Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία

4. Αλεξανδρινή ή Ελληνιστική εποχή 

(323-31 π.Χ.) - Φθινόπωρο

4.1. Ιστορικές συνθήκες

Κι απ᾽ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία,
την νικηφόρα, την περίλαμπρη,
την περιλάλητη, την δοξασμένη
ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την απαράμιλλη: βγήκαμ᾽ εμείς·
ελληνικός καινούργιος κόσμος, μέγας.
Κ. Καβάφης, «Στα 200 π.Χ.»

Οι κατακτήσεις του Μεγαλέξανδρου προκάλεσαν μεγάλες αλλαγές στον Ελληνισμό.

Ως τότε ο ελληνικός κόσμος παρουσίαζε μιαν ομαλή και ισοζυγιασμένη εικόνα. Υπήρχε ένας πυρήνας, ο ελλαδικός χώρος, ενώ πέρα από τις θάλασσες, στα παράλια της Μεσογείου και του Πόντου, οι αποικισμοί είχαν δημιουργήσει ένα περιφερειακό στεφάνι από ελληνικές εγκαταστάσεις. Ο πυρήνας στήριζε και τροφοδοτούσε την περιφέρεια και η περιφέρεια στήριζε και τροφοδοτούσε τον πυρήνα. Ακόμα, τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και στις περιφερειακές εγκαταστάσεις, οι πληθυσμοί είχαν κοινή γλώσσα, κοινή θρησκεία, ήθη και έθιμα - όλα ελληνικά. Πολιτική μονάδα αποτελούσε η πόλη-κράτος και μόνο το πολίτευμα παράλλαζε από τόπο σε τόπο, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην περιφέρεια, όπου μάλιστα οι ελληνικές πόλεις στη Μικρασία τύχαινε και να βρεθούν υποταγμένες στους Πέρσες.

Αυτά τώρα άλλαξαν καθώς ο Μεγαλέξανδρος κατάλυσε το περσικό κράτος και οδήγησε τον Ελληνισμό ανατολικά ως τον Ινδό ποταμό και νότια ως την Αίγυπτο. Έτσι οι Έλληνες κυριάρχησαν σε πλήθος ξένους, αλλόγλωσσους και αλλόθρησκους λαούς - λαούς που ως ένα σημείο θέλησαν, ως ένα σημείο υποχρεώθηκαν να ελληνίσουν, δηλαδή να μάθουν ελληνικά και να δεχτούν κάθε λογής ελληνικές πολιτισμικές επιδράσεις. Από αυτούς τους ελληνίζοντες ξένους πήρε το όνομά της η Ελληνιστική εποχή, που όμως συχνά την ονομάζουμε και Αλεξανδρινή - όχι από τον Μεγαλέξανδρο, αλλά από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, που για αιώνες αποτέλεσε το σημαντικότερο πνευματικό κέντρο.

Μετά τον θάνατο του Μεγαλέξανδρου, το 323 π.Χ., οι κατακτήσεις του μοιράστηκαν, όχι χωρίς αμφισβητήσεις και πολέμους, στους Διαδόχους. Από τα βασίλεια που δημιουργήθηκαν ξεχώρισαν με την ακμή τους το βασίλειο των Σελευκιδών στη Συρία, με πρωτεύουσα την Αντιόχεια, το βασίλειο των Ατταλιδών στη Μικρασία, με πρωτεύουσα την Πέργαμο, και το βασίλειο των Πτολεμαίων στη βόρεια Αφρική, με πρωτεύουσα την Αλεξάνδρεια. Σημαντικό κέντρο στάθηκε για ένα διάστημα και η μακεδονική Πέλλα, πρωτεύουσα του βασιλείου των Αντιγονιδών.

Αυτός ο «καινούργιος κόσμος» ήταν πραγματικά «μέγας»: απέραντες οι επικράτειες, πελώριες οι αποστάσεις, αμέτρητα τα πλήθη των λαών, πολυάνθρωπες οι πολιτείες, τεράστια η κλίμακα των εμπορικών και άλλων επιχειρήσεων. Τα ελληνικά προϊόντα είχαν ζήτηση στην Ανατολή, όπως και πολλά ανατολικά προϊόντα είχαν ζήτηση στις ελληνικές περιοχές. Έτσι, οι βιοτεχνίες πολλαπλασίασαν την παραγωγή τους, οι μεταφορές, ιδιαίτερα οι θαλασσινές, αναπτύχτηκαν και οι εμπορικές και τραπεζικές επιχειρήσεις πρόσφεραν ευκαιρίες για κέρδη αμύθητα.

Αποφασιστικό ιστορικό φαινόμενο της εποχής ήταν η ανάδειξη και η ραγδαία προέλαση των Ρωμαίων, που υπόταξαν τη μια μετά την άλλη πρώτα τις ελληνικές, ύστερα και τις ελληνοκρατούμενες χώρες: η υποταγή των ελληνικών περιοχών της Κάτω Ιταλίας ολοκληρώθηκε το 270 π.Χ., της Σικελίας το 210 π.Χ., της Μακεδονίας και της Ηπείρου το 148 π.Χ. και της υπόλοιπης Ελλάδας το 146 π.Χ. Το 133 π.Χ. ο βασιλιάς της Περγάμου κληροδότησε το μικρασιατικό βασίλειο του στους Ρωμαίους· το 64 π.Χ. οι Ρωμαίοι κατάκτησαν τη Συρία και το 31 π.Χ., μετά τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου, ο Οκταβιανός Αύγουστος κατάλυσε οριστικά και την εξουσία των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο. Η τελευταία αυτή χρονολογία αποτελεί το συμβατικό όριο ανάμεσα στην Ελληνιστική ή Αλεξανδρινή εποχή και στην Ελληνορωμαϊκή που ακολούθησε.

Ο Καβάφης και η πρόσληψη του αρχαίου θεάτρου

Κωνσταντίνος Καβάφης: (29 Απριλίου 1863 – 

29 Απριλίου 1933)

Κωνσταντίνος Καβάφης, Νέοι τῆς Σιδῶνος (400 μ.Χ.)

Ὁ ἠθοποιός πού ἔφεραν γιά νά τούς διασκεδάσει
ἀπήγγειλε καί μερικά ἐπιγράμματα ἐκλεκτά.

Ἡ αἴθουσα ἄνοιγε στον κῆπο ἐπάνω
κ’ εἶχεν μιάν ἐλαφρά εὐωδία ἀνθέων
πού ἑνώνονταν μέ τά μυρωδικά
τῶν πέντε ἀρωματισμένων Σιδωνίων νέων.

Διαβάσθηκαν Μελέαγρος, καί Κριναγόρας, καί Ριανός.
Μά σάν ἀπήγγειλεν ὁ ἠθοποιός,
«Αἰσχύλον Εὐφορίωνος Ἀθηναῖον τόδε κεύθει –»
(τονίζοντας ἴσως ὑπέρ τό δέον
τό «ἀλκήν δ’ εὐδόκιμον», τό «Μαραθώνιον ἄλσος»),
πετάχθηκε εὐθύς ἕνα παιδί ζωηρό,
φανατικό γιά γράμματα καί φώναξε:

«Ἆ δέν μ’ ἀρέσει τό τετράστιχον αὐτό.
Ἐκφράσεις τοιούτου εἴδους μοιάζουν κάπως σάν λιποψυχίες.
Δῶσε –κηρύττω– στό ἔργον σου ὅλην τήν δύναμί σου,
ὅλην τήν μέριμνα, καί πάλι τό ἔργον σου θυμήσου
μές στήν δοκιμασίαν, ἤ ὅταν ἡ ὥρα σου πιά γέρνει.
Ἒτσι ἀπό σένα περιμένω κι ἀπαιτῶ.

Κι ὄχι ἀπ’ τόν νοῦ σου ὁλότελα νά βγάλεις
τῆς Τραγωδίας τόν Λόγον τόν λαμπρό –
τί Ἀγαμέμνονα, τί Προμηθέα θαυμαστό,
τί Ὀρέστου, τί Κασσάνδρας παρουσίες,
τί Ἑπτά ἐπί Θήβας – καί γιά μνήμη σου νά βάλεις
μόνο πού μές στῶν στρατιωτῶν τές τάξεις, τόν σωρό,
πολέμησες καί σύ τόν Δᾶτι καί τόν Ἀρταφέρνη.»

Το ποίημα είναι ψευδο-ιστορικό. Η χρονολογία στον τίτλο προκαλεί πλασματικές εντυπώσεις ιστορικής εγκυρότητας, ενώ στην πραγματικότητα αποτελεί ένα τέχνασμα που πλαισιώνει το σκηνικό του ποιήματος μέσα στο οποίο ο αναγνώστης θα βουτήξει: Σιδώνα, το 400 μ.Χ. Μια πλούσια πόλη της Ανατολής, παλιά φοινικική, μα εξελληνισμένη ήδη από τα χρόνια τα αλεξανδρινά. Κι όπως, ταιριάζει στην Ανατολή, μια φωτεινή αίθουσα σ’ ένα ανώγι, πάνω από κήπο. Αρώματα, κατά τον τρόπο της Ανατολής. Και πέντε νέοι.

Οι νέοι, αναμφίβολα αριστοκράτες. Απολαμβάνουν την ανάγνωση ερωτικών επιγραμμάτων, μικρής κλίμακας ποίηση κατά τα γούστα της ύστερης αρχαιότητας: Μελέαγρο, Κριναγόρα, Ριανό. Η χαύνωση ήδη πλανιέται στον αέρα, φτιάχνει ατμόσφαιρα. Μαζί της, και μια υποψία ηδονικού αισθησιασμού: εγγράμματη, κομψή, κοσμοπολίτικη, πολιτισμένη, συγκαλυμμένη, αποενοχοποιημένη. Κατά τα γούστα και τον τρόπο της Ανατολής. Κατά τα γούστα και τον τρόπο της ύστερης αρχαιότητας.

Κι ένας ηθοποιός που, ίσως αφελώς, ίσως και προμελετημένα (τα κίνητρά του δεν διευκρινίζονται), αλλά όπως και να ’χει εντελώς ξαφνικά, διαταράσσει το προηγούμενο γλυκερό κελάρυσμα. Υψώνοντας κορώνες άτεχνες, μικρές παραφωνίες, διαβάζει το επίγραμμα του Αισχύλου. Εκείνο που ο ίδιος ο Αισχύλος έγραψε στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα, προκειμένου να τον μνημονεύει στον τάφο του, όταν πια διαισθανόταν το τέλος του. Εκείνο με το οποίο ο ίδιος ο ποιητής ήθελε να τον θυμούνται οι επόμενες γενιές. Εκείνο στο οποίο ο ίδιος ο ποιητής αναγνώριζε το πιο σημαντικό κατόρθωμα ολόκληρου του βίου του: την ανδρεία που είχε επιδείξει, περίπου 40 χρόνια πιο πριν, στη μάχη του Μαραθώνα, κατά την πρώτη απόπειρα περσικής εισβολής στην Αττική.

Και μόνο η υπόμνηση του ονόματος του Αισχύλου είναι αρκετή. Ο λόγος του διεγείρει πάθος. Ο πιο γραμματισμένος απ’ τη συντροφιά σηκώνεται οργισμένος κι απευθύνεται στον ηθοποιό, επιπλήττοντάς τον για λαθεμένη –κατώτερη των προσδοκιών– επιλογή. Γιατί το επιτύμβιο τετράστιχο του Αισχύλου και όχι αποσπάσματα απ’ τα μεγάλα του έργα; Του λείπει η ψυχή του ηθοποιού; Δειλιάζει; Αδυνατεί να σηκώσει το βάρος του λόγου της τραγωδίας;

Κι όμως, όλες οι δυνάμεις του αρχαίου δράματος έχουν τεθεί σε λειτουργία. Δεν είναι μόνο ότι ξύπνησαν πάθος απρόσμενο. Είναι και που, πολύ σύντομα, αντιλαμβανόμαστε ότι έχει επίσης αρχίσει να δουλεύει ο μηχανισμός της τραγικής ταύτισης. Ο νεαρός δεν απευθύνεται, εντέλει, στον ηθοποιό. Απευθύνεται στον ίδιο τον Αισχύλο! Και μάλιστα, βλέπει τον Αισχύλο ως τραγικό ήρωα. Γιατί ο τραγικός ήρωας είναι τραγικός και είναι ήρωας επειδή διακατέχεται από ερωτήματα, βασανίζεται από διλήμματα κι από τις επιλογές του κρίνεται το αν θα δικαιωθεί ή θα πέσει.

“Πέφτει”, λοιπόν, στα μάτια του νεαρού ο Αισχύλος. Ξεπέφτει. Γιατί στο επιτύμβιο επίγραμμά του δεν διάλεξε να αναφερθεί στις επανειλημμένες του προσωπικές επιτυχίες στους δραματικούς αγώνες. Πέφτει γιατί αδιαφόρησε, σε τελευταία ανάλυση, για τη λαμπρότητα. Και αντ’ αυτής συνειδητά επέλεξε για τον τάφο του τη μνεία γεγονότος μικρού κι ασήμαντου, σύμφωνα –πάντα– με τα κριτήρια της ύστερης αρχαιότητας: μόνο (σκόπιμα ο Καβάφης τονίζει με αραιή γραφή εδώ την έμφαση στον λόγο του νεαρού) ότι μαζί με άλλους, μαζί με τους υπόλοιπους Αθηναίους πολίτες-οπλίτες, υπερασπίστηκε την πόλη του απέναντι στην επίθεση μιας αυτοκρατορίας. Σε μια περίοδο –να το θυμόμαστε– που η Αθήνα ούτε είχε ακόμα ανακαλύψει τις φλέβες αργύρου στο Λαύριο, ούτε είχε ακόμη το ναυτικό που απέκτησε μετά, ούτε είχε ακόμη συμμάχους και φόρου υποτελείς, ούτε και είχε γίνει ακόμη η υπερδύναμη που έγινε μετά. Δύναμή της, για να τα καταφέρει να προβάλει αποτελεσματική άμυνα στην επίθεση μιας αυτοκρατορίας, ήτανε μόνο η άμεση δημοκρατία της, ο αγώνας του λαού της, ο αγώνας των πολλών, του σωρού (όπως το εκφράζει απερίφραστα ο νεαρός), που ερχόταν ως επισφράγιση ταξικών αγώνων και εξεγέρσεων που είχαν προηγηθεί και μάλλον είχαν κρατήσει για δύο αιώνες. Μόνο αυτό ήτανε ο Μαραθώνας.

Στο δραματικό σκηνικό της Σιδώνος της ύστερης αρχαιότητας, έτσι όπως το στήνει με προσεγμένη ειρωνική θεατρικότητα ο Καβάφης, ο νεαρός γίνεται κι αυτός ένας μικρής κλίμακας τραγικός ήρωας. “Πέφτει», ξεπέφτει, όμως με τρόπο αμετάκλητο. Αν είχε ποτέ ερωτήματα για το θέμα που τον ενδιαφέρει, έδωσε λάθος απάντηση. Παρ’ όλη την εγγραμματοσύνη του, τίποτε δεν κατάλαβε απ’ τις δυνάμεις που γέννησαν το διονυσιακό θέατρο. Χαρακτηρίζεται από ελλιπή –και εκ προοιμίου λανθασμένη– πρόσληψη του φαινομένου.

Είναι όμως μόνο ο νέος της Σιδώνος στόχος της Καβαφικής ειρωνείας εδώ; Σάμπως εμείς οι σύγχρονοι αναγνώστες της εκλεκτής ποίησης και θεατρόφιλο κοινό; Σάμπως εμείς τι είμαστε; Σάμπως εμείς τι κάνουμε; Γιατί –ας το ομολογήσουμε– το αισχύλειο επίγραμμα μάς γεμίζει με τις ίδιες απορίες με εκείνες του νέου της Σιδώνος. Μας αιφνιδιάζει, μας σοκάρει. Γιατί μόνο ο Μαραθώνας; Γιατί;

Η Αληθινή Κατοικία μας

Ο Θεός Υπάρχει επειδή ακριβώς Δεν Μπορεί να Περιγραφεί. Και πάλι, ο Θεός δεν υπάρχει γιατί αν υπήρχε θα μπορούσε να περιγραφεί. Με τον πρώτο τρόπο υπερβαίνει την σκέψη ο Σοφός κι Ανυψώνεται στην Εμπειρία του Αιώνιου. Με τον δεύτερο τρόπο καθησυχάζει τη σκέψη του ο ανόητος, μένοντας στη σκιά της πλάνης.

Αληθινά Φωτισμένος είναι ο άνθρωπος που εγκαταλείπει τον δρόμο όταν δεν υπάρχει δρόμος… Ανόητος είναι εκείνος που βαδίζει τον κυκλικό δρόμο των ανθρώπων… έστω κι αν βαδίζει χιλιάδες ζωές δεν φτάνει ποτέ πουθενά.

Όταν Βγαίνεις από την Σπηλιά της Σκιάς, της σχετικής ύπαρξης, στη Φωτεινή Ημέρα της Αιωνιότητας, μονάχα τότε κατανοείς ποια είναι η Αληθινή Ζωή, μονάχα τότε αντιλαμβάνεσαι πόσο απατηλός είναι ο κόσμος της σκέψης.

Αυτός που Έφτασε στην Αληθινή Φώτιση δεν Βρίσκεται Πουθενά, δεν έφτασε από κανένα δρόμο, δεν είναι κάτι, δεν έχει χαρακτήρες για να τον περιγράψει κάποιος. Κι όμως, τον Δρόμο του ακολουθούν όλοι οι αληθινοί άνθρωποι, μέχρι να φτάσουν στη Χώρα του Πουθενά.

Υπάρχει Μια Πραγματικότητα πέρα από όλες τις εξαρτημένες καταστάσεις ύπαρξης, πέρα από την περιοχή των σκέψεων, πολύ μακριά από τον κόσμο των αισθήσεων… Η Χώρα της Αιώνιας Γαλήνης που Ρέει στην Ηρεμία και στην Δραστηριότητα, μένοντας Σταθερή… Εδώ είναι η Αληθινή Κατοικία μας.

Η Αληθινή Ζωή

Ακόμα και το μεγαλύτερο κακό στο κόσμο περνάει και φεύγει, η φύση πάντα επουλώνει τις πληγές της, η τάξη αποκαθίσταται στο τέλος, όλα γαληνεύουν και υποκλίνονται στη Σοφία της Δημιουργίας.

Όταν ταξιδεύεις στα μονοπάτια της ζωής χαίρεσαι τις ομορφιές του τόπου που είναι όμορφος, κι άλλοτε πάλι, αλλού, βιάζεσαι να διαβείς τις κακοτοπιές χωρίς να πληγωθείς… ο κόσμος είναι ένας κι ας έχει διαφορετικούς τόπους.

Πάνω από την καταχνιά που αναδύεται χαμηλά από τον κόσμο, πάνω από τη πάχνη που κατακάθεται από ψηλά από τις αισθήσεις, πιο πάνω ακόμα από την ομίχλη που πηγάζει από την σκέψη και πιο πάνω ακόμα από τα σύννεφα της ύπαρξης απλώνεται Ελεύθερος ο Ουρανός της Αληθινής Ζωής.

Όταν κοπάσει η θύελλα του κόσμου, όταν καταλαγιάσει ο άνεμος των αισθήσεων, όταν σταματήσει ο αέρας της σκέψης, όταν κάθε πνοή της ύπαρξης ξεψυχήσει, απλώνεται η Γαλήνη της Αιωνιότητας.

Μες στην ομίχλη δεν φαίνεται ο Ορίζοντας κι ας είναι πάντα εκεί, ελεύθερος… Αγάπα τον Θεό ακόμα κι αν δεν Τον βλέπεις, Εμπιστεύσου Τον, Προχώρα προς Αυτόν, δεν θα σ’ εγκαταλείψει ποτέ.

Το Μονοπάτι προς την Αφύπνιση: Αγκαλιάζοντας το Ζεν στη Σύγχρονη Ζωή

Εισαγωγή

Σε έναν κόσμο όπου μας κατακλύζει συνεχώς ο ρυθμός της σύγχρονης ζωής, οι διδασκαλίες του Ζεν προσφέρουν μια μοναδική και μυστικιστική πρόσκληση να απομακρυνθούμε από τον θόρυβο, να σταματήσουμε και να αναπνεύσουμε. Το Ζεν δεν είναι απλώς μια συλλογή τελετουργιών ή ένα σύνολο δογμάτων. είναι ένας τρόπος να βιώνεις τη ζωή πλήρως και άμεσα. Προερχόμενο από τις διδασκαλίες του Βούδα και αργότερα εξελισσόμενο μέσω της ιαπωνικής κουλτούρας, το Ζεν είναι μια φιλοσοφία που υπερβαίνει τον χρόνο, τον τόπο και τη γλώσσα, ζητώντας τη βαθιά λαχτάρα μέσα στον καθένα μας να βιώσει τη ζωή αυθεντικά και να αφυπνιστεί σε μια πιο αληθινή κατανόηση της ύπαρξης.

Μέσω του διαλογισμού, του στοχασμού και μιας βαθιάς σύνδεσης με την παρούσα στιγμή, το Ζεν ανοίγει μια πόρτα σε αυτό που αποκαλεί «ξύπνημα». Αυτή η αφύπνιση δεν είναι ένα αφηρημένο ιδανικό. είναι η συνειδητοποίηση της ουσιαστικής φύσης κάποιου και η ανακάλυψη της ειρήνης μέσα στις προκλήσεις της καθημερινής ζωής. Σε αυτό το ταξίδι, μαθαίνουμε να αντιλαμβανόμαστε τη διασύνδεση όλων των όντων, να βλέπουμε μέσα από ψευδαισθήσεις και, τελικά, να βιώνουμε τον κόσμο με ένα γαλήνιο και απελευθερωμένο μυαλό.

Σε αυτό το άρθρο, εξερευνούμε τις μυστικιστικές πτυχές του Ζεν, την πορεία του προς την αφύπνιση και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να χρησιμεύσει ως πηγή σοφίας και ηρεμίας στη ζωή μας. Είτε είστε νέος στο Ζεν είτε έχετε περπατήσει την πορεία του για χρόνια, μακάρι αυτοί οι στοχασμοί να προσφέρουν ιδέες και έμπνευση για να εμβαθύνετε την κατανόηση και την εξάσκησή σας.

Η ουσία του Ζεν: Ένας τρόπος ύπαρξης

Το Ζεν μας διδάσκει ότι η φώτιση δεν είναι ένας μακρινός προορισμός, αλλά ένας τρόπος ζωής που μπορεί κανείς να προσεγγίσει κάθε στιγμή. Είναι μια ζωή απαλλαγμένη από προσκόλληση και κρίση, μια ζωή όπου είμαστε πλήρως ξύπνιοι στο εδώ και τώρα. Η παράδοση του Ζεν, όπως προέκυψε από σοφούς όπως ο Μποντιντάρμα και ο Ντόγκεν, τονίζει ότι κάθε άτομο διαθέτει ένα «πρωτότυπο μυαλό», μια αμόλυντη, ξεκάθαρη επίγνωση που βρίσκεται κάτω από τα στρώματα της σκέψης, του εγώ και του συναισθήματος.

Στο Ζεν, αυτός ο «αρχικός νους» ονομάζεται μερικές φορές «αληθινή φύση» ή «φύση του Βούδα», και πιστεύεται ότι όλα τα όντα είναι εγγενώς φωτισμένα, αν και αυτή η αλήθεια συχνά παραμένει κρυμμένη πίσω από νοητικές συνήθειες και ψευδείς αντιλήψεις. Το Ζεν μας προκαλεί να ξεφλουδίσουμε αυτά τα στρώματα, επιτρέποντάς μας να αντιληφθούμε τον κόσμο μέσα από το φακό της διαύγειας και της συμπόνιας. Παρατηρώντας τη ζωή άμεσα, χωρίς ετικέτες ή φίλτρα, μπορούμε να έρθουμε πιο κοντά στην κατανόηση της αληθινής μας ουσίας και της ουσίας των πάντων γύρω μας.

Η πρακτική του Ζαζέν: Κάθοντας στη Σιωπή

Στην καρδιά της πρακτικής του Ζεν βρίσκεται το ζαζέν, ή ο καθιστός διαλογισμός. Αυτή η πρακτική μας καλεί να καθίσουμε σε ηρεμία, να είμαστε πλήρως παρόντες με την αναπνοή μας, το σώμα μας και το μυαλό μας. Σε αντίθεση με άλλες μορφές διαλογισμού που μπορεί να επικεντρώνονται στην απεικόνιση ή στην επανάληψη του μάντρα, το ζαζέν περιγράφεται συχνά ως «απλώς κάθεται» - επιτρέποντας στις σκέψεις να προκύψουν και να ξεθωριάσουν, χωρίς να προσκολλώνται σε αυτές. Ο σκοπός του ζαζέν δεν είναι να επιτύχει κάποια μυστικιστική κατάσταση, αλλά μάλλον να παρατηρήσει το μυαλό και το σώμα όπως είναι, να παρακολουθήσει τη ροή της συνείδησης χωρίς παρεμβολές.

Στην ησυχία του ζαζέν, συνειδητοποιούμε τα δικά μας νοητικά πρότυπα, την αδιάκοπη φλυαρία που γεμίζει το μυαλό μας. Αρχίζουμε να παρατηρούμε πώς οι σκέψεις μας τραβούν στο παρελθόν ή μας προβάλλουν στο μέλλον, κλέβοντας συχνά την προσοχή μας από το παρόν. Το Ζαζέν μας διδάσκει να αφήσουμε αυτούς τους περισπασμούς, επιστρέφοντας απαλά στην αναπνοή ως άγκυρα στο εδώ και τώρα. Αυτή η πρακτική μπορεί να φαίνεται απλή, αλλά απαιτεί πειθαρχία και υπομονή. Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, μας επιτρέπει να καλλιεργήσουμε μια αίσθηση εσωτερικής γαλήνης που εκτείνεται πέρα ​​από το μαξιλάρι και σε όλες τις πτυχές της ζωής.

Κοάνς: Οι Παράδοξες Πύλες στη Διορατικότητα

Μια μοναδική πτυχή της πρακτικής του Ζεν είναι η χρήση των κοάν, τα οποία είναι παράδοξες ερωτήσεις ή δηλώσεις που έχουν σχεδιαστεί για να υπερβούν τη λογική σκέψη και τη λογική. Τα κοάν χρησιμοποιούνται συχνά από τους δασκάλους του Ζεν ως τρόπο καθοδήγησης των μαθητών πέρα ​​από τους περιορισμούς της συνηθισμένης σκέψης, ενθαρρύνοντάς τους να βιώσουν άμεσα την πραγματικότητα χωρίς διανοητικές παρεμβολές. Παραδείγματα κοάν περιλαμβάνουν ερωτήσεις όπως, "Τι είναι ο ήχος του χτυπήματος του ενός χεριού;" ή «Ποιο ήταν το αρχικό σου πρόσωπο πριν γεννηθείς;»

Με την πρώτη ματιά, τα κοάν μπορεί να φαίνονται αινίγματα χωρίς απαντήσεις, αλλά στην πραγματικότητα είναι εργαλεία για βαθιά ενδοσκόπηση. Όταν διαλογίζεται ειλικρινά, ένα κοάν μπορεί να λειτουργήσει ως πύλη για βαθύτερη επίγνωση, οδηγώντας τον ασκούμενο σε μια στιγμή συνειδητοποίησης ή φώτισης που είναι γνωστή ως κένσο. Το Κένσο, που σημαίνει «βλέποντας την αληθινή του φύση», είναι μια ματιά στη διασύνδεση όλων των πραγμάτων και στην αναγνώριση του εαυτού ως μέρος ενός ευρύτερου συνόλου.

Το Κοάν μας υπενθυμίζει ότι το Ζεν δεν έχει να κάνει με τη συσσώρευση γνώσης αλλά με τη διάλυση του εγώ και την άμεση εμπειρία της αλήθειας. Αντιμετωπίζοντας ένα κοάν, ένας ασκούμενος μαθαίνει να εγκαταλείπει την ανάγκη για λογικές απαντήσεις, ανοίγοντας σε ιδέες που αναδύονται πέρα ​​από τη διάνοια.

Ζώντας σε Αρμονία: Ζεν και η παρούσα στιγμή

Κεντρική θέση στο Ζεν είναι η έννοια της επίγνωσης - η τέχνη του να είσαι πλήρως παρών σε κάθε στιγμή, να αγκαλιάζεις οτιδήποτε προκύπτει χωρίς κρίση ή προσκόλληση. Για τους ασκούμενους του Ζεν, η παρούσα στιγμή είναι ιερή. είναι η μόνη στιγμή στην οποία η ζωή ξετυλίγεται αληθινά. Το Ζεν μας διδάσκει να προσεγγίζουμε κάθε εμπειρία, όσο κοσμική κι αν είναι, με πλήρη προσοχή. Βυθιζόμενοι στο παρόν, είτε πλένουμε πιάτα, είτε πίνουμε τσάι είτε περπατάμε στη φύση, μαθαίνουμε να εκτιμούμε την ομορφιά και τη διασύνδεση όλων των πραγμάτων.

Αυτή η πρακτική ενσυνειδητότητας δεν περιορίζεται στην αίθουσα διαλογισμού. επεκτείνεται σε όλους τους τομείς της ζωής, καθοδηγώντας μας να ενεργούμε με συμπόνια, καλοσύνη και σοφία. Το Ζεν μας υπενθυμίζει ότι κάθε πράξη, όσο μικρή κι αν είναι, έχει σημασία και αντανακλά την ψυχική μας κατάσταση. Όταν προσεγγίζουμε κάθε στιγμή με μια αίσθηση ευλάβειας, καλλιεργούμε μια βαθύτερη σύνδεση με τον εαυτό μας και με τον κόσμο γύρω μας.

Αγκαλιάζοντας τη μη μονιμότητα και τη μη προσκόλληση

Μία από τις βασικές διδασκαλίες του Ζεν είναι η αναγνώριση της παροδικότητας, ή ανίκα με βουδιστικούς όρους. Το Ζεν μας διδάσκει ότι όλα τα πράγματα, από τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας μέχρι τις εποχές και τα αστέρια, βρίσκονται σε μια συνεχή κατάσταση αλλαγής. Αποδεχόμενοι την παροδική φύση της ύπαρξης, μαθαίνουμε να αφήνουμε τις προσκολλήσεις και τους φόβους μας, κατανοώντας ότι η προσκόλληση οδηγεί μόνο σε βάσανα.

Η παροδικότητα δεν είναι αιτία απόγνωσης, αλλά πρόσκληση να εκτιμήσουμε την πολύτιμη αξία της κάθε στιγμής. Το Ζεν μας ενθαρρύνει να αγκαλιάσουμε τη ζωή όπως είναι, χωρίς να προσπαθούμε να την ελέγξουμε ή να την αντισταθούμε. Με το να παραδοθούμε στη φυσική ροή της ύπαρξης, ανακαλύπτουμε μια βαθιά αίσθηση γαλήνης και ελευθερίας. Αυτή η αποδοχή της παροδικότητας και η πρακτική της μη προσκόλλησης μας επιτρέπουν να ζούμε με ανοιχτή καρδιά, χωρίς να επιβαρύνουμε τους φόβους και τις επιθυμίες που συχνά θολώνουν το όραμά μας.

Η Μυστική Ένωση: Αφύπνιση στην Ενότητα

Το Ζεν μας οδηγεί τελικά σε μια μυστικιστική εμπειρία ενότητας - μια κατάσταση στην οποία τα όρια μεταξύ του εαυτού και του άλλου διαλύονται και βλέπουμε τον εαυτό μας ως μέρος ενός απέραντου, διασυνδεδεμένου ιστού ζωής. Αυτή η αίσθηση της ενότητας δεν είναι μια αφηρημένη έννοια. είναι μια βιωμένη εμπειρία που προκύπτει από βαθύ διαλογισμό και επίγνωση. Σε στιγμές αληθινής παρουσίας, συνειδητοποιούμε ότι ο διαχωρισμός μεταξύ μας και του κόσμου είναι μια ψευδαίσθηση, ένα κατασκεύασμα του νου.

Αυτή η επίγνωση της ενότητας περιγράφεται συχνά ως κατάσταση φώτισης ή σατόρι. Το Σατόρι δεν είναι μια μόνιμη κατάσταση, αλλά μάλλον μια βαθιά αλλαγή στην αντίληψη που μπορεί να προκύψει σε στιγμές βαθιάς επίγνωσης. Σε αυτές τις στιγμές, νιώθουμε μια αίσθηση ενότητας με όλα τα όντα, μια συμπονετική αναγνώριση της κοινής μας ουσίας. Αυτή η εμπειρία της ενότητας μεταμορφώνει τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο, οδηγώντας μας να ενεργούμε με μεγαλύτερη καλοσύνη, κατανόηση και ενσυναίσθηση.

Συμπέρασμα: Το Ζεν ως μονοπάτι προς την εσωτερική ειρήνη

Το μονοπάτι του Ζεν είναι ταυτόχρονα μυστηριώδες και προσιτό, προσκαλώντας μας να εξερευνήσουμε τα βάθη της συνείδησής μας και να αφυπνιστούμε στην ομορφιά της παρούσας στιγμής. Με την εξάσκηση του διαλογισμού, την υιοθέτηση της παροδικότητας και την καλλιέργεια της επίγνωσης, μπορούμε να ανακαλύψουμε μια κατάσταση εσωτερικής γαλήνης που παραμένει σταθερή ακόμη και στη μέση των προκλήσεων της ζωής. Το Ζεν είναι μια υπενθύμιση ότι οι απαντήσεις που αναζητούμε δεν βρίσκονται έξω από εμάς, αλλά μέσα μας, περιμένοντας να αποκαλυφθούν μέσω της ακινησίας, της επίγνωσης και της αυτοδιερεύνησης.

Σε έναν κόσμο που συχνά αισθάνεται κατακερματισμένος και χαοτικός, η σοφία του Ζεν προσφέρει έναν δρόμο προς την ολότητα και την αρμονία. Μέσω του Ζεν, μαθαίνουμε να εκτιμούμε τη διασύνδεση όλων των πραγμάτων, να ζούμε με ευγνωμοσύνη και συμπόνια και, τελικά, να βιώνουμε τη ζωή ως ένα ταξίδι αφύπνισης. Το να αγκαλιάζεις το Ζεν δεν είναι ένα μέσο για να ξεφύγεις από τον κόσμο, αλλά ένας τρόπος να ασχοληθείς περισσότερο μαζί του.

Η Αληθινή Ουσία του Θεού

Η Αλήθεια, η Ελευθερία και η Φώτιση, όταν γίνονται σκοπός, ιδέα, κι αιτία διαμάχης, οδηγούν πάντα στο σκοτάδι και στην καταστροφή.

Αυτός που έχει τον Θεό μέσα του ή ζει μέσα στο Θεό (που είναι το ίδιο) Τον βλέπει στο κάθε τι, είτε είναι ψηλά είτε χαμηλά, είτε είναι μακριά είτε κοντά, είτε είναι κάτι σημαντικό, είτε ασήμαντο.

Όποιος δεν βαδίζει στο Ίσιο Μονοπάτι της Αρετής, στην Κορυφή της Αλήθειας, δίνει αξία στις χαράδρες της πλάνης και βρίσκει ομορφότερες τις ρεματιές της απώλειας.

Όσοι βλέπουν καταλαβαίνουν ότι δεν υπάρχει παρά μόνο η Πραγματικότητα, ούτε πτώση, ούτε λύτρωση, ούτε τίποτα… υπάρχει μόνο η δέσμευση μέσα στις δραστηριότητες της ύπαρξης και η Ελευθερία… Μα όσοι δεν καταλαβαίνουν ψάχνουν μια «λύτρωση» που έφτιαξαν μες στη σκέψη τους και με μέσον τις ίδιες τις πράξεις που τους παραπλανούν.

Ενώ όλα Φανερώνουν την Παρουσία του Θεού, ο Θεός Είναι Μια Απουσία, σε όλες τις προσπάθειες να Τον βρούμε… κι ίσως αυτή η Απουσία να είναι η Αληθινή Ουσία του Θεού… γιατί ο Θεός δεν φτάνεται με προσπάθειες, αλλά με Ολοκληρωτική Παραίτηση από όλα… μονάχα όταν το Βιώσουμε αυτό Εισχωρούμε στην Καρδιά του Θεού…. Είμαστε στο Θεό.

Γιατί πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να επιστρέφουν σε έναν σύντροφο που τους φέρεται άσχημα;

Βλέπω πολλούς ανθρώπους που αγωνίζονται να εγκαταλείψουν συντρόφους που τους πληγώνουν, τους παραμελούν ή δεν τους σέβονται επανειλημμένα. Είναι εύκολο να πούμε: «Αν σε κακομεταχειρίζονται, απλά φύγε». Αλλά όταν πρόκειται για την εμπειρία της αγάπης και της προσκόλλησης, είναι πολύ πιο περίπλοκο.

Ακολουθούν 3 λόγοι για τους οποίους μπορεί να συνεχίζετε να επιστρέφετε σε έναν σύντροφο που σας φέρεται άσχημα – και τι μπορείτε να κάνετε για να ανακτήσετε τον έλεγχο της καρδιάς και του μέλλοντός σας.

1. Ο κύκλος της ντοπαμίνης: Παγιδευμένος στη συγκίνηση της απρόβλεπτης αγάπης

Η Σ γνώρισε τον Ν σε μια εφαρμογή γνωριμιών, και παρόλο που τα σκαμπανεβάσματα της σχέσης τους ήταν συναρπαστικά, τα χαμηλά ήταν βασανιστικά. Ο Ν την αγνοούσε για μέρες, μόνο και μόνο για να επιστρέψει με γλυκές υποσχέσεις και τρυφερά λόγια. Αυτό το μοτίβο άφησε τη Σ να νιώθει νευρική αλλά και ιδιαίτερα συντονισμένη στις μικρές στιγμές που της έδινε σημασία. Όταν ο Ν επιτέλους απαντούσε με μήνυμα ή εμφανιζόταν για ραντεβού, το ένιωθε σαν μια σημαντική ανταμοιβή που η Σ κυνηγούσε παρά την καλύτερη κρίση της.

Αυτό δεν είναι τυχαίο. Η απρόβλεπτη στοργή, όπως αυτή που βίωσε η Σ, δημιουργεί έναν κύκλο όπου ο εγκέφαλός σας απελευθερώνει ντοπαμίνη, τη χημική ουσία «ευεξίας», ως απάντηση στη διαλείπουσα θετική ενίσχυση. Παρόμοια με τον τζόγο ή άλλες εθιστικές συμπεριφορές, ο εγκέφαλος μαθαίνει να αποζητά τις στιγμές της έξαψης, ακόμη και όταν αυτές είναι λίγες και σπάνιες. Ακόμη και όταν δίνεται ασυνεχώς, η υπόσχεση της αγάπης μπορεί να σας παγιδεύσει σε έναν κύκλο προσκόλλησης και ελπίδας.

Συμβουλή: Για να απελευθερωθείτε από αυτή την προσκόλληση που καθοδηγείται από την ντοπαμίνη, σκεφτείτε να δημιουργήσετε ένα σύστημα υποστήριξης εκτός της σχέσης. Δημιουργήστε ένα σχέδιο για να περνάτε χρόνο με φίλους και οικογένεια ή να ασχολείστε με ικανοποιητικές δραστηριότητες που δεν εξαρτώνται από τις διαθέσεις ή τις πράξεις του συντρόφου σας. Το κλειδί είναι να επαναπρογραμματίσετε σταδιακά τον εγκέφαλό σας ώστε να αισθάνεται ότι ανταμείβεται από συνεχείς, υγιείς πηγές στοργής, γεγονός που σας βοηθά να απελευθερωθείτε από τον κύκλο της απρόβλεπτης αγάπης.

2. Αυτοεκτίμηση και αυτοεκτίμηση: Πιστεύοντας ότι δεν αξίζετε κάτι καλύτερο

Ο Κ δεν ένιωσε ποτέ ότι εκτιμάται πραγματικά στη σχέση του με την Ε. Πίστευε ότι το άξιζε όταν η Ε τον επέκρινε ή απέρριπτε τα συναισθήματά του. Κατά βάθος, ο Κ πάλευε με χαμηλή αυτοεκτίμηση, πιστεύοντας ότι δεν άξιζε έναν σύντροφο που θα του φερόταν καλά. Το ιστορικό των σχέσεών του ήταν γεμάτο από συναισθηματικά απόμακρους ή επικριτικούς συντρόφους, μια αντανάκλαση της εσωτερικευμένης πεποίθησης ότι θα έπρεπε να συμβιβαστεί με λιγότερο από ιδανική μεταχείριση.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να είναι ένας τεράστιος παράγοντας για τον οποίο μένετε με κάποιον που σας φέρεται άσχημα. Όταν δεν αισθάνεστε πολύτιμοι ή άξιοι, υποσυνείδητα αναζητάτε σχέσεις που αντικατοπτρίζουν αυτά τα συναισθήματα. Μπορεί ακόμη και να πειστείτε ότι δεν θα βρείτε κάποιον καλύτερο, ότι ένας πιο ευγενικός σύντροφος είναι μη ρεαλιστικός ή ότι η αγάπη αισθάνεται έτσι για όλους.

Συμβουλή: Ξεκινήστε να δουλεύετε πάνω στην αυτοεκτίμηση απαριθμώντας τα δυνατά σας σημεία, τα επιτεύγματα και τις θετικές σας ιδιότητες. Η αναγνώριση αυτών των ιδιοτήτων βοηθά στην ανοικοδόμηση της αυτοεκτίμησής σας. Εξετάστε το ενδεχόμενο να αναζητήσετε θεραπεία ή να μιλήσετε με έναν έμπιστο μέντορα για να αντιμετωπίσετε τα υποκείμενα ζητήματα που σας κάνουν να αισθάνεστε ανάξιοι. Να θυμάστε, οι υγιείς σχέσεις ξεκινούν με μια υγιή αίσθηση του εαυτού σας. Όταν εκτιμάτε τον εαυτό σας, είναι λιγότερο πιθανό να συμβιβαστείτε με κάποιον που δεν τον εκτιμά.

3. Η «φαντασίωση της αλλαγής»: Κρατώντας την ελπίδα ότι θα γίνει το άτομο που θέλετε να είναι

Η Τ ήταν με τον σύντροφό της, τον Λ, για δύο χρόνια, παρά τις συχνές υποτιμήσεις του και την έλλειψη ενδιαφέροντος για τη ζωή της. Ωστόσο, κάθε φορά που σκεφτόταν να τελειώσουν τα πράγματα, θυμόταν τις στιγμές που ο Λ ήταν ευγενικός, γενναιόδωρος και τρυφερός. Δεν μπορούσε να απαλλαγεί από την αίσθηση ότι αν τον αγαπούσε αρκετά, εκείνος θα «άλλαζε γνώμη». Αυτή η πεποίθηση ότι ο Λ τελικά θα άλλαζε και θα γινόταν ο σύντροφος που χρειαζόταν ήταν αυτό που κράτησε την Τ, ακόμη και όταν η πραγματικότητα ήταν ότι η καλή του συμπεριφορά ήταν σπάνια.

Η «φαντασίωση της αλλαγής» είναι συνηθισμένη στις σχέσεις όπου ο ένας σύντροφος ελπίζει ότι ο άλλος θα ανταποκριθεί τελικά στις δυνατότητές του. Αυτή η ελπίδα μπορεί να βασίζεται σε πρώιμες αναμνήσεις, περιστασιακές χειρονομίες ή υποσχέσεις για μελλοντική αλλαγή. Δυστυχώς, οι άνθρωποι σπάνια μεταμορφώνονται με τον τρόπο που θέλουμε ή χρειαζόμαστε μόνο και μόνο επειδή μένουμε κοντά τους. Η παραμονή σε μια τοξική σχέση με την εντύπωση ότι κάποιος θα αλλάξει συχνά οδηγεί σε περισσότερο πόνο και απογοήτευση.

Συμβουλή: Προκαλέστε τον εαυτό σας να βλέπει τις συνεπείς πράξεις του συντρόφου σας, όχι τις υποσχέσεις του ή τις μεμονωμένες καλές στιγμές. Σημειώστε τις εμπειρίες σας σε ημερολόγιο αν δεν είστε σίγουροι – συχνά, η καταγραφή των πραγμάτων βοηθά να ξεκαθαρίσετε πόσο συχνά λαμβάνετε το σεβασμό, την αγάπη και τη φροντίδα που σας αξίζει. Να θυμάστε, η αγάπη έχει να κάνει με το να γίνεστε αποδεκτοί και να εκτιμάστε τώρα, όχι σε κάποιο φανταστικό μέλλον.

Σπάζοντας τον κύκλο: Συμπόνια με τον εαυτό μας

Το να απελευθερωθείτε από έναν σύντροφο που σας φέρεται άσχημα δεν είναι εύκολο. Αυτοί οι λόγοι -η υψηλή ντοπαμίνη, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η ελπίδα της αλλαγής- μπορούν να ασκήσουν ισχυρή έλξη στην καρδιά και το μυαλό σας. Αλλά η κατανόηση αυτών των δυνάμεων είναι το πρώτο βήμα προς την ανάκτηση του ελέγχου.

Αν διαβάζετε αυτό το κείμενο και συνειδητοποιείτε ότι βρίσκεστε σε μια σχέση σαν τα παραπάνω παραδείγματα, να ξέρετε ότι η αλλαγή είναι δυνατή. Με αυτογνωσία, υποστήριξη και μικρές, συνεπείς ενέργειες, μπορείτε να απελευθερωθείτε από αυτόν τον κύκλο και να αναζητήσετε την αγάπη, τον σεβασμό και τη συνεργασία που σας αξίζει.

Λουκιανός: Διδάσκεται η Φιλοσοφία;

Ο Στωικός Δάσκαλος του Ερμότιμου

ΛΥΚΙΝΟΣ: Ερμότιμε, από το βιαστικό σου περπάτημα κι από το βιβλίο σου, είναι φανερό ότι τραβάς γραμμή για τον δάσκα­λο. Κι όπως προχωρούσες, κάτι είχες στον νου σου και σάλευες τα χείλη, μουρμούριζες και κούναγες το χέρι πέρα δώθε, σαν νά ’κανες απαγγελία στον εαυτό σου. Κάποιο από ’κείνα τα μπερ­δεμένα προβλήματα θα σκεφτόσουν ή τίποτε σοφιστικά ζητήματα θα μελετούσες, έτσι για να μη μένεις άπραγος ούτε κι όταν βαδίζεις στον δρόμο, αλλά να ’σαι πάντα απασχολημένος με κάτι σοβαρό που θα σε βοηθήσει να προκόψεις στη μάθηση.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Κάτι τέτοιο, Λυκίνε, μα τον Δία. Το χτεσινό μάθημα έφερνα στον νου μου και λογάριαζα ένα-ένα τα όσα μας είπε. Δεν πρέπει ν’ αφήνουμε ευκαιρία ανεκμετάλλευτη, αφού συμφωνούμε με ’κείνο που είπε ο Ιπποκράτης, ότι «ο μεν βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρά». Εκείνος βέβαια τό ’λεγε για την ιατρική που μαθαίνεται πιο εύκολα. Τη φιλοσοφία όμως δεν μπορείς να την κατακτήσεις, ακόμη κι αν έχεις πολύ χρόνο στη διάθεσή σου, εκτός κι αν είσαι πάντα σε εγρήγορση και την ατενίζεις με ξύπνιο βλέμμα. Και δεν είναι μικροπράγματα αυτά που διακινδυνεύεις: ή που θα χαθείς σαν κακομοίρης μες στον συρφετό των απλών ανθρώπων ή που θα κερδίσεις την ευδαιμονία1 μέσα από την φιλοσοφία.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Τα έπαθλα που είπες, Ερμότιμε, είναι θαυμάσια. Φαντάζομαι πως όπου νά ’ναι θα τα κερδίσεις, αν κρίνω από τον χρόνο που αφιερώνεις στη φιλοσοφία αλλά κι από τον μόχθο που καταβάλλεις εδώ και πολύ καιρό, μου φαίνεται. Γιατί, αν θυμάμαι καλά, σχεδόν είκοσι χρόνια τώρα δε σε βλέπω να κάνεις τίποτ’ άλλο από το να πηγαίνεις στους δασκάλους, και τον περισσότερο καιρό να είσαι σκυμμένος πάνω από ένα βι­βλίο και να κρατάς σημειώσεις από τα μαθήματα, χλωμός και μαραμένος από την πολλή μελέτη. Μου φαίνεται πως ούτε και στα όνειρά σου δεν ησυχάζεις, τόσο πολύ έχεις μπει σ’ αυτήν την υπόθεση. Κι επειδή τα προσέχω αυτά, έχω την εντύπωση ότι δεν απέχεις πολύ από την κατάκτηση της ευδαιμονίας1. Έκτος βέβαια κι αν την είχες σύντροφο από παλιά κι εμείς δεν το είχαμε προσέξει.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Από πού κι ως πού, Λυκίνε; Τώρα αρχίζω και μισομπαίνω σ’ αυτόν τον δρόμο. Όπως λέει ο Ησίοδος, η Αρετή κατοικεί πολύ μακριά και το μονοπάτι που οδηγεί σ’ αυτή είναι μακρύ και ανηφορικό και τραχύ, κι ο οδοιπόρος πρέπει να ιδρώσει πολύ.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Εσύ, Ερμότιμε, δεν ίδρωσες, δεν περπάτησες αρκετά;

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Όχι, σου λέω. Τίποτε δε θα μ’ εμπόδιζε να είμαι πανευτυχής, αν είχα φτάσει στην κορυφή. Για την ώρα, Λυκίνε, είμαι ακόμα στο ξεκίνημα.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Ναι αλλά ο ίδιος ο Ησίοδος είπε ότι η αρχή είναι το ήμισυ του παντός, οπότε δεν πέφτουμε έξω αν πούμε πως έφτασες κιόλας στα μισά της ανηφόρας.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Όχι, για την ώρα ούτε καν αυτό. Θά ’πρεπε νά ’χα κάνει πολύ δρόμο.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Τότε, σε ποιο σημείο της διαδρομής να πούμε ότι βρίσκεσαι;

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Ακόμα είμαι κάτω στους πρόποδες, Λυκίνε, παρ’ όλο που τώρα τελευταία έκανα μεγάλη προσπάθεια να προχωρήσω. Ο δρόμος είναι ολισθηρός και τραχύς και χρειά­ζεται χέρι βοηθείας.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Οπότε ο δάσκαλος σου από ψηλά απ’ την κορυ­φή μπορεί να σου ρίξει, τις διαλέξεις του -όπως ο Ομηρικός Δίας τη χρυσή αλυσίδα- και να σε τραβήξει και να σε φέρει επάνω κοντά του και κοντά στην αρετή, μιας και ο ίδιος έχει ανεβεί προ πολλού.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Έτσι είναι, Λυκίνε, όπως τα είπες. Αν ήταν στο χέρι του, θα με είχε τραβήξει εδώ και πολύ καιρό και θα βρισκόμουν μαζί τους. Εγώ ο ίδιος όμως έχω ακόμη ελλεί­ψεις.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Θέλει νά ’χεις κουράγιο και ψυχή, την ώρα που κοιτάς προς το τέλος της διαδρομής και την ευτυχία εκεί πά­νω, μιας και σε βοηθάει και ’κείνος με τόση προθυμία. Αλλά για πότε σου δίνει ελπίδες πως θ’ ανεβείς; Τι υπολόγισε, ότι θα φτάσεις στην κορυφή τον επόμενο χρόνο, μετά τα Παναθήναια ή τα άλλα Μυστήρια;

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Λίγο λες, Λυκίνε.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Τότε στην επόμενη Ολυμπιάδα;

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Κι αυτό λίγος χρόνος είναι για να ασκηθείς στην αρετή και να κερδίσεις την ευτυχία.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Σίγουρα πάντως μετά από δύο Ολυμπιάδες, έ­τσι; Αλλιώς μπορεί να σας κατηγορήσουν για μεγάλη νωθρότητα, αν δεν τα καταφέρετε ούτε σε τόσο χρόνο, όσο θέλει για να πάει κανείς άνετα τρεις φορές από τις Ηράκλειες Στήλες μέχρι την Ινδία και να γυρίσει πίσω, ακόμα κι αν δεν προχωράει κατευθείαν αλλά τριγυρνάει και ανάμεσα στα έθνη που θα συναντάει στον δρόμο. Πόσο πιο ψηλή και πιο γλιστερή θες να υποθέσουμε πως είναι η κορυφή που κατοικεί η Αρετή σας, από την Άορνο2, που την κυρίεψε κατά κράτος ο Αλέξανδρος μέσα σε λίγες μέρες;

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Δεν είναι το ίδιο, Λυκίνε, ούτε έχει το πράγμα όπως το φαντάζεσαι, ώστε να κερδηθεί ή να κυριευτεί μέσα σε λίγο χρόνο, ακόμη κι αν της επιτεθούν δέκα χιλιάδες Αλέξανδροι. Άμα ήταν έτσι, πολλοί θα είχαν ανεβεί. Τώρα όμως πολλοί ξεκινούν την πορεία με πολλές δυνάμεις και προχωρούν, άλλοι λιγότερο, άλλοι περισσότερο. Όμως σαν φτάσουν στα μισά του δρόμου, βρίσκουν πολλά αδιέξοδα και δυσκολίες, τα παρατάνε και γυρνούν πίσω λαχανιασμένοι και καταϊδρωμένοι, γιατί δεν αντέχουν την κούραση. Ενώ όσοι αντέξουν μέχρι τέλους, φτάνουν στην κορυφή κι από 'κει και πέρα είναι ευτυχισμένοι και περνούν θαυμάσια την υπόλοιπη ζωή τους, βλέποντας από ψηλά τους άλλους σαν μυρμήγκια.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Πω, πω, Ερμότιμε, πόσο μικρούς μάς κάνεις, ούτε καν Πυγμαίους· μα τελείως χαμερπείς, ένα με τη γη. Φυσικό είναι: γιατί είσαι ήδη υψηλόφρων και τα βλέπεις από πάνω. Εμείς, βέβαια, ο συρφετός κι όσοι σερνόμαστε χάμω, όταν εσείς φτάσετε πάνω από τα σύννεφα, εκεί όπου σπεύδετε από καιρό, θα προσευχόμαστε και σε σας κι όχι μόνο στους θεούς.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Να μπορούσα ν’ ανεβώ, Λυκίνε. Αλλά έχω πολύ δρόμο ακόμη.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Δεν είπες όμως πόσο, για να το καθορίσουμε χρο­νικά.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Ούτε κι εγώ ο ίδιος ξέρω ακριβώς, Λυκίνε. Υποθέτω όμως πως δε θα είναι πάνω από είκοσι χρόνια. Μετά, σίγουρα θα έχω φτάσει στην κορυφή.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Για όνομα του Ηρακλή, πολύ λες.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Είναι γιατί κοπιάζω για σπουδαία πράγματα, Λυκίνε.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Ίσως είναι αλήθεια. Σου υποσχέθηκε όμως ο δά­σκαλός σου ότι θα ζήσεις πάνω από είκοσι χρόνια; Οπότε, δεν είναι μόνο σοφός άλλα και μάντης ή χρησμολόγος ή απ’ αυτούς που κατέχουν τις μεθόδους των Χαλδαίων - λένε πως τουλάχιστον αυτοί ξέρουν από τέτοια. Γιατί δεν είναι λογικό να υπομένεις τόσους κόπους και να ταλαιπωρείσαι νύχτα και μέρα, χωρίς νά ’σαι βέβαιος ότι θα ζήσεις μέχρι να φτάσεις στην αρετή, χωρίς να ξέρεις αν, πλησιάζοντας πια στην κορυ­φή, δεν επέλθει το μοιραίο και σ’ αρπάξει από το πόδι προτού εκπληρωθεί η προσδοκία σου.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Άει στην ευχή! Με γρουσουζεύεις, Λυκίνε. Ας ήταν να ζήσω έστω και μια μέρα την ευδαιμονία, έχοντας γίνει σοφός.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Και σου φτάνει μια μέρα για όλους αυτούς τους κόπους;

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Μου φτάνει ακόμα και μια στιγμή.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Ναι αλλά πού το ξέρεις ότι εκεί πάνω υπάρχει ευδαιμονία1 και άλλα τέτοια ώστε ν’ αξίζει να υπομείνεις τα πάντα για χάρη τους; Αφού εσύ ο ίδιος δεν έχεις ανεβεί ακόμη.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Πιστεύω τα λόγια τού δασκάλου μου. Ξέρει πολλά, αφού είναι ήδη στην πιο ψηλή κορυφή.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Για όνομα των θεών, σου έλεγε ποια είναι η κα­τάσταση εκεί πάνω και τι είδους ευδαιμονία υπάρχει; Τίποτε πλούτη και δόξα και αξεπέραστες απολαύσεις;

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Σώπα, φίλε μου. Αυτά δεν έχουν καμία σχέση με τον ενάρετο βίο.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Αν όχι αυτά, τότε τι το καλό λέει πως θ’ αποκτή­σει οποίος πετύχει τον σκοπό της άσκησης;

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Τη σοφία, την ανδρεία, την ομορφιά την ίδια, τη δικαιοσύνη και τη βεβαιότητα ότι γνωρίζει τα πράγματα όπως πραγματικά είναι. Τα πλούτη και τις δόξες και τις ηδο­νές και ό,τι έχει να κάνει με το σώμα, όλα αυτά τά ’χει αφήσει κάτω κι ανεβαίνει κανείς γυμνός, σαν τον Ηρακλή, που όπως λένε κάηκε στην Οίτη κι έγινε θεός: γιατί κι ο Ηρακλής, αφού πέταξε από πάνω του ό,τι ανθρώπινο είχε από τη μάνα του, κρατώντας καθαρό κι αμόλυντο το θεϊκό στοιχείο που τό ’χε ξεχωρίσει η φωτιά, ανέβηκε ψηλά στους θεούς. Έτσι κι αυτοί με τη φιλοσοφία, σαν νά ’ταν μια άλλη φωτιά, αφαιρούν από πάνω τους όλα όσα οι υπόλοιποι κακώς θεωρούν αξιοθαύμα­στα, ανεβαίνουν στην κορυφή κι είναι ευτυχισμένοι, και δε θυμούνται πια πλούτη, δόξα και απολαύσεις, και κοροϊδεύουν όσους πιστεύουν ότι αυτά υπάρχουν.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Μα τον Ηρακλή της Οίτης, αυτοί όπως τους περιγράφεις, Ερμότιμε, είναι ανδρείοι και ευδαίμονες. Για πες μου όμως, κατεβαίνουν ποτέ από την κορυφή, άμα το θελήσουν, για να χρησιμοποιήσουν όσα άφησαν εδώ κάτω; Ή είναι αναγκασμένοι, άπαξ και ανέβηκαν, να μείνουν εκεί και να κάνουν παρέα με την αρετή κοροϊδεύοντας τον πλούτο, τη δόξα και τις απολαύσεις;

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Όχι μόνο αυτό, Λυκίνε, αλλά όποιος τελειο­ποιηθεί στην αρετή παύει να είναι δούλος της οργής, του φόβου και των επιθυμιών κι ούτε στεναχώριες έχει πια ούτε τέτοιου είδους συναισθήματα γενικώς.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Ε, λοιπόν, για να πω την αλήθεια χωρίς δισταγ­μό... μα καλύτερα να σωπάσω, θαρρώ. Θα ήταν ασέβεια να ρωτήσω τι κάνουν οι σοφοί.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Όχι καθόλου. Πες τι εννοείς.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Κοίτα να δεις που διστάζω, φίλε μου!

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Μη φοβάσαι, λεβέντη μου, μόνο σε 'μένα μι­λάς.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Ερμότιμε, παρακολουθούσα τη διήγησή σου και πίστευα πως γενικά έτσι έχουν τα πράγματα, ότι δηλαδή γίνονται σοφοί, ανδρείοι, δίκαιοι και τα λοιπά. Και κάπως μαγεύτηκα από τα λόγια σου. Όταν όμως είπες ότι περιφρονούν τον πλούτο και τη δόξα και τις απολαύσεις και ότι δεν οργίζονται ούτε στενοχωριούνται, εδώ ακριβώς -είμαστε μόνοι οι δυο μας- κόλλησα, γιατί θυμήθηκα αυτά που είδα τις προάλλες να κάνει - θες να σου πω ποιος; Ή δεν είναι απαραίτητο να πω όνομα;

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Όχι, πες μου ποιος ήταν.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Ο ίδιος σου ο δάσκαλος - που κατά τα άλλα εί­ναι άνθρωπος αξιοσέβαστος και παππούς, στα τελευταία του.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Τι έκανε λοιπόν;

ΛΥΚΙΝΟΣ: Τον ξέρεις τον ξένο από την Ηράκλεια, που ήταν μαθητής του και για καιρό σπούδαζε κοντά του φιλοσοφία, εκείνον τον ξανθό, τον καυγατζή;

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Ξέρω ποιον λες. Δίωνα τον λένε.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Αυτόν ακριβώς. Πριν λίγο καιρό, επειδή δεν πλή­ρωνε τα δίδακτρα στην ώρα τους, τον άρπαξε και τον πήγε στον άρχοντα, αφού πρώτα του τύλιξε το πανωφόρι γύρω από τον λαιμό. Και φώναζε κι ήταν έξω φρενών κι αν δεν έμπαιναν στη μέση κάποιοι γνωστοί να τραβήξουν τον νεαρό απ’ τα χέ­ρια του, νά ’σαι σίγουρος πως ο γέρος θά ’χε κολλήσει πάνω του και θα τού ’χε φάει τη μύτη, τέτοια τσατίλα είχε.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Γιατί εκείνος είναι μια ζωή κακοπληρωτής κι αχάριστος, Λυκίνε. Στους άλλους όμως που τους δανείζει, κι είναι πολλοί, ποτέ δεν έχει φερθεί έτσι. Γιατί εκείνοι δεν καθυστερούν να του πληρώσουν τους τόκους.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Μα και να μην πληρώσουν, τι τον πειράζει αυτόν, βρε μακάριε άνθρωπε; Αυτός έχει καθαρθεί με τη φιλοσοφία και δεν έχει πια ανάγκη από τα όσα άφησε πίσω του στην Οίτη.

EΡMΟTΙMΟΣ: Νομίζεις πως τό ’κάνε για τον εαυτό του; Έχει μικρά παιδιά και φροντίζει να μην περάσουν τη ζωή τους μες στην ανέχεια.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Θα έπρεπε, Ερμότιμε, να τ’ ανεβάσει κι αυτά στην αρετή, για να ζουν μαζί του ευτυχισμένα και να περιφρονούν τα πλούτη.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Δεν έχω χρόνο, Λυκίνε, να συζητήσω μαζί σου γι’ αυτά. Τρέχω ν' ακούσω το μάθημά του, μην τύχει και μείνω πίσω χωρίς να το πάρω χαμπάρι.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Κουράγιο, καλέ μου. Για σήμερα έχει ανακοινω­θεί αργία. Σε γλυτώνω απ’ την υπόλοιπη διαδρομή.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Τι εννοείς;

ΛΥΚΙΝΟΣ: Ότι αυτή την ώρα δεν μπορείς να τον δεις, αν βέβαια πρέπει να πιστέψουμε την ανακοίνωση. Πάνω από την πύλη είχε κρεμασμένη μια πινακίδα που έλεγε με μεγάλα γράμματα: “ΣΗΜΕΡΑ ΔΕ ΘΑ ΣΥΜΦΙΛΟΣΟΦΗΣΟΥΜΕ”. Έλε­γαν μάλιστα ότι χθες έφαγε στο σπίτι του περιβόητου Ευκράτη πού ’χε ετοιμάσει τραπέζι για τα γενέθλια της κόρης του, και ότι στο συμπόσιο συμφιλοσόφησε πολύ και μάλωσε κάπως με τον Ευθύδημο τον Περιπατητικό3 και του αμφισβήτησε τα επιχειρήματα που συνήθως προβάλλουν αυτοί ενάντια στους Στωικούς. Η συγκέντρωση κράτησε, λένε, μέχρι τα μεσάνυ­χτα, κι απ’ τις πολλές φωνές καταΐδρωσε ο άνθρωπος και τον έπιασε πονοκέφαλος. Στο μεταξύ, νομίζω ήπιε και παραπά­νω απ’ ό,τι έπρεπε, γιατί οι καλεσμένοι, ως συνήθως, έκαναν συνέχεια προπόσεις· κι έφαγε και περισσότερο απ’ όσο κάνει να τρώει ένας ηλικιωμένος. Κι έτσι, με το που γύρισε σπίτι ξέρασε, λένε, τ’ άντερά του και μετά το μόνο που έκανε ήταν να μετρήσει και να κλειδώσει με προσοχή τα κομμάτια το κρέ­ας πού ’χε δώσει να τα κρατάει ο δούλος που στεκόταν πίσω του, κι από 'κείνη την ώρα κοιμάται, έχοντας δώσει εντολή να μην επιτρέψουν να μπει κανείς. Αυτά άκουσα να τα λέει ο υπηρέτης του ο Μίδας σε κάποιους μαθητές του, που γύριζαν κι αυτοί πίσω, πολλοί μαζί.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Ποιος από τους δυο νίκησε, Λυκίνε, ο δάσκα­λος η ο Ευθύδημος; Είπε τίποτε γι’ αυτό ο Μίδας;

ΛΥΚΙΝΟΣ: Στην αρχή, λένε, ήταν ισόπαλοι, στο τέλος όμως, Ερμότιμε, η νίκη ήταν με το μέρος σας κι ο γέρος υπερείχε κατά πολύ. Απ’ ό,τι λένε τουλάχιστον, ο Ευθύδημος δεν απο­χώρησε αναίμακτα, αλλά μ’ ένα τεράστιο τραύμα στο κεφάλι. Επειδή ήταν αλαζονικός και επικριτικός και δεν ήθελε να πει­στεί κι ούτε έδινε εύκολα λαβές για κριτική, ο καλός σου ο δά­σκαλος, όπως τον είχε δίπλα του, τον κοπάνισε μ’ ένα κύπελλο βαρύ σαν του Νέστορα κι έτσι επικράτησε.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Εύγε! Έτσι πρέπει να φέρεται κανείς σε όσους δε θέλουν να υποχωρήσουν μπροστά στον καλύτερό τους.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Πολύ λογικό, Ερμότιμε. Τι τον έπιασε τον Ευθύδημο και τον νευρίασε γέρο άνθρωπο, τόσο πράο και υπεράνω θυμών και με τέτοιο βαρύ κύπελλο στο χέρι; Αλλά μιας κι έ­χουμε χρόνο, γιατί δε λες και σε ’μένα πού ’μαι φίλος σου με τι τρόπο άρχισες ν’ ασχολείσαι με τη φιλοσοφία, έτσι ώστε κι εγώ, αρχίζοντας από τώρα αν γίνεται, να γίνω συνοδοιπόρος σας. Φίλοι είστε και φυσικά δε θα μ’ αφήσετε απ’ έξω.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Φτάνει νά ’χεις τη θέληση, Λυκίνε. Σύντομα θα δεις πόσο θα διαφέρεις από τους άλλους. Να είσαι βέβαιος ότι όλους τους άλλους θα τους θεωρείς παιδιά σε σύγκριση με ’σένα, τόσο θα τους περιφρονήσεις.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Εμένα θα μού ’φτάνε αν μετά από είκοσι χρόνια γινόμουν όπως είσαι εσύ τώρα.

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Μείνε ήσυχος. Κι εγώ στην ηλικία σου ήμουν όταν άρχισα να καταγίνομαι με τη φιλοσοφία, σαραντάρης σχεδόν· όσο εσύ τώρα, φαντάζομαι.

ΛΥΚΙΝΟΣ: Τόσο ακριβώς, Ερμότιμε. Λοιπόν, τραβά τον δρόμο σου, παίρνοντας κι εμένα μαζί σου - δίκαια πράγματα. Και πρώτα πες μου το εξής: επιτρέπετε στους μαθητές να φέρνουν αντιρρήσεις αν τους φανεί ότι κάτι δε λέγεται σωστά, ή δεν το επιτρέπετε αυτό στους νεότερους;

ΕΡΜΟΤΙΜΟΣ: Όχι και τόσο. Εσύ όμως, άμα θες, ρώτα στο μεταξύ και κάνε αντίλογο. Έτσι θα μάθεις πιο εύκολα.
-----------------
1. Ευδαιμονία...

2. Άορνος: που δεν τον φτάνουν ούτε τα πουλιά. Έτσι είχε ονο­μαστεί ο απόκρημνος οχυρός βράχος κοντά στον Ινδό ποταμό, που κυριεύθηκε το 337 από τους στρατιώτες τού Μ. Αλέξανδρου.

3. Ιδρυτής της Περιπατητικής Σχολής ήταν ο Αριστοτέλης· η ονο­μασία της θα πρέπει να οφείλεται στο ότι ο Αριστ. συνήθιζε τα απο­γεύματα να διδάσκει περπατώντας.
Εικάζουμε ποια θα μπορούσαν να είναι τα επιχειρήματα ενός αριστοτελικού ενάντια στους στωικούς, και αντιστρόφως: οι αριστοτελικοί δε συμφωνούσαν με την στωική θέση ότι η αρετή φτάνει και περισσεύει για την ευδαιμονία, και επέμεναν στην ανάγκη υλικών απολαβών - διά φίλων και πλούτου και πολίτικης δυνάμεως, όπως έγραψε ο Αριστοτέ­λης (Ηθικά Νικομάχειa 1099a 31)· Φυσικά οι στωικοί απέρριπταν την αριστοτελική άποψη μετά βδελυγμίας.

Λουκιανός, Περί των σχολών της φιλοσοφίας ή Ερμότιμος

Ο εσωτερισμός ως μία ατραπός αυτογνωσίας

Ο «εσωτερισμός» είναι ένα σύνολο πανάρχαιων διδασκαλιών, η οποία διαφυλάσσεται μέσω των διάφορων εσωτερικών ταγμάτων και ομάδων μέσα στους αιώνες, και αφορά το είναι το σύνολο των γνώσεων που προσβλέπουν στην ενδότερη ουσία των πραγμάτων του κόσμου και του ανθρώπου, πέρα από την επιφάνεια και την παρουσία τους. Αυτό γίνεται με την συνειδητή ιχνηλάτιση τoυ «έσω κόσμου μας», την προσπάθεια δηλαδή κατανόησης του εαυτού μας, όπως αναφέρει και η πανάρχαια προτροπή: «γνώθι σαυτόν».

Η προσπάθεια αυτή, έχει σχέση τόσο με την κατανόηση των δυνάμεων του ανθρώπου, όσο και της σχέσης μας με τον κόσμο του οποίου αποτελούμε αναπόσπαστο τμήμα. Η προσπάθεια αυτή απαιτεί μία διεύρυνση του πνεύματος πέρα από τα γνωστά, και τα χρονικά πλαίσια που έχουμε συνηθίσει να σκεφτόμαστε. Αποτελεί μία αλτρουιστική στάση ζωής, μία κατανόηση του μεγαλείου του σύμπαντος και της γνώσης, και κυρίως αυτό : Πως η απόλυτη αλήθεια δεν είναι προσεγγίσιμη για τον άνθρωπο, συμβάλλοντας κατά αυτόν τον τρόπο στην απομάκρυνση από φανατισμούς και δογματισμούς.

Ανάλογα με την οπτική γωνία αλλά και το βάθος της «κατάδυσης», μπορεί κάποιος να αποδώσει διάφορους επιμέρους ορισμούς στον «εσωτερισμό». Για άλλους είναι γνώση, για άλλους εμπειρία, και για άλλους συναίσθημα. Ο Εσωτερισμός δεν είναι μία διανοητική, ορθολογιστική και θεωρητική γνώση, αλλά μία γνώση διαισθητική, υπέρλογη και υπερβατική. Είναι μία γνώση βιωματική, επομένως, δεν επιδιώκει να πείσει, αλλά να κάνει κάποιον να βιώσει. Ο Εσωτερισμός διαφέρει με τον μυστικισμό μόνο στον βαθμό, που δεν αποτελεί τμήμα κάποιου συγκεκριμένου δόγματος.

ΠΕΡΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΑΥΤΟΦΩΤΗ ΓΛΩΣΣΑ

Όλοι γνωρίζουμε ότι οι Ευρωπαϊκές γλώσσες έχουν τις ρίζες τους στα Λατινικά. Αυτό που ίσως μερικοί να αγνοούν είναι ότι τα ίδια τα Λατινικά έχουν βασιστεί πάνω στα Ελληνικά. Από το ίδιο το αλφάβητο (οι Ρωμαίοι πήραν αυτούσιο και απαράλλακτο το Χαλκιδικό αλφάβητο) μέχρι και την πλειοψηφία του λεξιλογίου.

Πρίν ο Κικέρων, ο δημιουργός ουσιαστικά της Λατινικής γλώσσας, έρθει στην Ελλάδα για να σπουδάσει, οι Ρωμαίοι είχαν μερικές εκατοντάδες μόνο λέξεις με αγροτικό, οικογενειακό και στρατιωτικό περιεχόμενο. Όταν επέστρεψε στην Ρώμη, πήρε μαζί του κάποιες χιλιάδες Ελληνικές λέξεις δηλωτικές πολιτισμού και ένα «κλειδί» με το οποίο πολλαπλασίασε την αξία και την σημασία τους. Το «κλειδί» αυτό ήταν οι προθέσεις.

Για του λόγου το αληθές, να αναφέρουμε ότι το ιστορικό αυτό γεγονός το έχει τονίσει και ο διάσημος Γάλλος γλωσσολόγος Meillet «Τα Λατινικά ως λόγια γλώσσα, είναι ανάτυπο των Ελληνικών. Ο Κικέρων μεταφέρει στην Λατινική, την Ελληνική ρητορική και φιλοσοφία. Ο Χριστιανισμός ακολούθως συνετέλεσε και αυτός στην επίδραση των Ελληνικών επί των Λατινικών. Το Λατινικό λεξιλόγιο είναι μετάφραση του αντιστοίχου Ελληνικού, και για αυτό τα Λατινικά δεν παραμέρισαν τα Ελληνικά στην Ανατολή. Διότι η μίμηση δεν είχε αρκετό γόητρο ώστε να αντικαταστήσει το πρωτότυπο».

Μόνο και μόνο όσον αφορά τους επιστημονικούς όρους, όπου η συντριπτική πλειοψηφία των λέξεων είναι Ελληνικές, οι ξένες γλώσσες στην κυριολεξία θα κατέρρεαν χωρίς την Ελληνική. Η Ελληνική είναι η μοναδική γλώσσα η οποία είναι πραγματικά αυτόφωτη χωρίς να εξαρτάται από καμία άλλη. Δύο εκ του πλήθους ξένων επιστημόνων που το έχουν διαπιστώσει αυτό είναι οι Jean Bouffartigue και Anne-Marie Delrieu. Στο βιβλίο τους «Οι Ελληνικές ρίζες στην Γαλλική γλώσσα» διαβάζουμε «Η κατανόηση της δικής μας γλώσσης, η εκ νέου ανακάλυψη της ουσίας της – να ποιά είναι η χρησιμότητα του να γνωρίζει κανείς τις Ελληνικές ρίζες. Οι Ελληνικές ρίζες δίνουν στην Γαλλική το πιο βαθύ στήριγμά της και συγχρόνως της παρέχουν την πιο υψηλή δυνατότητα για αφαίρεση. Μακρινή πηγή του πολιτισμού μας, η Ελλάδα βρίσκεται ζωντανή μέσα στις λέξεις που λέμε. Σχηματίζει κάθε μέρα την γλώσσα μας».

Υπάρχουν ακόμα σοβαρές απόψεις έγκριτων ξένων επιστημόνων, που υποστηρίζουν ότι μέχρι και τα Σανσκριτικά (αρχαία Ινδικά) προέρχονται από τα Ελληνικά. «Ο πρώτος ο οποίος παρετήρησε αυτήν την ομοιότητα των ριζών είναι ο Φ. Μπάγιερ (1690-1738), καθηγητής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αγ. Πετρουπόλεως, καταλήγοντας στα συμπέρασμα ότι τα σανσκριτικά προέρχονται από τα Ελληνικά.» συμπέρασμα στο οποίο είχε καταλήξει στα τέλη του περασμένου αιώνος και ο Γερμανός Βορρ. Η συντακτική ομάδα του περιοδικού «Halcon – Ιέραξ» μας λέει «Συγκρίνοντας καλά την Σανσκριτική με την αρχαία Ελληνική, εύκολα αντιλαμβανόμεθα ότι η Ελληνική όχι μόνο είναι πιο αρχαία, αλλά και ότι επί πλέον όλοι οι συντακτικοί και γραμματικοί τύποι της είναι ανώτεροι και μεγαλυτέρας γλωσσικής αξίας. Η δε σύνταξις καθ’υπόταξιν είναι καθαρά Ελληνική». Ας μην ξεχνάμε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος προσπάθησε με την εκστρατεία του, εκτός όλων των άλλων, και να «συναγωνιστεί» τους Έλληνες που είχαν εκστρατεύσει στην Ανατολή πρίν από αυτόν, τον Ηρακλή και τον Διόνυσο δηλαδή. Τα «Διονυσιακά» του Νόννου, έπος το οποίο περιγράφει την εκστρατεία του Διονύσου στις Ινδίες (αντίστοιχο με αυτά του Ομήρου), σώζεται μέχρι σήμερα.

Επειδή μπορεί κάποιος να σκεφτεί σε αυτό το σημείο ότι το Ελληνικό αλφάβητο είναι Φοινικικής προελεύσεως, να αναφέρουμε απλά ότι τέτοιες αντιεπιστημονικές θεωρίες είναι προ πολλού ξεπερασμένες καθώς η αξιοπιστία τους έχει κλονιστεί σοβαρά από διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα. Απορίας άξιον είναι το γεγονός ότι η ύπαρξη των ευρημάτων αυτών δεν αναφέρεται πουθενά στα Ελληνικά (;) σχολεία, όπου προβάλλεται ως δεδομένη και αδιαμφισβήτητη η θεωρία της Φοινικικής προελεύσεως. Ένα από τα καρφιά στο φέρετρο της θεωρίας αυτής είναι και το κεραμικό θραύσμα που βρέθηκε στην νησίδα «Γιούρα» των Βορείων Σποράδων από τον Αρχαιολόγο Α. Σαμψών. Χρονολογήθηκε το 5.500-6.000 π.Χ. και φέρει καθαρά πάνω του εγχάρακτα τα γράμματα Α, Δ και Υ. Να σημειώσουμε εδώ ότι οι Φοίνικες πρωτοεμφανίστηκαν στην ιστορία το 1.300 π.Χ. Και αυτό το εύρημα δεν είναι «μόνο» του. Τα γράμματα Μ, Ν, Κ, Χ, Ξ, Π, Ο, και Ε διακρίνουμε σε πρωτοκυκλαδικά αγγεία της Μήλου τα οποία είναι της 3 π.Χ. χιλιετίας. Επιπλέον υπάρχει και η λίθινη σφραγίδα των Γιαννιτσών που ανακαλύφθηκε από τον αρχαιολόγο Π. Χρυσοστόμου η οποία χρονολογείται την 5 π.Χ. χιλιετία. Ακόμη η επιγραφή του Δισπηλιού που ανεσύρθη από τον καθηγητή Γ. Χουρμουζιάδη χαρακτηρίστηκε ως η πρώτη γραφή του κόσμου, αφού χρονολογήθηκε από τον «Δημόκριτο» βάση της μεθόδου του «άνθρακα 14» με απόλυτη ακρίβεια στο 5.250 π.Χ.

Η ΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΔΙΣΠΥΛΙΟΥ

Τέλος να αναφέρουμε τον δίσκο της Φαιστού ο οποίος χρονολογείται (με τις πιο συντηρητικές απόψεις) στο 1.700 π.Χ. και φέρει σύμβολα τα οποία όμως είναι τυπωμένα με κινητά στοιχεία (σφραγίδες), και για αυτόν τον λόγο το εύρημα αυτό αποτελεί το αρχαιότερο δείγμα τυπογραφίας του κόσμου. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε πηλός εξαιρετικής ποιότητος είς τον οποίον αφού απετυπώθησαν οι χαρακτήρες ο δίσκος εψήθη.

Το 1989, στο υπ αρίθμ. 16 τεύχος του αρχαιολογικού περιοδικού «NESTOR», το οποίο εκδίδει το πανεπιστήμιο της Ινδιάνας, ο καθηγητής Πώλ Φώρ ανακοινώνει ότι στην Ιθάκη του 2.700 π.Χ. μιλούσαν και έγραφαν Ελληνικά. Με την βοήθεια χαραγμένης εικόνας πλοίου επάνω στο όστρακο και σε σύγκριση με την ήδη αποκρυπτογραφημένη Γραμμική Γραφή Β’ ο καθηγητής Φώρ κατόρθωσε να διαβάσει «Νύμφη με έσωσε». Διάβασε ακόμα, αναγνωρίζοντας αριθμητικά και συλλαβές «Ιδού εγώ ο Αρεάδης δίδω είς την άνασσα Θεά Ρέα 100 αίγες, 10 πρόβατα…». Σημειωτέον ότι ακόμα και σήμερα διδάσκεται στα Ελληνικά σχολεία η άποψη ότι τα χρόνια του Ομήρου δεν υπήρχε γραφή και συνεπώς τα δύο έπη (Ιλιάδα και Οδύσσεια) μεταφέρονταν από γενεά σε γενεά προφορικώς (κάτι το οποίο ούτως ή άλλως μόνο και μόνο βάσει της κοινής λογικής είναι αδύνατον).

Είς την Ελληνικήν γλώσσα τέλος παρατηρούνται όλα τα γλωσσολογικά φαινόμενα, πχ. αφομοίωση (είς φθόγγος γίνεται όμοιος με άλλον), εναλλαγή (χρησιμοποίηση άλλου φθόγγου αντ’άλλου), συγχώνευση (ενοποίηση πολλών φθόγγων), ανομοίωση (αποβολή του ενός εκ των δύο ομοίων φθόγγων της ιδίας λέξεως), ανταλλαγή (αμοιβαία αλλαγή φθόγγων) κλπ.

Ορισμένοι μάλιστα ήχοι όπως το Γ το Δ το Θ το Χ και το Ψ αποτελούν πολύ μεταγενέστερη και αποκλειστικά Ελληνική επινόηση, αφού δεν τους συναντάμε σε άλλη γλώσσα έστω και αν περιέχονται στις δανεισμένες Ελληνικές λέξεις.

Αριθμοφοβία: τα πιο συνηθισμένα είδη στατιστικών σολοικισμών

Έλεγχοι υποθέσεων και εκτιμήσεις διαστημάτων εμπιστοσύνης, ανάλυση παλινδρόμησης και συσχέτισης - μολονότι όλα αυτά υπόκεινται σε παρερμηνείες, τα πιο συνηθισμένα είδη στατιστικών σολοικισμών δεν αφορούν τίποτε πιο περίπλοκο από κλάσματα και ποσοστά. Αυτό το τμήμα περιέχει μερικά αντιπροσωπευτικά παραδείγματα.

Ότι μία στις έντεκα γυναίκες θα προσβληθεί από καρκίνο του στήθους, είναι ένα πολυσυζητημένο στατιστικό στοιχείο. Ωστόσο ο αριθμός αυτός είναι παραπλανητικός διότι ισχύει μόνο για ένα φανταστικό δείγμα γυναικών, που ζουν όλες μέχρι τα ογδόντα πέντε και των οποίων η πιθανότητα να προσβληθούν από καρκίνο του στήθους σε μια οποιαδήποτε ηλικία αντιστοιχεί στη συχνότητα με την οποία εμφανίζεται σήμερα η ασθένεια σ’ αυτή την ηλικία. Μόνο μια μειοψηφία των γυναικών ζει μέχρι τα ογδόντα πέντε, ενώ η συχνότητα εμφάνισης αλλάζει τα τελευταία χρόνια και είναι πολύ μεγαλύτερη για τις πιο ηλικιωμένες γυναίκες.

Στην ηλικία των σαράντα, περίπου μία γυναίκα στις χίλιες προσβάλλεται από καρκίνο του στήθους κάθε χρόνο, ενώ στην ηλικία των εξήντα, ο αριθμός έχει ανέβει σε μία στις πεντακόσιες. Η μέση σαραντάρα έχει περίπου 1,4% πιθανότητες να προσβληθεί από την ασθένεια πριν από την ηλικία των πενήντα και 3,3% πιθανότητες να προσβληθεί πριν από τα εξήντα. Για να υπερβάλουμε λίγο, το ποσοστό μία στις έντεκα είναι κάπως σαν να λέμε ότι εννέα στα δέκα άτομα θα αποκτήσουν «λεκέδες» λόγω ηλικίας, κι αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι θα έπρεπε να ανησυχούν σοβαρά οι τριαντάρηδες.

Ένα άλλο παράδειγμα τεχνικά σωστής και όμως παραπλανητικής στατιστικής είναι το γεγονός ότι τα καρδιακά νοσήματα και ο καρκίνος είναι οι δύο πρώτοι δολοφόνοι των Αμερικανών. Αυτό είναι αναμφίβολα σωστό αλλά, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου Νοσημάτων, οι τυχαίοι θάνατοι -αυτοκινητικά δυστυχήματα, δηλητηριάσεις, πνιγμοί, πτώσεις, πυρκαγιές και ατυχήματα με όπλα- συνεπάγονται περισσότερα χαμένα χρόνια από την αναμενόμενη διάρκεια ζωής αφού ο μέσος όρος της ηλικίας αυτών των θυμάτων είναι πολύ χαμηλότερος από εκείνον των θυμάτων του καρκίνου και των καρδιακών νοσημάτων.

Τα ποσοστά, ένα θέμα που διδάσκεται στο δημοτικό, χρησιμοποιούνται συνεχώς με λάθος τρόπο. Παρ’ ότι πολλοί πιστεύουν το αντίθετο, ένα είδος του οποίου η τιμή αυξάνεται κατά 50% και μετά μειώνεται κατά 50% υφίσταται μια καθαρή μείωση της τιμής του κατά 25%. Ένα φόρεμα του οποίου η τιμή πέφτει κατά 40% κι έπειτα κατά άλλα 40% έχει μια μείωση 64% και όχι 80%.

Η νέα οδοντόπαστα που μειώνει την τερηδόνα κατά 200% είναι απ’ ό,τι φαίνεται ικανή να αφαιρέσει όλη την τερηδόνα που έχει κανείς δύο φορές, τη μία ίσως βουλώνοντας τις κοιλότητες και την άλλη προσθέτοντας μικρά εξογκώματα στην ίδια θέση πάνω στα δόντια. Εάν σημαίνει τίποτα, η τιμή 200% μπορεί να δείχνει ότι η νέα οδοντόπαστα μειώνει την τερηδόνα ας πούμε κατά 30%, εκεί που μια συνηθισμένη οδοντόπαστα τη μειώνει κατά 10% (η μείωση κατά 30% είναι μια αύξηση κατά 200% της μείωσης κατά 10%). Αυτή η τελευταία διατύπωση, ενώ είναι λιγότερο παραπλανητική, είναι επίσης λιγότερο εντυπωσιακή, κι αυτό εξηγεί γιατί δεν χρησιμοποιείται.

Το απλό τέχνασμα να ρωτάει κανείς πάντα τον εαυτό του: «Ποσοστό τίνος;» θα ήταν πολύ καλή συνήθεια. Εάν τα κέρδη είναι 12%, για παράδειγμα, αυτό σημαίνει 12% των εξόδων, των πωλήσεων, των κερδών του τελευταίου χρόνου ή τίνος άλλου πράγματος;

Τα κλάσματα είναι μια άλλη πηγή ταλαιπωρίας για πολλούς αριθμόφοβους. Ένας υποψήφιος για την προεδρία το 1980 λέγεται ότι ρώτησε τους δημοσιογράφους που τον συνόδευαν πώς να μετατρέψει τα 2/7 σε ποσοστό επί τοις εκατό, εξηγώντας ότι η άσκηση αυτή είχε δοθεί στο γιο του από το σχολείο. Είτε αυτή η ιστορία είναι αληθινή είτε όχι, είμαι πεπεισμένος ότι μια σημαντική μειοψηφία ενήλικων Αμερικανών δεν θα ήταν ικανή να περάσει μια απλή εξέταση πάνω στα ποσοστά, τους δεκαδικούς, τα κλάσματα και τις μετατροπές από το ένα στο άλλο. Καμιά φορά όταν ακούω ότι ένα είδος πουλιέται σε ένα κλάσμα της κανονικής του τιμής κόστους, λέω ότι αυτό το κλάσμα θα είναι μάλλον 4/3, οπότε ο άλλος με κοιτάει με άδειο βλέμμα.

Στο κέντρο της πόλης κάποιος πέφτει θύμα ληστείας και δηλώνει ότι ο ληστής ήταν μαύρος. Όταν όμως γίνεται η αναπαράσταση του συμβάντος, πολλές φορές κάτω από ανάλογες συνθήκες φωτισμού, από τον ανακριτή που ερευνά την υπόθεση, το θύμα αναγνωρίζει σωστά τη φυλή του επιτιθέμενου μόνο σ’ ένα 80% των προσπαθειών. Τι πιθανότητα υπάρχει ο κακοποιός να ήταν πράγματι μαύρος;

Πολλοί θα πουν βεβαίως ότι η πιθανότητα είναι 80%, αλλά η σωστή απάντηση, με δεδομένες ορισμένες λογικές παραδοχές, είναι πολύ χαμηλότερη. Οι παραδοχές μας είναι ότι περίπου 90% του πληθυσμού είναι λευκοί και μόνο 10% μαύροι, ότι στο κέντρο της πόλης ισχύει αυτή η φυλετική σύνθεση, ότι καμιά από τις δύο φυλές δεν είναι πιο πιθανό να ληστεύει κόσμο, και ότι το θύμα είναι εξίσου πιθανό να κάνει λάθος αναγνώριση και προς τις δύο κατευθύνσεις, να δει μαύρο αντί λευκού και λευκό αντί μαύρου. Με δεδομένες αυτές τις προϋποθέσεις, σε εκατό ληστείες που θα συνέβαιναν κάτω από παρόμοιες περιστάσεις, το θύμα θα αναγνώριζε κατά μέσο όρο είκοσι έξι από τους ληστές ως μαύρους - 80% των δέκα που ήταν πράγματι μαύροι, δηλαδή οκτώ, συν 20% των ενενήντα που ήταν λευκοί, δηλαδή δεκαοκτώ, που κάνει σύνολο είκοσι έξι. Επομένως, επειδή μόνο οκτώ από τους είκοσι έξι που αναγνωρίστηκαν ως μαύροι ήταν όντως μαύροι, η πιθανότητα να έπεσε ο άνθρωπος θύμα ενός μαύρου, με δεδομένο ότι αυτός έτσι ισχυρίστηκε, είναι μόνο 8/26 ή περίπου 31%!

Ο υπολογισμός είναι παρόμοιος με αυτόν που αφορούσε τα ψευδή θετικά αποτελέσματα κατά τον έλεγχο χρήσης ναρκωτικών και, όπως κι εκείνος, δείχνει ότι η παρερμηνεία των κλασμάτων μπορεί να είναι ζήτημα ζωής και θανάτου.

Σύμφωνα με κρατικά στοιχεία που δημοσιεύτηκαν το 1980, τα χρήματα που παίρνουν οι γυναίκες ανέρχονται σε 59% εκείνων που παίρνουν οι άντρες. Παρόλο που αναφέρεται συνεχώς από τότε, αυτό το στατιστικό στοιχείο δεν είναι αρκετά ισχυρό για να κρατήσει το βάρος που του φορτώνεται. Χωρίς παραπέρα λεπτομερή στοιχεία, που δεν περιλαμβάνονται στην έρευνα, δεν είναι σαφές τι συμπεράσματα δικαιολογούνται. Σημαίνει άραγε αυτός ο αριθμός ότι, για τις ίδιες ακριβώς δουλειές που κάνουν οι άντρες, οι γυναίκες πληρώνονται το 59% των μισθών των αντρών; Λαμβάνεται υπόψη σ’ αυτά τα στοιχεία ο αυξανόμενος αριθμός γυναικών στο εργατικό δυναμικό, η ηλικία και η πείρα τους; Λαμβάνονται υπόψη οι σχετικά χαμηλά αμειβόμενες δουλειές που κάνουν πολλές γυναίκες (υπάλληλοι γραφείου, δασκάλες, νοσοκόμες κ.λπ.); Λαμβάνεται υπόψη το γεγονός ότι η δουλειά του συζύγου συνήθως καθορίζει πού θα ζήσει ένα παντρεμένο ζευγάρι; Λαμβάνεται υπόψη το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών που εργάζονται με βραχυπρόθεσμη προοπτική; Η απάντηση σε όλες αυτές τις ερωτήσεις είναι όχι. Ο ξερός αριθμός που κυκλοφόρησε, δήλωνε απλώς ότι το μέσο εισόδημα των εργαζόμενων γυναικών πλήρους απασχόλησης ήταν 59% του ανδρικού.

Ο σκοπός των παραπάνω ερωτήσεων δεν είναι να αρνηθούμε την ύπαρξη διακρίσεων εναντίον των γυναικών, που σίγουρα είναι πολύ πραγματικές, αλλά να επισημανθεί ένα σημαντικό παράδειγμα στατιστικού στοιχείου, το οποίο από μόνο του δεν είναι ιδιαίτερα πληροφοριακό. Κι όμως αναφέρεται διαρκώς και έχει γίνει αυτό που ο στατιστικολόγος Darrell Huff έχει ονομάσει ημιπροσαρτημένο αριθμό, ένας αριθμός έξω από κάθε πλαίσιο με λίγες ή καθόλου πληροφορίες για το πώς προέκυψε ή τι ακριβώς εννοεί.

Όταν οι στατιστικές παρουσιάζονται τόσο απογυμνωμένες, χωρίς καμιά πληροφορία για το μέγεθος και τη σύνθεση του δείγματος, τη μεθοδολογία και τους ορισμούς, τα διαστήματα εμπιστοσύνης, τα επίπεδα σημαντικότητας κ.λπ., το μόνο που μας μένει είναι να σηκώσουμε τους ώμους ή, εάν το θέμα μας εξάπτει την περιέργεια, να προσπαθήσουμε να καθορίσουμε το πλαίσιο από μόνοι μας. Ένα άλλο είδος στατιστικών στοιχείων που συχνά παρουσιάζονται απογυμνωμένα παίρνουν την εξής μορφή: το πλουσιότερο X τοις εκατό της χώρας κατέχει το Ψ τοις εκατό του πλούτου της, όπου το X είναι σκανδαλωδώς μικρό και το Ψ είναι σκανδαλωδώς μεγάλο. Οι περισσότερες στατιστικές αυτού του τύπου είναι σκανδαλωδώς παραπλανητικές, μολονότι, για άλλη μια φορά, δεν θέλω να αρνηθώ ότι υπάρχουν πάρα πολλές οικονομικές αδικίες σ’ αυτή τη χώρα. Τα περιουσιακά στοιχεία που διαθέτουν πλούσια άτομα και οικογένειες σπανίως είναι ρευστοποιήσιμα, και ούτε είναι καθαρά προσωπικής σημασίας ή αξίας. Οι λογιστικές διαδικασίες που χρησιμοποιούνται για να μετρηθούν αυτά τα περιουσιακά στοιχεία είναι πολλές φορές αρκετά τεχνητές και υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που περιπλέκουν το ζήτημα, οι οποίοι με λίγη σκέψη γίνονται προφανείς.

Είτε είναι δημόσια είτε ιδιωτική, η λογιστική είναι ένα ιδιαίτερο κράμα στοιχείων και αυθαίρετων διαδικασιών, το οποίο συνήθως απαιτεί αποκρυπτογράφηση. Τα κρατικά στοιχεία για την απασχόληση έκαναν ένα σημαντικό άλμα το 1983, για τον απλούστατο λόγο ότι αποφασίστηκε να υπολογιστούν και οι στρατιωτικοί μέσα στους εργαζόμενους. Με τον ίδιο τρόπο τα κρούσματα AIDS μεταξύ ετεροφυλόφιλων αυξήθηκαν δραματικά όταν η κατηγορία των Αϊτινών ενσωματώθηκε στην κατηγορία των ετεροφυλόφιλων.

Η πρόσθεση, μολονότι ευχάριστη και εύκολη, είναι συχνά άτοπη. Εάν καθένα από τα δέκα είδη που απαιτούνται για την κατασκευή κάποιου προϊόντος ακριβύνει κατά 8%, η συνολική τιμή θα αυξηθεί κατά 8%, όχι 80%. Όπως ανέφερα, ένας παραπλανημένος τοπικός μετεωρολόγος ανακοίνωσε κάποτε ότι υπήρχε 50% πιθανότητα να βρέξει το Σάββατο και 50% την Κυριακή κι έτσι, συμπέρανε, «φαίνεται πως υπάρχει 100% πιθανότητα να βρέξει αυτό το Σαββατοκύριακο». Ένας άλλος μετεωρολόγος ανακοίνωσε ότι την επόμενη μέρα θα έκανε διπλή ζέστη, επειδή η θερμοκρασία θα ανέβαινε από τους 25° F στους 50° F.

Υπάρχει ένας διασκεδαστικός τρόπος με τον οποίο τα παιδιά αποδεικνύουν ότι δεν έχουν χρόνο για σχολείο.

• Το ένα τρίτο του χρόνου κοιμούνται, συνολικά γύρω στις 122 μέρες.
• Το ένα όγδοο του χρόνου τρώνε (τρεις ώρες τη μέρα), συνολικά γύρω στις 45 μέρες.
• Το ένα τέταρτο του χρόνου, ή 91 μέρες, έχουν καλοκαιρινές και άλλες διακοπές, και
• τα δύο έβδομα του χρόνου, ή 104 μέρες, είναι Σαββατοκύριακα.

Το άθροισμα κάνει περίπου ένα έτος (392 ημέρες), άρα τα παιδιά δεν έχουν χρόνο για σχολείο.

Τέτοιες άτοπες προσθέσεις, αν και συνήθως όχι τόσο προφανείς όσο οι παραπάνω, γίνονται συνεχώς. 'Όταν προσδιορίζεται το συνολικό κόστος μιας απεργίας, ή η ετήσια δαπάνη για οικόσιτα ζώα, για παράδειγμα, υπάρχει η τάση να προστίθεται ότι μπορεί να σκεφτεί κανείς, ακόμη κι αν αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να υπολογίζονται κάποια πράγματα πολλές φορές κάτω από διαφορετικούς τίτλους, ή να μη λαμβάνονται υπόψη ορισμένες οικονομίες που προκύπτουν. Εάν πιστεύετε τέτοιου είδους στοιχεία μάλλον θα πιστεύετε ότι τα παιδιά δεν έχουν καιρό να πάνε σχολείο.

Εάν θέλετε να κάνετε αισθητή στους άλλους, ιδιαίτερα τους αθεόφοβους, τη σοβαρότητα μιας κατάστασης, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ως στρατηγική την αναφορά του απόλυτου αριθμού αντί της πιθανότητας κάποιου σπάνιου φαινομένου του οποίου ο φέρων βασικός πληθυσμός είναι μεγάλος. Αυτό ονομάζεται μερικές φορές πλάνη της «ευρείας βάσης», κι έχουμε ήδη αναφέρει ένα-δυο σχετικά παραδείγματα. Το ποιο στοιχείο θα υπογραμμίσετε, τον αριθμό ή την πιθανότητα, εξαρτάται από τα συμφραζόμενα, αλλά είναι χρήσιμο να μπορείτε να μετατρέπετε γρήγορα το ένα στο άλλο, έτσι ώστε να μη σας παρασύρουν τίτλοι όπως «Μακελειό με 500 νεκρούς στο εορταστικό τετραήμερο» (αυτός περίπου είναι ο αριθμός των ανθρώπων που σκοτώνονται σε οποιαδήποτε τετραήμερη περίοδο).

Ένα άλλο παράδειγμα έχει να κάνει με τη συρροή των άρθρων που γράφτηκαν πριν μερικά χρόνια για την υποτιθέμενη σχέση ανάμεσα στις αυτοκτονίες εφήβων και το παιχνίδι «Κατακόμβες και Δράκοντες» [Dungeons and Dragons]. Το επιχείρημα ήταν ότι οι έφηβοι πάθαιναν μονομανία με το παιχνίδι, κατά κάποιο τρόπο έχαναν επαφή με την πραγματικότητα και κατέληγαν στην αυτοκτονία. Τα στοιχεία που αναφέρονταν ήταν ότι είκοσι οκτώ έφηβοι που έπαιζαν συχνά το παιχνίδι είχαν αυτοκτονήσει.

Αυτό το στατιστικό στοιχείο φαίνεται αρκετά εντυπωσιακό μέχρις ότου ληφθούν υπόψη δύο πρόσθετα δεδομένα. Πρώτον, το παιχνίδι πουλήθηκε κατά εκατομμύρια, και υπάρχουν εκτιμήσεις ότι το έπαιζαν ως και 3 εκατομμύρια έφηβοι. Δεύτερον, σε άτομα αυτής της ηλικίας το ετήσιο ποσοστό αυτοκτονίας είναι περίπου 12 ανά 100.000. Αυτά τα δύο δεδομένα μαζί υποδεικνύουν ότι ο αριθμός των εφήβων παικτών του «Κατακόμβες και Δράκοντες», που θα μπορούσε να αναμένεται ότι θα αυτοκτονήσουν είναι περίπου 360 (12 x 30)! Δεν θέλω να αρνηθώ ότι το παιχνίδι ήταν ένα αίτιο σε κάποιες από αυτές τις αυτοκτονίες, αλλά μόνο να βάλω τα πράγματα στη σωστή προοπτική.

ΔΕΣ: Η αριθμοφοβία και η τάση της προσωποποίησης

Θεοί και γιορτές της Άνοιξης στην αρχαιότητα

Πολλοί μύθοι της Aνοιξης σχετίζονται με τον θάνατο και την ανάσταση κάποιου θεού. Υπάρχουν κυρίως δύο τρόποι με τους οποίους οι θεοί πεθαίνουν την άνοιξη:

1. Με διαμελισμό,

συνήθως σε 14 ή σε 7 κομμάτια, όπως στην περίπτωση του Διόνυσου Ζαγρέα στην Ελλάδα και του Όσιρι στην Αίγυπτο.Ο διαμελισμός συμβολίζει την ανάγκη για εξάπλωση της πνευματικής ουσίας του θεού, αλλά και των διδασκαλιών. Ακριβώς τον ίδιο συμβολισμό συναντάμε στο μυστήριο της θείας κοινωνίας, που υπάρχει σε διάφορες θρησκείες, όπου μοιράζεται στους πιστούς κρασί και

ψωμί, συμβολίζοντας το σώμα και το αίμα του θεού.

Επίσης ο θάνατος του αρνιού και ο διαμελισμός του για φαγωθεί συμβολίζει ακριβώς το ίδιο πράγμα. Το αρνί αποτελεί ένα κατεξοχήν μυθικό σύμβολο, με την έννοια της αθωότητας και της αγνότητας κυρίως σε πνευματικό επίπεδο, έτσι με τον διαμελισμό του επιτρέπει στους ανθρώπους την επικοινωνία με την αγνότητα αυτή…

2. Με σταύρωση ή κάρφωμα σ’ ένα δέντρο.

Ο σταυρός είναι επίσης ένα πανάρχαιο σύμβολο, που δεν έχει λείψει από καμία εποχή και κανένα λαό. Αποτελείται από δύο διασταυρωμένα ξύλα: ένα κάθετο που συμβολίζει τον πνευματικό κόσμο και ένα οριζόντιο που συμβολίζει τον υλικό κόσμο. Έτσι αποτελεί την εναρμόνιση των αντιθέτων αλλά και συμπληρωματικών στοιχείων που αποτελούν τον εκδηλωμένο κόσμο.Το δέντρο έχει τον ίδιο συμβολισμό με τον σταυρό, εδώ το ιερό, το πνευματικό στοιχείο αντιπροσωπεύεται στα κλαδιά, που βρίσκονται στο υψηλότερο σημείο του δέντρου, ενώ οι ρίζες του είναι το χθόνιο στοιχείο, ο κόσμος των νεκρών.

Ο κορμός του δέντρου συμβολίζει τον εκδηλωμένο κόσμο, τον κόσμο των ανθρώπων. Σε όλους τους πολιτισμούς υπήρχε πάντοτε ένας θεός μία θεά ή ένα ζευγάρι θεών, που χαρακτήριζαν την άνοιξη. Ήταν οι θεοί που έφερναν την γονιμότητα, την ανανέωση, την βλάστηση, την νιότη και τον έρωτα.

Στους Ρωμαίους συναντάμε τη θεά Φλώρα (ή Χλωρίδα). Η θεά της Aνοιξης έκανε τα λουλούδια να ανθίζουν και τους αγρούς να καρποφορούν. Στην αρχή του Μαΐου διοργάνωναν τα Φλωράλια, γιορτή προς τιμήν της Θεάς, που χάριζε στους ανθρώπους και στη φύση την άνθηση, την νιότη και τον έρωτα.

Στους Φινλανδούς υπήρχε ένα θεϊκό ζευγάρι ο Ράουμ και η Ούκκο που κάθε χρόνο την άνοιξη γιόρταζαν τον ιερό τους γάμο, μετά από τον οποίο καρποφορούσαν οι αγροί. Το χειμώνα οι σκοτεινές δυνάμεις τους χώριζαν και την άνοιξη έσμιγαν ξανά.Στην αρχαία Ελλάδα η εναλλαγή των εποχών του χρόνου σχετιζόταν με τον μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης.

Ο Άδης έκλεψε την Περσεφόνη για να την κάνει σύζυγό του. Η Δήμητρα όμως μαράζωνε από την θλίψη της και έψαχνε παντού την κόρη της, μαζί της όμως μαράζωνε και η φύση, πενθούσε μαζί της. Όταν κατάλαβε ότι η Περσεφόνη είναι στον Aδη την διεκδίκησε, όμως ο Aδης δεν ήταν διατεθειμένος να την αφήσει. Έτσι ο Δίας αποφάσισε η Περσεφόνη μισό χρόνο να μένει με τον Aδη στον κάτω κόσμο (Φθινόπωρο, Χειμώνας) και μισό χρόνο να επιστρέφει στη μητέρα της στον επάνω κόσμο (Aνοιξη, Καλοκαίρι).

Το αρχαίο ελληνικό ημερολόγιο, διέφερε λίγο από το σύγχρονο, τόσο ως προς την ονομασία των μηνών όσο και ως προς τις ημερομηνίες. Οι μήνες που κατά προσέγγιση αντιστοιχούν στους δικούς μας Μάρτιο, Απρίλιο και Μάιο, είναι οι Ανθεστηρίων, Ελαφηβολιών και Μουνηχιών.

Στον μήνα Ανθεστηρίων τελούνταν τα Ανθεστήρια προς τιμήν του θεού Διόνυσου. Ήταν μία πολύ σημαντική γιορτή που έχει φτάσει και ως τις μέρες μας ως Αποκριές. Τα Ανθεστήρια κρατούσαν 3 μέρες και κατά την διάρκειά τους γινόταν διαγωνισμοί οινοποσίας, πομπές του αγάλματος του Διόνυσου και η αθυροστομία καθώς και οτιδήποτε τρελό είχαν την τιμητική τους, παράλληλα όμως γινόταν και παραστάσεις μυητικού θεάτρου.

Συγκεκριμένα την πρώτη μέρα γιόρταζαν τα Πιθοίγια, τότε άνοιγαν όλοι τα πιθάρια τους για να δοκιμάσουν όλοι για πρώτη φορά τη νέα σοδειά. Την δεύτερη μέρα γιόρταζαν τις χοές, έτσι λέγονταν τα πήλινα δοχεία που κρατούσαν όλοι, ήταν η μέρα της πομπής του αγάλματος του Διόνυσου. Την τρίτη μέρα γιόρταζαν οι Χύτροι, μέρα αφιερωμένη στους νεκρούς, που τους τιμούσαν βράζοντας για τις ψυχές τους διάφορους σπόρους και όσπρια.

Στο μήνα Ελαφηβολιών, γιορτάζονταν και τα Αδώνια ή «οι κήποι του Aδωνι» προς τιμή του Aδωνη και της Αφροδίτης. Η γιορτή κρατούσε 2 μέρες. Η πρώτη μέρα ονομάζονταν «αφανισμός» και θρηνούσαν τον θάνατο του Άδωνι, ενώ η δεύτερη μέρα ονομάζονταν «εύρεσις» και γιόρταζαν την ανάστασή του.

Ο Άδωνις συμβόλιζε τη φύση, τη βλάστηση. Με τον θάνατό του δηλώνονταν η εξαφάνιση της βλάστησης από το κρύο του χειμώνα και με την ανάσταση η αναγέννηση της φύσης της άνοιξης.

ΔΕΣ: Οι εορτές των Ελλήνων στην αρχαιότητα

ΧΙΟΥΜΟΡ ΜΕ... ΙΑΤΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Εν αρχή ο Θεός γέμισε τη γη με μπρόκολο, κουνουπίδι και σπανάκι, 3 πράσινα, κίτρινα και κόκκινα λαχανικά όλων των ειδών, ώστε ο άνδρας και η γυναίκα να ζήσουν υγιεινά και παντοτινά
Ο σατανάς όμως δημιούργησε τα Haagen Dazs και τα διάφορα cookies.
Και ρώτησε: «Λίγη ακόμη σάλτσα βύσσινου;»
και ο άνδρας απήντησε: «Ευχαρίστως!»
και η γυναίκα πρόσθεσε: «Παρακαλώ για μένα άλλη μια ζεστή βάφλα με σαντιγύ!».
Και έτσι πήραν και οι δύο από 5 κιλά.

Και ο Θεός δημιούργησε το γιαούρτι, ώστε να διατηρήσει η γυναίκα το σώμα της όπως άρεσε στον άνδρα.
Και ο σατανάς δημιούργησε από το σιτάρι το άσπρο αλεύρι
και από το ζαχαροκάλαμο τη ζάχαρη και τα συνδύασε.
Και η γυναίκα άλλαξε νούμερο στην ένδυσή της και πήγε από το 38 στο 46.
Και έτσι είπε ο Κύριος: «Δοκίμασε το φρέσκο μαρούλι μου!»
Και ο σατανάς εφεύρε το ντρέσσιγκ και το σκορδόψωμο ως συνοδευτικά.
Και οι άνδρες και οι γυναίκες μετά από αυτή την απόλαυση
άνοιξαν τις ζώνες τους κατά τουλάχιστον μία τρύπα.

Ο Κύριος όμως είπε: «Σας έδωσα φρέσκα λαχανικά και ελαιόλαδο, στο οποίο να μαγειρεύετε υγιεινά!»

Και ο σατανάς συνόδεψε τα φαγητά αυτά με δεύτερο πιάτο, από νόστιμες μπουκίτσες από ψωμάκια, τυράκια camembert, αστακό σε βούτυρο μυρωδάτο και φιλετάκια κοτόπουλου.

Και οι τιμές χοληστερίνης του ανθρώπου ανέβηκαν στα ουράνια.

Έτσι ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο αθλητικά παπούτσια, ώστε να χάσει μερικά κιλά με την άθληση...

Και ο σατανάς δημιούργησε την δορυφορική τηλεόραση και τα DVD μαζί με τα τηλεχειριστήρια,
για να μην κουράζεται ο άνθρωπος με το ζάπινγκ.
Και οι άνδρες και οι γυναίκες γελούσαν και έκλαιγαν μπροστά την οθόνη και άρχισαν να φοράνε ελαστικές φόρμες αδυνατίσματος.

Έτσι ο Θεός δημιούργησε την πατάτα, φτωχή σε λίπος και κάλιο και γεμάτη θρεπτικές ουσίες.

Και ο σατανάς αφαίρεσε την φλούδα και έκοψε το εσωτερικό της σε πατατάκια,
τα οποία τηγάνησε και τα κάλυψε με πολύ αλάτι..
Και ο άνθρωπος πήρε μερικά κιλά ακόμη...

Ο Θεός όμως έφερε το άπαχο κρέας, ώστε τα τέκνα του να χορταίνουν προλαμβάνοντας λιγότερες θερμίδες.
Και ο σατανάς έφερε τα Goodys και το τσίζμπουργκερ.
Και ρώτησε ο σατανάς: «Θέλεις και τηγανητές πατάτες;»
Και είπε ο άνθρωπος: «Βεβαίως, μια μεγάλη μερίδα με μαγιονέζα!».
Kαι σχολίασε ο σατανάς: «Έτσι μπράβο!»
Και ο άνθρωπος έπαθε έμφραγμα.

Και ο Θεός αναστέναξε και δημιούργησε το τετραπλό μπαϊ-πάς της καρδιάς.

Και τότε ο σατανάς είπε 'είπαμε να παίζουμε τίμια'...

...Και δημιούργησε τον ΕΦΚΑ!

Τα Μυστικά Ομορφιάς των Αμαζόνων

Ιππεύοντας για χιλιόμετρα πάνω σε άγρια άλογα, κυνηγώντας, πολεμώντας, κάνοντας επιδρομές και λεηλατώντας στο ζεστό και ξηρό καλοκαίρι και στον επικίνδυνα κρύο χειμώνα–αυτή είναι η ζωή στις στέπες της Σκυθίας ο τόπος που ζούσαν σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες οι Αμαζόνες.

Πώς όμως οι κουρασμένες από τις τόσες ώρες πάνω στα άλογα Αμαζόνες και οι συντρόφισσές τους ξεκούραζαν και περιποιούνταν το σώμα τους; Για τους Σκύθες το μπάνιο αποτελούσε μία ιδιαίτερη διαδικασία και συνήθως γινόταν σαν μία τελετή εξαγνισμού πριν τις κηδείες την άνοιξη.

Ο Ηρόδοτος περιγράφει τον τρόπο που οι Σκύθες περιποιούνταν τα σώματά τους, ο οποίος θυμίζει αρκετά ανάλογες περιπτώσεις που συναντάμε σήμερα στα σύγχρονα κέντρα spa.

«Πρώτα οι Σκύθες λούζουν το κεφάλι τους με νερό και σαπούνι, αλλά ποτέ δεν πλένουν τα σώματά τους με αυτόν τον τρόπο. Για να καθαρίσουν το σώμα τους, στερεώνουν στο έδαφος τρία μακριά δοκάρια με κλίση προς τα μέσα έτσι ώστε να σχηματίζουν κάτι σαν μικρή καλύβα. Κατόπιν μεγάλα μάλλινα κομμάτια υφάσματος τεντώνονται πάνω στους πόλους έτσι ώστε να αφήνουν το ελάχιστο δυνατό κενά. Μέσα σε αυτή τη μικρή καλύβα τοποθετείται στο κέντρο ένα δοχείο με καυτές πέτρες. Οι άνδρες και οι γυναίκες εισέρχονται μέσα σε αυτό και ρίχνουν μερικούς σπόρους κάνναβης πάνω στις καυτές πέτρες. Ο καπνός παράγει έναν ευχάριστο ατμό όσο κανένα άλλο είδος μπάνιου. Οι Σκύθες ευχαριστιούνται και απολαμβάνουν αυτό το μεθυστικό αμμόλουτρο αντί ένα υδρόλουτρο.»

Μετά ο Ηρόδοτος παραθέτει μία συνταγή για μάσκα ομορφιάς από την περιοχή:

«Οι γυναίκες φτιάχνουν ένα μίγμα από κυπαρίσσι, κέδρος, και λιβάνι. Συνθλίβουν αυτά τα συστατικά και τα κάνουν μία πάστα με τη βοήθεια μίας τραχιάς πέτρας προσθέτοντας λίγο νερό. Όταν η πάστα αυτή γίνεται ομοιόμορφη και ρευστή καλύπτουν τα πρόσωπά τους, και μάλιστα ολόκληρο το σώμα τους για μία ολόκληρη νύχτα. Όταν την επόμενη μέρα αφαιρέσουν τα μίγμα αυτό το σώμα τους αναδύει μία γλυκιά μυρωδιά και το δέρμα τους είναι καθαρό και γυαλιστερό.»

Σήμερα και τα τρία παραπάνω αυτό συστατικά χρησιμοποιούνται στα αρώματα, στην κοσμετολογία και στη φαρμακολογία. Το κυπαρίσσι και ο κέδρος είναι δέντρα που ευδοκιμούν σε υψόμετρο και ήταν προσβάσιμα στα μέρη που έμεναν οι Σκύθες. Τα αιθέρια έλαια του κέδρου και του κυπαρισσιού έχουν αντισηπτικές ιδιότητες και βοηθούν στην καταπολέμηση των μολύνσεων. Είναι επίσης στυπτικά και μειώνουν το λιπαρό δέρμα ή αυτό που ξεφλουδίζει και χρησιμοποιούνται σήμερα για την καταπολέμηση της ακμής και δερματικών παθήσεων.

Μικρά κομμάτια από λιβάνι, αποτελεί η αρωματική ρητίνη Boswellia των δέντρων της αραβικής ερήμου, η οποία ήταν ένα πολύτιμο αγαθό για εμπόριο διαθέσιμο σε όλη την Κεντρική Ασία μέσα από τους δρόμους τους μεταξιού. Γνωρίζουμε για τη χρήση του και μέσα από αντίστοιχες αιγυπτιακές μάσκες ομορφιάς για τόνωση του δέρματος και την μείωση των ουλών. Το λιβάνι έχει επίσης και αντισηπτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, και βρίσκεται σε σύγχρονα προϊόντα ομορφιάς φημισμένα για την επιβράδυνση της γήρανση του δέρματος.

Πόσο τα χρησιμοποιείτε σήμερα στην καθημερινή ομορφιά σας; Έστω κι αν δεν είστε Αμαζόνες;

Ερινύες: Οι Επίκουροι της Δίκης

Κατά τον Ησίοδο, οι θεότητες Ερινύες γεννήθηκαν από το αίμα που έσταξε η πληγή του Ουρανού, όταν τον ακρωτηρίασε ο γιος του Κρόνος. Για άλλους συγγραφείς θεωρούνταν γονείς τους ο Άδης και η Περσεφό­νη, ενώ ο Αισχύλος τις θεωρεί κόρες της Νύχτας και ο Σοφοκλής κόρες της Γης και του Σκοταδιού.

Οι Ερινύες ήταν φτερωτοί δαίμονες που κα­ταδίωκαν την λεία τους πετώντας. Είχαν παρόμοιες αναλογίες και με τις υπόλοιπες υποχθόνιες θεότητες τις Κήρες και τις Άρπυιες. Είχαν την δυνα­τότητα να μεταμορφώνονται γρήγορα και συχνά. Επίσης είναι γνωστές και ως Ευμενίδες, δίνοντάς έτσι το όνομά τους στην τρίτη τραγωδία της τριλογίας Ορέστειας του Αισχύλου. Στη συγκεκριμένη τραγωδία, κατατρέχουν τον Ορέστη, γιο του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, για το φόνο της μητέρας του. Τα κεφάλια των Ερινύων ήταν τυλιγμένα με φίδια, εικόνα που θυμίζει τη Μέδουσα Γοργώ, και γενικότερα όλη η εμφάνισή τους ήταν φρικιαστική και απωθητική. Συνήθως απεικονίζονται με αστραφτερό βλέμμα μαύρες στην όψη, αποπνέουσες καταστρεπτικό πυρ αλλά και με φτερά φέρουσες μαύρες εσθήτες. Κατοικία τους είχαν τον κάτω κόσμο του Άδη απ΄ όπου και αναλάμβαναν την εκτέλεση των ποινών που έθεταν οι κριτές του Άδη και της Δίκης στους ανθρώπους, ακόμα και πέραν του τάφου τους γι' αυτό επί των φονέων αποκαλούνταν ως θεότητες "Επίκουροι της Δίκης".

Στα χέρια τους έφεραν συνήθως αναμμένες δάδες για να διαλύουν τα σκότη που ευνοούσαν ή κάλυπταν τα διαπραχθέντα εγκλήματα καθώς και μαστίγιο φιδοφόρο ως όπλο κατά των δραστών. Στη μέση τους έφεραν ζώνη δίνοντας την όψη Μαινάδων και γι' αυτό επίσης ονομάζονταν και "Βάκχες τoυ Άδη".

Το μελανό δέρμα τους καλύπτονταν από μαύρα φορέματα. Τα πρόσωπα τους ήταν τρομαχτικά και φρικιαστικά. Τα μαλλιά τους ήταν ανάκατα με φίδια. Η ανάσα τους ήταν φαρμακερή, όπως φαρμακερός ήταν κι ο αφρός που έβγαινε από το στόμα τους. Η πνοή τους έβγαζε φλόγες και τα μάτια τους πετούσαν σπίθες. Έτσι, σκορπούσαν στο πέ­ρασμα τους κάθε λογής αρρώστιες κι εμπόδι­ζαν ακόμη και τα φυτά ν' αναπτυχθούν. Οι Ερινύες κυνηγούσαν όσους είχαν διαπράξει εγκλήματα κατά της φυσικής και ηθικής τάξης των πραγμάτων. Έργο των Ερινυών ήταν η καταδίωξη των ενόχων, ειδικά όλων όσοι δεν είχαν τηρήσει τις υποχρεώσεις που υπαγορεύει η οικογενει­ακή στοργή. Δηλαδή η μέριμνα και η αγάπη των γονιών απέναντι στα παιδιά καθώς επί­σης και το αντίστροφο. Επίσης, οι Ερινύες τι­μωρούσαν και καταδίωκαν με λύσσα όλους όσοι είχαν διαπράξει φόνο, ήταν κυριευμένοι από μίσος και κακία, ήταν επίορκοι ή δόλιοι. Φτάνουν στο σημείο να τιμωρούν αυτούς που αρπάζουν τους νεοσσούς απ' τις φωλιές των πουλιών. Μπορούμε να πούμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες μέσω των Ερινυών συμβόλιζαν τις τύψεις και τις ενοχές που κατακλύζουν την ψυχή και το μυαλό ενός άδικου, ενός κακού ή ενός εγκληματία και που τον οδηγούν στην καταστροφή του αποδεικνύοντας ότι, το μάτι της Θεί­ας Δικαιοσύνης τα βλέπει όλα και μοιράζει στον καθένα δικαίως, εκείνη την αμοιβή που του αξίζει. Κανένας ένοχος δεν γλιτώνει από την αβυσ­σαλέα εκδίκηση τους, όσο κι αν αυτός πιστεύει ότι είναι ασφαλής. Σε ανύποπτο χρόνο, οι τρομακτικές Ερινύες χυμούν καταπάνω του, δεν τον αφήνουν σε ησυχία, ρημάζουν το σπίτι του, τον διώχνουν από κει και τον καταδιώκουν, ώσπου να πέσει αποκαμωμένος, τρελός απ' τα τραγούδια τους που πιλατεύουν τ' αυτιά του. Στην Ιλιάδα του Ομήρου, βλέπουμε το θεό Άρη να τον καταδιώκουν οι Ερινύες επειδή βοήθησε τους Τρώες, αντίθε­τα προς την επιθυμία της μητέρας του Ήρας. Παρόμοια απειλή κρέμεται πάνω απ' τον Τη­λέμαχο σε περίπτωση που έδιωχνε την Πη­νελόπη από το πατρικό σπίτι.

Η μητέρα του Μελέαγρου επικαλείται τις Ερινύες κατά του γιου της, που είχε σκοτώσει τ' αδέλφια της. Οι Ερινύες, σαν εκδικήτριες του φριχτότε­ρου απ' όλα τα εγκλήματα, της πατροκτονίας, χρησίμευαν για θέμα στους Έλληνες τραγι­κούς, ιδιαίτερα στους μύθους του Ορέστη και του Οιδίποδα. Οι συμφορές του Οιδίποδα προέρχονται από το ό,τι άθελα του, είχε κα­ταστεί ένοχος απέναντι στους γονείς του. Σε άλλο μύθο, η Μέγαιρα, μαστίγωσε τόσο πολύ τις γυναίκες της αρχαίας Νύσας, ώσπου τρε­λάθηκαν και σκότωσαν τα παιδιά τους.

Ο αριθμός τους δεν είναι ακριβής, ο Όμηρος δεν γνωρίζει αριθμό αυτών, ο Αισχύλος εισάγει ολόκληρο χορό Ερινύων, αντίθετα ο Ευριπίδης σ΄ ένα δράμα του αναφέρει τρεις, με ονόματα που έδωσαν μεταγενέστεροι όπως ο Βιργίλιος που επίσης αναγνωρίζει τρεις:

Την Αληκτώ: αυτή που τίπο­τα δεν την καταπραΰνει, ανθρωπομορφισμός της οργής και μανίας.

Η Αληκτώ είναι η Ερινύα με την αποστολή της τιμωρίας των ηθικών εγκλημάτων (όπως ο θυμός), ειδικά αν στρέφονται εναντίον άλλων ανθρώπων. Η εξουσία της είναι παρόμοια με της Νέμεσης, με τη διαφορά ότι η εξουσία της τελευταίας είναι να τιμωρεί εγκλήματα εναντίον των θεώ ν. Η Αληκτώ αναφέρεται στην Αινειάδα του Βιργιλίου, και επίσης στη Θεία Κωμωδία του Δάντη (Κόλαση) ως μία από τις τρεις Ερινύες.

Την Μέγαιρα: ανθρωπομορφισμός του μίσους και του φθόνου.

Συνδέεται με τη ζήλεια-φθόνο και τιμωρούσε ιδιαίτερα τη συζυγική απιστία. Στη νεότερη εποχή η λέξη «μέγαιρα» κατέληξε να σημαίνει κάθε απαίσια και αδυσώπητη γυναίκα, τόσο στη νεοελληνική, όσο και σε άλλες γλώσσες: Στη σύγχρονη γαλλική (mégère) και πορτογαλική (megera) γλώσσα υποδηλώνει μια αντιπαθητική, φθονερή ή αξιοπεριφρόνητη γυναίκα, ενώ η ιταλική λέξη megera σημαίνει μια κακιά και/ή άσχημη γυναίκα.

Την Τισιφόνη: ανθρωπομορφισμός της εκδίκησης φόνου. 

Όπως υπονοεί και το όνομά της, πιστευόταν ότι δρούσε ως τιμωρός των δολοφόνων. Σύμφωνα με ένα μύθο, η Τισιφόνη ερωτεύθηκε τον Κιθαιρώνα, αλλά προκάλεσε τον θάνατό του από δάγκωμα ενός από τα φίδια που είχε αντί μαλλιών στο κεφάλι της. Στην Αινειάδα του Βιργιλίου η Τισιφόνη είναι η θηριώδης και σκληρή φρουρός των πυλών των Ταρτάρων.

 
Ταυτόχρονα όμως οι υποχθόνιες θεότητες μπορούν και χάνουν το χαρακτήρα των αμεί­λικτων και στυγερών θεοτήτων. Όταν οι άνθρωποι τηρούν με ευλάβεια τους Συμπαντικούς Νόμους τότε είναι που οι Ερινύες μεταμορφώνονται σε Ευμενίδες, ευεργετικές θεότητες, που θεωρούνταν προστάτιδες των ξένων και των ζητιάνων. Επίσης οι Ευμενίδες απομάκρυναν από τον άν­θρωπο ή μια χώρα, την καταστροφή, τις αρρώστιες, τον κίνδυνο, την ξη­ρασία, τους βλαβερούς ανέμους και έφερναν την ευφορία, την υγεία και την ευημερία.

Οι Ερινύες πλήττουν τον Ορέστη

Από τις πιο γνωστές καταδιώξεις των Ερινύων αναφέρεται εκείνη κατά του μητροκτόνου Ορέστη που ερχόμενος στην Αθήνα δικάστηκε από τον Άρειο Πάγο ως φονεύς έχοντας συνήγορό του τον θεό Απόλλωνα, ενώ η θεά Αθηνά προεδρεύει των δικαστών. Στην ισοψηφία που ακολούθησε η Αθηνά έδωσε την ψήφο της υπέρ της αθώωσης του ήρωα. Τότε αναφέρεται πως οι Ερινύες οργίστηκαν και κατά της Αθηνάς και κατά της πόλεως και που για να τις εξευμενίσουν οι Αθηναίοι ίδρυσαν "Ιερό Ευμενίδων" πλησίον του Αρείου Πάγου, τις δε δίκες περί φόνου να τις εκδικάζει ο Βασιλεύς. Η παραπάνω δίκη του Ορέστη αποτέλεσε και την υπόθεση του δράματος «Ευμενίδες» που με τον «Αγαμέμνονα» και τις «Χοηφόρες» συγκροτούσαν τη περίφημη τριλογία του Αισχύλου με το όνομα "Ορέστεια". Βέβαια με αφορμή την υπόθεση αυτή ο μεγάλος τραγικός εξαίρει το τότε δικαστήριο του Αρείου Πάγου χαρακτηρίζοντας με τις φράσεις του ως: "άθικτο κερδών", "εγρήγορο" (άγρυπνο), "φούρημα της χώρας", "σεμνότατο", κ.ά. κάτι που συνηθίζεται μέχρι και σήμερα προκειμένου οι αποφάσεις κατά κατηγορουμένων να τύχουν ευμενείς (Ευμενίδες).

Στην αρχαία Αθήνα υπήρχε και άλλο ιερό για τις Ερινύες που βρισκόταν στο "Ίππιο Κολωνό", εκεί ερχόμενος ο τυφλός Οιδίπους εύρε τον ποθούμενο θάνατο. Επίσης στο δήμο «Φλύα» υπήρχε μεταξύ των άλλων βωμών και εκείνος προς τιμή των "Σεμνών θεών". Στην Μακεδονία υπήρχαν παρόμοιες θεότητες που τις ονόμαζαν Αραντίδες.

 Ορφικός ύμνος Ερινύων

 
«Ακούστε, θεές πάντιμες, ερίβρομοι, ευάστειρες, Τισιφόνη και Αλληκτώ και δία Μέγαιρα. Νυκτέριες, που έχετε στα βάθη την οικία σας σε αερόεν άντρο, παρά της Στυγός το ιερό ύδωρ. Πετάτε αεί λυσσήρεις εξ αιτίας των ανόσιων βουλών των βροτών, αγέρωχες, επευάζουσες στις ανάγκες, θηρόπεπλοι, τιμωροί, ερισθνέες, βαρυαλγείς, χθόνιες φοβερές κόρες του Αίδου, αιολόμορφες, αέριες, αφανείς, γρήγορες όπως τα νοήματα. Γιατί ούτε του ηλίου οι ταχίες φλόγες, ούτε της σελήνης και της σοφίας και της αρετής και της εργασίμου θρασύτητος, ούτε η αγαθή χάρη του βίου, ούτε η περικαλής ύβη, χωρίς την δικής σας ευμένεια δεν εγείρουν ευφροσύνες στον βίο. Εσείς επιβλέπεται αεί τα άπειρα φύλλα όλων των θνητών, έφοροι του όμματος της Δίκης, εσείς που είστε αεί δικάσπολες. Αλλά θεές Μοίρες, οφιοπλόκαμες, πολύμορφες, δώστε μας πραόνοη και μαλακόφρονη δόξα του βίου.»

Κλῦτε, θεαὶ πάντιμοι, ἐρίβρομοι, εὐάστειραι, Τισιφόνη τε καὶ Ἀλληκτὼ καὶ δῖα Μέγαιρα· νυκτέριαι, μυχίοις ὑπὸ κεύθεσιν οἰκί᾽ ἔχουσαι ἄντρωι ἐν ἠερόεντι παρὰ Στυγὸς ἱερὸν ὕδωρ, οὐχ ὁσίαις βουλαῖσι βροτῶν κεκοτημέναι αἰεί, λυσσήρεις, ἀγέρωχοι, ἐπευάζουσαι ἀνάγκαις, θηρόπεπλοι, τιμωροί, ἐρισθενέες, βαρυαλγεῖς, Ἀίδεω χθόνιαι, φοβεραὶ κόραι, αἰολόμορφοι, ἠέριαι, ἀφανεῖς, ὠκυδρόμοι ὥστε νόημα· οὔτε γὰρ ἠελίου ταχιναὶ φλόγες οὔτε σελήνης καὶ σοφίης ἀρετῆς τε καὶ ἐργασίμου θρασύτητος † εὔχαρι οὔτε βίου λιπαρᾶς περικαλλέος ἥβης ὑμῶν χωρὶς ἐγείρει ἐυφροσύνας βιότοιο· ἀλλ᾽ αἰεὶ θνητῶν πάντων ἐπ᾽ ἀπείρονα φῦλα ὄμμα Δίκης ἐφορᾶτε, δικασπόλοι αἰὲν ἐοῦσαι. ἀλλά, θεαὶ Μοῖραι, ὀφιοπλόκαμοι, πολύμορφοι, πραΰνοον μετάθεσθε βίου μαλακόφρονα δόξαν.

Να τί θα πει Ελλάδα

Λίγα πεύκα, λίγα μάρμαρα λευκά και μια θάλασσα που λάμπει από φρεσκάδα, Παρθενώνας και μαντεία Δελφικά, να τί θα πει Ελλάδα.

Με τον Ήφαιστο, τον Άρη, τον Έρμη, την Αρτέμιδα, την Αθηνά Παλλάδα, Σαμοθράκη Ελευσίνα και Δελφοί, να τί θα πει Ελλάδα.

Ποσειδώνας της θαλάσσης βασιλιάς και η Δήμητρα, η Ήρα, η Εστία, Αφροδίτη η Θεά της ομορφιάς, μα τον πατερά Δία, να τί θα πει Ελλάδα.

Τον Απόλλωνα να παίζει μουσική, τον Διόνυσο με την περικοκλάδα και ρετσίνα στο ποτήρι σου χρυσή, να τί θα πει Ελλάδα.

ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΟΣ

Η ιστορία της ιαχής «Αέρα»

Λίγες λέξεις της Νεοελληνικής γλώσσας κρύβουν τη μαγεία της ιαχής αέρα! Μεγάλωσαν και μεγαλώνουν ελληνόπουλα που συγκινήθηκαν, δάκρυσαν, θαύμαζαν τον ηρωισμό των παλικαριών στα ελληνοαλβανικά σύνορα, το 1940. Ο παλμός αυτής της συγκίνησης δονούσε στην ιαχή αέρα και σε ό,τι αυτή αντιπροσώπευε στη μεταπολεμική Ελλάδα. Καμία λέξη δε συγκέντρωσε την ορμή και το δυναμισμό της νιότης, όσο η ιαχή αέρας.

Ελάχιστοι, όμως, γνωρίζουν ότι πρωτοακούστηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης 30 χρόνια πρίν από το έπος του ΄40. Συγκεκριμένα, πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1908 από το 2ο τάγμα της Κρητικής πολιτοφυλακής του πρώτου τακτικού στρατού της Κρήτης, που τελούσε υπό την προστασία του ευρωπαϊκού στρατού. Χρησιμοποιήθηκε σε εκπαιδευτική πορεία, από κάποιον στρατιώτη, κατά τη διάρκεια ανεμοστρόβιλου και το επανέλαβαν, χάριν ευθυμίας, οι υπόλοιποι. Από τότε, το επαναλάμβαναν συχνά, κάθε φορά που διαλυόταν ή συντασσόταν το Τάγμα (αρχικά, ήταν, δηλαδή, μία ζητωκραυγή, ένα “πείραγμα”, και όχι πολεμική ιαχή). Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων (1912, 1913, Ήπειρο και Μακεδονία) η ιαχή διαδόθηκε από τους Κρήτες σε ολόκληρο το ελληνικό στράτευμα.

Στην αρχή, όμως, η καινοτομία αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία, γιατί ο τακτικός στρατός χρησιμοποιούσε τις αρχαίες ιαχές: αλαλά ή αλαλαί ή ελελεύ ή το εξευρωπαϊσμένο: χιπ, χιπ, ουρρά (hip, hip, hurrah), άλλωστε οι περισσότεροι αξιωματικοί του στρατού μας είχαν εκπαιδευτεί στα στρατόπεδα της Γερμανίας, Γαλλίας, Αγγλίας.

Η αρχαία ιαχή αλαλά προήλθε από τη μυθική κόρη του Πολέμου, την Αλαλά (Πίνδαρος, απ. 225: Κλυθ΄ Αλαλά Πολέμου θυγατέρα). Απ εδώ προήλθαν οι λέξεις αλαλαγή, αλάλαγμα (Κ.Παλαμάς, Ασαλ. Ζωή: της νίκης σου το αλάλαγμα…) και το ρ. αλαλάζω (Ψαλμ.99, αλαλάξατε τω Κυρίω…, ή Κ.Δ. Κορινθ. 1,13,1 : …γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον).

Η πολεμική ιαχή «αέρα» επισημοποιήθηκε κατά τον ελληνοιταλικό πόλεμο και γι΄ αυτό συνέβαλαν, άθελα τους, οι Ιταλοί. Ο Ιταλικός φασιστικός στρατός χρησιμοποιούσε την ιαχή: «eja (προφ. : εγιά), eja, eja, alala». Ήταν μία ιαχή που είχε καθιερώσει ο ποιητής Gabriele d Annunzio (1863 – 1938) στη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου (Αύγουστος του 1917). Ο ίδιος, ο ποιητής, αναφέρει ότι την επέβαλε στους αεροπόρους του (ήταν διοικητής αεροπορικού σμήνους) λέγοντας: «είναι καιρός να καταργήσουμε αυτό τον βαρβαρικό ήχο (εννοούσε το: Hip! Hip! Hip! hurrah) και στη θέση του θα βάλουμε το alala με το οποίο ο Αχιλλέας παρακινούσε τα άλογα του και το Λατινικό επιφώνημα eja».

Εικοσιτρία χρόνια αργότερα οι Ιταλοί εισβολείς θα χρησιμοποιήσουν στα βουνά της Πίνδου την ιαχή eja! eja! alala (ειρωνεία: να ήξεραν, άραγε, οι αγράμματοι Ιταλοί στρατιώτες ότι χρησιμοποιούσαν μία αρχαία ελληνική ιαχή για να σκοτώσουν τους σύγχρονους Έλληνες). Πάντως, η ηχητική ομοιότητα με την επανάληψη των φωνηέντων -α- και –ε- (στη λ.eja: προφ. εγιά) έφερε στο μυαλό των Ελλήνων την Κρητική ζητωκραυγή αέρα και ανταπέδωσαν καθιερώνοντας την λ. αέρα, ως την πιο ηρωική ολόκληρης της ελληνικής ιστορίας. Η ιαχή αέρα έχει τον ίδιο αριθμό συλλαβών με το αλαλά (δεν αλλάζει ο ρυθμός) και περιλάμβανει το –α- και το –ε-, που προφέρονται εύκολα, όταν τρέχουν οι στρατιώτες (περιλαμβάνονται, αλλωστε, και στο αλαλά και στο ελελευ, αλλά και στο eja).

Ας δούμε, όμως, και τη μη ηρωική πλευρά της ιαχής:

- Φαντάζομαι το δρόμο του γυρισμού: τα ηρωικά παλληκάρια να επιστρέφουν έχοντας παραδώσει τα όπλα σε αυτούς που μέχρι χθες νικούσαν, να περπατούν με το κεφάλι κατεβασμένο στην άκρη του δρόμου και να τους κοροϊδεύουν οι θρασύδειλοι Ιταλοί επαναλαμβάνοντας ειρωνικά την ιαχή αέρα (πραγματικό περιστατικό).

- Οι Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών (τα αλεξίποινα Τάγματα Ασφαλείας) χρησιμοποιούσαν την ιαχή αέρα, όταν έκαναν έφοδο για να συλλάβουν Έλληνες πατριώτες και να τους παραδώσουν στους Γερμανούς κατακτητές.

- Στο Γράμμο και ο τακτικός και ο δημοκρατικός στρατός φωναζαν αέρα, όταν εξαπέλυαν επίθεση κατά των αδελφών. Αέρα σε ποιόν, βρε παλληκάρια; Ποιος είναι ο εχθρός; Γιατί να φύγει; Που να πάει;
Μέσα σε λίγα χρόνια φτήνυναν οι άνθρωποι και οι λέξεις

Πάντως, προτιμώ να κρατήσω τη συγκίνηση που μου έδινε στα πρώτα μαθητικά χρόνια η ιαχή αέρα και να μη σκέφτομαι την ξεδιάντροπη χρήση της στην Κατοχή και τον Εμφύλιο. Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι (Καβάφης) να θυμάμαι τη χαρά και τη ντροπή συνάμα.