους για να τους βυθίσει στην καταστροφή.

Το χρήμα είναι εκείνο που λερώνει με τη βρωμερή ακαθαρσία του αίσχους τις πιο αγνές παρθενικές ψυχές για να τις εξαφανίσει ολότελα αργότερα. 
Το χρήμα ανάγκασε τον κόσμο να γίνει πανούργος και ασεβής,

κι όσοι πουλήθηκαν με χρήμα για να κατορθώσουν τους πιο πρόστυχους και αισχρούς
σκοπούς, αυτοί δεν μπορεί,

παρά μια μέρα, να πληρώσουν τα σπασμένα.»
 

Το «μπαλέτο» των Πλειάδων: Γιατί τα άστρα του αστερισμού του Ταύρου κάνουν πιρουέτες

Πλειάδες ή Πλειάς ή Μ45 στην Αστρονομία ονομάζεται μία «ανοικτή συστροφή» αστέρων, δηλαδή ένα ανοικτό αστρικό σμήνος, που ανήκει στον αστερισμό του Ταύρου. Από τους αστέρες του σμήνους των Πλειάδων είναι ορατοί με γυμνό μάτι μόνο έξι ή οκτώ, ενώ με το τηλεσκόπιο αποκαλύπτεται ότι το σμήνος αποτελείται από 2.500 περίπου αστέρες μέχρι του 17ου μεγέθους.
 
Σαν χορευτές σε κοσμικό μπαλέτο, τα άστρα του σμήνους των Πλειάδων 445 έτη φωτός από τη Γη κάνουν πιρουέτες

Οι λαμπρότεροι από αυτούς έχουν ιδιαίτερα ονόματα και είναι οι κόρες του Άτλαντος και της Πλειόνης:
 
Αλκυόνη, Μαία, Μερόπη, Ηλέκτρα, Πλειόνη, Κελαινώ, Ταϋγέτη και Στερόπη.
 
Πρόκειται για θερμά μπλε άστρα.
Περιβάλλονται από διάχυτη νεφελώδη ύλη που καλείται συνολικά «νεφέλωμα των Πλειάδων».
 
Οι Πλειάδες απέχουν από τη Γη περίπου 440 ως 480 έτη φωτός. Πιθανολογείται να υπάρχουν εδώ και 100 εκατομμύρια έτη και να προέρχονται από άλλα άστρα που προϋπήρξαν εδώ και 250 εκατομμύρια έτη. Είναι εμφανείς στο βόρειο ημισφαίριο τον χειμώνα και στο νότιο το καλοκαίρι.
 
Τα ονόματά τους δόθηκαν από τις επτά Πλειάδες από την Ελληνική μυθολογία.
 
Η περιστροφή τους γύρω από τον εαυτό τους γίνεται όμως με διαφορετικές ταχύτητες για κάθε άστρο, τις οποίες για πρώτη φορά αποκάλυψαν οι παρατηρήσεις με τη βοήθεια του αμερικανικού διαστημικού τηλεσκοπίου «Κέπλερ».
 
Το «Κέπλερ», αφότου (το 2013) έπαψε να είναι «κυνηγός» εξωπλανητών, έχει στραφεί πια σε άλλα ουράνια σώματα, στο πλαίσιο της δεύτερης φάσης της αποστολής του μετά το 2014, γνωστής ως Κ2. Βοήθησε, έτσι, να δημιουργηθεί ο πληρέστερος μέχρι σήμερα κατάλογος των περιόδων περιστροφής των άστρων των Πλειάδων.
 
Οι ερευνητές της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA), με επικεφαλής την Λουίζα Ρέμπουλ του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνια (Caltech), έκαναν τρεις σχετικές δημοσιεύσεις στο περιοδικό αστρονομίας «Astronomical Journal».
 
Το αστρικό σμήνος των Πλειάδων, στον αστερισμό του Ταύρου, είναι ένα από τα κοντινότερα στη Γη (απέχει μόνο 445 έτη φωτός), γι’ αυτό και είναι σχετικά εύκολο να παρατηρηθεί. Τα άστρα του έχουν μέση ηλικία 125 εκατομμυρίων ετών.
 
Το «Κέπλερ» παρατήρησε περίπου 1.000 άστρα του σμήνους επί 72 μέρες. Όπως προέκυψε, τα άστρα με τη μεγαλύτερη μάζα περιστρέφονται πιο αργά, ενώ τα μικρότερα πιο γρήγορα. Τα μεγάλα άστρα χρειάζονται μία έως 11 γήινες μέρες για μια πλήρη περιστροφή τους (η «μέρα» τους), ενώ τα μικρότερα λιγότερο από μια γήινη μέρα. Συγκριτικά, ο Ήλιος μας κάνει μια «πιρουέτα» κάθε 26 γήινες μέρες.
 
Η βασική αιτία γι’ αυτές τις διαφορές στην ταχύτητα περιστροφής είναι η διαφορετική εσωτερική δομή των άστρων. Τα μεγαλύτερα άστρα των Πλειάδων έχουν έναν τεράστιο πυρήνα, τον οποίο δεν διαθέτουν εκείνα με μικρή μάζα. Τα άστρα με πιο αργή περιστροφή θεωρούνται από τους επιστήμονες πιθανότερο να διαθέτουν κατοικήσιμους εξωπλανήτες.
 
Τώρα, οι επιστήμονες άρχισαν να αναλύουν τα στοιχεία του «Κέπλερ» για το μεγαλύτερο σε ηλικία και πιο μακρινό αστρικό σμήνος της Κυψέλης στον αστερισμό του Καρκίνου.

Η γήρανση είναι μαθηματικά αναπόφευκτη, λένε οι ερευνητές

Αποτέλεσμα εικόνας για xem tướng gian mônΟι άνθρωποι αναζητούν διαρκώς μια θεραπεία για τη γήρανση προσπαθώντας να σταματήσουν τις επιπτώσεις που έχει ο χρόνος στο σώμα. Τον τελευταίο καιρό, μάλιστα, κάποιοι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι η γήρανση μπορεί να μην είναι βιολογικά αναπόφευκτη. Κι αν μπορέσουμε να εντοπίσουμε τα αίτιά της ίσως να είμαστε σε θέση να την εμποδίσουμε να συμβεί ή να την αντιστρέψουμε εξ ολοκλήρου.

Αλλά πρόσφατη έρευνα φέρνει κακά νέα. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Αριζόνα ισχυρίζονται ότι έχουν αναπτύξει μια μαθηματική απόδειξη που δείχνει πως είναι αδύνατον να σταματήσει η διαδικασία γήρανσης. «Η γήρανση είναι μαθηματικά αναπόφευκτη. Δεν υπάρχει λογικά, θεωρητικά, μαθηματικά καμία διέξοδος», δήλωσε η Joanna Masel, μία από τις ερευνήτριες της μελέτης.

Η μαθηματική απόδειξη εξετάζει την ανταγωνιστική ισορροπία που υπάρχει μεταξύ των κυττάρων του σώματός μας καθώς γερνάμε. Από τη μία πλευρά, τα περισσότερα από τα κύτταρά μας επιβραδύνουν φυσικά και η λειτουργία τους επιδεινώνεται καθώς γερνάμε. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι από εμάς έχουν αναπόφευκτα γκρίζα μαλλιά επειδή τα κύτταρα των τριχών σταματούν να δημιουργούν χρωστικές ουσίες. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν στο σώμα ομάδες κυττάρων που στρέφονται ενάντια σε αυτήν τη διαδικασία. Το μόνο πρόβλημα; Αυτά είναι καρκινικά κύτταρα.

Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, ο καρκίνος συμβαίνει σε όλους μας καθώς γερνάμε, ακόμα κι αν δεν προκαλεί συμπτώματα. Και το κύριο πράγμα που εμποδίζει τα καρκινικά μας κύτταρα να μας καταστρέψουν είναι η ύπαρξη των φυσιολογικών και γηρασμένων κυττάρων μας. Χρειαζόμαστε μια ισορροπία μεταξύ αυτών των δυνάμεων για να παραμείνουμε ζωντανοί και μια τέτοια ισορροπία είναι απλώς αδύνατον να διατηρηθεί για πάντα.

Ο κύριος συγγραφέας της μελέτης, Paul Nelson, εξηγεί τη λογική αυτής της διαδικασίας: «Καθώς μεγαλώνουμε, τα περισσότερα κύτταρα χάνουν τη λειτουργία τους και σταματούν να αυξάνονται επίσης. Εάν ξεφορτωθούμε αυτά τα μη λειτουργικά, υποτονικά κύτταρα, τότε αυτό επιτρέπει στα καρκινικά κύτταρα να πολλαπλασιαστούν κι αν ξεφορτωθούμε ή επιβραδύνουμε τα καρκινικά κύτταρα τότε αυτό επιτρέπει να συσσωρευτούν τα υποτονικά κύτταρα. Οπότε το δίλημμα είναι μεγάλο…»

«Μπορεί να είστε σε θέση να επιβραδύνετε τη γήρανση, αλλά δεν μπορείτε να την σταματήσετε», εξήγησε η Masel. Η έρευνα δημοσιεύεται στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών.

Η ζωή είναι ένα ταξίδι που γίνεται παρά τη θέλησή μας

Η ζωή είναι ένα πειραματικό ταξίδι που γίνεται παρά τη θέλησή μας. Είναι ένα ταξίδι του πνεύματος μέσα από την ύλη· καθώς το πνεύμα ταξιδεύει, ο άνθρωπος βιώνει μέσα από το πνεύμα τη ζωή.

Κι έτσι, υπάρχουν ψυχές ονειροπόλες που έχουν ζήσει πιο έντονα, πιο πλατιά, πιο συνταρακτικά από άλλες που έζησαν την εξωτερική ζωή.

Αυτό που μετράει είναι το αποτέλεσμα: ό,τι νιώσαν οι αισθήσεις, αυτό βιώθηκε μονάχα. Μπορεί να επιστρέφει κανείς το ίδιο κουρασμένος από ένα όνειρο, όσο κι από μια εργασία ορατή. Ποτέ δεν ζει κανείς τόσο πολύ όσο όταν σκέπτεται πολύ.

Αυτός που στέκεται στη γωνιά της αίθουσας χορεύει μ’ όλους τους χορευτές. Τα βλέπει όλα, κι επειδή τα βλέπει όλα, τα ζει όλα. Καθώς τα πάντα, στην ουσία τους και στην κατάληξή τους, δεν είναι παρά η δική μας αίσθηση, η επαφή μ’ ένα κορμί αξίζει όσο και η όψη του, ή μέχρι κι η απλή ανάμνησή του. Χορεύω, λοιπόν, όταν βλέπω να χορεύουν. Λέω κι εγώ, σαν τον Άγγλο ποιητή που διηγείται πως κοιτάζει από μακριά, ξαπλωμένος στο χορτάρι, τρεις χωριάτες που θερίζουν: «Υπάρχει κι ένας τέταρτος που θερίζει, κι αυτός είμαι εγώ».

Μου βγαίνει τώρα όλο αυτό, που το λέω όπως το νιώθω, εξαιτίας μιας τεράστιας κούρασης που ένιωσα σήμερα να πέφτει ξαφνικά πάνω μου. Δεν είμαι μόνο κουρασμένος μα και πικραμένος, κι η πίκρα μου είναι εξίσου ανεξήγητη. Αισθάνομαι κάτι ανάμεσα από βαθιά αγωνία και διάθεση να βάλω τα κλάματα — όχι με δάκρυα που κλαίγονται, αλλά που συγκρατιούνται, δάκρυα ενός πόνου της ψυχής κι όχι κάποιου πόνου αισθητού.

Πόσο πολύ έχω ζήσει χωρίς καθόλου να έχω ζήσει! Πόσο έχω σκεφτεί χωρίς καθόλου να έχω σκεφτεί! Βαραίνουν πάνω μου κόσμοι ακίνητης βιαιότητας, περιπέτειας που τέλειωσε δίχως την παραμικρή κίνηση. Είμαι χορτασμένος από αυτό που ποτέ δεν είχα κι ούτε θα ’χω, κουρασμένος από θεούς που ακόμη δεν έχουν υπάρξει. Φέρω πάνω μου τις πληγές από όλες τις μάχες που απέφυγα. Το μυϊκό μου σώμα είναι εξαντλημένο από την προσπάθεια που ούτε καν σκέφτηκα να κάνω.

Μαλθακός, μουγκός, άχρηστος… Ο ουρανός εκεί ψηλά είναι ο ουρανός ενός καλοκαιριού που πέθανε, ατελείωτο. Τον κοιτάω σαν να μην ήταν εκεί. Κοιμάμαι αυτά που σκέφτομαι, περπατώ μένοντας ξαπλωμένος, υποφέρω χωρίς να αισθάνομαι… Η μεγάλη μου νοσταλγία είναι το τίποτα, είναι τίποτα, σαν αυτόν τον ψηλό ουρανό που δεν βλέπω, όπου απρόσωπα κατευθύνω τη ματιά μου.

Φερνάντο Πεσσόα, Το Βιβλίο της Ανησυχίας

Nα φανταστείς τους ανθρώπους σαν μέσα σε μια σπηλιά

Βιβλίο H’ Πολιτεία Πλάτωνος

514 a

Nα φανταστείς τους ανθρώπους σαν μέσα σε μια σπηλιά, κάτω από την γη η οποία έχει την είσοδο της ανοιχτή προς το φως. Εκεί βρίσκονται από παιδικής ηλικίας άνθρωποι δεμένοι και ακινητοποιημένοι, έτσι ώστε να βλέπουν μόνο μπροστά τους. Από ψηλά και μακριά έρχεται σε αυτούς λίγο φωςαπό φωτιά. Μεταξύ της φωτιάς και των δεσμωτών υπάρχει μια οδός που στο πλάι της είναι χτισμένο ένα τοιχίο όπως τα παραβάν που βάζουν μπροστά τους οι ταχυδακτυλουργοί. Φαντάσου τώρα, παράλληλα και πίσω από το τοιχίο, ανθρώπους να κουβαλούν πράγματα, και άλλοτε να μιλούν και άλλοτε όχι. Οι δεσμώτες αυτοί δεν βλέπουν παρά μόνο σκιές. Αυτά που θα έβλεπαν (οι σκιές) θα νόμιζαν ότι είναι τα ίδια τα αντικείμενα, αυτού καθ εαυτού, και γενικά οι δεσμώτες δεν θα θεωρούσαν για αληθινό τίποτε άλλο εκτός από τις κατασκευασμένες σκιές. Αν κάποιος λοιπόν λυνόταν από τα δεσμά του και αναγκαστικά σηκωνόταν όρθιος, έστρεφε το κεφάλι του (που πριν δεν μπορούσε λόγω των δεσμών), και κοιτούσε την φωτιά, όλα αυτά θα τα έκανε με πόνο, και από την λάμψη της φωτιάς θα αδυνατούσε να δει καθαρά εκείνα τα αντικείμενα που μέχρι εκείνη την στιγμή έβλεπε τις σκιές τους. Τι νομίζεις ότι θα έλεγε αυτός, αν του έλεγε κάποιος ότι αυτά που έβλεπε πριν ήταν οφθαλμαπάτες, και ότι τώρα είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα; Θα βρίσκονταν σε δύσκολη θέση, θα νόμιζε ότι εκείνα που έβλεπε τότε ήταν αληθινά αντί αυτών που βλέπει τώρα. Μήπως αν τον ανάγκαζε κανείς να δει το φώς, δεν θα πονούσαν τα μάτια του, και δεν θα έφευγε για να επιστρέψει στα προηγούμενα για να βλέπει άνετα;

Αν κάποιος τον τραβούσε προς τα έξω στο φως μέσα από ανηφορικό και δύσβατο δρόμο, δεν θα υπέφερε με αγανάκτηση; Και αν έβγαινε στο φως του ήλιου, θα μπορούσε να δει έστω και ένα από αυτά που εμείς θεωρούμε αληθινά; Θα είχε ανάγκη λίγο χρόνο για να συνηθίσει, προκειμένου να βλέπει εκείνα που βρίσκονται επάνω. Στην αρχή θα έβλεπε ευκολότερα τις σκιές, μετά τα είδωλα των ανθρώπων, και εν τέλει τα αληθινά αντικείμενα. Και μετά από όλα αυτά θα μπορούσε να δει τον ήλιο, και να σκεφθεί ότι αυτός είναι που δίνει τις εποχές και τον κύκλο του έτους, και εποπτεύει όλα όσα είναι στον κόσμο τον ορατό. Όταν θα θυμάται την πρώτη του κατοικία, και την (ελλειπή) σοφία που είχαν (με τους συνδεσμώτες του), δεν θα καλοτύχιζε τον εαυτό του, και δεν θα λυπόταν τους άλλους; Αν υπάρχουν έπαινοι και βραβεία μεταξύ των δεσμωτών, γι αυτόν που βλέπει πανοραμικά και καθαρά, όσα περνούν από μπροστά τους ποια είναι πρώτα και ποια δεύτερα και ποια συγχρόνως, θα μπορεί να προφητεύει όσα πρόκειται αν ακολουθήσουν, νομίζεις ότι αυτός θα ζήλευε τέτοια βραβεία και εξουσίες;Αν αυτός ο άνθρωπος, ξανακατέβαινε στην σπηλιά και καθόταν πάλι στον πάγκο του, δεν θα ήταν τα μάτια του γεμάτα σκοτάδι, αφού θα ήταν έξω από το φως του ήλιου;

Κι αν έλεγε την γνώμη του στους άλλους αιώνιους δεσμώτες για τις σκιές, πριν ακόμα αποκατασταθεί η όραση του (δεν χρειάζεται βέβαια και πολύς χρόνος να ξανασυνηθίσει κανείς), δεν θα προξενούσε γέλια, και δεν θα έλεγαν οι άλλοι, ότι ανεβαίνοντας επάνω στο φως γύρισε με χαλασμένα μάτια, και πως δεν αξίζει ούτε να δοκιμάσει κανείς να ανέβει επάνω; Και αν κάποιος επιχειρούσε να τους ελευθερώσει και αν τους ανεβάσει επάνω, αν θα τους ήταν εφικτό, θα τον συλλάμβαναν και θα τον σκότωναν;

Οι συνθήκες δημιουργούν τις ιδέες ή μήπως όχι;

Μια γενικά αποδεκτή γνώμη είναι το ότι οι ιδέες πηγάζουν ή επιβάλλονται αποκλειστικά από τις συνθήκες. Αυτή είναι μια ολότελα αστήρικτη άποψη και πιστεύουμε ότι στηρίζεται στην κοινή καταθλιπτική εντύπωση ότι ο άνθρωπος αποτελεί έρμαιο των συνθηκών ή παθητικό δέκτη των συμβάντων της κοινωνικής και φυσικής ζωής.

Αυτή η αντίληψη ενισχύει την αίσθηση της παθητικότητας και μηδαμινότητάς του, ενώ ταυτόχρονα τον απαλλάσσει από το βάρος της ευθύνης του να αντιδράσει και να ανταποκριθεί ορθά και έγκαιρα σε αυτές τις συνθήκες. Και όπως ο άνθρωπος θεωρείται έρμαιο των εξωτερικών συνθηκών, που πάντοτε κάποιοι άλλοι έλλογοι ή άλογοι παράγοντες δημιουργούν, με τον ίδιο τρόπο θεωρούνται και οι ιδέες ως γεννήματα των συνθηκών. Δηλαδή, οι συνθήκες είναι αυτές που ορίζουν και τον άνθρωπο και τις ιδέες. Αυτό το συμπέρασμα βγαίνει από το ότι πάντοτε οι ιδέες αναδύονται έπειτα από συνθήκες πιεστικές, όταν ο άνθρωπος εξαναγκάζεται να δράσει.
 
Είναι όμως τα πράγματα τόσο απλά και ξεκάθαρα;
Πιστεύουμε πως όχι. Τα φαινόμενα είναι ένα απλό είδωλο του πλήθους των γεγονότων της ζωής και της αιτιατής αλυσίδας τους, όπου εμπλέκονται οι σκέψεις, οι επιλογές, οι δράσεις, οι επιρροές σε ένα πολύπλοκο συνεκτικό σύνολο που τελικά καταλήγει να προκαλεί τα φαινόμενα που αντιμετωπίζουμε. Ένα άμεσο παράδειγμα είναι η οικονομική κατάσταση της εποχής μας.
 
Δηλαδή, έχουμε σε έναν συνεκτικό και ζωντανό ιστό τα εξής στοιχεία: τις συνθήκες, τη συνείδηση του ανθρώπου και τις ιδέες ή αρχές. Ειδικότερα:
 
1) τις συνθήκες, όπου εμπίπτουν τόσο οι φυσικές συνθήκες π.χ. το κλίμα, η σωματική διάπλαση, όσο και οι κοινωνικές συνθήκες π.χ. φτώχεια, πόλεμος, ευημερία.
 
2) τη συνείδηση των ανθρώπων, της οποίας ο ρόλος σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο δεν λαμβάνεται σχεδόν καθόλου υπόψη, ενώ αποτελεί την πηγή του κοινωνικού γίγνεσθαι. Η συνείδηση είναι αυτή που περιλαμβάνει και την παθητικότητα είτε ως επιλογή είτε ως αναπόφευκτη αδυναμία. Η συνείδηση όμως, είτε παθητική είτε ενεργητική, δημιουργεί συνθήκες ή συμβάλλει στη δημιουργία τους.
 
Οι κοινωνικές συνθήκες δημιουργούνται στον μεγαλύτερο βαθμό από τον ίδιο τον άνθρωπο. Το ότι μπορεί λίγοι άνθρωποι να τις κατευθύνουν δεν έχει σημασία, γιατί όπου υπάρχουν άνθρωποι υπάρχουν και ανθρώπινες σχέσεις, δηλαδή δρώντα υποκείμενα εκ των οποίων το καθένα έχει έναν βαθμό αυτοβουλίας και αυτεξουσιότητας. Η αυτεξουσιότητα εκφράζεται αφ’ ενός μεν στη δυνατότητα της δράσης και αφ’ ετέρου στην ικανότητα της συνείδησης για επιλογή. Είναι πιθανόν η συνείδηση να γνωρίζει και να επιλέγει το ορθό, αλλά η αντίπαλη δύναμη να είναι υπέρτερη, οπότε θα μπορούμε να πούμε ότι οι εξωτερικές συνθήκες είναι ανυπέρβλητες. Αν όμως η ίδια η συνείδηση είναι αυτή που υπνώττει, τότε τα πράγματα είναι ολότελα διαφορετικά – και αυτό είναι το σύνηθες. Επίσης, ίσως η συνείδηση να ήταν αδιάφορη, τότε που το άτομο θα μπορούσε να παρέμβει αποτελεσματικά και να ξυπνά όταν πλέον οι συνθήκες είναι ανυπέρβλητες. Και σε αυτή την περίπτωση ο άνθρωπος είναι ο δημιουργός των συνθηκών με την επιλεγμένη αδιαφορία του, γιατί η παθητική συνείδηση συχνά είναι επιλογή του ατόμου και έχει το δικό της συγκαλυμμένο μερίδιο συμμετοχής στη δημιουργία των συνθηκών, γιατί επιτρέπει να δημιουργήσουν άλλοι τις δύσκολες συνθήκες ή τις δημιουργεί το ίδιο.
 
3) τις αρχές ή ιδέες που επιβάλλονται από την ανάγκη για συλλογικότητα ή από τη φύση της συλλογικότητας και ενυπάρχουν εν δυνάμει στα πράγματα. Αυτές οι αρχές είναι οι δυνατότητες και, τελικά, οι τρόποι εναρμόνισης των ατόμων με τη συλλογικότητα. Όλες οι ιδέες που γνωρίζουμε είναι σχετικές με τη συλλογικότητα, την ύπαρξη του «άλλου», έστω και αν αυτός ο άλλος είναι η φύση ή ο ίδιος ο εαυτός μας. Η συλλογικότητα δεν μπορεί να αποφευχθεί, γιατί ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και, εκτός τούτου, βρίσκεται σε συνεχή σχέση ακόμη και με το άβιο περιβάλλον του, πράγμα που τον αναγκάζει σε συνεχή επαφή και αντίδραση. Αυτές οι αρχές αποκαλύπτονται σταδιακά στον άνθρωπο ή, με άλλα λόγια, ο άνθρωπος τις προσεγγίζει λόγω της ανάγκης του για συλλογικότητα και το πόσο καλά το κάνει εξαρτάται από το βάθος της συλλογικής συνείδησής του. Οι ιδέες είναι  ελεύθερες από την επιθυμία μας και την άμεση γνώση μας, γιατί είναι ενύπαρκτες στη φύση τη δική μας και των σχέσεων, και, στον βαθμό που η φύση μας και η σχέση είναι αδιάγνωστες, στον ίδιο βαθμό είναι αδιάγνωστες και οι ιδέες, αποκαλυπτόμενες σταδιακά. Το ότι αυτό άπτεται του φιλοσοφικού προβληματισμού δεν είναι κάτι που εμείς επιλέξαμε αλλά εγγενές στα πράγματα και όσοι προσπαθούν να το παρακάμψουν απλώς εθελοτυφλούν. Φυσικά, δεν μπορεί κανείς να περιμένει να απαντήσει στα φιλοσοφικά προβλήματα της ζωής για να δράσει, αλλά απλώς πρέπει να μην επιβάλει ως πανάκεια αυτό που δεν αποτελεί τίποτε άλλο παρά μόνον μια αναγκαία εργαλειακή και ταυτόχρονα ατελέστατη διαχείριση των συνθηκών λόγω της άγνοιάς του. Η ματιά προς το μέλλον πρέπει να είναι απροκατάληπτη και τόσο ελεύθερη όσο είναι δυνατόν, ακόμη και από τον αναπόφευκτο περιορισμό στον οποίο μας υποβάλλει η φύση μας.
 
Η επιβολή ως αναπόφευκτης της αδυναμίας του ανθρώπου απέναντι στις συνθήκες  πρέπει οπωσδήποτε να καταπολεμηθεί, αλλά κυρίως πρέπει να καταπολεμηθεί ο  εφησυχασμός, η φαντασίωση ότι δεν υπάρχει τίποτε που να μπορεί να διαχειριστεί ο άνθρωπος. Το παράδοξο και απαράδεκτο είναι ότι ο άνθρωπος, ενώ θεωρεί τον εαυτό του έρμαιο των συνθηκών, αντιθέτως θεωρεί τους ισχυρούς ικανούς να δράσουν και να επιβάλουν συνθήκες σαν να είναι τα μόνο αυτόβουλα όντα – και γι’ αυτό τους επιρρίπτει την ευθύνη. Πρέπει όμως να απαντήσουμε στο θεμελιώδες ερώτημα: Είναι δυνατόν η αυτοβουλία ή η αυτεξουσιότητα να είναι χαρακτηριστικό μόνον λίγων ανθρώπων; Φυσικά, η δύναμη έχει μεγαλύτερες δυνατότητες δράσης, αλλά δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν άτομα αυτόβουλα και άλλα μη αυτόβουλα. Η αυτοβουλία είναι καθολική αρχή για την ανθρωπότητα και αυτό πρέπει να το δούμε καθαρά.
 
Το ότι ο ανθρώπινος παράγοντας παίζει ρόλο φαίνεται και από δύο παραδείγματα της ιστορίας. Οι ιστορικές συνθήκες στην αρχαία Αθήνα κατέληξαν στον Σόλωνα που έβαλε τα πρώτα και επαναστατικά θεμέλια της δημοκρατίας, ενώ οι ιστορικές συνθήκες στη Γερμανία του μεσοπολέμου του 20ού αιώνα κατέληξαν στον Χίτλερ με τον ναζισμό. Ο λαός με την κουλτούρα του και τις επιλογές του έπαιξε και στις δύο περιπτώσεις σημαντικό ρόλο, στη μία θετικό και στην άλλη αρνητικό. Κάθε εξωτερική συνθήκη προκαλεί μία ανταπόκριση του ανθρώπου και αυτή ακριβώς η ανταπόκρισή του είναι το ζητούμενο, γιατί είναι ανάλογη με τη συνείδησή του και αποτελεί δική του επιλογή.
 
Σε τελική ανάλυση, δεν μπορούμε να κρίνουμε τα πράγματα μόνον από τις συνθήκες της τελευταίας στιγμής, από τις συνθήκες μιας τελικής μάχης όπου οι δυνάμεις παρατάσσονται σε ένα πεδίο με πλήρη ανάπτυξη όπως στον πόλεμο, και όπου μπορεί ο συσχετισμός δυνάμεων να είναι συντριπτικά αρνητικός. Πρέπει να τα κρίνουμε μέσα από όλο το ξετύλιγμα των επιλογών και των γεγονότων στον χρόνο, γιατί οι συνθήκες δημιουργούνται σταδιακά και το τέλος δεν αποτελεί παρά τη συνόψιση όσων κάναμε και δεν κάναμε σε μεγάλο μήκος χρόνου.
 
Όσο οι άνθρωποι είναι εγκλωβισμένοι στην αίσθηση ότι τα πάντα πηγάζουν έξω από αυτούς, τόσο θα είναι ανίκανοι να κατευθύνουν τη ζωή τους. Φυσικά, η ίδια η ζωή και πλήθος άλλων πραγμάτων δεν πηγάζουν από αυτούς, αλλά σαφέστατα έχουν ένα σημαντικό μέτρο δυνατότητας να δημιουργούν και να ασκούν επιρροή στην κοινωνία τους και το περιβάλλον.
 
Θα πρέπει, λοιπόν, να δούμε ευκρινέστερα τα κυρίαρχα πρότυπα και «οράματα» της ανθρώπινης ζωής, για να καταλάβουμε αν υπάρχει όντως μια εκ φύσεως ανικανότητα για επιλογή και δράση ή αν υπάρχει μία βαθύτερη επιλογή για εφησυχασμό που οδηγεί τον άνθρωπο να ακολουθεί πάντοτε την οδό της ελάχιστης αντίστασης, για να είναι ήσυχος για όσον χρόνο ζει. Πιστεύουμε ότι συμβαίνει κυρίως το δεύτερο, ειδικά στον δυτικό κόσμο, το οποίο μάλιστα επιτείνεται από το ότι ο άνθρωπος, φοβούμενος τον θάνατο, αισθάνεται ότι δεν υπάρχει λόγος να οραματίζεται το μέλλον παρά μόνον το άμεσο και χειροπιαστό. Σε αυτή την περίπτωση οι ιδέες, ως αναφερόμενες στο μακρινό μέλλον, είναι μια «πολυτέλεια» γι’ αυτόν, είτε ευημερεί είτε βρίσκεται σε ανάγκη, και δεν υπάρχει ποτέ ο χρόνος ή ο λόγος για να τις προσεγγίσει. Επαφίεται και απαιτεί πάντοτε από άλλους να σκεφθούν και να ερευνήσουν γι’ αυτόν. Η ηθική είναι απόρροια των μεγάλων ιδεών και σαν τέτοια είναι επίσης αδιέξοδη γι’ αυτόν, ωστόσο αντιφάσκοντας με τον εαυτό του επιθυμεί να βρεθούν ηθικοί πολιτικοί να λύσουν τα προβλήματά του, χωρίς όμως να ασχοληθεί ο ίδιος.
 
Αυτές οι αντιφάσεις δεν πρόκειται να λυθούν, αν δεν αναλάβει ο άνθρωπος την ευθύνη της ατομικής του ζωής και το μερίδιό του στη συλλογική ζωή και αν δεν αντιληφθεί και δεν πιστέψει ότι έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει την πραγματικότητα και να την επηρεάσει. Ο καθένας μόνος του μπορεί να είναι αδύναμος συγκριτικά, αλλά οι πολλοί μαζί διαθέτουν την αποφασιστική δυναμική του μέλλοντος.
 
Μάλιστα, η δημοκρατία είναι ένα μοντέλο διακυβέρνησης που, για να λειτουργήσει αληθινά, απαιτεί ανθρώπους υπεύθυνους και με δημιουργική αυτοβουλία. Είναι το πολίτευμα που συνδέει τα άτομα με τη συλλογικότητα και, επομένως, με το πεδίο αρχών που αποτελεί τον συνεκτικό ιστό όλων των κοινωνικών υποκειμένων, ατομικών και συλλογικών.