Τετάρτη 27 Ιουνίου 2018

ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας (631-685)

ΑΓ. τὸν ἕβδομον δὴ τόνδ᾽ ἐφ᾽ ἑβδόμαις πύλαις
λέξω, τὸν αὐτοῦ σου κασίγνητον, πόλει
οἵας ἀρᾶται καὶ κατεύχεται τύχας·
πύργοις ἐπεμβὰς κἀπικηρυχθεὶς χθονί,
635 ἁλώσιμον παιῶν᾽ ἐπεξιακχάσας,
σοὶ ξυμφέρεσθαι καὶ κτανὼν θανεῖν πέλας,
ἢ ζῶντ᾽, ἀτιμαστῆρα τὼς ἀνδρηλάτην,
φυγῇ τὸν αὐτὸν τόνδε τείσασθαι τρόπον.
τοιαῦτ᾽ ἀυτεῖ καὶ θεοὺς γενεθλίους
640 καλεῖ πατρῴας γῆς ἐποπτῆρας λιτῶν
τῶν ὧν γενέσθαι πάγχυ Πολυνείκους βία.
ἔχει δὲ καινοπηγὲς εὔκυκλον σάκος
διπλοῦν τε σῆμα προσμεμηχανημένον.
χρυσήλατον γὰρ ἄνδρα τευχηστὴν ἰδεῖν
645 ἄγει γυνή τις σωφρόνως ἡγουμένη.
Δίκη δ᾽ ἄρ᾽ εἶναί φησιν, ὡς τὰ γράμματα
λέγει· «Κατάξω δ᾽ ἄνδρα τόνδε καὶ πόλιν
ἕξει πατρῴαν δωμάτων τ᾽ ἐπιστροφάς.»
τοιαῦτ᾽ ἐκείνων ἐστὶ τἀξευρήματα.
650 σὺ δ᾽ αὐτὸς ἤδη γνῶθι τίνα πέμπειν δοκεῖ·
ὡς οὔποτ᾽ ἀνδρὶ τῷδε κηρυκευμάτων
μέμψῃ—σὺ δ᾽ αὐτὸς γνῶθι ναυκληρεῖν πόλιν.

ΕΤ. ὦ θεομανές τε καὶ θεῶν μέγα στύγος,
ὦ πανδάκρυτον ἁμὸν Οἰδίπου γένος·
655 ὤμοι, πατρὸς δὴ νῦν ἀραὶ τελεσφόροι.
ἀλλ᾽ οὔτε κλαίειν οὔτ᾽ ὀδύρεσθαι πρέπει,
μὴ καὶ τεκνωθῇ δυσφορώτερος γόος.
ἐπωνύμῳ δὲ κάρτα, Πολυνείκη λέγω,
τάχ᾽ εἰσόμεσθα τοὐπίσημ᾽ ὅποι τελεῖ,
660 εἴ νιν κατάξει χρυσότευκτα γράμματα
ἐπ᾽ ἀσπίδος φλύοντα σὺν φοίτῳ φρενῶν.
εἰ δ᾽ ἡ Διὸς παῖς παρθένος Δίκη παρῆν
ἔργοις ἐκείνου καὶ φρεσίν, τάχ᾽ ἂν τόδ᾽ ἦν·
ἀλλ᾽ οὔτε νιν φυγόντα μητρόθεν σκότον,
665 οὔτ᾽ ἐν τροφαῖσιν, οὔτ᾽ ἐφηβήσαντά πω,
οὔτ᾽ ἐν γενείου ξυλλογῇ τριχώματος,
Δίκη προσεῖδε καὶ κατηξιώσατο·
οὐδ᾽ ἐν πατρῴας μὴν χθονὸς κακουχίᾳ
οἶμαί νιν αὐτῷ νῦν παραστατεῖν πέλας.
670 ἦ δῆτ᾽ ἂν εἴη πανδίκως ψευδώνυμος
Δίκη, ξυνοῦσα φωτὶ παντόλμῳ φρένας.
τούτοις πεποιθὼς εἶμι καὶ ξυστήσομαι
αὐτός· τίς ἄλλος μᾶλλον ἐνδικώτερος;
ἄρχοντί τ᾽ ἄρχων καὶ κασιγνήτῳ κάσις,
675 ἐχθρὸς σὺν ἐχθρῷ στήσομαι. φέρ᾽ ὡς τάχος
κνημῖδας, αἰχμῆς καὶ πέτρων προβλήματα.

ΧΟ. μή, φίλτατ᾽ ἀνδρῶν, Οἰδίπου τέκος, γένῃ
ὀργὴν ὁμοῖος τῷ κάκιστ᾽ αὐδωμένῳ·
ἀλλ᾽ ἄνδρας Ἀργείοισι Καδμείους ἅλις
680 ἐς χεῖρας ἐλθεῖν· αἷμα γὰρ καθάρσιον.
ἀνδροῖν δ᾽ ὁμαίμοιν θάνατος ὧδ᾽ αὐτοκτόνος—
οὐκ ἔστι γῆρας τοῦδε τοῦ μιάσματος.

ΕΤ. εἴπερ κακὸν φέροι τις, αἰσχύνης ἄτερ
ἔστω· μόνον γὰρ κέρδος ἐν τεθνηκόσι·
685 κακῶν δὲ κᾀσχρῶν οὔτιν᾽ εὐκλείαν ἐρεῖς.

***
ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ
Ο έβδομος τώρα που στην έβδομη την πύλη
στέκετ᾽ αντίκρυ, ο ίδιος ο αδερφός σου, άκου
τί καταριέται κι εύχεται να βρουν την πόλη:
Αφού τους πύργους μας πατήσει και της χώρας
άρχοντας κηρυχθεί, της νίκης ν᾽ αλαλάξει
τον παιάνα, κι έπειτα να μετρηθεί με σένα
κι ή σε σκοτώσει και νεκρός δίπλα σου να πέσει,
ή, ζωντανός, σου εκδικηθεί την ατιμία
της εξορίας του διώχνοντας έτσι και σένα.
Τέτοια φωνάζει κράζοντας ο Πολυνείκης
640 τους γενεθλίους θεούς της πατρικής της χώρας
για να επιβλέψουν τις ευχές του πέρα ώς πέρα.
Και νέα κρατεί ολοστρόγγυλη στο χέρι ασπίδα
μ᾽ επάνω της διπλό σημάδι δουλεμένο:
έναν πολεμιστή φτιασμένο από χρυσάφι
μια γυναίκα οδηγά, που σεμνά πάει εμπρός του
πως να ᾽ναι τάχα η Δίκη αυτή, καθώς το λένε
τα γράμματα «Θα ξαναφέρω αυτόν να πάρει
πίσω τη χώρα και τα πατρικά του σπίτια».
Τέτοιες είναι λοιπόν οι φαντασίες εκείνων·
650 μα βέβαια παράπονο λέω να μην έχεις
γι᾽ αυτά τα νέα που σου έφερα· μα ο ίδιος τώρα
κρίνε πώς το καράβι μας θα τιμονέψεις.

ΕΤΕΟΚΛΗΣ
Ω θεομίσητη εσύ και πολύ θεοβλαμμένη
του Οιδίπου η παντοδάκρυτη γενιά δική μου,
οϊμέ! και πιάνουν τώρα οι πατρικές κατάρες.
Μα δεν ταιριάζουν κλάματα ούδε μοιρολόγια
μήπως κι άλλος πιο αβάσταχτος ξεσπάσει θρήνος.
Όσο γι᾽ αυτόν, που αξίζει αλήθεια τ᾽ όνομά του,
τον Πολυνείκη, γρήγορα θα ιδούμε ώς πόσο
το έμβλημα θα του στρέξει κι αν τον φέρουν πίσω
660 τα χρυσά γράμματα που πάνω στην ασπίδα
με της ψυχής του ξεχειλίζουνε τη λύσσα.
Γιατί αν του παραστέκονταν του Δία η κόρη,
Δίκη η παρθένα, στα έργα του και τις βουλές του,
ίσως να γίνουνταν κι αυτό· μα ούτε σα βγήκε
απ᾽ της μητέρας τα σκοτάδια, ούτε στα χρόνια
που μεγάλωνε κι έφτασε στα πρώτα νιάτα
κι ούτε σαν πύκνωσαν οι τρίχες του γενιού του,
η Δίκη καταδέχτηκε να τον κοιτάξει·
κι ουδέ τώρα πιστεύω, που ήρθε να χαλάσει
την πατρική του γη, πως πλάι του θενά στέκει·
ή ολωσδιόλου ψευτονόματη θενά ᾽ταν
670 η Δίκη, αν είχε συντροφιά με τέτοιον άντρα,
που η τόλμη του δε σταματά μπρος σ᾽ όποιο κρίμα.
Σ᾽ αυτά έχοντας τα θάρρη μου πηγαίνω ο ίδιος
να του έβγω αντίκρυ· και ποιός άλλος με ποιό δίκιο;
άρχοντας μ᾽ άρχοντα και μ᾽ αδερφό αδερφός του
κι εχθρός μ᾽ εχθρό θα χτυπηθώ. Φέρτε μου αμέσως
τις κνημίδες, σκεπή για πέτρες και σαΐτες.

ΧΟΡΟΣ
Μη πολυαγάπητε, του Οιδίπου γιε, μη γίνεις
όμοιος στο νου μ᾽ αυτόν, που όσ᾽ άκουσε του αξίζουν·
είν᾽ αρκετό οι Καδμείοι με τους Αργείους να ᾽ρθούνε
680 στα χέρια· κι έχει καθαρμό το τέτοιο το αίμα·
μα δυο αδερφιών ο θάνατος έτσι απ᾽ το ίδιο
το χέρι τους, ποτέ το κρίμ᾽ αυτό δε λιώνει.

ΕΤΕΟΚΛΗΣ
Αν είναι δίχως ντρόπιασμα το κακό νά ᾽ρθει
καλώς! γιατ᾽ είν᾽ για τους νεκρούς το μόνο κέρδος·
μα κακό με ντροπή, μην πεις πως δόξα φέρνει.

Η λογική ή το συναίσθημα κατευθύνει τις επιλογές σου;

«Η ΤΡΕΛΑ και η ΛΟΓΙΚΗ είναι πρώτες ξαδέρφες. Κατοικούν στο ίδιο σπίτι, σε διαφορετικά δωμάτια.

Στο δωμάτιο της Τρέλας δεν υπάρχουν παράθυρα, δεν υπάρχουν καθρέπτες, δεν υπάρχουν μνήμες, επικρατεί ακαταστασία, όμως δεν υπάρχει μοναξιά. Η Τρέλα σέρνει τα κουρέλια της και τα αχτένιστα μαλλιά της με περίσσια αξιοπρέπεια. Δεν την ενδιαφέρει τι γίνεται έξω στον κόσμο. Μιλάει ώρες ατελείωτες με τους τοίχους θεωρώντας τους φίλους της. Είναι οι φίλοι της – νοιώθει ευτυχισμένη!

Στο δωμάτιο της Λογικής υπάρχουν παράθυρα, υπάρχουν καθρέπτες, υπάρχουν μνήμες, επικρατεί τάξη, καμιά φορά όμως υπάρχει μοναξιά. Η Λογική, καλοντυμένη και καλοχτενισμένη, δέχεται φίλους, όμως είναι δυστυχισμένη!

Αν και βρίσκονται τόσο κοντά, δεν έχουν καμιά επαφή μεταξύ τους. Κάποια μέρα όμως ξαφνικά η Λογική αποφασίζει να χτυπήσει την πόρτα της εξαδέλφης της. Η Τρέλα, αν και λίγο ξαφνιασμένη από την απρόσμενη αυτή επίσκεψη, την υποδέχεται με ανοιχτή αγκαλιά. Οι δυο εξαδέλφες αγκαλιάζονται τρυφερά, νοιώθοντας μια περίεργη αγαλλίαση.

Λίγο καιρό αργότερα η Λογική ξαναεπισκέπτεται την Τρέλα και αυτό επαναλαμβάνεται όλο και πιο συχνά, τόσο που διαπιστώνει, ότι ο τρόπος ζωής της εξαδέλφης της, της ταιριάζει περισσότερο. Αποφασίζει να συγκατοικήσει μαζί της.

Δε σπαταλά πια χρόνο σε καθρέπτες, αδιαφορεί για την εμφάνιση της, για τους φίλους της, σβήνει σιγά σιγά τις μνήμες από το μυαλό της, τ’ αφήνει όλα στην τύχη τους και επιτέλους αρχίζει να μη νοιώθει αυτή την απέραντη μοναξιά, αυτή την απόγνωση, αυτόν τον πόνο που σιγοτρώει τα σωθικά της. Λίγο καιρό αργότερα νοιώθει λυτρωμένη, ευτυχισμένη και κυρίως δεν πονάει πια.

Ο ΠΟΝΟΣ! Ο καταραμένος πόνος είναι η βασική αιτία της αναπάντεχης συμφιλίωσης.

Οι δυο εξαδέλφες έχουν γίνει πια ένα σώμα, μια ψυχή. Η προσωπικότητα της Λογικής έχει αφομοιωθεί ολοκληρωτικά από την προσωπικότητα της Τρέλας.»

Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της ζωής μας είναι να ισορροπήσουμε τις εσωτερικές φωνές της στείρας Λογικής και του παρορμητικού Συναισθήματος. Βασική επιδίωξη κάθε μορφής ψυχοθεραπείας είναι να προάγει την αυτογνωσία δηλ. την απελευθερωτική διαδικασία της εξερεύνησης της «Λογικής» και της «Τρέλας» που υποκινεί τις πράξεις μας, και της ανάδυσης μιας συνεκτικής μορφής που θα έχει συνειδητή πρόσβαση στα «πρέπει» της Λογικής και στα «θέλω» του συναισθήματος.

Η ψυχική αρμονία είναι στην ουσία η ικανότητα να αξιοποιείς τις διεργασίες της σκέψης, χωρίς να χάνεις επαφή με την αυθεντικότητα του συναισθήματος. 

Η φωνή της λογικής είναι εκείνη που διδάσκει το δίκαιο, την ηθική και τις αξίες. Θέτει όρια και κανόνες. Επιτρέπει, απαγορεύει, τιμωρεί. Φροντίζει να τα έχει όλα υπό έλεγχο. Καλλιεργεί τη φρόνηση και την οξυδέρκεια και αντιμάχεται την παρόρμηση κάθε συναισθήματος. Στόχος της είναι να διατηρήσει την αυτοκυριαρχία… αλλά στην πραγματικότητα οδηγεί στην αδράνεια, καθώς προσφέρει ασφαλείς λύσεις και εκλογικευμένες δικαιολογίες, περιορίζοντας το πεδίο της αυθεντικής αντίδρασης.

Η φωνή του συναισθήματος είναι εκκωφαντική! Φωνάζει «θέλω», χωρίς συστολή και πραγματοποιεί τις επιθυμίες της, χωρίς να αναλογίζεται τις συνέπειες. Είναι ενθουσιώδης, παρορμητική και ακατάστατη. Είναι πολύπλοκη και ακατάπαυστα δημιουργική. Αγωνίζεται να αποκτήσει εκείνο που επιθυμεί, εκείνη ακριβώς τη στιγμή, δίχως ενδοιασμούς. Εκδηλώνεται έντονα και αντιδρά αυθόρμητα… αλλά ζαλίζεται μέσα στους στροβιλισμούς της και χάνει την εικόνα του στόχου της.

Η λογική ιχνογραφεί τη μορφή και το συναίσθημα δίνει το χρώμα…

Η λογική χαράζει με σαφήνεια έναν ασφαλή προορισμό και το συναίσθημα σαλπάρει σε μέρη μαγικά και αταξίδευτα…

Η λογική ερμηνεύει και το συναίσθημα βιώνει…

Η λογική φροντίζει για τη διατήρηση της ασφάλειας και το συναίσθημα προσφέρει την απόλαυση της στιγμής…

Η λογική εξηγεί τις αιτίες και το συναίσθημα πυροδοτεί την αφορμή…

Οι δύο φωνές έχουν ιδιαίτερη δυναμική και εξασφαλίζουν το βέλτιστο αποτέλεσμα δράσης, όταν κάποιος καταφέρει να ανακαλύψει τη χρυσή δυσδιάκριτη τομή που τις συνδέει. Όταν μπορέσει να αποδεχθεί την αξία του συναισθήματος, χωρίς να απαρνιέται τη δυνατότητά του να αξιολογεί γνωστικά και να παίρνει συνειδητές αποφάσεις. Όταν είναι έτοιμος να αντιληφθεί την πραγματικότητά του και να λειτουργήσει προσαρμοστικά στο παρόν, χωρίς να παρασύρεται από τις αντίρροπες εσωτερικές φωνές του. Όταν επιλέξει να αντιμετωπίσει με υπευθυνότητα, ηθικά και αυθεντικά, το Τώρα.

Λίγη ησυχία παρακαλώ… Η σιωπή είναι χρυσός για το σώμα και την ψυχή μας

Πόσες φορές δεν έχουμε επιθυμήσει να βρισκόμασταν στην απόλυτη σιωπή. Σε έναν κόσμο σαν το δικό μας, η σιωπή μπορεί να φαντάζει τρελή πολυτέλεια. Είναι όμως τόσο απαραίτητη για το σώμα και την ψυχή μας, αποδεικνύουν όλο και περισσότερες επιστημονικές μελέτες.

Η σιωπή είναι χρυσός για την καλή εγκεφαλική λειτουργία, αλλά κυρίως γιατί μέσω αυτής ο εγκέφαλος αναπτύσσει νέα κύτταρα, όπως επιβεβαιώνει έρευνα  που δημοσιεύεται στο επιστημονικό περιοδικό Brain, Structure and Function. Οι επιστήμονες εξέτασαν την επίδραση του ήχου και της σιωπής στον εγκέφαλο τρωκτικών και ανακάλυψαν ότι εκείνα που εκτέθηκαν σε δύο ώρες απόλυτης ησυχίας την ημέρα, ανέπτυξαν νέα κύτταρα στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου, δηλαδή στην περιοχή που σχετίζεται με τη μνήμη, τη μάθηση και τα συναισθήματα.

Η σιωπή αυξάνει επίσης την ενσυναίσθηση –δηλαδή την ικανότητα να μπαίνουμε στα παπούτσια του άλλου και να μην είμαστε ναρκισσιστές και παρτάκηδες. Υπάρχουν πολλές περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ενσυναίσθηση, όπως η εγκεφαλική έλικα. Αν η έλικα δεν λειτουργεί σωστά σε τακτική βάση – ή όταν χρειάζεται να πάρουμε ιδιαίτερα γρήγορες αποφάσεις – μειώνει δραματικά την ικανότητά μας να εκτελούμε πράξεις με ενσυναίσθηση, όπως επιβεβαιώνει σχετική έρευνα. Η σιωπή  βοηθά την έλικα να ξεκουραστεί και να επανενεργοποιηθεί.

Η σιωπή βοηθά και στην κατανόηση του εαυτού μας, σύμφωνα με την σχετική έρευνα που εξετάζει τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου σε σχέση με την αυτογνωσία. Σύμφωνα με αυτή, όταν υπάρχει σιωπή το συνειδητό μέρος του εγκεφάλου μας έχει μεγαλύτερη ελευθερία στο να επεξεργαστεί την εσωτερική και εξωτερική πληροφορία, επιτρέποντάς μας να ανακαλύψουμε και να αξιολογήσουμε καλύτερα τόσο τον εαυτό μας όσο και τη θέση μας στον κόσμο.

Η σιωπή μας ανακουφίζει από το στρες και την ένταση. Ο θόρυβος μπορεί να έχει επίδραση στον εγκέφαλό μας, αφού τα ηχητικά κύματα φτάνουν στον εγκέφαλο ως ηλεκτρικά σήματα μέσω του αυτιού. Το σώμα αντιδρά σε αυτά τα σήματα ακόμα κι αν κοιμάται.  Οπότε αν ζούμε σε ένα περιβάλλον με θόρυβο, τότε πιθανότατα ζούμε σε κατάσταση στρες όλη την ώρα, έστω κι αν δεν το συνειδητοποιούμε. Όμως τα πράγματα μάλλον δεν είναι τόσο σκούρα, αφού σχετική έρευνα που εξετάζει μεταβολές στην αρτηριακή πίεση και την κυκλοφορία του αίματος στον εγκέφαλο διαπιστώνει πως έστω και δύο λεπτά απόλυτης σιωπής έχουν μεγαλύτερα οφέλη από το να ακούμε χαλαρωτική μουσική. Λίγη ησυχία παρακαλούμε.

Τι είναι οι παγίδες της ζωής;

Μήπως μπλέκετε σε σχέσεις χωρίς κατανόηση; Φοβάστε να δείξετε τον πραγματικό εαυτό σας, μήπως και σας απορρίψουν; Βάζετε τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές σας; Μήπως αισθάνεστε ότι πρέπει, με κάθε κόστος, να αγωνίζεστε για το καλύτερο, κι αυτό αποδεικνύεται συνεχώς λιγότερο καλό; Οι έντεκα πιο συνηθισμένες «παγίδες ζωής», οι στερεότυποι εκείνοι τρόποι με τους οποίους ανακυκλώνουμε τα σενάρια της ζωής μας και εξαιτίας των οποίων βιώνουμε μια συνεχή δυσφορία ή δυσλειτουργούμε σε διαπροσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο,  αποτέλεσαν το αντικείμενο μελέτης των ψυχολόγων Jefrey Young και Janet Klosko, οι οποίοι εισήγαγαν την έννοια των σχημάτων και τη Θεραπεία Σχημάτων.
 
Τι είναι μια παγίδα; 
Οι παγίδες (ή αλλιώς σχήματα) αναπτύσσονται κατά τον Young ως αποτέλεσμα τοξικών εμπειριών της παιδικής μας ηλικίας. Ένα σχήμα είναι δηλαδή:
 
– ένα ευρύ, διάχυτο πρόβλημα ή μοτίβο
– αποτελούμενο από μνήμες, συναισθήματα, σκέψεις και σωματικές αισθήσεις
– που αφορά τον εαυτό και τις σχέσεις με τους άλλους
– που δημιουργήθηκε στην παιδική ηλικία ή στην εφηβεία
– που αναπτύχθηκε σε όλη τη διάρκεια της ζωής και
– που είναι δυσλειτουργικό σε σημαντικό βαθμό.
 
Οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές αναπτύσσονται ως απάντηση στις παγίδες.
 
Η ειρωνεία της επανάληψης
Στην ενήλικη ζωή οι παγίδες διεγείρονται από γεγονότα, τα οποία αντιλαμβανόμαστε (ασυνείδητα) ως παρόμοια με τις τραυματικές εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας. Όταν κάποια από τις παγίδες ενεργοποιηθεί, βιώνουμε ένα ισχυρό αρνητικό συναίσθημα, όπως: θλίψη, ντροπή, φόβο ή οργή.
 
Οι παγίδες παλεύουν να επιβιώσουν, ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης ανάγκης για συνέπεια. Αν και η παγίδα προκαλεί πόνο, είναι άνετη και οικεία. Έχει «σωστή» αίσθηση. Οι άνθρωποι νιώθουν να ελκύονται από γεγονότα που ενεργοποιούν τις παγίδες τους. Παραδόξως, τους  οδηγούν άθελά τους να αναπαράγουν στην ενήλικη ζωή τους τις συνθήκες της παιδικής ηλικίας, που ήταν τόσο βλαπτικές γι’ αυτούς.
 
Η δυσλειτουργική φύση των παγίδων συνήθως γίνεται εξαιρετικά εμφανής αργότερα στη ζωή, όταν οι άνθρωποι συνεχίζουν να διαιωνίζουν τις παγίδες τους στις αλληλεπιδράσεις τους με τους άλλους ανθρώπους, έστω και αν οι αντιλήψεις τους δεν είναι πια ακριβείς.
 
Πώς αναπτύσσονται οι παγίδες;
Η κληρονομικότητα, η έμφυτη ιδιοσυγκρασία και το περιβάλλον, τα πρώιμα τραυματικά γεγονότα αλληλεπιδρούν. Ως αποτέλεσμα αυτής της αλληλεπίδρασης προκύπτουν οι παγίδες.
 
Πρώιμες εμπειρίες: οι τοξικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας είναι η πρωταρχική πηγή των παγίδων. Οι παγίδες, που αναπτύσσονται νωρίτερα και ισχυρότερα ανακύπτουν συνήθως μέσα από την οικογένεια. Σε μεγάλο βαθμό, η δυναμική της οικογένειας είναι η δυναμική ολόκληρου του πρώιμου κόσμου του παιδιού. Άλλες επιρροές είναι οι φίλοι, το σχολείο, οι κοινωνικές ομάδες, η κουλτούρα του περιβάλλοντος. Οι παγίδες, που αναπτύσσονται αργότερα δεν είναι τόσο γενικές ή διάχυτες ή τόσο έντονες.
 
Ιδιοσυγκρασία: η ιδιοσυγκρασία καθορίζει εν μέρει το κατά πόσο το άτομο ταυτίζεται με τα χαρακτηριστικά ενός «σημαντικού άλλου» και τα εσωτερικεύει.
 
Κάθε παιδί έχει μια μοναδική και διακριτή προσωπικότητα ή ιδιοσυγκρασία από τη γέννησή του. Η συναισθηματική ιδιοσυγκρασία αλληλεπιδρά με τα οδυνηρά γεγονότα της παιδικής ηλικίας για τη δημιουργία των παγίδων. Οι διαφορετικές ιδιοσυγρασίες εκθέτουν επιλεκτικά τα παιδιά σε διαφορετικές περιστάσεις της ζωής (για παράδειγμα: ένα επιθετικό παιδί είναι ίσως πιο πιθανό να προκαλέσει τη σωματική κακοποίηση από ένα βίαιο γονέα, σε σχέση με ένα παθητικό παιδί). Επιπλέον, οι διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες καθιστούν σε διαφορετικό βαθμό τα παιδιά ευάλωτα σε παρόμοιες περιστάσεις της ζωής. Ένα εξαιρετικά ευνοϊκό ή αρνητικό πρώιμο περιβάλλον μπορεί να κάμψει τη συναισθηματική ιδιοσυγκρασία σε σημαντικό βαθμό και το αντίστροφο. 
 
Τι χρειάζεται ένα παιδί για να αναπτυχθεί;
Τα παιδιά έχουν κάποιες βασικές συναισθηματικές ανάγκες, που χρειάζεται να καλυφθούν. Οι ανάγκες αυτές είναι καθολικές, τις έχουν δηλαδή όλοι οι άνθρωποι, αν και κάποιοι έχουν εντονότερες ανάγκες από άλλους.
 
Οι παγίδες προκύπτουν από ανεκπλήρωτες συναισθηματικές ανάγκες κατά την παιδική ηλικία. Οι πέντε πυρηνικές συναισθηματικές ανάγκες των ανθρώπων είναι:
 
– Βασική ασφάλεια: ασφάλεια, σταθερότητα, φροντίδα και αποδοχή
– Επαφή με τους άλλους
– Αυτονομία
– Αυτοεκτίμηση
– Αυτοέκφραση
– Ρεαλιστικά όρια

Βασική ασφάλεια. Παγίδες: Εγκατάλειψη, Δυσπιστία, Κακοποίηση
Οι παγίδες αυτές είναι οι πιο σοβαρές και μπορούν να δημιουργηθούν πολύ νωρίς, ήδη από τη βρεφική ηλικία, όπου το αίσθημα ασφάλειας είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για ένα βρέφος και σχετίζονται με την αντιμετώπιση του παιδιού από την ίδια του την οικογένεια.  Όσοι έχουν πέσει σ’ αυτές τις παγίδες, πιστεύουν ότι οι ανάγκες τους για σταθερότητα, ασφάλεια, στοργή, αγάπη και το αίσθημα του ανήκειν δε θα ικανοποιηθούν. Ως ενήλικες τείνουν να εμπλέκονται σε αυτοκαταστροφικές σχέσεις ή να αποφεύγουν τις στενές σχέσεις.
 
Επαφή με τους άλλους. Παγίδες: Συναισθηματική Στέρηση, Κοινωνικός Αποκλεισμός
Για να αναπτύξουμε το αίσθημα της κοινωνικότητας, έχουμε ανάγκη από αγάπη, κατανόηση, σεβασμό, στοργή και καθοδήγηση, που τα αντλούμε από την οικογένεια και τους συνομηλίκους μας. Υπάρχουν δύο είδη σχέσεων με τους άλλους, οι στενές σχέσεις (οικογένεια, εραστές, πολύ καλοί φίλοι) και οι κοινωνικές (κύκλοι φίλων, ομάδες κοινότητας). Στις πρώτες οι συναισθηματικοί δεσμοί είναι πιο άμεσοι και στενοί, όπως αυτοί, που δημιουργούμε με τους γονείς μας. Στις δεύτερες καλύπτεται η ανάγκη του ανήκειν, ότι είμαστε μέλη του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος.
 
Σε κάποιες περιπτώσεις τα προβλήματα επαφών μπορεί να είναι πιο σοβαρά, όπου κάποιος είναι πάντα μόνος του, ενώ σε άλλες δεν είναι τόσο εμφανή. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να έχει οικογένεια, φίλους, να ανήκει σε ομάδες και παρόλα αυτά να νιώθει αποκομμένος, να νιώθει μοναξιά και να επιθυμεί ένα είδος σχέσης που δεν έχει, κρατώντας απόσταση απ’ τους άλλους.
 
Αυτονομία. Παγίδες: Εξάρτηση, Ευαλωτότητα
Αυτονομία είναι η ικανότητα να αποχωριστούμε τους γονείς μας και να λειτουργήσουμε ανεξάρτητα. Να έχουμε τη δική μας ζωή, μια ταυτότητα, στόχους και κατευθύνσεις που δε στηρίζονται ή δεν εξαρτώνται από την καθοδήγηση των γονιών μας. Η ικανότητα να δρούμε ως αυτόβουλα άτομα, να έχουμε έναν εαυτό. Το αίσθημα της ασφάλειας για ένα ξεκίνημα στη ζωή, το αίσθημα της επάρκειας, καθώς και μια ισχυρή αίσθηση του εαυτού, συνιστούν τα βασικά συστατικά της αυτονομίας.
 
Οι εξαρτημένοι άνθρωποι έχουν μια μη αναπτυγμένη ή μπερδεμένη αίσθηση του εαυτού. Η ταυτότητά τους συγχωνεύεται με την ταυτότητα των γονιών ή των συζύγων τους. Ακόμη κι αν φύγουν από το πατρικό σπίτι, βρίσκουν ένα σύντροφο ή ένα αφεντικό, που λειτουργούν ως γονικά υποκατάστατα.

Αυτοεκτίμηση. Παγίδες: Μειονεκτικότητα, Αποτυχία
Η αυτοεκτίμηση ανταποκρίνεται στο αίσθημα της αξίας σε σχέση με την προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική μας ζωή. Δημιουργείται από την αγάπη, το σεβασμό, την εκτίμηση, την ενθάρρυνση, την επιδοκιμασία που λάβαμε ως παιδιά από την οικογένεια, τους φίλους και τους δασκάλους.
 
Αν όμως σας επέκριναν, σας κατηγορούσαν και σας απέρριπταν, ως ενήλικοι μπορεί να νιώθετε ανασφαλείς για ορισμένες πλευρές της ζωής σας. Να σας λείπει η αυτοπεποίθηση στα θέματα, που νιώθετε ευάλωτοι, με αποτέλεσμα να αισθάνεστε κατώτεροι από τους άλλους, να είστε υπερευαίσθητοι στην κριτική και τη απόρριψη, να σας αναστατώνουν οι προκλήσεις και ως εκ τούτου να τις αποφεύγετε ή να αποτυγχάνετε.
 
Τα πλήγματα που δέχεται η αυτοεκτίμησή μας μας κάνουν να νιώθουμε ντροπή. Η ντροπή είναι το κυρίαρχο συναίσθημα, που σας συνοδεύει.
 
Αυτοέκφραση. Παγίδες: Υποταγή, Ανελαστικά Πρότυπα
Αυτοέκφραση είναι η ελευθερία να εκφράζουμε τον εαυτό μας, τις ανάγκες μας, τα συναισθήματά μας (συμπεριλαμβανομένου του θυμού) και τις φυσικέ κλίσεις μας. Περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι οι ανάγκες μας είναι το ίδιο σημαντικές με τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων.
 
Υπάρχουν τρεις ενδείξεις ότι η αυτοέκφρασή σας είναι περιορισμένη:
 
1) Υποχωρείτε υπερβολικά μπροστά στη βούληση των άλλων
2) Είστε υπερβολικά συνεσταλμένοι και ελεγχόμενοι ή μπορεί να νιώθετε συναισθηματικά επίπεδοι
3) Έχετε ένα μεγάλο ποσοστό απωθημένου θυμού
 
Ρεαλιστικά όρια. Παγίδες: Αυτονόητο Δικαίωμα
Τα προβλήματα των ρεαλιστικών ορίων είναι από πολλές απόψεις ακριβώς το αντίθετο των προβλημάτων αυτοέκφρασης. Με τα προβλήματα των ορίων αυτό που συμβαίνει είναι να ασχολείστε τόσο με τις προσωπικές σας ανάγκες, που να αδιαφορείτε για τους άλλους. Μπορεί να συμπεριφέρεστε με τέτοιο τρόπο, ώστε οι άλλοι να σας βλέπουν ως εγωιστές, απαιτητικούς, αυταρχικούς, εγωκεντρικούς και ναρκισσιστές. Μπορεί να έχετε την τάση να ρίχνετε το φταίξιμο στους άλλους αντί να αναγνωρίζετε πως είστε υπεύθυνοι για τα προβλήματά σας. Μπορεί ακόμη να έχετε προβλήματα αυτοελέγχου.
 
Το να έχουμε ρεαλιστικά όρια σημαίνει να δεχόμαστε τα ρεαλιστικά εσωτερικά και εξωτερικά όρια στη συμπεριφορά μας. Αυτό συμπεριλαμβάνει την ικανότητα να καταλαβαίνουμε και να λαμβάνουμε τις ανάγκες των άλλων σοβαρά υπόψη- να ισορροπούμε δίκαια τις προσωπικές μας ανάγκες με εκείνες των άλλων.
 
Δυσλειτουργικοί τρόποι αντιμετώπισης και αντιδράσεις
Διαφορετικοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν τις παγίδες με διαφορετικό τρόπο.
Οι άνθρωποι αναπτύσσουν δυσλειτουργικούς τρόπους αντιμετώπισης και αντιδράσεις νωρίς στη ζωή τους, ώστε να μπορέσουν να προσαρμοστούν στις παγίδες και να μη χρειάζεται να βιώσουν τα έντονα, ισοπεδωτικά συναισθήματα που τους προκαλούν. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αν και οι τρόποι αντιμετώπισης βοηθούν μερικές φορές να αποφύγουμε μια παγίδα, δεν την επουλώνουν.
 
Η παγίδα οδηγεί τη συμπεριφορά. Κάθε άνθρωπος χρησιμοποιεί διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης σε διαφορετικές καταστάσεις, σε διαφορετικές φάσεις της ζωής του για να αντιμετωπίσει την ίδια παγίδα με άλλους.
 
Όλοι οι οργανισμοί έχουν τρεις βασικές αντιδράσεις στην απειλή: μάχη, φυγή και υποταγή. Αυτές αντιστοιχούν στους τρεις τρόπους αντιμετώπισης των παγίδων, στην αντεπίθεση (υπεραναπλήρωση), στην απόδραση (αποφυγή) και στην υποχώρηση (παράδοση). Και οι τρεις τρόποι γενικά λειτουργούν ασυνείδητα.
 
Αυτοί οι τρόποι αντιμετώπισης είναι συνήθως λειτουργικοί στην παιδική ηλικία, γίνονται όμως δυσλειτουργικοί, καθώς το παιδί μεγαλώνει, επειδή συνεχίζουν να διαιωνίζουν την παγίδα.
 
Υποχώρηση (παράδοση) στην παγίδα
Όταν οι άνθρωποι παραδίδονται σε μια παγίδα, υποκύπτουν σ’ αυτή. Αποδέχονται ότι αυτή ισχύει. Νιώθουν το συναισθηματικό πόνο της παγίδας άμεσα. Λειτουργούν με τρόπους που επιβεβαιώνουν την παγίδα. Συμπεριφορικά, επιλέγουν συντρόφους που είναι απόλυτα πιθανό να τους φερθούν, όπως έκανε ο παραβατικός γονέας και εμπλέκονται σε καταστάσεις που ενισχύουν την παγίδα.
 
Ανακυκλώνουμε τη ζωή της παιδικής μας ηλικίας, ζούμε και πάλι τις ίδιες τραυματικές εμπειρίες. Συχνά νιώθουμε εντελώς ανήμποροι να αλλάξουμε. Το μόνο που ξέρουμε είναι η παγίδα από την οποία ποτέ δε δραπετεύουμε. Πρόκειται για έναν αυτοδιαιωνιζόμενο φαύλο κύκλο.
 
Απόδραση (αποφυγή) απ’ την παγίδα
Με την απόδραση αποφεύγουμε να σκεφτόμαστε την παγίδα μας και δραπετεύουμε από τα συναισθήματά μας για την παγίδα. Λειτουργούμε σαν να μην υπάρχει. Τακτοποιούμε τη ζωή μας με τέτοιο τρόπο, ώστε η παγίδα να μην ενεργοποιείται ποτέ. Στην πραγματικότητα, οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά μας λειτουργούν σαν να μην υπήρξε ποτέ η παγίδα. Πολλοί αποκλείουν ολόκληρους τομείς της ζωής τους στους οποίους νιώθουν ευάλωτοι. Το μειονέκτημα είναι ότι ποτέ δεν ξεπερνούν την παγίδα. Εφόσον δε δεχόμαστε ποτέ την αλήθεια, παραμένουμε καθηλωμένοι. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα που δεν αναγνωρίζουμε ως προβλήματα.
 
Αντεπίθεση (υπερανάπληρωση) στην παγίδα
Σ’ αυτή την περίπτωση πολεμούμε την παγίδα σκεπτόμενοι, νιώθοντας, συμπεριφερόμενοι και σχετιζόμενοι σαν να ισχύει το αντίθετο της παγίδας, επιδιώκοντας έτσι να την επανορθώσουμε. Προσπαθούμε να είμαστε όσο το δυνατό πιο διαφορετικοί από τα παιδιά που ήμαστε, όταν αποκτήθηκε η παγίδα. Επιφανειακά φαινόμαστε ότι έχουμε αυτοπεποίθηση και σιγουριά, ενώ από κάτω νιώθουμε την πίεση της παγίδας.
 
Αντιμετωπίζουμε τα συναισθήματα ανεπάρκειας, προσπαθώντας να κερδίσουμε το θαυμασμό και την επιδοκιμασία των άλλων, ώστε να καλύψουμε τα αισθήματα αναξιότητας.
 
Οι αντεπιθέσεις μας απομονώνουν. Αφοσιωνόμαστε στο να φαινόμαστε τέλειοι, σταματάμε να ενδιαφερόμαστε για τους ανθρώπους που πληγώνουμε, χάνουμε την ικανότητα να εμπιστευόμαστε, να επικοινωνούμε σε βαθύτερο επίπεδο, να είμαστε ευαίσθητοι. Συνήθως, οι άνθρωποι που αντεπιτίθενται είναι πολύ εύθραυστοι.

Όταν θα έρθει η ώρα να πάρεις την απόφαση, φρόντισε να είσαι έτοιμος

Όταν θα έρθει η ώρα που θα πάρεις εκείνη την απόφαση που θα σου φέρει στην ζωή την αλλαγή, φρόντισε να είσαι έτοιμος! Έτοιμος! Τόσο έτοιμος, που όσα εμπόδια και να βρεις στον δρόμο σου, θα είσαι ικανός να τα ξεπεράσεις!

Φρόντισε να είσαι τόσο έτοιμος. Έτοιμος για όλα! Για κάθε πρόκληση, για κάθε αυτοσυγκράτηση. Ψυχικά έτοιμος. Στο δρόμο σου πολλοί θα είναι αυτοί που θα παρέμβουν και θα διαδραματίσουν κάποιο ρόλο. Και οι ρόλοι είναι πολλοί! Σκηνοθετημένοι καλά, καθημερινά, παίζοντας κάθε φορά και ένα διαφορετικό σενάριο. Φτιαγμένοι για κάθε έργο.

Πολλοί είναι επίσης αυτοί που θα φροντίσουν να σου αποσπάσουν την προσοχή. Φρόντισε σου λέω να είσαι έτοιμος. Θα βρεθείς σε μονοπάτια που οδηγούν σε λάθος τόπους. Ίσως όχι από επιλογή δική σου. Μα δεν θα ‘ναι για σένα. Φρόντισε να είσαι ξύπνιος και με εμπιστοσύνη στο ένστικτό σου.

Μην φοβηθείς να πιστέψεις. Πίστεψε σε εσένα και στην ετοιμότητά σου. Κάνε το χωρίς δισταγμό. Γιατί μόνο όταν είσαι πραγματικά έτοιμος, θα ‘ρθει η στιγμή της αποχώρησης από το κλουβί. Το κλουβί που σε κρατά εγκλωβισμένο χρόνια, βυθισμένο στο παρελθόν. Πάρε τη ζωή σου στα χέρια σου και επέλεξε να ζήσεις. Μη χαραμίσεις στιγμή!

Μα στάσου! Μια συμβουλή. Φρόντισε να μην αφεθείς τόσο εύκολα…Μην παραδοθείς τόσο γρήγορα στην σαγηνευτική ομορφιά αυτής της γοητευτικής κυρίας. Αυτής με την ωραία μυρωδιά και την ωραία αίσθηση που αφήνει σαν περνά. Ελευθερία λέγεται και είναι μαγική, μα θέλει αυτοσυγκράτηση, επίγνωση και πάνω απ’ όλα σιωπή.

Να ακούς τους θορύβους που φωνάζουν ΚΙΝΔΥΝΟΣ! Ιππότη των συναισθημάτων σου με τα ηνία δεμένα γερά, γύρω από τα δικά σου χέρια. Αυτό σε θέλει. Κίνδυνος δεν είναι τίποτα άλλο παρά μόνο η δική σου άγνοια. Παρά μόνο η δική σου έλλειψη εμπιστοσύνης και υπομονής.

Επέλεξε να ξεφορτώνεσαι μέσα από αυτή σου την πορεία, σάκους με αποθέματα κρυμμένων ενοχών, απωθημένων αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων. Κατάλοιπα απ’ το κλουβί. Εκείνες οι παγίδες που είναι στημένες εκεί έξω, σε περιμένουν με τους ώμους φορτωμένους με σάκους σαν κι αυτούς.

Φρόντισε να είσαι έτοιμος. Να ‘χεις ξάλαφρους τους ώμους κι όταν έρθει η στιγμή, εσύ θα πας βόλτα με την γοητευτική αυτή κυρία! Κι όταν θα μοιάζουν πολλοί αυτοί που θα θέλουν να την μοιραστείς μαζί τους…σκέψου. Σκέψου πρώτα εσένα!

Εσένα που αξίζεις να την έχεις ολοκληρωτικά δική σου, ελεύθερος πια απ΄ το κλουβί με ανάλαφρους τους ώμους. Γιατί φρόντισες απλά να είσαι έτοιμος!

Πόσες φορές αυτή η δουλειά δεν με απέσπασε από δυσάρεστες σκέψεις! Και όλες οι κοινότοπες σκέψεις πρέπει να λογαριάζονται δυσάρεστες

Ακόμα και αν δεν με διαβάσει κανείς, έχασα μήπως τον χρόνο μου επειδή καταπιάστηκα επί τόσες ώρες απραξίας με σκέψεις τόσο χρήσιμες και ευχάριστες;

Ζωγραφίζοντας τον εαυτό μου για τους άλλους, ζωγράφισα τον εσώτερο εαυτό μου με χρώματα πιο καθαρά από ό,τι ήταν τα αρχικά τα δικά μου.

Δεν έφτιαξα περισσότερο το βιβλίο μου από ό,τι το βιβλίο μου με έφτιαξε, βιβλίο ομοούσιο με τον συγγραφέα του, που αφορά τον ίδιο μου τον εαυτό, μέλος της ζωής μου.

Έχασα μήπως τον καιρό μου επειδή τόσο ενδελεχώς και τόσο προσεκτικά κάθισα να μιλήσω στον εαυτό μου για τον εαυτό μου;

Γιατί εκείνοι που απλώς σκέφτονται και μιλούν περιστασιακά για τον εαυτό τους, δεν τον ερμηνεύουν με τόση ακρίβεια ούτε εισχωρούν στο βάθος του, όπως εκείνος που κάνει τον εαυτό του μελέτη του, έργο και επάγγελμά του, που αναλαμβάνει με όλη την καλή του πίστη και με όλη του τη δύναμη να διατηρεί ένα μακροχρόνιο λογαριασμό [του εαυτού του].

Οι γλυκύτερες ηδονές χωνεύονται πράγματι εντός μας: αποφεύγουν να αφήσουν αποτύπωμα και αποφεύγουν όχι μόνο το βλέμμα του κοινού αλλά και όποιου άλλου.

Πόσες φορές αυτή η δουλειά δεν με απέσπασε από δυσάρεστες σκέψεις! Και όλες οι κοινότοπες σκέψεις πρέπει να λογαριάζονται δυσάρεστες. Η Φύση μας δώρισε το απέραντο χάρισμα να βρίσκουμε απασχόληση όταν είμαστε μόνοι μας και μας καλεί συχνά να το κάνουμε, για να μας μάθει ότι κατά ένα μέρος οφείλουμε τον εαυτό μας στην κοινωνία, αλλά και ότι κατά το καλύτερο μέρος τον οφείλουμε σε μας τους ίδιους. Με πρόθεση να υποχρεώσω τη φαντασία μου κιόλας να ονειρεύεται με κάποια σειρά και σκοπό και να τη συγκρατήσω από του να χαθεί και να πλανηθεί στον άνεμο, δεν υπάρχει καλύτερο από το να της δώσω υφή και να της δώσω να βάλει σε κατάλογο όλες τις μικροσκέψεις που της έρχονται. Έχω την ακοή μου στραμμένη προς τις ονειροπολήσεις μου, γιατί έχω να τις καταγράψω.

Πόσες φορές χολωμένος από κάποια πράξη, που η ευγένεια και η λογική μού απαγόρευαν να αποδοκιμάσω ανοιχτά, δεν την ξεφορτώθηκα εδώ.

Τι και αν στήνω λίγο πιο προσεκτικά το αυτί στα βιβλία, από τη στιγμή που παραμονεύω μήπως μπορέσω και βάλω στο χέρι κάτι τι, ώστε να καλλωπίσω και να αναβαστήξω το δικό μου βιβλίο;

Δεν κάθισα ούτε μια στιγμή να μελετήσω πως γράφεται ένα βιβλίο. Κάθισα όμως και κάτι μελέτησα επειδή έγραψα ένα βιβλίο, αν “κάτι μελετώ” σημαίνει να κορφολογείς και να πιάνεις σαν με τσιμπίδα από το κεφάλι ή από τα πόδια πότε έναν συγγραφέα, πότε έναν άλλον, όχι τόσο για να σχηματοποιήσω τις γνώμες μου – αφού τις έχω σχηματοποιήσει εδώ και πολύ καιρό – αλλά κυρίως για να τις συντρέξω, να τις υποβοηθήσω και να τις εξυπηρετήσω.

Ποιον όμως θα πιστέψουμε όταν μιλάει για τον εαυτό του σε εποχή τόσο σάπια, δεδομένου πως υπάρχουν λίγοι ή κανένας που να μπορούμε να πιστέψουμε όταν μιλάει για άλλους, όπου έχει λιγότερα να κερδίσει αν πει ψέμα; Το πρώτο στάδιο της διαφθοράς των ηθών είναι ο εξοστρακισμός της αλήθειας· γιατί όπως έλεγε ο Πίνδαρος, το να είσαι αληθινός αποτελεί την αρχή της μεγάλης αρετής και αυτό είναι το πρώτο άρθρο που ο Πλάτων απαιτεί για τον κυβερνήτη της Πολιτείας του. Η τωρινή μας αλήθεια δεν είναι αυτό που είναι, αλλά εκείνο που μπορεί να πείσει τους άλλους να δεχτούν πως είναι, όπως αποκαλούμε “χρήμα” όχι εκείνο μόνο που κυκλοφορεί νομίμως, αλλά και το κίβδηλο που έχει πέραση. Το έθνος μας είναι, εδώ και πολύ καιρό, αντικείμενο μομφής για αυτό το ελάττωμα· γιατί ο [Πρεσβύτερος] Σαλβιάνος ο Μασσαλιώτης, που έζησε στα χρόνια του αυτοκράτορα Βαλεντινιανού λέει πως το ψέμα και η επιορκία δεν είναι ελάττωμα για τους Γάλλους αλλά τρόπος ομιλίας. Όποιος θα ήθελε να πλειοδοτήσει επ’ αυτής της μαρτυρίας, θα μπορούσε να πει πως αυτός ο τρόπος είναι σήμερα αρετή. Οι άνθρωποι εκπαιδεύουν και διαπλάθουν τους εαυτούς τους γι’ αυτό, λες να πρόκειται για έντιμη πρακτική: η προσποίηση είναι από τα πλέον αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά του αιώνα μας.

Έτσι, συχνά απασχόλησα τη σκέψη μου από πού μπορεί να γεννήθηκε αυτή η παράδοση που τηρούμε με τόση ευσυνειδησία, πάει να πει να αισθανόμαστε οξύτερα προσβεβλημένοι όταν μας μέμφονται για αυτό το ελάττωμα, που είναι το συνηθέστερο μεταξύ μας, παρά για όποιο άλλο, και γιατί η υπέρτατη λεκτική προσβολή που μπορεί να μας αποδοθεί, είναι η μομφή ότι ψευδόμαστε. Επί του προκειμένου, βρίσκω φυσικό να υπερασπιζόμαστε τους εαυτούς μας περισσότερο για τις ατέλειες με τις οποίες είμαστε περισσότερο κηλιδωμένοι. Φαίνεται πως αγανακτώντας για την κατηγορία και εξαγριώνοντας τον εαυτό μας, ξεφορτωνόμαστε κάπως την ενοχή: είμαστε πράγματι ένοχοι, αλλά τουλάχιστον την καταδικάζουμε για να τηρούνται τα προσχήματα.

Μήπως όμως την καταδικάζουμε επίσης επειδή αυτή η μομφή φαίνεται να υπονοεί τη δειλία και την ανανδρία; Υπάρχει άλλη πιο έκδηλη δειλία από το να παίρνεις πίσω το λόγο σου; Ακόμα χειρότερα, να παίρνεις πίσω αυτό που ξέρεις πως ισχύει;

Είναι χυδαίο ελάττωμα το ψέμα και ένας αρχαίος το ζωγραφίζει με πολύ ντροπιασμένα χρώματα, λέγοντας πως προσφέρει μαρτυρία περιφρόνησης του άλλου και ταυτοχρόνως φόβου των ανθρώπων. Δεν είναι δυνατό να παρουσιάσει κανείς πληρέστερα τη φρίκη, την ευτέλεια και την ξεδιαντροπιά του. Γιατί μπορεί να φανταστεί κανείς τίποτα ευτελέστερο από το να είμαστε δειλοί έναντι των ανθρώπων και παλικαράδες έναντι των άλλων; Αφού η αμοιβαία κατανόηση δημιουργείται μόνο και μόνο μέσω των λέξεων, εκείνος που τις ψευτίζει, προδίδει την ανθρώπινη κοινωνία.

Οι λέξεις είναι το μοναδικό εργαλείο μέσω του οποίου οι θελήσεις και οι σκέψεις μας επικοινωνούν, είναι ο διερμηνέας της ψυχής μας. Αν μας λείπει, δεν κρατιόμαστε πια ο ένας από τον άλλο, δεν έχουμε πια γνώση ο ένας του άλλου. Αν μας εξαπατάει, σπάζει όλες μας τις σχέσεις και διαλύει όλα όσα συνδέουν την κοινωνία μας.

Κανείς δε θέλει να του καταστρέψεις το ασφαλές του ΨΕΜΑ

Αυτό που θέλουμε είναι να εξαργυρώνουμε καθημερινά τη ζωή μας και να μαζεύουμε γύρω μας πράγματα άχρηστα, που νομίζουμε ότι διευκολύνουν και στολίζουν το βίο μας! Αυτό νομίζουμε ΕΥΤΥΧΙΑ! Έτσι είμαστε ικανοποιημένοι! Γι’ αυτό το τελευταίο μεγάλο ψέμα μας έγινε τόσο δημοφιλές ανάμεσα στους ανθρώπους! Ήταν ακριβώς ό,τι χρειαζόμασταν για να συνεχίσουν τη ΔΡΑΣΗ τους!

Μέσα τους βαθιά γνωρίζουν ότι είναι ένα ΨΕΜΑ, αλλά δεν τολμούν να το παραδεχτούν! Είναι το τελευταίο μεγάλο ΨΕΜΑ!

Είναι υποχρεωμένοι να το υποστηρίξουν, να το υπηρετήσουν και να το συντηρήσουν! Είναι η τελευταία τους μεγάλη, οδυνηρή, ψεύτικη ελπίδα… Μετά από αυτό ακολουθεί το ΧΑΟΣ! Κανείς, όπως καταλαβαίνεις, δεν προτιμά τον όλεθρο και το χαμό! Είχανε ΣΤΕΡΗΘΕΙ τόσα πολλά όλους αυτούς τους αιώνες και τώρα επιθυμούν διακαώς να ΖΗΣΟΥΝ πάση θυσία! Αυτός ο άγριος ΠΟΘΟΣ που έχουν για ζωή είναι η καλύτερη εγγύηση για το ΜΕΛΛΟΝ! Είναι η αστείρευτος καύσιμος ύλη που κινεί το όχημα μας! Γι’ αυτό σήμερα δεν επιτρέπεται να υπάρχουν ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ και ΑΜΦΙΒΟΛΙΕΣ. Κανείς δεν τολμά να αναρωτηθεί και να αμφιβάλει για το παραμικρό! Οι απαντήσεις που δώσαμε είναι οριστικές και αμετάκλητες! Ποιος τολμά με ερωτήσεις και αμφιβολίες να ελευθερώσει το μαύρο σκοτάδι της καταστροφής που θα παρασύρει τα πάντα στη σιωπή;

Όλοι περιφρουρούν βάναυσα τον εαυτό τους και κάθε μέρα εξασκούνται για να κάνουν το τελευταίο μας μεγάλο ΨΕΜΑ βίωμα και δεύτερη φύση!

Ακριβώς γι’αυτό και εμείς δε φοβηθήκαμε να σου αποκαλύψουμε όλα αυτά που αποκαλύψαμε!

Κανείς δε θέλει να του καταστρέψεις το ασφαλές του ΨΕΜΑ!

Η ακοή τους δεν έχει συνηθίσει τέτοιες συχνότητες!

Δεν καταλαβαίνει αυτή τη γλώσσα, είναι έξω από τη ζωή του και τις επιδιώξεις του! Έχει συνηθίσει τη ΦΡΙΚΗ που ζει καθημερινά, του έχει γίνει ΟΙΚΕΙΑ… έχει πείσει τον ΕΑΥΤΟ του ότι αυτή η φρίκη είναι τελικά μια ευτυχία, ότι είναι σωτήρια! Αυτά κάνει ο άγριος πόθος για συνέχεια της ζωής και για επιτυχία. Όλα τ’ άλλα που εμείς ξέρουμε είναι περιττά…

Πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας κατορθώσαμε να κάνουμε τη δουλειά να μοιάζει με φυσική κατάσταση!!! Αυτή είναι η ΝΙΚΗ μας και η προσφορά μας στους ανθρώπους.

Γι’ αυτό, αν ποτέ τολμήσεις και γράψεις ένα βιβλίο χρησιμοποιώντας το υλικό που έχεις συλλέξει στις κασέτες σου… να είσαι σίγουρος ότι θα είναι ένα βιβλίο ΑΧΡΗΣΤΟ και ΑΧΡΕΙΑΣΤΟ! Κανείς δεν πρόκειται να του δώσει σημασία! Κανείς δεν πρόκειται να το διαβάσει! Ποιος θα θελήσει να βγάλει τα μάτια του με τα ίδια του τα χέρια; Θα το χαρακτηρίσουν καταθλιπτικό και ΑΧΡΗΣΤΟ! Δε θα σου επιτρέψουν να ξεριζώσεις το μέγα ΨΕΜΑ μας, γιατί αυτοί όλοι, ύστερα, πού θα βρουν σωσίβιο να πιαστούν; Κατάλαβες; Δε φοβόμαστε καθόλου. Γιατί όλα αυτά που σου αποκαλύψαμε είναι τόσο απίστευτα, τόσο άχρηστα, τόσο αχρείαστα για τους καθημερινούς ανθρώπους!

Δεν ζούμε στην πραγματικότητα όπως είναι, αλλά στην εικόνα που έχουμε εμείς γι’ αυτήν

Ας το επαναλάβουμε λοιπόν: Ακόμη κι αν το παρόν είναι καλύτερο από το παρελθόν, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να επεξεργαστούμε το πένθος.

Γι’ αυτό λέω ότι πρέπει να μάθουμε πώς να περνάμε αυτόν τον δρόμο: δρόμο των απωλειών.

Πρέπει να μάθουμε να θεραπεύουμε τα τραύματα που προκαλούνται όταν αλλάζει κάτι, όταν φεύγει κάποιος, όταν μια κατάσταση φτάνει στο τέλος της, όταν δεν έχω πια αυτό που είχα ή νόμιζα πως είχα (αφού δεν έχει καμιά σημασία αν το είχα πραγματικά ή δεν το είχα). Το πένθος είναι επίσης αναγκαίο για την επεξεργασία της απώλειας που συνεπάγεται η ακύρωση ενός σχεδίου, η ματαίωση ενός ευσεβούς πόθου, η απόλυτη βεβαιότητα ότι δεν θα αποκτήσω ποτέ αυτό που περίμενα ή λαχταρούσα να αποκτήσω μια μέρα.

H πορεία αυτή έχει τους κανονισμούς της˙ μια συγκεκριμένη γραμμή πλεύσης. O δρόμος έχει τους χάρτες του, κι αν τους γνωρίζει κανείς, αυτό θα τον βοηθήσει σίγουρα να φτάσει στο τέλος πιο δυνατός.

Ένας εξαιρετικός επιστήμονας, o Κορσίμπσκι, έλεγε ότι στην πραγματικότητα κατασκευάζουμε όλοι ένα σχεδιάγραμμα του κόσμου στον οποίο κατοικούμε, έναν «χάρτη» του τόπου όπου ζούμε. O χάρτης, όμως, λέει με σαφήνεια o Κορσίμπσκι, δεν είναι o τόπος.

O χάρτης αυτός είναι μόλις και μετά βίας ο δικός μας χάρτης. Είναι η ιδέα που έχουμε εμείς για την πραγματικότητα, αν και πολύ συχνά διαστρεβλωμένη από τις προκαταλήψεις μας. Η αλήθεια είναι, ότι ακόμη κι αν δεν ανταποκρίνεται ακριβώς στα γεγονότα, ακόμη κι αν απέχει πολύ από την πραγματικότητα των άλλων, ΑΥΤΟΣ είναι o δικός μας χάρτης, και με βάση αυτόν ζούμε.

Δεν ζούμε στην πραγματικότητα όπως είναι, αλλά στην εικόνα που έχουμε εμείς γι’ αυτήν.

Εάν έχω καταγράψει στο χάρτη μου ότι μέσα στο δωμάτιό μου υπάρχει ένα δέντρο -ακόμη κι αν δεν υπάρχει, ακόμη κι αν δεν υπήρχε ποτέ-, είναι σίγουρο, όπως καταλαβαίνετε, ότι θα ζήσω την υπόλοιπη ζωή μου αποφεύγοντας το δέντρο.

Ακόμη κι αν -εφόσον το δέντρο δεν υπάρχει στον δικό σας χάρτη-, περάσατε αμέριμνοι από το σημείο αυτό και, βλέποντάς με να αποφεύγω τον κορμό, μου πείτε:

«Μα τι κάνεις εκεί, τρελάθηκες;»

Αν δεν λάβει κανείς υπόψη του τον χάρτη μου, η συμπεριφορά αυτή φαίνεται από ηλίθια έως και διασκεδαστική, στην πράξη, όμως, μπορεί να γίνει επικίνδυνη.

Λέγεται πως ήταν μια φορά ένας μεθυσμένος και περπατούσε αμέριμνα στην εξοχή.

Ξαφνικά, βλέπει να έρχονται προς το μέρος του δύο ταύροι -ο ένας αληθινός, ο άλλος φανταστικός. Ο τύπος αρχίζει και τρέχει για να γλιτώσει από τους ταύρους, και φτάνει σ’ ένα σημείο όπου βλέπει μπροστά του δυο τεράστια δέντρα.

Το ένα είναι κι αυτό φανταστικό, το άλλο ευτυχώς αληθινό.

Ο μεθυσμένος, σαν μεθυσμένος που ήταν, επιχείρησε ν΄ ανέβει στο φανταστικό δέντρο… και ενώ πάλευε να σκαρφαλώσει, ο αληθινός ταύρος όρμησε και τον άρπαξε, τον κακομοίρη.

Και φυσικά… έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.

Δηλαδή, το πώς θα επεξεργαστώ την απώλεια εξαρτάται από το πώς έχω χαράξει το χάρτη της ζωής μου, εξαρτάται από τη θέση που έχει κάθε πράγμα στο σχέδιό μου, εξαρτάται από τις πεποιθήσεις που διαμορφώνουν την πορεία μου. Πώς θα πορευτώ σ’ αυτόν τον δρόμο που ξεκινάει όταν υφίσταμαι ή συνειδητοποιώ μιαν απώλεια. Και τελειώνει όταν αυτήν την απώλεια την έχω ξεπεράσει.

Εντροπία και κοινωνία

Σαν φυσική έννοια, η ενέργεια αποτελεί γενικά το μέτρο της δυνατότητας παραγωγής έργου. Στην περίπτωση της κινητικής ενέργειας φαίνεται καθαρά (από τη σχέση ΔΕκιν = W) ότι κάθε μεταβολή της Εκ συνεπάγεται παραγωγή κάποιου έργου.

Από πρακτικής πλευράς αυτή η μεταβολή σε έργο της Εκ είναι σχετικά εύκολη και ολοκληρωτική. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με όλες τις μορφές ενέργειας. Για τη μετατροπή π.χ. της θερμικής ενέργειας (θερμότητας) σε έργο απαιτούνται ειδικές διατάξεις, οι λεγόμενες θερμικές μηχανές και σύμφωνα με το 2ο θερμοδυναμικό νόμο δεν είναι δυνατή η ολική μετατροπή της θερμότητας σε έργο.

Άρα οι διάφορες μορφές ενέργειας χαρακτηρίζονται από την ευκολία μετατροπής και από την απόδοσή τους στην παραγωγή έργου.

Η θερμότητα σαν μορφή ενέργειας, χαρακτηρίζεται από τη δυσκολία και τη μικρή απόδοση μετατροπής της σε ωφέλιμο έργο.

Μια ενδιαφέρουσα θερμοδυναμική άποψη είναι ότι όλες οι μορφές ενέργειας που υπάρχουν στο σύμπαν μετατρέπονται τελικά σε θερμότητα. Άρα και η ευκολία παραγωγής έργου ελαττώνεται.

«Η διατήρηση της ενέργειας στο σύμπαν, δεν σημαίνει και διατήρηση της δυνατότητας παραγωγής έργου».

Σύμφωνα με τους νόμους της θερμοδυναμικής, κάθε ποσότητα ενέργειας χαρακτηρίζεται ποιοτικά από την εντροπία της.

Η ενέργεια υποχρεωτικά ρέει κατά τέτοιο τρόπο, ώστε η εντροπία της να αυξάνει.
Έτσι, μπορούμε να κατατάξουμε τις διάφορες μορφές ενέργειας αξιοκρατικά, οπότε η μεγαλύτερης αξίας ενέργεια θα είναι εκείνη με το μικρότερο βαθμό εντροπίας.

Η ενέργεια μεγαλύτερης αξίας (μικρής εντροπίας) μπορεί να μετατραπεί σε χαμηλότερης αξίας (μεγάλης εντροπίας), αλλά το αντίστροφο δεν ισχύει.

Η ενέργεια με τη μεγαλύτερη αξία είναι η ενέργεια βαρύτητας γιατί μπορεί να μετατραπεί κατά μεγάλο ποσοστό σε έργο (π.χ. υδροηλεκτρικό εργοστάσιο που έχει συντελεστή απόδοσης n = 0,95 που καμία χημική πηγή (καύσιμα) ή η πυρηνική σχάση είναι δυνατόν να πλησιάσουν).
Μορφή ενέργειας
Εντροπία ανά μονάδα ενέργειας σε eV
Ενέργεια βαρύτητας0
Ενέργεια περιστροφής0
Ενέργεια πυρην. αντιδραστήρα10-6
Εσωτερική θερμότητα αστέρων10-3
Ενέργεια ηλιακής ακτινοβολίας1
Ενέργεια χημικών αντιδράσεων1 – 10
Άχρηστη θερμική ενέργεια γης10 – 100
Ενέργεια κοσμικής ακτινοβολίας μικροκυμάτων10.000

Κοινωνία και εντροπία

Ο άνθρωπος μιμείται κι εκμεταλλεύεται τη φύση. Με κανένα τρόπο δεν μπορούμε να φανταστούμε πως η ιστορία του ανθρώπου είναι ανεξάρτητη από τη φύση. Δεν θα ‘ταν λοιπόν υπερβολή να αναζητήσουμε αντίστοιχες μεταξύ της ανθρώπινης ιστορίας και της πορείας του σύμπαντος.

Ο Ράσελ δανείζεται την έννοια της εντροπίας από τη Φυσική και την εισάγει στην κοινωνιολογία.
«Το σύμπαν τείνει προς τη “δημοκρατία” και όταν φθάνει σ’ αυτή την κατάσταση δεν μπορεί πλέον να κάνει τίποτε περισσότερο. Στην αρχή της δημιουργίας του ο κόσμος είχε περισσότερες ανισότητες απ’ ότι σήμερα, αλλά από εκείνη τη στιγμή βαδίζει προς το τέλος του, εκτός αν ακολουθήσει κάποια αντίστροφη πορεία».

Ασφαλώς, η έννοια της «δημοκρατίας» που φαντάζεται ο Ράσελ για τον κόσμο, δεν ταυτίζεται με καμιά απ’ αυτές που διαμορφώνονται στην ανθρώπινη ιστορία.

Είναι ένα σχήμα λόγου, που μεταφράζει την εντροπία του σύμπαντος με σύμβολα κοινωνικά, δηλαδή δέχεται πως ι ισοπεδωτική τάση, τόσο στην κοινωνία όσο και στη φύση, έχει σαν αποτέλεσμα την ακινησία και το θάνατο. Ο 2ος νόμος μας υποχρεώνει να υποθέσουμε, ότι η αρχή του χρόνου ταυτίζεται με τις μεγαλύτερες ανισότητες των στοιχείων του κόσμου και ότι η πορεία προς την απόλυτη ισότητα οδηγεί στο τέλος.

Πώς όμως μεταφέρεται αυτή η επιστημονική αλήθεια στην ιστορική εξέλιξη του ανθρώπου;

Υπάρχουν αντιστοιχίες που θεμελιώνονται ιστορικά; Μήπως η ισοπέδωση του κοινωνικού συνόλου οδηγεί στην παρακμή του; Μήπως η διόγκωση της ανθρώπινης μάζας σε βάρος της ελεύθερης προσωπικότητας είναι γιγαντισμός μιας «κοινωνικής εντροπίας»;

Η γέννηση της εξίσωσης Drake

Το Νοέμβριο του 1960, μια ιδιαίτερα επίλεκτη ομάδα φυσικών επιστημόνων και μηχανικών συναντήθηκε στη Δυτική Βιρτζίνια σε μια μικρή άτυπη διάσκεψη. Η συνεδρίαση συγκλήθηκε στο γνωστό μέρος Green Bank, όπου βρισκόταν ένα παρατηρητήριο, υπό την αιγίδα της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ, για να συζητήσει ένα ζήτημα που μόλις τότε κέρδιζε τον επιστημονικό σεβασμό: Ποιες είναι οι προοπτικές της καθιέρωσης της επαφής με άλλους κόσμους;

Η εξίσωση Drake, μια μαθηματική φόρμουλα για την πιθανότητα εύρεσης ζωής ή προηγμένων πολιτισμών στο σύμπαν.

Η συνεδρίαση άξιζε επίσης την προσοχή επειδή στιγματίσθηκε με την πρώτη χρήση ενός διάσημου τύπου, που έγινε γνωστή ως η «εξίσωση Drake». Όταν ο Drake βρήκε αυτόν τον τύπο, δεν είχε στο νου του καμία σκέψη ότι θα γινόταν η βάση των θεωρητικών του SETI για τις επόμενες δεκαετίες. Στην πραγματικότητα, σκέφτηκε τον τύπο αυτό σαν ένα οργανωτικό εργαλείο – ένα τρόπο για να βάλει σε τάξη διαφορετικά ζητήματα που ήρθαν σε συζήτηση στη διάσκεψη στην Green Bank, και να τα βάλουν αυτά σε εφαρμογή, πάνω στο κεντρικό ζήτημα αν υπάρχει ευφυής ζωή στον σύμπαν.   
 
Το μεγάλο θέμα, αλλά και δύσκολο, του αριθμού Ν των πολιτισμών που μπορούν να επικοινωνήσουν στο γαλαξία μας θα μπορούσε, κατά την άποψη του Drake, να μειωθεί σε επτά μικρότερα ζητήματα:
  • Το ρυθμό σχηματισμού των αστεριών στο γαλαξία μας την εποχή που σχηματιζόταν το ηλιακό μας σύστημά (R)
  • Το τμήμα αυτών των αστεριών που έχουν πλανήτες γύρω τους (fp)
  • Τον αριθμό των πλανητών ανά αστέρι που είναι σε θέση να φέρει ζωή (ne)
  • Το κλάσμα των πλανητών στο προηγούμενο σύνολο ne όπου εξελίσσεται ζωή (fl)
  • Το κλάσμα του fl όπου εξελίσσεται ευφυής ζωή (fi)
  • Το μέρος εκείνο του fi που μπορεί να επικοινωνήσει (fc)
  • Τη διάρκεια της ζωής ενός τεχνολογικού πολιτισμού που μπορεί να επικοινωνεί (L)
Για να βρεθεί ο αριθμός Ν των επικοινωνούντων πολιτισμών μέσα στο γαλαξία μας, πολλαπλασιάζουμε τα επτά διαφορετικά στοιχεία και παίρνουμε τη διάσημη εξίσωση του Drake:

N=R*fp*ne*fl*fi*fc*L

Ο σχηματισμός των αστεριών ήταν, και είναι ακόμα, ένα από τα μόνα συστατικά της εξίσωσης του Drake για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα εμπειρικά στοιχεία.
 
Η εξίσωση εξυπηρέτησε για τα καλά το σκοπό της στην διάσκεψη της Green Bank. Παρείχε ένα τέτοιο πλαίσιο που επέτρεψε σε διαφορετικούς ερευνητές, οι οποίοι είχαν πολύ διαφορετικά υπόβαθρα και ειδικότητες, να βασιστούν στην εξειδικευμένη γνώση τους, και να συμβάλλουν συγχρόνως στο γενικό θέμα της συνεδρίασης.
 
Σύντομα, εντούτοις, προς έκπληξη του Drake, η εξίσωση έγινε πολύ περισσότερο από αυτό που είχε σχεδιαστεί. Ο σύντομος μαθηματικός τύπος αποδείχθηκε ακαταμάχητος στους υποστηρικτές του SETI. Γιατί μείωσε μια τεράστια και σχεδόν ανεξέλεγκτη θεωρητική ερώτηση, αν υπάρχουν άλλοι τεχνολογικοί πολιτισμοί, σε επτά άλλες μικρότερες ερωτήσεις. Ενώ η μεγαλύτερη ερώτηση φαινόταν πάρα πολύ μεγάλη και θεωρητική, τα επτά συστατικά της μπορούσαν να εξεταστούν από την επιστημονική έρευνα. Όπως λοιπόν τέθηκε η ερώτηση, σαν μαθηματική εξίσωση, η επιστημονική κοινότητα την δέχθηκε ασυζητητί.
 
Η συνεδρίαση στη Green Bank υπολόγισε ένα-ένα όρο της εξίσωσης, και βρήκε γενικά αισιόδοξες εκτιμήσεις. Ο ρυθμός σχηματισμού αστεριών (R) ήταν το μόνο στοιχείο στην εξίσωση για την οποία υπήρχαν κάποιες αξιόπιστες πληροφορίες, και η διάσκεψη έκανε μια συντηρητική εκτίμηση περίπου ενός αστεριού ετησίως. Ο Οττο Struve ήταν ο ειδικός εμπειρογνώμονας στους εξωηλιακούς πλανήτες (fp), και πρότεινε ότι οι πλανήτες που βρίσκονται σε τροχιά στα απόμακρα αστέρια, ήταν στην πραγματικότητα, πολύ συνηθισμένο. Ο Su- Shu Huang έδωσε μια αισιόδοξη αποτίμηση για την πιθανότητα των πλανητών που έχουν ενισχυτικά περιβάλλοντα (Νe) ζωής, και οι Calvin και Sagan πρότειναν ότι σε αυτούς τους κατάλληλους για ζωή πλανήτες, υπάρχει πιθανότητα για ζωή (fl). Ο Lilly έδωσε μια αισιόδοξη αποτίμηση στην πιθανότητα νοημοσύνης που προκύπτει σε έναν πλανήτη που φέρει ζωή (fi), βασισμένη στην εργασία του για τα δελφίνια.
 
Σύμφωνα με τον Lilly αφού τουλάχιστον δύο ευφυή είδη προέκυψαν πάνω στη Γη, γιατί αυτό να μην δείχνει ότι η νοημοσύνη είναι κάτι συνηθισμένο; Οι απόψεις του Lilly, εντούτοις, είναι ιδιαίτερα αμφισβητούμενες, και συχνά οι απόψεις του ήταν μακριά από τους άλλους επικρατούντες βιολόγους. Ακόμη και το υπόλοιπο ακροατήριο στην Green Bank γρήγορα σημείωσε ότι τα δελφίνια δεν ήταν ένα είδος που έκανε τεχνολογικό πολιτισμό, και θα ήταν απίθανο να στείλει ράδιο ακτίνες στο διάστημα.
 
Τα τελικά δύο στοιχεία στην εξίσωση ανήκουν στον τομέα των κοινωνικών επιστημών: πόσο πιθανά είναι τα ευφυή όντα να επικοινωνήσουν με άλλους πολιτισμούς (fc), και πόσο καιρό διαρκούν αυτοί οι πολιτισμοί (L); Όμως δυστυχώς δεν υπήρξε κανένας κοινωνικός επιστήμονας στην Green Bank. Αλλά ενώ λυπόταν για την απουσία τους, ο Morrison επίσης επισήμανε ότι ακόμη και οι ειδικοί ήταν απίθανο να έχουν απαντήσεις σε τέτοιες μεγάλες ερωτήσεις. Καθώς απουσίαζαν οι ειδικοί, πρότεινε ο Morisson, ότι η απάντηση στην ερώτηση αυτή πρέπει να βασιστεί στους γήινους πολιτισμούς στους οποίους έχουμε εμπειρία. Έτσι ήταν πιθανό να αναπτύξει περιέργεια για επικοινωνία ο κάθε υπάρχων πολιτισμός και έτσι η περιέργεια για επικοινωνία εμφανίζεται να είναι καθολική. Επιπλέον, πρότεινε, ότι εάν οι πολιτισμοί είναι σε θέση να υπερνικήσουν τους κινδύνους της πυρηνικής αυτοκαταστροφής, αυτοί μπορεί πιθανώς να ζήσουν για πολύ μακρινές χρονικές περιόδους.
 
Στη σύνοψη αυτών των συζητήσεών τους, τα μέλη της διάσκεψης κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο αριθμός των επικοινωνούντων των πλανητών θα μπορούσε να κυμανθεί το λιγότερο από 1000 ως περισσότερο από ένα δισεκατομμύριο. Οι περισσότεροι από αυτούς, στην διάσκεψη, σκέφτηκαν ότι ο υψηλότερος αριθμός είναι πιο πιθανός. Με βάση τα στοιχεία αυτά αυτοί απαίτησαν για μια πιο ζωηρή ράδιο αναζήτηση της εξωγήινης νοημοσύνης, χρησιμοποιώντας ένα δίσκο 300-ποδιών, πολύ μεγάλους υπολογιστές, και μια μεγάλη υπομονή στην αναζήτηση, τουλάχιστον 30 ετών.
 
Κατά τον αστροφυσικό P. Maffei, είναι σχεδόν βέβαιο ότι, κάθε χρόνο, η ζωή ξεπετιέται σε 7 πλανήτες στον Γαλαξία και σε 70 δισεκατομμύρια ουράνια σώματα στο Σύμπαν. Επομένως όταν η ζωή τελειώσει την ύπαρξή της στη Γη ( κάποτε αυτό θα συμβεί ), θα υπάρχουν πλανήτες στους οποίους θα αρχίζει να γεννιέται και πλανήτες στους οποίους είναι ήδη ανεπτυγμένη, γιατί δημιουργήθηκε πρωτύτερα, έστω και σε μια μετέπειτα εποχή εκείνης κατά την οποία γεννήθηκε στη Γη.

Νέα έρευνα δείχνει πόσο πιθανόν είναι να είμαστε ο μόνος προηγμένος πολιτισμός στον γαλαξία μας

Το «Παράδοξο του Φέρμι» αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά «προβλήματα» ως προς την αναζήτηση εξωγήινης ζωής: Παίρνοντας το όνομά του από τον γνωστό φυσικό Ενρίκο Φέρμι, είναι το λογικό παράδοξο σχετικά με την πλήρη απουσία στοιχείων για την ύπαρξη εξωγήινων πολιτισμών, παρά το ότι, βάσει αστρονομικών μετρήσεων, είναι τεράστιος ο αριθμός των άλλων πλανητών και μόνο στον γαλαξία μας- κάτι που σημαίνει πως, θεωρητικά, θα ήταν πολύ πιθανό να έχουν αναπτυχθεί μορφές ζωής και πολιτισμοί σε κάποιους εξ αυτών.
 
Σύμφωνα με μια νέα θεωρία η απάντηση στο παράδοξο Fermi μπορεί να είναι απλή: η ανθρωπότητα είναι μόνη στο σύμπαν.

Για την εξήγηση του παραδόξου αυτό έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες. Μία καινούρια προέρχεται από τρεις ερευνητές του Future of Humanity Institute (FHI) του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, βάσει της οποίας το παράδοξο αξιολογείται εκ νέου με τέτοιο τρόπο ώστε να φαίνεται πιθανό η ανθρωπότητα να είναι ο μόνος πολιτισμός στο παρατηρήσιμο σύμπαν.
 
Η μελέτη αυτή, με τίτλο «Dissolving the Fermi Paradox» πρόσφατα δημοσιεύτηκε online, και πραγματοποιήθηκε από τους Άντερς Σάντμπεργκ, Έρικ Ντρέξλερ και Τοντ Ορντ.  Οι τρεις ερευνητές επανεξέτασαν την Εξίσωση του Ντρέικ, η οποία «προβλέπει» πως οι (δυνάμει παρατηρήσιμοι) εξωγήινοι πολιτισμοί θα πρέπει να είναι πάρα πολλοί, ακόμη και αν η εμφάνιση ζωής αποτελεί πολύ σπάνιο φαινόμενο.
 
Σε προηγούμενη έρευνά του, ο Σάντμπεργκ και συνάδελφοί του είχαν παρουσιάσει την υπόθεση ότι το Παράδοξο του Φέρμι δεν προκύπτει από το ότι οι εξωγήινοι βρίσκονται σε μια κατάσταση «νάρκης», η οποία χαρακτηρίζεται «aestivation» (εξ ου και ο τίτλος της έρευνας, «That is not dead which can eternal lie: the aestivation hypotheis for resolving the Fermi’s paradox», εμπνευσμένος από τα έργα της «Μυθολογίας Κθούλου» του Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, όπου δεσπόζουν η φρικιαστική φιγούρα του αρχαίου «θεού» Κθούλου- ενός πανίσχυρου πλάσματος που υποτίθεται κοιμάται σε μια βυθισμένη πόλη στον Ειρηνικό- και οι «Μεγάλοι Παλαιοί», τρομακτικές εξωδιαστασιακές οντότητες ασύλληπτης δύναμης). Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι εξωγήινοι περιμένουν τις κατάλληλες συνθήκες στο σύμπαν για να «αφυπνιστούν».
 
Σε μελέτη που πραγματοποίησαν το 2013, ο Σάντμπεργκ και ο Στούαρτ Άρμστρονγκ επέκτειναν το Παράδοξο του Φέρμι έτσι ώστε να έχει «εμβέλεια» πέρα από τον δικό μας γαλαξία, προβλέποντας πώς πιο προηγμένοι πολιτισμοί θα μπορούσαν να υλοποιούν σχέδια αποικισμού άλλων κόσμων με σχετική ευκολία, και να ταξιδεύουν από τον ένα γαλαξία στον άλλο.
 
«Κάποιος μπορεί να δώσει απάντηση στο Παράδοξο του Φέρμι λέγοντας ότι η νοημοσύνη είναι πολύ σπάνια, αλλά και πάλι, θα έπρεπε να είναι εξαιρετικά σπάνια. Άλλο ένα ενδεχόμενο είναι ότι η νοημοσύνη δεν επιβιώνει πολύ, αλλά αρκεί ένας πολιτισμός να επιβιώσει αρκετά για να καταστεί ορατός. Προσπάθειες επεξήγησης με βάση την υπόθεση ότι όλες οι νοημοσύνες συμπεριφέρονται με παρόμοιο τρόπο (σιωπή, αποφυγή επαφής, εξέλιξη σε ανώτερα επίπεδα ύπαρξης) αποτυγχάνουν από τη στιγμή που προϋποθέτουν κάθε άτομο σε κάθε κοινωνία κάθε πολιτισμού να συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο. Το να λέμε ότι οι μεγάλης κλίμακας αποικισμοί ή επικοινωνίες είναι αδύνατα προϋποθέτει πολύ μικρή “οροφή” τεχνολογικής εξέλιξης. Όποια και αν είναι η απάντηση, πρέπει να είναι παράξενη» είπε ο Σάντμπεργκ.
 
Στη νέα αυτή μελέτη, οι τρεις ερευνητές επανεξετάζουν τις παραμέτρους της Εξίσωσης του Ντρέικ ενσωματώνοντας μοντέλα χημικών και γενετικών εξελίξεων/ μεταβάσεων στον δρόμο για τη δημιουργία της ζωής. Με αυτόν τον τρόπο, δείχνουν ότι υπάρχουν πολλές επιστημονικές αβεβαιότητες, διαφόρων μεγεθών. Ειδικότερα, οι τρεις ερευνητές εξέτασαν τις παραμέτρους της εξίσωσης ως «εύρη αβεβαιότητας»: Αντί να επικεντρώνουν σε αξίες που θα μπορούσαν να έχουν, τις εξέτασαν από την άποψη των μικρότερων και μεγαλύτερων αξιών που θα μπορούσαν να έχουν, με βάση τις επιστημονικές γνώσεις που έχουμε.
 
Το τελικό συμπέρασμα ήταν πως είναι αρκετά πιθανό η ανθρωπότητα να είναι τελικά ο μόνος πολιτισμός που υπάρχει στον γαλαξία. «Βρήκαμε πως, ακόμα και χρησιμοποιώντας τις εκτιμήσεις στη σχετική βιβλιογραφία, μπορεί να υπάρχει μια κατάσταση όπου ο αριθμός των πολιτισμών στον γαλαξία θα μπορούσε να είναι αρκετά υψηλός- ας πούμε 100- αλλά και πάλι, η πιθανότητα να είμαστε μόνοι ήταν 30%!» είπε ο Σάντμπεργκ, σημειώνοντας πως, υπό συνθήκες, η έκταση της αβεβαιότητας για άλλους πολιτισμούς αυξάνεται ακόμα πιο πολύ, ενισχύοντας την πιθανότητα να είμαστε μόνοι. Ωστόσο, όπως προσθέτει, συμπεραίνεται πως δεν θα ήταν και πολύ μεγάλη έκπληξη αν κάποια στιγμή εντοπιζόταν εξωγήινη νοημοσύνη.
 
Συνοψίζοντας, το τελικό συμπέρασμα δεν είναι ότι είναι απίθανο να βρούμε ίχνη εξωγήινων πολιτισμών- αλλά ότι, με βάση όσα γνωρίζουμε, η ανθρωπότητα είναι πιθανότατα το μόνο νοήμον είδος στον γαλαξία μας αυτή τη στιγμή.

Βρήκαμε ακριβώς την ύλη που έλειπε από το σύμπαν και γι αυτό χρειάζεται η σκοτεινή ύλη

Για πάνω από 40 χρόνια, οι επιστήμονες έχουν υποστηρίξει την ύπαρξη της σκοτεινής ύλης εκεί έξω. Τα μεγάλα ερωτήματα που ανάγκασαν τους αστρονόμους να υποθέσουν την ύπαρξη της προέκυψαν από τις κινήσεις μέσα στους γαλαξίες, τα σμήνη των γαλαξιών και κατά μήκος του κοσμικού ιστού. Από την βαρυτική της έλξη, μπορούμε να συμπεράνουμε την εξής συνολική μάζα στο Σύμπαν.  Το 26.8% της υλοενέργειας είναι σκοτεινή ύλη, το 68.3% σκοτεινή ενέργεια και μόνο το 4.9% είναι η κανονική ύλη.
 
 Πολλαπλές αποδείξεις δείχνουν ότι η κανονική (βαρυονική) ύλη μπορεί να αποτελεί μόνο το 1/6ο της συνολικής ύλης στο Σύμπαν, το υπόλοιπο πρέπει να είναι σκοτεινή ύλη.

Ωστόσο, πολλές πηγές υποδεικνύουν ότι μόνο το 15% αυτής της μάζας του Κόσμου μπορεί να είναι βαρυονική-κανονική ύλη. Οι προβλεπόμενες ποσότητες του ηλίου-4, του δευτερίου, του ηλίου-3 και του λιθίου-7, όπως προέβλεπε η πυρηνοσύνθεση στο Big Bang, δείχνουν ότι μόνο το 5% της συνολικής ενεργειακής πυκνότητας και το ~ 15% της συνολικής ύλης, είναι σε μορφή κανονικής ύλης.
 
Οι διακυμάνσεις της πυκνότητας στο κοσμικό μικροκυματικό υπόβαθρο (CMB) παρέχουν τους σπόρους για τους σχηματισμούς της σύγχρονης κοσμικής δομής, συμπεριλαμβανομένων των άστρων, των γαλαξιών, των σμηνών των γαλαξιών, των νηματίων και της μεγάλης κλίμακας κοσμικών κενών.
 
Αν υπήρχε περισσότερη κανονική ύλη, τότε θα ήταν διαφορετικά τα εξής φαινόμενα :
  • οι ατέλειες της θερμοκρασίας στο κοσμικό μικροκυματικό υπόβαθρο,
  • οι συσχετίσεις των γαλαξιών σε μεγάλης κλίμακας δομές,
  • και οι αφθονίες των ελαφρών στοιχείων,
Πολλοί αστροφυσικοί, παρόλα αυτά, αναρωτήθηκαν: θα μπορούσε η κανονική ύλη να κρύβεται εντελώς από εμάς κάπου εκεί έξω, χωρίς να υπάρχει η ανάγκη για την παρουσία της σκοτεινής ύλης;

 Το στοιχείο που λείπει που μπορούμε να εντοπίσουμε μέσω ηλεκτρομαγνητικών σημάτων είναι η κανονική ύλη μόνη της. η σκοτεινή ύλη δεν επηρεάζεται.
Οι επιστήμονες θέλησαν να μετρήσουν λοιπόν όλη την κανονική ύλη στο Σύμπαν, συμπεριλαμβανομένων των άστρων, των πλανητών, του αερίου, της σκόνης και πολλών άλλων.

Έπρεπε να επινοηθούν νέες τεχνικές αναζήτησης για να ανακαλύψουν πού, και πόση κανονική ύλη είναι πράγματι τελικά εκεί έξω.
 
Οι έρευνες έδειξαν τελικά ότι μόνο ~ 20% της ύλης ήταν μέσα στους γαλαξίες και τα σμήνη. ενώ περίπου άλλο ένα 35% βρέθηκε κατά μήκος νηματίων και στα κοσμικά κενά. 
 
Ο σχηματισμός της κοσμικής δομής, τόσο στις μεγάλες κλίμακες όσο και στις μικρές κλίμακες, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς αλληλεπιδρά η σκοτεινή ύλη και η φυσιολογική ύλη. Παρά τις έμμεσες ενδείξεις για τη σκοτεινή ύλη, είναι ζωτικής σημασίας να υπολογίσουμε όλη την κανονική ύλη και να βεβαιωθούμε ότι δεν μπορεί να υπάρχει και άλλη κανονική ύλη κρυμμένη κάπου εκεί έξω, που να συμπληρώνει την χαμένη – ελλείπουσα μάζα του Κόσμου.
 
Ανακαλύφθηκε ακόμα, ότι σχεδόν το ήμισυ της κανονικής ύλης που μας λείπει από τον λογαριασμό, υποτίθεται ότι κρύβεται στο καυτό διαγαλαξιακό πλάσμα, που ονομάζεται καυτό-θερμό διαγαλαξιακό μέσο (WHIM).
 
Οι επιστήμονες ανακοίνωσαν τα τελικά στοιχεία για το καυτό-θερμό τμήμα του WHIM, με τη βοήθεια παρατηρήσεων σε κβάζαρ, που ακριβώς ήταν στα προβλεπόμενα ποσά. Αν τα αποτελέσματα αυτά είναι καθολικά, το μυστήριο λύνεται: έχει βρεθεί η ελλείπουσα φυσιολογική ύλη.

Με την εξέταση των άστρων, της σκόνης και του αερίου στους γαλαξίες και τα σμήνη, οι επιστήμονες βρήκαν μόνο το 18% της κανονικής ύλης. Αλλά με την επισκόπηση του διαγαλαξιακού χώρου, συμπεριλαμβανομένων των νηματίων και των κοσμικών κενών, οι επιστήμονες δεν βρήκαν μόνο αέριο, αλλά ιονισμένα πλάσματα όλων των θερμοκρασιών, που μας οδήγησαν στο 100% των αναμενόμενων ποσοτήτων της κανονικής ύλης. Δεν υπάρχει λοιπόν άλλη βαρυονική κρυμμένη ύλη. Και επομένως η σκοτεινή ύλη είναι απολύτως απαραίτητη.
 
Το τελικό συμπέρασμα;  Η σκοτεινή ύλη είναι απολύτως απαραίτητη.

Ο Επίκουρος για τις αισθήσεις και τα κριτήρια της αλήθειας

Ο ιστοριογράφος Διογένης Λαέρτιος (3ος αιώνας μ.Χ.) παραθέτει τρεις επιστολές του Επίκουρου, στις οποίες περιέχονται με συντομία οι βασικές θέσεις και ολόκληρη η φιλοσοφία του (ἐν αἷς πᾶσαν τὴν ἑαυτοῦ φιλοσοφίαν)· επιπλέον διασώζει τις «Κύριες Δόξες» και μια επιλογή με τις σημαντικότερες απόψεις του φιλοσόφου, ώστε ο αναγνώστης να γνωρίσει τον Επίκουρο απ’ όλες τις πλευρές (πανταχόθεν καταμαθεῖν) και να ξέρει πώς να τον κρίνει (κἂν κρίνειν εἰδέναι).
 
Η πρώτη επιστολή απευθύνεται προς τον Ηρόδοτο και θέμα της έχει τη φυσική (ἥτις ἐστὶ περὶ τῶν φυσικῶν)· η δεύτερη είναι γραμμένη για τον Πυθοκλή και περιέχει τα σχετικά με την μετεωρολογία (περὶ μεταρσίων) και η τρίτη εστάλη προς τον Μενοικέα και αναφέρεται στην ηθική (τὰ περὶ βίων). Πριν προχωρήσει, ο Λαέρτιος κρίνει σκόπιμο να γράψει λίγα λόγια «περὶ τῆς διαιρέσεως τῆς κατ’ αὐτὸν φιλοσοφίας»: «Διαιρείται λοιπόν [η φιλοσοφία] σε τρία μέρη· το κανονικό, το φυσικό και το ηθικό· το κανονικό αποτελείται από εισαγωγές (ἐφόδους) στο σύστημα της φιλοσοφίας (ἐπὶ τὴν πραγματείαν) και βρίσκεται σ’ ένα μόνο βιβλίο, που ονομάζεται Κανόνας (Κανών)· το φυσικό μέρος περιλαμβάνει τη συνολική εξέταση της φύσης (τὴν περὶ φύσεως θεωρίαν πᾶσαν) και περιέχεται στα τριανταεπτά βιβλία «Περί φύσεως» και σε μια σειρά επιστολές (ταῖς ἐπιστολαῖς κατὰ στοιχεῖον)· στο ηθικό μέρος βρίσκουμε όσα πρέπει να προτιμούμε και με αυτά που πρέπει να αποφεύγουμε· τα «περὶ αἱρέσεως καὶ φυγῆς» περιέχονται στο βιβλία Περί Βίων, στις επιστολές και στο σύγγραμμα Περί τέλους. (Παρ. 30).
 
Οι αρχαίοι συνήθιζαν να κατατάσσουν το κανονικό μαζί με το φυσικό και ονόμαζαν το πρώτο φιλοσοφία που πραγματεύεται τα περί κριτηρίου και της πρώτης αρχής, τις βασικές στοιχειώδες πρώτες γνώσεις (στοιχειωτικόν)· το δεύτερο μέρος περιελάμβανε τα σχετικά με τη φύση, τη γέννηση και τη φθορά (περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς)· στο τρίτο μέρος, το ηθικό, αναλύονται αυτά που πρέπει να επιλέγουμε κι εκείνα που πρέπει να αποφεύγουμε (περὶ αἱρετῶν καὶ φευκτῶν), καθώς και όσα έχουν σχέση με τον βίο τον ανθρώπων, τον σκοπό της ζωής και τον θάνατο (περὶ βίων καὶ τέλους). (Παρ. 30). Το κανονικό, αν θέλουμε να το αποδώσουμε με σύγχρονους όρους είναι κάτι ανάλογο με τη «θεωρία της γνώσης»· ο Γάλλος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού Φρανσουά Σατελέ σημειώνει σχετικά: «Ο Επίκουρος εμπιστεύεται μόνο την αίσθηση, δηλαδή την άμεση, υπαρξιακή επαφή με το ίδιο το πράγμα, όπως και στο πρακτικό επίπεδο αναγνωρίζει αξία μόνο στο συγκεκριμένο, ατομικό, αμετάδοτο συναίσθημα της ηδονής.»
 
Η διαλεκτική αποδοκιμάζεται ως παραπλανητική και περιττή (ὡς παρέλκυσαν)· για όσους θέλουν να προχωρήσουν στη μελέτη σχετικά με τα ζητήματα της φύσης αρκούν όσα λένε ξεκάθαρα τα πράγματα (κατὰ τοὺς τῶν πραγμάτων φθόγγους). Στον Κανόνα του ο Επίκουρος ορίζει τα «κριτήρια τῆς ἀληθείας»: τις «αισθήσεις», τις «προλήψεις» και τα «πάθη»· οι Επικούρειοι προσθέτουν ως κριτήριο της και «τὰς φανταστικὰς ἐπιβολὰς τῆς διανοίας». (Παρ. 31). Σύμφωνα με τον Επίκουρο, ο νους μας προλαμβάνει, έχει δημιουργήσει δηλαδή από πριν συγκεκριμένες μορφές των πραγμάτων του κόσμου, με βάση προηγούμενες εμπειρίες των αισθήσεων, οποίες εντυπώνονται στο μυαλό μας· η «πρόληψις» δημιουργείται από την ανάμνηση αισθήσεων που προηγήθηκαν, δεν έχει όμως υπερβατική ή μεταφυσική προέλευση, όπως συμβαίνει με τις αναμνήσεις της ψυχής στη διδασκαλία του Πλάτωνα για τις ιδέες· ωστόσο, όπως εύστοχα επισημαίνει ο Σατελέ, «ο Επίκουρος δεν εξηγεί πως μπορεί να συσταθεί η πρώτη-πρώτη αντίληψη ενός πράγματος, όταν λείπει κάθε πρόληψη.» Η «πρόληψις» εδώ σημαίνει την έννοια που σχηματίζεται εκ των προτέρων στο μυαλό μας, δεν θεωρείται όμως έμφυτη· A priori χαρακτηρίζεται η γνώση που συγκροτείται από έμφυτες ιδέες που προηγούνται της εμπειρίας, ενώ a posteriori η γνώση που προέρχεται από την εμπειρία· η επικούρεια «πρόληψις» είναι πιο κοντά στην εμπειρική γνώση, ενώ ο Πλάτωνας υποστήριξε μάλλον την άποψη της a priori γνώσης, θεωρώντας ότι η (αιώνια και αθάνατη) ψυχή του ανθρώπου έχει γνωρίσει τις «ιδέες» πριν ακόμα γεννηθεί ο άνθρωπος, επομένως και την «αλήθεια»· η γνώση στον Πλάτωνα είναι «ανάμνηση».
 
Στην επιτομή προς τον Ηρόδοτο και στις Κύριες Δόξες διαβάζουμε: «πᾶσα γάρ αἴσθησις ἄλογός ἐστι καὶ μνήμης οὐδεμιᾶς δεκτική»· πάσα αίσθηση δεν εξαρτάται από τη λογική μας ούτε από τη μνήμη· ούτε από μόνη της μπορεί να αλλάξει (οὔτε γὰρ ὑφ’ αὑτῆς κινεῖται), ούτε από άλλη αιτία μπορεί να προστεθεί ή να αφαιρεθεί κάτι σ’ αυτήν· ούτε υπάρχει κάτι που μπορεί να την ελέγξει, να την ανασκευάσει ή να την αναιρέσει (διελέγξαι). Ούτε άλλη ομοειδής αίσθηση μπορεί να ελέγξει μια ομοειδή (ὁμογενῆ) της, επειδή έχουν την ίδια ισχύ (διὰ τὴν ἰσοσθένειαν)· ούτε μια άλλη, διαφορετική αίσθηση (ἀνομογένεια) μπορεί να ελέγξει μια άλλη, επίσης διαφορετική από την ίδια, αφού καθεμιά τους εξετάζει και διακρίνει διαφορετικά πράγματα (οὐ γὰρ τῶν αὐτῶν εἰσι κριτικαί)· βεβαίως, ούτε το λογικό μας μπορεί να ελέγξει τις αισθήσεις, γιατί κι αυτό εξαρτάται εξ ολοκλήρου από αυτές (πᾶς γὰρ λόγος ἀπὸ τῶν αἰσθήσεων ἤρτηται). Δύο διαφορετικές αισθήσεις, ας πούμε η όραση και η ακοή, δεν μπορούν επίσης να ελέγξουν η μία την άλλη ως προς την αλήθεια τους, αφού δίνουμε και στις δύο την ίδια προσοχή, τις θεωρούμε δηλαδή εξίσου έγκυρες και σημαντικές (οὔθ’ ἡ ἑτέρα τὴν ἑτέραν, πάσαις γὰρ προσέχομεν). Τα «ἐπαισθήματα» όμως -η αίσθηση ή αντίληψη δηλαδή ότι οι αισθήσεις λειτουργούν- υπάρχουν και μας πείθουν (πιστοῦται) για την αλήθεια όλων των αισθήσεων. Είναι βεβαίως πραγματικότητα (ὑφέστηκε) η όραση και η ακοή, όπως και ο πόνος (ὥσπερ τὸ ἀλγεῖν)· επομένως από αυτά που είναι φανερά (ἀπὸ τῶν φαινομένων) θα πρέπει να ξεκινούμε, ώστε να ερμηνεύουμε (σημειοῦσθαι) κι εκείνα που είναι άγνωστα και δύσκολα μπορούμε να τα καταλάβουμε (περὶ τῶν ἀδήλων).

Γιατί τίποτε μέσα στη ζωή δεν είναι φοβερό για όποιον έχει στ᾽ αλήθεια κατανοήσει ότι τίποτε φοβερό δεν υπάρχει στο να μη ζει κανείς. Είναι ως εκ τούτου ανόητος όποιος λέει ότι φοβάται τον θάνατο όχι επειδή θα υποφέρει σαν έρθει ο θάνατος, αλλά επειδή του είναι δυσάρεστη η ιδέα ότι πρόκειται νά ᾽ρθει ο θάνατος. Γιατί αδίκως θλιβόμαστε περιμένοντας ένα πράγμα που σαν το ᾽χουμε δίπλα μας δεν ενοχλεί. Το πιο φρικτό λοιπόν απ᾽ όλα τα άσχημα πράγματα, ο θάνατος, είναι για μας ένα τίποτε, ακριβώς γιατί όταν εμείς υπάρχουμε ο θάνατος δεν είναι κοντά μας, κι όταν πάλι έρθει ο θάνατος δίπλα μας, τότε πια δεν υπάρχουμε εμείς.

Επίκουρος, επιστολή προς Μενοικέα.

Όλες οι σκέψεις, οι ιδέες και οι συλλογισμοί μας (ἐπίνοιαι πᾶσαι) γεννιούνται από τις αισθήσεις· μια ιδέα μπορεί να είναι αποτέλεσμα άμεσης αντίληψης· στο πρωτότυπο κείμενο διαβάζουμε: «κατά τε περίπτωσιν»· το «περι-πίπτω» εδώ σημαίνει ότι κάτι «πέφτει» στην αντίληψή μας, το αντιλαμβανόμαστε άμεσα με τις αισθήσεις. Άλλες έννοιες ή σκέψεις σχηματίζονται αναλογικά, λόγω ομοιότητας ή με σύνθεση, με συνδυασμό δύο ή περισσότερων ιδεών ή λέξεων. Στη διαδικασία συμβάλλει βεβαίως και ο λογισμός μας (συμβαλλομένου τι καὶ τοῦ λογισμοῦ), η σκέψη, ο λόγος ως ανθρώπινη ιδιότητα. (Παρ. 32). Ο Επίκουρος εμπιστεύεται την αίσθηση, την άμεση, υπαρξιακή επαφή με τα πράγματα του κόσμου· είναι κι εδώ προφανής η αντιπαράθεση με τις πλατωνικές «ιδέες»· λ.χ. ο Επίκουρος δεν δέχεται, όπως ο Πλάτωνας, ότι η ιδέα του «αγαθού» υπάρχει καθ’ αυτή, δεν προκύπτει δηλαδή ως αποτέλεσμα της έλλογης ή άλλης ανθρώπινης δραστηριότητας· σύμφωνα με τον θεμελιωτή του ιδεαλισμού όλες οι ιδέες έχουν «θεία» προέλευση. Σχετικά με τον γνωστό «μύθο του σπηλαίου», «Η παράξενη αυτή αλληγορία είναι το καταστάλαγμα της πλατωνικής πεποίθησης του κόσμου των ιδεών, του μοναδικού αληθινού κόσμου που ξεπερνά όλες τις αισθήσεις και που μόνο οι μυημένοι μπορούν να αντιληφθούν, αφού τα απαίδευτα πλήθη είναι καταδικασμένα στην άγνοια. Κι αυτό ακριβώς είναι οι δεσμώτες μέσα στην αλληγορία του σπηλαίου, οι απαίδευτοι άνθρωποι, που φυσικά αποτελούν και τη συντριπτική πλειοψηφία. Τα δεσμά είναι η άγνοιά που τους καθηλώνει στην απραξία, αλλά και οι αισθήσεις που τους παραπλανούν. Οι σκιές είναι τα απεικάσματα της πραγματικότητας, που, φυσικά, δεν αξίζουν τίποτε μπροστά στον αληθινό κόσμο των ιδεών. Ολόκληρη η σπηλιά είναι ο κίβδηλος κόσμος των αισθήσεων, η πνευματική φυλακή των απαίδευτων ανθρώπων. Οι άνθρωποι του δρόμου, που αντανακλώνται ως σκιές, είναι οι ιδέες και φυσικά ο κόσμος έξω από τη σπηλιά είναι ο αληθινός κόσμος, ο κόσμος των ιδεών, με τον ήλιο να αποτελεί το αγαθό που μόνο ως θείο μπορεί να εκληφθεί. Η προσέγγιση του αγαθού γίνεται μόνο με την απαλλαγή των δεσμών, δηλαδή με τη μύηση στον κόσμο των ιδεών, δηλαδή με τη γνώση της φιλοσοφίας. Και κάπως έτσι βρισκόμαστε μπροστά στη θεοποίηση της φιλοσοφίας, της μοναδικής αληθινής γνώσης που μπορεί να οδηγήσει στην αλήθεια.».

Ωστόσο ο σοφός ούτε τη ζωή απαρνιέται ούτε την ανυπαρξία φοβάται. Γιατί ούτε αποτελεί γι᾽ αυτόν ενόχληση το ότι ζει ούτε πάλι νομίζει ότι είναι κακό να μη ζει κανείς. Κι όπως στο φαγητό δεν προτιμά με κανέναν τρόπο τη μεγαλύτερη ποσότητα αλλά το πιο εύγευστο, όμοια κι εδώ δεν απολαμβάνει τον διαρκέστερο χρόνο αλλά τον όσο το δυνατόν πιο ευχάριστο. 

Επίκουρος, επιστολή προς Μενοικέα.

Ακόμα και οι παραστάσεις που βλέπουν οι τρελοί (τα τῶν μαινομένων φαντάσματα) και όσα βλέπουμε στα όνειρά μας είναι αληθινά (τὰ κατ’ ὄναρ ἀληθῆ), επειδή προκαλούν κίνηση (κινεῖ γάρ)· ενώ αυτό που δεν υπάρχει ουδεμία κίνηση προκαλεί (τὸ δὲ μὴ ὂν οὐ κινεῖ.) (Παρ. 32).
 
Με τη λέξη πρόληψις οι Επικούρειοι εννοούν ένα είδος πρότερης αντίληψης ή κατανόησης, μια σύλληψη του νου (οἱονεὶ κατάληψιν), μια ορθή γνώμη, (δόξαν ὀρθὴν) ή μια έννοια ή μια γενική έννοια (καθολικὴν νόησιν), που εντυπώνεται και μένει στη μνήμη μας, εξαιτίας ενός εξωτερικού πράγματος (ἔξωθεν φανέντος) που εμφανίστηκε πολλές φορές· για να το πούμε διαφορετικά, η πρόληψη είναι ένα είδος προϊδεασμού της αντίληψης, μια μνημονική παράσταση ή αναμνηστική εικόνα που δημιουργείται από την επαναλαμβανόμενη εμφάνιση των ειδώλων, της μορφής που έχουν τα πράγματα· οι προλήψεις σχηματίζονται με βάση μια προγενέστερη αισθητηριακή αντίληψη ενός αντικειμένου υπαρκτού, επομένως είναι αληθείς, εφόσον οι αισθήσεις είναι κριτήριο της αλήθειας των πραγμάτων. Ο Σατελέ σχολιάζει: «Αλλά, αν ο Επίκουρος θεωρεί την αίσθηση θεμέλιο κάθε γνώσης, ωστόσο δεν ανάγει κάθε γνώση στην αίσθηση: έχοντας κατά νου τα επιχειρήματα που στον Μένωνα του Πλάτωνα δικαίωναν τη θεωρία της ανάμνησης, παρατηρεί ότι δεν θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε ούτε να ονομάσουμε κάποιο αντικείμενο, αν δεν είχαμε στο πνεύμα μας κάποια προϊδέαση της μορφής του.»
 
Ένα παράδειγμα πρόληψης παρατίθεται αμέσως μετά: «Τέτοιο πράγμα είναι, ας πούμε, ο «άνθρωπος»· με το που λέγεται η λέξη (ἅμα γὰρ τῷ ῥηθῆναι), αμέσως εννοείται και ο τύπος του πράγματος, σύμφωνα με τον μηχανισμό της πρόληψης (κατὰ πρόληψιν), αφού έχουν προηγηθεί οι αισθήσεις· διότι, για όλα τα ονόματα των πραγμάτων, είναι ξεκάθαρα και φανερά στη σκέψη μας η πρωταρχική τους σημασία (πρώτως ὑποτεταγμένον ἐναργές ἐστι)· και δεν θα μπορούσαμε να ερευνήσουμε οποιοδήποτε πράγμα (οὐκ ἂν ἐζητήσαμεν τὸ ζητούμενον), αν δεν το είχαμε γνωρίσει πρωτύτερα (εἰ μὴ πρότερον ἐγνώκειμεν αὐτό): «Αυτό που στέκεται σε κάποια απόσταση από εμάς (πόρρω) είναι άλογο ή βόδι· βεβαίως, κατὰ πρόληψιν, θα πρέπει να γνωρίζουμε από πριν τη μορφή του βοδιού ή του αλόγου· διότι δεν θα μπορούσαμε να ονομάσουμε κάτι που δεν γνωρίσαμε προηγουμένως, με βάση τη διαδικασία της πρόληψης· οι προλήψεις μας λοιπόν είναι διακριτές, ξεκάθαρες και σαφείς (ἐναργεῖς) στη σκέψη μας.»
 
Η μορφή ενός πράγματος ανακαλεί αυτομάτως στη μνήμη μας τον ορισμό του· η λέξη δηλώνει το πράγμα και η πρωταρχική του σημασία είναι γενικώς ορθή, αφού σχηματίστηκε από ακαριαίες ή αλλεπάλληλες εντυπώσεις της μορφής στο νου μας, είναι δηλαδή αποτέλεσμα της εμπειρίας των αισθήσεων, που εδώ θεωρούνται σχεδόν αλάνθαστες· η σκέψη, το πνεύμα ή ο λόγος οργανώνουν τα δεδομένα των αισθήσεων και τα κατατάσσουν σε τύπους και μορφές αναγνωρίσιμες· ο νους μας δεν ανακαλύπτει, ούτε θυμάται τις ιδέες, που υπάρχουν σε έναν ιδεατό, αντίστοιχο κόσμο, όπως πίστευαν οι πλατωνικοί. Γιατί και το πράγμα για το οποίο σχηματίζουμε γνώμη (τὸ δοξαστὸν), εξαρτάται από κάποιο άλλο προηγούμενο, φανερό και αυταπόδεικτο πράγμα (τινὸς ἐναργοῦς)· σ’ αυτό αναφερόμαστε, ας πούμε, όταν λέμε: «Από πού γνωρίζουμε ότι αυτό το πράγμα είναι άνθρωπος;» Η δόξα λέγεται αλλιώς υπόληψη και μπορεί να είναι αληθής ή ψευδής (τὴν δὲ δόξαν καὶ ὑπόληψιν λέγουσιν, ἀληθῆ τέ φασι καὶ ψευδῆ)· αν μαρτυρείται (ἐπιμαρτυρῆται) από τα πράγματα ονομάζεται αληθής, ενώ αν τα πράγματα δεν την επιβεβαιώνουν (ἀντιμαρτυρῆται) χαρακτηρίζεται ψευδής. Κι επειδή μια γνώμη ή εκτίμηση μπορεί να επαληθευτεί ή να διαψευσθεί, ο Επίκουρος εισάγει την έννοια του προσμένοντος (ὅθεν τὸ προσμένον εἰσήχθη)· ως προσμένον μπορούμε ίσως να ορίσουμε αυτό που είναι πιο πιθανό και αναμενόμενο να συμβεί, αυτό που περιμένει επιβεβαίωση, ό,τι είναι φανερό στη σκέψη μας ή βρίσκεται ενδεχομένως πιο κοντά στην κοινή αντίληψη, και οπωσδήποτε προέρχεται αρχικώς από τις αισθήσεις. Για παράδειγμα, συνεχίζει ο Λαέρτιος, έχουμε ένα «προσμένον» για τη μορφή και το ποιόν ενός πύργου που βλέπουμε από μακριά· αν πλησιάσουμε τον πύργο, θα μάθουμε τι λογής είναι: το «προσμένον», λ.χ. το μέγεθος, το χρώμα ή το υλικό του αντικειμένου μπορεί να μαρτυρηθεί ή να αντιμαρτυρηθεί με την αυτοψία. (Παρ. 34).

Κι ακόμη πρέπει να θυμόμαστε ότι το μέλλον δεν είναι εντελώς δικό μας αλλά ούτε κι εντελώς όχι δικό μας, ώστε μήτε να το προσμένουμε ως εντελώς βέβαιο μήτε πάλι να απελπιζόμαστε πως δεν πρόκειται νά ᾽ρθει ποτέ!

Επίκουρος, επιστολή προς Μενοικέα.

Στόχος της επικούρειας φιλοσοφίας είναι η γαλήνη της ψυχής· η έγκυρη γνώση της λειτουργίας του κόσμου, απαλλαγμένη από φόβους και δεισιδαιμονίες, είναι μία μόνο από τις προϋποθέσεις της επικούρειας ευδαιμονίας· οι αισθήσεις, ή καλύτερα οι ποικίλες ερμηνείες τους, προκαλούν συχνά φόβο και ταραχή στους ανθρώπους και λειτουργούν ως σημάδια υπερφυσικών, δαιμονικών ή θεϊκών δυνάμεων. Αφού λοιπόν οι αισθήσεις αφορούν έναν άνθρωπο που αισθάνεται και ζει, ως φορέας «ψυχής» και ζωικής ορμής, ο θάνατος -η αναπόδραστη μοίρα των θνητών- σημαίνει την γενική και οριστική απώλεια της αίσθησης. Κατά τον Επίκουρο, η «ψυχή» χάνεται, πεθαίνει μαζί με το σώμα που την περιέχει: «Να συνηθίζεις στην ιδέα ότι ο θάνατος είναι για μας ένα τίποτα (μηδὲν πρὸς ἡμᾶς εἶναι τὸν θάνατον)· γιατί κάθε καλό και κάθε κακό έγκειται στον τρόπο με τον οποίο γίνεται αισθητό -και ο θάνατος είναι στέρηση της αίσθησης (στέρησις δέ ἐστιν αἰσθήσεως ὁ θάνατος). Η επίγνωση (γνῶσις ὀρθὴ), έτσι, ότι ο θάνατος είναι για μας ένα τίποτα μας κάνει ευχάριστη τη θνητή ζωή μας, όχι γιατί προσθέτει άπειρο χρόνο σ᾽ αυτήν, αλλά γιατί αφαιρεί τον πόθο της αθανασίας (τὸν τῆς ἀθανασίας ἀφελομένη πόθον).»