ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Μήδεια (1002-1020)

ΠΑ. δέσποιν᾽, ἀφεῖνται παῖδες οἵδε σοι φυγῆς,
καὶ δῶρα νύμφη βασιλὶς ἀσμένη χεροῖν
ἐδέξατ᾽· εἰρήνη δὲ τἀκεῖθεν τέκνοις.
ἔα·
1005 τί συγχυθεῖσ᾽ ἕστηκας ἡνίκ᾽ εὐτυχεῖς;
[τί σὴν ἔτρεψας ἔμπαλιν παρηίδα
κοὐκ ἀσμένη τόνδ᾽ ἐξ ἐμοῦ δέχῃ λόγον;]
ΜΗ. αἰαῖ.
ΠΑ. τάδ᾽ οὐ ξυνῳδὰ τοῖσιν ἐξηγγελμένοις.
ΜΗ. αἰαῖ μάλ᾽ αὖθις. ΠΑ. μῶν τιν᾽ ἀγγέλλων τύχην
1010 οὐκ οἶδα, δόξης δ᾽ ἐσφάλην εὐαγγέλου;
ΜΗ. ἤγγειλας οἷ᾽ ἤγγειλας· οὐ σὲ μέμφομαι.
ΠΑ. τί δαὶ κατηφὲς ὄμμα καὶ δακρυρροεῖς;
ΜΗ. πολλή μ᾽ ἀνάγκη, πρέσβυ· ταῦτα γὰρ θεοὶ
κἀγὼ κακῶς φρονοῦσ᾽ ἐμηχανησάμην.
1015 ΠΑ. θάρσει· κάτει τοι καὶ σὺ πρὸς τέκνων ἔτι.
ΜΗ. ἄλλους κατάξω πρόσθεν ἡ τάλαιν᾽ ἐγώ.
ΠΑ. οὔτοι μόνη σὺ σῶν ἀπεζύγης τέκνων·
κούφως φέρειν χρὴ θνητὸν ὄντα συμφοράς.
ΜΗ. δράσω τάδ᾽· ἀλλὰ βαῖνε δωμάτων ἔσω
1020 καὶ παισὶ πόρσυν᾽ οἶα χρὴ καθ᾽ ἡμέραν.

***

(Επιστρέφει ο Παιδαγωγός με τα παιδιά.)

ΠΑ. Δέσποινα, εδώ είναι τ᾽ αγόρια σου, δεν εξορίζονται.
Η βασιλική νύφη πήρε χαρούμενη στα χέρια της τα δώρα.
Ειρήνη έρχεται από εκεί για τα παιδιά σου.
Εεε!
1005 Τι στέκεσαι συγκλονισμένη όταν τα πράγματα έρχονται καλά;
[Γιατί έστρεψες από την άλλη το πρόσωπό σου
και δεν χαίρεσαι ακούγοντας τα λόγια που είπα;]
ΜΗ. Αλίμονο …
ΠΑ. Δεν ταιριάζει αυτό με τα νέα που εκόμισα.
ΜΗ. και πάλι αλίμονο.
ΠΑ. Μήπως, δίχως να το γνωρίζω,
1010 έχω γίνει άγγελος συμφοράς; Μήπως απατήθηκα
που νόμισα πως έφερα καλά νέα;
ΜΗ. Έφερες τα νέα που έφερες. Δεν μέμφομαι εσένα.
ΠΑ. Τότε γιατί έχεις κατεβασμένο το βλέμμα και χύνεις δάκρυα;
ΜΗ. Ανάγκη αδήριτη, γέροντα. Έτσι τα φέραν οι θεοί
και εγώ με τα ολέθρια σχέδιά μου.
1015 ΠΑ. Έχε θάρρος. Τα παιδιά σου θα φροντίσουν μια μέρα και για τη δική σου την επάνοδο.
ΜΗ. Πρώτα θα φροντίσω εγώ η δύσμοιρη για κάποιων άλλων την κάθοδο.
ΠΑ. Δεν αποχωρίστηκες μονάχα εσύ τα παιδιά σου.
Οι θνητοί οφείλουν να σηκώνουν αγόγγυστα τις συμφορές.
ΜΗ. Αυτό θα κάνω. Όμως πήγαινε τώρα μέσα και φρόντισε
1020 να έχουν τα παιδιά ό,τι χρειάζονται για την ημέρα τους.

(Ο Παιδαγωγός εισέρχεται στο σπίτι.)

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Πώς προφέρονταν τα αρχαία Ελληνικά

6.5 Η ερασμιακή προφορά

Κλείνοντας αυτή τη διαδρομή στην προφορά των αρχαίων ελληνικών (όπως μιλιούνταν στην Αθήνα τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ.) θα πρέπει να πούμε δυο λόγια για ένα ζήτημα που συζητιέται πολύ στην Ελλάδα. Οι ξένοι προφέρουν τα αρχαία ελληνικά με τη λεγόμενη ερασμιακή προφορά (από το όνομα του ολλανδού σοφού Έρασμου, του 16ου αιώνα). Η ερασμιακή προφορά είναι μια προσπάθεια προσέγγισης της αρχαίας προφοράς . Με άλλα λόγια, όταν προφέρουμε τα αρχαία ελληνικά με την ερασμιακή προφορά, δεν τα διαβάζουμε με τη νεοελληνική προφορά αλλά με τον τρόπο που υποθέτουμε ότι προφέρονταν στην αρχαιότητα. 

Για εμάς εδώ στην Ελλάδα αυτό ακούγεται παράξενα ή και ενοχλητικά, (α) γιατί δεν έχουμε συνηθίσει να ακούμε τα αρχαία ελληνικά με προφορά άλλη από τη νεοελληνική, και (β) γιατί ως μαθητές δεν μάθαμε ποτέ ότι η ελληνική γλώσσα άλλαξε σημαντικά μέσα στον χρόνο, τόσο στην προφορά όσο και σε άλλες όψεις της (σύνταξη, λεξιλόγιο κλπ.). Και αυτό το δεύτερο ευθύνεται για τις συχνά βίαιες αντιδράσεις στην ερασμιακή προφορά των ξένων. Εμείς μπορούμε να συνεχίσουμε να διαβάζουμε τα αρχαία ελληνικά με τη νεοελληνική προφορά, αρκεί να ξέρουμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν τα πρόφεραν έτσι - ότι η γλώσσα άλλαξε μέσα στον χρόνο. Και αυτό δεν είναι καθόλου κακό. Όλες οι γλώσσες αλλάζουν μέσα στον χρόνο.

Για να συνοψίσουμε

Όταν μιλάμε για την προφορά των αρχαίων ελληνικών, εννοούμε συνήθως την προφορά της διαλέκτου της Αθήνας (της αττικής διαλέκτου) κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ.

Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι στα αρχαία ελληνικά υπήρχαν διακρίσεις (μακρά/βραχέα φωνήεντα) και είδη φθόγγων (π.χ. το [h], το [w] (δίγαμμα), το [zd] (ζ), τα [ph] (φ), [th] (θ), [kh] (χ)) που δεν υπάρχουν στη σημερινή ελληνική γλώσσα. Επίσης, ο τονισμός βασιζόταν στο ύψος της φωνής και ήταν μελωδικός, και όχι στην ένταση (δυναμικός τόνος, όπως στα νέα ελληνικά).

Διαβάζοντας τα αρχαία ελληνικά κείμενα με τη νεοελληνική προφορά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα αρχαία ελληνικά προφέρονταν διαφορετικά.

Δύο πηγές για το πέρασμα του Μαύρου Θανάτου στο Βυζάντιο

Οι μόνες μαρτυρίες που έχουμε για το πέρασμα του Μαύρου Θανάτου από το Βυζάντιο (1347-1350) είναι δύο αναφορές των μεγάλων ιστορικών, Νικηφόρου Γρηγορά (1295-1360), και Ιωάννη Καντακουζηνού (1292-1383). Οι δύο συγγραφείς δίνουν με συντομία δύο μικρές αλλά αρκετά δραματικές περιγραφές της πανώλης, μοναδικές σε σχέση με το μεγάλο πλήθος των αναφορών της 

Η περιγραφή του Γρηγορά βρίσκεται στο έργο του «Ρωμαϊκή Ιστορία», κεφ. XVI.

«Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων εισέβαλε μια σοβαρή και λοιμογόνος ασθένεια στην ανθρωπότητα. Ξεκίνησε τις αρχές της άνοιξης από τη Σκύθεια και Μαιώτιδα λίμνη και τις εκβολές του Ταναΐδος ποταμού [σ.σ. σημερινή Κριμαία] και διήρκεσε έναν ολόκληρο χρόνο, σπέρνοντας τον θάνατο και την καταστροφή. Αλλά πέρασε κυρίως από τις παράκτιες πόλεις της δικής μας χώρας και μόνο από εκείνες που γειτνιάζουν με τη δική μας, μέχρι την πόλη των Γαδείρων [σ.σ. το σημερινό ισπανικό Κάδιθ] και τις στήλες του Ηρακλή [σ.σ. το σημερινό Γιβραλτάρ]. Κατά το δεύτερο έτος, εισέβαλε και στα νησιά του Αιγαίου κι επηρέασε τους Ροδίτες, καθώς και τους Κύπριους, κι εκείνους που αποικίζουν τ’ άλλα νησιά. Το θανατικό έπεσε ανεξαιρέτως επάνω σε άντρες και γυναίκες, πλούσιους και φτωχούς, γέρους και νέους. Για να το θέσουμε απλά, δεν χαρίστηκε σε καμία ηλικία ή κοινωνική τάξη. Αρκετά σπίτια ξεκληρίστηκαν απ’ όλους τους κατοίκους τους, μόλις μέσα σε μια ημέρα ή μερικές φορές σε δύο. Και ουδείς μπορούσε να βοηθήσει κάποιον, ούτε καν τους γείτονες, την οικογένεια ή τους συγγενείς του. Η καταστροφή δεν εξολόθρευσε μόνο τους άντρες αλλά και τα εξημερωμένα ζώα που ζούνε μαζί με τους ανθρώπους· εννοώ τους σκύλους και τ’ άλογα και όλα τα είδη των πτηνών, ακόμη και τους αρουραίους που ζουν μέσα στα τείχη των σπιτιών. Τα εμφανή συμπτώματα αυτής της ασθένειας, σημεία που έδειχναν ότι πλησιάζει ο θάνατος, ήταν όγκοι στην έκφυση των μηρών και των βραχιόνων και ταυτόχρονα αιμορραγικά έλκη, τα οποία, μερικές φορές οδηγούσαν την ίδια ημέρα με ταχύ ρυθμό τους μολυσμένους προς τον θάνατο, είτε βρίσκονταν ήδη στο κρεβάτι ή κι αν ήταν ακόμη όρθιοι. Κατά τη διάρκεια αυτής της επιδημίας, πέθανε και ο Ανδρόνικος, ο νεότερος από τους γιους του βασιλιά.»
(Ρωμαϊκή Ιστορία, Nicephori Gregorae, Webber, 1830, κεφ. XVI, σελ. 798).

Ο βασιλιάς για τον οποίο κάνει λόγο ο Γρηγοράς είναι ο Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός και ήταν παρών στην Κωνσταντινούπολη, όταν ξέσπασε η επιδημία. Το σημείο που περιγράφει την πανώλη είναι το εξής:

«Κατά την άφιξή της στο Βυζάντιο, [η αυτοκράτειρα Ειρήνη, σύζυγος του Καντακουζηνού] βρήκε τον Ανδρόνικο, τον νεότερο από τα παιδιά της, νεκρό από την εισβολή της πανώλης, η οποία, αφού ξεκίνησε πρώτα από τους Υπερβορείους Σκύθους, εξαπλώθηκε αργότερα σχεδόν σε όλες τις παράκτιες περιοχές του κόσμου κι εξολόθρευσε πολλούς από τους κατοίκους τους. Γιατί δεν πέρασε μόνο από τον Πόντο, την Θράκη και τη Μακεδονία, αλλά και από την Ελλάδα, την Ιταλία και όλα τα νησιά, την Αίγυπτο και τη Λιβύη, και την Ιουδαία και τη Συρία, κι εξαπλώθηκε σχεδόν σε ολόκληρη την οικουμένη.

Ήταν τόσο ανίατο εκείνο το κακό, ώστε ούτε [ιατρική] συνταγή ούτε σωματική δύναμη μπορούσε να του αντισταθεί. Τα δυνατά και αδύναμα σώματα ήταν όλα παρομοίως ευάλωτα κι εκείνοι που είχαν τις καλύτερες φροντίδες πέθαναν το ίδιο [γρήγορα] με τους παραμελημένους. Καμία άλλη ασθένεια οποιουδήποτε είδους δεν παρουσιάστηκε εκείνη την χρονιά. Αν κάποιος έπασχε από άλλη νόσο, αυτή υποτροπίαζε αμέσως σε αυτό το κακό· και ούτε κάποια ιατρική τέχνη ήταν επαρκής, ούτε είχε την ίδια πορεία σε όλα τα άτομα· άλλοι, ανίκανοι ν’ αντισταθούν για πολύ, πέθαναν την ίδια μέρα, μερικοί μάλιστα ακόμη και μέσα σε μία ώρα. Όσοι μπορούσαν ν’ αντέξουν για δύο ή και τρεις ημέρες, υπέφεραν πρώτα από πολύ λάβρο πυρετό· σε αυτές τις περιπτώσεις, η ασθένεια πρόσβαλε το κεφάλι· οι ασθενείς υπέφεραν από αφωνία και από αναισθησία και μετά φαίνονταν σαν να βυθίζονταν σε βαθύ ύπνο. Τότε, αν κατά καιρούς επανέρχονταν κάποιοι στις αισθήσεις τους, προσπαθούσαν να μιλήσουν, αλλά η γλώσσα τους ήταν δύσκολο να κινηθεί και πρόφεραν ακατανόητους ήχους· αιτία ήταν πως τα νεύρα γύρω από την κρανιακή κοιλότητα ήταν νεκρά· και πέθαιναν γρήγορα. Σε άλλους, το κακό δεν πρόσβαλε το κεφάλι, αλλά εμφανιζόταν στους πνεύμονες, προκαλώντας φλεγμονή μέσα στα σωθικά, η οποία προκαλούσε πολύ έντονο πόνο στο στήθος. Τα φλέγματα των αρρώστων ήταν ανάκατα με αίμα, ανέπνεαν με δυσκολία και είχαν δυσάρεστη αναπνοή. Ο λαιμός και η γλώσσα τους ήταν ξεραμένες από την εσωτερική καύση και είχαν πάρει μελανό χρώμα από τη συμφόρηση του αίματος. Δεν έκανε καμία διαφορά εάν κατάπιναν πολύ ή λίγο. Η αϋπνία και η αδυναμία επιδρούσε το ίδιο σε όλους. Αποστήματα σχηματίζονταν και στον άνω και στον κάτω βραχίονα, μερικά επίσης στον άνω γνάθο και σε άλλα σε άλλα μέρη του σώματος. Κάποια ήταν μεγάλα και άλλα μικρά κι εμφανίζονταν σαν μαύρες φλύκταινες. Άλλοι άνθρωποι κατακλύζονταν από μελανά στίγματα κι εξανθήματα σε όλο το σώμα τους· σε μερικούς ήταν αραιά αλλά πολύ εμφανή· σε άλλους ήταν αμυδρά αλλά πυκνά. Όλοι πέθαναν με τον ίδιο τρόπο από αυτά τα συμπτώματα. Σε ορισμένους εμφανίστηκαν όλα τα συμπτώματα, σε άλλους περισσότερα ή λιγότερα· ακόμη και λίγα συμπτώματα ήταν αρκετά για να προκαλέσουν τον θάνατο. Όσοι λίγοι κατάφεραν να ξεφύγουν από τους πολλούς που πέθαναν, είχαν πλέον ανοσία απ’ αυτό το κακό και ήταν ασφαλείς και υγιείς. Η ασθένεια δεν χτυπούσε δύο φορές στη σειρά για να τους σκοτώσει.

Μεγάλα αποστήματα σχηματίζονταν στα πόδια ή στα χέρια· όταν τέμνονταν, έρεε μεγάλη ποσότητα πύου που μύριζε άσχημα και η ασθένεια διαφοροποιούνταν αποβάλλοντας το κακόηθες υγρό. Ωστόσο, παρά τις προβλέψεις και τα συμπτώματα που έδειξαν, υπήρχαν και πολλοί που κατάφεραν απροσδόκητα ν’ αναρρώσουν. Δεν υπήρχε ουδεμία βοήθεια και από πουθενά. Εάν κάτι φαινόταν ωφέλιμο φάρμακο για τον ίδιο ασθενή, για κάποιον άλλο που νοσούσε με τον ίδιο τρόπο αποδεικνυόταν δηλητήριο. Θεραπεύοντας άλλους, κάποιοι μολύνθηκαν οι ίδιοι με την ασθένεια. Η νόσος προκάλεσε μεγάλη καταστροφή· πολλά σπίτια εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους τους και τα οικόσιτα άλογα πέθαιναν μαζί με τους κυρίους τους. Το πιο τρομερό απ’ όλα ήταν η αποθάρρυνση. Όποτε κάποιος ένιωθε ότι τον έπιανε η αρρώστια, πίστευε ότι δεν υπήρχε καμία ελπίδα και στρεφόταν προς την απελπισία· η κατάθλιψη επιδείνωνε ακόμα περισσότερο την κατάστασή του και πέθαινε αμέσως. Η αποθάρρυνση ήταν μια μεγάλη αιτία για την αύξηση των θυμάτων.

Δεν υπάρχουν λόγια που θα μπορούσαν να εκφράσουν τη φύση της νόσου. Όλα όσα μπορούν να ειπωθούν είναι ότι δεν είχε τίποτα κοινό με τα καθημερινά κακά στα οποία υπόκειται η φύση του ανθρώπου, αλλά ήταν κάτι άλλο, που εστάλη από τον Θεό προς τους ανθρώπους για να τους σωφρονίσει. Και πολλοί από τους ασθενείς άρχισαν πράγματι να βελτιώνονται ψυχικά εξαιτίας της ασθένειας αυτής, όχι μόνο εκείνοι που πέθαναν, αλλά κι εκείνοι που ξεπέρασαν την αρρώστια. Απείχαν από κάθε κακία κατά τη διάρκεια αυτού του χρόνου και ζούσαν ενάρετα. Και πολλοί μοίρασαν την περιουσία τους μεταξύ των φτωχών, ακόμη και πριν προσβληθούν από την ασθένεια. Εάν κάποιος ένιωθε κάποτε ότι κολλούσε την ασθένεια, κανείς δεν ήταν τόσο ανάλγητος, ώστε να μη δείξει μετάνοια για τα λάθη του· και προσπαθούσε να εμφανιστεί μπροστά στην κρίση του Θεού με τις καλύτερες πιθανότητες σωτηρίας, και χωρίς να πιστεύει ότι η ψυχή του ήταν αθεράπευτη ή ανίατη. Πολλοί πέθαναν τότε στο Βυζάντιο, ανάμεσά τους και ο γιος του βασιλιά, ο Ανδρόνικος, που προσβλήθηκε από την ασθένεια και πέθανε την τρίτη μέρα.
(Ιωάννου Καντακουζηνού, Ιστοριών βιβλία Δ΄, Ανάτυπο έκδοσης Βόννης 1828-32, Αθήνα 2008, τομ. ΙΙΙ, 49).

Το απόσπασμα του Καντακουζηνού αξίζει να συγκριθεί με τη μαρτυρία του Θουκυδίδη για τον λιμό της Αθήνας. Στην ιστορία του ο Καντακουζηνός θυμίζει αρκετά τη τεχνοτροπία του αρχαίου ιστορικού. Την μέθοδο του Θουκυδίδη ακολουθεί και στο απόσπασμα της επιδημίας, και μάλιστα σε αρκετά χωρία αντιγράφει κατά γράμμα το σχετικό απόσπασμα για τον λιμό της Αθήνας. Για παράδειγμα, σ’ ένα σημείο ο Καντακουζηνός γράφει: ἄνοσον μὲν γὰρ ἦν ἐκεῖνο τὸ ἔτος παντάπασιν εἰς τὰς ἄλλας ἀσθενείας. Το χωρίο αυτό είναι παρόμοιο ακριβώς με το απόσπασμα του Θουκυδίδη: τὸ μὲν γὰρ ἦν ἔτος, ἐκ πάντων μάλιστα δη ἐκεῖνο άνοσον παντάπασιν εἰς τὰς ἄλλας ἀσθένειας ἐτύγχανε ὄν. Το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται και αμέσως μετά: εἰ δὲ τις καὶ πρόκαμνὲ τι, πάντα εἰς ἐκεῖνο κατάληγε, το οποίο ο Καντακουζηνός αντιγράφει πάλι από τον Θουκυδίδη: εἰ δὲ τις καὶ πρόκαμνὲ τι, εἰς τοῦτο πάντα ἀπεκρίθη.

Ενώ, όμως, ο Θουκυδίδης θεωρεί ότι ο λοιμός προκάλεσε την αποχαλίνωση των ηδονών και την κατάλυση των ηθών, ο Καντακουζηνός, αντίθετα, πιστεύει ότι το ξέσπασμα της ασθένειας συνέβαλε ώστε οι άνθρωποι ν’ αντιληφθούν τη ματαιότητα των επίγειων σκοπών και να στραφούν με μετάνοια προς τον Θεό. Δεν είναι απίθανο ο Καντακουζηνός να υιοθέτησε επί τούτου αυτή την ερμηνεία, γνωρίζοντας ήδη το περιεχόμενο του Θουκυδίδη, για να εξάρει την ανωτερότητα της χριστιανικής πίστης σε σχέση με τον παγανιστικό κόσμο, και γι’ αυτό επικεντρώνεται στο πόσο διαφορετικά αντέδρασαν οι δύο κόσμοι απέναντι στο ίδιο καταστροφικό γεγονός.

Ποτέ μη ρωτήσεις κάποιον που κλαίει σιωπηλά την αιτία

Κρύβεται πόνος πίσω από κάθε μας δάκρυ. Το σώμα μας δε μπορεί να αντέξει το λάθος, την ήττα ή τη στεναχώρια. Τότε είναι που ξεκινούν τα μάτια να τρέχουν.

Τρέχουν χωρίς τη θέλησή μας, υποτάσσονται στις εντολές της ψυχής και δεν ακούν τις κραυγές απ’ τους γύρω. Οι ευαίσθητες ψυχές είναι επιρρεπείς στο τρεχούμενο δάκρυ. Δε θέλουν να πληγώνουν τις επιθυμίες των άλλων και προτιμούν να τσακίζουν τα θέλω τους.

Κρύβουν βαθιά μέσα τους όσα απεγνωσμένα επιθυμούν να φωνάξουν δυνατά, για να μη διχασουν τον άλλο ή τον φέρουν σε δύσκολη θέση.

Κρύβεται κι η ελπίδα πίσω από κάθε μας δάκρυ. Όταν εκδηλώνεις τις επιθυμίες του πνεύματος σημαίνει πως έχεις ηχηρά συναισθήματα, πως η φωνή μέσα σου υπάρχει απλά δεν έχει καταφέρει να ακουστεί δυνατά.

Όσες σταγόνες κυλούν άτακτα στο πρόσωπό μας, τόσες είναι κι οι ανεκπλήρωτες ευχές μας, που γρατζουνούν τη συνείδηση μέσα μας.

Ποτέ μη ρωτήσεις κάποιον που κλαίει σιωπηλά την αιτία. Για να προτιμήσει αυτό τον τρόπο να μιλήσει στον εαυτό του σημαίνει πως δε θέλει να εξωτερικεύσει τη σκέψη του.

Η ευχή του δεν εκπληρώθηκε και ίσως με βάναυσο τρόπο επιτέθηκε στα συναισθήματά του. Ακόμη κι αν απαντήσει στο ερώτημά σου, τον λόγο των δακρύων του, δε θα μοιραστεί μαζί σου όλη την αλήθεια του. Θα σου πει ένα κομμάτι της κι αυτό θα είναι λειψό.

Όταν τελειώσουν τα δάκρυα ακολουθεί η ευφορία. Εκεί η ψυχή θέλει το χώρο της και το χρόνο της να συνέλθει, να συνειδητοποιήσει πως ο κόσμος μας δεν είναι τόσο δίκαιος και αγγελικά πλασμένος.

Φέρνει στο νου κι άλλα παραδείγματα ανθρώπων που δεν κατάφεραν να εκπληρώσουν τις ευχές τους. Σε αυτό το σημείο είτε θα παραδοθεί στον πόνο, στον οίκτο, στο σκοτάδι της εκδίκησης, είτε θα ανεγερθεί προς το φως.

Αν επιλέξει το δρόμο του φωτός θα προσπαθήσει ξανά να αλλάξει τον κόσμο με μια δεύτερη ευκαιρία. Μια δεύτερη ευκαιρία πιο δυνατή, πιο προσηλωμένη στο στόχο.

Τα χρώματα της ψυχής θα συνταιριάξουν με τα χρώματα γύρω. Οι ανάσες θα γίνονται ένα με τον άνεμο που γεφυρώνει την ανθρώπινη ψυχή με τον κόσμο. Κανένα δάκρυ μας δεν πάει χαμένο. Η ψυχή μας φωνάζει

Το δώρο μας στον κόσμο: αυτό που δίνει νόημα στη ζωή μας

Έχετε αναρωτηθεί ποιος είναι ο σκοπός της ζωής σας; Πέρα από τη φυσική επιδίωξη για ασφάλεια, ευχαρίστηση, αγάπη και αναγνώριση, τι είναι αυτό που δίνει νόημα στη ζωή σας;

Τις στιγμές που πέφτουν οι έντονοι ρυθμοί της καθημερινότητας, για παράδειγμα, καθώς ξεκουράζεστε στη βεράντα του σπιτιού σας ή περπατάτε στη φύση, εκείνες τις ώρες όπου σκέφτεστε βαθύτερα ερωτήματα, τι είναι αυτό που σας συγκινεί; Όταν αισθάνεστε την ανάγκη να αποτελέσετε μέρος σε κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό σας, τι είναι αυτό που σας ελκύει; Ποιο είναι το δικό σας δώρο στον κόσμο;

Αυτά είναι καίρια ζητήματα για όλους μας. Ακόμα κι αν δεν το έχετε ποτέ σκεφτεί, εάν πλησιάζετε την μέση ηλικία ή είστε σε μια περίοδο κρίσης και μετάβασης, αυτό το θέμα μπορεί μόλις τώρα να αναδύεται στη συνείδησή σας. Αν έχετε φτάσει στο σημείο της ψυχολογικής σας εξέλιξης όπου οι βασικές σας ανάγκες καλύπτονται, ενδεχομένως αυτά τα ευρύτερα ερωτήματα να αποτελούν πλέον σημαντική προτεραιότητα για σας.

Ως σκοπό ζωής εννοούμε τη συνεισφορά μας στον κόσμο, η οποία χρησιμοποιεί ολόκληρο τον εαυτό μας πλήρως και δίνει στη ζωή μας πάθος, πληρότητα και νόημα μέσα από την αφοσίωση σε κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό μας. Θα μπορούσε να είναι έργο κοινωνικής μεταρρύθμισης, υπηρεσία σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη, απελευθέρωση της δημιουργικότητάς μας ή ανάπτυξη του υψηλότερου πνευματικού/ψυχικού μας δυναμικού.

Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΜΑΣ ΕΧΕΙ ΕΝΑ ΣΚΟΠΟ ΖΩΗΣ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕΙ 'Η ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙ.

Είναι σαφές ότι σε ένα ορισμένο επίπεδο ψυχολογικής ανάπτυξης, χρειάζεται να εντοπίσουμε και να εκδηλώσουμε αυτό το σκοπό. Μπλοκάρισμα στον τομέα αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απάθεια, κατάθλιψη, απελπισία και μια ποικιλία άλλων ψυχολογικών συμπτωμάτων. Μπορεί ακόμη και να οδηγήσει σε σωματικά συμπτώματα. Αντίθετα, η εύρεση και εκπλήρωση του σκοπού της ζωής μας μπορεί να οδηγήσει σε χαρά και ικανοποίηση τέτοιου βάθους που δεν συγκρίνεται με επιδιώξεις που είναι περισσότερο προσανατολισμένες στον εαυτό. Πώς μπορούμε να το καταφέρουμε αυτό; Αρχικά δημιουργούμε ένα χόμπι ή ψυχαγωγικό ενδιαφέρον σε κάτι που μας προσφέρει διασκέδαση, μάθηση και εξέλιξη και γίνεται αβίαστα στη ζωή μας, χωρίς στρες, με «ροή». Κατόπιν μαθαίνουμε να αξιοποιούμε αυτό το ευγενές πάθος, αυτή τη «ροή», με έναν τρόπο που μας φέρνει χαρά ή να τη μετατρέπουμε σε επάγγελμα ή τρόπο για να βγάζουμε τα προς το ζην.

Ο καλύτερος τρόπος για να βρούμε το πάθος ή τη «ροή» είναι απλά να ζούμε τη ζωή και να δοκιμάζουμε διαφορετικές εμπειρίες μέσα σε ένα ευρύ φάσμα δυνατοτήτων. Μια μέρα θα παρατηρήσουμε ότι σε κάποια τέτοια ενασχόληση είμαστε σε μια κατάσταση αβίαστης επίγνωσης, όπου το σώμα, το μυαλό και η ψυχή μας είναι σε φάση εγρήγορσης, περιέργειας, ενεργοποίησης, επαφής με το «εδώ και τώρα» και με κίνητρο να διακριθούμε. Αυτή η στιγμή διαύγειας είναι αρκετά ουσιαστική και διαχρονική για όσους τη βιώνουν. Μπορούμε όλοι να το βιώσουμε αυτό.

Σύμφωνα με τον Csikszentmihalyi (1990), ροή είναι η ευχαρίστηση που βιώνουμε όταν αντιλαμβανόμαστε ότι οι δεξιότητές μας ταιριάζουν με τις διαφαινόμενες προκλήσεις μιας συγκεκριμένης δραστηριότητας.

Η ευτυχία προκύπτει με φυσικό τρόπο όταν είμαστε σε «ροή», καθώς ο νους είναι ελεύθερος από σκέψεις που αποσπούν την προσοχή και είμαστε παρόντες σε αυτό που συμβαίνει στην τρέχουσα χρονική στιγμή, οπότε δεν μπορούν να προκύψουν οι νευρωτικές φαντασιώσεις τραυμάτων του παρελθόντος και μελλοντικοί φόβοι σε αυτή την κατάσταση. Αυτό μπορεί να συμβαίνει χωρίς να το παρατηρούμε. Για παράδειγμα, καθώς μαγειρεύουμε, περιποιούμαστε τον κήπο, βάφουμε, αθλούμαστε ή συλλέγουμε γραμματόσημα. Όταν αυτό σας συμβαίνει, παρατηρήστε πώς χαίρεστε και η πραγματικότητά σας χαρακτηρίζεται από ενθουσιασμό, διασκέδαση, χαρά, ενεργητικότητα και εγρήγορση.

Όταν ανακαλύψετε αυτή την αίσθηση πάθους, ροής ή σκοπού, θα βρείτε την ευτυχία μέσα από την επιδίωξη αυτού που ονειρεύεστε. Σύμφωνα με έρευνες, η έλλειψη ευχαρίστησης στην εργασία είναι μια από τις τρεις πιο κοινές αιτίες της αίσθησης αδυναμίας και δυστυχίας στους ανθρώπους. Αν αλλάξετε αυτή την πτυχή της ζωής σας και την μετατρέψετε προς την κατεύθυνση του πάθους και του σκοπού της ζωής σας, θα απαλλαγείτε από ένα σημαντικό παράγοντα στρες και δυσφορίας και θα την αντικαταστήσετε με μια ισχυρή πηγή έμπνευσης και ευτυχίας.

Εάν δεν μπορείτε ακόμα να βρείτε τι σας κάνει να νιώθετε «ροή», τότε ξεκινήστε με μικρά βήματα. Για παράδειγμα, οι μελέτες δείχνουν πως υιοθετώντας τυχαίες πράξεις καλοσύνης και συμπόνιας προς τους άλλους, υπονομεύουμε τις ρίζες της κατάθλιψης και δυστυχίας και δημιουργούμε τα θεμέλια της αληθινής ευτυχίας. Δεν είναι όλοι σε θέση, ούτε υποχρεούνται να κάνουν μια τεράστια αλλαγή στη ζωή τους για να βρουν την ευτυχία. Μπορούμε όμως όλοι να ξεκινήσουμε με μικρά καθημερινά βήματα ανθρωπιάς, ευγένειας πράξεις προσφοράς και καλής θέλησης προς τους άλλους.

Αν κάτι σας συγκινεί, τότε αυτό το κάτι έχει νόημα. Δώστε προσοχή σε ό, τι σας συγκινεί, στα πράγματα που σας επηρεάζουν περισσότερο. Όλα αυτά τα πράγματα έχουν σημασία. Όλα αυτά τα πράγματα έχουν νόημα για σας. Όσο περισσότερο γνωρίζετε τι σας δίνει ζωντάνια, τόσο περισσότερο μπορείτε να στηρίζεστε σε αυτό.

Ποιες είναι οι αλληλεπιδράσεις, τα μηνύματα, οι ιστορίες, τα αποσπάσματα, που σας συγκινούν; Όσο περισσότερο μπορείτε να καταλάβετε τα πράγματα που σας συγκινούν στο παρόν, τόσο περισσότερο μπορείτε να δημιουργήσετε πράγματα που θα συγκινούν εσάς και τους άλλους στο μέλλον.

Η τελειομανία... δεν είναι τέλεια τελικά

Κανένα ίσως χαρακτηριστικό προσωπικότητας με αρνητική βάση δεν έχει αγαπηθεί και προβληθεί θετικά όσο η τελειοθηρία ή αλλιώς τελειομανία. Ως τελειομανία χαρακτηρίζεται η ακατανίκητη επιθυμία του ατόμου να θέτει υψηλούς και συχνά μη ρεαλιστικούς στόχους και να αποτιμά την προσωπική του αξία με βάση την επίτευξη τους.

Πώς ο λειτουργεί ο μηχανισμός της τελειομανίας

Συχνά η επίτευξη ενός τέτοιου στόχου – αν τελικά επιτευχθεί – οδηγεί σε μια πρόσκαιρη επιφανειακή συχνά ικανοποίηση και δρομολογείται ο επόμενος στόχος. Το άτομο πασχίζει να πειστεί το ίδιο κυρίως και να αποδείξει και στους γύρω του την προσωπική του αξία. Ο μηχανισμός της τελειομανίας όμως δεν του το επιτρέπει καθώς όσο επιτυγχάνει στόχους, τους υποτιμά και θέτει υψηλότερους.

Η αναπόφευκτη μη επίτευξη ενός στόχου βιώνεται στο τέλος σαν μια μεγάλη και τραγική αποτυχία, ξεκάθαρη ένδειξη της αναξιότητας του.

Ο τελειομανής δεν είναι ευτυχισμένος. Παλεύει όμως για να γίνει. Και σε αυτόν τον αγώνα, ίσως να παίρνει μικρές ανάσες ικανοποίησης ανά διαστήματα αλλά το βίωμα του είναι κατά βάση αγχώδες. Είναι ένας αγώνας στημένος, με την απογοήτευση να είναι το έπαθλο. Όχι γιατί δεν διαθέτει τα εφόδια, τα προσόντα και τις ικανότητες για να κερδίσει. Ίσα ίσα που τα διαθέτει και με το παραπάνω.

Τα ανελαστικά και μη ρεαλιστικά του στάνταρ όμως γίνονται η πηγή της ήττας τους. Η τελειομανία είναι στην ουσία ένας δυσλειτουργικός τρόπος σκέψης για τον εαυτό και τον κόσμο που τον ωθεί σε επιλογές και συμπεριφορές προκειμένου να υπηρετήσει αυτό το σκεπτικό.

Το σκεπτικό των ανθρώπων που χαρακτηρίζονται από τελειοθηρία είναι συνήθως το ακόλουθο:

Η τελειομανία με κινητοποιεί

Αρκετοί άνθρωποι που αναγνωρίζουν στον εαυτό τους τελειοθηρικά στοιχεία θεωρούν ότι το στοιχείο αυτό του χαρακτήρα τους, τους έχει βοηθήσει να εξελιχθούν. Πιστεύουν ακράδαντα ότι χωρίς την τελειομανία τους δεν θα είχαν καταφέρει τόσα πράγματα στη ζωή τους. Δεν θα είχαν πετύχει τους στόχους τους.

Σπάνια αναρωτιούνται πώς πέτυχαν αντίστοιχους στόχους και άλλοι άνθρωποι, χωρίς να είναι τελειομανείς. Είναι μια μακρά διαδικασία αλλαγής η κατανόηση ότι οι τελειομανείς πέτυχαν πράγματα στη ζωή τους όχι εξαιτίας της τελειομανίας τους αλλά παρά αυτήν. Φοβούνται πως αν την ξεφορτωθούν, θα αφεθούν, θα γίνουν οκνηροί και μαλθακοί.

Δεν αποσκοπώ στο τέλειο αλλά στο καλύτερο

Ο τελειομανής παραδέχεται ότι το τέλειο δεν υπάρχει και πιστεύει πως ο στόχος του είναι το καλύτερο δυνατόν αποτέλεσμα. Πιστεύει ότι ο στόχος του είναι εφικτός για τον ίδιο. Αναλύοντας συνήθως όμως παραπάνω τα χαρακτηριστικά αυτών των στόχων βλέπουμε ότι απαιτούν εξαιρετικά πολύ προσπάθεια, κόπο και χρόνο ενώ μπορεί να μην εξαρτάται στο 100% η επίτευξη τους από το ίδιο το άτομο.

Συχνά πέφτει στην παγίδα της αντίληψης ότι «Επειδή μπορώ, πρέπει». Αυτό σημαίνει αυτόματα ότι θέτει υψηλούς στόχους σε πολλά επίπεδα, χωρίς να συνδέονται απαραίτητα με τις δικές του ανάγκες.

Ενεργοποιούνται έτσι μοτίβα σκέψης «Άσπρο ή μαύρο» (Μόνο αν πετύχω την Ιατρική αξίζει, οτιδήποτε άλλο είναι αποτυχία) «Προτάσεις του Πρέπει» (Πρέπει να το καταφέρω οπωσδήποτε, δεν υπάρχει άλλη επιλογή για μένα).

Εγώ φταίω που απέτυχα

Οι τελειομανείς μπορούν να γίνουν εξαιρετικά επικριτικοί με τον εαυτό τους αλλά και με τους άλλους όταν μεταφράζουν μια κατάσταση ως αποτυχία, όταν δηλαδή δεν ικανοποιείται αυτό που είχαν στο μυαλό τους. Ανακυκλώνουν έτσι μέσα τους ένα σκεπτικό με βάση το οποίο προσπαθούν να εντοπίσουν τι θα έπρεπε να είχαν κάνει καλύτερα, τι πιθανόν έκαναν λάθος, πυροδοτώντας έτσι αισθήματα τύψεων και ενοχών.

Το ίδιο μπορούν να κάνουν και με τους ανθρώπους γύρω τους, αν και συχνά είναι πολύ πιο αυστηροί με τον εαυτό τους παρά με τους άλλους. Η απόλυτη ανάληψη της ευθύνης αντικατοπτρίζει την αδυναμία τους αντιληφθούν την επιρροή που έχει στη ζωή μας στο περιβάλλον μας και ενισχύει την απαίτηση από τον εαυτό τους να μπορούν να τα ελέγξουν όλα.

Οι συνέπειες από την άλλη μεριά ενός τελειοθηρικού τρόπου σκέψης δεν είναι αμελητέες και είναι συνήθως αυτές που θα ωθήσουν ένα άτομο να ζητήσει βοήθεια.

Αναβλητικότητα

Η τελειομανία είναι άμεσα συνυφασμένη με την αναβλητικότητα. Η πεποίθηση πως «μόνο αν είμαι σίγουρος ότι θα πετύχω το τέλειο αποτέλεσμα θα προσπαθήσω» θέτει μια πολύ καλή βάση για συνεχή αναβολή. Οι τελειομανείς αναβάλλουν γιατί αμφιβάλλουν ότι μπορεί να πετύχουν το τέλειο αποτέλεσμα και τους είναι αδιανόητο να δεχθούν κάτι μέτριο ή αρκετά καλό.

Η αναβλητικότητα φυσικά συνοδεύεται από άγχος για όλα αυτά που αφήνουν πίσω. Πότε και πώς θα βρεθεί ο χρόνος και ο τρόπος για να γίνουν όλα σύμφωνα με το αυστηρό σκεπτικό τους; Συνεχής αναβολή σημαίνει συσσώρευση ανεκπλήρωτων υποχρεώσεων και φυσικά άγχους.

Φόβος αποτυχίας

Δεν είναι, όμως, μόνο η επιθυμία για το τέλειο που ενεργοποιεί αναβλητικές τάσεις. Είναι και ο φόβος της αποτυχίας. Η σκέψη ότι ίσως δεν το καταφέρω να γίνει τέλειο ισοδυναμεί στο μυαλό ενός τελειομανή με αποτυχία. Η αποτυχία βιώνεται ως μια οδυνηρή κατάσταση. Για τον τελειομανή συχνά δεν είναι κάτι που έκανα (απέτυχα), είναι και κάτι που είμαι (αποτυχημένος).

Εμπειρίες μη επίτευξης στόχων, μεταφράζονται ως προσωπικές αποτυχίες και ενεργοποιούν σχήματα μειονεξίας. Αδυνατώντας να αξιολογήσει τον εαυτό του με μια πιο ρεαλιστική βάση, ο τελειομανής αισθάνεται συχνά μειονεκτικά, παρά τα πολλά πράγματα που μπορεί αντικειμενικά να έχει καταφέρει στη ζωή του.

Χαμηλή αυτοεκτίμηση

Αυτό έχει ως συνέπεια την πτώση της αυτοεκτίμησης του. Όχι γιατί δεν καταφέρνει πράγματα στη ζωή του, αλλά γιατί αδυνατεί να τα χρεωθεί ως επιτυχίες, επειδή πιθανόν να μην γίνανε την χρονική στιγμή, με τον τρόπο και τον κόπο που είχε στο μυαλό του. Αλλά και για αυτά τα οποία πέτυχε, ακολουθώντας απαρέγκλιτα το δρόμο της τελειομανίας του, δεν νιώθει ιδιαίτερα περήφανος.

Τα χρεώνεται ως μικρές επιτυχίες μεν, αλλά τα προσπερνά εύκολα ή καταλήγει να τα υποτιμά καθώς «ήταν κάτι που οποιοσδήποτε μπορεί να το κάνει». Το αποτέλεσμα όλης αυτής της στρεβλής γνωστικής διαδικασίας είναι πως δεν επιτρέπει στον εαυτό του να δομήσει την αυτοπεποίθηση του σε μια υγιή βάση, καθώς ο ίδιος ταρακουνά την βάση της διαρκώς.

Αρνητικές συγκρίσεις

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση συντηρείται μέσα του και από την τάση να συγκρίνει τον εαυτό του συστηματικά με ανθρώπους που μπορεί να έχουν καταφέρει κάτι που ο ίδιος ακόμα προσπαθεί. Ή να έχουν καταφέρει το ίδιο με αυτόν καταβάλλοντας μικρότερη προσπάθεια και κόπο. Το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρισης είναι αρνητικό για τον εαυτό του. Καταλήγει στην υποτίμηση αυτού που πετυχαίνει επειδή κάποιος άλλος «το πέτυχε καλύτερα».

Άχρηστος και περιττός στην ουσία του σαν τρόπος σκέψης αλλά η αλήθεια είναι έχει δύναμη για όποιον τον ενστερνίζεται. Η σύγκριση με τους άλλους λίγα πράγματα μας λέει για τον ίδιο μας τον εαυτό. Η σύγκριση του εαυτού μας αντίθετα με τον ίδιο μας τον εαυτό στο παρελθόν είναι αυτή που θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει, καθώς είναι το μόνο ασφαλές κριτήριο της προσωπικής μας εξέλιξης.

Άγχος κατάθλιψη

Καθόλου έκπληξη δεν προκαλεί επομένως το γεγονός πως, εγκλωβισμένοι στα παραπάνω μοτίβα αξιολόγησης της πραγματικότητας τους και του εαυτού τους, οι τελειομανείς συχνά υποφέρουν από συμπτώματα άγχους (για όλα αυτά που δεν προλαβαίνουν να κάνουν) αλλά και κατάθλιψης (γιατί τελικά δεν είναι αρκετά άξιοι, ικανοί και αποτελεσματικοί, κατά τη γνώμη τους).

Τα συμπτώματα του άγχους και της κατάθλιψης είναι και αυτά που τελικά θα τους ωθήσουν να ζητήσουν τη βοήθεια ενός ειδικού. Και από το σύμπτωμα θα χρειαστεί να δυανύσουμε προς τα πίσω όλο το μονοπάτι του φαύλου κύκλου που τα συντηρεί για να καταλήξουμε στη δυσλειτουργική, παράλογη, αντιπαραγωγική απαίτηση από τον εαυτό μας να υπάρχουμε με τέλειο τρόπο σε έναν κόσμο γεμάτο ατέλειες!

Η απολογία ενός "τρελού"

Κάποτε κλήθηκε ο Ιπποκράτης στα Άβδηρα να εξετάσει για τρέλα τον Δημόκριτο, διότι υπήρχαν παράπονα για αυτόν ότι δεν φέρεται φυσιολογικά, και ότι γελάει με παράξενο τρόπο, κάθε φορά που αντίκριζε ανθρώπους.

Ακολουθεί μέρος της «εξέτασης».

Ιπποκράτης: Λέγε στο όνομα των Θεών, μήπως λοιπόν όλος ο κόσμος νοσεί χωρίς να το αντιλαμβάνεται και δε μπορεί να ζητήσει από πουθενά βοήθεια για θεραπεία, γιατί τι θα υπήρχε πέρα από αυτόν;

Δημόκριτος: Υπάρχουν άπειροι κόσμοι Ιπποκράτη και μη παίρνεις για τόσο λίγη και μικρή τη φύση που έχει τόσο πλούτο.

Ιπποκράτης: Αλλά αυτά Δημόκριτε, θα τα διδάξεις άλλη στιγμή πιο κατάλληλη, γιατί τώρα φοβάμαι μήπως και για το άπειρο ακόμη συζητώντας αρχίσεις να γελάς. Τώρα όμως ξέρε πως θα δώσεις λόγο στον κόσμο για το γέλιο σου.

Εκείνος τότε με κοίταξε έντονα και είπε:

«Εσύ νομίζεις πως δύο είναι οι αιτίες του γέλιου μου, τα καλά και τα άσχημα.

Εγώ όμως γελώ με ένα μόνο, τον άνθρωπο, τον γεμάτο ανοησία, κενό από οτιδήποτε σωστό, που όλα του τα σχέδια μοιάζουν με του μικρού παιδιού και που υποφέρει τους αβάσταχτους μόχθους χωρίς να υπάρχει καμιά ωφέλεια.

Τον άνθρωπο που χωρίς να γνωρίζει μέτρο στην επιθυμία του πορεύεται ως τα πέρατα της γης και τα έγκατά της που δεν έχουν όρια, λιώνοντας το ασήμι και το χρυσάφι που ποτέ δεν σταματά να αποκτά, πάντα κάνοντας θόρυβο για περισσότερα για να μην πέσει σε λιγότερα και δεν ντρέπεται να ονομάζεται ευτυχισμένος, ενώ σκάβει στα βάθη της γης χρησιμοποιώντας αλυσοδεμένα χέρια, ανθρώπων από τους οποίους σε άλλους υποχωρεί η γη και τους πλακώνει και άλλους ο καταναγκασμός αυτός τους κρατάει χρόνια σε αυτή την κόλαση σαν να ήταν η πατρίδα τους, μαζεύοντας ασήμι και χρυσό, ψάχνοντας ίχνη της σκόνης και ψήγματα, σηκώνοντας εδώ κι εκεί σωρούς από άμμο, ανοίγοντας τις φλέβες της γης, σπάζοντας τους σβώλους και το χώμα για την απόκτηση περιουσίας, κάνοντας τη μητέρα γη εχθρική και άλλοτε θαυμάζοντάς την κι άλλοτε καταπατώντας την, ενώ αυτή είναι πάντοτε η ίδια.

Πόσο γέλιο προκαλεί την επίμοχθη και κρυφή γη να αγαπούν και να υβρίζουν τη φανερή.

Άλλοι αγοράζουν σκυλιά, άλλοι άλογα κι άλλοι βάζοντας σύνορα σε μια μεγάλη περιοχή την ονομάζουν ιδιωτική τους περιουσία. Άλλοι πάλι που θέλουν να έχουν στην κατοχή τους μεγάλη έκταση, δεν το μπορούν μόνοι τους. Τότε σπεύδουν να παντρευτούν γυναίκες που ύστερα από λίγο καιρό τις διώχνουν, τις αγαπούν, τις μισούν, κάνουν παιδιά επειδή τα θέλουν κι ύστερα τα διώχνουν τελείως.

Τι είναι αυτή η κενή από περιεχόμενο και αλόγιστη βιασύνη που σε τίποτα δεν διαφέρει από τη μανία;

Πολεμούν τους ομοφύλους τους και δεν επιθυμούν την ησυχία. Στήνουν ενέδρες στους βασιλιάδες, διαπράττουν φόνους, σκάβουν τη γη ζητώντας ασήμι κι όταν το βρουν θέλουν να αγοράσουν γη κι όταν αγοράσουν τη γη πουλούν τους καρπούς της και πουλώντας τους καρπούς της πάλι παίρνουν ασήμι. Πώς βρίσκονται συνέχεια σε μεταβολή, πώς μεταβάλλουν συνέχεια την κατάστασή τους.

Όταν δεν έχουν περιουσία, ποθούν να την αποκτήσουν, όταν την έχουν την κρύβουν, την εξαφανίζουν. Κοροϊδεύω εκείνους που τους συμβαίνουν ατυχίες, γελάω ακόμη περισσότερο με εκείνους που είναι δυστυχισμένοι, γιατί έχουν παραβεί τους νόμους της αλήθειας, φιλονικώντας με έχθρα μεταξύ τους, μαλώνοντας με τ’ αδέρφια τους, τα παιδιά τους, τους συμπολίτες τους, κι όλα τούτα τα κάνουν για ν’ αποκτήσουν πράγματα που κανείς όταν πεθάνει δεν τα εξουσιάζει.

Σκοτώνουν ο ένας τον άλλον, δεν σέβονται τους νόμους, αδιαφορούν για τη δύσκολη κατάσταση των φίλων και της πατρίδας τους, πλουτίζουν με πράγματα ανάξια που δεν έχουν ψυχή, δίνουν όλη την περιουσία τους για να αγοράσουν ανδριάντες, γιατί τους φαίνεται πως τα αγάλματα μιλούν, αλλά τους ανθρώπους που μιλούν λέγοντας την αλήθεια τους μισούν. Ζητούν ότι τους είναι δύσκολο, γιατί όταν κατοικούν στη στεριά ποθούν τη θάλασσα κι όταν μένουν σε νησί ποθούν την ηπειρωτική χώρα κι όλα τα διαστρέφουν με βάση τη δική τους επιθυμία. Φαίνονται πως επαινούν την ανδρεία στον πόλεμο, αλλά κάθε μέρα νικιούνται από την ακολασία, τη φιλαργυρία κι όλα τα άλλα πάθη από τα οποία πάσχουν. Είναι όλοι τους Θερσίτες της ζωής.

Τώρα, όμως, καθώς χάνουν το μυαλό τους και γεμίζουν αλαζονεία για όσα υπάρχουν στη ζωή, σαν αυτά να ήταν πάντα σταθερά, χωρίς να περνά από τον νου τους πόσο άτακτη είναι η πορεία των πραγμάτων, είναι δύσκολο να διδαχτούν. Γιατί θα αρκούσε για να τους φρονηματίσει η μεταβολή των πάντων, που κάνοντας απότομη στροφή μας επιτίθεται και επινοεί κάθε είδους αιφνιδιαστική τροχηλασία.

Αυτοί, όμως, σαν να βάδιζαν σε σταθερό και σίγουρο δρόμο, ξεχνούν τις συμφορές που τους βρίσκουν συνεχώς και με διάφορους τρόπους επιθυμούν αυτά που φέρνουν λύπη, επιζητούν εκείνα που τους βλάπτουν και ρίχνονται σε μεγάλες συμφορές.

Γιατί λοιπόν, Ιπποκράτη, μέμφθηκες το γέλιο μου; Γιατί κανένας δεν γελά με τη δική του ανοησία, αλλά καθένας κοροϊδεύει την ανοησία του άλλου. Το γέλιο μου κατακρίνει την απερισκεψία των ανθρώπων, το ότι δεν έχουν ούτε μάτια ούτε αυτιά.»

Φεύγοντας, έφτασα τους Αβδηρίτες που με περίμεναν στον λόφο απ’ όπου παρακολουθούσαν και τους είπα: Μεγάλη χάρη σας χρωστώ για την πρόσκλησή σας- γιατί είδα τον Δημόκριτο, τον σοφότατο, που διερεύνησε και κατάλαβε την πραγματικότητα της ανθρώπινης φύσης, τον μόνο που έχει τη δύναμη να σωφρονίσει τους ανθρώπους.

Επιστολαί, Ο Ιπποκράτης χαιρετά τον Δαμάγητο

Οι συνηθισμένοι άνθρωποι σου αφήνουν σημάδια, οι ασυνήθιστοι – όνειρα

Η ζωή μας δεν νοείται χωρίς τη συναναστροφή μας με τους άλλους. Είμαστε κοινωνικά όντα και χτίζουμε τη ζωή μας μέσω των επαφών μας με τους άλλους ανθρώπους. Μας βοηθάνε να βρούμε τα όριά μας και να βγάλουμε από μέσα μας χαρακτηριστικά που δεν ξέρουμε ότι υπάρχουν μέσα μας. Επειδή, κακά τα ψέματα, όλοι αλλάζουμε συνεχώς, περιστρεφόμενοι γύρω από τα σταθερά μας, τον πυρήνα μας.

Οι συναντήσεις στη ζωή μας και οι επαφές μας με τους άλλους και το ποσό τους επιτρέπουμε να μας επηρεάζουν, μας αλλάζουν και μας οδηγούν στην αυτογνωσία. Στο βαθμό αυτής της αλλαγής κρίνεται και το ποσό σημαντική ήταν η συνάντηση.

Όλες οι φιλίες, έρωτες και αγάπες μας αφήνουν σημάδια. Κάποιες από αυτές αφήνουμε πίσω μας, επειδή δεν έχουν να μας προσφέρουν πλέον αυτό που μπορούσαν παλιά. Άλλες μένουν και ομορφαίνουν την καθημερινότητά μας.

Άλλες αφήνουν βαθιά σημάδια – χαρακιές, άλλες – μαθήματα, άλλες μας αποδεικνύουν τα όριά μας. Όλα τα σημάδια είναι όμορφα από την απόσταση του χρόνου, έχουν τη δική τους μοναδική γεύση, μουσική και άρωμα. Μαθαίνουμε να αγαπάμε τα σημάδια μας σαν ένα μέρος του εαυτού μας. Η θύμηση των ανθρώπων που διέσχισαν τη ζωή μας μας κάνει να χτίσουμε τη δύναμη μας και την πιο ουσιαστική αγάπη – αυτή που νιώθουμε για μας τους ίδιους.

Αλλά μόνο οι ασυνήθιστοι άνθρωποι που περνούν από τις ζωές μας, συνήθως με ταχύτητα αστραπιαία, ίσα που μας αγγίζουν, μας αλλάζουν, μας αναστατώνουν, φτάνουν μέχρι τον πυρήνα, μόνο αυτοί αφήνουν το όνειρο. Ο σκοπός δεν είναι να μας συνοδεύουν στη ζωή μας.

Συνήθως είναι αντισυμβατικοί, αταίριαστοι και άκρως διαφορετικοί από μας. Γι’ αυτό δεν παραμένουν στη ζωή μας. Όταν φεύγουν, αφήνουν το όνειρο. Ένα όνειρο, αλλά όχι το δικό τους, το δικό μας. Μας φέρνουν με έναν ή με άλλον τρόπο να έρθουμε σε επαφή με τον πυρήνα μας, με την πιο βαθιά μας αλήθεια. Επειδή οι άνθρωποι φεύγουν, αλλά τα όνειρα μας συνοδεύουν και δίνουν πνοή στην κάθε μας μέρα. Επειδή οι άνθρωποι δεν ήταν, δεν είναι ούτε θα είναι δικοί μας. Τα όνειρα είναι διαφορετικά – τους έχουμε και μας έχουν, διότι ζουν μέσα μας.

Ελληνική γλώσσα: Η τελειότητα ενός άλυτου γρίφου

Η γλώσσα μας

Η Αγγλική γλώσσα έχει 490.000 λέξεις από τις οποίες 41.615 λέξεις. είναι από την Ελληνική γλώσσα.. (βιβλίο Γκίνες)

Η Ελληνική με την μαθηματική δομή της είναι η γλώσσα της πληροφορικής και της νέας γενιάς των εξελιγμένων υπολογιστών, διότι μόνο σ’ αυτήν δεν υπάρχουν όρια. (Μπιλ Γκέιτς, Microsoft).

«Η Ελληνική και η Κινέζικη. είναι οι μόνες γλώσσες με… συνεχή ζώσα παρουσία από τους ίδιους λαούς και…στον ίδιο χώρο εδώ και 4.000 έτη. Όλες οι γλώσσες θεωρούνται κρυφοελληνικές, με πλούσια δάνεια από τη μητέρα των γλωσσών, την Ελληνική». (Francisco Adrados, γλωσσολόγος).

Η Ελληνική γλώσσα έχει λέξεις για έννοιες οι οποίες παραμένουν χωρίς απόδοση στις υπόλοιπες γλώσσες, όπως άμιλλα, θαλπωρή και φιλότιμο

Μόνον η Ελληνική γλώσσα ξεχωρίζει τη ζωή από το βίο, την αγάπη από τον έρωτα.

Μόνον αυτή διαχωρίζει, διατηρώντας το ίδιο ριζικό θέμα, το ατύχημα από το δυστύχημα, το συμφέρον από το ενδιαφέρον. Το εκπληκτικό είναι ότι η ίδια η Ελληνική γλώσσα μας διδάσκει συνεχώς πώς να γράφουμε σωστά. Μέσω της ετυμολογίας, μπορούμε να καταλάβουμε ποιός είναι ο σωστός τρόπος γραφής ακόμα και λέξεων που ποτέ δεν έχουμε δει ή γράψει.

Το «πειρούνι» για παράδειγμα, για κάποιον που έχει βασικές γνώσεις Αρχαίων Ελληνικών, είναι προφανές ότι γράφεται με «ει» και όχι με «ι» όπως πολύ άστοχα το γράφουμε σήμερα. Ο λόγος είναι πολύ απλός, το «πειρούνι» προέρχεται από το ρήμα «πείρω» που σημαίνει τρυπώ-διαπερνώ, ακριβώς επειδή τρυπάμε με αυτό το φαγητό για να το πιάσουμε.

Επίσης η λέξη «συγκεκριμένος» φυσικά και δεν μπορεί να γραφτεί «συγκεκρυμμένος», καθώς προέρχεται από το «κριμένος» (αυτός που έχει δηλαδή κριθεί) και όχι βέβαια από το «κρυμμένος» (αυτός που έχει κρυφτεί). Άρα το να υπάρχουν πολλά γράμματα για τον ίδιο ήχο (π.χ. η, ι, υ, ει, οι κτλ) όχι μόνο δεν θα έπρεπε να μας δυσκολεύει, αλλά αντιθέτως να μας βοηθάει στο να γράφουμε πιο σωστά, εφόσον βέβαια έχουμε μια βασική κατανόηση της γλώσσας μας.

Επιπλέον η ορθογραφία με την σειρά της μας βοηθάει αντίστροφα στην ετυμολογία αλλά και στην ανίχνευση της ιστορική πορείας της κάθε μίας λέξης. Και αυτό που μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την καθημερινή μας νεοελληνική γλώσσα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, είναι η γνώση των Αρχαίων Ελληνικών. Είναι πραγματικά συγκλονιστικό συναίσθημα να μιλάς και ταυτόχρονα να συνειδητοποιείς τι ακριβώς λές, ενώ μιλάς και εκστομίζεις την κάθε λέξη ταυτόχρονα να σκέφτεσαι την σημασία της.

Είναι πραγματικά μεγάλο κρίμα να διδάσκονται τα Αρχαία με τέτοιο φρικτό τρόπο στο σχολείο ώστε να σε κάνουν να αντιπαθείς κάτι το τόσο όμορφο και συναρπαστικό.

Η ΣΟΦΙΑ

Στη γλώσσα έχουμε το σημαίνον (την λέξη) και το σημαινόμενο (την έννοια). Στην Ελληνική γλώσσα αυτά τα δύο έχουν πρωτογενή σχέση, καθώς αντίθετα με τις άλλες γλώσσες το σημαίνον δεν είναι μια τυχαία σειρά από γράμματα. Σε μια συνηθισμένη γλώσσα όπως τα Αγγλικά μπορούμε να συμφωνήσουμε όλοι να λέμε το σύννεφο car και το αυτοκίνητο cloud, και από την στιγμή που το συμφωνήσουμε να ισχύει. Στα Ελληνικά κάτι τέτοιο είναι αδύνατον. Γι’ αυτό το λόγο πολλοί διαχωρίζουν τα Ελληνικά σαν «εννοιολογική» γλώσσα από τις υπόλοιπες «σημειολογικές» γλώσσες.

Μάλιστα ο μεγάλος φιλόσοφος και μαθηματικός Βένερ Χάιζενμπεργκ είχε παρατηρήσει αυτή την σημαντική ιδιότητα για την οποία είχε πει: 

«Η θητεία μου στην αρχαία Ελληνική γλώσσα υπήρξε η σπουδαιότερη πνευματική μου άσκηση. Στην γλώσσα αυτή υπάρχει η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα στην λέξη και στο εννοιολογικό της περιεχόμενο».

Όπως μας έλεγε και ο Αντισθένης, «Αρχή σοφίας, η των ονομάτων επίσκεψις». Για παράδειγμα ο «άρχων» είναι αυτός που έχει δική του γη (άρα=γή + έχων). Και πραγματικά, ακόμα και στις μέρες μας είναι πολύ σημαντικό να έχει κανείς δική του γη / δικό του σπίτι. Ο «βοηθός» σημαίνει αυτός που στο κάλεσμα τρέχει.

Βοή=φωνή + θέω=τρέχω. Ο Αστήρ είναι το αστέρι, αλλά η ίδια η λέξη μας λέει ότι κινείται, δεν μένει ακίνητο στον ουρανό (α + στήρ από το ίστημι που σημαίνει στέκομαι).

Αυτό που είναι πραγματικά ενδιαφέρον, είναι ότι πολλές φορές η λέξη περιγράφει ιδιότητες της έννοιας την οποίαν εκφράζει, αλλά με τέτοιο τρόπο που εντυπωσιάζει και δίνει τροφή για τη σκέψη.

Για παράδειγμα ο «φθόνος» ετυμολογείται από το ρήμα «φθίνω» που σημαίνει μειώνομαι. Και πραγματικά ο φθόνος σαν συναίσθημα, σιγά-σιγά μας φθίνει και μας καταστρέφει. Μας «φθίνει» – ελαττώνει ως ανθρώπους – και μας φθίνει μέχρι και την υγεία μας. Και, βέβαια, όταν αναφερόμαστε σε κάτι που είναι τόσο πολύ ώστε να μην τελειώνει, πως το λέμε; Μα, φυσικά, «άφθονο».

Έχουμε τη λέξη «ωραίος» που προέρχεται από την «ώρα». ∆ιότι για να είναι κάτι ωραίο, πρέπει να έλθει και στην ώρα του. Ωραίο δεν είναι το φρούτο όταν είναι άγουρο ή σαπισμένο και ωραία γυναίκα δεν είναι κάποια ούτε στα 70 της άλλα ούτε φυσικά και στα 10 της. Ούτε το καλύτερο φαγητό είναι ωραίο όταν είμαστε χορτάτοι, επειδή, σε αυτή την περίπτωση, δεν μπορούμε να το απολαύσουμε.

Ακόμα έχουμε την λέξη «ελευθερία» για την οποία το «Ετυμολογικόν Μέγα» διατείνεται «παρά το ελεύθειν όπου ερά» = το να πηγαίνει κανείς όπου αγαπά . Άρα βάσει της ίδιας της λέξης, ελεύθερος είσαι όταν έχεις τη δυνατότητα να πάς όπου αγαπάς. Πόσο ενδιαφέρουσα ερμηνεία!!!

Το άγαλμα ετυμολογείται από το αγάλλομαι (ευχαριστιέμαι) επειδή όταν βλέπουμε (σε αρχική φάση οι Θεοί) ένα όμορφο αρχαιοελληνικό άγαλμα η ψυχή μας ευχαριστείται, αγάλλεται. Και από το θέαμα αυτό επέρχεται η αγαλλίαση. Αν κάνουμε όμως την ανάλυση της λέξης αυτής θα δούμε ότι είναι σύνθετη από αγάλλομαι + ίαση (=γιατρειά). Άρα, για να συνοψίσουμε, όταν βλέπουμε ένα όμορφο άγαλμα (ή οτιδήποτε όμορφο), η ψυχή μας αγάλλεται και γιατρευόμαστε. Και πραγματικά, γνωρίζουμε όλοι ότι η ψυχική μας κατάσταση συνδέεται άμεσα με τη σωματική μας υγεία.

Παρένθεση: και μια και το έφερε η «κουβέντα», η Ελληνική γλώσσα μας λέει και τι είναι άσχημο. Από το στερητικό «α» και την λέξη σχήμα μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε τι. Για σκεφτείτε το λίγο.

Σε αυτό το σημείο, δεν μπορούμε παρά να σταθούμε στην αντίστοιχη Λατινική λέξη για το άγαλμα (που μόνο Λατινική δεν είναι). Οι Λατίνοι ονόμασαν το άγαλμα, statua από το Ελληνικό «ίστημι» που ήδη αναφέραμε, και το ονόμασαν έτσι επειδή στέκει ακίνητο. Προσέξτε την τεράστια διαφορά σε φιλοσοφία μεταξύ των δύο γλωσσών, αυτό που σημαίνει στα Ελληνικά κάτι τόσο βαθύ εννοιολογικά, για τους Λατίνους είναι απλά ένα ακίνητο πράγμα.

Είναι προφανής η σχέση που έχει η γλώσσα με τη σκέψη του ανθρώπου. Όπως λέει και ο George Orwell στο αθάνατο έργο του «1984», απλή γλώσσα σημαίνει και απλή σκέψη. Εκεί το καθεστώς προσπαθούσε να περιορίσει την γλώσσα για να περιορίσει την σκέψη των ανθρώπων, καταργώντας συνεχώς λέξεις.

«Η γλώσσα και οι κανόνες αυτής αναπτύσσουν την κρίση», έγραφε ο Μιχάι Εμινέσκου, εθνικός ποιητής των Ρουμάνων.

Μια πολύπλοκη γλώσσα αποτελεί μαρτυρία ενός προηγμένου πνευματικά πολιτισμού. Το να μπορείς να μιλάς σωστά σημαίνει ότι ήδη είσαι σε θέση να σκέφτεσαι σωστά, να γεννάς διαρκώς λόγο και όχι να παπαγαλίζεις λέξεις και φράσεις.

Η ΜΟΥΣΙΚΟΤΗΤΑ

Η Ελληνική φωνή κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν «αυδή». Η λέξη αυτή δεν είναι τυχαία αφού προέρχεται από το ρήμα «άδω» που σημαίνει τραγουδώ.

Όπως γράφει και ο μεγάλος ποιητής και ακαδημαϊκός Νικηφόρος Βρεττάκος:

«Όταν κάποτε φύγω από τούτο το φώς θα ελιχθώ προς τα πάνω, όπως ένα ποταμάκι που μουρμουρίζει. Κι αν τυχόν κάπου ανάμεσα στους γαλάζιους διαδρόμους συναντήσω αγγέλους, θα τους μιλήσω Ελληνικά, επειδή δεν ξέρουνε γλώσσες. Μιλάνε Μεταξύ τους με μουσική».

Ο γνωστός Γάλλος συγγραφεύς Ζακ Λακαρριέρ επίσης μας περιγράφει την κάτωθι εμπειρία από το ταξίδι του στην Ελλάδα:

«Άκουγα αυτούς τους ανθρώπους να συζητούν σε μια γλώσσα που ήταν για μένα αρμονική αλλά και ακατάληπτα μουσική. Αυτό το ταξίδι προς την πατρίδα – μητέρα των εννοιών μας – μου απεκάλυπτε ένα άγνωστο πρόγονο, που μιλούσε μια γλώσσα τόσο μακρινή στο παρελθόν, μα οικεία και μόνο από τους ήχους της.

Αισθάνθηκα να τα έχω χαμένα, όπως αν μου είχαν πει ένα βράδυ ότι ο αληθινός μου πατέρας ή η αληθινή μου μάνα δεν ήσαν αυτοί που με είχαν αναστήσει».

Ο διάσημος Έλληνας και διεθνούς φήμης μουσικός Ξενάκης, είχε πολλές φορές τονίσει ότι η μουσικότητα της Ελληνικής είναι εφάμιλλη της συμπαντικής.

Αλλά και ο Γίββων μίλησε για μουσικότατη και γονιμότατη γλώσσα, που δίνει κορμί στις φιλοσοφικές αφαιρέσεις και ψυχή στα αντικείμενα των αισθήσεων. Ας μην ξεχνάμε ότι οι Αρχαίοι Έλληνες δεν χρησιμοποιούσαν ξεχωριστά σύμβολα για νότες, χρησιμοποιούσαν τα ίδια τα γράμματα του αλφαβήτου.

«Οι τόνοι της Ελληνικής γλώσσας είναι μουσικά σημεία που μαζί με τους κανόνες προφυλάττουν από την παραφωνία μια γλώσσα κατ’ εξοχήν μουσική, όπως κάνει η αντίστιξη που διδάσκεται στα ωδεία, ή οι διέσεις και υφέσεις που διορθώνουν τις κακόηχες συγχορδίες», όπως σημειώνει η φιλόλογος και συγγραφεύς Α. Τζιροπούλου-Ευσταθίου.

Είναι γνωστό εξάλλου πως όταν οι Ρωμαίοι πολίτες πρωτάκουσαν στην Ρώμη Έλληνες ρήτορες, συνέρρεαν να θαυμάσουν, ακόμη και όσοι δεν γνώριζαν Ελληνικά, τους ανθρώπους που «ελάλουν ώς αηδόνες».

∆υστυχώς κάπου στην πορεία της Ελληνικής φυλής, η μουσικότητα αυτή (την οποία οι Ιταλοί κατάφεραν και κράτησαν) χάθηκε, προφανώς στα μαύρα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Να τονίσουμε εδώ ότι οι άνθρωποι της επαρχίας, του οποίους συχνά κοροϊδεύουμε για την προφορά τους, είναι πιο κοντά στην Αρχαιοελληνική προφορά από ό,τι εμείς οι άνθρωποι της πόλεως.

Η Ελληνική γλώσσα επιβλήθηκε αβίαστα (στους Λατίνους) και χάρη στην μουσικότητά της.

Όπως γράφει και ο Ρωμαίος Οράτιος «Η Ελληνική φυλή γεννήθηκε ευνοημένη με μία
γλώσσα εύηχη, γεμάτη μουσικότητα».

F. Pessoa: ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΝΑ ΟΝΕΙΡΕΥΕΣΑΙ ΚΑΛΑ

Να αναβάλλεις τα πάντα. Ποτέ δεν πρέπει να κάνουμε σήμερα ό,τι μπορούμε μια χαρά να αμελήσουμε να κάνουμε κι αύριο.

Δεν είναι καν ανάγκη να κάνουμε οτιδήποτε, ούτε σήμερα ούτε αύριο.

Μη σκέφτεσαι ποτέ αυτό που πρόκειται να κάνεις. Μην το κάνεις.

Να ζεις τη ζωή σου. Όχι να ζει αυτή εσένα.

Μέσα στην αλήθεια και το σφάλμα, μέσα στην απόλαυση και την πλήξη, να είσαι αυτό που πραγματικά είσαι. Ο μόνος τρόπος να τα καταφέρεις είναι να ονειρεύεσαι, γιατί η πραγματική ζωή σου, η ανθρώπινη ζωή σου, είναι αυτή που όχι μόνο δεν ανήκει σε σένα, αλλά ανήκει στους άλλους. Θα αντικαταστήσεις λοιπόν τη ζωή με το όνειρο, και η μόνη σου φροντίδα θα είναι να ονειρεύεσαι στην εντέλεια. Σε καμιά απ’ τις πράξεις της πραγματικής ζωής, απ’ τη γέννηση ως το θάνατο, δεν ενεργείς στ’ αλήθεια εσύ: ενεργούν άλλοι πάνω σου. Δεν ζεις· απλώς σε ζουν.

Γίνε στα μάτια των άλλων μια αλλόκοτη σφίγγα. Κλείσου, χωρίς όμως να βροντήσεις την πόρτα πίσω σου, μέσα στον φιλντισένιο πύργο σου. Κι αυτός ο φιλντισένιος πύργος είσαι εσύ ο ίδιος.

Κι αν έρθουν και σου πουν πως όλα αυτά είναι ψεύτικα και παράλογα, μην πιστέψεις τίποτα. Αλλά μην πιστέψεις ούτε αυτά που σου λέω, γιατί δεν πρέπει να πιστεύουμε σε τίποτα.

Να περιφρονείς τα πάντα, αλλά με τέτοιον τρόπο που αυτή η περιφρόνηση να μη σ’ ενοχλεί. Μην πιστέψεις ότι η περιφρόνησή σου σε καθιστά ανώτερο. Όλη η τέχνη της ευγενούς περιφρόνησης βρίσκεται εκεί.

FERNANDO PESSOA, Εγώ και οι “άλλοι”

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Οι ανήθικοι άνθρωποι κατά βάση είναι δυστυχισμένοι

Σε αντίθεση με τις περισσότερες θρησκείες και άλλα ηθικά συστήματα, η αριστοτελική ηθική είναι εκπληκτικά μη επικριτική απέναντι στους ανήθικους ανθρώπους, γιατί ο Αριστοτέλης βλέπει ότι κατά βάση είναι δυστυχισμένοι. Οι ανήθικοι άνθρωποι βιώνουν πάντα εσωτερική σύγκρουση. Κάνουν ό,τι τους ευχαριστεί, αλλά ταυτόχρονα γνωρίζουν ότι η επιδίωξη της ευχαρίστησης αυτής καθαυτήν δεν οδηγεί στην ευτυχία. Εσωτερικές συγκρούσεις βιώνουν και οι άνθρωποι που γνωρίζουν ποιο είναι το σωστό, αλλά παρεμποδίζονται στην εφαρμογή του «από δειλία ή οκνηρία».

Ο Αριστοτέλης, ο οποίος στην τέταρτη δεκαετία της ζωής του ζούσε πολύ κοντά στη δεσποτική οικογένεια του Μακεδόνα βασιλιά, του αδίστακτου Φιλίππου Β και των δολοπλόκων συζύγων, των παλλακίδων και των υπασπιστών που τον πλαισίωναν, παλεύοντας όλοι για μια θέση στην αυλή του, φαίνεται ότι είχε παρατηρήσει ενδελεχώς τη δυστυχία των ανήθικων ανθρώπων. Γνώριζε κατά συρροή εγκληματίες που απλώς αυτοκτονούσαν. Παρακολουθούσε κακούς ανθρώπους «που αναζητούν ανθρώπους τους οποίους μπορούν να συναναστραφούν και αποφεύγουν τη συντροφιά του εαυτού τους, επειδή όταν είναι μόνοι τους θυμούνται πολλά και φοβερά πράγματα του παρελθόντος και αναμένουν τα ίδια για το μέλλον, ενώ με τη συντροφιά άλλων ανθρώπων μπορούν να ξεχάσουν». Αυτοί οι δυστυχισμένοι διεφθαρμένοι άνθρωποι, που δεν αντέχουν να μείνουν μόνοι, με τον εαυτό τους, δεν μπορούν να βιώσουν απόλυτα «τις χαρές και τις λύπες τους, καθώς η ψυχή τους επαναστατεί». 

Νιώθουν λες και το σώμα τους είναι κομμένο στα δύο. Απολαμβάνουν να υπερηφανεύονται για τα κατορθώματά τους για λίγα λεπτά, αλλά «αμέσως μετά το μετανιώνουν και εύχονται να μην είχαν δοκιμάσει την ευχαρίστηση. Γιατί οι κακοί άνθρωποι πάντα αλλάζουν γνώμη». Ο Λέων Τολστόι, που είχε μελετήσει την αρχαιοελληνική λογοτεχνία και φιλοσοφία, μάλλον είχε διαβάσει Αριστοτέλη, όπως φαίνεται στην αρχή του έργου του Άννα Καρένινα (1877) από την παρατήρηση: “Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους· αλλά κάθε δυστυχισμένη οικογένεια είναι δυστυχισμένη με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο.” Γιατί ο Αριστοτέλης είχε υποστηρίξει ότι το “καλό είναι απλό, ενώ το κακό έχει πολλές μορφές και επίσης ο καλός άνθρωπος είναι πάντα ίδιος και δεν αλλάζει χαρακτήρα, ενώ ο κακός και ο ανόητος είναι αρκετά διαφορετικοί το βράδυ από ό,τι ήταν το πρωί”. Δεν έχει γίνει ποτέ καλύτερη ανατομή της ποικιλόμορφης ψυχολογικής δυστυχίας που οι ανήθικοι προκαλούν στον εαυτό τους λόγω της ασυνέπειας στην ίδια τη συμπεριφορά τους.

Ηγέτης γεννιέσαι ή γίνεσαι;

O Ξενοφών (Αθηναίος ιστορικός συγγραφέας και σωκρατικός φιλόσοφος, 354 π.Χ.) ήταν λοιπόν ο πρώτος που όρισε την Δεσποτική, την σημερινή δηλαδή, ηγεσία. Ο Ξενοφών προβάλλει ως ιδεατό ηγέτη αυτόν που εμφορείται από υψηλές αξίες , όπως είναι η ευγένεια, η επιείκεια, το πατρικό ενδιαφέρον και η φροντίδα για το στράτευμα του • οι αξίες αυτές σε συνδυασμό με τη δύναμη, την πειθαρχία, το σθένος του, τόσο σε ηθικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο, τον καθιστούν πρότυπο ανθρώπινης αρετής και τελειότητας. Σύμφωνα με τον Ξενοφών, μία αυτοκρατορία μπορεί να οδηγηθεί στην ακμή με την καλοσύνη αλλά και το δεσποτισμό του ηγέτη της.

Τέλος, αναφερόμενος στις αρετές του Αγησιλάου ως ανθρώπου και αρχηγέτη, επαινεί τη σοφία, τη δικαιοσύνη, το θάρρος, την ανδρεία, τον αυτοέλεγχο, την ευσέβεια, την προνοητικότητα και την ευγένεια του. Επίσης, δίνει έμφαση σε δύο βασικές αρχές ,που πρέπει να διέπουν κάθε ηγέτη, το προνοείν και το φιλοπονείν. Για τον Αγησίλαο έγραψε επίσης ότι: “Στις καλές μέρες μπορούσε να κάνει κάτι με σύνεση, στις δύσκολες όμως καταστάσεις μπορούσε να είναι τολμηρός”. ενώ στην “Λακεδαιμονίων Πολιτεία” πιστεύει “ότι δεν προέκυψε κανένα πρόβλημα κατά την εφαρμογή, γιατί δεν υπήρχε τίποτε που να μην είχε προβλεφθεί”.

Ηγέτης γεννιέσαι ή γίνεσαι; Ας ανατρέξουμε για λίγο πίσω στον Πλάτωνα, ο οποίος αναγάγει την ηγεσία σε επιστήμη. Ο Πλάτωνας (427 – 347 π.Χ.) ακολουθεί μία εξελικτική πορεία για να μας απαντήσει στο ερώτημα αν ο ηγέτης γεννιέται ή γίνεται. Συγκεκριμένα, στο έργο του “Μένωνα” υποστηρίζει ότι οι αρετές φρόνηση, σωφροσύνη, δικαιοσύνη και ανδρεία αποτελούν ορθογνωμία της ηγεσίας και δεν διδάσκονται (έμφυτα). Θεωρία γνωρισμάτων( Traittheory) 1948 παραθέτει τα έμφυτα χαρακτηριστικά κατάλληλα για έναν ηγέτη – κοινωνικό υπόβαθρο, χαρακτηριστικά προσωπικότητας, χαρακτηριστικά ευφυΐας, χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τα καθήκοντα, κοινωνικά χαρακτηριστικά. Τέλος, στο έργο του “Αλκιβιάδης” δηλώνει ότι όποιος κατέχει την επιστήμη της ηγεσίας μπορεί να την διδάξει και να την μεταδώσει και σε άλλους που πληρούν κάποιες έμφυτες προϋποθέσεις (επίκτητα).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ – Η ΗΓΕΣΙΑ ΠΡΟΎΠΟΘΕΤΕΙ ΚΑΠΟΙΑ ΕΜΦΥΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΛΛΑ ΕΠΙΔΕΧΕΤΑΙ ΚΑΙ ΕΠΙΚΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΗΓΕΤΗ.

Χαρακτηριστική υπήρξε η συμβολή των ερευνητών του Πανεπιστημίου της πολιτείας του Oχάιο (Ηοuse κ.ά., 2004) και του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν (Lussier R.N & Αchua C.F, 2010) όπου δόθηκε έμφαση στη συμπεριφορά του ηγέτη και όχι στα γνωρίσματά του (θεωρία ατομικών χαρακτηριστικών) καταλήγοντας στο ότι ο συνδυασμός και των δύο διαστάσεων μας οδηγεί σε ένα αποτελεσματικότερο μοντέλο ηγεσίας. Ηγέτες Κατά καιρούς αναδείχθηκαν πολλοί ηγέτες, οι οποίοι καθόρισαν την ιστορική εξέλιξη με την προσωπικότητα, τις αποφάσεις και τις ενέργειές τους.

Στοιχεία της προσωπικότητας του ηγέτη: Ο Raymond Cattell, ένας από τους πρωτοπόρους μελετητές της προσωπικότητας, ανέπτυξε μια θεωρία περί Ηγετικού Δυναμικού. Η θεωρία αυτή, η οποία βασίστηκε σε μία μελέτη για τη στρατιωτική ηγεσία, χρησιμοποιείται σήμερα για τον καθορισμό των γνωρισμάτων που διακρίνουν έναν ικανό ηγέτη.

Αυτά είναι:

Συναισθηματική σταθερότητα
Κυριαρχία
Ενθουσιασμός
Ευσυνειδησία
Κοινωνική τόλμη
Πειθαρχημένη σκέψη
Αυτοεπιβεβαίωση
Ορμητικότητα

Πέρα από αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά, οι ηγέτες του σήμερα πρέπει να αναπτύξουν ιδιότητες οι οποίες θα τους βοηθήσουν να παροτρύνουν τους άλλους και να τους οδηγήσουν προς νέες κατευθύνσεις. Οι ηγέτες του μέλλοντος πρέπει να είναι ικανοί να οραματιστούν το μέλλον και να πείσουν και τους υπόλοιπους ότι το όραμά τους αξίζει να επιδιωχθεί.

Για να συμβεί αυτό, πρέπει να αναπτύξουν τα εξής γνωρίσματα:

Ενεργητικότητα
Διορατικότητα
Ωριμότητα
Ομαδικό πνεύμα
Ενσυναίσθηση

Λέγει ο Σωκράτης: «Για να αποκτήσει κάποιος το χάρισμα της ηγεσίας απαιτείται όχι μόνον εκπαίδευση και κατάλληλη προδιάθεση αλλά και να εμπνέεται αυτός από το αγαθόν.»

Πώς οι αρχαίοι αντιμετώπιζαν τις προσβολές

Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι ήταν πραγματικοί ήρωες, αλλά δεν ήξεραν τίποτα για την ιπποτική τιμή. Η δική τους μονομαχία δεν είχε καμία σχέση με τον τρόπο ζωής των ευγενών, ήταν απλώς ένα θέαμα με μισθοφόρους μονομάχους, σκλάβους καταδικασμένους σε θάνατο και εγκληματίες, που στέλνονταν στην αρένα, μαζί με άγρια θηρία, για να διασκεδάσουν τους Ρωμαίους.

Όταν επικράτησε ο χριστιανισμός, τα θεάματα με τους μονομάχους καταργήθηκαν και αντικαταστάθηκαν αργότερα από τη μονομαχία, που ήταν ο τρόπος επίλυσης των διαφορών μέσω της θεοδικίας. Αν η μάχη μεταξύ των μονομάχων ήταν μια βάρβαρη θυσία στον βωμό της επιθυμίας για εντυπωσιακά θεάματα, οι μονομαχίες είναι μια βάρβαρη θυσία στον βωμό των προκαταλήψεων – όπου δεν θυσιάζονται εγκληματίες, δούλοι και αιχμάλωτοι, αλλά οι ευγενείς και οι ελεύθεροι άνθρωποι. 

Πάμπολλα στοιχεία του χαρακτήρα των αρχαίων δείχνουν ότι ήταν απολύτως απαλλαγμένοι από τέτοιες προκαταλήψεις. Για παράδειγμα, όταν ένας Τεύτονας αρχηγός κάλεσε τον Μάριο σε μονομαχία, εκείνος του πρότεινε, αν είχε βαρεθεί τη ζωή του, να πάει να κρεμαστεί• παράλληλα, του παραχώρησε, αν ήθελε να μονομαχήσει, έναν βετεράνο μονομάχο.

Ο Πλούταρχος αναφέρει στον βίο του Θεμιστοκλή ότι κάποτε ο επικεφαλής του στόλου, ο Ευρυβιάδης, σήκωσε το ραβδί του για να τον χτυπήσει• τότε ο Θεμιστοκλής, αντί να τραβήξει το σπαθί του, είπε απλά: Πάταξον μέν ούν, άκουσον δέ [«Χτύπησέ με, αλλά άκουσέ με»]. Πόσο οικτρά πρέπει να απογοητεύεται ο αναγνώστης, εάν είναι άνθρωπος της τιμής, ανακαλύπτοντας ότι δεν αναφέρεται πουθενά ότι οι Αθηναίοι αξιωματικοί αρνήθηκαν μαζικά να υπηρετούν υπό τον Θεμιστοκλή μετά από αυτή την απάντηση!

Ο Πλάτωνας σε ένα σημείο των Νόμων αναφέρεται εκτενώς στην αικία, την προσβλητική συμπεριφορά, όπου και φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι αρχαίοι δεν συνέδεαν ούτε στο παραμικρό το αίσθημα της τιμής με αυτά τα ζητήματα. Μια φορά, όταν κάποιος κλότσησε το Σωκράτη, η ανεκτικότητά του προκάλεσε την απορία ενός από τους φίλους του. «Αν με κλοτσούσε ένας γάιδαρος» είπε ο Σωκράτης «θα έπρεπε να νιώσω αδικημένος;». Και κάποια άλλη φορά, όταν τον ρώτησαν «Αυτός δεν σε προσέβαλε και σου φέρθηκε άσχημα;» εκείνος απάντησε: «Όχι, τίποτα απ’ όσα λέει δεν με αφορά.

Ο Στοβαίος έχει διασώσει ένα εκτενές χωρίο του Μουσώνιου, στο οποίο φαίνεται πώς οι αρχαίοι αντιμετώπιζαν τις προσβολές. Δεν γνώριζαν καμία άλλη μορφή αποκατάστασης της προσβολής εκτός από εκείνη που όριζε ο νόμος, και οι σοφοί άνθρωποι περιφρονούσαν ακόμη κι αυτή. Αν ένας Έλληνας δεχόταν ένα χαστούκι, μόνο μέσω του νόμου θα δικαιωνόταν, όπως αναφέρεται και στον Γοργία του Πλάτωνα, όπου υπάρχει και η γνώμη του Σωκράτη πάνω στο θέμα αυτό. Το ίδιο βλέπουμε και σε μια αναφορά του Γέλλιου για κάποιον Λούκιο Βεράτιο, ο οποίος είχε το θράσος να χαστουκίζει Ρωμαίους πολίτες στον δρόμο χωρίς καμιά αιτία• για να αποφύγει όμως ενδεχόμενες συνέπειες, είχε μαζί του έναν δούλο με μια τσάντα γεμάτη νομίσματα, ο οποίος πλήρωνε επιτόπου στους έκπληκτους παθόντες το ασήμαντο ποσό που όριζε ο νόμος.

Ο Κράτης, ο περίφημος κυνικός φιλόσοφος, δέχτηκε ένα τόσο δυνατό χαστούκι από τον Νικόδρομο τον μουσικό, που το πρόσωπό του πρήστηκε και μελάνιασε. Τότε έβαλε μια μικρή ταμπέλα στο μέτωπό του με την επιγραφή Νικόδρομος εποίει [‘Εργο του Νικόδρομου], κάτι που επέφερε τον χλευασμό για τον μουσικό, ο οποίος είχε φερθεί με τόση βαρβαρότητα στον άνθρωπο που όλη η Αθήνα τιμούσε σαν εφέστιο θεό. Και σε ένα γράμμα στον Μελήσιππο, ο Διογένης από τη Σινώπη αναφέρει ότι τον ξυλοφόρτωσαν μεθυσμένοι νεαροί Αθηναίοι, αλλά προσθέτει ότι πρόκειται για ασήμαντο ζήτημα.

Και ο Σενέκας, επίσης, αφιερώνει τα πέντε τελευταία κεφάλαια του έργου του De constantίa sapientίs σε μια εκτενή συζήτηση πάνω στο θέμα της προσβολής (contumelia), με στόχο να δείξει ότι ένας σοφός άνθρωπος θα την παραβλέψει. Στο κεφάλαιο 14 διερωτάται: «Τι κάνει ένας σοφός άντρας αν τον χτυπήσουν; Ό,τι έκανε και ο Κάτωνας όταν κάποιος τον χτύπησε στο στόμα. Δεν οργίστηκε, ούτε εκδικήθηκε την προσβολή, ούτε καν ανταπέδωσε το χτύπημα• απλώς το αγνόησε».

«Αυτοί όμως ήταν φιλόσοφοι» λέτε εσείς οι άνθρωποι της τιμής. Και εσείς τι είστε; Ανόητοι; Ακριβώς.

Ο ψεύτης ζει με τον φόβο ότι θα χάσει τον έλεγχο των πραγμάτων

Ο ψεύτης ζει με τον φόβο ότι θα χάσει τον έλεγχο των πραγμάτων. Δεν θέλει ούτε και μπορεί να έχει μια προσωπική σχέση χωρίς να τη χειραγωγεί, καθώς το να είναι τρωτός απέναντι σε ένα άλλο πρόσωπο ισοδυναμεί για τον ίδιο με απώλεια του ελέγχου.

Ο ψεύτης έχει πολλούς φίλους, ζει όμως μια ζωή μεγάλης μοναξιάς. Συχνά υποφέρει από αμνησία. Η αμνησία είναι η σιωπή του υποσυνείδητου. Το να ψεύδεται κανείς σταθερά, έχοντάς το ως έναν τρόπο ζωής, σημαίνει ότι χάνει κάθε επαφή με το υποσυνείδητο. Είναι σα να παίρνει υπνωτικά χάπια, που βέβαια φέρνουν ύπνο αλλά εξαλείφουν τη ζωή.

Το υποσυνείδητο θέλει αλήθεια και σταματάει να μιλάει σε όσους θέλουν κάτι άλλο πιο πολύ από την αλήθεια.

Δεν υπάρχει τίποτε απλό ή εύκολο σχετικά με αυτή την ιδέα. Δεν υπάρχει «η αλήθεια», «μια αλήθεια: η αλήθεια δεν είναι ένα πράγμα ή ένα σύστημα. Είναι μία αυξανόμενη πολυπλοκότητα.

Το μοτίβο ενός χαλιού είναι μια επιφάνεια. Αν κοιτάξουμε όμως προσεκτικά, ή όταν μάθουμε να υφαίνουμε, μαθαίνουμε να διακρίνουμε τις μέχρι εκείνη τη στιγμή αόρατες μικροσκοπικές μπλεγμένες κλωστές στο συνολικό μοτίβο, τους κόμπους στην κάτω πλευρά του χαλιού. Να γιατί η προσπάθεια να μιλάει κανείς με ειλικρίνεια είναι τόσο σημαντική.

Τα ψέματα συνήθως είναι προσπάθειες που αποσκοπούν να κάνουν το καθετί απλούστερο -για τον ψεύτη- απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα ή θα έπρεπε να είναι.

Το υποσυνείδητο θέλει αλήθεια, όπως και το σώμα. Η πολυπλοκότητα και ο πλούτος των ονείρων προέρχονται από την πολυπλοκότητα και τον πλούτο του υποσυνείδητου που αγωνίζεται να πραγματοποιήσει αυτή την επιθυμία.

Οι δυνατότητες που υπάρχουν ανάμεσα σε δύο ανθρώπους ή μεταξύ μιας ομάδας ανθρώπων, είναι ένα είδος αλχημείας. Είναι, οι δυνατότητες αυτές, το πιο ενδιαφέρον πράγμα στη ζωή. Ο ψεύτης είναι κάποιος που χάνει συνεχώς από τα μάτια του αυτές τις δυνατότητες. Όταν οι σχέσεις καθορίζονται από τη χειραγώγηση, από την ανάγκη για έλεγχο, μπορεί να έχουν ένα θλιβερό στοιχείο δράματος με συχνούς διαπληκτισμούς, όμως παύουν να έχουν ενδιαφέρον. Είναι μονότονα επαναλαμβανόμενες, καθώς το σοκ των ανθρώπινων δυνατοτήτων έχει πάψει να αντηχεί μέσα από αυτές.

Το ψέμα είναι ο συντομότερος δρόμος στην προσωπικότητα του άλλου. Αντίθετα, η ειλικρίνεια δεν είναι κάτι που πηγάζει λάμποντας από μόνο του, πρέπει να δημιουργηθεί με προσπάθεια μεταξύ των ανθρώπων.

Η ειλικρίνεια, παντού και πάντοτε, σημαίνει αυξημένη πολυπλοκότητα. Όμως είναι μια κίνηση σε εξέλιξη.

Παράξενες τετραπλές έλικες DNA απεικονίστηκαν για πρώτη φορά σε κύτταρα

Υπάρχει μια παραλλαγή με τέσσερις έλικες στο DNA, ένα σπάνιο μόριο που εμφανίζεται συχνότερα στα καρκινικά κύτταρα.

Μελέτη που δημοσιεύεται στο Nature Communications απαθανατίζει για πρώτη φορά τετραπλές έλικες DNA σε ζωντανά ανθρώπινα κύτταρα, και ταυτόχρονα προσφέρει ένα νέο εργαλείο για τη μελέτη του ασυνήθιστου μορίου.

Το DNA αποτελείται συνήθως από δύο αλυσίδες χημικών βάσεων που ενώνονται κατά μήκος και συστρέφονται σε έλικα. Σε εργαστηριακές συνθήκες είναι δυνατόν να παραχθούν μόρια DNA σε άλλα, πιο εξωτικά σχήματα, τα οποία όμως ουδέποτε έχουν ανιχνευθεί σε ζωντανά κύτταρα.

Τα μόρια τετραπλής έλικας, γνωστά και ως G4, είναι ίσως η σημαντικότερη εξαίρεση, καθώς έχει διαπιστωθεί ότι σχηματίζονται με φυσικό τρόπο στα κύτταρα των ανθρώπων και άλλων ειδών.

Τα G4 εντοπίζονται συχνά στα καρκινικά κύτταρα, μια διαπίστωση που δημιουργεί υποψίες ότι εμπλέκονται στον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων. Είναι όμως πιθανό ότι οι τετραπλές αλυσίδες παίζουν κι άλλους ρόλους στα κύτταρα, όπως το να ρυθμίζουν την έκφραση των γονιδίων.

«Η αλλαγή του σχήματος του DNA έχει τεράστιες συνέπειες για βιολογικές διαδικασίες όπως η ανάγνωση, η αντιγραφή και η έκφραση της γενετικής πληροφορίας» λέει ο Μπεν Λιούις, μέλος της ερευνητικής ομάδας στο Imperial College του Λονδίνου.

«Αν και υπάρχουν ενδείξεις ότι τα G4 παίζουν σημαντικό ρόλο σε ένα μεγάλο εύρος ζωτικών διαδικασιών, αυτό που έλειπε ήταν η δυνατότητα άμεσης απεικόνισης αυτών των δομών σε ζωντανά κύτταρα».

Τα μόρια G4 είναι σπάνια και είναι δύσκολο να τα ξεχωρίσει κανείς από τις συνηθισμένες διπλές έλικες. Ο Λιούς παρομοιάζει το πρόβλημα με το «να ψάχνεις μια βελόνα στα άχυρα, μόνο που σε αυτή την περίπτωση η βελόνα είναι κι αυτή φτιαγμένη από άχυρο».

Τη λύση έδωσε ένας χημικός ανιχνευτής με την ονομασία DAOTA-M2, ο οποίος φθορίζει (εκπέμπει φως) όταν συνδεθεί με τα G4.

Ο ανιχνευτής αφενός επέτρεψε την άμεση απεικόνιση των G4, αφετέρου άνοιξε το δρόμο για τη μελέτη της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα G4 και τις «ελικάσες», μόρια που ξετυλίγουν τις έλικες του DNA προκειμένου να διαβαστούν οι πληροφορίες των γονιδίων. Τα πειράματα έδειξαν ότι η αφαίρεση αυτών των μορίων οδηγεί σε αύξηση των G4, ένδειξη ότι οι ελικάσες με κάποιο τρόπο αποδομούν τις τετραπλές έλικες.

Η μελέτη σίγουρα δεν λύνει το μυστήριο της τετραπλής έλικας, προσφέρει όμως ένα ερευνητικό εργαλείο για τη μελέτη της: ο χημικός ανιχνευτής DAOTA-M2 εκτοπίζεται και παύει θα φθορίζει όταν το G4 συνδεθεί με κάποιο άλλο μόριο, κάτι που σημαίνει ότι είναι πλέον δυνατό να μελετηθούν οι αλληλεπιδράσεις της τετραπλής έλικας με άλλα συστατικά του κυττάρου.

Οι μελέτες στο Imperial College συνεχίζονται για την τελειοποίηση της τεχνικής, λένε οι ερευνητές.

Πολυεθνικός Απολυταρχισμός

'Eνα δυστοπικό χολιγουντιανό κλισέ απεικονίζει μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες ως δεσποτικούς εκμεταλλευτές που ελέγχουν την κοινωνία και χειρίζονται τα άτομα για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Σκεφτείτε το «Alien». Σκεφτείτε το «Blade Runner». Σκεφτείτε το «Robocop».

Πάντα σκεφτόμουν ότι αυτή η πλοκή των εγκληματικών εταιρειών ήταν υπερβολή. Οι ελεύθερες κοινωνίες δεν θα άφηναν ποτέ, υπέθετα, την προσωπική ελευθερία στον έλεγχο μεγάλων εταιρειών. Αλλά πρόσφατες εξελίξεις με έχουν πείσει ότι ήμουν λάθος.

Οι μεγάλες επιχειρήσεις ασκούν όλο και μεγαλύτερο έλεγχο επί των ζωών μας και καθιερώνουν τους δικούς τους ημικρατικούς νόμους. Και, όπως φαίνεται, η εταιρική ηγεμονία δεν έχει να κάνει τόσο με την μεγιστοποίηση κερδών -όπως στην πλοκή των ταινιών- όσο επιβάλλει μερικές «woke» (μαρξιστικές) πολιτισμικές και τεχνοκρατικές ορθοδοξίες.

Σκεφτείτε τι έγινε το 2015, όταν η Ιντιάνα πέρασε τον Νόμο Επανάκτησης Θρησκευτικής Ελευθερίας (ΝΕΘΕ). Οι πιο ισχυρές εταιρείες της χώρας απείλησαν να κόψουν δεσμούς με την πολιτεία, ισχυριζόμενες ότι ο νόμος θα επέτρεπε την διάκριση κατά της LGBT κοινότητας. Ανήσυχοι για μια τεράστια απώλεια επιχειρηματικών ευκαιριών, ένας δεύτερος νόμος ψηφίστηκε σύντομα, που μείωνε σημαντικά την εμβέλεια προστασίας του ΝΕΘΕ.

Η ίδια συνταγή εφαρμόστηκε από εταιρικούς επικεφαλής το 2016, όταν η Βόρεια Καρολίνα ψήφισε νόμο που απαιτούσε ανθρώπους που χρησιμοποιούν τουαλέτες κυβερνητικών κτηρίων να χρησιμοποιούν τους χώρους που αντιστοιχούν στο βιολογικό τους φύλο. «Φανατισμός!» ούρλιαξαν οι πολιτισμικοί επιβλέποντες – πολλοί εκ των οποίων κάνουν χαρούμενα δουλειές με τους Κινέζους κομμουνιστές που αφαιρούν τα όργανα των πολιτικών κρατουμένων Φάλουν Γκονγκ. Σύντομα, η πολιτειακή νομοθεσία υπέκυψε στην πίεση και περιόρισε σημαντικά τον νόμο.

Η έλευση της COVID-19 προσέθεσε πολύ βάρος στην δύναμη των μεγάλων εταιρειών ώστε να μπορούν να επιβάλλουν κυβερνητικά μέτρα.

Πρώτον, ήταν ιδιωτικές εταιρείες που απαίτησαν μάσκες να φοριούνται από όλους τους πελάτες, είτε το απαιτούσε ο νόμος είτε όχι. Δεδομένης της πιθανότητας απόδοσης ευθύνης, που οι προστατευτικές μάσκες μπορεί να φέρουν στους εργαζομένους και στις έκπληκτες συμπεριφορές πολλών αγοραστών, οι απαιτήσεις μασκοφορίας είναι μια μεγάλη εισβολή στην προσωπική ελευθερία. Αλλά αυτοί οι κανόνες καθιέρωσαν την αρχή ότι είναι σωστό για τον ιδιωτικό τομέα να επιβάλλει δημόσια υγειονομικά μέτρα, και «εθελοντικές» οδηγίες.

Συνεπώς, δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει ότι υπάρχουν σοβαρές προτάσεις να επιτραπεί στον ιδιωτικό τομέα (ελεύθερη αγορά) να ενθαρρύνει την χρήση εμβολίου, απαιτώντας από εμάς να έχουμε «διαβατήρια εμβολιασμού» που θα αποδεικνύουν ότι λάβαμε την ένεση COVID-19 πριν μας επιτραπεί να ψωνίσουμε, να ταξιδέψουμε και να πάμε σε συναυλίες ή αθλητικούς αγώνες.

Σκεφτείτε το. Αντί να διακινδυνεύσουν πολιτική επίκριση λόγω του ότι η κυβέρνηση εκδίδει κανονισμούς υποχρεωτικού εμβολιασμού, μπορούν απλώς ν’ αφήσουν τις εταιρείες να το κάνουν.

Απολυταρχισμός ιδιωτικού τομέα

Αλλά βρισκόμαστε σε μια κρίση δημοσίας υγείας. Ναι, το ξέρω. Αλλά ο απολυταρχισμός ιδιωτικού τομέα δεν θα τελειώσει με την αποδυνάμωση της πανδημίας. 'Ηδη, μέλη της άρχουσας τάξης προτείνουν παρόμοιες στρατηγικές που περιορίζουν την ελευθερία, να εφαρμοστούν ως μέσο καταπολέμησης της «κλιματικής κρίσης».

Οι μεγάλοι και τρανοί του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (ΠΟΦ), για παράδειγμα, εξήγησαν σε στήλη του Ιουνίου ότι το «θετικό» της πανδημίας ήταν πως η συμμόρφωσή μας στα μέτρα για την COVID-19 έδειξε «πόσο γρήγορα μπορούμε να κάνουμε ριζοσπαστικές αλλαγές στον τρόπο ζωής μας». Όταν ακούς τέτοια λόγια, ψάξε την πηγή και τρέξε στα βουνά!

Για να ενθαρρύνει ακόμα μεγαλύτερη δημόσια δουλικότητα, το ΠΟΦ εκκίνησε το «Πρόγραμμα Great Reset» ώστε να αλλάξει «κάθε πτυχή των κοινωνιών μας και των οικονομιών μας, από την εκπαίδευση έως τις κοινωνικές συμβάσεις και τις εργασιακές συνθήκες» με «κάθε βιομηχανία, από το πετρέλαιο και το αέριο έως την τεχνολογία, μεταμορφωμένη».

Παρομοίως, ο γκουρού της πανδημικής καταπολέμησης δρ. Φαούτσι προέτρεψε για επαναχτίσιμο «της δομής της ανθρώπινης ύπαρξης, από πόλεις και σπίτια έως χώρους εργασίας, έως την ύδρευση και το αποχετευτικό σύστημα, έως χώρους αναψυχής και συγκεντρώσεων». Αυτά τα γιγαντιαία προγράμματα δεν θα φέρονταν εις πέρας κυρίως από την κυβέρνηση, αλλά, σε πολύ μεγάλο βαθμό, γίνονταν προσπάθειες για αυτά και να επιβάλλονται από τον ιδιωτικό τομέα.

Αυτή η αναδυόμενη εταιρειοκρατία ήδη κάνει επίδειξη δύναμης. Το Youtube αρνείται να αναρτά βίντεο επιστημόνων με ετερόδοξες απόψεις για την καταπολέμηση της COVID-19 με ολικά κλεισίματα. Το Facebook έχει απαγορεύσει την συλλογή χρημάτων και την διαφήμιση για σκοπούς και ιδέες που το woke εργασιακό του δυναμικό βρίσκει ενοχλητικές. Το Twitter άσκησε λογοκρισία σε ένα έγκυρο και ελέγξιμα αληθινό δημοσιογραφικό άρθρο της New York Post για τις επιχειρηματικές συναλλαγές του Χάντερ Μπάιντεν, σε μια επιτυχή προσπάθεια να βοηθήσει τις πιθανότητες εκλογής του πατέρα του.

Δημιουργία κυβερνητικών κανόνων

Εν τω μεταξύ, ιδιωτικές εταιρείες έχουν αρχίσει να δημιουργούν τους δικούς τους ημικυβερνητικούς κανόνες, που έχουν προχωρήσει πολύ πέρα από την ήδη αναφερθείσα πίεση επί της Ιντιάνα και Βόρειας Καρολίνα.

Οι τράπεζες έχουν αρχίσει να εξοστρακίζουν νόμιμες αλλά αμφιλεγόμενες βιομηχανίες. Για παράδειγμα, η Τράπεζα της Αμερικής αρνείται να δανείσει χρήματα σε κατασκευαστές «επιθετικών όπλων» ως μια προσπάθεια του ιδιωτικού τομέα «να μειώσει τις επιθέσεις πυροβολισμού».

Τον τελευταίο Οκτώβριο, το οικονομικό μεγαθήριο JPMorgan ανακοίνωσε ότι θα πιέσει τους πελάτες του να συμμορφώσουν τις επιχειρηματικές τους πρακτικές με τους στόχους της Κλιματικής Συμφωνίας Παρισιού – αν και η επίσημη αμερικανική στάση εκείνου του καιρού ήταν η έξοδος από την συμφωνία.

Μπορούμε εύκολα να οραματιστούμε ακόμα ευρύτερα εταιρικά ιδεολογικά παραδείγματα επιβολής να εμφανίζονται στις ασφαλίσεις, στα μεσιτικά, στις κατασκευές και σε άλλους επιχειρηματικούς τομείς.

'Ολο αυτό είναι ανησυχητικά παρόμοιο με το δικτατορικό «σύστημα κοινωνικής πίστωσης» του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο χρησιμοποιεί υπολογιστικές τεχνολογίες αιχμής για να κατασκοπεύει τους πολίτες του. Συμμορφώσου με τα κρατικά διατάγματα και το ενοίκιο μπορεί να μειωθεί. Αν λάβεις πολλούς αρνητικούς βαθμούς αψηφώντας τους κομμουνιστικούς κανόνες, τότε μπορεί να υποστείς έξωση από τον ενοικιαζόμενο χώρο, να χάσεις την δουλειά σου, ή να μην μπορείς να χρησιμοποιήσεις μαζική συγκοινωνία.

Αν δεν είμαστε προσεκτικοί, οι μεγαλύτερες και ισχυρότερες εταιρείες του πλανήτη θα μπορέσουν να παγιώσουν έναν παρόμοιο απολυταρχισμό ιδιωτικού τομέα, όχι για να επιβάλουν υπακοή στο κράτος, αλλά συγκατάθεση σε κοινωνικές και πολιτισμικές ορθοδοξίες που υπαγορεύονται από «ειδικούς» και πολιτιστικούς «έχοντες επιρροή.» Και δεν θα υπάρχει τρόπος να «διώξεις τους απατεώνες», όπως μπορεί να γίνει σε δημοκρατική διακυβέρνηση, καθώς θα είναι απλά θέμα ιδιωτικών επιχειρήσεων που δημιουργούν τις δικές τους επιθυμητές επιχειρηματικές πρακτικές.

Εδώ είναι η ουσία: Αν πρόκειται να αποτρέψουμε την ελλοχεύουσα εταιρειοκρατία, θα πρέπει να έχουμε δυνατούς ελέγχους και περιορισμούς εξουσίας, που θα περιόριζαν την δύναμη των μεγάλων εταιρειών να μας επιβάλλουν πως θα συμπεριφερόμαστε σε ατομικό επίπεδο. Καλύτερα να δράσουμε νωρίς. Η ελευθερία που χάνεται είναι η δική μας.

G. W. Fr. Hegel: Φιλοσοφία και γλώσσα

Γκέοργκ Χέγκελ: Γλώσσα και σκέψη

§1

Ποιος είναι ο λόγος της φιλοσοφίας, κατά τον Χέγκελ; Ο λόγος που ομιλεί τη γλώσσα της δια-λεκτικής άρσης των αντιθέσεων της ζωής. Ετούτη η άρση σημαίνει ότι η φιλοσοφία δεν επιδιώκει μια τυπική ταυτότητα της ανθρώπινης σκέψης και μια εξίσου κατασκευασμένη, επινοημένη εξίσωση των πάντων με τα πάντα, αλλά την καλλιέργεια της πιο ζωντανής σχέσης ανάμεσα στις αντιθέσεις της ζωής· μιας σχέσης που επιτρέπει στους ανθρώπους να σκέπτονται το θετικό μέσα από τη δύναμη του αρνητικού. Πώς κατανοείται η δύναμη τούτη; Σε καμιά περίπτωση ως μια καταστροφική δύναμη, ως ο Μεφιστοφελής που παντού θέλει να βλέπει συντρίμμια ή να προκαλεί συμφορές, παρά ως η αναζωογονητική δύναμη ή ικανότητα του λόγου να φωτίζει τις διαφορές και τις λεπτές αποχρώσεις ανάμεσα σε ανθρώπους και πράγματα, να συλλαμβάνει κριτικά τις εσωτερικές τους αντιφάσεις και να αναδεικνύει την έννοια ή την ιδέα ως τη γλωσσική υπέρβαση των πιο ασαφών ή αδύναμων όψεων του πράγματος. Η γλωσσική τούτη υπέρβαση είναι η σκέψη που θέτει την υπέρβαση ως προσδιορισμένη άρνηση τινός και ανύψωσή του σε ένα ανώτερο ποιοτικό όλο. Το τελευταίο τούτο είναι το ρόδο της ανθρώπινης μοίρας, που σε κάθε στιγμή γυρεύει να μας συναντήσει και με χαμόγελο να μας προμηθεύσει το σπαθί, για να εξουδετερώνουμε τους γόρδιους δεσμούς, τους οποίους κάποιοι επιτήδειοι του δημόσιου βίου παρουσιάζουν ως αδήριτη αναγκαιότητα, ενώ στην πράξη τους κατασκευάζουν οι ίδιοι για να εκτρέπουν τα ισχυρά ρεύματα σκέψης και πράξης από τον αυτοκαθοριζόμενο δρόμο τους.

§2

Η γλώσσα έτσι εργάζεται με έννοιες για έναν ερωτηματικό προσανατολισμό της σκέψης, που θα υποβάλλει, κατά περίπτωση, το συμπτωματικό στην αναγκαιότητα του δια λόγου ελέγχου. Αυτή η γλώσσα χωρεί πάνω από ιδεολογικές ιχνογραφίες υπέρ του αλάθητου και δίνει τη δυνατότητα στη συνείδηση να ανακαλύπτει την πηγαία της αυθεντικότητα. Όσο η συνείδηση αφήνει την πηγαία της αυθεντικότητα να εκφράζεται και να μορφοποιείται περαιτέρω σε διανοηματικό λόγο αποδυναμώνει με δημιουργικό πάθος τη νωθρότητα της καθημερινής κουβέντας και αρχίζει να ενδιαφέρεται για τα πιο υψηλά επιτεύγματα του πνευματικού πολιτισμού. Μια τέτοια συνείδηση τότε, εάν κληθεί από τις περιστάσεις να υπηρετήσει το δημόσιο συμφέρον, δηλαδή εάν χρειάζεται να εκφραστεί ως πολιτική συνείδηση, δεν θα συγχέει τον ως άνω πολιτισμό με την αντικουλτούρα του σκυλάδικου, όπως συμβαίνει με τα αδηφάγα πολιτικά ερπετά της κοινωνικής και πολιτικής μας ζωής· απεναντίας θα βρίσκει το θάρρος της σκέψης να ρωτά και να διερωτάται τι είναι πολιτισμός, τι είναι αληθινό, τι είναι πολιτική κ.λπ. και κατ’ αυτό τον τρόπο να ανα-χωρεί για νέους κόσμους σκεπτόμενης δράσης και μάλιστα πολιτικής δράσης, η οποία θα εισχωρεί στη νοηματική ρίζα των πραγμάτων και δεν θα εγκαθιστά σε υπουργικούς θώκους αντιαισθητικούς θαμώνες των πιο σκοτεινών καπηλειών ή "αυλικούς με τερατώδεις προσωπίδες", έτοιμους να μετατρέψουν την πατρίδα τους σε "τόπο βοσκής για τις γκαμούζες" (Σεφέρης).

ΠΛΑΤΩΝ: Πρωταγόρας (323a-324d)

Ἵνα δὲ μὴ οἴῃ ἀπατᾶσθαι ὡς τῷ ὄντι ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς, τόδε αὖ λαβὲ τεκμήριον. ἐν γὰρ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς, ὥσπερ σὺ λέγεις, ἐάν τις φῇ ἀγαθὸς αὐλητὴς εἶναι, ἢ ἄλλην ἡντινοῦν τέχνην ἣν μή ἐστιν, ἢ καταγελῶσιν [323b] ἢ χαλεπαίνουσιν, καὶ οἱ οἰκεῖοι προσιόντες νουθετοῦσιν ὡς μαινόμενον· ἐν δὲ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν τῇ ἄλλῃ πολιτικῇ ἀρετῇ, ἐάν τινα καὶ εἰδῶσιν ὅτι ἄδικός ἐστιν, ἐὰν οὗτος αὐτὸς καθ᾽ αὑτοῦ τἀληθῆ λέγῃ ἐναντίον πολλῶν, ὃ ἐκεῖ σωφροσύνην ἡγοῦντο εἶναι, τἀληθῆ λέγειν, ἐνταῦθα μανίαν, καί φασιν πάντας δεῖν φάναι εἶναι δικαίους, ἐάντε ὦσιν ἐάντε μή, ἢ μαίνεσθαι τὸν μὴ προσποιούμενον [δικαιοσύνην]· ὡς ἀναγκαῖον [323c] οὐδένα ὅντιν᾽ οὐχὶ ἁμῶς γέ πως μετέχειν αὐτῆς, ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις.

Ὅτι μὲν οὖν πάντ᾽ ἄνδρα εἰκότως ἀποδέχονται περὶ ταύτης τῆς ἀρετῆς σύμβουλον διὰ τὸ ἡγεῖσθαι παντὶ μετεῖναι αὐτῆς, ταῦτα λέγω· ὅτι δὲ αὐτὴν οὐ φύσει ἡγοῦνται εἶναι οὐδ᾽ ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου, ἀλλὰ διδακτόν τε καὶ ἐξ ἐπιμελείας παραγίγνεσθαι ᾧ ἂν παραγίγνηται, τοῦτό σοι μετὰ τοῦτο πειράσομαι ἀποδεῖξαι. ὅσα γὰρ ἡγοῦνται ἀλλήλους κακὰ ἔχειν ἄνθρωποι [323d] φύσει ἢ τύχῃ, οὐδεὶς θυμοῦται οὐδὲ νουθετεῖ οὐδὲ διδάσκει οὐδὲ κολάζει τοὺς ταῦτα ἔχοντας, ἵνα μὴ τοιοῦτοι ὦσιν, ἀλλ᾽ ἐλεοῦσιν· οἷον τοὺς αἰσχροὺς ἢ σμικροὺς ἢ ἀσθενεῖς τίς οὕτως ἀνόητος ὥστε τι τούτων ἐπιχειρεῖν ποιεῖν; ταῦτα μὲν γὰρ οἶμαι ἴσασιν ὅτι φύσει τε καὶ τύχῃ τοῖς ἀνθρώποις γίγνεται, τὰ καλὰ καὶ τἀναντία τούτοις· ὅσα δὲ ἐξ ἐπιμελείας καὶ ἀσκήσεως καὶ διδαχῆς οἴονται γίγνεσθαι ἀγαθὰ ἀνθρώποις, [323e] ἐάν τις ταῦτα μὴ ἔχῃ, ἀλλὰ τἀναντία τούτων κακά, ἐπὶ τούτοις που οἵ τε θυμοὶ γίγνονται καὶ αἱ κολάσεις καὶ αἱ νουθετήσεις. ὧν ἐστιν ἓν καὶ ἡ ἀδικία καὶ ἡ ἀσέβεια καὶ [324a] συλλήβδην πᾶν τὸ ἐναντίον τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς· ἔνθα δὴ πᾶς παντὶ θυμοῦται καὶ νουθετεῖ, δῆλον ὅτι ὡς ἐξ ἐπιμελείας καὶ μαθήσεως κτητῆς οὔσης. εἰ γὰρ ἐθέλεις ἐννοῆσαι τὸ κολάζειν, ὦ Σώκρατες, τοὺς ἀδικοῦντας τί ποτε δύναται, αὐτό σε διδάξει ὅτι οἵ γε ἄνθρωποι ἡγοῦνται παρασκευαστὸν εἶναι ἀρετήν. οὐδεὶς γὰρ κολάζει τοὺς ἀδικοῦντας πρὸς τούτῳ τὸν νοῦν ἔχων καὶ τούτου ἕνεκα, ὅτι ἠδίκησεν, ὅστις [324b] μὴ ὥσπερ θηρίον ἀλογίστως τιμωρεῖται· ὁ δὲ μετὰ λόγου ἐπιχειρῶν κολάζειν οὐ τοῦ παρεληλυθότος ἕνεκα ἀδικήματος τιμωρεῖται —οὐ γὰρ ἂν τό γε πραχθὲν ἀγένητον θείη— ἀλλὰ τοῦ μέλλοντος χάριν, ἵνα μὴ αὖθις ἀδικήσῃ μήτε αὐτὸς οὗτος μήτε ἄλλος ὁ τοῦτον ἰδὼν κολασθέντα. καὶ τοιαύτην διάνοιαν ἔχων διανοεῖται παιδευτὴν εἶναι ἀρετήν· ἀποτροπῆς γοῦν ἕνεκα κολάζει. ταύτην οὖν τὴν δόξαν πάντες ἔχουσιν ὅσοιπερ [324c] τιμωροῦνται καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ. τιμωροῦνται δὲ καὶ κολάζονται οἵ τε ἄλλοι ἄνθρωποι οὓς ἂν οἴωνται ἀδικεῖν, καὶ οὐχ ἥκιστα Ἀθηναῖοι οἱ σοὶ πολῖται· ὥστε κατὰ τοῦτον τὸν λόγον καὶ Ἀθηναῖοί εἰσι τῶν ἡγουμένων παρασκευαστὸν εἶναι καὶ διδακτὸν ἀρετήν. ὡς μὲν οὖν εἰκότως ἀποδέχονται οἱ σοὶ πολῖται καὶ χαλκέως καὶ σκυτοτόμου συμβουλεύοντος τὰ πολιτικά, καὶ ὅτι διδακτὸν καὶ παρασκευαστὸν ἡγοῦνται ἀρετήν, ἀποδέδεικταί σοι, ὦ Σώκρατες, ἱκανῶς, ὥς γέ μοι [324d] φαίνεται.

***

β) Συμπληρωματικές εξηγήσεις.
Και, για να μη σου μπει στο μυαλό ότι σ᾽ εξαπάτησα λέγοντας πως όλοι πιστεύουν πραγματικά ότι ο κάθε άνθρωπος έχει μερίδιο στη δικαιοσύνη και γενικά σε κάθε πολιτική αρετή, άκουσε κι αυτή την απόδειξη. Δηλαδή στ᾽ άλλα χαρίσματα —κατά τα λεγόμενά σου— αν κάποιος λόγου χάρη καμαρώνει ότι είναι καλός στο παίξιμο του αυλού ή σε κάθε άλλη τέχνη, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι, οι άλλοι ή τον παίρνουν στο ψιλό [323b] ή θυμώνουν, και οι συγγενείς του τον παίρνουν κατά μέρος και τον συμβουλεύουν, σαν να είναι τρελός. Το αντίθετο όμως συμβαίνει με τη δικαιοσύνη και τις άλλες πολιτικές αρετές: πες ότι ξέρουν πως κάποιος είναι άδικος· ε, μολοντούτο, αν αυτός λέει την αλήθεια για το άτομό του μπροστά σ᾽ όλο τον κόσμο, αυτό το οποίο στην προηγούμενη περίπτωση το θεωρούσαν φρονιμάδα —το να λέει κανείς την αλήθεια— τώρα το θεωρούν τρέλα· και λένε ότι όλοι πρέπει να ισχυρίζονται πως είναι δίκαιοι —είναι δεν είναι— διαφορετικά, ότι είναι τρελός αυτός που δεν παριστάνει τον δίκαιο. [323c] Τόσο πολύ είναι απαραίτητο όλοι χωρίς εξαίρεση να έχουν με κάποιο τρόπο το μερίδιό τους σ᾽ αυτή ή, στην αντίθετη περίπτωση, ν᾽ αποκλειστούν από την κοινωνία.
Λοιπόν, πάνω στο ότι οι Αθηναίοι δέχονται με τον πιο φυσικό τρόπο να τους συμβουλεύει ο καθένας για πράγματα που έχουν σχέση μ᾽ αυτή την αρετή, επειδή πιστεύουν ότι όλοι έχουν το μερίδιό τους σ᾽ αυτή, αυτά είχα να πω. Στη συνέχεια θα προσπαθήσω ν᾽ αποδείξω τούτο: ότι δηλαδή πιστεύουν πως αυτήν δε μας τη δίνει η φύση ή η τύχη, αλλά μπορεί να διδαχτεί και να γίνει κτήμα ύστερ᾽ από φροντίδες, σ᾽ όποιον την κάνει κτήμα του. Γιατί, για όσα ελαττώματα πιστεύουν οι άνθρωποι ότι οι όμοιοί τους τα έχουν [323d] από τη φύση ή από την τύχη, κανένας δε θυμώνει ούτε τους δίνει συμβουλές ή μαθήματα ούτε τιμωρεί αυτούς που τα έχουν, για να πάψουν να είναι τέτοιοι, αλλά τους συμπονούν· έτσι, ποιός είναι τόσο άμυαλος, ώστε να τολμήσει να κάνει κάτι τέτοιο στους άσχημους, τους κοντούληδες ή τους αρρωστιάρηδες; Επειδή βέβαια ξέρουν, νομίζω, ότι η φύση ή η τύχη δίνουν στους ανθρώπους τα χαρίσματα και τ᾽ αντίθετά τους. [323e] Αν όμως κάποιος δεν έχει τα προτερήματα, που κατά την κοινή αντίληψη οι άνθρωποι τα αποχτούν με φροντίδα και άσκηση και διδασκαλία, αλλά έχει τα αντίθετά τους ελαττώματα, σ᾽ αυτή την περίπτωση έχουμε θυμούς, τιμωρίες και συμβουλές. Σ᾽ αυτά τα τελευταία ελαττώματα ανήκουν η αδικία και η ασέβεια και [324a] με δυο λόγια καθετί το αντίθετο με την πολιτική αρετή. Λοιπόν σ᾽ αυτές τις περιπτώσεις ο καθένας θυμώνει με τον άλλον ή του δίνει συμβουλές, ολοφάνερα επειδή έχει τη γνώμη ότι η αρετή μπορεί να γίνει κτήμα με φροντίδα και διδασκαλία. Γιατί, αν θέλεις να σκεφτείς ποιά σημασία μπορεί να έχει η τιμωρία των αδικητών, Σωκράτη, η καθημερινή ζωή θα σου δείξει ότι οι άνθρωποι πιστεύουν πως η αρετή μπορεί να μεταδοθεί. Γιατί ποιός τιμωρεί τους αδικητές, στρέφοντας τη σκέψη του σ᾽ αυτό, και γι᾽ αυτό το λόγο: το ότι έκαμαν το αδίκημα; [324b] (μη λογαριάζεις εκείνον που τιμωρεί ασυλλόγιστα, σαν θηρίο). Αντίθετα, εκείνος που έχει έγνοια να τιμωρήσει μυαλωμένα, δεν τιμωρεί για το αδίκημα που έγινε και πάει —γιατί ό,τι έγινε δεν ξεγίνεται— αλλά προνοώντας για το μέλλον, για να μην αδικήσει άλλη φορά ούτε ο ίδιος ο αδικητής ούτε άλλος κανείς από όσους είδαν την τιμωρία του. Με το να σκέφτεται λοιπόν έτσι, σκέφτεται ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί· όπως και να ᾽χει, σκοπός της τιμωρίας είναι η φοβέρα. Άρα όλοι, όσοι τιμωρούν και στη δημόσια και στην ιδιωτική ζωή, αυτή τη γνώμη έχουν. [324c] Έτσι και οι άλλοι άνθρωποι και πρώτοι απ᾽ όλους οι Αθηναίοι, οι συμπολίτες σου, τιμωρούν αυτούς που νομίζουν ότι κάνουν αδικήματα, και για να βρει το δίκιο του ο αδικημένος και για να πληρώσει ο αδικητής. Απ᾽ αυτό βγαίνει ότι οι Αθηναίοι είναι απ᾽ εκείνους που πιστεύουν ότι η αρετή μπορεί και να διδαχτεί και να μεταδοθεί. Τώρα μου φαίνεται πως σου δόθηκε ικανοποιητική απόδειξη, Σωκράτη, ότι καλά κάνουν οι συμπολίτες σου και δέχονται να τους δίνει συμβουλές πάνω σε θέματα της πολιτείας και ο χαλκιάς και ο τσαγκάρης, και ότι πιστεύουν πως η αρετή μπορεί να διδαχτεί και να μεταδοθεί.