Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία

3.6. Πεζογραφία

Την Κλασική εποχή, αντίθετα με την ποίηση, που χάνει βαθμιαία τη δύναμή της, η πεζογραφία αναπτύσσεται, μεστώνει και υπηρετεί, μόνη αυτή, τις περιοχές του λόγου που ακμάζουν: τη ρητορεία και τη ρητορική, την ιστοριογραφία, τη φιλοσοφία και τις επιστήμες.

3.6.Α. Ρητορεία και ρητορική

Ρητορεία είναι η έμφυτη ή επίκτητη ικανότητα του ανθρώπου να διαμορφώνει τον προφορικό του λόγο με τρόπο ευχάριστο και πειστικό. Στη γραμματολογία εξετάζουμε τους λόγους που σώθηκαν καταγραμμένοι, τους ρήτορες που τους είχαν συνθέσει και όλες τις σχετικές πληροφορίες.

Ρητορική, ή πληρέστερα ρητορική τέχνη, είναι ένα σύνολο οδηγιών ή κανόνων που μπορούν να διδαχτούν και που όποιος τους ακολουθήσει έχει πολλές πιθανότητες να επιτύχει ως ρήτορας. Στη γραμματολογία εξετάζουμε τις οδηγίες και τους κανόνες που σώθηκαν καταγραμμένοι, τους ρητοροδιδάσκαλους που τους κατάγραψαν και όλες τις σχετικές πληροφορίες.

Τα πρώτα δείγματα ρητορείας τα συναντούμε στα ομηρικά έπη, όταν π.χ. μιλά ο γερο-Νέστορας, «ο γλυκομίλητος αγορητής, που πιο γλυκά απ᾽ το μέλι ανάβρυζαν τα λόγια του απ᾽ το στόμα» (Α 248-9), ή όταν ο Φοίνικας, ο Οδυσσέας και ο Αίαντας προσπαθούν, καθένας με τον τρόπο του, να πείσουν τον Αχιλλέα να παραμερίσει τον θυμό του και να επιστρέψει στις μάχες (I 222-605).

Τα πρώτα δείγματα ρητορικής γνώσης και διδασκαλίας τα συναντούμε πάλι στην Ιλιάδα, όταν ο Αντήνορας περιγράφει πώς μιλούσαν ο Μενέλαος και ο Οδυσσέας στην πρώτη πρεσβεία των Αχαιών στην Τροία (Γ 212-24), και ακόμα όταν ο παιδαγωγός του Αχιλλέα, ο Φοίνικας, ισχυρίζεται πως είχε εντολή να τον «διδάξει» όχι μόνο να πολεμά, αλλά και «να μιλεί στη σύναξη» (I 443).

Οι αρχαίοι πίστευαν πως η ρητορική τέχνη είχε τις ρίζες της στη Σικελία, στις δημοκρατικές Συρακούσες, όπου ο Κόρακας και ο μαθητής του Τισίας επινόησαν τη διαίρεση κάθε λόγου σε προοίμιο, διήγηση, αποδείξεις και επίλογο, και μελέτησαν ορισμένους αποδεικτικούς τρόπους, τις έντεχνες πίστεις και τα επιχειρήματα. Στους ίδιους αποδίδεται και ο ορισμός: ρητορική ἐστι πειθοῦς δημιουργός.

ΚΟΡΑΚΑΣ ΚΑΙ ΤΙΣΙΑΣ

Παρουσιάστηκε μια μέρα ο νεαρός Τισίας στον Κόρακα, που δίδασκε τη ρητορική τέχνη, και του είπε: «Δάσκαλε, χρήματα να σε πληρώσω δεν έχω· ωστόσο, αν με δεχτείς μαθητή, θα σου τη δώσω την αμοιβή σου αν κερδίσω την πρώτη μου δίκη.» Συμφώνησαν, αλλά όταν τελείωσαν τα μαθήματα, ο Τισίας δεν ασκούσε την τέχνη, και ο Κόρακας, που έμενε απλήρωτος, τον πήγε στο δικαστήριο.

Μίλησε πρώτος ο Κόρακας και είπε ότι τα χρήματά του πρέπει να τα πάρει οπωσδήποτε: αν κερδίσει τη δίκη, γιατί θα τον έχουν δικαιώσει οι δικαστές· αν τη χάσει, γιατί ο μαθητής του θα έχει κερδίσει την πρώτη του δίκη, και θα πρέπει, όπως συμφώνησαν, να τον πληρώσει.

Πήρε μετά τον λόγο ο Τισίας και είπε ότι σε καμία περίπτωση δε θα χρειαστεί να πληρώσει: αν κερδίσει τη δίκη, δε θα χρωστά, γιατί οι δικαστές τον δικαίωσαν· αν τη χάσει, δε θα χρωστά, γιατί δεν κέρδισε την πρώτη του δίκη.

Σε αδιέξοδο οι δικαστές, περιορίστηκαν να πουν παροιμιακό λόγο, ότι κακοῦ κόρακος κακὸν ᾠόν.

Ο Τισίας ήταν και αυτός μέλος της πρεσβείας των Λεοντίνων που με ηγέτη τον Γοργία επισκέφτηκαν την Αθήνα το 427 π.Χ., τότε που η σικελική ρητορική παράδοση είδαμε να μεταφυτεύεται στον ελλαδικό χώρο, όπου ήταν γραφτό να ριζώσει. Φορείς της δεν ήταν βέβαια μόνο οι σοφιστές. Ρητοροδιδάσκαλοι ήταν στα κλασικά χρόνια και ρήτορες σαν τον Αντιφώντα (και τον Ισοκράτη), και φιλόσοφοι σαν τον Αριστοτέλη, που ένα από τα σπουδαιότερα συγγράμματά του είναι η Ρητορική.

Ο Αριστοτέλης (Ρητορική 1.3) καθιέρωσε την κατάταξη των λόγων σε τρία γένη:

(α) στο συμβουλευτικό γένος ανήκουν οι λόγοι που εκφωνούνται στην εκκλησία του δήμου ή σε άλλες, όχι απαραίτητα πολιτικές, συγκεντρώσεις·

(β) στο δικανικό γένος ανήκουν οι λόγοι που εκφωνούνται από τους διαδίκους στα δικαστήρια - και ήταν συνηθισμένο φαινόμενο πολίτες που δεν εμπιστεύονταν τις ρητορικές τους ικανότητες να αναθέτουν σε κάποιον επαγγελματία λογογράφο[1] να τους ετοιμάσει ένα λόγο, που τον αποστήθιζαν για να τον απαγγείλουν οι ίδιοι στο δικαστήριο·

(γ) στο επιδεικτικό γένος ανήκουν λόγοι συνθεμένοι είτε για να ακουστούν σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις (σε γιορτές, σε υποδοχές, σε επιμνημόσυνες τελετές κλπ.), είτε για να κυκλοφορήσουν γραπτά, να διαδώσουν τις ιδέες και να επιδείξουν τη μαστοριά του συγγραφέα τους - συχνά και για να χρησιμέψουν ως διδακτικό υπόδειγμα.

Σε γραπτή μορφή, αναθεωρημένη και συμπληρωμένη, κυκλοφορούσαν και συμβουλευτικοί λόγοι, καθώς συχνά οι πολιτικοί ρήτορες δημοσίευαν τις σημαντικότερες δημηγορίες τους θέλοντας και οι συγκεκριμένες προτάσεις τους και η ρητορική τους δεινότητα να γίνουν όσο το δυνατό περισσότερο γνωστές. Το ίδιο ισχύει και για πολλούς δικανικούς λόγους, που οι λογογράφοι συνήθιζαν να τους κυκλοφορούν ως δείγμα της ικανότητάς τους να υποστηρίζουν με επιτυχία τις θέσεις των πελατών τους.

Παρ᾽ όλα αυτά, οι λόγοι που μας σώθηκαν από τον 5ο π.Χ. αιώνα είναι ελάχιστοι. Ξέρουμε ότι ο Θεμιστοκλής, ο Κίμων και άλλοι πολιτικοί ήταν λαμπροί ρήτορες· είναι μαρτυρημένο ότι ο Περικλής, όταν μιλούσε, «άστραφτε και βροντούσε και συντάραζε την Ελλάδα» (Αριστοφάνης)· όμως από τους λόγους που εκφωνήθηκαν την Πεντηκονταετία δε σώζεται ούτε ένας.[2] Τα πρωιμότερα δείγματα ρητορείας που έχουμε είναι οι Τετραλογίες του Αντιφώντα.

ΑΝΤΙΦΩΝ (περ. 480-411 π.Χ.)

Ο Αντιφών, Αθηναίος από τον Ραμνούντα, ήταν συνάμα λογογράφος και δάσκαλος της ρητορικής.[3] Ο Θουκυδίδης, που ήταν μαθητής του, τον χαρακτήρισε εξαιρετικά ενάρετο, «δυνατό μυαλό και άριστο στη διατύπωση της σκέψης του» (8.68). Ολιγαρχικός από πεποίθηση, ο Αντιφών πήρε το 411 π.Χ. ενεργό μέρος στο αποτυχημένο κίνημα για την κατάλυση της δημοκρατίας, δικάστηκε, «απολογήθηκε καλύτερα από κάθε άλλον», αλλά καταδικάστηκε σε θάνατο ως προδότης και το σώμα του ρίχτηκε άταφο έξω από τα σύνορα της Αττικής (Βίος).

Οι τρεις Τετραλογίες, γραμμένες πριν από το 420 π.Χ., δεν είναι πραγματικοί δικανικοί λόγοι αλλά απλά υποδείγματα, δημοσιευμένα στο πλαίσιο της Ρητορικής τέχνης που ο Αντιφών είχε γράψει για τους μαθητές του. Αφορούν φανταστικές υποθέσεις φόνου, και το χαρακτηριστικό τους είναι ότι ο ίδιος είχε συνθέσει και τις τέσσερις αγορεύσεις: την πρωτολογία και τη δευτερολογία τόσο του κατήγορου όσο και του κατηγορούμενου, που βέβαια καθένας τους στόχο είχε να ανατρέψει τα επιχειρήματα του άλλου.[4]

Υποθέσεις φόνου αφορούν και οι τρεις γνήσιοι δικανικοί λόγοι του Αντιφώντα που έχουν σωθεί. Το ύφος τους είναι αυστηρό και λιτό, η δομή τους ξεκάθαρη, οι φράσεις ισοζυγιασμένες. Σπουδαιότερη αρετή τους (όπως και στις Τετραλογίες) είναι η ευρηματική και επιδέξια επιχειρηματολογία, που συχνά βασίζεται στις πιθανότητες, σε αυτό που οι αρχαίοι ονόμαζαν εἰκός.

Η δίκη και η καταδίκη του Αντιφώντα δεν ήταν παρά μία από τις πολλές πολιτικές δίκες που προκάλεσαν οι ιδεολογικές συγκρούσεις, οι φανατισμοί, οι ταραχές και οι αλλεπάλληλες μεταπολιτεύσεις της Αθήνας. Οι αγορεύσεις που ακούστηκαν σε αυτές τις δίκες παρουσιάζουν, όπως και κάθε άλλος πολιτικός λόγος, ξεχωριστό ενδιαφέρον, ιδιαίτερα όταν ο ρήτορας ήταν ο ίδιος κατήγορος ή κατηγορούμενος.

ΑΝΔΟΚΙΔΗΣ (περ. 440-390 π.Χ.)

Η ζωή του ήταν πολυτάραχη. Είκοσι πέντε χρονών κατηγορήθηκε ότι ως μέλος ολιγαρχικής εταιρείας πήρε μέρος στο σκάνδαλο των Ερμοκοπιδών και στη διακωμώδηση των Ελευσινίων Μυστηρίων. Από την πρώτη κατηγορία κατόρθωσε να ξεφύγει· η δεύτερη όμως τον οδήγησε στην εξορία. Προσπάθησε συχνά να επιστρέψει στην Αθήνα (σώζεται ένας λόγος του Περὶ τῆς ἑαυτοῦ καθόδου[5]), αλλά δεν τα κατάφερε. Να επαναπατριστεί μπόρεσε μόνο μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, το 403 π.Χ., όταν δόθηκε γενική αμνηστία. Τρία χρόνια αργότερα βρέθηκε πάλι κατηγορούμενος για ασέβεια. Τότε εκφώνησε τον λόγο Περὶ τῶν μυστηρίων, αθωώθηκε και συνέχισε να πολιτεύεται. Το 392 π.Χ. πήρε μέρος σε διπλωματική αποστολή στη Σπάρτη· όμως ο απολογισμός και οι προτάσεις του στην εκκλησία του δήμου (δημοσιευμένες με τον τίτλο Περὶ τῆς πρὸς Λακεδαιμονίους εἰρήνης) δεν έγιναν δεκτές από τους Αθηναίους, που προτίμησαν να καταδικάσουν τους αποσταλμένους τους σε θάνατο. Για να αποφύγουν την εκτέλεση, τα μέλη της πρεσβείας δραπέτευσαν, και τα ίχνη του Ανδοκίδη χάθηκαν στην εξορία.

Ο Ανδοκίδης δε φαίνεται να είχε ρητορική προπαιδεία. Οι λόγοι του δεν ακολουθούν τους κανόνες της τέχνης· έχουν όμως αυθορμητισμό, αφηγηματική ζωντάνια, αβίαστη ροή και απλή γλώσσα.

Ο Αριστοφάνης κατηγορούσε στις κωμωδίες του τους Αθηναίους ότι άλλο δεν κάνουν από το να δικάζουν και να δικάζονται: «τα τζιτζίκια», έγραψε, «ένα δυο μήνες μόνο τραγουδούν στα κλαδιά· όμως οι Αθηναίοι αδιάκοπα, όλη τους τη ζωή τραγουδούν στα δικαστήρια» (Όρνιθες 39-41). Είχε δίκιο, και δικανικοί λόγοι από ιδιωτικές δίκες μάς σώθηκαν πολλοί.

ΛΥΣΙΑΣ (περ. 445-380 π.Χ.)

Ο Λυσίας ήταν γιος του Κέφαλου, πλούσιου επιχειρηματία που καταγόταν από τις Συρακούσες, αλλά είχε προτιμήσει να ζει στην Αθήνα ως μέτοικος, φίλος του Περικλή και του Σωκράτη. Ο ίδιος έζησε αρκετά χρόνια στους Θούριους της Κάτω Ιταλίας, όπου λένε πως μαθήτεψε στον Τισία, αλλά τελικά γύρισε στην Αθήνα και εργάστηκε ως ρητοροδιδάσκαλος και λογογράφος.

Το 404 π.Χ. η πατρική περιουσία δημεύτηκε και ο αδελφός του Πολέμαρχος θανατώθηκε από τους τριάκοντα τυράννους· έτσι, μετά την παλινόρθωση της δημοκρατίας ο Λυσίας εκφώνησε έναν από τους ωραιότερους λόγους του, τον Κατὰ Ἐρατοσθένους, εναντίον του Ερατοσθένη, του τυράννου που είχε συλλάβει τον αδελφό του.

Από τους 35 συνολικά λόγους που μας σώθηκαν με το όνομά του[6] ξεχωρίζουμε τον Κατὰ σιτοπωλῶν, όπου κατηγορεί ορισμένους σταρέμπορους ότι αγοράζουν μεγάλες ποσότητες για να ανεβάσουν αργότερα τις τιμές· τον Ὑπὲρ τοῦ ἀδυνάτου, όπου ένας ανάπηρος υπερασπίζεται, με πάθος αλλά και με χιούμορ, το δικαίωμά του να εισπράττει «κοινωνικό επίδομα» από την πολιτεία· τέλος την Ὑπέρ τοῦ Ἐρατοσθένους φόνου ἀπολογίαν, όπου ένας αγρότης, ο Ευφίλητος, κατηγορείται ότι με πονηριά έστειλε στο σπίτι του τον Ερατοσθένη, εραστή της γυναίκας του, για να τους πιάσει στο κρεβάτι και να τον σκοτώσει - αλλά φυσικά στην απολογία του το αρνείται.

Ο Διονύσιος από την Αλικαρνασσό, που είχε στη διάθεσή του και μελέτησε πάνω από 230 λόγους του Λυσία, τον χαρακτηρίζει «άριστο κανόνα της αττικής γλώσσας»· επαινεί την ικανότητά του να διαγράφει χαρακτήρες και να διηγείται με ζωντάνια, και ακόμα υπογραμμίζει το απλό λεξιλόγιο, τη φυσικότητα, την πειστικότητα και τη χάρη των λόγων του - αρετές που και εμείς δε μπορούμε παρά να τις επιβεβαιώσουμε.

Οι δικανικοί λόγοι μάς βοηθούν να γνωρίσουμε το σύστημα απονομής δικαίου: τα αδικήματα, τους νόμους, τις ποινές, τη δικονομική τάξη κλπ.· και ακόμα αποκαλύπτουν πλήθος λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής, όταν αφορούν ιδιωτικές υποθέσεις, και της δημόσιας ζωής, όταν αφορούν υποθέσεις δημόσιες. Διαφορετικά πεδία φωτίζουν ορισμένοι επιδεικτικοί λόγοι, συνθεμένοι από σημαντικές προσωπικότητες που εκθέτουν τις απόψεις τους σε καίρια θέματα με πανελλήνιο ενδιαφέρον. Παράδειγμα οι πολλοί επιδεικτικοί λόγοι του Ισοκράτη.

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ (436-338 π.Χ.)

Ο Ισοκράτης, Αθηναίος από πλούσιο σπίτι, μαθήτεψε στον Πρόδικο και στον Γοργία. Μετά την ήττα της Αθήνας, έχοντας χάσει ένα μέρος από την περιουσία του εργάστηκε για ένα διάστημα ως λογογράφος. Αργότερα, ακολουθώντας την πραγματική του κλίση ίδρυσε ρητορική σχολή και δίδαξε για περισσότερα από πενήντα χρόνια. Η σχολή του, ανταγωνιστική της πλατωνικής Ακαδημίας, είχε μεγάλη επιτυχία: διάσημοι μαθητές της ήταν ο Νικοκλής, γιος του βασιλιά της Κύπρου Ευαγόρα, ο Σπεύσιππος, που διαδέχτηκε τον Πλάτωνα στην ηγεσία της Ακαδημίας, ο Θεόπομπος και ο Έφορος, οι ιστορικοί, και από τους νεότερους ρήτορες ο Ισαίος, ο Λυκούργος και ο Υπερείδης.

Παράλληλα με τη διδασκαλία του ο Ισοκράτης δημοσίευσε μια σειρά από επιδεικτικούς λόγους με πολιτικό περιεχόμενο και τίτλους όπως Πανηγυρικός, Ἀρεοπαγιτικός, Περὶ εἰρήνης, Παναθηναϊκός, Πλαταϊκός κ.ά. Παρακολουθούσε τις εξελίξεις, έβλεπε πως ο ελληνικός κόσμος, κομματιασμένος καθώς ήταν, δε θα μπορούσε να ορθώσει ανάστημα απέναντι στην Περσία, και καλλιεργούσε με θέρμη την ιδέα της πανελλήνιας σύμπραξης, όπως την είχε διατυπώσει πρώτος ο δάσκαλός του ο Γοργίας. Αρχικά υποστήριζε ότι ο ηγετικός ρόλος ανήκε δικαιωματικά στην Αθήνα και τη Σπάρτη, για το δοξασμένο τους παρελθόν. Αργότερα αναγνώρισε ότι την ηγεσία της πανελλήνιας κίνησης εναντίον των Περσών μπορούσε να την αναλάβει και ο Φίλιππος της Μακεδονίας. Επιδεικτικές σε πολιτικά θέματα ήταν και οι Επιστολές που ο Ισοκράτης έστελνε σε σημαίνοντα πρόσωπα (το Διονύσιο των Συρακουσών, τον Φίλιππο, τον μακεδόνα στρατηγό Αντίπατρο κ.ά.), και που ο ίδιος φρόντιζε να αντιγραφούν και να κυκλοφορήσουν. Μας σώθηκαν εννιά, αλλά σίγουρα δεν είναι όλες δικές του.

Από τα υπόλοιπα έργα ενδιαφέρον παρουσιάζουν (α) δύο επιδεικτικοί λόγοι, Ἑλένη και Βούσιρις, όπου ο Ισοκράτης επισημαίνει λάθη των ομότεχνών του και παραθέτει δικά του υποδείγματα ρητορικών ασκήσεων: ένα εγκώμιο της ωραίας Ελένης και μιαν απολογία του Βούσιρη, του αιγύπτιου βασιλιά που θυσίαζε τους ξένους στον Δία· (β) δύο ακόμα επιδεικτικοί λόγοι, ο προγραμματικός Κατὰ τῶν σοφιστῶν (390; π.Χ.) και ο αυτοβιογραφικός Περὶ ἀντιδόσεως (354 π.Χ.), που περιέχουν τις απόψεις του για τη σωστή αγωγή των νέων, όπως την ασκούσε στη σχολή του. Αποκηρύσσοντας τις ρευστές και αντιφατικές προτάσεις των σοφιστών όσο και τις καθαρά θεωρητικές αναζητήσεις του Πλάτωνα, ο Ισοκράτης υπογράμμιζε την παιδευτική αξία της ρητορικής, που την ταύτιζε με τη φιλοσοφία. Η αγωγή του λόγου πίστευε ότι διαπλάθει την προσωπικότητα και βοηθά πραγματικά «να κυβερνήσει κανείς σωστά το σπιτικό του και τα κοινά της πολιτείας» (Περὶ Ἀντιδόσεως 285). Η καθολική σημασία που έδινε στη μόρφωση φανερώνεται όταν κρίνει ότι «πιο πολύ ονομάζονται Έλληνες όσοι μετέχουν στην παιδεία μας παρά όσοι έχουν την ίδια με εμάς φυσική καταγωγή.»[7]

Εξαιρετικά επιτηδευμένο, το ύφος του Ισοκράτη διαφέρει πολύ από το λιτό και φυσικό ύφος του Λυσία. Το χαρακτηρίζουν μακρόσυρτες περίοδοι, φορτωμένες με δευτερεύουσες προτάσεις. Είναι αρχιτεκτονημένες με προσοχή, οργανωμένες με αντιστοιχίες και αντιθέσεις, ισόκωλα, ομοιόαρκτα και ομοιοτέλευτα - γοργίεια σχήματα στην υπηρεσία της συνθετικής σκέψης.

Μαθητής του Ισοκράτη παραδίδεται πως ήταν ο Ισαίος (περ. 415-340 π.Χ.), που καταγόταν από τη Χαλκίδα, αλλά προτίμησε να ζήσει ως ρητοροδιδάσκαλος και λογογράφος στην Αθήνα. Μας σώζονται δώδεκα από τους λόγους του, όλοι δικανικοί, για κληρονομικές υποθέσεις. Το ύφος του είναι σχετικά απλό και η σύνθεση φροντισμένη. Μαχητικότερος από τους προηγούμενους λογογράφους, ο Ισαίος είναι ο πρώτος που βλέπουμε να επιτίθεται με σφοδρότητα, καμιά φορά και με ανοίκειες ύβρεις και υπαινιγμούς, στους αντιδίκους.

ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ (περ. 390-325 π.Χ.)

Αθηναίος πολιτικός και ρήτορας, μαθητής του Ισοκράτη και του Πλάτωνα. Σε μεγάλη ηλικία, μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, διαχειρίστηκε με επιτυχία τα οικονομικά της Αθήνας, δυνάμωσε τον στόλο, ενίσχυσε τα τείχη και στόλισε την πολιτεία με αρχιτεκτονικά μνημεία.

Αριστοκράτης από καταγωγή, ο Λυκούργος ήταν ένθερμος πατριώτης, με αντιμακεδονική δράση, ζηλωτής και πρόμαχος της προγονικής αρετής. Στον μοναδικό λόγο που σώζεται, από τους δεκατέσσερις που ξέρουμε πως είχε γράψει, κατηγορεί, με υπέρμετρη αυστηρότητα, ως προδότη κάποιον Λεωκράτη, επειδή είχε εγκαταλείψει, μετά την ήττα στη Χαιρώνεια, την Αθήνα από φόβο πως θα την έπαιρναν οι Μακεδόνες.

Ο Διονύσιος από την Αλικαρνασσό χαρακτηρίζει το ύφος του «διογκωμένο, μεγαλόστομο και επίσημο· όχι όμως κομψό, ούτε ευχάριστο, αλλά δυναμικό» (Περί μιμήσεως, απόσπ. 6).

Όπως ο Λυκούργος, έτσι και όλοι όσοι τα χρόνια εκείνα πολιτεύονταν ήταν αναγκασμένοι να πάρουν θέση απέναντι στη ραγδαία επέκταση των Μακεδόνων και στις ηγετικές βλέψεις του Φιλίππου. Στην Αθήνα σχηματίστηκαν δύο παρατάξεις: η φιλομακεδονική, όσων έκριναν ότι η πόλη τους έπρεπε να δεχτεί την πραγματικότητα και να συνεργαστεί με τον μακεδόνα βασιλιά, και η αντίθετή της, που θεωρούσε εξαρχής εχθρό τον Φίλιππο και πίστευε πως η Αθήνα έπρεπε και ήταν σε θέση να τον αντιστρατευτεί με επιτυχία. Την πρώτη άποψη υποστήριζαν ο Αισχίνης, ο Δημάδης και ο Δείναρχος, τη δεύτερη ο Λυκούργος, ο Υπερείδης και πάνω απ᾽ όλους ο Δημοσθένης.

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ (384-322 π.Χ.)

Ο διασημότερος αθηναίος ρήτορας γεννήθηκε στην Παιανία, μαθήτεψε στον Ισαίο, και μελέτησε το έργο του Θουκυδίδη, του Πλάτωνα και των παλαιότερων του ρητόρων. Γρήγορα ξεπέρασε ορισμένα προβλήματα που είχε με τη φωνή του και εικοσάχρονος ξεκίνησε μια σειρά από δίκες ζητώντας να ανακτήσει την περιουσία του πατέρα του, που είχε πεθάνει όταν ο ίδιος ήταν επτά χρονών, και οι διαχειριστές την είχαν διασπαθίσει. Για ένα διάστημα ρητοροδιδάσκαλος και λογογράφος, ύστερα λογογράφος και πολιτικός, ο Δημοσθένης έζησε μια ζωή γεμάτη αγώνες, ιδιωτικούς και δημόσιους.

Οι Αθηναίοι τού αναθέσαν σημαντικά αξιώματα, τον χρησιμοποίησαν συχνά σε διπλωματικές αποστολές και τον ετίμησαν πολύ. Ωστόσο, στα εξήντα του χρόνια κατηγορήθηκε για συμμετοχή σε οικονομικό σκάνδαλο, φυλακίστηκε, δραπέτευσε, τα κατάφερε να ξαναγυρίσει - αλλά πάλι, όταν μετά τον θάνατο του Μεγαλέξανδρου ο Αντίπατρος προχωρούσε να καταλάβει την Αθήνα, ο Δημοσθένης, που είχε καταφύγει στον Πόρο, αντί να συλληφθεί προτίμησε να αυτοκτονήσει.

Ως πολιτικός ο Δημοσθένης δεν έπαψε ποτέ να αντιδρά στα σχέδια και τις κινήσεις πρώτα του Φιλίππου, ύστερα του Μεγαλέξανδρου, και να αντιπολιτεύεται τους φιλομακεδόνες πολιτικούς της Αθήνας. Οι συμβουλευτικοί του λόγοι που σώθηκαν είναι πολλοί (τρεις Φιλιππικοί, τρεις Ὀλυνθιακοί, ο Ὑπὲρ Μεγαλοπολιτῶν, ο Ὑπὲρ τῆς Ροδίων ἐλευθερίας, ο Περὶ εἰρήνης κ.ά.), όπως πολλοί είναι και οι δικανικοί του λόγοι που σώθηκαν και αφορούν πολιτικές διώξεις: ο Πρὸς Λεπτίνην, ο Κατὰ Ἀριστοκράτους κ.ά. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και ο Περὶ τῆς παραπρεσβείας και ο Περὶ τοῦ στεφάνου, λόγοι σημαντικοί που καθρεφτίζουν την προσωπική σύγκρουση του Δημοσθένη με τον Αισχίνη, τον κυριότερο φιλομακεδόνα πολιτικό του αντίπαλο. Στην πρώτη περίπτωση ήταν ο Δημοσθένης που κατηγόρησε τον Αισχίνη ότι το 346 π.Χ στις συνομιλίες με τον Φίλιππο είχε παραπρεσβεύσει, δηλαδή ότι είχε δωροδοκηθεί να βλάψει τα αθηναϊκά συμφέροντα. Η κατηγορία δε μπορούσε να αποδειχτεί, και ο Αισχίνης αθωώθηκε. Στη δεύτερη περίπτωση ο Αισχίνης κατηγόρησε τον Κτησιφώντα, που το 336 π.Χ. πρότεινε η πόλη να στεφανώσει τον Δημοσθένη «για τη συνολική αρετή του και για την εύνοια που έδειχνε στην πολιτεία». Η πρόταση είχε νομικά ψεγάδια, αλλά ο Δημοσθένης βρήκε την ευκαιρία να αγορεύσει ως συνήγορος και να ξετυλίξει ολόκληρη την πατριωτική του δράση, που φυσικά άξιζε κάθε τιμή. Ο Αισχίνης ηττήθηκε κατά κράτος και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα.

Συνολικά, από τα έργα του Δημοσθένη σώζονται 11 λόγοι συμβουλευτικοί, 27 δικανικοί, ένας επιδεικτικός Επιτάφιος για τους νεκρούς της μάχης στη Χαιρώνεια, που ίσως να μην είναι δικός του,[8] 6 Επιστολές με πολιτικό περιεχόμενο, γραμμένες στα χρόνια της αυτοεξορίας του, και μια συλλογή από Προοίμια, ρητορικές εισαγωγές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με επιτυχία σε πολλούς λόγους.

Το ύφος του Δημοσθένη δε χαρακτηρίζεται εύκολα, καθώς η έμφυτη ρητορική του δεινότητα τον οδηγούσε να αλλάζει συνεχώς τρόπους, ακόμα και μέσα στον ίδιο λόγο: απλές καθημερινές εκφράσεις εναλλάσσονται με τολμηρές μεταφορές, μακρές περίτεχνες περίοδοι με ελλειπτικές κοφτές προτάσεις, ρητορικές ερωτήσεις με συλλογισμούς, άγριες προσωπικές επιθέσεις, κοροϊδίες και εκρήξεις αγανάκτησης με στρωτές αφηγήσεις και εξάρσεις πατριωτικές· τεχνική και πάθος συνεργάζονται, με αποτέλεσμα οι λόγοι του Δημοσθένη να κυλούν πότε σαν ήρεμο ποτάμι πότε σαν ορμητικός χείμαρρος.

Δεν μπορούμε βέβαια να μαντέψουμε τι θα συνέβαινε, αν οι Αθηναίοι είχαν σε κάθε περίπτωση ακολουθήσει τις συμβουλές του Δημοσθένη· μπορούμε όμως να διαπιστώσουμε ότι παρ᾽ όλο τον φλογερό πατριωτισμό του, παρ᾽ όλη τη ρητορική του δεινότητα και τις έγκαιρες προειδοποιήσεις του, ο Δημοσθένης δε θα μπορούσε να σταματήσει ιστορικές εξελίξεις που είχαν προετοιμαστεί από καιρό. Δεν έχει δίκιο ο άγνωστός μας ποιητής που έγραψε ότι:

Εἴπερ ἴσην ῥώμην γνώμῃ, Δημόσθενες, εἶχες,
οὔποτ᾽ ἂν Ἑλλήνων ἦρξεν Ἄρης Μακεδών.[9]

Δύο φορές σε ολόκληρη την αρχαιοελληνική γραμματεία τυχαίνει από μια δίκη να μας σώζονται και ο λόγος του κατήγορου (κατηγορία) και ο λόγος του κατηγορούμενου (απολογία). Και τις δύο φορές πρόκειται για πολιτικές δίκες με αντιπάλους τον Δημοσθένη και τον Αισχίνη: στην κατηγορία Περὶ τῆς παραπρεσβείας του Δημοσθένη αντιστοιχεί η ομότιτλη απολογία του Αισχίνη, και στην κατηγορία Κατὰ Κτησιφῶντος του Αισχίνη αντιστοιχεί η απολογία Περὶ τοῦ στεφάνου του Δημοσθένη. Μάταια όμως θα περιμέναμε να δούμε στις απολογίες να αναιρούνται τα δεδομένα και τα επιχειρήματα των κατηγοριών. Και οι δύο ρήτορες έδωσαν να κυκλοφορήσουν οι πρωτολογίες τους, όπως τις είχαν ετοιμάσει πριν από τη δίκη, όταν μόνο να μαντέψουν μπορούσαν τι πάνω κάτω θα ισχυριζόταν ο αντίδικός τους.[10]

ΑΙΣΧΙΝΗΣ (περ. 390-322 π.Χ.)

Ο Αισχίνης ήταν από καλή αθηναϊκή οικογένεια που όμως με τον πόλεμο είχε φτωχύνει. Ο πατέρας του δούλεψε ως δάσκαλος, η μητέρα του ως διακόνισσα σε μυσταγωγίες, και ο μικρός Αισχίνης τούς παραστεκόταν. Αργότερα δοκίμασε, χωρίς επιτυχία, να σταδιοδρομήσει ως ηθοποιός, εργάστηκε για ένα διάστημα ως γραμματέας, πήρε μέρος και διακρίθηκε σε πολεμικές επιχειρήσεις, κέρδισε την εμπιστοσύνη του Εύβουλου, ηγέτη όσων πίστευαν ότι η Αθήνα δεν έπρεπε να εναντιωθεί στους Μακεδόνες, και τελικά αφοσιώθηκε στην πολιτική. Η διφορούμενη στάση του, όταν ως πρεσβευτής πήρε μέρος στις συνεννοήσεις για την ειρήνη του 336 π.Χ., προκάλεσε τη δίωξή του από τον Δημοσθένη. Αθωώθηκε, αλλά όταν αργότερα θέλησε να ανταποδώσει, καταγγέλλοντας ως παράνομη την πρόταση να στεφανωθεί ο Δημοσθένης τιμητικά, κατατροπώθηκε, εγκατάλειψε την Αθήνα και πέθανε εξόριστος στη Ρόδο.

Ο Αισχίνης είχε σίγουρα το χάρισμα της ευγλωττίας· όμως δεν ήταν σπουδαγμένος ρήτορας ούτε λογογράφος. Οι τρεις λόγοι του που σώθηκαν, ίσως μόνο χάρη στη διένεξή του με τον Δημοσθένη, έχουν αρετές: σαφήνεια, παραστατικότητα, μεγαλοπρέπεια, χιούμορ κ.ά.· δε δικαιολογούν όμως την υπερβολική εκτίμηση που του είχαν οι μεταγενέστεροι, ιδιαίτερα οι αττικιστές.

ΥΠΕΡΕΙΔΗΣ (389-322 π.Χ.)

Αθηναίος, μαθητής του Ισοκράτη, λογογράφος και πολιτικός, καλοφαγάς και γλεντοκόπος. Από τους 50 και παραπάνω λόγους που παραδίδεται ότι είχε γράψει διασώθηκαν σε παπυρικά ευρήματα σχεδόν ολόκληροι οι έξι: πέντε δικανικοί για ιδιωτικές και δημόσιες υποθέσεις και ένας επιδεικτικός Επιτάφιος για τους νεκρούς του Λαμιακού πολέμου.

Ο συγγραφέας της διατριβής Περὶ ὕψους τον παραβάλλει με τον Δημοσθένη και τον Λυσία και τον χαρακτηρίζει πένταθλον, γιατί χωρίς να πρωτεύει είχε υψηλές επιδόσεις σε πολλά κεφάλαια της ρητορικής τέχνης.[11] Μόνο για τη γλώσσα του υπήρξαν επιφυλάξεις, πως είναι ανέμελη και καθημερινή, ίσως γιατί στα έργα του πρωτοεμφανίζονται φαινόμενα της αλεξανδρινής Κοινής.

Φανατικός αντιμακεδόνας, ο Υπερείδης καταδιώχτηκε και αυτός σαν τον Δημοσθένη από τις δυνάμεις του Αντίπατρου, αιχμαλωτίστηκε στην Αίγινα, βασανίστηκε και εκτελέστηκε.

Στη ρητορική θεωρία του 4ου π.Χ. αιώνα κυριαρχεί η διδασκαλία του Ισοκράτη. Ανταγωνιστής του ένας άλλος μαθητής του Γοργία, ο Αλκιδάμας από την Ελέα της Αιολίας (5ος/4ος π.Χ. αι.), που έζησε και δίδαξε στην Αθήνα. Από τα έργα του σώζεται το Περὶ τῶν τοὺς γραπτοὺς λόγους γραφόντων, όπου αποδοκιμάζει τους ρητορικούς τρόπους όσων προετοίμαζαν και παρουσίαζαν τους λόγους τους γραπτά (σαν τον Ισοκράτη), και επαινεί την προφορική αυτοσχεδιαστική ρητορεία. Ο Αλκιδάμας έγραψε και Ρητορική τέχνη, και ένα ακόμα έργο, το Μουσεῖον, με ποικίλο λογοτεχνικό περιεχόμενο. Το Μουσεῖον άρχιζε με την εξιστόρηση του ποιητικού αγώνα του Ομήρου με τον Ησίοδο, όπου ο Όμηρος διακρινόταν ακριβώς για την αυτοσχεδιαστική του ικανότητα.[12]

Ρήτορας και ρητοροδιδάσκαλος (και ιστορικός) ήταν ο Αναξιμένης από τη Λάμψακο (περ. 380-320 π.Χ.), δάσκαλος και ακόλουθος του Μεγαλέξανδρου. Δικό του έργο πιστεύουμε πως είναι η Ρητορικὴ πρὸς Ἀλέξανδρον, το μόνο εγχειρίδιο ρητορικής τέχνης που σώθηκε πριν από τη Ρητορική του Αριστοτέλη.


------------------------
1. Προσοχή: ας μην μπερδεύουμε τους λογογράφους της Αρχαϊκής εποχής, που έγραφαν γεωγραφικά, εθνολογικά και γενεαλογικά έργα, με τους λογογράφους των κλασικών χρόνων, ένα είδος δικηγόρων που προετοίμαζαν τις αγορεύσεις των διαδίκων στο δικαστήριο.

2. Για τον Επιτάφιο του Περικλή και τις άλλες δημηγορίες που περιέχονται στο έργο του Θουκυδίδη βλ..

3. Γνωστός είναι ένας ακόμα Αντιφών, σοφιστής, που μερικοί κρίνουν ότι πρέπει να ταυτιστεί με τον ρήτορα. Δικός του είναι ο σωστός λόγος για την ισότητα όλων των ανθρώπων: «από τη φύση είμαστε όμοιοι σε όλα, και οι Έλληνες και οι βάρβαροι· όλοι από το στόμα και από τη μύτη αναπνέουμε… » (απόσπ. 44 Β DK.).

4. Ένα ανάλογο έργο, γραμμένο μετά το 404 π.Χ. σε δωρική διάλεκτο, μας σώζεται με τον τίτλο Δισσοὶ λόγοι («Διπλοί λόγοι»). Ο άγνωστος συγγραφέας του, σοφιστής επηρεασμένος από τον Πρωταγόρα, εκθέτει και μελετά ο ίδιος δύο αντικρουόμενες απόψεις σε θέματα όπως το αγαθό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο, η αλήθεια και το ψέμα, η σοφία και η αρετή κλπ.

5. Κάθοδος ονομαζόταν η επιστροφή των εξόριστων.

6. Ανάμεσά τους και ο Ερωτικός, που ανήκει στο επιδεικτικό γένος και μας παραδόθηκε ενσωματωμένος στον πλατωνικό διάλογο Φαίδρος.

7. Πανηγυρικός 50: καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας.

8. Μαζί με τα γνήσια έργα του Δημοσθένη σώθηκαν και πολλά ψευδεπίγραφα, έργα άλλων συγγραφέων που τον μιμήθηκαν και που τα έργα τους, είτε κατά λάθος είτε επίτηδες, ανακατεύτηκαν με τα γνήσια και μας παραδόθηκαν με το όνομά του.

9. «Αν η δύναμή σου, Δημοσθένη, ήταν τόσο μεγάλη όσο σωστή η κρίση σου, | ποτέ τους Έλληνες δε θα τους είχε κυβερνήσει ο μακεδόνας Άρης» - ο Φίλιππος.

10. Λέγαν ότι ο Αισχίνης παρουσίασε την κατηγορία του στη Ρόδο και, όταν οι ακροατές απόρησαν πώς είχε χάσει τη δίκη ύστερα από τέτοια αγόρευση, τους απάντησε: «Απορείτε, γιατί εσείς δεν ακούσατε να μιλά εκείνο το θηρίο» - ο Δημοσθένης! (Βίος).

11. Γνωστή είναι και η επιτυχία του όταν, υπερασπίζοντας μια πανέμορφη εταίρα, τη Φρύνη, κατηγορούμενη για ασέβεια, την παρουσίασε γυμνόστηθη στους δικαστές, που την αθώωσαν για την ομορφιά της.

12. Με το όνομά του σώζεται και ένας επιδεικτικός λόγος σε μυθολογικό θέμα, ο Ὀδυσσεύς που όμως δε φαίνεται να είναι δικός του.

Ιερή πορνεία στον αρχαίο κόσμο

«Ου παντός πλειν εις Κόρινθον»
Στράβων

Σύμφωνα με τα λεξικά, πόρνη καλείται η γυναίκα που κατ΄ επάγγελμα και με αμοιβή εκτελεί τη σεξουαλική πράξη, αυτή που προσφέρει το σώμα της για τη σεξουαλική ικανοποίηση άλλων· αλλιώς λέγεται ιερόδουλη ή πουτάνα. Η λέξη χρησιμοποιείται κι ως υβριστικός χαρακτηρισμός για γυναίκα που θεωρείται ανήθικη ή ως βρισιά για οποιαδήποτε γυναίκα. Ετυμολογικώς προέρχεται από το αρχαίο πόρνη.

Ο κ. Μπαμπινιώτης ορίζει την πόρνη ως γυναίκα που ικανοποιεί σεξουαλικές επιθυμίας άλλων έναντι αμοιβής και δίνει ως συνώνυμο το ιερόδουλος. (!), το πουτάνα ως μειωτικό και το ευφημιστικό παστρικιά. Στον ίδιο διαβάζουμε ότι η εκμετάλλευση πόρνης είναι αξιόποινη πράξη την οποία τελεί άνδρας που συντηρείται ολικά ή μερικά από πόρνη και από την εκμετάλλευση των ανήθικων κερδών της. Η λέξη είχε την αρχική σημ. «αυτή που έχει πουληθεί για σκλάβα», < por-na, από το ρήμα πέρνημι που σημαίνει «πουλώ»

Αναφέρονται ακόμα οι τύποι: ιερόδουλη (η) {ιεροδούλων} (λόγ.) η πόρνη, επίσης (λογιότ.) ιερόδουλος. — ιεροδουλία (η) |μτγν.|.

Και παρακάτω: Ιερόδουλος δούλος, νεαρή γυναίκα που υπηρετούσε σε ναό αφιερωμένη στον πάνδημο έρωτα (στο πλαίσιο της αρχαίας μιμητικής μαγείας που αποσκοπούσε στη γονιμοποίηση της Γης από τον Ουρανό). [1]

Υπογραμμίσαμε ήδη το θαυμασμό ή την απορία των συντακτών του λεξικού για τη λέξη ιερόδουλος και είπαμε να ψάξουμε λίγο περισσότερο το θέμα.

Τα σπίτια του ουρανού

Κατά τον αρχαίο Έλληνα ιστορικό Ηρόδοτο, στην Αρχαία Εγγύς Ανατολή, κατά μήκος των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, λειτουργούσαν πολλά θρησκευτικά ιερά και ναοί αφιερωμένα σε διάφορες θεότητες γνωστά και ως «σπίτια του ουρανού”. Εκτός από τους ιερείς και τις ιέρειες, στα ιερά αυτά ζούσαν δούλοι, άντρες, γυναίκες και παιδιά, αφιερωμένοι στους Θεούς των ναών, οι οποίοι παρείχαν “σεξουαλικές υπηρεσίες”, άγνωστο ακριβώς υπό ποιες συνθήκες και προυποθέσεις, όπως θα δούμε και στη συνέχεια. Κατά τον Χριστιανό συγγραφέα Ευσέβιο, ιερή πορνεία παρατηρείται στις φοινικικές πόλεις του Aphaca και την Ηλιούπολη (Μπάαλμπεκ) μέχρι τον 40 αιώνα, όταν έκλεισαν τέτοιοι χώροι λατρείας από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο. Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, περιπτώσεις “ιερής πορνείας» αναφέρονται ακόμη στη Σικελία, στον Πόντο, την Κύπρο, την Καππαδοκία, και βεβαίως την Κόρινθο, διάσημη για την ακολασία της.

Ως την κατάληψή της από τους Ρωμαίους το 146 π.Χ., η Κόρινθος θεωρείται πρωτεύουσα της ακολασίας και της ιερής ή κοσμικής πορνείας. Καταστρέφεται από τους Ρωμαίους, ανοικοδομείται από τον Καίσαρα, αλλά διατηρεί τη φήμη της, ακόμα και μετά την εξάλειψη των ιερόδουλων και της «σκανδαλώδους» λατρείας της Αφροδίτης στην Ακροκόρινθο. Για τους αρχαίους, ειδωλολάτρες και Χριστιανούς, παραμένει πάντα το σύμβολο πολυτελούς ζωής και της διαφθοράς. Γνωρίζουμε ακόμη τις επιστολές που έστειλε ο Απόστολος Παύλος στη νεοσύστατη Εκκλησία της Κορίνθου για να την προειδοποιήσει για την έκλυτη και αμαρτωλή ατμόσφαιρα που επικρατεί στο λιμάνι αυτό, ακόμα και κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια. Στην πρώτη επιστολή προς Κορινθίους, ο Παύλος αναφέρεται δεκάδες φορές στο θέμα της πορνείας και αυτό νομίζουμε είναι μια σοβαρή ένδειξη για την εξάπλωση του φαινομένου στην πόλη. Ενδεικτικά διαβάζουμε:

“13 τὰ βρώματα τῇ κοιλίᾳ, καὶ ἡ κοιλία τοῖς βρώμασιν· ὁ δὲ Θεὸς καὶ ταύτην καὶ ταῦτα καταργήσει. τὸ δὲ σῶμα οὐ τῇ πορνείᾳ, ἀλλὰ τῷ Κυρίῳ, καὶ ὁ Κύριος τῷ σώματι· 14 ὁ δὲ Θεὸς καὶ τὸν Κύριον ἤγειρε καὶ ἡμᾶς ἐξεγερεῖ διὰ τῆς δυνάμεως αὐτοῦ. 15 οὐκ οἴδατε ὅτι τὰ σώματα ὑμῶν μέλη Χριστοῦ ἐστιν; ἄρας οὖν τὰ μέλη τοῦ Χριστοῦ ποιήσω πόρνης μέλη; μὴ γένοιτο. 16 ἢ οὐκ οἴδατε ὅτι ὁ κολλώμενος τῇ πόρνῃ ἓν σῶμά ἐστιν; ἔσονται γάρ, φησίν, οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν· 17 ὁ δὲ κολλώμενος τῷ Κυρίῳ ἓν πνεῦμά ἐστι. 18 φεύγετε τὴν πορνείαν. πᾶν ἁμάρτημα ὃ ἐὰν ποιήσῃ ἄνθρωπος ἐκτὸς τοῦ σώματός ἐστιν, ὁ δὲ πορνεύων εἰς τὸ ἴδιον σῶμα ἁμαρτάνει. 19 ἢ οὐκ οἴδατε ὅτι τὸ σῶμα ὑμῶν ναὸς τοῦ ἐν ὑμῖν ἁγίου Πνεύματός ἐστιν, οὗ ἔχετε ἀπὸ Θεοῦ, καὶ οὐκ ἐστὲ ἑαυτῶν;”

Σκοπός του Παύλου είναι να ενισχύσει τη συνοχή της τοπικής χριστιανική κοινότητας, η οποία κινδυνεύει διαρκώς από τις θρησκευτικές ή άλλες πρακτικές των ειδωλολατρών, την πορνεία και τη γενικότερη έκλυση των ηθών. Είναι ιστορικά ακριβές ότι η σεξουαλική εγκράτεια ή και αποχή που διακήρυσσαν οι πρώτοι Χριστιανοί δύσκολα γινόταν αποδεκτή από τους χιλιάδες αγρότες, δούλους και απελεύθερους οι οποίοι ήταν μαζικώς μυημένοι σε οργιαστικές θρησκείες της Ανατολής και τελούσαν πλήθος παγανιστικές τελετές για πολλούς αιώνες. Ο εξελληνισμένος Ιουδαίος δίνει λεπτομερείς οδηγίες στους νεοφώτιστους Χριστιανούς:

“8 Λέγω δὲ τοῖς ἀγάμοις καὶ ταῖς χήραις, καλὸν αὐτοῖς ἐστιν ἐὰν μείνωσιν ὡς κἀγώ. 9 εἰ δὲ οὐκ ἐγκρατεύονται, γαμησάτωσαν· κρεῖσσον γάρ ἐστι γαμῆσαι ἢ πυροῦσθαι. 10 τοῖς δὲ γεγαμηκόσι παραγγέλλω, οὐκ ἐγώ, ἀλλ’ ὁ Κύριος, γυναῖκα ἀπὸ ἀνδρὸς μὴ χωρισθῆναι· 11 ἐὰν δὲ καὶ χωρισθῇ, μενέτω ἄγαμος ἢ τῷ ἀνδρὶ καταλλαγήτω· καὶ ἄνδρα γυναῖκα μὴ ἀφιέναι. 12 τοῖς δὲ λοιποῖς ἐγὼ λέγω οὐχ ὁ Κύριος· εἴ τις ἀδελφὸς γυναῖκα ἔχει ἄπιστον, καὶ αὐτὴ συνευδοκεῖ οἰκεῖν μετ’ αὐτοῦ, μὴ ἀφιέτω αὐτήν· 13 καὶ γυνὴ εἴ τις ἔχει ἄνδρα ἄπιστον, καὶ αὐτὸς συνευδοκεῖ οἰκεῖν μετ’ αὐτῆς, μὴ ἀφιέτω αὐτόν. 14 ἡγίασται γὰρ ὁ ἀνὴρ ὁ ἄπιστος ἐν τῇ γυναικί, καὶ ἡγίασται ἡ γυνὴ ἡ ἄπιστος ἐν τῷ ἀνδρί· ἐπεὶ ἄρα τὰ τέκνα ὑμῶν ἀκάθαρτά ἐστι, νῦν δὲ ἅγιά ἐστιν.”

Και αλλού:

“θέλω δὲ ὑμᾶς ἀμερίμνους εἶναι. ὁ ἄγαμος μεριμνᾷ τὰ τοῦ Κυρίου, πῶς ἀρέσει τῷ Κυρίῳ· 33 ὁ δὲ γαμήσας μεριμνᾷ τὰ τοῦ κόσμου, πῶς ἀρέσει τῇ γυναικί. 34 μεμέρισται καὶ ἡ γυνὴ καὶ ἡ παρθένος. ἡ ἄγαμος μεριμνᾷ τὰ τοῦ Κυρίου, ἵνα ᾖ ἁγία καὶ σώματι καὶ πνεύματι· ἡ δὲ γαμήσασα μεριμνᾷ τὰ τοῦ κόσμου, πῶς ἀρέσει τῷ ἀνδρί.”

“μηδὲ εἰδωλολάτραι γίνεσθε, καθώς τινες αὐτῶν, ὡς γέγραπται· ἐκάθισεν ὁ λαὸς φαγεῖν καὶ πεῖν, καὶ ἀνέστησαν παίζειν. 8 μηδὲ πορνεύωμεν, καθώς τινες αὐτῶν ἐπόρνευσαν καὶ ἔπεσον ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ εἰκοσιτρεῖς χιλιάδες.”

Σύμφωνα με την Catherine Salles, από τους λαούς της Χαναάν, για τους οποίους η ιερή πορνεία αποτελεί θεμελιακή ιεροτελεστία γονιμότητας, μόνο το Ισραήλ καταδικάζει ρητά τέτοιες πρακτικές: “Δε θα υπάρχει ιερή πόρνη ανάμεσα στα κορίτσια της Ιουδαίας• δε θα υπάρχει ιερός πόρνος ανάμεσα στα αγόρια της Ιουδαίας. Δε θα φέρεις ποτέ μέσα στον οίκο του Κυρίου και θεού σου για ευκτήρια προσφορά τα κέρδη μιας πόρνης ή το μισθό ενός “σκύλου”, αφού τόσο η μια όσο και ο άλλος είναι βδελυροί για τον Κύριο και θεό σου” (Δευτερονόμιος, 23,18 -19). Η λέξη “κύων” (σκύλος) δηλώνει τον άντρα που επιδίδεται στην ιερή πορνεία. [2]

Το ιερό της Αφροδίτης

Παρόλο που η συνήθεια αυτή εντάσσεται πλήρως στη ζωή ορισμένων ελληνικών πόλεων ως θρησκευτική πρακτική είναι ξένη και δεν ανήκει στον καθαυτό ελληνικό πολιτισμό. Όσο γνωρίζουμε, ασκείται μόνο σε ορισμένους τόπους όπως η Κόρινθος που αναφέραμε ήδη, η Πάφος και το όρος Έρυξ στη Σικελία. Για την ανδρική ιερή πορνεία γνωρίζουμε ελάχιστα. Οι δουλέμποροι οδηγούν στο πλούσιο λιμάνι τα πιο όμορφα «εμπορεύματά» τους. Εκεί έχουν όλες τις ευκαιρίες να βρουν πλούσιους αγοραστές που ψάχνουν κορίτσια αρκετά όμορφα για να τα τάξουν στην Αφροδίτη. Έτσι η Λαΐς, μια από τις πιο φημισμένες εταίρες του τέλους του 5ου π.Χ. αιώνα, παιδάκι ακόμα οδηγείται σαν σκλάβα από τη Σικελία στην Κόρινθο και αφιερώνεται στη θεά· το μέλλον της αλλάζει καθοριστικά όταν συναντά τον περίφημο ζωγράφο Απελλή που την παρουσιάζει στους αθηναϊκούς καλλιτεχνικούς και πνευματικούς κύκλους.[2]

Το ιερό της Αφροδίτης στη Σικελία είναι χτισμένο σε μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή τοποθεσία, στην κορυφή ενός απότομου βράχου. Οι πιστοί προσφέρουν ιερόδουλες στη θεά:

«Ο ψηλός λόφος του Έρυκα κατοικείται και διαθέτει ένα ναό της Αφροδίτης με την ιδιαίτερη λατρεία του, άλλοτε γεμάτο από ιερές σκλάβες που οι Σικελοί και οι ξένοι πρόσφεραν μετά από κάποιο τάμα». (Στράβων) [2]

Το κορινθιακό ιερό θα πρέπει να παρουσίαζε πολλές ομοιότητες με τον ναό της Μπελίτ – Ιστάρ στη Βαβυλώνα. Όμως δε γνωρίζουμε τίποτα πιο συγκεκριμένο για τη ζωή των ιερόδουλων της Κορίνθου. Κατοικούν στον περίβολο του ναού; είναι ταμένες για όλη τους τη ζωή; ή έχουν τη δυνατότητα να εξαγοράσουν την ελευθερία τους; [2] Αν κρίνουμε από το γεγονός ότι διάσημες εταίρες της αρχαίας Αθήνας φέρεται να προέρχονται από το ιερό της Κορίνθου, είναι πιθανόν να γινόταν αγοραπωλησίες δούλων, άγνωστο όμως με ποια διαδικασία.

Η πορνεία στην αρχαία Αθήνα

Η λεπτομερής νομοθεσία του Σόλωνα για την πορνεία παρουσιάζεται αρχικά ως μέτρο δημόσιας υγιεινής με πρώτιστο στόχο να διαφυλάξει την καθαρότητα της φυλής. Ο Αθηναίος νομοθέτης προμηθεύεται νεαρές σκλάβες και τις τοποθετεί σε σπίτια σκορπισμένα σε διάφορες συνοικίες της πόλης για να εκτονώνουν τις ορμές των νεαρών αντρών, για να προστατέψει την αγνότητα των ελεύθερων γυναικών και για να εξασφαλίσει έτσι την καθαρότητα των απογόνων των πολιτών:

«Οι νέοι της πόλης μας μπορούν να βοούν στο πορνείο όμορφες κοπέλες στη σειρά, να λιάζονται με γυμνωμένα τα στήθη. Ο καθένας μπορεί να διαλέξει εκείνη που ταιριάζει στα γούστα του: λεπτή ή χοντρή, παχουλή, ψηλή, ξερακιανή, νέα, γριά, φρέσκια ακόμα ή πολύ σιτεμένη… Σε καλούν να μπεις και σε φωνάζουν «παππούλη» αν είσαι γέρος, «πατερούλη» αν είσαι νέος. Μπορείς να πας να δεις την καθεμιά τους άφοβα, χωρίς να ξοδέψεις πολλά λεφτά, μέρα ή νύχτα, κατά πώς θέλεις»(Ξέναρχος [1])

Ο Σόλων έχτισε και ναό αφιερωμένο στην Πάνδημο Αφροδίτη, δηλαδή στην «κοινή σε όλους» Αφροδίτη, προστάτιδα του αγοραίου έρωτα. Όπως είπαμε ήδη, οι γυναίκες αυτών των «κοινών» σπιτιών χαρακτηρίζονται με τον όρο πόρνη, που ετυμολογικά σημαίνει «πουλημένη» ή «προς πώληση». Ο υπαινιγμός δεν αναφέρεται σε αυτό καθαυτό επάγγελμά τους, αλλά στο γεγονός ότι πουλήθηκαν σε κάποια αγορά, καθώς στην πλειονότητά τους ήταν αγορασμένες σκλάβες. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η λέξη αποκτά στην Αθήνα πολύ γρήγορα υποτιμητική σημασία, καθώς λέγεται σχεδόν αποκλειστικά για την ευτελέστερη κατηγορία γυναικών. Για τις περισσότερες γυναίκες που προσφέρουν ανάλογες υπηρεσίες προτιμάται ο όρος εταίρα ή σύντροφος. Είναι γνωστή και η σχέση του Περικλή με την διάσημη εταίρα Ασπασία.

Ο κρατικός έλεγχος στους οίκους ανοχής συνδέεται πιθανώς και με λόγους δημόσιας υγιεινής, αν και οι μαρτυρίες δείχνουν συχνά εξαθλιωμένες συνθήκες διαβίωσης. Οι τιμές καθορίζονται αυστηρά και οι παραβάτες διώκονται. Αν και αρχικά τα σπίτια αυτά συνδέονται με την αριστοκρατική μέριμνα για τη διατήρηση της φυλής, ταυτίζονται στη συνέχεια με τη φτηνή και εύκολη απόλαυση:

«Αυτά τα πουλιά με τα γλυκόλαλα τραγούδια, δολώματα για να σας πάρουν τα λεφτά σας, αυτές οι καλογυμνασμένες φοραδίτσες της Αφροδίτης, στη σειρά ολόγυμνες, πάνω σε φίνα υφάσματα… Μπορούν να σου δώσουν σε φτηνή τιμή ακίνδυνη απόλαυση… Σε περιμένουν ολόγυμνες για να μη σε ξεγελάσουν: κοίτα τις προσεκτικά. Δε νιώθεις σε φόρμα; Κάτι σε στενοχωρεί; Άντε λοιπόν! Η πόρτα τους είναι ορθάνοιχτη. Η τιμή τους; Ένας οβολός. Βιάσου, μπες. Ούτε νάζια ούτε χαζομάρες· η κοπέλα δεν ξεγλιστράει, αμέσως σε υπακούει, ό,τι κι αν της ζητήσεις. Όταν τελειώσεις, φεύγεις. Πες της και να πάει να κρεμαστεί, δε σου είναι δα και τίποτα!» (Εύβουλος)[2]

Το επεισόδιο με την όμορφη εταίρα Φρύνη είναι πολύ γνωστό: η Φρύνη κατηγορείται για ασέβεια και απειλείται με την ποινή του θανάτου. Ο ρήτορας Υπερείδης, ο δικηγόρος της, έχει τη φαεινή ιδέα να αποκαλύψει το σώμα της πελάτισσάς του μπροστά στους δικαστές.

Δούλοι και ελεύθεροι

Να σημειώσουμε ακόμη ότι πολλοί νόμοι της αρχαίας Αθήνας γενικώς απαγορεύουν την έκδοση ελευθέρων πολιτών και οι ποινές είναι πολύ αυστηρές για τους προαγωγούς και τους μαστροπούς. Αν κάποιος μάλιστα εξέδιδε ελεύθερο παιδί τιμωρούνταν με θάνατο. Αν αυτά ήταν σε ισχύ για τους ελεύθερους πολίτες, η κατάσταση ήταν εντελώς διαφορετική στην περίπτωση των δούλων. Οι δούλοι θεωρούνται σχεδόν εμπορεύματα, αν και κατά περιόδους συναντούμε διατάξεις η πρακτικές που τους προστατεύουν κάπως, τουλάχιστον τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα τους. Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων υπολογίζει ότι μόνο στο σκλαβοπάζαρο της ιερής Δήλου διακινούνταν ημερησίως δέκα χιλιάδες δούλοι. Σε κάθε περίπτωση, η έκδοση παιδιών και γυναικών δούλων όχι μόνο επιτρεπόταν, όπως είδαμε ήδη, αλλά ήταν και μια συνήθης επικερδής επιχειρηματική δραστηριότητα στην οποία επιδίδονταν πολλοί επιφανείς Αθηναίοι πολίτες. Από τα σκλαβοπάζαρα αυτά διαλέγουν οι προαγωγοί τις εταίρες (οι οποίες εκπαιδεύονται καταλλήλως), τις λαϊκές πόρνες (π.χ. για τη συνοικία του Κεραμεικού) και βεβαίως όσες επρόκειτο να αφιερωθούν σε ναούς.

Ζωντανά τάματα

Οι ιερές σκλάβες που σκανδαλίζουν τους Χριστιανούς αλλά και αρκετούς πιστούς της παλαιάς θρησκείας, είναι πασίγνωστες σ’ ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο και, όπως αναφέρει πάλι ο Στράβων, προσφέρονται από τους πιστούς στη θεά. Πρόκειται κυριολεκτικά για ζωντανά τάματα. Κάποιος Ξενοφών ο Κορίνθιος, αθλητής που νίκησε στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 464 π.Χ., αφιερώνει σε ένδειξη ευχαριστίας στην Αφροδίτη της Κορίνθου πενήντα πόρνες και ο ποιητής Πίνδαρος μνημονεύει το γεγονός :

«Ω κυρίαρχη της Κύπρου, να που στο ιερό σου στην Κόρινθο ο Ξενοφών οδήγησε μια ομάδα νεαρών γυναικών, πενήντα σώματα στην υπηρεσία σου, μες στη χαρά του που είδε όλες του τις ευχές να πραγματοποιούνται».

Ο ίδιος γεωγράφος γράφει ακόμη ότι κατά τη διάρκεια της ελληνικής περιόδου ο ναός της Αφροδίτης στην Κόρινθο φιλοξένησε περισσότερες από χίλιες ιερές πόρνες – σκλάβες.

Ιερή πορνεία και ανατολικές θρησκείες

Μυθιστορήματα όπως η Αφροδίτη του Πιερ Λουΐ έδωσαν αρκετή τροφή στη φαντασία του κοινού σχετικά με την ιερή πορνεία, θα πρέπει ωστόσο να αναγνωρίσουμε ότι οι εξακριβωμένες ιστορικές πληροφορίες για το θέμα είναι μάλλον λιγοστές. Οι ιστορικοί ή οι γεωγράφοι της αρχαιότητας, κυρίως Έλληνες, που μιλούν για το θέμα εκπλήσσονται κυρίως από το σκανδαλώδη χαρακτήρα που παρουσιάζουν παρόμοιες πρακτικές και δεν δίνουν περισσότερες πληροφορίες. Η βαθύτερη σημασία του τυπικού πολύ λίγο τους ενδιαφέρει και οι εξηγήσεις που δίνουν σχετικά είναι συχνά επιπόλαιες ή βασίζονται σε φήμες και φαντασιοπληξίες. [4]

Η πρακτική της ιερής πορνείας επιβεβαιώνεται πολύ περισσότερο στη Μικρά Ασία, στην Περσία ή και στην Αίγυπτο, όπου αποτελεί μέρος της λατρείας σε ορισμένες θεότητες που αργότερα αντικαταστάθηκαν από την Αφροδίτη. Στη Λυδία, στην Αρμενία, στη Θήβα της Αιγύπτου αφιερώνονται νεαρές παρθένες στη θεότητα. Στην Αλγερία, οι Ουλέντ – Ναΐλ εκδίδονται μέχρι το γάμο τους:

«Οι Αρμένιοι λατρεύουν ιδιαίτερα την Αναΐτι και έχτισαν προς τιμήν της πολλούς ναούς, κυρίως στην Ακιλησηνή. Της αφιερώνουν σκλάβους, αγόρια και κορίτσια. Και κάτι που προξενεί πιο μεγάλη έκπληξη είναι ότι οι πιο εξέχοντες άντρες της χώρας αφιερώνουν τις ακόμα παρθένες κόρες τους: ο νόμος τις θέλει να επιδίδονται στην πορνεία για πολύ καιρό προς όφελος της θεάς, πριν να δοθούν για γάμο, και κανείς δεν κρίνει απρεπές να τις παντρευτεί στη συνέχεια».

Η Αναΐτις είναι η μεγάλη θεά των νερών, της γονιμότητας και της τεκνοποίησης. Αντιστοιχώντας στη βαβυλωνιακή Ιστάρ, λατρεύεται από τους Αρμένιους και τους Πέρσες. Μαζί με τους θεούς Μάσδα και Μίθρα αποτελούν μια τριάδα. Η Ιστάρ είναι για τους Βαβυλώνιους ταυτόχρονα η θεά του έρωτα και του πολέμου.[2]

Σύμφωνα πάλι με τον Ηρόδοτο, και οι κόρες των Λυδών συγκεντρώνουν τη προίκα τους με τον ίδιο τρόπο. Σε άλλους λαούς οι ιερόδουλες ή ιερές πόρνες ανήκουν στο διαρκή «κλήρο» της θεότητας και ασκούν όλη τους τη ζωή το επάγγελμά τους στον περίβολο του ναού της θεάς, στην οποία περιέρχονται τα χρηματικά ποσά που προσφέρουν οι πιστοί ή πελάτες. Η ιερή πορνεία, ως ιεροτελεστία, συνδέεται πιθανότατα με τη γονιμότητα και την τεκνοποίηση. Ταυτόχρονα, παρόμοια ιερά λειτουργούν πρακτικά ως κανονικοί οίκοι ανοχής ή σεξουαλικής διασκέδασης και μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι πολλοί ναοί και κέντρα λατρείας πλούτιζαν από παρόμοιες δραστηριότητες.

Σε καλώ στο όνομα της θεάς Μύλιττας

Σε ένα απόσπασμά του, ο Ηρόδοτος αναφέρεται στις ιερόδουλες της βαβυλωνιακής θεότητας Μπελίτ – Ιστάρ, της οποίας το όνομα μετατρέπει σε Μύλλιτα:

«Να ποια είναι η πιο επονείδιστη συνήθεια των Βαβυλωνίων. Κάθε γυναίκα της χώρας πρέπει μια φορά στη ζωή της να σμίξει με έναν ξένο άντρα στο ιερό της Αφροδίτης. Πολλές απαξιούν να έρχονται σε οποιαδήποτε επαφή με άλλες Βαβυλώνιες και τα πλούτη τους τις γέμισαν αλαζονεία: πηγαίνουν στο ιερό με σκεπαστές άμαξες και τις ακολουθούν πολλοί υπηρέτες. Στον περίβολο του ναού οι γυναίκες κάθονται πολλές μαζί, έχοντας στο κεφάλι ένα στεφάνι από σκοινί. Άλλες έρχονται, άλλες φεύγουν. Ανάμεσα στις γυναίκες, περάσματα σε ευθεία γραμμή προς όλες τις διευθύνσεις επιτρέπουν στους ξένους να κινούνται για να διαλέξουν. Όταν μια γυναίκα καθίσει εκεί, πρέπει να περιμένει ένας άγνωστος να ρίξει χρήματα στα γόνατά της και να σμίξει μαζί της στο εσωτερικό του ναού. Καθώς της ρίχνει τα χρήματα, ο άντρας πρέπει να πει: «Σε καλώ στο όνομα της θεάς Μύλιττας» – αυτό είναι το ασσυριακό όνομα της Αφροδίτης. Δίνει κανείς όποιο ποσό θέλει και η γυναίκα δεν έχει κανένα δικαίωμα να αρνηθεί τον άντρα, μια και τα χρήματα είναι ιερά και πρέπει να ακολουθήσει τον πρώτο που της ρίχνει κάτι. Αφού σμίξει με τον άντρα, εκπλήρωσε το καθήκον της απέναντι στη θεά και μπορεί να επιστρέψει στο σπίτι της. Όσες είναι όμορφες και με καλή κορμοστασιά μπορούν γρήγορα να επιστρέψουν σπίτι τους, όμως οι άσχημες είναι υποχρεωμένες να μένουν πολύ καιρό, μια και δεν μπορούν να τηρήσουν το νόμο. Μερικές μένουν και τρία ή τέσσερα χρόνια».

Ο αρχαίος ιστορικός αναφέρεται ενδεχομένως σε δύο διαφορετικές μορφές ιερής πορνείας, τουλάχιστον: εκείνη που υπάρχει σε λαούς όπου τα κορίτσια κάθε κοινωνικού στρώματος πρέπει να εκδίδονται για να συγκεντρώσουν το απαραίτητο για την προίκα τους ποσό και τη συνήθεια των ιερόδουλων που τάσσονται στην υπηρεσία της θεότητας. [2]

Σίγουρα στην Αθήνα και αλλού, οι «λαϊκές» πόρνες θεωρούνται αμελητέα ποσότητα και είδαμε στην αρχή πώς ο Σόλων δικαιολόγησε το ρόλο τους μέσα στην κοινωνία. Ωστόσο η πεποίθηση ότι οι δραστηριότητές τους συνδέονται με τον ιερό χώρο της Αφροδίτης και τη λατρεία της ήταν αρκετά διαδεδομένη. Το επεισόδιο με την όμορφη εταίρα Φρύνη είναι πολύ γνωστό: η Φρύνη κατηγορείται για ασέβεια και απειλείται με την ποινή του θανάτου. Ο ρήτορας Υπερείδης, ο δικηγόρος της, έχει τη φαεινή ιδέα να αποκαλύψει το σώμα της πελάτισσάς του μπροστά στους δικαστές. Οι τελευταίοι την αθωώνουν, ίσως επειδή η φυσική ομορφιά της νεαρής γυναίκας τους συγκίνησε· ο Υπερείδης υπολόγισε οπωσδήποτε και τον δεισιδαιμονικό φόβο ότι σκοτώνοντας τη Φρύνη καταστρέφουν μια ιέρεια της Αφροδίτης, αφού το υπέροχο κορμί της φέρει έκδηλη τη σφραγίδα της θεότητας.

Πόρνες ή ιέρειες;

Τι ακριβώς ήταν λοιπόν οι ιερόδουλες; Σίγουρα πόρνες, αλλά και ιέρειες, αφού τα δύο λειτουργήματα φαίνονται στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους. Όπως οι υπόλοιπες ιέρειες του ελληνικού κόσμου, συμμετέχουν επίσημα σε όλες τις τελετές όπου η «ιερή» παρέμβασή τους είναι απαραίτητη. Όταν οι Πέρσες εισβάλλουν στην Ελλάδα, ζητείται από τις ιερόδουλες της Κορίνθιας Αφροδίτης να προσευχηθούν δημόσια και να προσφέρουν μια θυσία για τη σωτηρία των Ελλήνων. Φαίνεται ότι οι προσευχές ήταν αποτελεσματικές, αφού ο στρατός και ο στόλος του Ξέρξη τράπηκαν οριστικά σε άτακτη φυγή από το συνασπισμό των ελληνικών πόλεων. Οι Κορίνθιοι τοποθετούν στο ναό της Αφροδίτης ένα τάμα, αγάλματα και κατάλογο με όλες τις πόρνες που προσευχήθηκαν για τη νίκη. Ένα επίγραμμα του Σιμωνίδη χαραγμένο ύστερα απ’ αυτό τον κατάλογο, αποτίει φόρο τιμής στην αποτελεσματικότητα των ιερόδουλων και της προστάτιδάς τους Αφροδίτης:

«Αυτές οι γυναίκες αφοσιώθηκαν για να προσευχηθούν στη θεϊκή Κύπριδα, για χάρη των Ελλήνων και των γενναίων στη μάχη πολιτών τους. Γιατί η θεά Αφροδίτη δεν θέλησε η ακρόπολη των Ελλήνων να παραδοθεί στους Πέρσες τοξότες».
------------------------
[1] Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό νέας ελληνικής γλώσσας, β’ έκδ. 2005

[2] Η άλλη όψη της αρχαιότητας – Ο υπόκοσμος, Catherine Salles μετάφραση: Κώστας Τσιταράκης, εκδ. Παπαδήμας Δημ. Ν., 2007. Στο ίδιο οι λεπτομερείς παραπομπές στους αρχαίους συγγραφείς και τις πηγές.

[3] Απόστολος Παύλος. επιστολή προς Κορινθίους Α’5.9

[4] Το ταξίδι στον αρχαίο κόσμο, CASSON LIONEL, εκδ. ΜΙΕΤ.

Το Φως στο Σκοτάδι

Το να κατέχεις μια Ανώτερη Συνείδηση σημαίνει να έχεις βαθιά επίγνωση της Ζωής στο σύνολό της, αντιλαμβανόμενος τόσο το σύνολο όσο και τα μεμονωμένα της φαινόμενα χωρίς να υποχωρείς στα όρια ενός ψυχολογικού κέντρου ή ενός εγώ που σε χωρίζει από τον κόσμο και τους άλλους. Σε αυτή την κατάσταση πλήρους, ανεμπόδιστης αντίληψης, δεν υπάρχει χωρισμός, σύγκρουση ή διαμάχη. Η Ουσία της Ενότητας αποκαλύπτεται μέσω της άμεσης επαφής με όλα τα πράγματα και η Ουσία της Αγάπης εκφράζεται μέσω μιας αδιαίρετης μέριμνας για τα πάντα.

Η Αγκαλιά της Φωτισμένης Ενότητας

Το να βρίσκεστε σε μια κατάσταση Φωτισμένης Ενότητας με τα πάντα δεν σημαίνει ότι ο κόσμος γύρω σας γίνεται εγγενώς ειρηνικός. Αντίθετα, σας επιτρέπει να κατανοήσετε πλήρως την πνευματική φτώχεια, τις συγκρούσεις και τις διαμάχες που υπάρχουν. Ωστόσο, σε αυτή την κατάσταση, καταλαβαίνετε τη βαθύτερη αιτία όλων αυτών των φαινομένων. Δεν υπάρχουν ένοχοι ή δικαιολογίες — αυτός είναι απλώς ο τρόπος με τον οποίο εξελίσσεται η ζωή στον κόσμο των φαινομένων. Η ζωή συνεχίζεται μέσα από την αλληλεπίδραση, την αμοιβαία καταστροφή και τη συνεχή δημιουργία και αναγέννηση. Το να «κρατάς» ολόκληρο τον κόσμο στη ροή του σημαίνει να αποδέχεσαι τα πάντα όπως είναι.

Η Διπλή Φύση του Φωτός και του Σκότους

Το Φως ενεργεί σύμφωνα με τη Φύση του, δημιουργώντας, ενώνοντας και εξαλείφοντας τις διαιρέσεις. Το σκοτάδι, από την άλλη, θρυμματίζει, απομονώνει, συγκρούεται και καταστρέφει. Το καθένα εκδηλώνεται σύμφωνα με τις εγγενείς του ιδιότητες. Ο κρίσιμος παράγοντας δεν είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί ο κόσμος, αλλά η θέση που επιλέγουμε να υιοθετήσουμε. Είτε ευθυγραμμιζόμαστε με το Φως, γινόμενοι «Πολεμιστές της Ενότητας» και «Μαχητές της Αγάπης» ή υποκύπτουμε στην απομόνωση του σκότους για να «μασήσουμε» τα υπολείμματα της ζωής, είναι μια προσωπική απόφαση. Κανείς δεν κρίνει τον άλλον. κρινόμαστε από τις δικές μας επιλογές.

Το Μονοπάτι του Φωτοφόρου

Ήσυχα και γαλήνια, δημιουργείς αυτό που οι άλλοι καταστρέφουν. Ανακατασκευάζεις υπομονετικά τα κομμάτια του κόσμου. Η αληθινή Νίκη επιτυγχάνεται μέσα σου, ενάντια στην άγνοια και τα πάθη. Κατά συνέπεια, αν το Φως ή το σκοτάδι βασιλεύει μέσα σας καθορίζει τις εξωτερικές σας ενέργειες. Είναι απαραίτητο να ενσαρκώνουμε το Φως, να είμαστε με το Φως, ακόμη και όταν ζούμε σε έναν σκοτεινό κόσμο. Είναι ζωτικής σημασίας να είσαι Φως, να ξέρεις πού πηγαίνεις, ανεξάρτητα από το βάθος ή την έκταση του γύρω σκοταδιού.

Το Αιώνιο Κίνημα Εμπρός

Όλα είναι ζωντανά, κινούνται, αλλάζουν, προχωρούν ή χάνονται. Τα πηγαίνεις καλά με τα πράγματα αρκεί να σε συνοδεύουν. Όταν απομακρύνονται ή εξαφανίζονται στις σφαίρες του χρόνου και του «θανάτου», το όραμά σας εκτείνεται πέρα από τον ορίζοντα της επίγειας ζωής σε άλλους, ευρύτερους κόσμους. Ένα πολύτιμο μυστικό παραμένει βαθιά ενσωματωμένο στην «Καρδιά» σας: να «προχωράτε» πάντα μπροστά. Ποτέ μην κοιτάς πίσω. Το να κοιτάς πίσω σημαίνει να ξαναπέφτεις στο όνειρο, στην ψευδαίσθηση.

Το Αταλάντευτο Φως

Μέσα στο σκοτάδι, η παρουσία του Φωτός γίνεται ακόμα πιο ζωτική. Είναι το Φως που σε οδηγεί μέσα από τις σκιές, φωτίζοντας το μονοπάτι και προσφέροντας ελπίδα. Στο ταξίδι σας, αγκαλιάστε το Φως μέσα σας, αφήστε το να λάμψει έντονα και επεκτείνετε το στον κόσμο γύρω σας. Το Εσωτερικό σας Φως δεν είναι απλώς ένας φάρος για το μονοπάτι σας, αλλά και μια πηγή φωτισμού για τους άλλους. Ενσαρκώνοντας το Φως, συμβάλλετε στη δημιουργία ενός κόσμου όπου κυριαρχεί η ενότητα, η αγάπη και η κατανόηση.

Συμπέρασμα: Το Φως Μέσα

Στο μεγάλο θέατρο της ζωής δεν είμαστε απλοί θεατές αλλά και ηθοποιοί. Οι επιλογές που κάνουμε, οι θέσεις που υιοθετούμε και τα μονοπάτια που ακολουθούμε καθορίζουν το ταξίδι μας. Αγκαλιάστε το Φως, ενσαρκώστε το και αφήστε το να σας οδηγήσει μέσα στο σκοτάδι. Καταλάβετε ότι στη ροή της ζωής, όλα είναι παροδικά, ωστόσο το Φως μέσα σας είναι αιώνιο. Προχωρήστε με ακλόνητη αποφασιστικότητα, μην κοιτάξετε ποτέ πίσω, και θα βρίσκεστε πάντα στην παρουσία της Αλήθειας, της Αγάπης και του Αιώνιου Φωτός.

Ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις στην Οδό

Φώτιση δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει σαν κατάσταση που μπορεί κάποιος να έχει «εμπειρία» της. Όσο κι αν ψάχνει ένα εγώ, (δηλαδή η «συγκροτημένη αντίληψη μιας ύπαρξης», ή «ένα αντιληπτικό κέντρο»), με όποιο τρόπο κι αν ψάχνει, είτε ενεργητικά με κάποιες διαδικασίες, είτε παθητικά σαν «παρατηρητής» δεν μπορεί να βρει παρά μόνο τις δικές του (του εγώ) εμπειρίες…

Αυτό που υπάρχει είναι ακριβώς (και μόνον) οι δραστηριότητες της σκέψης, που δομεί το εγώ, οργανώνει τις εμπειρίες, και σταθεροποιεί τις αντιλήψεις και τις πεποιθήσεις…

Αλλά όλο αυτό δεν είναι παρά μια «παραποίηση» της Πραγματικότητας, ένα κοσμικό και προσωπικό όνειρο… Ονειρευόμαστε με βάση κάποια αντικειμενικά στοιχεία, κι αυτό είναι κοινό σε όλους, είναι η κοσμική διάσταση του ονείρου, και με προσωπικές επιλογές, οπότε ο καθένας δημιουργεί την δική του άποψη της πραγματικότητας… μάλιστα, όλοι, μα όλοι οι άνθρωποι, είμαστε πεπεισμένοι ότι μόνον εμείς έχουμε «ορθή αντίληψη» της Πραγματικότητας, οχυρωνόμαστε σε αυτή την πεποίθηση, και γινόμαστε αυτιστικοί, ψυχολογικά άρρωστοι…

Όλοι, μα όλοι, αν παρατηρήσουμε τον εαυτό μας με προσοχή, θα δούμε ότι βασιζόμαστε ελάχιστα στην αντικειμενικότητα κι είμαστε πολύ-πολύ περισσότερο προσωπικοί, στον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα… είμαστε παγιδευμένοι μέσα σε αυτή την πλαστή, κατασκευασμένη, ψεύτικη, «προσωπική όραση»… Και σε αυτή την υπαρξιακή, ψυχολογική, αντιληπτική, κατάσταση, αναρωτιόμαστε, αναζητούμε, και προσπαθούμε, να βρούμε, να βιώσουμε, να πραγματοποιήσουμε, τον «Θεό», την «Πραγματικότητα», την «Αλήθεια»… Τι νομίζουμε ότι θα βρούμε; Τι μπορούμε να βρούμε πέρα από αυτό που θα κατασκευάσουμε εμείς οι ίδιοι, με τις εμπειρίες, τις μνήμες, τις φαντασίες μας;… Ό,τι κι αν βρούμε θα είναι ψεύτικο.

Σε όλη μας την ζωή κυνηγάμε μια «Ψευδαίσθηση», (τον «Θεό», την «Πραγματικότητα», την «Αλήθεια»)… αλλά συνήθως σκοντάφτουμε στις «παραισθήσεις» μας, εκλαμβάνοντας κάτι περιορισμένο που έχουμε συλλάβει, σαν το Απεριόριστο, σαν το Χωρίς Όρια, εκλαμβάνουμε το ψεύτικο σαν Αληθινό.

Στην Οδό δεν βαδίζουμε έτσι, στην Οδό δεν κυνηγάμε «Ψευδαισθήσεις», μήτε εκλαμβάνουμε τις «παραισθήσεις» σαν πραγματικότητα… Στην Οδό «αναγνωρίζουμε» μόνον «αυτά που υπάρχουν», κι όχι τα φανταστικά πράγματα που κατασκευάζει η σκέψη.

Αυτό που υπάρχει είναι ακριβώς (και μόνον) οι δραστηριότητες της σκέψης, που δομεί το εγώ, οργανώνει τις εμπειρίες και σταθεροποιεί τις αντιλήψεις και τις πεποιθήσεις…

Έτσι, στην Οδό, αναγνωρίζουμε μόνον την διαστρεβλωτική διαδικασία της σκέψης, την βλέπουμε, την κατανοούμε… κατανοούμε ότι δημιουργεί «παραισθήσεις» και μπορεί να μας παρασύρει στο κυνήγι «ψευδαισθήσεων»… Και;… ΤΟ ΒΛΕΠΟΥΜΕ;… Και;… ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ;…

Συνεχίζουμε να υποστηρίζουμε την «λειτουργία του ονείρου»;…

ΑΝ ΤΟ ΔΟΥΜΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ, όλο αυτό σταματάει… ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΞΩ από αυτό… Αν «αμφιβάλουμε» έστω και για μια στιγμή, το έχουμε χάσει… συνεχίζουμε το όνειρό μας… Αδελφέ, σαν Αδελφός μιλώ… ΔΕΣ ΤΟ! ΑΦΗΣΕ ΤΟ! ΒΓΕΣ ΕΞΩ ΑΠΟ ΟΛΟ ΑΥΤΟ!

Η Πραγματική Εμπειρία

Η Πραγματική Εμπειρία είναι σιωπή του νου, ούτε χωράει σε λόγια, ούτε χρειάζεται τα λόγια… υποδεικνύει την σιωπή και δράσεις που οδηγούν στην σιωπή… Όταν γίνεται διδασκαλία, όταν οδηγεί σε δραστηριότητες του νου, σε άλλους σκοπούς τότε είναι μόνο εμπειρία του νου.

Όταν η Εμπειρία δεν είναι ολοκληρωμένη, Τελειωτική, Μόνιμη, Ζωντανή Κάθε Στιγμή, γίνεται μνήμη, διδασκαλία, λόγια, κι ικανοποιεί μόνο το νου κι όσους ικανοποιούνται μόνο από τον νου.

Εξαιρετική πνευματική ικανότητα χωρίς «καθοδήγηση» μπορεί να οδηγήσει σε πνευματικό εγωισμό, σε λάθους δρόμους και λάθος δράσεις… μόνο η ταπεινότητα, η ανιδιοτέλεια, κι η παραίτηση από όλες τις επιθυμίες μπορεί να μας προστατέψει…

Ο Διαλογισμός, όταν δεν έχει στόχο το Πέρασμα Πέραν της σκέψης, στην Απεραντοσύνη της Ύπαρξης που δεν έχει όρια, ή διαχωρισμούς, μπορεί να οδηγήσει σε λάθος κατευθύνσεις που εκλαμβάνονται σαν αληθινές.

Η Πραγματική Εμπειρία είναι Πολύτιμη ακόμα κι όταν μοιάζει απλή και φτωχή… είναι ακριβώς ο νους που ντύνει την Εμπειρία με Μυστήριο ή την παριστάνει με θαυμαστές περιγραφές… αλλά αυτό δεν είναι η Πραγματική Εμπειρία, αλλά οι φαντασίες του νου.

Η Απελευθέρωση δεν είναι κάτι που μπορεί να επιδιώξει κάποιος για τον εαυτό του, μήτε κάτι που μπορεί να κρατήσει μόνο για τον εαυτό του… Είναι η Εμπειρία της Ενότητας της Ύπαρξης που Αυθόρμητα μοιράζεται με όλους μέσα από τους δρόμους της Αγάπης, της Προσφοράς, και της Θυσίας.

Η Εμπειρία της Πραγματικότητας είναι πέρα από όλα… δεν έχει σχέση με κοσμικούς σκοπούς… δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ούτε σαν Γνώση, ούτε σαν Εξουσία, ούτε σαν Κέρδος, είναι Αγάπη που μοιράζεται στα ίσα προς όλους, κι ενώ μοιράζεται παραμένει Ανεξάντλητη στην Ουσία της.

Αν όλες οι κοσμικές επιθυμίες, επιδιώξεις, και δραστηριότητες, δεν παραμεριστούν, δεν μπορείς να βρεις το Μονοπάτι που Οδηγεί στο Αληθινό… Αν όλες οι δραστηριότητες της σκέψης δεν εγκαταλειφθούν δεν μπορείς να Μπεις στον Ιερό Χώρο της Πραγματικότητας… Αν κάθε διάκριση από αυτό που «Είναι» δεν σταματήσει δεν μπορείς να Γευτείς την Αιωνιότητα.

Να φροντίζεις πάντα να έχεις Φίλους, με τους οποίους να μπορείς να μοιράζεσαι τα πάντα, μην επιδιώκεις πνευματική εξουσία, μήτε να έχεις μαθητές, ή θαυμαστές, ακόμα κι αν μόνο εσύ κατέχεις τη Γνώση στη γη… Είναι καλύτερα να είσαι ίσος ανάμεσα σε ίσους, γιατί αυτοί θα σε τιμήσουν πραγματικά… οι «οπαδοί» είναι βέβαιο πως θα σε ζηλέψουν, θα σε αρνηθούν και θα καταστρέψουν ό,τι καλό προσπαθείς να κάνεις.

Αν έστω και για μια στιγμή, όσο διαρκεί μια ανάσα, πιστέψεις ότι κατέχεις κάτι, ότι είσαι κάτι, ότι είσαι ανώτερος από τους άλλους, είσαι ακόμα σε μεγάλο σκοτάδι… στο Φως της Αλήθειας, διαλύονται όλες οι σκιές, όλες οι αυταπάτες… υπάρχει μονάχα Ελευθερία, Γαλήνη, Ειρήνη, Αγάπη και Καλοσύνη.

Η Καθαρή Καρδιά: Ταξιδεύοντας από τις Σκιές στο Φως

Στην απέραντη έκταση της ύπαρξης συνυπάρχουν δύο κόσμοι. Ο Κόσμος του Φωτός, όπου η φυσική πραγματικότητα ξεδιπλώνεται στην πιο αγνή της μορφή, χωρίς παραμορφώσεις, και ο Κόσμος των Σκιών, όπου η ανθρώπινη αντίληψη θολώνεται από το εγώ και τα νοητικά κατασκευάσματα. Το να ζεις στον Κόσμο του Φωτός σημαίνει να βιώνεις την Αληθινή Ζωή, την Αιώνια Ζωή που ρέει στη Διαχρονική Στιγμή, Εδώ και Τώρα. Αντίθετα, το να μένεις στον Κόσμο των Σκιών σημαίνει ότι παγιδεύεσαι από προσωπικές ερμηνείες, πεποιθήσεις και ψυχικές ψευδαισθήσεις.

Ο Κόσμος των Σκιών της Αντίληψης

Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν στον Κόσμο των Σκιών, ένα βασίλειο όπου η πραγματικότητα φιλτράρεται μέσα από το εγώ και τα προσωπικά νοητικά πλαίσια. Σε αυτόν τον κόσμο, οι εμπειρίες χρωματίζονται από υποκειμενικές ερμηνείες και οι πράξεις οδηγούνται από σκέψεις και πεποιθήσεις και όχι από την καθαρή φύση των πραγμάτων όπως είναι. Οι κοινωνίες, η καθεμία με τις δικές της μυθολογίες και εξωτερικές πραγματικότητες, συγκρούονται μεταξύ τους. Μέσα σε αυτές τις κοινωνίες, τα άτομα αγωνίζονται, διχασμένα μέσα τους και ενάντια στους άλλους, παγιδευμένα στη σύγχυση και τη δυστυχία.

Το Όραμα του Δασκάλου

Ο Δάσκαλος, ωστόσο, έζησε στη Διαχρονική Ροή της παρούσας στιγμής. Η ύπαρξή του ήταν αγκυροβολημένη στη Φυσική Πραγματικότητα, στην ανόθευτη αλήθεια των πραγμάτων που είναι και των πραγμάτων που συμβαίνουν. Για αυτόν, ο Θεός δεν ήταν μια μακρινή έννοια αλλά το ίδιο το Διαχρονικό Υπόβαθρο της Ύπαρξης, το θεμέλιο πάνω στο οποίο όλα τα πράγματα εκδηλώνονται και όλες οι ψευδαισθήσεις προκύπτουν μέσω της ανθρώπινης δραστηριότητας και σκέψης.

Για να βιώσει κανείς τον Θεό, για να έρθει σε άμεση επαφή με αυτή τη θεία ουσία, πρέπει να είναι Ήσυχος και Αγνός. Η αγνότητα εκτείνεται πέρα από την εξωτερική συμπεριφορά για να περιλάβει τα βαθύτερα βασίλεια του νοητικού και συναισθηματικού κόσμου. Απαιτεί ένα μυαλό απαλλαγμένο από σκέψεις και στρεβλώσεις, μια κατάσταση ύπαρξης που υπερβαίνει τους υπολογισμούς και τη διανοητική δραστηριότητα. Η Καθαρή Καρδιά, όπως περιγράφεται από τον Δάσκαλο, είναι η βαθύτερη πτυχή της ύπαρξης κάποιου, αμόλυντη από τις σκιές του εγώ.

Η Μακαριότητα της Καθαρότητας

Στην επί του Όρους Ομιλία του, ο Δάσκαλος διακήρυξε: «Μακάριοι οι καθαροί στην καρδιά, γιατί αυτοί θα δουν τον Θεό» (Ματθαίος 5:8). Αυτή δεν ήταν μια απλή εννοιολογική δήλωση αλλά μια βαθιά αλήθεια για τη Φυσική Πραγματικότητα και τον Κόσμο του Φωτός. Ο Δάσκαλος δεν κατοικούσε στον Κόσμο των Σκιών. Τα λόγια του δεν ήταν αφηρημένες έννοιες ή λογικές προτάσεις αλλά εκφράσεις άμεσης, φυσικής, ανόθευτης αντίληψης.

Ο Θεός, όπως βίωσε ο Δάσκαλος, είναι το Διαχρονικό Υπόβαθρο όλης της ύπαρξης. Για να δει κανείς τον Θεό, πρέπει να καθαριστεί πλήρως, φτάνοντας στην Αγνή Καρδιά της ύπαρξης. Αυτή η καθαρότητα επιτρέπει σε κάποιον να αντιληφθεί την πραγματικότητα στην αληθινή της μορφή, ξεσκέπαστη από νοητικές κατασκευές και υποκειμενικές ερμηνείες. Η Καθαρή Καρδιά δίνει τη δυνατότητα σε κάποιον να βιώσει το θείο άμεσα, φυσικά και αβίαστα.

Η Πρόκληση της Καθαρότητας

Γιατί, λοιπόν, αυτό φαίνεται αδύνατο για τους περισσότερους ανθρώπους; Η πρόκληση έγκειται στη διάχυτη επιρροή του Κόσμου των Σκιών. Το εγώ και η διανοητική δραστηριότητα δημιουργούν μια πυκνή ομίχλη ψευδαισθήσεων που συσκοτίζουν την αληθινή φύση της πραγματικότητας. Οι άνθρωποι συχνά αγνοούν τον βαθμό στον οποίο οι αντιλήψεις τους διαστρεβλώνονται από το ίδιο τους το μυαλό. Παραμένουν παγιδευμένοι σε έναν κύκλο σκέψεων, πεποιθήσεων και ενεργειών που ενισχύουν τον Κόσμο των Σκιών, καθιστώντας δύσκολη την απελευθέρωση και την είσοδο στον Κόσμο του Φωτός.

Αγκαλιάζοντας την Καθαρή Καρδιά

Για να αγκαλιάσετε την Καθαρή Καρδιά και να μεταβείτε από τις σκιές στο φως απαιτεί μια σκόπιμη και συνειδητή προσπάθεια για να ηρεμήσει το μυαλό και να καθαρίσει την καρδιά. Περιλαμβάνει την αναγνώριση και την απόρριψη των στρωμάτων της νοητικής δραστηριότητας και των υποκειμενικών ερμηνειών που θολώνουν την αντίληψη. Αυτό το ταξίδι είναι ένα ταξίδι εσωτερικής κάθαρσης, που οδηγεί σε μια κατάσταση ύπαρξης όπου η πραγματικότητα γίνεται αντιληπτή άμεσα και φυσικά.

Σε αυτή την κατάσταση, βιώνει κανείς την αληθινή ουσία της ύπαρξης, το Διαχρονικό Υπόβαθρο που είναι ο Θεός. Είναι μια επιστροφή στον απλό, φυσικό και εύκολο τρόπο ύπαρξης για τον οποίο μίλησε ο Δάσκαλος. Καλλιεργώντας την αγνότητα της καρδιάς, ανοίγουμε τον εαυτό μας στη βαθιά αλήθεια του Κόσμου του Φωτός, ζώντας σε αρμονία με την Αιώνια Ζωή που ρέει μέσα από όλα τα πράγματα.

Συμπέρασμα: Το μονοπάτι προς την αληθινή ζωή

Το μονοπάτι προς την αληθινή ζωή είναι ένα ταξίδι από τις σκιές του εγώ και των νοητικών κατασκευών στο φως της καθαρής αντίληψης και της θεϊκής εμπειρίας. Είναι μια διαδικασία εσωτερικού καθαρισμού, ηρεμίας του νου και ανοίγματος της καρδιάς στην αληθινή φύση της πραγματικότητας. Αγκαλιάζοντας την Καθαρή Καρδιά, υπερβαίνουμε τους περιορισμούς του Κόσμου των Σκιών και εισερχόμαστε στο διαχρονικό βασίλειο της αιώνιας ζωής, όπου μπορούμε να δούμε και να βιώσουμε τον Θεό άμεσα, Εδώ και Τώρα. Αυτή είναι η ουσία της διδασκαλίας του Δασκάλου, μια διαχρονική σοφία που μας καλεί να ζήσουμε στο Φως της Αλήθειας και να βιώσουμε την πληρότητα της ύπαρξης.

Η Ψυχολογία της Αβεβαιότητας

Πόσες φορές στη καθημερινότητα μας, ερχόμαστε αντιμέτωποι με το άγνωστο, το απρόβλεπτο, το αβέβαιο; Η απάντηση είναι μια και ίδια για τους περισσότερους ανθρώπους. Πολλές και σε καθημερινή βάση, για μια πληθώρα πραγμάτων. Πόσο όμως επηρεαζόμαστε από αυτή την αβεβαιότητα;

Απλά καθημερινά γεγονότα μπορεί να αποκτήσουν γιγάντιες διαστάσεις, καθώς ο φόβος και η αγωνία για το άγνωστο μπορεί να μας κατακλύσουν, είτε στο πως θα ενεργήσουμε παίρνοντας αποφάσεις, είτε στην αναμονή κάποιου αποτελέσματος.

Τι είναι η Αβεβαιότητα;

Αβεβαιότητα ορίζεται ως η κατάσταση (state) ενός οργανισμού κατά την οποία δεν διαθέτει βασικές πληροφορίες για τον τρόπο, το χρόνο, την αιτία και το εάν ένα γεγονός έχει συμβεί ή θα συμβεί. Με απλά λόγια αβεβαιότητα είναι η κατάσταση που κάτι δεν είναι σωστά ή ολοκληρωμένα γνωστό.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η αβεβαιότητα περιλαμβάνει δύο βασικές πτυχές. Η μία είναι η έλλειψη πληροφοριών και η δεύτερη η αίσθηση της άγνοιας για το τι πρόκειται να συμβεί.

Η ανατομία της Αβεβαιότητας

Η αβεβαιότητα έχει συνδεθεί με την έννοια της περιπέτειας. Ενέχει κινδύνους και ρίσκο. Στην ανθρώπινη εμπειρία υπάρχει ένα ιδανικό επίπεδο αβεβαιότητας, κατά το οποίο το άτομο μπορεί να εξελιχθεί, να καλλιεργήσει τη γόνιμη περιέργεια του και ν’ ανακαλύψει το περιβάλλον γύρω του.

Οι άνθρωποι χρειάζονται κάποιες βασικές πληροφορίες για να δράσουν και να λάβουν αποφάσεις. Με αυτό τον τρόπο μπορούν να προβλέψουν καθώς και να επηρεάσουν το περιβάλλον γύρω τους.

Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες του πανεπιστημίου του Harvard, η μείωση της αβεβαιότητας μέσω της αναζήτησης και της λήψης περισσότερων πληροφοριών, βοηθά το άτομο να προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες πιο ομαλά. Αντίθετα, η έλλειψη αυτών των πληροφοριών συνήθως βιώνεται από το άτομο ως δυσφορική.

Πόσο επηρεάζει τη ζωή μας η Αβεβαιότητα;

Το γεγονός και μόνο ότι κάτι είναι αβέβαιο ή απρόβλεπτο προκαλεί τη περιέργεια και προσοχή του ατόμου σε σημείο που θα λέγαμε ότι μονοπωλεί το ενδιαφέρον του. Ειδικά εάν πρόκειται για κάποιο θέμα ή γεγονός που το άτομο αξιολογεί ως πολύ σημαντικό.

Για παράδειγμα όταν το επίπεδο της αβεβαιότητας είναι υψηλό σε διάφορους τομείς της καθημερινότητας (οικονομικά, επαγγελματικά, προσωπικά, κ.α.) το άτομο υποφέρει και νιώθει μετέωρο. Σε αυτή την περίπτωση, θα αισθανθεί αγωνία και φόβο λόγω της άμεσης σύγκρουσης του με το άγνωστο.

Πολλές φορές αδρανοποιείται ή δρα παρορμητικά. Και οι δύο αυτές αντιδράσεις δεν ευνοούν τη ψυχική ισορροπία του ατόμου, καθώς ορίζεται από αισθήματα φόβου, θυμού και ανεπάρκειας.

Αντιμετώπιση της Αβεβαιότητας

Φανταστείτε μια ημέρα που όλα θα κυλούσαν με μηχανική ακρίβεια, προβλέψιμα και προκαθορισμένα. Τι περιθώριο εξέλιξης θα υπήρχε;

Η αβεβαιότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, κανείς δεν μπορεί να την αποφύγει.

Το πρώτο κλειδί για την αντιμετώπιση της αβεβαιότητας είναι η αποδοχή. Στη συνέχεια, η απόλυτη συγκέντρωση στο παρόν ως η μοναδική πηγή βεβαιότητας. Καθώς και η καλλιέργεια μιας προοπτικής που θα την βλέπει ως μια πρόκληση για εξέλιξη και ανακάλυψη νέων δυνατοτήτων.

Ωδή στην Αβεβαιότητα

“Αγκάλιασε την αβεβαιότητα σαν να ήταν σύντροφος σου, σαν συνοδοιπόρος σου. Δεν υπάρχει αντίδοτο στην αβεβαιότητα, να είσαι τολμηρός μαζί της και να την αγκαλιάσεις… Ο καιρός θα περάσει και η αβεβαιότητα θα δώσει τη θέση της στην βεβαιότητα. Κι άλλος καιρός θα περάσει και αυτή, η αβεβαιότητα θα επιστρέψει… Να είσαι τολμηρός μαζί της και να την αγκαλιάσεις. Έρχεται και φεύγει. Κατά κάποιο τρόπο ο στροβιλισμός της είναι αιτιοκρατικός (προκαθορισμένος). Μην είσαι ανόητος, να είσαι τολμηρός και να την αγκαλιάσεις.”

“Embrace uncertainty as if she was your partner, a fellow passenger of yours. There is no antidote to uncertainty, be bold with her and embrace it….Time will pass uncertainty will give her place to certainty, well more time will pass and she, uncertainty will come back….Be bold and embrace it, she comes and goes. In some way her swirl is deterministic. Don’t be a fool, be bold and embrace it.”

Η ολοκλήρωση του εαυτού, ως τόπος συνάντησης με την πλατωνική ιδέα - εντός του Είναι

Ο άνθρωπος ερχόμενος στη ζωή, γεννιέται με επιθυμίες, ενώ καθοδηγείται από αυτές. Οι επιθυμίες στην συνέχεια, γίνονται προσωπικές φιλοδοξίες. Έτσι συμβάλλουν και αυτές σημαντικά, στην εξελικτική του πορεία.

Εκπληρώνοντας τις ανάγκες του και ακολουθώντας τις φιλοδοξίες του, επιχειρεί να προσδώσει νόημα στη ζωή του. Η συνειδητοποίηση του ποιοι αυθεντικά είμαστε κάθε φορά και για ποιο λόγο υπάρχουμε, είναι ένας από τους βασικούς λόγους για την επανεκτίμηση των στόχων μας.

Ο βασικότερος στόχος κάθε ανθρώπου, είναι: η ολοκλήρωση του εαυτού, μέσα από την συνάντηση με την ουσία της ύπαρξής - το Είναι του.

Η απλοποίηση και η ευκρίνεια των στόχων, μπορεί να καταστήσει την ζωή ουσιαστικότερη και υγιέστερη. Αρκεί οι ακόρεστες συσσωρεύσεις των υλικών αγαθών, να μετριάσουν τις πραγματικές μας ανάγκες, ώστε να μην παρεμποδίσουν την πορεία μας και γίνουν τροχοπέδη.

Όμως, κάποια στιγμή της ζωής, o άνθρωπος ενδέχεται να αναγκαστεί να απαλλαγεί από τα περιττά φορτία των υλικών κτήσεων που κουβαλά. Τότε μην έχοντας που αλλού να κρατηθεί, θα υποχρεωθεί κάποια στιγμή να εστιάσει μέσα του: εκεί που οι πορείες αληθεύουν εντός του.

Στο βάθος της ύπαρξής, θα συναντήσουμε την εσωτερική ελευθερίας. Εκεί θα βρεθούν οι τρόποι αποδέσμευσης, από τις προκαταλήψεις σκέψεων, συναισθημάτων και ενεργειών που την επιβαρύνουν. Ίσως όμως να μην είναι τα πράγματα και τα συμβάντα αυτά καθ’ αυτά, τα οποία πρέπει να αποχωριστεί απαραίτητα κάποιος, αλλά οι κυρίαρχες επιθυμείς -για όποια από αυτά- που τον κρατούν δέσμιο.

Η ανάγκη να απλουστέψουμε τη ζωή, έρχεται πολλές φορές επιτακτικά και μας ωθεί, στο να αρκεστούμε στα λίγα, τα απαραίτητα και τα αναγκαία. Τότε προβάλλουν στο προσκήνιο, εκείνα που κρατάνε δέσμιο το εγώ μας. Μήπως όμως είναι εν τέλει οι αρνητικές σκέψεις, τα αρνητικά συναισθήματα και οι επιθυμίες πολύ περισσότερο, που μας καθηλώνουν και δεν ικανοποιούν τις αληθινές μας ανάγκες; Τότε γίνεται πραγματικός ο απολογισμός αυτών που έχουν αληθινή και ουσιαστική σημασία και δίνουν ποιότητα στην ζωή και την ευτυχία μας.

Ενδέχεται να μην έχει τόσο σημασία τι έχουμε, αλλά το τι νόημα εμείς προσδίδουμε, σε αυτά τα οποία συμβάλλουν αληθινά, στην εξελικτική πορεία της ζωής μας.

Για αυτόν το λόγο, δεν είναι απαραίτητο να απαρνηθούμε αυτά τα εξωτερικά της ύλης που μας περιβάλλουν, αλλά να αλλάξουμε την εσωτερική ματιά, προς μια καινούργια στάση ζωής. Εκείνο που δίνει αξία και νοηματοδοτεί τη σχέση του έξω με το μέσα, καθώς και το κατέχειν, πάντοτε θα συνδιαλέγεται και θα συναντά το Είναι μας. Εντός Του, όλα συνυπάρχουν ως συμπληρωματικά.

 
Ποιο το Είναι που ιδιά-ζει με εμάς

Ποιο είναι λοιπόν εκείνο το Είναι, το οποίο συν-διαλέγεται με τα όντα, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα πράγματα, και τα συμβάντα που εκδηλώνονται στη ζωή;

Οντολογία είναι η επιστήμη η οποία δεν ασχολείται με το “τι” των πραγμάτων, αλλά με την ουσία της ύπαρξης τους -ως το Είναι τους.

Το Είναι φωτίζει την ουσία των πραγμάτων.

Έτσι, το Είναι και τα όντα, -όπως ο άνθρωπος-, δηλώνουν ένα και το αυτό πράγμα. Μέσα από τις υπερβάσεις Του (το Είναι), αποκαλύπτει την ουσία των όντων. Ενώ τα οντά, με τις διαιρέσεις που προκαλούν, μέσα από σκέψεις, συναισθήματα και ενέργειες, αποκρύπτουν την ουσία του Είναι τους, το ίδιο προκαλει φανερώσεις. Δεν αποσπάται ποτέ από τα όντα, για αυτό είναι Εκείνο, όπου πάντοτε τα φωτίζει. Εντός Του, τίποτα και πότε δεν αντι-κειμενο-ποιείται. Όλα είναι παρευρισκόμενα και παρόντα (εντός Του), ως υποκείμενα και αναπόσπαστα περιεχόμενα Του.

Η κατανόηση της διαφοράς των όντων από το Είναι, ως προς τα φαινόμενα και τα αφανή, είναι αυτή που αποκαλύπτει την κοινή τους ουσία. Ακυρώνει τους διαχωρισμούς, στον φαινόμενο κόσμο των διαιρέσεων που ζούμε, αναδεικνύοντας το εδώ-Του-Είναι, ως παράσταση. Αυτό το ίδιο Είναι, είναι που παρ-ίσταται και μας συν-ιστά, ως προς την ουσία μας. Η παρεύρεση Του, δεν συνιστά διαλεκτική σχέση με τα οντά, αλλά είναι ταυτοτική. Συμμετέχει ενεργά μέσα από τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις ενέργειες και τα συμβαίνοντα στο εκάστοτε παρόν Του.

Η διαλεκτική σχέση προκύπτει δευτερογενώς, ένεκα της οντολογικής διαφοράς. Την οντολογική διαφορά την κατανοούμε από τα αδιέξοδα που μας προκύπτουν. Τότε καθίσταται αναγκαίος ο διάλογος εντός μας, για μία ουσιαστική συνάντηση με το Είναι.

Κατα τον Heidegger: “Η οντολογική διαφορά, είναι το κρυμμένο θεμέλιο επάνω στο οποίον οικοδομείται η απόλυτη έννοια της”, όπως την ορίζει ο Πλάτωνας.

Αυτό που αποκαλούμε συνείδηση, είναι το σημείο συνάντησης - μηδενικής απόστασης- του αυθεντικού εαυτού, με το Είναι εντός μας.

Η ιδέα σαν την Ανατολή του Ήλιου, επιτρέπει σιγά-σιγά να βλέπουμε τα φαινόμενα, με τον τρόπο με τον οποίον μας φαίνονται κάθε φορά, και όχι όπως πραγματικά είναι. Το Φως του Ήλιου, μας δείχνει μια όψη της Αλήθειας του Είναι, ως ιδέα.

Ο Heidegger γράφει: “Η ιδέα είναι το φαίνεσαι, που δανείζει σ’ αυτά που είναι παρόν την όψη”. Η ουσία της ιδέας είναι ότι, κάτι φαίνεται όπως ακριβώς είναι, στο βαθμό που μπορούμε να δούμε την Αλήθεια του. Αυτό που επιχειρεί να φανερωθεί σε εμάς, είναι εκείνο το κοινό, που ιδιά-ζει (όμοια-ζει) με την ουσία του Είναι.

Το Είναι καθίσταται προσβάσιμο, μέσω της πλατωνικής ιδέας. Για όποιον στρέψει την νοητική του ματιά στην ιδέα, εκείνη θα του αποκαλύπτει την όψη του Είναι, μέσα από τα πράγματα. Έτσι το Νοείν σχετίζεται με το Είναι: μέσω της πλατωνικής ιδέας. Στην ουσία της, η ιδέα μας καθιστά προσβάσιμο το ίδιο το Είναι. Τότε Αυτό(το Είναι) με τη σειρά του, φανερώνει την Αλήθεια Του, μέσα από τις σχέσεις που πραγματώνει προς τα όντα.

Πραγματικότητα είναι οι πραγματώσεις(ως φανερώσεις) του εδώ-του-Είναι, μέσα από τα όντα. Μόνο ότι συνδέεται με το Είναι, συνιστά τι πραγματικότητα. Επειδή ακριβώς όλα είναι περιεχόμενα του Είναι, η οποιαδήποτε ενασχόληση αναζήτηση της ουσίας των πραγμάτων, αποκαλύπτει την δική μας σχέση με το Είναι: ως τον ουσιαστικό νοηματικό λόγο, να υπάρχουμε αυθεντικά. Γι’ αυτό, με ό,τι ασχοληθούμε σε βάθος, για τον εαυτό μας μαθαίνουμε και τη σχέση με το Είναι, μέσω αυτής της ενασχόλησης.

Για να προσεγγίσουμε την Αλήθεια όμως, χρειάζεται ένα νοείν, το οποίο ως εν-(να)-νοεί, να προσβλέπει προς την Ιδέα.

Η Αλήθεια, για να γίνει ορατή και να συνδεθεί με την ανθρώπινη νόηση, χρειάζεται το μέτρο του να εν-νοείται ως ομοίωση. Να νοείται δηλ. ως Εν με το όμοιο του. Στο βαθμό που αποκλίνει από την ομοίωση, η ιδέας θα αποτελεί κριτήριο της θέασης ή μη, ως αποκάλυψη της αληθούς όψεως του Είναι. Αφού όμως η Ιδέα θεμελιώνει την Αλήθεια, και την αποκαλύπτει -κατά τον Πλάτωνα-, σημαίνει ότι (η Αλήθεια) δεν είναι το πρωτογενές, (αλλά η Ιδέα).

Όταν το πρωτογενές είναι η Ιδέα, τότε αυτή, προϋποθέτει την ομοίωση της, προς την όψη του Είναι. Αυτό διότι, το θεμελιώδες αξίωμα επιτάσσει, όλα να είναι περιεχόμενα του Είναι, για να προσδίδουν έλλογο υπαρκτικό νόημα: ως Λόγο Σχέσης μοναδιαίας. Μόνο όμως ως ομοίωση, απαραίτητα αποκαλύπτει το Είναι την ουσία του ενός ειδείν(ως ιδέα), ώστε να Αληθεύει μέσα από τα οντά. Αν διαχωριστεί η Ιδέα από το Φως του Είναι οδηγεί, στην συσκότιση και πλάνη, όπως και κάθε διαχωρισμός. Εδώ απαιτείται η μέγιστή προσοχή που θα πρέπει να θυμόμαστε. Η ιδέα δεν είναι κάτι ξεχωριστό από το Είναι, αλλά το παραγωγό του*.

Το ειδείν ως απαρέμφατο, δεν παρεμβαίνει και δεν αφορά το υποκείμενο ή το αντικείμενο. Αναφέρεται και αφορά την διαδικασία του οράν, προς το όμοιό του, στο ενιαίο πεδίο εντός του Είναι. Μέσω αυτής της πρακτικής, η θέαση είναι δυνατή, όταν όλα ομοίως αναζητούν το οιδείν:, ως το εντός του Είναι της σχέσης. [Γραφολογικά το πρώτο γράμμα “ε” στην λέξη “ειδείν”, αφορά τις διαδικασίες θέασης που σχετίζονται με τον φαινόμενο κόσμο, έξω μας. Το γράμμα “ο” στην λέξη “οίδα” αφορά τον περίκλειστο υπαρκτικό χώρο θέασης -εντός του Είναι]. Στο βαθμό όπου όλα συνυπάρχουν νοηματικά -ως έννοιες- φανερώνουν την ουσία τους ως ιδέα, μέσα από την διαφορετικότητα της όψης του Είναι που εκπροσωπούν.

Το νοείν αναφέρεται στο εννοείν ως εν-νοείν.

Έτσι το εν-νοείν και το Είναι του Παρμενίδη, αυτοαναφέρονται ως Σχέση Σκέψης ταυτονικής. Ομοίως και το κατα-νοείν, αναφέρεται ως το εδώ-του-Είναι, το οποίο σχετίζεται αποκαλυπτόμενο με νοητική σύλληψη: Κατ-ερχόμενο μετ-ουσιώνει την ουσία των όντων.

Εν τέλει, κάθε ερώτημα, στο ίδιο παρμενίδειο ενιαίο Είναι των όντων απευθύνεται. Οποία δε κι αν είναι η απάντηση, εξ Αυτού εκπορεύεται, ως αυτοαναφορά. Φανερώνει έτσι, τον βαθμό της ανθρώπινης κατανόησης: μέσα από σκέψεις, συναισθήματα, προθέσεις και ενέργειες.

Όταν λησμονούμε την προέλευση της αυθεντικής ουσίας της ύπαρξης, αυτή επικαλύπτεται κρυπτόμενη, πίσω από τις φαινομενικές διάφορες. Και εμείς τότε ασχολούμαστε με το “τι” των όντων και όχι με την ουσία τους, χάριν της οποίας εντός του Είναι υπάρχουμε. Τότε ως επακόλουθο, επέρχεται η λήθη του Είναι.

Μέσα από τη διαδικασία της ανάμνησης, επανέρχεται και πάλι στην μνήμη η ενθύμηση της Αλήθειας του Είναι: ως κάλεσμα επανόρθωσης.

Έτσι επαληθεύεται η διατύπωση του Σωκράτη: ”Η μάθηση είναι ανάμνηση”.

Κανένα επιχείρημα ως προς την αλήθεια που αυτό εκφράζει, δεν είναι τόσο ισχυρό, στέρεο και πειστικό όσα αυτό της προσωπικής εμπειρίας. Όταν μάλιστα αυτό είναι που προσδίδει μία εσωτερική ευδαιμονία στον άνθρωπο.

Τα συμβάντα γύρω μας, αντικατοπτρίζουν το μέσα μας: έρχονται και παρέχονται σαν την παλίρροια. Βρισκόμαστε όμως στη ζωή, για να κερδίσουμε την εμπειρία από τις διακυμάνσεις, αυτού που μένει αναλλοίωτο χρόνο: το ίδιο το Είναι. Αυτό πρέπει επίμονα να αναζητάμε. Είναι εκείνο που μας δανείζει την διάρκεια του στο άχρονο, ώστε να βιώσουμε -έστω και παροδικά- την ικανοποίηση με την συμμετοχή μας.

Κουρασμένοι από τις αντιφάσεις που μας δημιουργούν συναισθηματικές εμπλοκές, αναζητούμε τις άφθαρτες εκείνες αξίες, οι οποίες μας συνδέουν με την αυθεντική ουσία της ύπαρξης.

Όμως την ασφάλεια που ζητάμε, πρώτα θα την εντοπίσουμε μέσα μας. Τότε ευκολότερα θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις οποίες εξωτερικές δυσκολίες: με υπερβάσεις που το Είναι μας παρέχει. Οι εξωτερικές δυσκολίες, όταν δημιουργούνται από αντίξοες συνθήκες, μπορούν να ξεπεραστούν, με την εσωτερική ενίσχυση που ανατροφοδοτεί το έργο μας.

Στην ουσία όμως, ποτέ δεν είμαστε μόνοι. Αυτό από το οποίο αντλούμε δύναμη, βρίσκεται μέσα στα βάθη της ύπαρξης: ως Είναι. Οι φιλοσοφικές ιδέες, θα μπορούσαν να προσφέρουν νέες ελπίδες και εμπιστοσύνη στην αιώνια βεβαιότητα της ολοκλήρωσης του σκοπού, που το Είναι μας έχει αναθέσει να φέρουμε εις πέρας.

Το πρότυπο μας είναι Αυτό και η κάθε κίνηση του ανθρώπου θα πρέπει να προσβλέπει, πάντοτε να συναντά την ολοκλήρωση του: μέσα από την πλατωνική ιδέα, όπου φωτίζει χωρίς ορούς και προϋποθέσεις την όψη του δικού μας Είναι: ως εγώ Είμαι…κάθε φορά αυτό που σκέφτομαι, αισθάνομαι και εν-έργω-ποιώ.
------------------------

*Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η προϋπόθεση για την συνάντησης μας με το Είναι, είναι η ιδέα. Ο προ-πλατωνικός Παρμενίδης, εις εκ των μεγίστων φιλοσόφων, διατυπώνει ότι: προϋπόθεση κάθε υπάρχοντος είναι μόνο Είναι. Εκεί, όπου “Όλα είναι ένα”, ως περιεχόμενα Του. Η πλατωνική ιδέα, (όπως και κάθε άλλη), δύναται να προσδώσει νόημα Αλήθειας, μόνο όταν νοηθεί ως περιεχόμενο του ίδιου ενιαίου Είναι. Το απολύτως πρωτογενές των πάντων: είναι αυτό που ιδιά-ζει με το Είναι και μόνο. Όλα τα άλλα είναι παράγωγα του. Κάθε άλλο θεωρούμενο ως πρωτογενές, προκαλεί διαίρεση στον νου, άρα και την μη θέαση του Είναι.

Ο Πλάτωνας είναι βαθιά επηρεασμένος από το Παρμενίδη και το φιλοσοφικό του λόγο, εκφράζοντας το θαυμασμό του. Αναφέρεται για τις συζητήσεις που έκαμνε ο Παρμενίδη και του προκαλούσε εντύπωση η μέθοδο με τις ερωτήσεις που διατύπωνε: ”Όπως μου έτυχε κάποτε να δω τον Παρμενίδη να κάνει χρήση και τον άκουσα να διεξάγει συζητήσεις, όταν εγώ ήμουνα νέος και εκείνος πολύ πλέον γερασμένος”(Πλάτων Σοφιστής 217c).
 
Επιπλέον ο Πλάτωνας με ανυπέρβλητή ειλικρίνεια, μας αναφέρει για το Παρμενίδη: “Mου φαίνεται ότι διαθέτει μία δύναμη που δηλώνει ένα βάθος γεμάτο ευγένεια. Παρόλα αυτά, φοβάμαι ότι μπορεί να μην κατανοούμε τα λόγια του και υστερούμε πολύ περισσότερο από το πνεύμα με το οποίο μίλησε. Φοβάμαι ακόμα περισσότερο ότι, αυτό που σκεπτόταν όταν τα έλεγε αυτά, μας υπερβαίνει”(184α).

Εδώ μας ομολογεί ότι, ακόμα και στο έργο του Πλάτωνα «Παρμενίδης», δεν κατάφερε να συλλάβει πλήρως το λόγο του, ώστε να τον κατανοήσει, καθότι τον υπερβαίνει και τον ίδιο. Αυτή η ειλικρινής αποκάλυψη του Πλάτωνα, αποδεικνύει ότι: ο λόγος του Παρμενίδη, δεν είναι για να κατανοηθεί γνωστικά, αλλά να βιωθεί εσωτερικά, η οικουμενική του Αλήθεια. Ενδέχεται αυτό να συνέβη και στον ίδιο το Πλάτωνα. Στην προσπάθεια του δηλ. να κατανοήσει και να συλλάβει νοητικά σε βάθος τον Παρμενίδη, άγγιξε τα όρια του νου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να οδηγηθεί βαθύτερα εντός του, ώστε να συναντήσει την συνδρομή του συναισθήματος. Και αυτό το συν-αισθανόμενο, ανταποκρίθηκε στην αποκάλυψη της βιωματικής προσωπικής του εμπειρίας: ως κάλεσμα σχέσης με το Είναι. Ενδέχεται όμως επίσης, εσκεμμένα να προέβη σε αυτή την ομολογία, ώστε να μας κινήσει την περιέργεια, να εμβαθύνουμε βαθύτερα μέσα μας, για να βιώσουμε και εμείς την εμπειρία της Αλήθεια του Είναι. Σε κάθε πτέρωση ο Πλάτωνας με το πλούσιο έργο του, συγκαταλέγεται στους μέγιστους αρχιτέκτονες φιλοσοφικών διαλογικών.

Στους πλατωνικούς διαλόγους του έργου «Σοφιστής», με τον Ελεάτη ξένο, -οπαδό της ελεατικής φιλοσοφικής σχολής με ιδρυτή το Παρμενίδη-, τον αναφέρει ως “πατέρα Παρμενίδη”. “Υποστήριζε ότι μία επαναξιολόγηση των απόψεων του Παρμενίδη, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως εν είδος πατροκτονίας, στην οποία δεν θα ήθελε να υποπέσει”(241d3). Με αυτή του την ομολογία, ο Πλάτωνας δείχνει ότι αναγνωρίζει την θεωρία του Παρμενίδη, ως ανώτερη της δίκης του, διότι την εμπεριέχει. Έτσι η θεωρία περί της ιδέας, αποκτά νόημα αλήθειας, μόνο όταν την εξισώσουμε και την ομοιώσουμε ως περιεχόμενο του Είναι. (Παρ’ όλα αυτά, απαιτείται η περαιτέρω εμβάθυνση από το αναγνώστη, ώστε να αναδείξει ο ίδιος, την αλήθεια της ισχύος της ή μη).

Η ιστορική καταγραφή του Είναι, εξιστορεί την πορεία της ανθρωπότητας που αναζητά την αλήθεια στην καθολικότητα του Είναι. Χωρίζεται δε σε προ-πλατωνική και μετά-πλατωνική περίοδο. Αυτός ο διαχωρισμός ενδέχεται να περιγράφει μια ρωγμή στην ακεραιότητα του Είναι, αν παρανοηθεί η πλατωνική Ιδέα. Αρχής γενομένης από το Πλάτωνα -με την ιδέα- προκύπτουν αλλεπάλληλες διαιρέσεις, που τεμαχίζουν το Είναι και το καθιστούν αθέατο στις μέρες μας, οδηγώντας μας όλο και περισσότερο στην τύφλωση, η οποία προκαλείται από την μη θέαση του ακέραιου Είναι.

Ίσως αν ενσκήψουμε στον προ- πλατωνικό φιλοσοφικό στοχασμό, η καθαρότητα του φωτός που εκπέμπει, να μας προκαλέσει το θαυμασμό, ώστε να στρέψουμε την προσοχή βαθύτερα εντός μας, και να αναζητήσουμε την διαλεύκανση της φανέρωσή Του.

Ο παρμενίδειος λόγος, γίνεται το πρίσμα του Εν-Είναι ως παν -συνεργατικά- όπου όλα βρίσκουν και εμπλουτίζουν την προοπτική και τον προορισμό τους -απ’ όπου και αν προέρχονται- τον αληθεύουν.

Εν τέλει, η μόνη προϋπόθεση Αλήθειας είναι, όταν απροϋπόθετα ο άνθρωπος, αποκτά την βιωματική εμπειρία ζωής ώστε να του γίνει βεβαιότητα: πως σε κάθε περίπτωση, θα είναι ο ίδιος ενταγμένο, στην αγκαλιά της Αγάπης του Είναι. Διότι χωρίς όρους, γίνεται αποδεκτός στην προοπτική του Ευ Ζειν εντός Του.

Κωρύκειο Άντρο

Το Κωρύκειον Άντρο βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του Παρνασσού σε υψόμετρο 1.360μ. και απέχει περίπου 10 χλμ. από την πόλη της Αράχωβας. Ονομάζεται και Σαρανταύλι (Σαρανταυλι γιατί έχει τόσο καλή ακουστική σαν να παίζουν σαράντα αυλοί) ή σπήλαιο του Πανός. Το στόμιο του Κωρύκειου Άντρου είναι πολύ στενό και χαμηλό και δύσκολα διακρίνεται από τον επισκέπτη. Μπαίνοντας όμως μέσα, ανοίγεται μπροστά μας ένας μεγάλος θόλος με ύψος που φτάνει τα 50 μέτρα.

Ο Παυσανίας, στα Φώκια του, μας πληροφορεί ότι…. Πηγαίνοντας κάποιος από τους Δελφούς προς την κορφή του Παρνασσού και σε απόσταση περίπου εξήντα σταδίων, έντεκα και κάτι χιλιόμετρα, από την πόλη του Φοίβου, συναντάει άγαλμα χάλκινο. Σήμερα φυσικά το άγαλμα δεν υπάρχει αλλά στην είσοδο του κωρυκειου ο περιηγητής μπορεί να διακρίνει μια βάση που ίσως πάνω σ αυτή έστεκε το άγαλμα. Επίσης στην είσοδο διακρίνουμε την επιγραφή ”ΕΥΣΤΡΑΤΟΣ ΑΛΚΙΔΗΜΟΥ ΑΜΒΡΥΣΣΙΟΣ ΣΥΝΠΕΡΙΠΟΛΩ ΠΑΝΙ ΝΥΜΦΑΙΣ”. Το Κωρύκειο Άντρο το είχαν αφιερωμένο οι Αρχαίοι Έλληνες στο Θεό Πάνα και στις Κωρύκειες Νύμφες (5ος αι. πΧ). Ο Αισχύλος αναφέρει το σπήλαιο ως χώρο επίσκεψης θεϊκών πνευμάτων. Εκεί είχαν καταφύγει και οι κάτοικοι των Δελφών το 480 πΧ κατά την επιδρομή των Περσών. Και μεταγενέστερα, στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 χρησιμοποιούταν ως καταφύγιο από τον Οδυσσέα Ανδρούτσο.

Το σπήλαιο δημιουργήθηκε κατά το Πλειστόκαινο από υπόγεια νερά, έχοντας δύο αίθουσες, ενώ στενός διάδρομος στο βάθος του Κωρύκειου Άντρου συνεχίζεται σε μεγάλο μήκος, δύσβατος και απρόσιτος. Ερευνήθηκε και ανασκάφηκε το 1970 από τον P. Amandry και βρέθηκαν χιλιάδες αντικείμενα που ανάγονται στα αρχαϊκά και κλασικά χρόνια. Χιλιάδες αγαλματίδια από τη νεολιθική εποχή, πήλινα κομμάτια από αγγεία, 25.000 αστράγαλοι, ζωγραφισμένα αγγεία του 6 αι. πΧ και δαχτυλίδια. Πολλά από τα ευρήματα εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο των Δελφών. Προσωπικά πιστεύω ότι ο χώρος του σπηλαίου φέρει ενέργεια, κατ' εμε θετική. Μου πρόσφερε ηρεμία και γαλήνη. Μέσα στο σπήλαιο υπάρχουν σημάδια τελετών μάλλον από παγανιστές η από αρχαιολατρεις. Τους οποίους όμως και δεν κατακρίνω γιατί θεωρώ ότι ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να πιστεύει στα δικά του ”θέλω” και να τα υπερασπίζεται ,αρκεί με τις πράξεις του να μην περιορίζει η ακόμα περισσότερο να μην στερεί τα ”θέλω” των υπολοίπων….

Ο "Μυστικός" κήπος της γνώσης

Η νόηση και κατά συνέπεια η γνώση που είναι το αποτέλεσμα της, αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους, καθώς ο άνθρωπος είναι το μόνο ον που όχι μόνο υπερβαίνει τα άλλα έμβια όντα, αλλά είναι και σε θέση να τροποποιήσει και να διαχειριστεί το φυσικό περιβάλλον σύμφωνα με τις ανάγκες του. Ο άνθρωπος όχι μόνο διαθέτει νόηση και ελεύθερη βούληση, αλλά έχει συνείδηση της χρονικά περιορισμένης ύπαρξης του. Δεν επιβιώνει απλά κυριαρχούμενος μόνο από πάθη και ένστικτα όπως συμβαίνει στο υπόλοιπο ζωικό βασίλειο, αλλά τροποποιεί, δημιουργεί, και τελικά παρεμβαίνει καταλυτικά στην Φύση, δημιουργώντας εν τέλει την Ιστορία.

Η γνώση αποτελεί μια συσσωρευτική διαδικασία στον χρόνο, κατά συνέπεια η γνώση αφορά μία γραμμική διαδικασία που μεταφέρεται και εμπλουτίζεται από γενιά σε γενιά. Με τη γνώση μπορεί ο άνθρωπος να φθάσει σε ουσιαστικές κατακτήσεις τόσο του εαυτού του, όσο και της φύσης. Η γνώση διακρίνεται τόσο στην «εξωτερική» που αφορά το πεδίο των πέντε αισθήσεων, όσο και στην «εσωτερική» που αφορά την υπερσυνείδητη γνώση που λίγοι ίσως μπορούν να κατακτήσουν.

Η ικανότητα της νόησης και της γνώσης υπήρξε καταλυτική για την θέση του ανθρώπου στο πλανητική ιστορία. Για το πότε και πως ενεργοποιήθηκε στο απώτατο παρελθόν αυτή η ικανότητα στον άνθρωπο, μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν. Η σημαντικότητα της όμως έχει μεταφερθεί σε εμάς από την αρχαιότητα δια μέσου αρχετυπικών μύθων αλλά και θρησκευτικών κειμένων. Όπως θα περιγραφεί παρακάτω, η ικανότητα της γνώσης όπως περιγράφεται σε αρχαία κείμενα, αποτέλεσε Θεϊκό δώρο αλλά ίσως και αιτία έκπτωσης του ανθρώπου, από μία κατάσταση Θεϊκής ευδαιμονίας.

Στην παρούσα έρευνα θα γίνει αναφορά στην Αρχαία Ελληνική παράδοση όπως αυτή έφτασε σε εμάς δια μέσου των μύθων, όσο και στην Εβραϊκή θρησκευτική παράδοση όπως αυτή περιγράφεται στην Παλαιά Διαθήκη. Ανάμεσα στις δύο αντιλήψεις υπάρχουν μεγάλες ομοιότητες αλλά και διαφορές, όπως θα αναδειχθεί στην συνέχεια.

Στην αρχαία Ελληνική μυθολογία η Θεότητα που σχετίζεται με την νόηση είναι η Θεά της σοφίας η Θεά Αθηνά, της οποίας το όνομα ετυμολογείται από το Α-θεο-νόα ή Η-θεο-νόα, δηλαδή η νόηση του Θεού (ΠλάτωναςΚρατυλος 407b). Πατέρας της Αθηνάς ήταν ο Δίας, και μητέρα της η Θεά της Μήτις. (Η Μήτις για να βοηθήσει το Δία προσέφερε στον Κρόνο ένα βοτάνι που θα τον εξανάγκαζε να ξεράσει τα Θεϊκά παιδιά του που είχε καταπιεί).

Η Μήτις σύμφωνα με τον Ησίοδο, ήταν κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος. Η Μήτις όπως και η κόρη της Αθηνά, ήταν για τους αρχαίους όχι απλά η Θεά της σοφίας, της φρόνησης και της γνώσης του καλού και του κακού, αλλά και της πονηριάς που ήταν αναγκασμένοι να αντιστρατέψουν οι αδύναμοι άνθρωποι στερούμενοι φυσικών όπλων κατά την διάρκεια της πρωτόγονης εποχής, όταν είχαν να αντιμετωπίσουν στην πάλη της επιβίωσης, τα στοιχεία της φύσης. Σύμφωνα όμως με έναν χρησμό η Μήτις ως σύζυγος του Δία, θα γεννούσε πρώτα μια κόρη (την Αθηνά) και στην συνέχεια έναν γιο που θα ανέτρεπε την εξουσία του Δία, θα γινόταν δηλαδή ότι ακριβώς είχε κάνει Δίας στον πατέρα του Κρόνο. Όταν φυσικά ο Ζευς πληροφορήθηκε τον χρησμό, φοβούμενος μην πάθει ότι και ο πατέρας του Κρόνος, ζήτησε ένα την Γαία ένα βοτάνι το οποίο όποιος το έτρωγε μίκραινε.

Η Γαία φυσικά του το έδωσε, και αυτός το έδωσε αμέσως στην Μήτιδα η οποία ήταν σε εν- Δία- φέρουσα στην Αθηνά να το καταπιεί, λέγοντας πως με αυτό θα έκανε γερά παιδιά. Όταν η Μήτις το κατάπιε άρχισε αμέσως να μικραίνει, και ο Δίας τότε την κατάπιε, μαζί με την Αθηνά την οποία είχε η Μήτις στην κοιλιά της.Ο Δίας από τη στιγμή που κατάπιε τη Μήτιδα κατέκτησε ολόκληρη τη σοφία του κόσμου. Στην συνέχεια όμως από την πολύ... «σοφία», άρχισε να υποφέρει από φρικτούς πονοκεφάλους, τόσο ισχυρούς που δεν άντεχε άλλο. Κάλεσε λοιπόν τον γιο του Ήφαιστο, και του ζήτησε να του ανοίξει το κεφάλι με το τσεκούρι, ώστε να ανακουφιστεί από τον πονοκέφαλο...Παρά τις αντιρρήσεις του ο Ήφαιστος, αναγκάστηκε τελικά να το πράξει, και τότε μέσα από το κεφάλι του Δία ξεπετάχτηκε πάνοπλη η κόρη του Θέα Αθηνά! Κρατούσε ασπίδα, φορούσε περικεφαλαία και κουνούσε απειλητικά το δόρυ της.

Το ότι οι αρχαίοι μυθοπλάστες απεικόνισαν την Αθηνά εξερχόμενη πάνοπλη από το κεφάλι του Δία, είναι φυσικά εξαιρετικά συμβολικό. Η Θεά Αθηνά γεννήθηκε ως ώριμη γυναίκα, όχι ως βρέφος, από το κεφάλι του πατέρα της, Δία. Για αυτό τον λόγο εκφράζει εκτός από την νόηση, την προσωποποίηση του ισορροπημένου, ανθρώπου. Όχι μόνο της γυναικείας φύσης, αλλά και της αντρικής. Γεννιέται αρματωμένη (συμβολίζοντας την νόηση ως το μεγαλύτερο όπλο του ανθρώπου), γεγονός που υποδεικνύει πως είναι ισορροπημένες οι αρσενικές και θηλυκές πολικότητες εντός της. Η αρχική κατάσταση της ενότητας.

Η νόηση αφορά την λειτουργία του εγκεφάλου από όπου εξήλθε η Αθηνά, ενώ η λογική μας δίνει τα αναγκαία εκείνα όπλα που είναι απαραίτητα στον άνθρωπο για να πολεμήσει στην μάχη της επιβίωσης και της επικράτησης, ώστε να είναι σε θέση να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες της ζωής. Η Ασπίδα της Αθηνάς έφερε επάνω της το Γοργώνειο, το κεφάλι της Μέδουσας με τα φιδίσια μαλλιά.

 
Η θεά της σοφίας φέρει ασπίδα της την εικόνα των της Μέδουσας. Η Μέδουσα υπήρξε, αρχικά, μια από τους φύλακες ενός σπηλαίου της Γαίας, της οποίας ήταν εγγονή. Μέδουσα σημαίνει «βασίλισσα» ή «ερωμένη». Προστάτευε τον αμύητο από το να εισέλθει στα μυστήρια της θεάς.

Η Μέδουσα στην ασπίδα της Αθηνάς συμβολίζει το διττό αποτέλεσμα της νόησης, που προκύπτει από τις πράξεις μας, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν τόσο το καλό όσο και το κακό βάσει των συνειδητών επιλογών μας. Η Μέδουσα συμβολίζει τις φοβίες τα πάθη και το σκοτεινό τμήμα του ασυνείδητου. Η Αθηνά φέρνει τη λογική και την συνείδηση, που είναι το ακριβώς το αντίθετο της παραλυτικής απραξίας της Μέδουσας(παραλύει όποιον την κοιτάξει). Εάν δεν αναπτύξουμε την λογική και την συνείδηση μας, δεν αναπτύξουμε δηλαδή αντιστάσεις (ασπίδα) στο παράλογο και στη κυριαρχία του ασυνείδητου και της ύλης έναντι της διάνοιας, τότε υποβιβαζόμαστε στην ζωώδη κατάσταση. Ο συμβολισμός είναι προφανής, η δύναμη της νόησης έχει πάντα δύο όψεις...!

Η Αθηνά έφερε δίπλα της τυλιγμένο ένα φίδι. Το φίδι είναι ένα επαναλαμβανόμενο αρχετυπικό σύμβολο συνοδεύει όλες τις θηλυκές θεότητες συνεπώς και τη Μεγάλη Μητέρα. Τυλιγμένο γύρω από οποιοδήποτε αξονικό σύμβολο, συμβολίζει την αφύπνιση της ψυχής και την ροή της ενέργειας στο σώμα. Γενικά το φίδι ως σύμβολο είναι τόσο ηλιακό όσο και σεληνιακό. Συμβολίζει τόσο την ζωή όσο και τον θάνατο. Την σοφία αλλά και την εξάρτηση από τα πάθη, την θεραπεία (Ασκληπιός) όσο και το δηλητήριο. Είναι φαλλικό σύμβολο, η δημιουργική αρσενική δύναμη, «ο σύζυγος όλων των γυναικών».

Ζώντας στο έδαφος σχετίζεται με τον κάτω κόσμο του σκότους, συμβολίζοντας τις μαγικές δυνάμεις, και τη μαγεία που κατέχουν οι αόρατες δυνάμεις. Ως τέτοιο είναι εχθρός του ήλιου και αντιπροσωπεύει τις σκοτεινές δυνάμεις στο ανθρώπινο γένος. Κατ’ αυτό τον τρόπο το φως και το σκοτάδι, το θετικό και το αρνητικό, βρίσκονται σε σύγκρουση, όπως ο Δίας και ο Τυφώνας, ο Απόλλωνας και ο Πύθωνας κλπ. Ως έρπων συμβολίζει το πνεύμα που διαπερνά τα πάντα, είναι η εσωτερική φύση του ανθρώπου και η συνείδηση. Δεν είναι τυχαίο πως τα Φίδια αλλά και οι Δράκοι εμφανίζονται ως φρουροί των ναών, φύλακες της εσωτερικής γνώσης και όλων των σεληνιακών θεοτήτων.

Η Ε.Π. Μπλαβάτσκυ λέει πως φυσιολογικά το φίδι συμβολίζει την αποπλάνηση της δύναμης από την ύλη (του Ιάσονα από την Μήδεια, του Ηρακλή από την Ομφάλη, του Αδάμ από την Εύα), ενσαρκώνοντας την εμμονή του κατώτερου στο ανώτερο, του «πρότερου» στο «τελικό».

Ένα άλλο σύμβολο της Αθηνάς είναι το ιερό πουλί της, η Γλαύκα (κουκουβάγια). Η κουκουβάγια είναι νυχτόβιο πτηνό το οποίο έχει εξαιρετική όραση. Η Γλαύκα συμβολίζει την σοφία που επιτυγχάνεται με την «εις εαυτόν διείσδυση», η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο μακριά από το φως της ημέρας και την φασαρία, όταν ο άνθρωπος απομονώνεται από το περιβάλλον. Για αυτό τον λόγο και «η γλαύκα της Αθηνάς πετάει μόλις η μέρα γείρει προς την δύση της».

Δεν είναι φυσικά καθόλου τυχαίο, πως οι μυήσεις κατά την διάρκεια των μυστηριακών τελετών γινόταν πάντα νύχτα κάτω από το φως των δαυλών. Την Αθηνά θα την συναντήσουμε και αργότερα όταν θα γίνει λόγος για τα μήλα των Εσπερίδων, πρώτα όμως πρέπει να γίνει αναφορά στον Προμηθέα.

O Προμηθέας ήταν γιος του Τιτάνα Ιαπετού και της Ωκεανίδας Ασίας. Αδέλφια του ήταν οι Επιμηθέας, ο Άτλας και ο Μενοίτιος. Το όνομά του σημαίνει αυτός που πρώτα σκέφτεται και μετά πράττει. Παράγεται από την πρόθεση «προ» και το ρήμα «μανθάνω και σημαίνει «συνετός», «προνοητικός». Κατά τη διάρκεια της Τιτανομαχίας ο Προμηθέας πήρε το μέρος Δία, και γι' αυτό δεν τιμωρήθηκε όπως οι άλλοι Τιτάνες με εγκλεισμό στα Τάρταρα. Η συμβολή του στην εξέλιξη του ανθρώπινου γένους ήταν καταλυτική. Σύμφωνα με τον Λουκιανό, ο Προμηθέας την εποχή της Τιτανομαχίας, δημιούργησε με την αρωγή της θεάς Αθηνάς τον πρώτο άνθρωπο (το Χρυσό Γένος) από πηλό και φωτιά, και κατ’ εικόνα και ομοίωση των Θεών. (1)

Τα ζώα δημιουργήθηκαν την ίδια περίοδο από την μίξη υλικών της Γης και της φωτιάς. Η δημιουργία των όντων και του ανθρώπου έγινε μέσα στη γη. Όταν κλήθηκαν όλα τα όντα της Γης να βγουν στο φως, ανατέθηκε στον Προμηθέα και στον Επιμηθέα να δώσουν στο κάθε ον τα χαρακτηριστικά που έπρεπε να έχει. Ο Επιμηθέας έπεισε τον αδελφό του να του επιτρέψει να αναλάβει μόνος αυτή τη δουλειά. Όταν όμως έφτασε στο τέλος η ώρα του Ανθρώπου, δεν είχε μείνει κανένα προτέρημα να του χαρίσει .

Αντιλαμβανόμενος ο Προμηθέας το σφάλμα του Επιμηθέα και βλέποντας την αδυναμία του ανθρώπινου γένους απέναντι στη φύση, αποφάσισε να του χαρίσει τη φωτιά, την οποία πήρα από το εργαστήριο του Ήφαιστου, τοποθετώντας την σε ένα κούφιο καλάμι. Ο Προμηθέας έμαθε τους ανθρώπους όχι μόνο να ελέγχουν τη φωτιά, αλλά να κατασκευάζουν επίσης εργαλεία, και τους έμαθε τις Επιστήμες και τα Γράμματα. Τέλος για να είναι ικανοποιημένοι οι Θεοί μαζί τους, τους έμαθε να τους λατρεύουν κάνοντας θυσίες σε αυτούς.

Όταν όμως τέθηκε το ζήτημα ποιο κομμάτι του θυσιασμένου ζώου ανήκει στους Θεούς και ποιο στους ανθρώπους, ο Προμηθέας σκέφτηκε ένα κόλπο για να βοηθήσει τους ανθρώπους. Στη μια μεριά έβαλε τα κόκαλα των ζώων αλειμμένα με λίπος, και στην άλλη το κρέας τυλιγμένο μέσα σε δέρμα και κάλεσε τον Δία να διαλέξει το κομμάτι που θα άξιζε τους Θεούς. Ο Δίας ξεγελάστηκε από τα γυαλιστερά κόκαλα και τα διάλεξε, αφήνοντας το κρέας και το δέρμα στους ανθρώπους. Στην συνέχεια φυσικά ο Δίας διαπίστωσε το τέχνασμα του Προμηθέα, και ζήτησε από τον Ήφαιστο να φτιάξει μια Γυναίκα. Έτσι δημιουργήθηκε η πρώτη γυναίκα η Πανδώρα, από γη και νερό.

Το όνομα αυτό το πήρε διότι ως δημιούργημα Θεού, έλαβε πολλά δώρα από όλους τους Θεούς. Ένα από αυτά τα δώρα ήταν ένα πιθάρι, το οποίο όμως δεν έπρεπε να ανοίξει. Ο Ερμής την οδήγησε στον αδελφό του Προμηθέα τον Επιμηθέα (ετυμολογικά αυτός που σκέφτεται μετά τις πράξεις του), ο οποίος παρά την συμβουλή του αδελφού του να μην δεχτεί δώρο από τον Δία, την έκανε γυναίκα του.

Όταν η Πανδώρα άνοιξε το πιθάρι που της είχαν χαρίσει οι Θεοί, ξεχύθηκαν όλα τα δεινά των ανθρώπων, καθώς έως τότε οι άνθρωποι που ζούσαν στη γη δεν γνώριζαν από το κακό τους πόνους και τις αρρώστιες . Την τελευταία στιγμή όμως η Πανδώρα πρόλαβε να κλείσει το πιθάρι και έμεινε μέσα η ελπίδα για το ανθρώπινο γένος. Η Πανδώρα στο μύθο του Προμηθέα συμβολίζει την αρχή του κακού για τον άνθρωπο. Δημιουργήθηκε ως αντιστάθμισμα στην ευεργεσία που έκανε ο Προμηθέας να δωρίσει τη φωτιά στους ανθρώπους. Η φωτιά αναγνωρίζεται σαν «θεία δωρεά» και «θεία δύναμη» που την καθιστά όπλο του ανθρώπου και τον κυριότερο παράγοντα πολιτισμού.

Στην συνέχεια ο Δίας θέλοντας να τιμωρήσει εκ νέου τους ανθρώπους, που είχαν γίνει κακοί και άδικοι, προκάλεσε τον κατακλυσμό. Ο Προμηθέας όπως και πάλι χάλασε τα σχέδια του Δία προειδοποιώντας τον γιο του Δευκαλίωνα, και συμβουλεύοντας τον να φτιάξει μια κιβωτό, να την γεμίσει με εφόδια και ζώα και να μείνει μέσα μαζί με την γυναίκα του Πύρρα, η οποία ήταν κόρη του Επιμηθέα.

Ο Δευκαλίωνας με την Πύρρα όχι μόνο σώθηκαν από τον Κατακλυσμό, αλλά δημιούργησαν και το Τέταρτο Γένος, το Γένος των Ηρώων, αλλά και των Ελλήνων. Αυτό εξόργισε ακόμη περισσότερο τον Δία ο οποίος έδεσε τον Προμηθέα σε βράχο στον Καύκασο, διατάσσοντας έναν αετό να του τρώει το συκώτι κάθε πρωί. Εξαιτίας όμως του γεγονότος της Αθανασίας Προμηθέα, κάθε βράδυ το συκώτι του ανανεωνόταν.

Ο αετός είναι το ιερό πουλί του Δία, καθώς είναι ο Βασιλιάς των αιθέρων, πανόπτης της Γης και των αιθέρων όπως και ο Βασιλιάς των Θεών και ανθρώπων. Ο αετός ο οποίος τρώει το συκώτι του Προμηθέα, ίσως συμβολίζει την νόηση (αετός- πνεύμα) που μπορεί να χαλιναγωγήσει τα πάθη (συκώτι), αλλά και ότι τα πάθη μπορούν να κρατήσουν δέσμιο τον άνθρωπο (δεσμά του Προμηθέα) .

Σε αυτό το σημείο εμπλέκεται στην ιστορία ο Ηρακλής ο οποίος κατά την διάρκεια του ενδέκατου Άθλου που του είχε ανατεθεί από τον Ευρυσθέα, (αναζήτηση των Μήλων των Εσπερίδων), φτάνει στον Καύκασο σκοτώνει τον Αετό, και ελευθερώνει τον Προμηθέα, δίνοντας έτσι τέλος στο μαρτύριο του. Ο Προμηθέας από ευγνωμοσύνη προς τον Ηρακλή του αποκάλυψε πως θα πάρει τα Χρυσά Μήλα.

Τα μήλα των Εσπερίδων ήταν οι χρυσοί καρποί των δέντρων που βρίσκονταν στον ομώνυμο κήπο. Σύμφωνα με το Φερεκύδη οι μηλιές αυτές είχαν δοθεί ως γαμήλιο δώρο από τη Γη στον Δία και την Ήρα. Η Ήρα φύτεψε τα δέντρα στον κήπο των Θεών, ο οποίος βρισκόταν στη χώρα του Άτλαντα (εκ του α και του τλάν = τα πάντα υπομένοντας) , ο οποίος είχε τιμωρηθεί από τον Δία να κουβαλάει στους ώμους του Ουρανό. Οι κόρες του Άτλαντα έκλεβαν όμως τα μήλα, γι' αυτό και η Ήρα ανέθεσε τη φύλαξή τους στις νύμφες Εσπερίδες και στο δράκοντα Λάδωνα με τα εκατό κεφάλια, ο οποίος ήταν γιος του Τυφώνα και της Έχιδνας.

Στην αρχή της αναζήτησης του ο Ηρακλής συνάντησε τον Νηρέα, «τον σοφό των θαλασσών» ο οποίος είχε το χάρισμα της μαντικής, άλλαζε πολλές μορφές και δεν απαντούσε ευθέως. Ο Ηρακλής κάποια στιγμή από τα λεγόμενα του Νηρέα, κατάλαβε πως ίσως θα έπρεπε να πάει νότια. Καθ’ οδών νίκησε τον γίγαντα Ανταίο (γιο του Ποσειδώνα και της Γαίας) ο οποίος έπαιρνε υπεράνθρωπη δύναμη από την Γη. Ο Ηρακλής κατάφερε να τον νικήσει σηκώνοντας τον στο αέρα, ώστε να μην μπορεί να αντλήσει δύναμη από την Γη. Στην συνέχεια συνάντησε τον Βούσιρη (γιο του Ποσειδώνα και μίας θνητής). Ο Βούσιρης ήθελε να τον θυσιάσει, ο Ηρακλής όμως του ξέφυγε και τελικά σκότωσε αυτός τον Βούσιρη.

Μετά συνάντησε τον Προμηθέα δεσμώτη στο βράχο τον απελευθερώνει σπάζοντας τα δεσμά του, και εκείνος του εξηγεί πώς να βρει και να πάρει τα χρυσά μήλα. Οι δοκιμασίες για την Εύρεση των μήλων των Εσπερίδων ίσως σχετίζονται συμβολικά με διαδικασίες μύησης , και τα 4 Στοιχεία την Γη, το Νερό, τον Αέρα, την Φωτιά, και την πορεία του ανθρώπου προς την πνευματική και ηθική του «τελείωση».

Το πρώτο εμπόδιο που πρέπει να ξεπεράσει ο Ηρακλής σε αυτό τον άθλο είναι ο Νηρέας (θαλάσσια θεότητα- στοιχείο ΝΕΡΟ) ο οποίος άλλαζε συνεχώς μορφές, συμβολίζοντας ίσως τα διαφορετικά μονοπάτια που μπορεί ο «μαθητής» να ακολουθήσει προς την γνώση. Στην συνέχεια ο Ηρακλής παλεύει με τον γίγαντα Ανταίο, ο οποίος αντλούσε την δύναμη του από την Γη (στοιχείο ΓΗ) που συμβολίζει ίσως την πάλη του πνευματικού ανθρώπου με την προσκόλληση στην ύλη και τον κατώτερο εαυτό του.

Κατόπιν ο Βούσιρης θέλει να θυσιάσει τον Ηρακλή (Θυσία - στοιχείο ΦΩΤΙΑ) ο Ηρακλής όμως σπάει τα δεσμά του και σκοτώνει τον Βούσιρη . Ο αναζητητής εφόσον έχει ήδη «θυσιάσει» το κατώτερο εαυτό του, αναγεννάται σε ένα νέο συνειδησιακό επίπεδο όπου εμφανίζεται η φιλευσπλαχνία, με τη βοήθεια που παρέχει στον Προμηθέα. Ο Προμηθέας (στοιχείο ΑΕΡΑ- πνεύμα) είναι αυτός που τιμωρείται από τον Δία διότι μετέδωσε τη γνώση σε αμύητους και αυτή σπαταλήθηκε ή κακοποιήθηκε. Ο Προμηθέας ανταμείβει τον Ηρακλή για τη πράξη του και τον συμβουλεύει πώς να βρει τα μήλα, των Εσπερίδων δηλαδή πώς να επιτύχει την πεμπτουσία της «γνώσης». (2)

Στον δρόμο προς τις Εσπερίδες, ο Ηρακλής παίρνει τον Ουρανό στους ώμους του αντικαθιστώντας τον Άτλαντα. Είναι το σημείο που λαμβάνει χώρα μία συμβολική επίσης κίνηση, καθώς σηκώνει το βάρος της ανθρωπότητας, κάτι που θα τον οδηγήσει τελικά στην ανταμοιβή των χρυσών μήλων, τα οποία φύλαγε ο άυπνος δράκος Λάδωνας ο όποιος είχε εκατό κεφάλια. Ο δράκος τελικά φονεύεται και ο Ηρακλής παρέδωσε τα μήλα τον Ευρυσθέα. Τα μήλα των Εσπερίδων επιστράφηκαν τελικά από την Αθηνά στον κήπο των Εσπερίδων, καθώς εκεί ήταν η θέση στην οποία έπρεπε να βρίσκονται.

Ο Δράκος με την σειρά του είναι επίσης ένα παγκόσμιο αρχετυπικό σύμβολο. Οι δράκοι είναι οι χθόνιοι φύλακες των πυλών της εσωτερικής γνώσης ενάντια στους οποίους οφείλουν να πολεμήσουν οι ήρωες. Ο αγώνας με το δράκοντα συμβολίζει τις δυσκολίες που υπάρχουν για να κερδίσει κάποιος τους καρπούς της «εσωτερικής γνώσης». Το σκότωμα του δράκοντα είναι η σύγκρουση ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι. Είναι η τελική νίκη του ανθρώπου ο οποίος πολεμά και υπερνικά τη δική του σκοτεινή φύση, επιτυγχάνοντας αυτογνωσία που τον απελευθερώνει από το πολύ περιορισμένο κέντρο του «εγώ», και την κατάκτηση της υπερσυνειδησιακής εκείνης κατάστασης που του επιτρέπει να βιώσει την «ενότητα των πάντων».

Ο Ηρακλής τέλος συμβολίζει τον αρχετυπικό αλλά μη τελειοποιημένο άνθρωπο που παίρνει στα χέρια του την κατώτερη φύση και την υποβάλλει πρόθυμα σε πειθαρχία, κάτι που θα προκαλέσει τελικά την ανάδυση της Θεϊκής του φύσης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο ήρωας υποβάλλεται σε μερικές συμβολικές δοκιμασίες, η ενδέκατη των οποίων είναι τα χρυσά μήλα των εσπερίδων. Πρέπει να τιθασεύσει τον κατώτερο εαυτό του, να τον πειθαρχήσει και να τον ξεπεράσει, ευθυγραμμίζοντάς τον με το «Εγώ», και να επιστρέψει στην κατοικία του πατέρα του Δία, με τη πολύτιμη συνδρομή της θεάς της σοφίας, Αθηνάς.

Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν πως οι 12 (όσοι και τα ζώδια) άθλοι του Ηρακλή σχετίζονται επίσης με το Ζωδιακό. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Bailey: «σε κάθε ζώδιο εκφράζει τα χαρακτηριστικά του και σε κάθε ζώδιο αποκτά και μια νέα γνώση του εαυτού του και δια της γνώσης αυτής καταδεικνύει τη δύναμη του ζωδίου κι αποκτά τα δώρα που δίνει το ζώδιο καταδεικνύει το γεγονός ότι τα ζώδια επηρεάζουν αλλά δεν ελέγχουν».

Στην συνέχεια θα αναδειχθούν οι ομοιότητες όπως επίσης και οι διαφορές του κήπου των Εσπερίδων, με τον αντίστοιχο κήπο της Εδέμ των πρωτόπλαστων της Παλαιάς διαθήκης. Η αναφορά στον κήπο της Εδέμ, θα είναι σύντομη καθώς είναι περισσότερο ή λιγότερο γνωστή στους περισσότερους (τουλάχιστον σε σχέση με την Αρχαιοελληνική του κήπου των Εσπερίδων).

Στον κήπο της Εδέμ ο Θεός δημιουργεί την φύση, τον Αδάμ και την Εύα, όπου ζούσαν σε κατάσταση ευδαιμονίας και μακαριότητας. Ο Θεός τους προειδοποιεί πως απαγορεύεται να φάνε τον καρπό του δέντρου της γνώσης, διότι εάν το κάνουν αυτό θα πεθάνουν. (Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί πως στην αφήγηση της Παλαιάς Διαθήκης δεν γίνεται πουθενά λόγος για μήλο αλλά μόνο για δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού). Αντίθετα η φωνή της γης ο Όφις, τους είπε πως εάν έτρωγαν από τον καρπό του δέντρου της γνώσεως, θα τους «άνοιγαν τα μάτια» και θα γίνονταν σαν τον Θεό...

Η συνέχεια γνωστή η Εύα απλώνει το χέρι τρώει τον καρπό προσφέρει και στον Αδάμ, και τότε «διανοίχθησαν οι οφθαλμοι των δυο και έγνωσαν ότι γυμνοί ήσαν και έραψαν φύλλα συκής και εποίησαν αυτοίς περιζώματα» (Γεν. γ’ 21). Όταν έγινε αυτό ο Θεός τους έντυσε με δερμάτινους χιτώνες, τους έδιωξε από τον Παράδεισο και όρισε τα Χερουβείμ να φυλάνε το δέντρο.

Οι ομοιότητες του κήπου των Εσπερίδων με τον αντίστοιχο κήπο της Εδέμ είναι προφανείς. Και στις δυο αναφορές γίνεται λόγος για ένα κήπο μακαριότητας. Στον κήπο της Εδέμ, έχουμε το Δέντρο της γνώσεως του καλού και του κακού, και το φίδι το οποίο εκπροσωπεί τον πειρασμό και το κακό. Στον ενδέκατο άθλο του Ηρακλή υπάρχει επίσης ο Θεϊκός κήπος, με τα χρυσά μήλα και ο δράκος Λάδων που φυλάει τα μήλα.

Στην περίπτωση όμως του κήπου της Εδέμ το δέντρο βρισκόταν εκεί που κατοικούσαν οι πρωτόπλαστοι, στο μέσο του Παραδείσου, ενώ στην περίπτωση του αρχαιοελληνικού μύθου ο ήρωας χρειάστηκε να περάσει πολλές δοκιμασίες ώσπου να βρει τελικά τον τόπο όπου φύτρωναν τα μήλα. Και στις δύο αναφορές οι καρποί είναι θεϊκής προέλευσης, και η γνώση είναι κλεμμένη από τον Θεό. Αυτό σημαίνει πως αυτή δεν μπορεί να είναι έργο του ανθρώπου, διότι σε οποιαδήποτε έργο του ανθρώπου η γνώση προϋποτίθεται.

Στη Γένεση ο καρπός δημιουργήθηκε από το Θεό και βρίσκονταν στο μέσο του Κήπου που εκείνος έφτιαξε, στην αρχαία ελληνική ιστορία τα χρυσά μήλα δόθηκαν από τη Θεά Γαία ως δώρο σε γάμους Θεών. Τέλος και στις δύο αναφορές με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οι καρποί παρέμειναν εκεί όπου βρίσκονταν.

Στην ιστορία της παλαιάς Διαθήκης ο καρπός του δέντρου της ζωής έμεινε στον Παράδεισο με φύλακες τα Χερουβείμ και στον αρχαιοελληνικό επιστράφηκαν στον κήπο των Εσπερίδων από τη Θεά Αθηνά. Ταυτόχρονα όμως ανάμεσα στην Αρχαιοελληνική και στην Ιουδαϊκή μυθικοθρησκευτική αντίληψη υπάρχει μεγάλη διαφορά όσο αφορά το κοσμοϊστορικό γεγονός την προσέγγισης της γνώσεως. Στην Παλαιά διαθήκη, η γνώση συνιστά έκθεση του ανθρώπου στον κόσμο. Μέσα τον οποίο ο άνθρωπος εκτίθεται και νοιώθει γυμνός και ξένος, είναι δηλαδή «διάφορος του κόσμου».

Στην αρχαία Ελλάδα η γνώση συνιστά θέση του ανθρώπου στον κόσμο. Ο άνθρωπος εντίθεται και νοιώθει οικείος, δηλαδή όμοιος του κόσμου. Στην περίπτωση της Παλαιάς διαθήκης επειδή ο άνθρωπος ντρέπεται τον ντύνει ο Θεός. Στην αρχαίο Ελληνική παράδοση, ο άνθρωπος ντύνεται μόνος του επειδή κρυώνει. Στην βίβλο η γνώση συνιστά γεγονός καθοριστικό του ανθρώπου ως ανθρώπου. Εδώ ο άνθρωπος δεν είναι απλώς ένα νοήμων ζώο, όπως στην Ελληνική αντίληψη. Η γνώση βγάζει το άνθρωπο από τον παράδεισο και τον εκθέτη στην Γη. Άρα η γνώση συνιστά την εγκόσμια μοίρα του ανθρώπου, το πεπρωμένο του. Είναι ένα όν που όχι μόνο βαίνει στην γη αλλά την υπερβαίνει, λόγω του ότι η «αρχή» του βρίσκεται αλλού. Συνεπώς ζει την ζωή του ως έκπτωτος.

Αντίθετα η γνώση της Ελληνικής μυθολογίας βγάζει τον άνθρωπο από τα σπήλαια και τον θέτει στην πόλη. Άρα πρόκειται περί του όντως που από «φύση» γίνεται ιστορία. Θα πρέπει όμως σε αυτό το σημείο να αναφέρω, πως σύμφωνα επίσης και με την μετέπειτα αρχαιοελληνική μεταφυσική άποψη (βλέπε Πυθαγόρειους, Ορφισμό, Πλάτωνα κ.λ.π) ο άνθρωπος έχει υπερκόσμια αρχή: «Της Γης παιδί είμαι και του έναστρου Ουρανού. Το γένος μου είναι βεβαίως ουράνιο». Αυτή η θέση εκφράστηκε κυρίως με τον Ορφισμό στον Ελληνικό κόσμο, εισάγοντας το στοιχείο του μυστικισμού και του δυϊσμού ψυχής-σώματος, του πνεύματος και ύλη.

Επιστρέφοντας στην διαφορές της Αρχαιοελληνικής και της Ιουδαϊκής παράδοσης, μυστικισμού και του Πριν τους Ορφικούς, και σύμφωνα με την Ομηρική άποψη, η ψυχή ήταν μια σκιά που εγκατέλειπε τον νεκρό τη στιγμή του θανάτου για να οδηγηθεί στο Βασίλειο του Άδη. Οι Ορφικοί υποστήριζαν ότι η ψυχή είναι αυτό που υποκινεί τον άνθρωπο, η αρχή όλων, ενώ το σώμα η φυλακή της ψυχής, κάτι που πέρασε και στον Χριστιανισμό. Πίστευαν ότι η ψυχή είναι θεϊκή και ενσαρκώνεται στην Ελληνική αντίληψη την ενοχή της γνώσεως την παίρνει επάνω του ο Προμηθέας, ενώ ο άνθρωπος χρησιμοποιεί την γνώση προς όφελος του.

Ο Προμηθεικός άνθρωπος είναι αυτός που αναπτύσσει τις «τέχνες» ώστε να καταστήσει πιο άνετη την διαβίωση του. Για αυτό υπάρχει και παραλληλία ανάμεσα στον Προμηθέα και στον Ηρακλή. Ο Προμηθέας χρησιμοποιεί την δύναμη του μυαλού του για να παράγει έργο. Για την ίδια παραγωγή έργου ο Ηρακλής χρησιμοποιεί την μυϊκή του δύναμη.

Ο Προμηθέας χάρισε την φωτιά της νόησης και της πνευματικότητας στον άνθρωπο, πληρώνοντας βαρύ τίμημα για αυτό, ποτέ όμως δεν το μετάνιωσε. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση που δίνει ο αλυσοδεμένος προμηθέας στον Ερμή, ο οποίος του ζητά να ζητήσει μεταμέλεια από τον Δία. Ο Προμηθέας του απαντά: «Να ξέρεις, εγώ την δυστυχία μου ποτέ δεν θα την άλλαζα με τη σκλαβιά σου».

Αυτό είναι γνωστό. Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι, πως η νόηση και η λογική δεν ήταν το μοναδικό θεϊκό δώρο του Προμηθέα στον άνθρωπο. Το σημαντικότερο ήταν πως μας έδειξε έμπρακτα την αγάπη του, με την θυσία του. Μόνο με το δώρο του νου και της λογικής, δεν θα μπορούσαμε ποτέ να λύσουμε τα μεγαλύτερα μυστήρια του σύμπαντος και της ζωής. Και αυτό διότι για κάθε ένα πρόβλημα που λύνει ο νους, δημιουργεί άλλα δέκα νέα. Χρειαζόμαστε να «βάζουμε» καρδιά, συναίσθημα και αγάπη στις δράσεις μας. Για αυτό τον λόγο και η Αθηνά η θεά της σοφίας, έσωσε την καρδιά του νεαρού Διονύσου, από τους Τιτάνες, ώστε αυτός να αναγεννηθεί..

Δίχως μία «ανοιχτή» και «δεκτική» καρδιά, την επίγνωση και την αγάπη προς το σύμπαν ολόκληρο, δεν θα μπορούμε να κατακτήσουμε την ορθή σκέψη και δράση. Τόσο λοιπόν ο νους όσο και η καρδιά, αποτελούν τα δύο ιερότερα δώρα προς τον ισορροπημένο άνθρωπο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε το δρόμο καρδιάς, που είναι ο δρόμος της αγάπης…

Η αμαρτία στην Παλαιά διαθήκη μαρτυρεί την απομάκρυνση από τα μέτρα και τις εντολές του Θεού. Αντίθετα στην αρχαίο Ελληνική κοσμοαντίληψη η ύβρις συντελείται όταν υπάρχει εκούσια απομάκρυνση από τα μέτρα του ανθρώπου. Όταν δηλ. ο άνθρωπος αποπειραθεί την υπέρβαση των ορίων της θνητότητας του. Η αμαρτία προκύπτει από την θεοκεντρική αντίληψη. Η ύβρις προκύπτει από την ανθρωποκεντρική αντίληψη.

Ωστόσο οι δύο έννοιες δεν είναι άσχετες μεταξύ τους εφόσον αφορούν αμφότερες τόσο τον Θεό όσο και τον άνθρωπο. Στην Θεοκεντρική αντίληψη η σχέση είναι αμαρτωλού- αναμάρτητου. Στην ανθρωποκεντρική είναι θνητού – αθανάτου. Η σχέση αυτή είναι εφικτή εφόσον μόνο ο άνθρωπος μπορεί να σκέπτεται διαθέτει αυτογνωσία και δρα ως Θεός.

Η γνώση της θνητότητας αφενός οριοθετεί τον άνθρωπο, και αφετέρου ξεχωρίζει τον άνθρωπο από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο οριοθετώντας όλες τις άλλες. Είναι η συνειδητοποίηση του πεπερασμένου σε σχέση με το άπειρο, του Θεϊκού με το ανθρώπινο, άρα σηματοδοτεί τον πνευματικό άνθρωπο και τις μεταφυσικές του ανησυχίες.

Με την γνώση αυτή ο άνθρωπος αποκτά εκείνη την πνευματική δύναμη η οποία υπερβαίνει κάθε άλλη φυσική δύναμη, για αυτό και στο τέλος αυτός ο αδύναμος και ο γυμνός υποτάσσει τις φυσικές δυνάμεις όσο ισχυρές και εάν είναι. Αυτή του η ικανότητα του γεννά την ικανότητα να γίνει Θεός. Ο άνθρωπος όμως είναι υπαρξιακά πεπερασμένος σε σχέση με την αιωνιότητα από την οποία προήλθε για αυτό τον λόγο καθίσταται εν τέλη θύμα και τιμωρείται.

Με την γνώση ο άνθρωπος τον καθίσταται ικανός να έχει αντίληψη του χρόνου και κυρίως της θνητότητας του. Σε αυτή την γνώση υποκρύπτεται το οντολογικό πρόβλημα της ανώτερης ανθρώπινης φύσης που αφυπνίζεται από την ζωώδη κατάσταση των ενστίκτων, σε ένα αυτόνομο όν που δημιουργεί με την γνωσιολογική του ικανότητα την ιστορία και τον πολιτισμό. (3)

Ο κάθε άνθρωπος επαναλαμβάνει ξεχωριστά τις πρώτες στιγμές της ζωής του την ίδια αγωνία με αυτή της ανθρωπότητας στα πρώτα της βήματα. Αυτό γίνεται κάθε φορά που ο κάθε ένας από εμάς την στιγμή της γέννησης του έρχεται σε ύπαρξη, ξένος γυμνός και απροστάτευτος, κλαίγοντας λόγω της απώλειας της μακαριότητας και της ευδαιμονίας της μητρικής μήτρας. Το «να υπάρχεις» αποτελεί το ύψιστο θαύμα, μία μοναδική ευκαιρία παρόλες τις δυσκολίες της επιβίωσης. Δημιουργεί όμως ταυτόχρονα την συνθήκη του αναπόφευκτου και του τέλους της ζωής. Η ύπαρξη γεννάει την χαρά και η χαρά την αγωνία. Όπως αναφέρει ο Καζαντζάκης:

«Eυτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάμουμε την ύλη ζωή' κάθε στιγμή γεννιούμαστε. Γι' αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία.
-Υπάρχει νίκη; Υπάρχει νικημός; Το σώμα μας θα σαπίσει, θα ξαναγυρίσει στο χώμα, μα Εκείνος που μια στιγμή το διαπέρασε τι θα γίνει;
-Το βαθύ, ανθρώπινο χρέος μας είναι όχι να ξεδιαλύνουμε και να φωτίσουμε το ρυθμό της πορείας του Θεού, παρά να προσαρμόσουμε, όσο μπορούμε, μαζί του το ρυθμό της μικρής, λιγόχρονης ζωής μας.
-Ένας βώλος λάσπης είναι η ανθρωπότητα, τέτοιος βώλος λάσπη είναι ο καθένας μας. Ποιο είναι το χρέος μας; Να μαχόμαστε ν' ανθίσει ένα μικρό λουλούδι απάνω στο λίπασμα τούτο της σάρκας και του νου μας».
--------------------------
1. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα οι πρώτοι άνθρωποι ήταν όντα που είχαν σχήμα σφαιρικό, ενώ διακρίνονταν σε τρία γένη το αρσενικό, το θηλυκό και το μεικτό. Αργότερα ο Δίας επειδή εξοργίστηκε από την αλαζονεία τους και φοβήθηκε τη δύναμή τους, τα χώρισε στα δύο, δημιουργώντας τα δύο γνωστά μας φύλα, αρσενικό και θηλυκό.

2. Ο αποσυμβολισμός που περιγράφω είναι δικής μου επινόησης βάση της προσωπικής μου οπτικής και αντίληψης.

3.Τα μήλα των Εσπερίδων:

Η γνώση έχει αξία μόνο όταν μοιράζεται και πολλαπλασιάζεται. Το δώρο που εγώ έχω να προσφέρω (αλλά και πολλοί άλλοι) για όσους το εκτιμούν, κρύβει μέσα του την έννοια της ανταπόδοσης. Η έννοια αυτή είναι συνυφασμένη με την εμφανή στην περίπτωση αναδημοσίευσης ή απλής αντιγραφής του κειμένου του συγγραφέα ή της σελίδας, από την οποία προήρθε το κείμενο, ως ελάχιστο φόρος τιμής στον συγγραφέα.

Και μην ξεχνάτε η αγάπη, οι ιδέες, και η γνώση, έχουν αξία μόνο όταν μοιράζονται και πολλαπλασιάζονται ορθώς.