ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (15.218-15.299)

Ὣς εἰπὼν λίπε λαὸν Ἀχαιϊκὸν ἐννοσίγαιος,

δῦνε δὲ πόντον ἰών, πόθεσαν δ᾽ ἥρωες Ἀχαιοί.
220 καὶ τότ᾽ Ἀπόλλωνα προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς·
«ἔρχεο νῦν, φίλε Φοῖβε, μεθ᾽ Ἕκτορα χαλκοκορυστήν·
ἤδη μὲν γάρ τοι γαιήοχος ἐννοσίγαιος
οἴχεται εἰς ἅλα δῖαν, ἀλευάμενος χόλον αἰπὺν
ἡμέτερον· μάλα γάρ κε μάχης ἐπύθοντο καὶ ἄλλοι,
225 οἵ περ ἐνέρτεροί εἰσι θεοί, Κρόνον ἀμφὶς ἐόντες.
ἀλλὰ τόδ᾽ ἠμὲν ἐμοὶ πολὺ κέρδιον ἠδέ οἱ αὐτῷ
ἔπλετο, ὅττι πάροιθε νεμεσσηθεὶς ὑπόειξε
χεῖρας ἐμάς, ἐπεὶ οὔ κεν ἀνιδρωτί γε τελέσθη.
ἀλλὰ σύ γ᾽ ἐν χείρεσσι λάβ᾽ αἰγίδα θυσσανόεσσαν,
230 τῇ μάλ᾽ ἐπισσείων φοβέειν ἥρωας Ἀχαιούς·
σοὶ δ᾽ αὐτῷ μελέτω, ἑκατηβόλε, φαίδιμος Ἕκτωρ·
τόφρα γὰρ οὖν οἱ ἔγειρε μένος μέγα, ὄφρ᾽ ἂν Ἀχαιοὶ
φεύγοντες νῆάς τε καὶ Ἑλλήσποντον ἵκωνται.
κεῖθεν δ᾽ αὐτὸς ἐγὼ φράσομαι ἔργον τε ἔπος τε,
235 ὥς κε καὶ αὖτις Ἀχαιοὶ ἀναπνεύσωσι πόνοιο.»
Ὣς ἔφατ᾽, οὐδ᾽ ἄρα πατρὸς ἀνηκούστησεν Ἀπόλλων,
βῆ δὲ κατ᾽ Ἰδαίων ὀρέων, ἴρηκι ἐοικὼς
ὠκέϊ φασσοφόνῳ, ὅς τ᾽ ὤκιστος πετεηνῶν.
εὗρ᾽ υἱὸν Πριάμοιο δαΐφρονος, Ἕκτορα δῖον,
240 ἥμενον, οὐδ᾽ ἔτι κεῖτο, νέον δ᾽ ἐσαγείρετο θυμόν,
ἀμφὶ ἓ γιγνώσκων ἑτάρους· ἀτὰρ ἆσθμα καὶ ἱδρὼς
παύετ᾽, ἐπεί μιν ἔγειρε Διὸς νόος αἰγιόχοιο.
ἀγχοῦ δ᾽ ἱστάμενος προσέφη ἑκάεργος Ἀπόλλων·
«Ἕκτορ, υἱὲ Πριάμοιο, τίη δὲ σὺ νόσφιν ἀπ᾽ ἄλλων
245 ἧσ᾽ ὀλιγηπελέων; ἦ πού τί σε κῆδος ἱκάνει;»
Τὸν δ᾽ ὀλιγοδρανέων προσέφη κορυθαίολος Ἕκτωρ·
«τίς δὲ σύ ἐσσι φέριστε θεῶν, ὅς μ᾽ εἴρεαι ἄντην;
οὐκ ἀΐεις ὅ με νηυσὶν ἔπι πρύμνῃσιν Ἀχαιῶν
οὓς ἑτάρους ὀλέκοντα βοὴν ἀγαθὸς βάλεν Αἴας
250 χερμαδίῳ πρὸς στῆθος, ἔπαυσε δὲ θούριδος ἀλκῆς;
καὶ δὴ ἔγωγ᾽ ἐφάμην νέκυας καὶ δῶμ᾽ Ἀΐδαο
ἤματι τῷδ᾽ ἵξεσθαι, ἐπεὶ φίλον ἄϊον ἦτορ.»
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπεν ἄναξ ἑκάεργος Ἀπόλλων·
«θάρσει νῦν· τοῖόν τοι ἀοσσητῆρα Κρονίων
255 ἐξ Ἴδης προέηκε παρεστάμεναι καὶ ἀμύνειν,
Φοῖβον Ἀπόλλωνα χρυσάορον, ὅς σε πάρος περ
ῥύομ᾽, ὁμῶς αὐτόν τε καὶ αἰπεινὸν πτολίεθρον.
ἀλλ᾽ ἄγε νῦν ἱππεῦσιν ἐπότρυνον πολέεσσι
νηυσὶν ἔπι γλαφυρῇσιν ἐλαυνέμεν ὠκέας ἵππους·
260 αὐτὰρ ἐγὼ προπάροιθε κιὼν ἵπποισι κέλευθον
πᾶσαν λειανέω, τρέψω δ᾽ ἥρωας Ἀχαιούς.»
Ὣς εἰπὼν ἔμπνευσε μένος μέγα ποιμένι λαῶν.
ὡς δ᾽ ὅτε τις στατὸς ἵππος, ἀκοστήσας ἐπὶ φάτνῃ,
δεσμὸν ἀπορρήξας θείῃ πεδίοιο κροαίνων,
265 εἰωθὼς λούεσθαι ἐϋρρεῖος ποταμοῖο,
κυδιόων· ὑψοῦ δὲ κάρη ἔχει, ἀμφὶ δὲ χαῖται
ὤμοις ἀΐσσονται· ὁ δ᾽ ἀγλαΐηφι πεποιθώς,
ῥίμφα ἑ γοῦνα φέρει μετά τ᾽ ἤθεα καὶ νομὸν ἵππων·
ὣς Ἕκτωρ λαιψηρὰ πόδας καὶ γούνατ᾽ ἐνώμα
270 ὀτρύνων ἱππῆας, ἐπεὶ θεοῦ ἔκλυεν αὐδήν.
οἱ δ᾽ ὥς τ᾽ ἢ ἔλαφον κεραὸν ἢ ἄγριον αἶγα
ἐσσεύαντο κύνες τε καὶ ἀνέρες ἀγροιῶται·
τὸν μέν τ᾽ ἠλίβατος πέτρη καὶ δάσκιος ὕλη
εἰρύσατ᾽, οὐδ᾽ ἄρα τέ σφι κιχήμεναι αἴσιμον ἦεν·
275 τῶν δέ θ᾽ ὑπὸ ἰαχῆς ἐφάνη λὶς ἠϋγένειος
εἰς ὁδόν, αἶψα δὲ πάντας ἀπέτραπε καὶ μεμαῶτας·
ὣς Δαναοὶ ἧος μὲν ὁμιλαδὸν αἰὲν ἕποντο,
νύσσοντες ξίφεσίν τε καὶ ἔγχεσιν ἀμφιγύοισιν·
αὐτὰρ ἐπεὶ ἴδον Ἕκτορ᾽ ἐποιχόμενον στίχας ἀνδρῶν,
280 τάρβησαν, πᾶσιν δὲ παραὶ ποσὶ κάππεσε θυμός.
Τοῖσι δ᾽ ἔπειτ᾽ ἀγόρευε Θόας, Ἀνδραίμονος υἱός,
Αἰτωλῶν ὄχ᾽ ἄριστος, ἐπιστάμενος μὲν ἄκοντι,
ἐσθλὸς δ᾽ ἐν σταδίῃ· ἀγορῇ δέ ἑ παῦροι Ἀχαιῶν
νίκων, ὁππότε κοῦροι ἐρίσσειαν περὶ μύθων·
285 ὅ σφιν ἐϋφρονέων ἀγορήσατο καὶ μετέειπεν·
«ὢ πόποι, ἦ μέγα θαῦμα τόδ᾽ ὀφθαλμοῖσιν ὁρῶμαι,
οἷον δ᾽ αὖτ᾽ ἐξαῦτις ἀνέστη κῆρας ἀλύξας
Ἕκτωρ· ἦ θήν μιν μάλα ἔλπετο θυμὸς ἑκάστου
χερσὶν ὑπ᾽ Αἴαντος θανέειν Τελαμωνιάδαο.
290 ἀλλά τις αὖτε θεῶν ἐρρύσατο καὶ ἐσάωσεν
Ἕκτορ᾽, ὃ δὴ πολλῶν Δαναῶν ὑπὸ γούνατ᾽ ἔλυσεν,
ὡς καὶ νῦν ἔσσεσθαι ὀΐομαι· οὐ γὰρ ἄτερ γε
Ζηνὸς ἐριγδούπου πρόμος ἵσταται ὧδε μενοινῶν.
ἀλλ᾽ ἄγεθ᾽, ὡς ἂν ἐγὼν εἴπω, πειθώμεθα πάντες.
295 πληθὺν μὲν ποτὶ νῆας ἀνώξομεν ἀπονέεσθαι·
αὐτοὶ δ᾽, ὅσσοι ἄριστοι ἐνὶ στρατῷ εὐχόμεθ᾽ εἶναι,
στήομεν, εἴ κεν πρῶτον ἐρύξομεν ἀντιάσαντες,
δούρατ᾽ ἀνασχόμενοι· τὸν δ᾽ οἴω καὶ μεμαῶτα
θυμῷ δείσεσθαι Δαναῶν καταδῦναι ὅμιλον.»

***

Και απ᾽ τον λαόν των Αχαιών στα βάθη της θαλάσσης
βυθίζει και όλοι αισθάνονται που λείπει ο κοσμοσείστης.
220 Και ο Ζευς ο μαυρονέφελος τότ᾽ είπε προς τον Φοίβον:

«Στον χαλκοφόρον Έκτορα να πας, καλέ μου Φοίβε·
ότι ο γεωφόρος Ποσειδών έγυρεν ήδη οπίσω
εις την αγίαν θάλασσαν να φύγει απ᾽ την οργήν μας·
και σφόδρ᾽ αυτόν τον πόλεμον θα αισθάνονταν κι οι άλλοι
225 θεοί στα Τάρταρα όσοι ζουν ολόγυρα του Κρόνου.
Καλό σ᾽ αυτόν, καλύτερα σ᾽ εμένα τούτο εγίνη,
που εσύγκλινε από ευλάβειαν και δεν εστάθη εμπρός μου
ότι όχι ανίδρωτος, θαρρώ, θα εγίνονταν αγώνας.
Αλλά στα χέρια πάρε συ την κροσσωτήν αιγίδα
230 και σείοντάς την εις φυγήν θα βάλεις τους Αργείους,
και συ του ενδόξου Έκτορος ο ίδιος θα ᾽σαι σκέπη·
τη δύναμίν του άναψε, τους Αχαιούς να διώξει,
ως πέρα στον Ελλήσποντον να πέσουν στα καράβια.
Κι ύστερα θα φροντίσω εγώ με λόγον και με έργον
235 ανάσασιν των Δαναών να δώσω απ᾽ τον αγώνα».
Είπε, και δεν παράκουσεν ο Απόλλων τον πατέρα,
και από την Ίδην έπεσεν ωσάν το φασσοφόνο
γεράκι που όλα τα πουλιά περνά το πέταμά του·
κι ήβρε τον θείον Έκτορα· χαμαί δεν ήταν πλέον,
240 καθήμενος συνέφερνε κι εγνώριζε τους φίλους,
έπαυσεν η κονταναπνιά και ο ίδρωτας ο κρύος,
ως τον ανάστησεν ο νους του αιγιδοφόρου Δία.
Σιμά του εστάθη κι είπε του ο τοξευτής Απόλλων:
«Έκτωρ Πριαμίδη, ανάμερα τι κάθεσαι απ᾽ τους άλλους
245 λιπόθυμος; Μη συμφορά κάποια μεγάλη σ᾽ ήβρε;»
Του αντείπε με σβηστήν φωνήν ο λοφοσείστης Έκτωρ:
«Ποιος είσαι απ᾽ όλους τους θεούς που μου ομιλείς αντίκρυ,
ω σεβαστέ, δεν το ᾽μαθες; Ενώ κει στα καράβια
χαλούσα τους συντρόφους του, στα στήθη ο μέγας Αίας
250 λιθάρι μου ᾽ριξε τρανό και μ᾽ έβγαλε απ᾽ την μάχην.
Κι ενόμισα ότι σήμερα θα κατεβώ στον Άδη
μες στους νεκρούς, ως έβγαινεν η ποθητή ψυχή μου».
Και προς αυτόν απάντησεν ο τοξευτής Απόλλων:
«Θάρρου, αφού μέγαν βοηθόν ο Ζευς από την Ίδην
255 σου ᾽στειλε να ᾽ναι πρόμαχος προστάτης στο πλευρό σου
τον Φοίβον τον χρυσόξιφον, που πάντοτε σε σκέπω,
εσέ τον ίδιον και με σε τους πύργους του Πριάμου.
Πρόσταξε τώρα τους πολλούς ιππείς προς τα καράβια
τα γρήγορά τους άλογα να σπρώξουν ανδρειωμένα·
260 και στους ιππείς εμπρός εγώ τον δρόμον πέρα πέρα
θα τους ανοίξω και εις φυγήν θα βάλω τους Αργείους».
Αυτά ᾽πε και του επύρωσε με δύναμιν τα στήθη.
Και ως όταν σπάσει τον δεσμόν καλοθρεμμένος ίππος,
βροντά τετραποδίζοντας στην ανοικτήν πεδιάδα,
265 να λούεται στο καθαρό ποτάμι μαθημένος·
την κεφαλήν κρατεί υψηλά, την χαίτην ανεμίζει
και υπερηφανευόμενον στα κάλλη του τον φέρνουν
στες μαθημένες του βοσκές γοργά τα γόνατά του·
όμοια πετούσε ακράτητος προς τους ιππείς ο Έκτωρ
270 και τους κινούσε, ως η φωνή τον δίδαξεν η θεία.
Και ως όταν αγριόγιδο ή και κερατοφόρο
ελάφι σφόδρα κυνηγούν άνδρες του αγρού και σκύλοι·
λόγγος δασύς και γλιστερός γκρεμός τους εμποδίζει,
και να το εβρούν τ᾽ ακόντια τους δεν ήθελεν η μοίρα,
275 και απ᾽ την βοήν τους πύρινο στο δρόμο τους λεοντάρι
φαίνεται και όλοι αναμερούν και αφήνουν το κυνήγι·
έτσι ως τότε οι Δαναοί πυκνοί τους κυνηγούσαν
και τους εκτύπαν με σπαθιά, με δίστομα κοντάρια
αλλ᾽ άμα είδαν τον Έκτορα στες τάξες των ανδρείων,
280 ετρόμαξαν και στην καρδιά το θάρρος τους εκόπη.
Τότε σ᾽ αυτούς ομίλησεν ο Ανδραιμονίδης Θόας,
των Αιτωλών ο έξοχος τεχνίτης εις τ᾽ ακόντι,
καλός και εις μάχην σταθερήν, και ομιλητής ο πρώτος
των νέων αν ασύμφωνοι μαζί λογομαχούσαν.
285 Και αυτός με γνώμην αγαθήν στην μέσην όλων είπε:
«Ω μέγα θαύμα οπού θωρούν τα μάτια τούτα εμπρός τους!
ιδού πώς πάλιν ξέφυγε τον χάρο κι εσηκώθη,
ο Έκτωρ κι επιστεύαμε πως άσφαλτ᾽ απ᾽ τα χέρια
του Αίαντος απέθανε, του Τελαμωνιάδη.
290 Αλλ᾽ έσωσε κάποιος θεός τον Έκτορα και πάλιν
που Δαναούς εθέρισε πολλούς και θα θερίσει,
φοβούμαι τώρα, και άβουλα του βαρυκτύπου Δία
δεν στέκετ᾽ επί κεφαλής και τόσην δείχνει λύσσαν
κι ελάτ᾽ εκείνο που θα ειπώ να το δεχθούμεν όλοι·
295 τα πλήθη ας παραγγείλομε να στρέψουν προς τα πλοία·
και ας μείνομ᾽ όσοι στον στρατόν πρωτεύομεν ανδρείοι,
ίσως με λόγχες σηκωτές κρατήσομεν την πρώτην
ορμήν εκείνου, και θαρρώ, που αν και πολύ μανίζει
θα φοβηθεί των Δαναών την φάλαγγα να σπάσει».

Όταν ο Φουκώ μίλησε για την εξουσία

Το αίσθημα εξουσίας διαμορφώνεται πολλές φορές απ’ τον χώρο που βρίσκεται κάποιος κι απ’ τη θέση που νιώθει πως έχει σε αυτόν σε σχέση με τους υπόλοιπους παρευρισκόμενους. Πώς εκδηλώνεται όμως η εξουσία και από πού έχει την τάση να πηγάζει;

Μελέτες έχουν δείξει ότι η εξουσία δεν είναι τόσο απλή όσο ακούγεται στην καθημερινότητά μας. Αν μπορούσαμε να δώσουμε έναν ορισμό στην εξουσία θα λέγαμε ότι έχει να κάνει με την τάση ή την ιδιότητα ενός ατόμου ή μιας ομάδας ανθρώπων να διαμορφώνουν τις αντιλήψεις και τις ενέργειες των προσώπων που τους περιβάλλουν. Με πιο απλά λόγια, η εξουσία αφορά ένα άτομο που δίνει εντολές που οι υπόλοιποι οφείλουν κατά κάποιο τρόπο ν’ ακολουθήσουν. Φυσικά, η εξουσία άλλες φορές εκφράζεται με σεβασμό στην προσωπικότητα του άλλου κι άλλες γίνεται κατάχρησή της και καταλήγει σε επιβολή κι εκμετάλλευση.

Σύμφωνα με τον Φουκώ, το γεγονός ότι η εξουσία πηγάζει από τους κοινωνικούς θεσμούς δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα, μιας και θεωρεί πως επεκτείνεται και σε άλλους τομείς. Η εξουσία γι’ αυτόν είναι ο μηχανισμός που διαφοροποιεί τα παιδιά από τους ενηλίκους, τους δασκάλους από τους μαθητές, αυτούς που διοικούν απ’ αυτούς που βρίσκονται σε χαμηλότερο πόστο. Ο ίδιος τονίζει ότι η εξουσία δεν είναι κάτι που αποκτάται ή μεταβιβάζεται, ενώ δεν επιβάλλεται, αλλά ασκείται.

Έρευνα του Φουκώ και του David Harvey (1989), καταλήγει πως απώτερος στόχος της εξουσίας, στους χώρους στους οποίους η τελευταία ασκείται, είναι μέσα απ’ αυτή να επιτευχθεί η πειθαρχία. Συχνά η εξουσία πάει πακέτο με τη γνώση. Η πειθαρχική εξουσία συνδέεται άμεσα με τον ειδήμονα που θεωρεί πως έχει το γνωστικό υπόβαθρο να βρίσκεται εκεί που βρίσκεται. Ο Φουκώ βασίστηκε κατά κύριο λόγο στην έρευνά του για τη γέννηση των φυλακών που δείχνει ότι είναι ο πλέον προνομιακός χώρος να εφαρμοστεί η πειθαρχική μέθοδος. Ομοίως, στα στρατόπεδα, τα σχολεία και τα εργοστάσια, υπάρχει ιεραρχία θέσεων και είναι δυνατό να αναπτυχθεί και να ασκηθεί το αίσθημα της εξουσίας. Μέχρι τον 18ο – 19ο αιώνα οι κατάδικοι τιμωρούνταν με βία σωματική, όπως η θανατική ποινή. Μετά την ανάπτυξη της θεωρίας αυτής και κυρίως μετά τη Γαλλική επανάσταση του 1789, στη Δύση ο σωφρονισμός έρχεται μέσω της φυλάκισης. Ο Φουκώ υποστήριξε ότι η αλλαγή αυτή δεν οφείλεται τόσο στον ανθρωπισμό της εποχής, όσο στις αλλαγές που αφορούν την κατάργηση της μοναρχίας και την έναρξη ενός νέου συστήματος που λέγεται φιλελεύθερος καπιταλισμός. Μέσα από τη φυλάκιση των καταδίκων εφαρμόζεται η εξουσία που αποσκοπεί στη συμμόρφωση.

Η εξουσία σύμφωνα με το Φουκώ συνδέεται άμεσα με την ελευθερία. Ο ίδιος υποστήριξε ότι αν η εξουσία ήταν καταπιεστική και συνδεόταν με την άρνηση, ο κόσμος δε θα υπάκουε. Την ελευθερία με την εξουσία συνέδεσε ο ιστορικός Χένρι Άνταμς και ο καθηγητής ψυχολογίας Dacher Keltern, οι οποίοι υποστήριξαν ότι η εξουσία είναι ένα είδος λόγου που τελειώνει με τη δολοφονία της συμπόνιας του θύματος (Χενρι Α.) και ότι όσο περισσότερη εξουσία λαμβάνουν οι άνθρωποι τόσο περισσότερη ελευθερία αισθάνονται ότι έχουν, ώστε να νιώθουν ο εαυτός του μιας και αισθάνονται ότι οδεύουν προς τους στόχους και τις αξίες τους (Dacher K.).

Από την άλλη, ο Sukhvinder Obhi, μετά από ένα πείραμά του, υποστήριξε ότι η εξουσία στην πραγματικότητα σαμποτάρει μια συγκεκριμένη νευρική διαδικασία που ίσως είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της ενσυναίσθησης. Για τον λόγο, αυτό όταν ένας άνθρωπος αποκτά εξουσία ταυτόχρονα χάνει άλλα κομμάτια που διέθετε μέχρι εκείνη τη στιγμή. Έτσι, οι ισχυροί άνθρωποι τείνουν συχνότερα να παρουσιάζουν έλλειψη ενσυναίσθησης και να δημιουργούν προβληματικές καταστάσεις στους γύρω τους.

Κλείνοντας, λοιπόν, θα λέγαμε ότι πολλά είναι αυτά που παίζουν ρόλο όσον αφορά το αίσθημα της εξουσίας και ότι από τη στιγμή που νιώθουμε πως έχουμε δύναμη -σύμφωνα με ψυχολόγους- εξαρτόμαστε λιγότερο από άλλους με αποτέλεσμα να δρούμε πιο εγωκεντρικά. Σημασία δεν έχει ποιος είναι ο ρόλος μας και η θέση μας απέναντι σε άλλους, αλλά πώς θα αξιοποιήσουμε αυτά που μας δίνονται, ο τρόπος που θα εκφραστούμε, που θα ζητήσουμε κάτι, χωρίς να θεωρήσουμε τον εαυτό μας ανώτερο.

Πώς να διεκδικώ τα θέλω μου

Στις μέρες μας παρουσιάζονται ολοένα και περισσότερο περιπτώσεις ατόμων, τα οποία εκδηλώνουν κάποια δυσκολία στο να εκφράσουν - διατυπώσουν τον πραγματικό συναισθηματικό τους κόσμο και το σύνολο των σκέψεών τους.

Τούτο βέβαια παίρνει επικίνδυνες διαστάσεις, όταν τίθεται ζήτημα αδιαφορίας στις ατομικές ανάγκες ή και αμφισβήτησης/παραβίασης των ατομικών δικαιωμάτων του καθενός, όταν δηλαδή μένει κανείς αδρανής σε τέτοιου είδους συμπεριφορές και δεν διεκδικεί ποτέ τα θέλω, τις ανάγκες του και τις επιθυμίες του.

Ουσιαστικά, το ζήτημα της διεκδίκησης για έναν άνθρωπο αφορά σε μια ευρύτερη συμπεριφορά, ή ένα σύνολο συμπεριφορών, μέσα από την εκδήλωση και έκφραση κάθε αληθινής επιθυμίας και συναισθήματος, χωρίς όμως να περιορίζονται αυτά από ενδοιασμούς και φοβίες για υποτιθέμενες συνέπειες σχετικά με τους δέκτες.

Πριν αναφερθούμε σε οτιδήποτε άλλο, είναι σημαντικό να σημειώσουμε εδώ ότι η ίδια η διεκδικητικότητα έχει άμεση αναφορά στον σεβασμό και στην εκτίμηση που έχει το άτομο για τον ίδιο τον εαυτό του.

Σαν τρόπος συμπεριφοράς και επικοινωνίας δεν ταυτίζεται με επιθετικές διεκδικήσεις αλλά ούτε και με παθητική ή αδρανή στάση ζωής, διότι, όπως αναφέραμε, μέσα από την διεκδικητική συμπεριφορά δεν προσπαθεί κανείς να παραγκωνίσει τα προσωπικά όρια του Άλλου, αλλά να κατοχυρώσει, θα λέγαμε, και να υπερασπιστεί τα δικά του.

Στην πραγματικότητα μέσα από την προσπάθεια διεκδίκησης ο άνθρωπος καλείται να επικοινωνήσει με τον περίγυρό του, αντιλαμβανόμενος τα όρια της κάθε προσωπικότητας και γνωστοποιώντας τα προσωπικά του.

Επίσης, στις περιπτώσεις που ένα άτομο παρουσιάζεται «επιθετικά» στις προσωπικές ανάγκες μας, τότε μέσω τις διεκδικητικής συμπεριφοράς χρειάζεται να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας και όχι να προβούμε σε δυσλειτουργικές παραχωρήσεις.

Τούτο επιτυγχάνεται με τον καλύτερο τρόπο μέσα από την αυτοεκτίμηση, την ειλικρίνεια και την υγιή αλληλεπίδραση, διότι ένας άνθρωπος που χαρακτηρίζεται ως «διεκδικητικός», έχει ως γνώρισμά του χαρακτήρα του τον διάλογο και τον σεβασμό, και δεν προσπαθεί να επιβάλλει καμία από τις ιδέες του και κανέναν έντεχνο τρόπο.

Στη συνέχεια θα αναφέρουμε συγκεκριμένους τρόπους, μέσω των οποίων μπορεί κανείς σταδιακά να υιοθετήσει πιο διεκδικητικές συμπεριφορές στις συναναστροφές και στην καθημερινή επικοινωνία του με το περιβάλλον, φιλικό, οικογενειακό, επαγγελματικό και ούτω καθεξής.

Πιο συγκεκριμένα:

Χρειάζεται να εκφράζουμε ελεύθερα τη διαφωνία μας, όταν το αισθανόμαστε.

Εκφραζόμαστε με σαφήνεια απέναντι στον άλλον, χωρίς υπεκφυγές.

Προσπαθούμε να αποφεύγουμε τη σωματοποίηση δυσάρεστων συναισθημάτων, όπως η νευρικότητα ή η ανησυχία, ώστε να μη μεταδώσουμε λάθος μηνύματα.

Δίνουμε ιδιαίτερη βάση στη διατύπωση του «θέλω» και του «αισθάνομαι» ή του «πιστεύω» και όπου χρειάζεται το εκφράζουμε με αυτές τις λέξεις.

Φροντίζουμε να ακούμε και να κατανοούμε τα λεγόμενα των άλλων και να τους το δείχνουμε αυτό, ώστε να πράττουν το ίδιο.

Όταν ένα άτομο εκφράζει τα συναισθήματά του, προσπαθούμε να δείχνουμε αποδοχή αυτών, ακόμα και όταν δεν τα υιοθετούμε.

Όταν αναπτύσσονται μέσα μας δυσάρεστα συναισθήματα, φροντίζουμε να τα διατυπώσουμε από την αρχή και όχι όταν συσσωρευτούν.

Ο διάλογος είναι πολύ σημαντικός και για αυτό πρέπει να τον σεβόμαστε καθ’ όλη τη διάρκειά του, χωρίς να δυσκολεύουμε τον συνομιλητή μας όταν εκφράζεται.

Σε αρκετές περιπτώσεις χρειάζεται να επαναλαμβάνουμε τις διατυπώσεις μας, ώστε να μην γίνονται αντικείμενο αδιαφορίας από τον συνομιλητή μας.

Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε, ότι τη λέξη «όχι» δεν πρέπει να διστάζουμε να την εκφράζουμε, ακόμα και όταν δε γίνεται αρεστή από τους συνομιλητές μας.

Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές διστάζουμε να εκφραστούμε αληθινά και ελεύθερα στην καθημερινή μας επικοινωνία με τα άτομα που μας περιβάλλουν, διότι συμβαίνει να σκεφτόμαστε ή και να φοβόμαστε ακόμα την αντίδραση του εκάστοτε περιβάλλοντος.

Ωστόσο, είναι χρήσιμο να έχουμε υπόψιν μας ότι η ειλικρίνεια και η σαφήνεια τόσο της σκέψης όσο και της έκφρασης δημιουργούν πιο υγιείς και ουσιαστικές σχέσεις, ενώ- το σημαντικότερο όλων- όταν είμαστε σαφείς με τους άλλους δεν υποβαθμίζουμε τον εαυτό μας και δεν τον υποβάλλουμε σε δουλικές συμπεριφορές.

Αντιθέτως, του παρέχουμε ό,τι έχει ανάγκη και δεν τον εκθέτουμε σε τοξικές/ανεπιθύμητες συμπεριφορές.

Για αυτό είναι πολύ σημαντικό καμιά φορά να αναδιαμορφώνουμε κάποιες πάγιες τακτικές ή συμπεριφορές μας, σύμφωνα με τα όσα σημειώνονται παραπάνω, ώστε να μπαίνει ο εαυτός μας και οι προσωπικές μας ανάγκες σε προτεραιότητα.

Οι άνθρωποι με «ασφαλείς δεσμούς»

Ασφαλής δεσμός

Αν μεγαλώσατε σ’ ένα περιβάλλον στο οποίο οι ανάγκες σας ως επί το πλείστον καλύπτονταν, χωρίς να χρειάζεται να αγωνίζεστε για φροντίδα και προσοχή, είναι πιθανόν να έχετε μεγαλώσει έχοντας ασφαλή δεσμό. Τα άτομα με ασφαλή τύπο δεσμού νιώθουν γενικώς ότι οι άνθρωποι είναι καλοί.

Δεν δυσκολεύονται να εμπιστευθούν τους άλλους και να συνδεθούν μαζί τους. Έχουν επίσης καλή αντίληψη του ποιοι είναι. Αλλά ακόμα και αν ταυτίζεστε με κάποιον από τους άλλους τύπους δεσμού, είναι χρήσιμο να κατανοήσετε τι εικόνα και ποια αίσθηση έχει ένας ασφαλής δεσμός. Πώς θα ξέρουμε άλλωστε αν ο δεσμός μας εξυγιαίνεται, αν δεν έχουμε ιδέα πώς είναι ο ασφαλής;

Σ’ αυτό το σημείο θα ήθελα να καταρρίψω έναν μύθο. Μας είναι πολύ εύκολο να ωραιοποιούμε το πώς «θα έπρεπε» να μοιάζει μια ιδανική σχέση· τι θα έπρεπε να είναι.

Μπορεί να δούμε ένα άλλο ζευγάρι (που ίσως αποτελείται από δύο άτομα με ασφαλή δεσμό) και να πιστέψουμε ότι η σεξουαλική τους ζωή είναι πλούσια και ευρηματική, η συναισθηματική τους ζωή είναι ένα όνειρο και ότι ο μόνος λόγος που μπορεί ποτέ να υψώσουν τον τόνο της φωνής τους είναι για να πουν ο καθένας πόσο τρελά ερωτευμένος είναι με τον άλλο πάνω από τον θόρυβο που κάνει το ντους, πριν φύγουν από το σπίτι για να ξεκινήσουν μια μέρα γεμάτη προκλήσεις και θεαματικά επιτεύγματα στις δουλειές τους.

Λογικά, όμως, ξέρουμε καλύτερα…

Το να έχουμε ασφαλή δεσμό δεν συνεπάγεται μία «φαντασιακή σχέση». Όπως όλοι, οι άνθρωποι σε σχέσεις με ασφαλείς δεσμούς έχουν διαφωνίες, χρειάζονται χρόνο με τον εαυτό τους, βιώνουν πόνο, θυμό και απογοήτευση.

Η διάκριση μεταξύ ασφαλούς δεσμού και των άλλων τριών τύπων που καλύπτονται έγκειται στην αίσθηση ασφάλειας που έχει μέσα του το άτομο. Το πόσο ασφαλείς νιώθετε θα φανερωθεί στο επίπεδο της αυτοεκτίμησής σας, στη συναισθηματική αντίδρασή σας σε διάφορες καταστάσεις, στην ικανότητά σας να εστιάζετε σε επείγοντα ζητήματα και στη δυνατότητά σας να καθησυχάζετε τον εαυτό σας.

Οπότε είναι σημαντικό να είμαστε ρεαλιστές ως προς αυτό.

Χαρακτηριστικά ατόμου με ασφαλή δεσμό

Είναι παρόν: Το άτομο με ασφαλή δεσμό δεν σπαταλάει πολύ χρόνο να σκέφτεται «αν το άλφα ή το βήτα» με έναν σύντροφο ή άλλους ανθρώπους. Είναι σε θέση να είναι παρόν χωρίς να νιώθει την ανάγκη να ελέγξει όλα τα ενδεχόμενα αποτελέσματα.

Είναι συναισθηματικά διαθέσιμο: Ένα άτομο με ασφαλή δεσμό τείνει να αποφεύγει τους συναισθηματικά απόμακρους και ασταθείς ανθρώπους. Έχει αυτοεκτίμηση και μια καλή αίσθηση αυτών που μπορεί να προσφέρει. Δεν θέλγεται από τα σκαμπανεβάσματα μιας σχέσης, επειδή αντιλαμβάνεται ότι δεν τα χρειάζεται για να νιώθει ότι το υπολογίζουν ή το αγαπούν.

Μπορεί να διαχειρίζεται τις παρορμήσεις: Όλες οι σχέσεις εμπεριέχουν στοιχεία ζήλιας, θυμού, αντιπαράθεσης και λοιπά. Αλλά τα άτομα με ασφαλή δεσμό έχουν αυξημένη ικανότητα να στοχάζονται πάνω σε αντιφατικά και άβολα συναισθήματα χωρίς να γίνονται απόμακρα ή αμυντικά. Ως εκ τούτου, οι συζητήσεις τείνουν να εστιάζουν στη διαχείριση της απογοήτευσης και στην κατανόηση των εμποδίων στην επικοινωνία, παρά στο να γίνουν το μέσο για να πληγώσει ο ένας τον άλλο ή για να αποδείξει ότι «έχει δίκιο».

Έχει την ικανότητα να ζητά συγγνώμη: Είτε ξέχασε το ραντεβού της βραδιάς είτε κανόνισε συνάντηση με δύο διαφορετικούς φίλους, το άτομο με ασφαλή δεσμό συνήθως είναι σε θέση να ζητήσει ειλικρινά συγγνώμη, χωρίς να υπερασπίζεται υπερβολικά την αξιοπιστία του ή να θυμώνει και να μέμφεται άλλους. Ένα άτομο με ασφαλή δεσμό θα αναλάβει την ευθύνη χωρίς να βυθιστεί σε μια βραδιά αυτοϋποτίμησης.

Μένει ισορροπημένο μέσα στη διαφωνία: Ο ανασφαλής δεσμός γίνεται περισσότερο εμφανής στη διάρκεια μιας σύγκρουσης. Μπορεί να σας κάνει να βλέπετε τα πράγματα μονόπλευρα και να ξεχνάτε τα χαρακτηριστικά που αγαπάτε στον/ στη σύντροφό σας. Άνθρωποι με ασφαλή δεσμό, από την άλλη, έχουν αυξημένη ικανότητα να κρατούν χώρο γι’ αυτά που μπορεί να φαίνονται αντιφατικά συναισθήματα, οπότε μπορούν, για παράδειγμα, να νιώθουν ταυτόχρονα θυμό και αγάπη για τον σύντροφό τους.

Είναι σταθερό: Όταν αναγνωρίζουμε κάποιον ως συναισθηματικά ασταθή, μπορεί να είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε ποια θα είναι η ανταπόκρισή του κάθε δεδομένη στιγμή. Η διάθεσή του, οι αντιδράσεις του και το πώς μεταχειρίζεται τον/τη σύντροφό του παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία, με άμεσο αντίκτυπο στην ικανότητα του/της συντρόφου του να νιώσει εμπιστοσύνη, να απολαύσει και να αισθανθεί ασφαλής μέσα στη σχέση. Ακόμα και η διάθεση ενός ατόμου με ασφαλή δεσμό θα παρουσιάσει διακυμάνσεις (ο τύπος δεσμού μας δεν μας κάνει άτρωτους στην ανθρώπινη εμπειρία!).

Παρόλα αυτά, οι άνθρωποι με ασφαλή δεσμό θα δείξουν την αγάπη τους μ’ έναν πιο σταθερό τρόπο, με συνέπεια και αφοσίωση. Όπως ακριβώς συμβαίνει με το παιδί που αποζητά ασφάλεια από τον φροντιστή του, δεν αρκεί να μας διαβεβαιώνει κάποιος ότι είμαστε ασφαλείς. Η ασφάλεια είναι κάτι που πρέπει να βιώνουμε.

5 λεπτά διάλειμμα: Μάθετε τον τύπο του δεσμού σας

Τώρα που καλύψαμε τους διάφορους τύπους δεσμού, σε ποιο σημείο του φάσματος θεωρείτε ότι εμπίπτετε;

Αν δεν είστε ακόμα σίγουροι, να μερικές ενδεικτικές ερωτήσεις που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για να καθοδηγήσετε τη σκέψη σας:

• Πώς ανταποκρίνομαι σε μία σύγκρουση τις περισσότερες φορές;

• Πώς νιώθω για την οικειότητα;

• Πόσο άνετα νιώθω να μοιράζομαι τα συναισθήματά μου με κάποιο κοντινό μου πρόσωπο; Μη διστάσετε να προσθέσετε τις δικές σας ερωτήσεις για να σχηματίσετε μία πληρέστερη εικόνα για τον τύπο δεσμού σας και για τον τρόπο με τον οποίο θα θέλατε να τον αναπτύξετε.
Καλλιεργώντας έναν ασφαλή δεσμό

Το να διαβάζει κανείς περί δεσμών μπορεί να είναι δύσκολο. Παρότι αυτό μπορεί να συμβάλει σε μια βαθιά επίγνωση, αναπόφευκτα θα φέρει επίσης στο προσκήνιο αλήθειες που μπορεί να είναι άβολες. Πιστέψτε με, όμως, στο τέλος θα αξίζει τον κόπο. Θυμηθείτε ότι, όπως είπαμε και νωρίτερα, δεν είστε εγκλωβισμένοι στον τύπο δεσμού σας. Ακόμα και αν κατατάσσεστε ψηλά στην κλίμακα του αγχώδους ή του αποφευκτικού δεσμού, αυτό δεν είναι απαραίτητα ο τελικός προορισμός σας.

Η αλλαγή του τύπου δεσμού σας χρειάζεται δουλειά, βαθύ στοχασμό και ανάληψη ευθύνης, αλλά είναι απολύτως επιτεύξιμη. Κι αν νιώθετε ότι αυτά που διαβάζετε εδώ σας αφορούν, οι πιθανότητες είναι ήδη με το μέρος σας. Η δυνατότητα ίασης ενυπάρχει στον καθένα μας, γι’ αυτό αναγνωρίστε την ευκαιρία που έχετε αυτή τη στιγμή στα χέρια σας.

Εναπόκειται σε εσάς τι θα κάνετε μ’ αυτήν. Η εξυγίανση του δεσμού δεν είναι κάτι που κάνουμε μόνοι μας. Από την ίδια τη φύση της απαιτεί την εξέταση των εσωτερικών μας αναπαραστάσεων των σχέσεων και την προσπάθεια για πιο ειλικρινή σύνδεση με άλλους.

Η εκδοχή που ακούμε περισσότερο σε σχέση με την εξυγίανση του τύπου δεσμού περιλαμβάνει το να μπούμε σε μία σχέση με ένα άτομο με ασφαλή δεσμό και να διδαχτούμε από την υποστήριξη και την εμπιστοσύνη που επιδεικνύει. Αλλά η ίαση δεν χρειάζεται να γίνει απαραίτητα μ’ αυτόν τον τρόπο ούτε προέρχεται μόνο από μία ερωτική σχέση. Μπορεί να υπάρξει σε όλες τις σχέσεις.

Η στοργική υποστήριξη ενός ψυχοθεραπευτή· η ειλικρίνεια και η σύνδεση μέσα σε φιλίες· ο καινούριος τρόπος επικοινωνίας μ’ έναν γονιό· παρόμοιες σχέσεις μπορούν όλες να ελαφρύνουν κάπως τα έντονα συναισθήματα που προκύπτουν όταν βιώνουμε εσωτερικές καταστάσεις που δεν μπορούμε να διαχειριστούμε. Η ίαση προϋποθέτει ότι είμαστε πρόθυμοι να στοχαστούμε πάνω στον εαυτό μας χωρίς επιφυλάξεις, οπλισμένοι με περιέργεια, ειλικρίνεια και, πολύ σημαντικό, καλοσύνη. Αυτό είναι που πραγματικά έχει σημασία.

Όσο τρυφερός και διαθέσιμος και αν είναι ένας σύντροφος, κάποια στιγμή δεν θα μπορέσει να βρεθεί εκεί όταν τον έχουμε ανάγκη – άνθρωπος είναι άλλωστε, όπως κι εμείς. Η περιστασιακή αποτυχία στην ενσυναίσθηση είναι η πραγματικότητα της ζωής, και το σήμα κατατεθέν του ατόμου με ασφαλή δεσμό είναι η ικανότητά του να εμπιστεύεται τις διακυμάνσεις της σχέσης.

Δεν θα βρούμε έναν άνθρωπο που να μην «πυροδοτεί» κάτι μέσα μας, αλλά μπορούμε να αναπτύξουμε τη στάση ενός στοργικού γονιού για το φοβισμένο εσωτερικό μας παιδί, για να βοηθηθούμε στη διαδρομή. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι ούτε έχουμε τη δυνατότητα ούτε είναι δική μας ευθύνη να εξυγιάνουμε τον τύπο δεσμού κάποιου άλλου. Δεν μπορούμε να μεταφέρουμε κάποιον σηκωτό στα μονοπάτια ενός θεραπευτικού κήπου. Μπορούμε όμως να βαδίσουμε πλάι του, ανοιχτοί και με κατανόηση, διατηρώντας την αυτοεκτίμηση και τα όριά μας.

Απώλεια εαυτού: Είναι τόσο δύσκολο να είμαστε απλά… εμείς;

Το να μάθουμε να είμαστε ο εαυτός μας μπορεί να είναι ένα από τα πιο δύσκολα και τολμηρά πράγματα που καλούμαστε να κάνουμε. Είναι κάτι που πολλοί από εμάς σκεφτόμαστε πολύ καθώς συνεχίζουμε να γνωρίζουμε, να αντιμετωπίζουμε και να δημιουργούμε διαφορετικές πλευρές του εαυτού μας κάθε μέρα. Οπότε, είναι σκόπιμο να βλέπουμε τη διαδικασία της διαρκούς ανακάλυψης ως ευλογία αντί ως κατάρα· ως λύτρωση αντί ως βάσανο.

Κάθε μέρα μας παρουσιάζεται ένα πλήθος ευκαιρίες είτε να κάνουμε βήματα προς τον αληθινό εαυτό μας είτε να επιδείξουμε δισταγμό και να πάρουμε τον δρόμο της ελάχιστης αντίστασης. Μερικές φορές η επιλογή είναι ξεκάθαρη, όπως το να αποφασίσει κανείς τι θα ακούσει, τι θα διαβάσει ή θα φάει. Αυτές είναι αποφάσεις που δεν αποτελούν κίνδυνο για την αίσθηση του εαυτού, ιδίως αν τις παίρνουμε όταν είμαστε μόνοι.

Ωστόσο, άλλες ευκαιρίες συνιστούν πολύ μεγαλύτερες προκλήσεις από την άποψη της εμβάθυνσης στο ποιοι είμαστε πραγματικά, οπότε φαντάζουν πιο τρομακτικές. Για παράδειγμα, μπορεί να έχουμε διαφορετική άποψη από τον σύντροφό μας πάνω σε ένα θέμα και να αμφιταλαντευόμαστε για το αν πρέπει να «πάμε με τα νερά του» ή να εκφράσουμε τη γνώμη μας. Μπορεί να διαφωνούμε με τη συμπεριφορά ενός γονιού, αλλά να αισθανόμαστε ότι δεν έχουμε δικαίωμα να πούμε κάτι.

Οι προσδοκίες κάποιου άλλου μπορεί να συγκρούονται με τη δική μας άποψη για τον εαυτό μας, αλλά νιώθουμε ένα είδος πίεσης να συμβιβαστούμε. Προσωπικά, μου πήρε κάμποσα χρόνια εσωτερικής δουλειάς για να αναπτύξω αυτή την οπτική στην αίσθηση του εαυτού μου, αλλά η προσπάθεια ήταν λυτρωτική.

Όταν αντιμετωπίζετε την αίσθηση του εαυτού σας ως έναν σταθερό προορισμό ή έναν κατάλογο από ορόσημα, εύκολα μπορεί να πέσετε στην παγίδα να του βάλετε ταμπέλες με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, όπως «ανιαρός» ή «αυτός που έχει μείνει πίσω στη ζωή». Από την άλλη, όταν σκέφτεστε τον εαυτό σας σε διαρκή κίνηση –ως καθημερινό «γίγνεσθαι»– εισάγετε στην προσπάθεια μια κάπως παιχνιδιάρικη διάθεση και μια δόση περιέργειας και συμπόνιας.

Τελικά, πάντα ρισκάρουμε περισσότερα προσπαθώντας να είμαστε κάποιος που δεν είμαστε στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις μας, παρά αν είμαστε ο εαυτός μας. Αν και από πρώτη άποψη κάθε μικρή απόφαση μπορεί να φαντάζει ελάσσονος σημασίας, αθροιστικά καταλήγουμε στην απώλεια του εαυτού.

Τι είναι η απώλεια εαυτού;

Απώλεια του εαυτού είναι η αίσθηση ότι δεν ξέρουμε ποιοι είμαστε ή μια αίσθηση αποσύνδεσης από τον εαυτό μας. Μπορεί να είναι μια μακροχρόνια αποσύνδεση που αισθανόμαστε σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας ή κάτι πιο ξαφνικό.

Σημάδια απώλειας του εαυτού:

• Αν νιώθετε ανικανοποίητοι από τη ζωή σας ως έχει

• Αν δεν εμπιστεύεστε την κρίση σας

• Αν συμπεριφέρεστε παρορμητικά και αποζητάτε τη στιγμιαία ευχαρίστηση

• Αν κοπιάζετε για να πάρετε αποφάσεις πάνω σε θέματα που δεν θα σας σκότιζαν άλλοτε και κατόπιν αμφισβητείτε την απόφαση που πήρατε

• Αν γίνεστε πιο επικριτικοί απέναντι στον εαυτό σας και στους άλλους

• Αν σας ελκύουν σχέσεις αλληλεξάρτησης (σχέσεις στις οποίες ο ένας σύντροφος εξαρτάται από τον άλλο, ο οποίος με τη σειρά του έχει ανάγκη να τον χρειάζονται)

• Αν δυσκολεύεστε να εδραιώσετε μια βαθύτερη σύνδεση με τους γύρω σας.

Όταν βιώνουμε την απώλεια του εαυτού μας, συχνά κάνουμε σκέψεις όπως αυτές: Δεν ξέρω ποιος είμαι. Δεν ξέρω τι μου αρέσει. Δεν ξέρω τι θέλω να κάνω. Δεν ξέρω ποιος θέλω να είμαι. Δεν ξέρω τι νόημα έχει η ζωή μου ή τι θέλω απ’ αυτήν.

Αισθάνομαι ότι δεν έχω κίνητρα, διακατέχομαι από πανικό, άγχος, φόβο, αναποφασιστικότητα, ένα είδος μουδιάσματος. Νιώθω ότι πέφτω. Νιώθω ότι όλοι έχουν λύσει τα θέματά τους, εκτός από μένα. Νιώθω ότι μένω πίσω. Αυτό μπορεί να είναι τρομακτικό, άρα είναι σημαντικό να αντιμετωπίζουμε τα αισθήματα απώλειας του εαυτού με το από πού προκύπτουν.

Παράγοντες που προκαλούν απώλεια εαυτού

Η απώλεια του εαυτού μπορεί να προκληθεί από πολλούς παράγοντες, με τους πιο συνηθισμένους να είναι:

• Σχέσεις

• Οικογενειακή μονάδα

• Πένθος

• Τραύμα

• Αλλαγή ρόλων

Κοινωνική ευεξία: γιατί είναι σημαντική στην ποιότητα των σχέσεών μας

Στη ζωή, το να μπορούμε να χτίζουμε υγιείς σχέσεις είναι μια πολύ σημαντική δεξιότητα. Όσοι έχουν ένα ισχυρό κοινωνικό δίκτυο τείνουν να διαπιστώνουν ότι οι δύσκολες στιγμές της ζωής είναι πιο εύκολο να αντιμετωπιστούν και ότι οι καλές στιγμές είναι ακόμη πιο ευχάριστες. Οι καλές φιλίες και ένα θετικό κοινωνικό δίκτυο αυξάνουν τη συνολική μας ευτυχία και μας κάνουν πιο ανθεκτικούς. Δυστυχώς, η κουλτούρα του αυξανόμενου ατομικισμού και οι κοινωνικοί δεσμοί που φθείρονται από την κοινωνική απομόνωση μπορούν συχνά να μας απομακρύνουν από τη σημασία της απλής ανθρώπινης σύνδεσης.

Ωστόσο, οι υποστηρικτικές μας σχέσεις μας καθορίζουν, μας αντικατοπτρίζουν, μας παρέχουν ασφάλεια και κατανόηση. Ακόμα και για τους πιο εσωστρεφείς από εμάς, η κοινωνική ευεξία είναι μια ουσιαστική πτυχή της ευτυχίας.

Τι είναι η κοινωνική ευεξία

Η κοινωνική ευεξία αναφέρεται στο ρόλο των σχέσεων στη συνολική ευημερία ενός ατόμου. Πρόκειται για ποιοτικές σχέσεις με φίλους, οικογένεια, συναδέλφους, μέντορες και συνεργάτες. Είναι πολλές οι θεωρίες που αναλύουν διεξοδικά τις βαθύτερες αιτίες της κατάθλιψης και του άγχους, αναδεικνύοντας τη μοναξιά και την έλλειψη θετικού κοινωνικού δικτύου ως κρίσιμο παράγοντα.

Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη αν αναλογιστεί κανείς ότι βιώνουμε μια «επιδημία μοναξιάς», η οποία έχει αυξηθεί και από την πανδημία. Σε μια μεγάλη μελέτη του Harvard, το 61% των νέων 18 έως 25 ετών ανέφεραν σοβαρή μοναξιά και έλλειψη υποστηρικτικών σχέσεων. Διαθέτουμε τεχνολογία που μπορεί να διευκολύνει και να ενθαρρύνει την επικοινωνία με την άλλη άκρη του κόσμου εν ριπή οφθαλμού, ωστόσο οι γνήσιες, από καρδιάς, πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπιδράσεις μειώνονται.

Πρόκειται για μια ανησυχητική τάση. Οι άλλοι άνθρωποι μας βοηθούν σε στιγμές ανάγκης – σωματικά, συναισθηματικά, πνευματικά ή ακόμη και οικονομικά. Δεν είναι κλισέ να πούμε ότι όλοι μαζί είμαστε πιο δυνατοί, και ένα κοινωνικό δίκτυο υποστήριξης λειτουργεί σαν υποδομή που μας στηρίζει στα σκαμπανεβάσματα της ζωής.

Γιατί είναι σημαντική η κοινωνική ευεξία

Η μοναξιά δεν μπορεί να λυθεί με ένα χάπι – μπορεί να λυθεί μόνο με την προσέγγιση και την καλλιέργεια εμπειριών με άλλους. Η κοινωνική ευεξία δεν έχει να κάνει μόνο με την αποφυγή της μοναξιάς ή του πόνου. Η κοινωνική ευεξία μας επιτρέπει να ευδοκιμήσουμε κοινωνικά και βελτιώνει τη ζωή με βάση τη σχέση μας με τους άλλους. Αυτό περιλαμβάνει την εξεύρεση κοινού εδάφους και κοινού νοήματος, είτε πρόκειται για να μαγειρέψουμε μαζί είτε για να χάσουμε ώρες παίζοντας βιντεοπαιχνίδια. Αυτή η ευεξία, η ικανότητα του κοινωνικού μας ανοσοποιητικού συστήματος να μας προστατεύει, μπορεί να είναι απίστευτα ισχυρή.

Η πορεία προς την κοινωνική ευεξία

Όπως όλα τα ταξίδια, η πορεία προς την κοινωνική ευεξία ξεκινά με ένα μόνο βήμα. Η ενεργή θεώρηση των σχέσεων ως μέρος της συνολικής σας ευημερίας μπορεί να αλλάξει την οπτική σας.

Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να θεωρείτε τις σχέσεις ως συναλλακτικές ή ως τρόπους για να πάρετε μια συναισθηματική ώθηση. Αντίθετα, περιλαμβάνει την πρόθεση στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζετε την κοινωνική ευεξία, η οποία περιλαμβάνει την εξέταση των κοινωνικών αναγκών των άλλων ανθρώπων στη ζωή σας. Η εξάσκηση υγιών συνηθειών, όπως η εκμάθηση της ενεργητικής ακρόασης και η χρήση άλλων εργαλείων για την οικοδόμηση υγιέστερων σχέσεων, είναι ζωτικής σημασίας.

Συχνά αφιερώνουμε περισσότερο χρόνο στο να σκεφτόμαστε να επενδύσουμε στην καριέρα μας, στην εκπαίδευση, στα οικονομικά μας προκειμένου να γίνουμε επιτυχημένοι. Η αναγνώριση της αξίας της κοινωνικής ευεξίας δημιουργεί μια αλλαγή νοοτροπίας. Σας επιτρέπει να επικεντρωθείτε περισσότερο στην ποιότητα των σχέσεών σας. Αυτό σημαίνει ότι όταν σχεδιάζετε ή προγραμματίζετε, είναι πιο πιθανό να εξετάζετε ουσιαστικούς τρόπους κοινωνικοποίησης με άλλους.

Επειδή η κοινωνική ευεξία εξαρτάται από την ποιότητα και όχι από την ποσότητα, πρόσθετες δεξιότητες όπως η διαχείριση συγκρούσεων, η συναισθηματική επίγνωση, η οικειότητα και η εμπιστοσύνη αποτελούν μέρος της ανάπτυξης υγιών σχέσεων και ενός ισχυρού κοινωνικού δικτύου.

3 τρόποι βελτίωσης της κοινωνικής ευεξίας

1. Καταγράφουμε το κοινωνικό μας σχέδιο

Ξεκινήστε από το σημείο στο οποίο βρίσκεστε. Σκεφτείτε την τρέχουσα ποιότητα των σχέσεών σας και τον τρόπο κοινωνικοποίησής σας. Είστε ευχαριστημένοι με τις φιλίες σας; Τη σχέση με την οικογένειά σας; Τα ρομαντικά σας ενδιαφέροντα; Η καταγραφή περιλαμβάνει πολλή ειλικρίνεια προς τον εαυτό σας και προσωπική ευθύνη – εξετάστε τις τάσεις που έχετε και οι οποίες θα επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδράτε με τους άλλους ανθρώπους.

Αυτή η αυτογνωσία θα αποδώσει μακροπρόθεσμα. Για παράδειγμα, έχω επίγνωση της τάσης μου να είμαι πιο μοναχικός. Μπορώ να πείσω τον εαυτό μου για την αυτοπεποίθησή μου, μερικές φορές, και αυτή η επιθυμία να είμαι μόνος μου μπορεί να καλύψει το γεγονός ότι, στην πραγματικότητα, θα ήθελα να περνώ χρόνο με άλλους, αλλά φοβάμαι την απόρριψη ή δεν εμπιστεύομαι τα όριά μου.

2. Οραματιζόμαστε την ιδανική για εμάς κοινωνική ζωή

Η καλή κοινωνική ευεξία έχει να κάνει με το τι λειτουργεί για εσάς, όχι με το τι νομίζετε ότι θα έπρεπε να κάνετε κοινωνικά. Δεν είναι κακό να θέλετε να περνάτε περισσότερο χρόνο μόνοι σας, απλά να είστε ξεκάθαροι αν αυτό είναι αυθεντικό ή αν προέρχεται από αποφυγή ή κοινωνικό άγχος. Επίσης, αν είστε πάντα περιτριγυρισμένοι από ανθρώπους, σκεφτείτε αν αποφεύγετε να περνάτε χρόνο μόνοι με τις σκέψεις σας.

Όταν οραματίζεστε, φέρτε στο νου σας την ιδανική εικόνα για το πώς θα έμοιαζε για εσάς η ιδανική κοινωνική υγεία. Φανταστείτε τον τρόπο με τον οποίο θα περνούσατε τον χρόνο σας, τα είδη των συζητήσεων, τα κοινά ενδιαφέροντα. Πιστέψτε στην ικανότητά σας να δημιουργείτε και να είστε στοχοπροσηλωμένοι. Είναι εύκολο να περιμένετε από τους άλλους να αναλάβουν την πρωτοβουλία, αλλά όσο περισσότερο αισθάνεστε εμπνευσμένοι από το όραμά σας, τόσο πιο πιθανό είναι να είστε το πρόσωπο στο οποίο θα έλκονται οι άλλοι.

3. Εργαζόμαστε πάνω στην ειλικρινή επικοινωνία

Η οικειότητα είναι τρομακτική. Το να ξεπεράσουμε το επίπεδο της επιφάνειας είναι τρομακτικό. Αλλά τελικά, όσο πιο βαθιές σχέσεις μπορούμε να καλλιεργήσουμε, τόσο πιο ικανοποιητική θα είναι η ζωή μας. Αυτό προϋποθέτει μια υγιή δόση θάρρους και λίγο χρόνο και ενέργεια που θα επενδύσετε στη βελτίωση των επικοινωνιακών σας δεξιοτήτων. Ίσως χρειαστεί να αντιμετωπίσετε θέματα εμπιστοσύνης, να δουλέψετε πάνω στο τραύμα ή να αναπτύξετε τις δεξιότητές σας στην ενεργητική ακρόαση για να είστε στήριγμα για τους άλλους.

Η ειλικρινής επικοινωνία είναι ένας τρόπος να βελτιώσουμε σημαντικά τις υπάρχουσες σχέσεις μας. Δεν θα είναι για όλους και δεν μπορούμε να την επιβάλλουμε, αλλά ίσως εκπλαγούμε όταν δούμε τι αλλάζει όταν είμαστε πιο ανοιχτοί για τα σημαντικά θέματα της ζωής.

Η.Π.Α: Πείραμα πυρηνικής σύντηξης ανοίγει το δρόμο για τη δημιουργία μιας ανεξάντλητης πηγής ενέργειας

Ένα πείραμα που αφήνει πολλές υποσχέσεις για την παραγωγή ανεξάντλητης καθαρής ενέργειας στο μέλλον ολοκλήρωσαν ερευνητές του αμερικανικού Υπουργείου Ενέργειας.

Πρόκειται για πείραμα του Εθνικού Εργαστηρίου «Λόρενς Λίβερμορ» στην Καλιφόρνια, κατά τη διάρκεια του οποίου πυροδοτήθηκαν αντιδράσεις πυρηνικής σύντηξης, που αυτοσυντηρήθηκαν για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου.

Η θερμότητα που απελευθερώθηκε στο εν λόγω πείραμα ήταν περισσότερη από τη θερμότητα που διοχέτευσε το ισχυρότερο λέιζερ του κόσμου που χρησιμοποιήθηκε για τον σκοπό αυτό, μια κατάσταση που οι πυρηνικοί ονομάζουν burning plasma, ή ανάφλεξη πλάσματος σε ελεύθερη απόδοση.

Η επιτυχία του πειράματος θεωρείται σημαντικό επίτευγμα, καθώς οι αντιδράσεις σύντηξης απαιτούν πολύ υψηλές θερμοκρασίες και συνθήκες πίεσης, ενώ συνήθως σβήνουν αυτόματα.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι παγκοσμίως πραγματοποιούνται εδώ και χρόνια πειράματα σύντηξης, ωστόσο κανένα δεν έχει καταφέρει μέχρι στιγμής να παράγει περισσότερη ενέργεια από την ποσότητα που καταναλώνει.

Τι είναι η σύντηξη

Όταν μιλάμε για σύντηξη αναφερόμαστε ουσιαστικά στο αντίθετο της πυρηνικής σχάσης, η οποία τροφοδοτεί με ενέργεια τις θερμοπυρηνικές βόμβες και τα άστρα.

Σε αντίθεση με τη σχάση όπου χρησιμοποιούνται ουράνιο ή ραδιενεργά καύσιμα η σύντηξη μπορεί θεωρητικά να λειτουργήσει με ισότοπα υδρογόνου από τη θάλασσα χωρίς να συνδέεται με τον εφιάλτη των πυρηνικών αποβλήτων.

Τα πειράματα σύντηξης

Τα πειράματα σύντηξης αποτελούν παράλληλη δραστηριότητα της Εθνικής Εγκατάστασης Πυροδότησης του Εργαστηρίου «Λόρενς Λίβεμορ» το οποίο λειτουργεί από το 2010 με αποστολή τη μελέτη της ασφάλειας του αμερικανικού πυρηνικού οπλοστασίου.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι το γιγαντιαίο λέιζερ με το οποίο πραγματοποιήθηκε το συγκεκριμένο επιτυχές πείραμα έχει διαστάσεις που ισοδυναμούν με την επιφάνεια τριών γηπέδων…

Το λέιζερ «συνθέτουν» 192 δέσμες, οι οποίες στοχεύουν στο κέντρο μιας μεταλλικής σφαίρας με διάμετρο μερικών μέτρων. Στο κέντρο της σφαίρας μια κάψουλα από χρυσό σε μέγεθος γόμας περιέχει ένα σφαιρίδιο σε μέγεθος ενός κόκκου πιπεριού, όπου φιλοξενούνται τα «καύσιμα», δύο ισότοπα υδρογόνου που ονομάζονται δευτέριο και τρίτιο.

Η έναρξη των θερμοπυρηνικών αντιδράσεων ξεκινά όταν οι θερμοκρασίες φτάνουν τα 100 εκατομμύρια βαθμούς Κελσίου…

Για την παραγωγή καθαρής ενέργειας προς κατανάλωση, πάντως ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς, καθώς, όπως παραδέχθηκε ο ο Άλεξ Ζίλστρα, επικεφαλής της μελέτης που δημοσιεύεται στο «Nature» για την επίτευξη ενός μακροπρόθεσμου στόχου φαίνεται πως θα απαιτηθούν αρκετές ακόμα δεκαετίες.

Μόρφωση δεν είναι μόνο η γνώση, είναι να αναπτύσσουμε τις ανθρώπινες μας αξίες

«Ο μορφωμένος διαφέρει από τον αμόρφωτο, όσο ο ζωντανός από τον νεκρό» – Αριστοτέλης

Ναι, τελείωσες το πτυχίο σου, έκανες και το μεταπτυχιακό σου. Είσαι πλέον μορφωμένος; Όχι απαραίτητα.

Θέλω να σου θυμίσω πως οι περισσότεροι «σοφοί» που πέρασαν από αυτό τον πλανήτη, δεν έγιναν σοφοί από τις γνώσεις που έλαβαν σε σχολεία και πανεπιστήμια, ούτε και απέδειξαν την αξία τους μέσω ενός χαρτιού αλλά μέσα από τα βιώματά τους, δίνοντας το καλό παράδειγμα στους υπολοίπους.

Μόρφωση δεν είναι μόνο η γνώση, δηλαδή όσα μαθαίνουμε στα σχολεία ή μέσα στην κοινωνία.

Μόρφωση είναι και ο τρόπος που χρησιμοποιούμε την γνώση που έχουμε λάβει, δηλαδή ο τρόπος που συμπεριφερόμαστε στους συνανθρώπους μας και τα υπόλοιπα ζωντανά πλάσματα του τόπου, ο τρόπος που βάζουμε το κοινό καλό πάνω από τις προσωπικές μας φιλοδοξίες και ευχαριστήσεις.

Μόρφωση πάει να πει να παίρνουμε από την φύση όσα μπορεί να μας δώσει, να το μοιραζόμαστε με τους συνανθρώπους μας (και τα υπόλοιπα πλάσματα του πλανήτη) και να αφήνουμε και κάτι για τις επόμενες γενιές. Μόρφωση είναι να κρατάμε και να αναπτύσσουμε τις ανθρώπινες μας αξίες, όπως η δικαιοσύνη, το καθήκον, η τιμιότητα, η αλήθεια, η εργατικότητα και η αγάπη προς τον άνθρωπο, την κοινωνία και το περιβάλλον, εξελίσσοντας την ανθρώπινη κοινωνία προς το μέλλον που της αξίζει.

Όπως είπε και ο Θερβάντες: «Υπάρχουν άνθρωποι τους οποίους η γνώση [των λατινικών] δεν τους εμποδίζει να είναι ζώα».

Μια ματιά στην ύπαιθρο πολλές φορές φτάνει για να σε πείσει: σκουπίδια σε κάθε γωνιά, αποψίλωση των δασών μας, κατακερματισμός των φυσικών οικοσυστημάτων μας, άναρχη ανάπτυξη, γκολφ και ξενοδοχεία στις παραλίες ωοτοκίας των χελωνών, υπεραλίευση των θαλασσών μας και πολλά άλλα που ούτε καν μπορώ να απαριθμήσω.

Πόσω μάλλον άμα σκεφτεί κανείς το πώς συμπεριφερόμαστε στους συνανθρώπους μας. Αν αμφιβάλλεις ρίξε μια βόλτα στην πόλη, προσπάθησε να διασταυρώσεις τον δρόμο, δες τι γίνεται στα parking των αναπήρων ή απλά βάλε ειδήσεις και δες πόσοι κλέβουν τα χρήματα του λαού ή καταχρώνται την εξουσία που τους δόθηκε από αυτόν για να τους οδηγήσει σε «ένα καλύτερο αύριο».

Επομένως, εκτός από την γνώση που θα λάβεις εσύ και τα παιδιά σου στο σχολείο και το πανεπιστήμιο, φρόντισε να διδαχτείς (αλλά και να διδάξεις) παιδεία, σωστή συμπεριφορά και μόρφωση. Και πολλά από αυτά τα μαθήματα σ’ τα δίνει η ίδια η φύση, αν απλώς έρθεις πιο κοντά της.

Θα μου πεις, μα διαβάζω! Εφημερίδες, περιοδικά, blogs, αθλητικά: δεν μπορεί κανείς να γίνει πολύ μορφωμένος όταν διαβάζει μόνο αυτό που του αρέσει.

«Μάταια είναι η εκμάθηση χωρίς σκέψη, επικίνδυνη είναι η σκέψη χωρίς εκμάθηση» σύμφωνα με τον Κομφούκιο.

Γιόζεφ Μπρόντσκι: Αποφύγετε αυτούς που προσπαθούν να κάνουν τη ζωή σας δύσκολη

Ο νομπελίστας Γιόζεφ Μπρόντσκι μιλάει για την αξία του να απαλλαχθούμε από τους αχρείαστους

Το 1988 ο Γιόζεφ Μπρόντσκι, νομπελίστας ποιητής, έδωσε μια ομιλία στους φοιτητές του πανεπιστημίου του Μίσιγκαν. Ολόκληρη η ομιλία εκδόθηκε στο βιβλίο «On Grief and Reason: Essays». Αυτό είναι ένα απόσπασμα.

Προσπαθήστε να μη δίνετε σημασία σε αυτούς που προσπαθούν να σας κάνουν τη ζωή δύσκολη. Θα υπάρξουν πολλοί τέτοιοι- και με επίσημη ιδιότητα, και αυτόκλητοι. Να τους υποφέρετε αν δεν μπορείτε να τους αποφύγετε, αλλά με το που αποδράσετε, σταματήστε να μιλάτε γι' αυτούς.

Πάνω από όλα, αποφύγετε να λέτε ιστορίες για την άδικη μεταχείριση που λάβατε στα χέρια τους, όσο δεκτικό και να είναι το ακροατήριο. Οι ιστορίες αυτού του είδους, παρατείνουν τη διάρκεια ζωής των ανταγωνιστών σας.

Το πιο πιθανό, είναι να υπολογίζουν στην διάδοση των ιστοριών σας και στο μοίρασμα των εμπειριών σας με άλλους. Για τους ίδιους, κανένα άτομο δεν αξίζει μια δοκιμασία στην αδικία (ή στην δικαιοσύνη). Η αναλογία ένα προς ένα δεν δικαιολογεί την προσπάθεια, είναι η ηχώ που μετράει. Αυτή είναι η βασική αρχή του καταπιεστή, είτε λειτουργεί βάση του κράτους, είτε είναι αυτοδίδακτος. Γι' αυτό, κλέψτε ή σταματήστε την ηχώ, έτσι ώστε να μην επιτρέψετε σε κανένα συμβάν, όσο και δυσάρεστο ή βαρυσήμαντο, να πάρει περισσότερο χρόνο από ότι πήρε για να συμβεί.

Το τι κάνουν οι εχθροί σας, είναι παράγωγο της σημασίας ή των συνεπειών του τρόπου που αντιδράτε. Γι' αυτό, τρέξτε, ή περάστε γρήγορα σαν να ήταν πορτοκαλί, και όχι κόκκινο φανάρι. Μην γαντζωθείτε σε αυτούς, ψυχικά ή προφορικά. Μην υπερηφανεύεστε για το ότι τους συγχωρέσατε ή τους ξεχάσατε- το χειρότερο έρχεται στο χειρότερο, ξεχάστε τους πρώτα. Με αυτό τον τρόπο, απαλλάσσετε τα κύτταρα του μυαλού σας από πολύ άχρηστη ένταση.

Με αυτό τον τρόπο, μπορεί να σώσετε και αυτούς τους ηλίθιους από τος εαυτούς τους, αφού η προοπτική του να ξεχαστούν, είναι συντομότερη από το να συγχωρεθούν. Γι' αυτό αλλάξτε το ρεύμα. Δεν μπορείτε να βγάλετε αυτό το δίκτυο από την κυκλοφορία, αλλά μπορείτε να μειώσετε τις επιδράσεις του.

Αυτή η λύση, δεν θα ευχαριστήσει τους αγγέλους, αλλά πάλι, έχει να κάνει με το να βλάψετε τους δαίμονες, και για την ώρα αυτό είναι που έχει μόνο σημασία.

C. Jung: Η κατάντια του ατόμου στη σύγχρονη κοινωνία

Τι επιφυλάσσει το μέλλον;

Η ερώτηση αυτή απασχόλησε τον άνθρωπο από τα πανάρχαια χρόνια, αν και όχι πάντα στον ίδιο βαθμό. Με βάση τα ιστορικά δεδομένα ο άνθρωπος στρέφεται με άγχος στο μέλλον κατά τη διάρκεια φυσικών, πολιτικών, οικονομικών και πνευματικών αδιεξόδων, ιδίως όταν πολλαπλασιάζονται οι προσδοκίες και οι ουτοπίες.

Μπορεί να θυμηθεί κανείς τις προσδοκίες των χιλιαστών την εποχή του Αυγούστου ή τις πνευματικές αλλαγές της Δύσης προς το τέλος της πρώτης χιλιετίας. Σήμερα, που σιμώνει το τέλος της δεύτερης χιλιετίας ξαναζούμε μια εποχή γεμάτη αποκαλυπτικές εικόνες μιας συμπαντικής καταστροφής.

Ποια είναι η σημασία εκείνου του διχασμού που διαιρεί την ανθρωπότητα σε δύο μέρη; Ποια θα είναι η πορεία του πολιτισμού μας και του ίδιου του ανθρώπου, αν αρχίσουν να εξαπολύονται οι υδρογονοβόμβες ή αν σκεπάσει την Ευρώπη το πνευματικό και ηθικό σκοτάδι του εθνικού απολυταρχισμού;

Έχουμε κάθε λόγο ν΄ ανησυχούμε.

Σε όλη τη Δύση υπάρχουν ανατρεπτικές μειονότητες που, εκμεταλλευόμενες τον ανθρωπισμό και την αίσθηση της δικαιοσύνης μας, προετοιμάζουν εμπρηστικούς δαυλούς. Τίποτε δεν μπορεί να σταματήσει την εξάπλωση των ιδεών τους, εκτός από την κριτική σκέψη ενός απλού, διαυγούς και νοητικά σταθερού πληθυσμιακού στρώματος. Δεν πρέπει όμως να υπερεκτιμήσουμε την πυκνότητα αυτού του στρώματος. Διαφέρει από χώρα σε χώρα ανάλογα με την εθνική ιδιοσυγκρασία. Εξαρτάται επίσης από τη λαϊκή παιδεία της κάθε χώρας και υπόκειται στις αρνητικές επιδράσεις πολιτικοοικονομικών παραγόντων. Κρίνοντας από τα δημοψηφίσματα, θα μπορούσε κανείς με αισιόδοξους υπολογισμούς να υποθέσει σαν ανώτατο όριο το 40% του εκλογικού σώματος. Ακόμα και μια πιο απαισιόδοξη σκέψη δε θα ήταν αδικαιολόγητη, επειδή το χάρισμα της λογικής και κριτικής σκέψης είναι ικανότητα πέρα από τις δυνατότητες του μέσου ανθρώπου. Όπου υπάρχει, αποδείχνεται τόσο μεταβαλλόμενη και ασταθής, όσο περισσότερες είναι και οι πολιτικές ομάδες.

Όπου επικρατεί η μάζα, η διεισδυτική σκέψη νεκρώνεται. Αυτό οδηγεί αναπόφευκτα σε δογματική και δεσποτική τυραννία, αν υποκύψει ποτέ η πολιτεία σε κάποια κατάσταση αδυναμίας.

Τα λογικά επιχειρήματα συνοδεύονται από κάποια επιτυχία όσο η συναισθηματικότητα μιας δεδομένης κατάστασης δεν υπερβαίνει το κρίσιμο σημείο. Αν η συγκινησιακή “θερμοκρασία” ξεπεράσει αυτό το επίπεδο, η πιθανότητα της αποτελεσματικότητας της λογικής ελαττώνεται και τη θέση της παίρνει η προπαγάνδα και οι χιμαιρικές ονειροφαντασίες. Αυτό σημαίνει πως εκλύεται ένα είδος συλλογικής καταληψίας που εξελίσσεται ραγδαία σε ψυχική επιδημία.

Σε μια τέτοια κατάσταση αναδύονται στην επιφάνεια όλα τα αντικοινωνικά στοιχεία. Τέτοια άτομα δεν είναι καθόλου σπάνια φαινόμενα που απαντώνται μόνο σε φυλακές και φρενοκομεία. Για κάθε εκδηλωμένη περίπτωση φρενοβλάβειας, σύμφωνα με τους υπολογισμούς μου, υπάρχουν δέκα τουλάχιστον λανθάνουσες περιπτώσεις οι οποίες αν και σπάνια φτάνουν στο σημείο να εκδηλωθούν -παρ’ όλη την επιφανειακή τους φυσικότητα- επηρεάζονται από ασυνείδητες παθολογίες και διεστραμμένους παράγοντες.

Είναι ευνόητο βέβαια πως δεν υπάρχουν ιατρικές στατιστικές για τη συχνότητα των ψυχώσεων. Όμως ακόμη και αν ο αριθμός τους ήταν μικρότερος από το δεκαπλάσιο των περιστατικών και της εκδηλωμένης εγκληματικότητας, η σχετικά μικρή ποσοστιαία αναλογία του πληθυσμού που αντιπροσωπεύουν, υπερσκελίζονται με το παραπάνω λόγω της επικίνδυνης υφής αυτών των ανθρώπων.

Σε μια κατάσταση “συλλογικής καταληψίας” είναι οι ενδεδειγμένοι χαρακτήρες και συνεπώς μέσα της αισθάνονται οικεία. Από προσωπική τους πείρα γνωρίζουν καλά τη γλώσσα αυτών των συνθηκών και ξέρουν πώς να τις χειριστούν. Οι χιμαιρικές ιδέες τους ενισχυμένες με τη φανατική μνησικακία αγγίζουν το συλλογικό παραλογισμό. Εκεί υπάρχει πρόσφορο έδαφος για να εκφράσουν όλα αυτά τα κίνητρα και τις έχθρες που βρίσκουν απήχηση και στους πλέον φυσιολογικούς ανθρώπους κάτω από το ένδυμα της λογικής και της διορατικότητας. Για αυτό το λόγο, παρ’ όλη την ολιγαριθμία τους σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό, θεωρούνται επικίνδυνες πηγές μόλυνσης, επειδή ο λεγόμενος φυσιολογικός άνθρωπος γνωρίζει πολύ λίγο τον εαυτό του.

Οι περισσότεροι συγχέουν την “αυτογνωσία”, με τη γνώση της συνειδητής προσωπικότητας. Όποιος έχει συνείδηση του εγώ, θεωρεί δεδομένο ότι γνωρίζει τον εαυτό του. Το εγώ όμως, γνωρίζει μόνο τα δικά του στοιχεία και όχι το ασυνείδητο και τα περιεχόμενά του. Οι άνθρωποι υπολογίζουν την αυτογνωσία τους με βάση το τι γνωρίζει για τον εαυτό του το μέσο άτομο του κοινωνικού τους περιβάλλοντος και όχι με μέτρο τα πραγματικά ψυχικά συμβάντα που στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι κρυμμένα. Κάτω από αυτό το πρίσμα η ψυχή συμπεριφέρεται όπως το σώμα με τη φυσιολογική και ανατομική δομή του, για την οποία όμως ο μέσος άνθρωπος γνωρίζει ελάχιστα. Μολονότι ζει μέσα στο σώμα, το μεγαλύτερο μέρος του είναι ακατανόητο για τον αμύητο και χρειάζεται ειδική επιστημονική μόρφωση για να εξοικειωθεί η συνείδησή του με όσα είναι γνωστά για αυτό, για να μη μιλήσουμε για όσα δεν είναι γνωστά.

Αυτό που ονομάζεται “αυτογνωσία” είναι μια πολύ περιορισμένη γνώση -που στο μεγαλύτερο μέρος της εξαρτάται από κοινωνικούς παράγοντες- των όσων συμβαίνουν στην ανθρώπινη ψυχή. Έτσι, πιστεύουμε πως τίποτε δεν συμβαίνει “σε μας”, “την οικογένειά μας”, ή τους φίλους και τους γνωστούς μας, ενώ από την άλλη προβάλλουμε ανάλογες φανταστικές θεωρίες σχετικά με την υποτιθέμενη ύπαρξη εκείνων των ιδιοτήτων που έχουν σαν κύριο σκοπό τη συγκάλυψη των πραγματικών συμβάντων.

Στην πλατιά ζώνη του ασυνείδητου, το οποίο είναι απρόσβλητο από το συνειδητό έλεγχο και την κριτική, είμαστε ακάλυπτοι και ανοιχτοί σε κάθε είδους επιρροές και ψυχικές μολύνσεις.

Όπως συμβαίνει με κάθε κίνδυνο, μπορούμε να προφυλαχτούμε από την απειλή της ψυχικής μόλυνσης μόνο όταν γνωρίζουμε τι και πώς μας επιτίθεται, πότε και πού θα γίνει η επίθεση.

Επειδή η αυτογνωσία είναι μια πορεία γνώσης των ατομικών γεγονότων, οι θεωρίες βοηθάνε ελάχιστα σε αυτή την περίπτωση. ‘Οσο περισσότερη πίστη εκφράζει μια θεωρία στην παγκόσμια κατάσταση, τόσο μειώνεται η ικανότητά της να κρίνει τα ατομικά γεγονότα. Κάθε θεωρία βασισμένη στην εμπειρία είναι απαραίτητα στατιστική. Δηλαδή, διαμορφώνει ένα ιδανικό μέσο όρο που καταργεί όλες τις εξαιρέσεις και τις αντικαθιστά με κάποια αφηρημένη έννοια. Αυτή η έννοια είναι αρκετά έγκυρη, αν και δεν είναι απαραίτητο να ισχύει στην πραγματικότητα. Εντούτοις, φαίνεται θεωρητικά σαν απρόσβλητο θεμελιώδες αξίωμα. Οι εξαιρέσεις σε κάθε άκρο, αν και είναι πραγματικές, δεν συμπεριλαμβάνονται στο τελικό αποτέλεσμα γιατί αλληλοαπορρίπτονται.

Για παράδειγμα, αν πάρουμε μια λεκάνη γεμάτη βότσαλα και ζυγίσουμε το καθένα χωριστά, μπορεί στο τέλος να βρούμε ότι ο μέσος όρος του βάρους καθενός είναι 145 γραμμάρια. Αλλά αυτό το αποτέλεσμα δε μας φανερώνει τίποτε σχετικά με την πραγματική φύση των βότσαλων. Και αν κάποιος πιστέψει, σύμφωνα με το προηγούμενο αποτέλεσμα, ότι μπορεί να βρει με την πρώτη προσπάθεια ένα βότσαλο 145 γραμμάρια, τότε σίγουρα θα απογοητευθεί…

Η στατιστική μέθοδος παρουσιάζει τα γεγονότα στο φως ενός ιδανικού μέσου όρου, αλλά δεν μας δίνει μια εικόνα για την εμπειρική τους πραγματικότητα.

Αν αντανακλά μια αδιαφιλονίκητη όψη της πραγματικότητας, μπορεί να διαστρεβλώσει επικίνδυνα την ισχύουσα αλήθεια και αυτό αληθεύει ιδιαίτερα για θεωρίες που βασίζονται σε στατιστικές.

Πάντως το σημείο διάκρισης των πραγματικών γεγονότων είναι η ατομικότητά τους. Χωρίς να το τονίζω ιδιαίτερα, μπορεί να πει κανείς πως η πραγματική εικόνα συνίσταται από εξαιρέσεις στον κανόνα, πράγμα που σημαίνει πως η πραγματικότητα έχει σαν κύρια νότα της την έλλειψη κανονικότητας. Αυτούς τους συλλογισμούς πρέπει να κάνουμε όποτε γίνεται λόγος για κάποια θεωρία που οδηγεί στην αυτογνωσία. Δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει αυτογνωσία βασισμένη σε θεωρητικές παραδοχές, γιατί αντικείμενό της είναι κάποιο άτομο – μια σχετική εξαίρεση και ένα ακανόνιστο φαινόμενο. Ο χαρακτηρισμός που ταιριάζει λοιπόν στο άτομο δεν είναι ούτε “παγκόσμιο”, ούτε “κανονικό”, αλλά μοναδικό. Δεν πρέπει να υπολογίζεται σαν μια επαναλαμβανόμενη ενότητα, αλλά σαν κάτι μοναδικό και ενιαίο που σε τελική ανάλυση δεν μπορεί ούτε να γίνει γνωστό ούτε να συγκριθεί με κάτι άλλο….

C.G.JUNG, THE UNDISCONERED SELF – 1950

Ένας άνθρωπος θα παραμείνει αδύναμος, άθλιος, και φουκαράς μόνο όταν αρνείται να ανυψώσει τις σκέψεις του

Όλα όσα ο άνθρωπος επιτυγχάνει
και όλα όσα αποτυγχάνει να επιτύχει είναι το άμεσο αποτέλεσμα των σκέψεών του.
Σε ένα δίκαια διευθετημένο σύμπαν, όπου η απώλεια ισορροπίας θα σήμαινε
ολοκληρωτική καταστροφή, η ατομική ευθύνη πρέπει να είναι απόλυτη.

Η αδυναμία και η δύναμη ενός
ανθρώπου, η εντιμότητα και η ανεντιμότητα, είναι δικές του ιδιότητες, και όχι
κάποιου άλλου. Αυτές τις αποκτά μόνος του και όχι μέσω κάποιου άλλου· και
μπορούν να μεταβληθούν μόνο από τον ίδιο, ποτέ από κάποιον άλλον. Η κατάστασή
του είναι επίσης δική του, και όχι κάποιου άλλου. Ο πόνος του και η ευτυχία του
εξελίσσονται από μέσα του. Όπως σκέφτεται, έτσι και είναι· όπως συνεχίζει να
σκέφτεται, έτσι παραμένει.

Ένας δυνατός άνθρωπος δεν
μπορεί να βοηθήσει έναν πιο αδύναμο εκτός και εάν ο πιο αδύναμος είναι πρόθυμος
να βοηθηθεί, αλλά ακόμα και τότε ο αδύναμος άνθρωπος πρέπει να επιβληθεί στον
εαυτό του. Αυτός πρέπει, με τις δικές του προσπάθειες, να αναπτύξει την δύναμη
την οποία θαυμάζει στον άλλον. Κανένας εκτός από τον εαυτό του δεν μπορεί να
αλλάξει την κατάστασή του.

Είναι συνηθισμένο για τους ανθρώπους να σκέφτονται
και να λένε, «Πολλοί άνθρωποι είναι σκλάβοι επειδή κάποιος είναι δυνάστης· ας
μισούμε τον δυνάστη».

Τώρα, όμως, υπάρχει σε μια
μικρή μερίδα ανθρώπων μια αυξανόμενη τάση να αντιστραφεί αυτή η κρίση και να
λένε, «Ένας άνθρωπος είναι δυνάστης επειδή πολλοί είναι σκλάβοι· ας
περιφρονούμε τους σκλάβους».

Η αλήθεια είναι ότι δυνάστης
και σκλάβος είναι συνεργάτες εν αγνοία, και, ενώ φαίνεται να αντιπαλεύει ο ένας
τον άλλον, στην πραγματικότητα αντιπαλεύουν τους εαυτούς τους. Μια τέλεια Γνώση
διακρίνει την επίδραση του δικαίου στην αδυναμία των καταπιεζόμενων και την
εσφαλμένη εφαρμογή της δύναμης του δυνάστη. Μια τέλεια Αγάπη, βλέποντας τον
πόνο που συνεπάγονται και οι δυο καταστάσεις, δεν αποδοκιμάζει καμία. Μια
τέλεια Ευσπλαχνία αγκαλιάζει και τον καταπιεστή και τον καταπιεζόμενο.

Εκείνος που έχει υπερνικήσει
την αδυναμία, και έχει αποβάλλει όλες τις εγωιστικές σκέψεις, δεν ανήκει ούτε
στον δυνάστη ούτε στον καταπιεζόμενο. Είναι ελεύθερος.

Ένας άνθρωπος μπορεί να
ανυψωθεί, να υπερνικήσει και να επιτύχει μόνο όταν ανυψώσει τις σκέψεις του.

Θα παραμείνει αδύναμος, και
άθλιος, και φουκαράς μόνο όταν αρνείται να ανυψώσει τις σκέψεις του.

ΞΕΝΟΦΩΝ: ΚΥΡΟΣ-ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ. Τα κοινά χαρακτηριστικά των δύο χαρισματικών ηγετών

Πραγματοποιώντας μια σύντομη επισκόπηση στα δύο έργα του Ξενοφώντα
παρατηρούμε ότι η ευλάβεια και η πίστη στους θεούς τονίζεται επανειλημμένα. Ο
Αγησίλαος και ο Ξενοφών, οι δύο μεγάλοι ταγοί, με ευλάβεια προσφέρουν τις
πρέπουσες τιμές στους θεούς και προσπαθούν με κάθε τρόπο να εξασφαλίσουν την
εύνοιά τους όχι μόνο πριν από μια στρατιωτική-πολεμική επιχείρηση, αλλά και σε
περιόδους ευημερίας γι’ αυτούς.

Στο έργο του Ξενοφώντα εμφανίζεται συνέχεια ο παραλληλισμός του ιδεατού
ηγέτη με τον οικοδεσπότη, δίνοντας με αυτό τον τρόπο έμφαση σε δύο βασικές
αρχές, την αρχή του προνοεῖν και του φιλοπονεῖν. Αυτές οι δύο αξίες-αρετές κοσμούν
τους δύο αρχηγούς, Αγησίλαο και Κύρο. Και οι δύο όσον αφορά στα στρατιωτικά
τους καθήκοντα μεριμνούν για την ασφάλεια του στρατεύματός τους και μάλιστα το
εκπαιδεύουν με απώτερο σκοπό την καλή σωματική διάπλαση και την υγεία των
στρατιωτών, στους οποίους διδάσκουν την προθυμία, την υπακοή, την πειθαρχία και
τις πολεμικές τακτικές.

Εντούτοις, αναφέρει πώς ο αρχηγός πρέπει να μοιάζει σε αυτό που θέλει να
γίνουν οι στρατιώτες του. Γι’ αυτό το λόγο και οι δύο αρχηγοί προβάλλουν την
εγκράτεια ως το υπέρτατο αγαθό.

Άλλη αρετή είναι η τιμιότητα, η οποία παρουσιάζεται ως μέσο για την εξασφάλιση της εκούσιας υπακοής. Η υπακοή κατέχει σημαίνουσα θέση στη διαχείριση, στους ελεύθερους ανθρώπους όμως σχετίζεται με τη δική τους θέληση. Ακόμη, ο αρχηγός οφείλει να είναι ευεργέτης του στρατού του με σκοπό να κερδίσει την ανεπιφύλακτη φιλία και αγάπη των στρατιωτών του. Οι ανταμοιβές και απέναντι στους φίλους αλλά και στους στρατιώτες, η συμπαράσταση και στις χαρές και στις λύπες, και στις εύκολες στιγμές και στις δυσχέρειες, όπως είδαμε στο επεισόδιο με την Πάνθεια, ή η συνήθεια του Κύρου να μοιράζεται τα φαγητά του βασιλικού τραπεζιού με τους φίλους του και φυσικά με όσους θέλει να ευχαριστήσει, φανερώνουν ξεκάθαρα τη διάθεση γενναιοδωρίας.

Αξίζει επιπλέον να γίνει λόγος και για το γεγονός πώς ακόμη και αν καταπονούν
το στράτευμά τους ο Αγησίλαος και ο Κύρος πριν από κάθε μάχη, προκειμένου να
διατηρούν τα σώματά τους σκληραγωγημένα, στο τέλος οι στρατιώτες ανταμείβονται
αφού επιβραβεύονται με το μοίρασμα μεριδίων από τα λάφυρα της νίκης.
Κλείνοντας την παρούσα εργασία επισημαίνουμε ότι οι ιδιάζοντες παραλληλισμοί
των δύο προσώπων έχουν ως στόχο να αναδείξουν τον ιδανικό και ενάρετο άνδρα, ο
οποίος θα μπορέσει να εξουσιάσει και να κυβερνήσει ολόκληρο τον κόσμο
υπηρετώντας πιστά τη δικαιοσύνη.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

5.2.3. Δύο μνημειακά χρυσελεφάντινα έργα του Φειδία: Το άγαλμα της Αθηνάς στον Παρθενώνα και το άγαλμα του Δία στην Ολυμπία

Το άγαλμα της Αθηνάς που ήταν στημένο στον σηκό του Παρθενώνα ήταν, όπως είδαμε, έργο του Φειδία, του πιο διάσημου καλλιτέχνη της αρχαίας Ελλάδας. Το συνολικό του ύψος (μαζί με το βάθρο) ήταν 26 αττικοί πήχεις (περίπου 11,70 m) και είχε γίνει με χρυσάφι και ελεφαντόδοντο. Τα αγάλματα αυτού του είδους τα ονομάζουμε χρυσελεφάντινα. Στην πραγματικότητα τα χρυσελεφάντινα αγάλματα ήταν πολύπλοκες ξύλινες κατασκευές που στερεώνονταν στο δάπεδο και επενδύονταν εξωτερικά με τα δύο πολύτιμα υλικά, στα οποία όφειλαν τη λαμπρότητα τους: το ελεφαντόδοντο, του οποίου το χρώμα πλησιάζει αρκετά εκείνο της ανθρώπινης επιδερμίδας, χρησιμοποιούνταν στα γυμνά μέρη και το χρυσάφι, δουλεμένο σε λεπτά φύλλα, στα ενδύματα. Η Αθηνά εικονιζόταν όρθια, φορούσε ποδήρη πέπλο που σχημάτιζε μακρύ απόπτυγμα και ήταν ζωσμένος στη μέση, αιγίδα στο στήθος και τους ώμους, κράνος αττικού τύπου στο κεφάλι, και σανδάλια στα πόδια· στο προτεταμένο δεξί χέρι κρατούσε μια φτερωτή Νίκη και με το αριστερό ακουμπούσε σε μιαν ασπίδα, στην εσωτερική πλευρά της οποίας ήταν τυλιγμένο ένα φίδι. Το άγαλμα πατούσε επάνω σε ένα βάθρο με ύψος 1,20 m περίπου, στο οποίο υπήρχε μια πολυπρόσωπη ανάγλυφη παράσταση που εικόνιζε τη γέννηση της Πανδώρας, της πρώτης γυναίκας που δημιούργησαν οι θεοί, σύμφωνα με τον μύθο. Αλλά και το ίδιο το άγαλμα είχε πλούσιο γλυπτό και ζωγραφικό διάκοσμο: το κεντρικό λοφίο του κράνους στηριζόταν σε μια σφίγγα και τα πλαϊνά σε δύο γρύπες· στο κέντρο της αιγίδας, επάνω στο στήθος, υπήρχε ένα γοργόνειο (το κεφάλι της Γοργούς που είχε κόψει ο Περσέας)· μεγάλες ανάγλυφες μορφές στην εξωτερική πλευρά της ασπίδας εικόνιζαν την αττική Αμαζονομαχία και άλλες, μικρότερες, στις σόλες των σανδαλιών τη θεσσαλική Κενταυρομαχία. Στο εσωτερικό της ασπίδας ήταν ζωγραφισμένη η Γιγαντομαχία. Το άγαλμα της Αθηνάς εντυπωσίαζε με το μέγεθός του, την πολυτέλεια των υλικών και τον πλούτο του διακόσμου του· ήταν όμως ταυτόχρονα και μέρος του κρατικού ταμείου της Αθήνας, αφού τα φύλλα χρυσού με τα οποία ήταν επενδυμένο μπορούσαν να αφαιρεθούν και να χρησιμοποιηθούν σε περίπτωση μεγάλης ανάγκης. Αυτό το γνωρίζουμε από τον Θουκυδίδη, ο οποίος αναφέρει πως ο Περικλής έπειθε τους Αθηναίους στις παραμονές του Πελοποννησιακού Πολέμου ότι είχαν αρκετούς οικονομικούς πόρους για να διεξαγάγουν τον πόλεμο, λέγοντας ότι μπορούσαν στην ανάγκη να χρησιμοποιήσουν και την περιουσία των ιερών. Με την ευκαιρία αυτή μαθαίνουμε και το βάρος του χρυσού του αγάλματος (Θουκυδίδης 2.13.5):

«Εκτός από αυτά υπήρχαν και χρυσάφι και ασήμι άκοπο σε αφιερώματα ιδιωτικά και δημόσια, σε ιερά σκεύη που χρησιμοποιούσαν στις πομπές και στους αγώνες, τα λάφυρα από τα μηδικά και άλλα αντικείμενα, που η αξία τους ήταν πεντακόσια τουλάχιστον τάλαντα. Πρόσθεσε σε όλα αυτά και όσα είχαν οι άλλοι ναοί —και δεν ήταν λίγοι— και είπε ότι, αν έφταναν στο έσχατο σημείο να μην έχουν κανέναν πόρο, θα είχαν ακόμα και το χρυσάφι του αγάλματος της Αθηνάς. Υπολόγιζε ότι το άγαλμα είχε καθαρό χρυσό σαράντα τάλαντα, που μπορούσε όλος να αφαιρεθεί. Είπε πως, αν χρησιμοποιούσαν το χρυσάφι αυτό, θα έπρεπε μετά τη νίκη να το αντικαταστήσουν. Έτσι τους ενθάρρυνε για τα οικονομικά.»

Ανεξάρτητα όμως από την αξία των υλικών του, το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς ήταν ένα εξαιρετικό έργο τέχνης, που εδραίωσε τη φήμη του δημιουργού του, του Φειδία.

Τη μορφή του αγάλματος της Αθηνάς στον Παρθενώνα τη γνωρίζουμε κυρίως από μαρμάρινα αντίγραφα, τα οποία όμως δεν αποδίδουν με απόλυτη ακρίβεια τα χαρακτηριστικά του. Κανένα από τα έργα αυτά δεν έχει το μέγεθος του πρωτοτύπου, ορισμένα μάλιστα είναι πολύ μικρά. Παρ᾽ όλα αυτά έχουμε τη δυνατότητα να αναπαραστήσουμε με αρκετή ακρίβεια το έργο με τη βοήθεια των στοιχείων που μας παρέχουν τα αντίγραφα. Το πληρέστερα σωζόμενο από αυτά είναι ένα μαρμάρινο άγαλμα του 3ου αιώνα μ.Χ. που βρέθηκε στην Αθήνα κατά την εκσκαφή των θεμελίων του Βαρβακείου μεγάρου και ονομάζεται γι᾽ αυτό Αθηνά του Βαρβακείου. Παρά το μικρό της μέγεθος (έχει ύψος 1,05 m, δηλαδή λιγότερο από το 1/10 του πρωτοτύπου) η Αθηνά του Βαρβακείου μάς δίνει μια συνολική εικόνα του αγάλματος του Φειδία, ενώ άλλα αντίγραφα μας βοηθούν να αποκαταστήσουμε τον πλούσιο διάκοσμό του. Με αρκετά μεγάλη ακρίβεια γνωρίζουμε τη σύνθεση της Αμαζονομαχίας στο εξωτερικό της ασπίδας, επειδή στα ρωμαϊκά χρόνια αντιγράφηκε τμηματικά σε μεγάλου μεγέθους μαρμάρινα ανάγλυφα.

Η χρυσελεφάντινη Αθηνά του Παρθενώνα άρχισε να κατασκευάζεται ταυτόχρονα με τον ναό και ήταν έτοιμη το 437 π.Χ. Αμέσως μετά την αποπεράτωσή της κάποιοι (πιθανόν πολιτικοί αντίπαλοι του Περικλή) κατηγόρησαν τον Φειδία ότι δεν είχε δώσει ακριβή απολογισμό για το ελεφαντόδοντο που χρησιμοποίησε, κατακράτησε δηλαδή ένα μέρος του, και ήταν επομένως ένοχος για κατάχρηση. Στη δίκη που ακολούθησε ο Φειδίας κινδύνευε να καταδικαστεί και έτσι αναγκάστηκε να φύγει από την Αθήνα. Τότε οι Ηλείοι ανάθεσαν στον διάσημο καλλιτέχνη την κατασκευή ενός μνημειακού χρυσελεφάντινου αγάλματος του Δία για τον ναό της Ολυμπίας που είχε τελειώσει 20 χρόνια νωρίτερα, το 456 π.Χ. Το άγαλμα του Δία στην Ολυμπία είχε περίπου το ίδιο ύψος με την Αθηνά του Παρθενώνα (12,40 m μαζί με τη βάση του), ήταν όμως στην πραγματικότητα μεγαλύτερο, αφού ο θεός δεν εικονιζόταν όρθιος αλλά καθιστός στον πολυτελή θρόνο του· θεωρούνταν ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου και πολλοί έρχονταν από μακριά για να το θαυμάσουν. Για να κατασκευάσει το έργο αυτό ο Φειδίας έχτισε λίγο έξω από τον περίβολο του ιερού ένα εργαστήριο, που είχε την ίδια διαμόρφωση και τις ίδιες ακριβώς διαστάσεις με τον σηκό του ναού· εκεί δούλεψε και συναρμολόγησε τα κομμάτια του αγάλματος. Το εργαστήριο του Φειδία έμεινε όρθιο ως το τέλος της Αρχαιότητας και θεωρούνταν ιερός χώρος, αφού μέσα του είχαν τοποθετήσει έναν βωμό αφιερωμένο σε όλους τους θεούς· μετά την επικράτηση του χριστιανισμού στη θέση του χτίστηκε μια παλαιοχριστιανική βασιλική.

Όταν καταργήθηκαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες στο τέλος του 4ου αιώνα μ.Χ., επί αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α', το άγαλμα του Δία μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου καταστράφηκε από πυρκαγιά περίπου 80 χρόνια αργότερα, το 475 μ.Χ., όπως παραδίδει ο χρονογράφος Γεώργιος Κεδρηνός. Παρόλο που διαθέτουμε αρκετές αρχαίες μαρτυρίες σχετικά με το έργο, δεν είναι δυστυχώς δυνατόν να αποκαταστήσουμε με ακρίβεια τη μορφή του, γιατί δεν σώζεται κανένα βέβαιο αντίγραφό του, αν εξαιρέσουμε τις μικρές και ατελείς απεικονίσεις σε νομίσματα της Ήλιδας που χρονολογούνται στους ρωμαϊκούς χρόνους. Τα κύρια χαρακτηριστικά του αγάλματος και τον πλούσιο διάκοσμο του ίδιου, του θρόνου και της βάσης του τα γνωρίζουμε κυρίως από τη λεπτομερή περιγραφή του περιηγητή Παυσανία, που επισκέφθηκε την Ολυμπία λίγο μετά τα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ. (Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις 5-11):

«Ο θεός κάθεται σε θρόνο και είναι κατασκευασμένος με χρυσάφι και ελεφαντόδοντο. Στο κεφάλι του φέρει στεφάνι που αποτελεί απομίμηση κλωναριών ελιάς. Στο χέρι του ο θεός κρατάει Νίκη κατασκευασμένη και αυτή από ελεφαντόδοντο και χρυσάφι· η Νίκη κρατάει μια ταινία και έχει στεφάνι στο κεφάλι. Στο αριστερό χέρι του θεού υπάρχει σκήπτρο στολισμένο με όλων των ειδών τα μέταλλα. Το πουλί που κάθεται επάνω στο σκήπτρο είναι αετός. Τα υποδήματα του θεού είναι από χρυσάφι, όπως και το ιμάτιό του. Στο ιμάτιο παριστάνονται κεντημένες μορφές ζώων και άνθη κρίνων. Ο θρόνος είναι ποικιλμένος με χρυσάφι και πολύτιμες πέτρες, καθώς και με έβενο και ελεφαντόδοντο· υπάρχουν επάνω του ζωγραφισμένες εικόνες· υπάρχουν επίσης και πλαστικές εικόνες. Επίσης τέσσερις Νίκες απεικονίζονται σαν χορεύτριες σε κάθε πόδι του θρόνου· άλλες δύο υπάρχουν χαμηλότερα στη βάση καθενός ποδιού. Σε καθένα από τα δύο μπροστινά πόδια του θρόνου παριστάνονται παιδιά των Θηβαίων αρπαγμένα από σφίγγες, και κάτω από τις σφίγγες παριστάνονται ο Απόλλων και η Άρτεμη να σκοτώνουν με τα τόξα τους τα παιδιά της Νιόβης. Ανάμεσα στα πόδια του θρόνου υπάρχουν τέσσερις κανόνες [οριζόντιοι σύνδεσμοι των ποδιών], καθένας από τους οποίους εκτείνεται από το ένα πόδι ως το άλλο. Στον κανόνα που βρίσκεται αντίκρυ από την είσοδο υπάρχουν επτά πλαστικές εικόνες· υπήρχε και όγδοη, η οποία όμως κανείς δεν ξέρει πώς εξαφανίστηκε. Αυτές πρέπει να παριστάνουν παλιά αγωνίσματα, γιατί τα αγωνίσματα μεταξύ παιδιών δεν είχαν ακόμη εισαχθεί στην εποχή του Φειδία. Ο νέος που δένει μόνος του την ταινία του νικητή γύρω από το κεφάλι του λένε πως μοιάζει με τον Παντάρκη, έναν νεαρό από την Ήλιδα που τον είχε ερωτευθεί ο Φειδίας. Ο Παντάρκης κέρδισε κατά την 86η Ολυμπιάδα μια νίκη σε αγώνισμα πάλης μεταξύ παιδιών. Στους άλλους κανόνες εικονίζεται η ομάδα των ηρώων που μαζί με τον Ηρακλή πολέμησαν εναντίον των Αμαζόνων. Όλοι οι αντίπαλοι είναι εικοσιεννέα. Ανάμεσα στους συμπολεμιστές του Ηρακλή έχει τη θέση του και ο Θησέας. Τον θρόνο δεν τον υποβαστάζουν μόνο τα πόδια, αλλά και κίονες ισάριθμοι με τα πόδια, οι οποίοι υψώνονται ανάμεσά τους. Δεν είναι όμως δυνατόν να εισδύσει κανείς κάτω από τον θρόνο, όπως μπορεί να μπει στο εσωτερικό του θρόνου των Αμυκλών· στην Ολυμπία υπάρχουν χωρίσματα σαν τοίχοι που το εμποδίζουν αυτό. Το φράγμα αντίκρυ στην είσοδο είναι βαμμένο απλώς με γαλάζιο χρώμα· στα άλλα υπάρχουν ζωγραφιές του Παναίνου. Ανάμεσα σε αυτές είναι ο Άτλας, ο οποίος παριστάνεται να βαστάζει τον ουρανό και τη γη, ενώ ο Ηρακλής στέκεται δίπλα, έτοιμος να δεχθεί το βάρος του Άτλαντα. Παριστάνεται επίσης ο Θησέας και ο Πειρίθους, η Ελλάδα και η Σαλαμίνα, η οποία κρατάει στο χέρι κοσμήματα που συνηθίζουν να βάζουν στα άκρα των πλοίων· παριστάνεται έπειτα το κατόρθωμα του Ηρακλή με το λιοντάρι της Νεμέας και το ανοσιούργημα του Αίαντα εις βάρος της Κασσάνδρας. Επίσης παριστάνεται η Ιπποδάμεια, η κόρη του Οινομάου, μαζί με τη μητέρα της και ο Προμηθέας που είναι ακόμη δέσμιος, ενώ ο Ηρακλής ετοιμάζεται να τον βοηθήσει· γιατί σχετικά με τον Ηρακλή υπάρχει η παράδοση πως σκότωσε τον αετό που βασάνιζε τον Προμηθέα στον Καύκασο και απάλλαξε τον ίδιο τον Προμηθέα από τα δεσμά. Στο τέλος της ζωγραφιάς είναι η Πενθεσίλεια που πεθαίνει και ο Αχιλλέας που την υποβαστάζει, και δύο Εσπερίδες που φέρνουν τα μήλα, των οποίων η φρούρηση τους είχε ανατεθεί κατά την παράδοση. Ο Πάναινος αυτός ήταν αδελφός του Φειδία και έχει ζωγραφίσει και στην Αθήνα, στην Ποικίλη Στοά, τη μάχη του Μαραθώνα. Στα ψηλότερα σημεία του θρόνου, πιο πάνω από το κεφάλι του αγάλματος, έκανε ο Φειδίας από τη μια μεριά τρεις Χάριτες και από την άλλη τρεις Ώρες, γιατί και αυτές η επική ποίηση τις αναφέρει ως κόρες του Δία. Ο Όμηρος αναφέρει στην Ιλιάδα πως έχει ανατεθεί η φροντίδα του ουρανού στις Ώρες, σαν σε φύλακες βασιλικής αυλής. Το υποπόδιο κάτω από τα πόδια του Δία, που το λένε στην Αττική "θρανίο", έχει σκαλισμένα χρυσά λιοντάρια, καθώς και παράσταση της μάχης του Θησέα κατά των Αμαζόνων, που είναι το πρώτο ανδραγάθημα των Αθηναίων εναντίον αλλοφύλλων. Πάνω στο βάθρο, όπου στηρίζεται ο θρόνος και ό,τι άλλο κοσμεί τον Δία, υπάρχουν χρυσές παραστάσεις του Ήλιου ανεβασμένου πάνω στο άρμα του, του Δία και της Ήρας· επίσης, του Ηφαίστου και κοντά σε αυτόν της Χάρης. Μετά τη Χάρη παριστάνεται ο Ερμής και μετά τον Ερμή η Εστία. Μετά την Εστία ο Έρωτας που δέχεται την Αφροδίτη καθώς βγαίνει από τη θάλασσα και η Πειθώ που στεφανώνει την Αφροδίτη. Επίσης, είναι σκαλισμένος ο Απόλλωνας με την Άρτεμη και η Αθηνά και ο Ηρακλής, και στην άκρη του βάθρου η Αμφιτρίτη και ο Ποσειδώνας και η Σελήνη, η οποία καβαλάει, μου φαίνεται, άλογο. Άλλοι λένε πως η θεά κάθεται πάνω σε μουλάρι και όχι σε άλογο και αναφέρουν μάλιστα για το μουλάρι μιαν ανόητη ιστορία. Ξέρω τις διαστάσεις του Δία της Ολυμπίας, το ύψος και το πλάτος, όπως τα έχουν γράψει, αλλά δεν θα επαινέσω εκείνους που μέτρησαν το άγαλμα, γιατί τα μέτρα που αναφέρουν είναι πολύ κατώτερα από την εντύπωση που έχουν όσοι είδαν με τα μάτια τους το άγαλμα. Για τη δεξιοτεχνία του Φειδία λένε πως υπάρχει και του ίδιου του θεού μαρτυρία: όταν δηλαδή είχε τελειώσει το άγαλμα, ο Φειδίας ευχήθηκε να φανερώσει με σημάδι ο θεός, αν το έργο είναι όπως το ήθελε, και λένε πως αμέσως έπεσε κεραυνός στο μέρος εκείνο του δαπέδου, πάνω στο οποίο είναι στημένη ως την εποχή μου η χάλκινη υδρία.

Το τμήμα του δαπέδου μπροστά στο άγαλμα είναι στρωμένο όχι με άσπρη, αλλά με μαύρη πέτρα· γύρω στη μαύρη αυτή πέτρα εξέχει μια κρηπίδα από μάρμαρο της Πάρου για να συγκρατεί το λάδι που χύνουν. Το λάδι είναι ωφέλιμο για το άγαλμα, επειδή δεν αφήνει το ελεφαντόδοντο να φθείρεται από την υγρή ατμόσφαιρα στην ελώδη Άλτη. Στην Ακρόπολη της Αθήνας όμως το άγαλμα το λεγόμενο της Παρθένου δεν χρειάζεται λάδι, αλλά νερό για το ελεφαντόδοντό του: καθώς η Ακρόπολη έχει ξηρασία λόγω του μεγάλου ύψους της, το άγαλμα που είναι φτιαγμένο από ελεφαντόδοντο έχει ανάγκη από τη δροσιά που φέρνει το νερό. Στην Επίδαυρο που ρώτησα γιατί δεν περιχύνουν το άγαλμα ούτε με νερό ούτε με λάδι με πληροφόρησαν οι άνθρωποι του ιερού ότι και το άγαλμα του θεού και ο θρόνος έχουν γίνει επάνω σε πηγάδι.»

Η περιγραφή του Παυσανία είναι η πιο εύγλωττη μαρτυρία για τον απεριόριστο θαυμασμό που ξέρουμε ότι έτρεφαν οι αρχαίοι, Έλληνες και Ρωμαίοι, για τον Φειδία και συμβαδίζει με την αντίληψη ότι ήταν ο σημαντικότερος εικαστικός καλλιτέχνης που είχε γνωρίσει ο κόσμος. Ήταν γενική η πεποίθηση ότι τα έργα του Φειδία —ειδικά μάλιστα τα χρυσελεφάντινα αγάλματα της Αθηνάς και του Δία— ήταν αντάξια των θεών που απεικόνιζαν και τόνωναν την πίστη των ανθρώπων σε αυτούς. Δεν είναι τυχαίο ότι το άγαλμα του Δία στην Ολυμπία είχε μετρηθεί με ακρίβεια και οι διαστάσεις του είχαν γίνει αντικείμενο μελέτης και διεξοδικής ανάλυσης. Μάλιστα ο λόγιος ποιητής Καλλίμαχος από την Κυρήνη, που έζησε στην Αλεξάνδρεια τον 3ο αιώνα π.Χ., είχε συνθέσει ένα ποίημα με θέμα τα μέτρα του αγάλματος. Αυτό το κείμενο έχει πιθανότατα στον νου του ο Παυσανίας όταν λέει ότι το αξιοθαύμαστο στο άγαλμα δεν είναι οι διαστάσεις του, αλλά η εντύπωση που προκαλεί στον θεατή.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

13.9. Φιλοσοφία για όλους: η πραγμάτωση της φιλοσοφίας είναι η κατάργησή της;

Ένας άλλος δρόμος που ακολούθησε η φιλοσοφία ήταν η στροφή προς τα έξω, προς το ευρύ κοινό. Βέβαια, στην αρχαία φιλοσοφία η θεωρία και η θεωρητική γνώση δεν αντιμετωπίστηκαν ως αυτοσκοπός, αλλά συνήθως βρίσκονταν στην υπηρεσία του πρακτικού βίου. Γι᾽ αυτό, π.χ., οι Στωικοί και οι Επικούρειοι είδαν τη φυσική ως θεμέλιο της ηθικής. Ακόμη και για τους Αριστοτελικούς η θεωρητική δραστηριότητα, αυτή που κατεξοχήν ταιριάζει στον ανθρώπινο νου, ήταν ύψιστο ιδανικό, ακριβώς επειδή οδηγούσε στη θεϊκή ευχαρίστηση και ευτυχία.

Αυτή η πρακτική διάσταση της φιλοσοφίας είναι αλήθεια ότι προβλήθηκε ιδιαίτερα από την ελληνιστική εποχή. Οι φιλόσοφοι δεν μελετούσαν τη φιλοσοφία απλώς σαν ένα σώμα γνώσεων (γενικών και ειδικών), αλλά προσχωρούσαν σε αυτή σαν σε έναν τρόπο ζωής. Όσο περισσότερο όμως μεριμνούσαν για τα αιτήματα των ανθρώπων του καιρού τους και παραμελούσαν την ανεξάρτητη θεωρητική διερώτηση και την έρευνα για τη θεμελίωση της διδασκαλίας τους τόσο η φιλοσοφία προσαρμοζόταν στις κρατούσες πεποιθήσεις.

Αυτή η «φιλοσοφία για όλους» είχε το πλεονέκτημα ότι προσπαθούσε να είναι ένα είδος εφαρμοσμένης φιλοσοφίας· στην ουσία κατέληγε σε απλή εφαρμογή γενικών θεωρητικών αρχών (τις οποίες συχνά αποδεχόταν εκ των προτέρων ως ορθές). Μια φιλοσοφία που την καταλαβαίνουν όλοι (αυτός τουλάχιστον θα ήταν ο σκοπός) και την χρησιμοποιούν για τα καθημερινά προβλήματά τους.

Για να τα επιτύχει αυτά, η φιλοσοφία δεν θα έπρεπε να νοιαζόταν τόσο για τη νοηματική εμβάθυνση και την ακρίβεια ή για τη μελέτη του έργου των μεγάλων φιλοσόφων. Θα έπρεπε να ευθυγραμμιστεί με τις τρέχουσες ανησυχίες και αντιλήψεις· να κάνει αντικείμενό της τα μεγάλα ή μικρά, πάντως «επίκαιρα», προβλήματα του καθημερινού ανθρώπου και να αφοσιωθεί σε αυτά. Έτσι ξέφευγε από την κλειστή ομάδα των λίγων ειδικών, αποκτούσε κύρος σε ευρύτερα στρώματα και κέρδιζε μια αποδοχή (που δεν ήταν δική της). Για την ακρίβεια, αυτό που συνέβαινε ήταν ότι ορισμένοι φιλόσοφοι μπορεί να κέρδιζαν πρόσκαιρη φήμη.

Η φιλοσοφία όμως έχανε την εσωτερική δυναμικότητά της, να θέτει καινούργια ερωτήματα, να ασκεί κριτική στις δεδομένες απαντήσεις, να δοκιμάζει διαφορετικές θεωρητικές αρχές. Ο κίνδυνος υπήρχε, και πάντα υπάρχει: η φιλοσοφία να τρέχει πίσω από τα τρέχοντα «καυτά» προβλήματα και να εξαντλείται σε αυτά.

Αυτό ήταν το τίμημα που πλήρωνε η φιλοσοφία, όταν από οδηγός ζωής και ατομικό (ή κοινοτικό) κατόρθωμα κινδύνευε να καταλήξει σε προμηθευτή συνταγών για μια ευτυχισμένη ζωή. Τότε όμως τι φιλοσοφικό θα της απέμενε; Και για ποιο λόγο οι άνθρωποι να επέλεγαν έναν από τους φιλοσοφικούς δρόμους (τις Σχολές) και να μην κατέφευγαν στις θρησκείες και τις μυστηριακές λατρείες; Στο κάτω κάτω εκείνες υπόσχονταν και εντυπωσιακότερα και γρηγορότερα αποτελέσματα.

Κατά έναν παράδοξο τρόπο η προσπάθεια της φιλοσοφίας να είναι αυτή που νοηματοδοτεί την ανθρώπινη ζωή, να είναι μια πρακτική για να αποκτηθεί το εὖ ζῆν, μπορούσε να καταλήξει στον παραμερισμό της φιλοσοφίας. Αρκεί να βρισκόταν ένας άλλος χώρος δυναμικός και αντίζηλος, στον οποίο να έπαιζε σημαντικότερο ρόλο όχι η γνώση αλλά κάτι που είναι ίσως βαθύτερο, όμως μπορεί να το επικαλεστεί ο καθένας - όπως π.χ. η πίστη. Και αυτό συνέβη σταδιακά με την επικράτηση του χριστιανισμού.

Όσο κι αν η φιλοσοφία κυκλοφορούσε εκλαϊκευμένη και προσιτή σε όλους, όφειλε να δείχνει ότι είναι αποτελεσματικότερη και προτιμότερη από άλλες δραστηριότητες και τρόπους ζωής.

Στα αυτοκρατορικά χρόνια η φιλοσοφία δεν ήταν μία και ενιαία. Αλλά μιλώντας γενικά, για τον μορφωμένο άνθρωπο της εποχής η φιλοσοφία δεν ήταν η κατασκευή ενός συστήματος σκέψης· ήταν συγκεκριμένη πράξη, που άλλαζε την αντίληψη του ανθρώπου για τον κόσμο και τη ζωή του - ήταν ζωή, όχι λόγος.

Όλες οι φιλοσοφικές απαντήσεις που δόθηκαν είχαν τους λόγους τους. Άλλες ήταν ισχυρά θεμελιωμένες σε μια αντίληψη για τον κόσμο και τη γνώση του, άλλες όχι. Όποια απάντηση κι αν είχε δοθεί από τις ελληνιστικές σχολές ανταποκρινόταν στα ερωτήματα και στις αγωνίες του ανθρώπου εκείνης της εποχής. Οι Στωικοί, π.χ., ακόμη και ένας αυτοκράτορας όπως ο Μάρκος Αυρήλιος, μπορεί να δυσαρεστούνταν με τον κόσμο που ζούσαν. Αλλά και οι ερμηνευτές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη μάλλον ζούσαν στον δικό τους κόσμο, τον κόσμο των βιβλίων. Η πιο επαναστατική πράξη που μπορούσαν να κάνουν ήταν να αφήσουν ελεύθερη τη φαντασία τους και να δώσουν μια νέα ερμηνεία σε κάποιο χωρίο ενός έργου του μεγάλου δασκάλου. Άλλοι, λοιπόν, δίδασκαν πώς να σκέφτεται κανείς και άλλοι πώς να ζει και να πεθαίνει.