ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (19.405-19.475)

405 Τὴν δ᾽ αὖτ᾽ Αὐτόλυκος ἀπαμείβετο φώνησέν τε·
«γαμβρὸς ἐμὸς θυγάτηρ τε, τίθεσθ᾽ ὄνομ᾽ ὅττι κεν εἴπω·
πολλοῖσιν γὰρ ἐγώ γε ὀδυσσάμενος τόδ᾽ ἱκάνω,
ἀνδράσιν ἠδὲ γυναιξὶν ἀνὰ χθόνα πουλυβότειραν·
τῷ δ᾽ Ὀδυσεὺς ὄνομ᾽ ἔστω ἐπώνυμον. αὐτὰρ ἐγώ γε,
410 ὁππότ᾽ ἂν ἡβήσας μητρώϊον ἐς μέγα δῶμα
ἔλθῃ Παρνησόνδ᾽, ὅθι πού μοι κτήματ᾽ ἔασι,
τῶν οἱ ἐγὼ δώσω καί μιν χαίροντ᾽ ἀποπέμψω.»
Τῶν ἕνεκ᾽ ἦλθ᾽ Ὀδυσεύς, ἵνα οἱ πόροι ἀγλαὰ δῶρα.
τὸν μὲν ἄρ᾽ Αὐτόλυκός τε καὶ υἱέες Αὐτολύκοιο
415 χερσίν τ᾽ ἠσπάζοντο ἔπεσσί τε μειλιχίοισι·
μήτηρ δ᾽ Ἀμφιθέη μητρὸς περιφῦσ᾽ Ὀδυσῆϊ
κύσσ᾽ ἄρα μιν κεφαλήν τε καὶ ἄμφω φάεα καλά.
Αὐτόλυκος δ᾽ υἱοῖσιν ἐκέκλετο κυδαλίμοισι
δεῖπνον ἐφοπλίσσαι· τοὶ δ᾽ ὀτρύνοντος ἄκουσαν,
420 αὐτίκα δ᾽ εἰσάγαγον βοῦν ἄρσενα πενταέτηρον·
τὸν δέρον ἀμφί θ᾽ ἕπον, καί μιν διέχευαν ἅπαντα,
μίστυλλόν τ᾽ ἄρ᾽ ἐπισταμένως πεῖράν τ᾽ ὀβελοῖσιν,
ὤπτησάν τε περιφραδέως δάσσαντό τε μοίρας.
ὣς τότε μὲν πρόπαν ἦμαρ ἐς ἠέλιον καταδύντα
425 δαίνυντ᾽, οὐδέ τι θυμὸς ἐδεύετο δαιτὸς ἐΐσης·
ἦμος δ᾽ ἠέλιος κατέδυ καὶ ἐπὶ κνέφας ἦλθε,
δὴ τότε κοιμήσαντο καὶ ὕπνου δῶρον ἕλοντο.
Ἦμος δ᾽ ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς,
βάν ῥ᾽ ἴμεν ἐς θήρην, ἠμὲν κύνες ἠδὲ καὶ αὐτοὶ
430 υἱέες Αὐτολύκου· μετὰ τοῖσι δὲ δῖος Ὀδυσσεὺς
ἤϊεν· αἰπὺ δ᾽ ὄρος προσέβαν καταειμένον ὕλῃ
Παρνησοῦ, τάχα δ᾽ ἵκανον πτύχας ἠνεμοέσσας.
Ἠέλιος μὲν ἔπειτα νέον προσέβαλλεν ἀρούρας
ἐξ ἀκαλαρρείταο βαθυρρόου Ὠκεανοῖο,
435 οἱ δ᾽ ἐς βῆσσαν ἵκανον ἐπακτῆρες· πρὸ δ᾽ ἄρ᾽ αὐτῶν
ἴχνι᾽ ἐρευνῶντες κύνες ἤϊσαν, αὐτὰρ ὄπισθεν
υἱέες Αὐτολύκου· μετὰ τοῖσι δὲ δῖος Ὀδυσσεὺς
ἤϊεν ἄγχι κυνῶν, κραδάων δολιχόσκιον ἔγχος.
ἔνθα δ᾽ ἄρ᾽ ἐν λόχμῃ πυκινῇ κατέκειτο μέγας σῦς·
440 τὴν μὲν ἄρ᾽ οὔτ᾽ ἀνέμων διάη μένος ὑγρὸν ἀέντων,
οὔτε μιν Ἠέλιος φαέθων ἀκτῖσιν ἔβαλλεν,
οὔτ᾽ ὄμβρος περάασκε διαμπερές· ὣς ἄρα πυκνὴ
ἦεν, ἀτὰρ φύλλων ἐνέην χύσις ἤλιθα πολλή.
τὸν δ᾽ ἀνδρῶν τε κυνῶν τε περὶ κτύπος ἦλθε ποδοῖϊν,
445 ὡς ἐπάγοντες ἐπῇσαν· ὁ δ᾽ ἀντίος ἐκ ξυλόχοιο,
φρίξας εὖ λοφιήν, πῦρ δ᾽ ὀφθαλμοῖσι δεδορκώς,
στῆ ῥ᾽ αὐτῶν σχεδόθεν· ὁ δ᾽ ἄρα πρώτιστος Ὀδυσσεὺς
ἔσσυτ᾽ ἀνασχόμενος δολιχὸν δόρυ χειρὶ παχείῃ,
οὐτάμεναι μεμαώς· ὁ δέ μιν φθάμενος ἔλασεν σῦς
450 γουνὸς ὕπερ, πολλὸν δὲ διήφυσε σαρκὸς ὀδόντι
λικριφὶς ἀΐξας, οὐδ᾽ ὀστέον ἵκετο φωτός.
τὸν δ᾽ Ὀδυσεὺς οὔτησε τυχὼν κατὰ δεξιὸν ὦμον,
ἀντικρὺ δὲ διῆλθε φαεινοῦ δουρὸς ἀκωκή·
κὰδ δ᾽ ἔπεσ᾽ ἐν κονίῃσι μακών, ἀπὸ δ᾽ ἔπτατο θυμός.
455 τὸν μὲν ἄρ᾽ Αὐτολύκου παῖδες φίλοι ἀμφεπένοντο,
ὠτειλὴν δ᾽ Ὀδυσῆος ἀμύμονος ἀντιθέοιο
δῆσαν ἐπισταμένως, ἐπαοιδῇ δ᾽ αἷμα κελαινὸν
ἔσχεθον, αἶψα δ᾽ ἵκοντο φίλου πρὸς δώματα πατρός.
τὸν μὲν ἄρ᾽ Αὐτόλυκός τε καὶ υἱέες Αὐτολύκοιο
460 εὖ ἰησάμενοι ἠδ᾽ ἀγλαὰ δῶρα πορόντες
καρπαλίμως χαίροντα φίλην ἐς πατρίδ᾽ ἔπεμπον
εἰς Ἰθάκην. τῷ μέν ῥα πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ
χαῖρον νοστήσαντι καὶ ἐξερέεινον ἅπαντα,
οὐλὴν ὅττι πάθοι· ὁ δ᾽ ἄρα σφίσιν εὖ κατέλεξεν
465 ὥς μιν θηρεύοντ᾽ ἔλασεν σῦς λευκῷ ὀδόντι,
Παρνησόνδ᾽ ἐλθόντα σὺν υἱάσιν Αὐτολύκοιο.
Τὴν γρηῢς χείρεσσι καταπρηνέσσι λαβοῦσα
γνῶ ῥ᾽ ἐπιμασσαμένη, πόδα δὲ προέηκε φέρεσθαι·
ἐν δὲ λέβητι πέσε κνήμη, κανάχησε δὲ χαλκός,
470 ἂψ δ᾽ ἑτέρωσ᾽ ἐκλίθη· τὸ δ᾽ ἐπὶ χθονὸς ἐξέχυθ᾽ ὕδωρ.
τὴν δ᾽ ἅμα χάρμα καὶ ἄλγος ἕλε φρένα, τὼ δέ οἱ ὄσσε
δακρυόφι πλῆσθεν, θαλερὴ δέ οἱ ἔσχετο φωνή.
ἁψαμένη δὲ γενείου Ὀδυσσῆα προσέειπεν·
«ἦ μάλ᾽ Ὀδυσσεύς ἐσσι, φίλον τέκος· οὐδέ σ᾽ ἐγώ γε
475πρὶν ἔγνων, πρὶν πάντα ἄνακτ᾽ ἐμὸν ἀμφαφάασθαι.»

***

Τον λόγο παίρνοντας ο Αυτόλυκος μίλησε τότε δυνατά:
«Γαμπρέ και θυγατέρα μου, ακούσετε ποιο όνομα του δίνω·
έφτασα εδώ εγώ οδυσσάμενος, που πάει να πει από πολλούς θυμώθηκα,
γυναίκες κι άντρες, όσους απάντησα στον δρόμο μου, γυρίζοντας
από τη μια χώρα στην άλλη —
γι᾽ αυτό ονομάζω Οδυσσέα το παιδί, έτσι να το φωνάζουν.
410 Όσο για μένα, όταν με το καλό θα μεγαλώσει, έφηβος πια
να ᾽ρθει στον Παρνασσό, στο πατρικό της μάνας του, όπου φυλάω τα πλούτη μου·
θα του χαρίσω τότε μερτικό γενναίο, και πιο χαρούμενο θα τον ξεπροβοδίσω.»
Έτσι, μια μέρα ο Οδυσσέας πήγε να πάρει τα ταξίματα,
θαυμάσια δώρα· οπότε ο Αυτόλυκος κι οι γιοι του, μόλις τον είδαν,
του έσφιξαν εγκάρδια το χέρι, του μίλησαν γλυκά κι ωραία.
Ενώ της μάνας του η μάνα τον κράτησε στην αγκαλιά της, τον φιλούσε τρυφερά,
μια στο κεφάλι, μια στα ωραία του μάτια.
Οπότε ο Αυτόλυκος πρόσταξε τώρα τους τιμημένους γιους του να ετοιμάσουν
δείπνο· κι αυτοί υπακούοντας στην εντολή του έφεραν μέσα
420 ένα βόδι αρσενικό, πεντάχρονο, το ᾽γδαραν και το φρόντισαν, όλο το κόβουν
σε κομμάτια, μετά το λιάνισαν, το πέρασαν στις σούβλες επιδέξια,
το ᾽ψησαν στη φωτιά με τέχνη, τέλος το μοίρασαν.
Έτσι, όλη μέρα, ωσότου βασιλέψει ο ήλιος, έτρωγαν κι έπιναν,
και κανενός δεν έλειψε το δίκαιο μερτικό.
Όταν ο ήλιος έδυσε κι έπεσε το σκοτάδι, επήγαν τότε
να πλαγιάσουν, για να χαρούν το δώρο του ύπνου.
Την άλλη μέρα ξημερώνοντας ρόδισε η Αυγή τον ουρανό,
κι αμέσως κίνησαν να πάνε για κυνήγι τα κυνηγόσκυλα κι οι γιοι του Αυτολύκου —
430 μαζί τους πήγαινε κι ο Οδυσσέας.
Επήραν ν᾽ ανεβαίνουν το απόκρημνο βουνό του Παρνασσού,
με δάση σκεπασμένο, κι έφτασαν γρήγορα στους ανεμοδαρμένους λόγγους.
Την ώρα εκείνη ο ήλιος ανατέλλοντας έριχνε τις ακτίνες του
στη γη, απ᾽ τον βαθύρροο Ωκεανό ανεβαίνοντας, με τα νερά του ασάλευτα.
Και τότε βρέθηκαν οι κυνηγοί βαθιά στη λαγκαδιά·
μπροστά τους έτρεχαν τα κυνηγόσκυλα, ψάχνοντας ίχνη αγριμιών,
κι ακολουθούσαν πίσω τους οι γιοι του Αυτολύκου —
ανάμεσα τους ο Οδυσσέας θείος, πλάι στα σκυλιά, κραδαίνοντας
στο χέρι μακρόσκιο δόρυ.
Μέσα σε λόχμη απέραστη χωμένος ο τεράστιος κάπρος —
440 λόχμη που μήτε των υγρών ανέμων οι ριπές περνούσαν,
μήτε κι ο ήλιος με τις πάμφωτες ακτίνες του την έφτανε,
μήτε η βροχή δεν νότιζε το χώμα της, τόσο πυκνή που ήταν —
και γύρω εκεί πεσμένα φύλλα αμέτρητα.
Ακούγοντας ο κάπρος των κυνηγών και των σκυλιών το ποδοβολητό,
καθώς εκείνοι προχωρούσαν για να τον κεντρίσουν,
τους βγήκε αντίκρυ από τον λόγγο, με την κορφή ανατριχιασμένη,
με μάτια που πετούσαν φλόγες, κι αυτοί όλο και πιο κοντά του ζύγωναν.
Πρώτος απ᾽ όλους ο Οδυσσέας όρμησε, ψηλά σηκώνοντας στο στιβαρό του χέρι
το μακρύ κοντάρι, έτοιμος να χτυπήσει· τον πρόλαβε όμως,
450 λοξά πετάχτηκε ο κάπρος κι έσκισε με το δόντι του,
πάνω απ᾽ το γόνατο, τη σάρκα, αλλά δεν έφτασε η πληγή στο κόκαλο.
Συγχρόνως ο Οδυσσέας έριξε το δόρυ, τον πέτυχε στον ώμο τον δεξή,
πέρασε η αιχμή από το φωτεινό του δόρυ βγαίνοντας στην άλλην άκρη,
κι αυτός μουγκρίζοντας πέφτει στο σκονισμένο χώμα, και ξεψύχησε.
Τον κάπρο οι γιοι του Αυτόλυκου έτρεξαν να φροντίσουν,
μετά με τέχνη δένουν την πληγή του άψογου, ισόθεου Οδυσσέα,
το μαύρο αίμα με ξόρκι σταματώντας — ύστερα γύρισαν
στα πατρικά τους δώματα.
460 Εκεί ο Αυτόλυκος κι οι γιοι του γιάτρεψαν τον Οδυσσέα καλά,
του χάρισαν ωραία δώρα και, δίχως καθυστέρηση, γερό πια και χαρούμενο,
τον έστειλαν στην πατρική του Ιθάκη.
Όπου ο πατέρας του κι η σεβαστή του μάνα, ολόχαροι με την επιστροφή του,
πήραν τα πάντα να ρωτούν, βλέποντας το σημάδι της ουλής του.
Οπότε εκείνος εξιστόρησε καταλεπτώς το τι και πώς
επάνω στο κυνήγι ο κάπρος τον στιγμάτισε με το λευκό του δόντι,
όταν στον Παρνασσό ανέβηκε να κυνηγήσει, παρέα
με τους γιους του Αυτολύκου.
Λοιπόν, εκείνη την ουλή η γερόντισσα μόλις, τα χέρια κατεβάζοντας,
την άγγιξε και ψηλαφώντας πια την αναγνώρισε, αμόλησε
το πόδι στον αέρα· έπεσε τότε του Οδυσσέα το πόδι μέσα στο λεβέτι,
βρόντηξε ο χαλκός, έγειρε η λεκάνη πλάι, χύθηκε
470 όλο το νερό στο χωματένιο δάπεδο.
Και πάνω εκεί η Ευρύκλεια ένιωσε μέσα της χαρά και πόνο,
τα μάτια της πλημμύρισαν στο δάκρυ, πιάστηκε η σωστή φωνή της,
ώσπου ακούμπησε το χέρι της στου Οδυσσέα το γένι
και μετά βίας μίλησε:
«Γιε μου, αλήθεια ο Οδυσσέας είσαι! Κι εγώ πιο πριν
δεν σ᾽ αναγνώρισα, προτού τον κύρη μου παντού να ψηλαφήσω.»

Η Νευροδιαφορετικότητα ως Κοινωνικό Κίνημα

Πριν αρχίσουμε το ταξίδι μας στον χώρο της νευροδιαφορετικότητας, είναι σημαντικό να γνωρίσουμε τις λέξεις και τους όρους που διαβάζουμε, σύμφωνα με το νόημα που τους αποδίδουν η πλειοψηφία των νευροδιαφορετικών ατόμων και η επιστημονική κοινότητα.

Μια γρήγορη αποσαφήνιση των όρων λοιπόν, θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα την πορεία και την τροπή που παίρνουν τα πράγματα. Γι’ αυτό, γενικά καλό είναι να θυμόμαστε, η αρχή έγινε μέσα από τον όρο neurodiversity, τον οποίο η Judy Singer τοποθετεί μέσα σε ένα νευροβιολογικό πλαίσιο.

Στην ελληνική γλώσσα και δεδομένου του πλαισίου γέννησής του, ο όρος αυτός αποδίδεται καλύτερα με τη μετάφραση νευροποικιλότητα.

Ποιο είναι το νόημα της νευροποικιλότητας;

Ακολουθώντας τη διατύπωση της Hanna Rosqvist στο βιβλίο της Neurodiversity Studies: A New Critical Paradigm (2020), βλέπουμε πως ο όρος νευροποικιλότητα αναφέρεται ως επί το πλείστον σε αντιληπτές παραλλαγές εμφανείς στη γνωστική, συναισθηματική και αισθητηριακή λειτουργία ενός ατόμου, που διαφέρει από αυτή που συναντάται στην πλειοψηφία του γενικού πληθυσμού, αλλιώς επονομαζόμενου και «κυρίαρχου νευρότυπου» ή «νευροτυπικού πληθυσμού».

Κατά γενική ομολογία, μπορούμε σύμφωνα με την Jillian Enright, να παρατηρήσουμε δύο βασικά μοντέλα neurodiversity, τα οποία αντί να υπάρχουν ως ξεχωριστές οντότητες, αλληλοσυμπληρώνονται και για καλή μας τύχη στα ελληνικά μπορούν να πάρουν δύο διαφορετικές μεταφράσεις, ώστε να μην μπερδευόμαστε.

Η νευροποικιλότητα αφορά στο οικολογικό φαινόμενο και η νευροδιαφορετικότητα αφορά κυρίως στο κοινωνικοπολιτικό κίνημα.

Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να διευκρινιστεί πως το νόημα των όρων μπορεί να διαφέρει ελαφρώς για κάθε άτομο που επιλέγει να προσδιορίζεται ως νευροδιαφορετικό, κι αυτό γιατί ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και το πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί και νιώθει καλύτερα όπως επιθυμεί.

1. Το Οικολογικό Μοντέλο της Νευροποικιλότητας

Το οικολογικό μοντέλο είναι γνωστό στους περισσότερους από εμάς μέσω της αυτιστικής κοινωνιολόγου Judy Singer, η οποία θεώρησε σημαντικό να οικειοποιηθούμε παρομοιώσεις βασισμένες στην βιοποικιλότητα, για να μπορέσουμε να προωθήσουμε τους σκοπούς ατόμων με αναπηρίες, υποστηρίζοντας ότι όπως η βιοποικιλότητα είναι απαραίτητη για την σταθερότητα ενός οικοσυστήματος, έτσι και η νευροποικιλότητα μπορεί να είναι απαραίτητη για την πολιτιστική σταθερότητα.

Η Singer επινόησε τον όρο και λίγο αργότερα ο Harvey Blume βοήθησε στη διάδοσή του. Ο ίδιος ο Blume επιχειρεί να προσδιορίσει τη νευρογνωστική ποικιλότητα ως μια φυσιολογική και υγιή εκδήλωση της βιοποικιλότητας.

Σε άρθρο του το 1998 στο περιοδικό The Atlantic γράφει πως η νευροποικιλότητα μπορεί να είναι εξίσου σημαντική για την ανθρώπινη φυλή, όσο η βιοποικιλότητα είναι γενικά για τη ζωή. Όπως η βιοποικιλότητα είναι κρίσιμη για την υγεία των οικοσυστημάτων, η νευρολογική ποικιλομορφία δεν είναι μόνο φυσική, αλλά είναι κεντρική για την επιτυχία του ανθρώπινου είδους.

Ένας ακόμη συγγραφέας που στηρίζει αυτήν την άποψη σήμερα είναι ο Dr. Nick Walker, ο οποίος στο βιβλίο του Neuroqueer Heresies (2021) μας πληροφορεί πως η νευροποικιλότητα είναι μια φυσική, υγιής και σημαντική μορφή ανθρώπινης βιοποικιλότητας — θεμελιώδες και ζωτικό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους, κρίσιμη πηγή εξελικτικού και δημιουργικού δυναμικού.

Έτσι, αν θέλουμε να κρατήσουμε τον πυρήνα του οικολογικού μοντέλου με απλά λόγια, πρέπει να θυμόμαστε πως όσο μεγαλύτερη είναι η βιοποικιλότητα μέσα σε ένα οικοσύστημα, τόσο πιο σταθερό, προσαρμόσιμο και βιώσιμο είναι αυτό το σύστημα.

Τα οφέλη του οικοσυστήματος μπορούμε να τα απολαμβάνουμε με το να σεβόμαστε και να διευκολύνουμε την ύπαρξη και έκφραση της νευροποικιλότητας μέσα στην κοινωνία στην οποία ζούμε. Χρειαζόμαστε αλλαγές και διαφοροποιήσεις στους νευρότυπους των μελών, ώστε να μπορούμε να διασφαλίσουμε την εξέλιξη και την υγεία της ανθρωπότητας.

2. Το κοινωνικοπολιτικό μοντέλο της Νευροδιαφορετικότητας

Το κοινωνικοπολιτικό μοντέλο γεννήθηκε ουσιαστικά μέσα από το οικολογικό. Ας δούμε, όμως, πώς ξεκίνησαν όλα. Η Judy Singer υποστηρίζει ξεκάθαρα πως το οικολογικό μοντέλο της νευροποικιλότητας είναι ένα υποσύνολο βιοποικιλότητας.

Η ίδια, όμως, μας πληροφορεί, πως ο όρος βιοποικιλότητα αποτελεί πολιτικό όρο ήδη από τη δεκαετία του ’80 και αναφέρεται στην υποστήριξη της διατήρησης των ειδών. Έτσι, ήδη από το 1998 μας γνωστοποιεί πως η νευροδιαφορετικότητα, είναι ένας πολιτικός όρος που υποστηρίζει τη σημασία της συμπερίληψης όλων των νευροτύπων για μια ακμάζουσα ανθρώπινη κοινωνία.

Σε δηλώσεις της το 2020, χαρακτήρισε τη νευροδιαφορετικότητα ως πολιτικό όρο που αποτελεί «φακό» για την εξέταση κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων, όπως η ανισότητα και οι διακρίσεις, κάτω από τον οποίο έχει αναπτυχθεί ένα κίνημα πολιτικών δικαιωμάτων και ορατότητας για τις νευροαποκλίνουσες μειονότητες.

Το νευροδιαφορετικό κίνημα σήμερα μας προτρέπει να κάνουμε ένα βήμα πέρα από τα οικολογικά και εξελικτικά πλεονεκτήματα της νευροποικιλότητας και να εμβαθύνουμε περισσότερο στις κοινωνικές και πολιτικές νόρμες που μας οδηγούν να στιγματίζουμε ή ακόμη και να κακοποιούμε τους νευροδιαφορετικούς ανθρώπους είτε βρισκόμαστε από την πλευρά του ειδικού ψυχικής υγείας, είτε ως απλά μέλη της ίδιας κοινωνίας.

Η αμφισβήτηση των κοινωνικών θεσμών που διαιωνίζουν την καταπίεση των νευροδιαφορετικών, η επανεξέταση των θεραπευτικών και παιδαγωγικών μεθόδων που χρησιμοποιούνται ευρέως σήμερα σε νευροαποκλίνοντα άτομα (κι από πολλά θεωρούνται κακοποιητικές) και η προτροπή για ορατότητα, η διεκδίκηση να ακουστεί η πραγματικότητα όπως βιώνεται από τα ίδια τα εμπλεκόμενα άτομα, καθώς και η προσπάθεια αλλαγής του λόγου ως μορφή συμπεριληπτικής πλέον έκφρασης, που φροντίζει αντί να τραυματίζει, είναι κάποιες από τις βασικές αρχές και διεκδικήσεις που διέπουν το κίνημα.

Εξάλλου, και σύμφωνα με τη Singer, όταν σκέφτεται κανείς τι είναι και τι αφορά το κίνημα της νευροδιαφορετικότητας, καλό είναι να έχει αυτά τα 4 στοιχεία κατά νου:

i. Αλλαγή των βασικών αντιλήψεων για τις περιθωριοποιημένες νευρομειονότητες.

ii. Αντικατάσταση αρνητικών στερεοτύπων των νευρομειονοτήτων από διαρκή και έντονη καταμέτρηση και ανάδειξη ελλειμμάτων, σε μια πιο ισορροπημένη αποτίμηση και ανάδειξη των αναγκών και των χαρισμάτων τους.

iii. Εύρεση ή/και δημιουργία πολύτιμων ρόλων για νευρολογικά περιθωριοποιημένα άτομα.

iv. Ανάδειξη ωφελημάτων που αφορούν κι επηρεάζουν όλη την κοινωνία από την ενσωμάτωση, την ένταξη και τις ιδιαιτερότητες των νευρομειονοτήτων.

Μόλις πέρυσι, το 2021, διαβάζουμε τον Robert Chapman να μας εξηγεί πως η νευροποικιλότητα εστιάζει στην αποπαθολογία και στην πολιτικοποίηση της νευροαπόκλισης.

Με απλά λόγια, αυτό που μας λέει είναι πως η παθολογικοποίηση της νευροποικιλότητας σημαίνει τη διάγνωση και την κλινικοποίηση μιας φυσιολογικής λειτουργίας ως διαταραγμένης, ως λειτουργία που «θα έπρεπε» να κάνει το άτομο να νοσεί.

Σήμερα, το τρέχον ιατρικό μοντέλο είναι έτσι διαμορφωμένο, ώστε να είναι ακόμη υπερβολικά αρνητικό. Πιο συγκεκριμένα, εμφανίζεται εστιασμένο σε ελλείματα και ανικανότητες, τοποθετώντας το άτομο στο κέντρο του προβλήματος, μετατρέποντάς το έτσι πολλές φορές στο ίδιο το πρόβλημα.

Στην περίπτωση των νευροαποκλινόντων ατόμων, το πιο σύνηθες και διαδεδομένο αφήγημα παρουσιάζει τα άτομα ως ατυχή που υποφέρουν διαρκώς, επειδή ο διαφορετικός τους εγκέφαλος δεν μπορεί παρά να είναι διαταραγμένος, ή έστω ανίκανος να προσαρμοστεί στις ανάγκες και τις επιβολές της πλειοψηφίας.

Προσοχή! Προς αποφυγή σύγχυσης, καλό είναι να έχουμε υπόψη πως φυσικά και τα ίδια τα νευροδιαφορετικά άτομα συμφωνούν πως υποφέρουν λόγω των διαφορών τους με τα νευροτυπικά, όμως αναγνωρίζουν την πηγή των δυσκολιών τους αλλού:

Υποφέρουν λόγω διακρίσεων, λόγω αποκλεισμού και μη αποδοχής, λόγω έλλειψης κατανόησης και άγνοιας, καθώς και έλλειψης συμπερίληψης και επικράτησης επιζήμιων στερεοτύπων κι όχι επειδή λειτουργεί διαφορετικά ο εγκέφαλός τους.

Γι’ αυτό και η νευροδιαφορετικότητα ως κοινωνικοπολιτικό κίνημα έχει αναλάβει σήμερα το δύσκολο αγώνα της ενημέρωσης και της εκπαίδευσης της κοινωνίας. Διότι πώς θα αποδεχτούμε και θα καταλάβουμε κάτι το οποίο δεν γνωρίζουμε;

Σε αυτό το σημείο ο Dr. Nick Walker μας αναφέρει κάτι πολύ ριζοσπαστικό και χρήσιμο:

«Μέσα στο κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας, όταν λέμε ότι ένα άτομο είναι με αναπηρία, εννοούμε ότι η κοινωνία δεν είναι σωστά διαμορφωμένη, ώστε να επιτρέπει τη συμμετοχή του και, αντίθετα, δημιουργείται συχνά με τρόπο που δημιουργεί εμπόδια στη συμμετοχή του».

Άραγε έχουμε αναλογιστεί πόσο δύσκολο είναι να παραμένει ένα άτομο δραστήριο και να επιλέγει κόντρα σε ένα ολόκληρο κυκεώνα συστημάτων (οικογενειακό, εκπαιδευτικό, κοινωνικό, προνοιακό, κλπ) να γνωρίσει ποιο είναι και να παραμένει ο εαυτός του, τη στιγμή που τα ίδια αυτά τα συστήματα και οι θεσμοί τους καταφέρνουν να «απενεργοποιούν», δηλαδή να καταστέλλουν τους πάντες;

Αναθέτοντας διαρκώς την ευθύνη στα ίδια τα νευροδιαφορετικά άτομα και δευτερευόντως στις οικογένειές τους, μειώνουμε δραματικά και εν τέλει ίσως και να αφαιρούμε την τεράστια ευθύνη που φέρουν τα μεγαλύτερα συστήματα μέσα στα οποία ζούμε και που έχουν πραγματικά τη δύναμη και τον τρόπο να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής όλων μας.

Φτάνοντας στο τέλος του άρθρου θα ήθελα να παραθέσω κάποιες προσωπικές μου σκέψεις.

Θα ήθελα λοιπόν να πω πως η ανθρώπινη γνώση εξελίσσεται διαρκώς, πως οι κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές έρχονται μέσα από αγώνες και συγκρούσεις και γίνονται προϊόν πρώτα των λίγων κι έπειτα διαδίδονται στο «ευρύ κοινό», όποιο κι αν είναι αυτό.

Με αυτόν τον τρόπο καταφέραμε να καταργηθεί ο όρος σύνδρομο Asperger από το DSM-5 το 2014, φτάσαμε να χρησιμοποιούμε ευρέως σήμερα τον όρο ΔΑΦ (Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος).

Αυτές οι αλλαγές δεν προήλθαν ως κάποια «ευγενική» χειρονομία, ούτε από τη φαεινή ιδέα ενός και μόνο ατόμου. Προήλθαν από τους αγώνες του νευροδιαφορετικού κινήματος. Κι όσο αλλάζουν οι συνθήκες, αλλάζουν τα άτομα και μαζί και η ίδια η κοινωνία, και μαζί θα ακολουθούν περισσότερες κοινωνικές, πολιτικές και επιστημονικές αλλαγές.

Το να είσαι διαφορετικός δε σημαίνει πως είσαι αυτόματα και κάτι χειρότερο ή λιγότερο από τους άλλους, όπως ακριβώς και το να είσαι συμβατός με περισσότερα άτομα δε σημαίνει πως είσαι πιο ισχυρός ή καλύτερος.

Γι’ αυτό, παραποιώντας το απόφθεγμα του J. Salinas, θα ήθελα να μας προτρέψω όλους και όλες να ρίξουμε τις μάσκες μας και να γνωριστούμε μεταξύ μας σε ένα πλαίσιο ασφάλειας και αποδοχής, μήπως και επιτέλους καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε τις αγωνίες μας, αντί για τις διαφορές μας.

Διαταραχή αποπροσωποποίησης

Αν και οι περισσότεροι έχουμε βιώσει κάποιο είδος αποσυνδετικής εμπειρίας όπως ονειροπόληση ή όταν «χανόμαστε» ενώ βλέπουμε μια ταινία ή διαβάζουμε ένα βιβλίο, όσοι υποφέρουν από μια αποσυνδετική διαταραχή συχνά νιώθουν αποκομμένοι από την πραγματικότητα για μεγάλες χρονικές περιόδους. Αυτή η αποστασιοποίηση μπορεί να προκαλέσει άλλα προβλήματα, όπως δυσκολίες με τη μνήμη, τον συναισθηματικό έλεγχο, την αντίληψη και την ταυτότητα.

Συχνά, μια τραυματική εμπειρία, όπως η κακοποίηση, ένα ατύχημα ή μια καταστροφή μπορεί να πυροδοτήσει μια αποσυνδετική διαταραχή με στόχο τη διαχείριση του πόνου που προκαλείται. Υπάρχουν τρία διαφορετικά είδη αποσυνδετικών διαταραχών με διαφορετικές εντάσεις και σοβαρότητα: η αποσυνδετική διαταραχή ταυτότητας θεωρείται η πιο σοβαρή, η αποσυνδετική αμνησία και η διαταραχή αποπροσωποποίησης / αποπραγματοποίησης θεωρείται η λιγότερο σοβαρή.

Τα συμπτώματα της διαταραχής αποπροσωποποίησης / αποπραγματοποίησης

Τα συμπτώματα αυτής της ψυχικής διαταραχής συνήθως ξεκινούν κατά τα εφηβικά χρόνια ή στα πρώτα ενήλικα έτη (στα παιδιά και στους μεγαλύτερους είναι σπανιότερη). Αν και είναι συνηθισμένοι να βιώνουμε μικρές στιγμές αποσύνδεσης από το περιβάλλον μας, όσοι υποφέρουν από μια αποσυνδετική διαταραχή εμφανίζουν αυτές τις στιγμές για σημαντικές χρονικές περιόδους, όπως για ώρες, μέρες, εβδομάδες ή ακόμα και μήνες.

Τα συμπτώματα της διαταραχής αποπροσωποποίησης περιλαμβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται στα ακόλουθα:

– «Εξω- σωματική» αίσθηση σαν ο ασθενής να «αιωρείται πάνω από τον εαυτό του»

– Αίσθηση σαν η ομιλία και οι κινήσεις να ελέγχονται από κάποιον άλλο

– Τα άκρα ή το κεφάλι έχουν την αίσθηση παραμόρφωσης

– Αίσθηση απώλειας των 5 αισθήσεων (όραση, γεύση, ακοή, όσφρηση και αφή) που μας επιτρέπουν να αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο γύρω μας

– Αναμνήσεις σαν σκηνές από μια ταινία ο ασθενής θυμάται αλλά χωρίς συναίσθημα και μπορεί να νιώθει ότι δεν είναι δικές του.

Τα συμπτώματα της διαταραχής αποπραγματοποίησης περιλαμβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται στα ακόλουθα:

– Αίσθηση ανοικειότητας με το περιβάλλον. Σαν ο ασθενής να ζει σε ένα όνειρο

– Αποσύνδεση/ απομόνωση από τους αγαπημένους

– Το περιβάλλον φαίνεται διαστρεβλωμένο: μουντά, θολά, δυσδιάστατα, υπερβολικά ζωντανά χαρακτηριστικά.

– Ο χρόνος επίσης είναι παραμορφωμένος, σαν ένα πρόσφατο γεγονός να συνέβη πριν από πολλά χρόνια και το αντίστροφο.

Tip: Η διαταραχή αποπροσωποποίησης/ αποπραγματοποίησης δεν θεωρείται ψυχωτική διαταραχή λόγω της ικανότητας του ασθενούς να διαθέτει επίγνωση της πραγματικότητας κατά τη διάρκεια των στιγμών αποσύνδεσης. Το άτομο αντιλαμβάνεται γενικά ότι αυτό που νιώθει δεν είναι η πραγματικότητα. Αντιθέτως, ένας ασθενείς με ψύχωση πιστεύει ότι αυτό που νιώθει και αντιλαμβάνεται αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα.

Αιτίες

Βιολογικοί παράγοντες: νευρικό σύστημα λιγότερο αντιδραστικό σε συναισθήματα, εμφάνιση διπολικής διαταραχής, σχιζοφρένεια κλπ., άλλες παθήσεις όπως η επιληψία.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Αντίδραση στην βίωση λεκτικής/σωματικής/ψυχολογικής/σεξουαλικής κακοποίησης, αντίδραση σε ένα σοβαρό ατύχημα, σοβαρό οικονομικό στρες, αντιμετώπιση κινδύνου απειλής της ζωής, πένθος, προσπάθεια επιβίωσης από πόλεμο.

Αντιμετώπιση/ Θεραπεία

Ανάλογα με την συνολική εικόνα υγείας, τα ερεθίσματα της αποσύνδεσης και την σοβαρότητα και έντασή της, ο ειδικός θα δημιουργήσει ένα θεραπευτικό πλάνο. Η κύρια επιλογή είναι η ψυχοθεραπεία: Στόχος της είναι ο ασθενής να αποκτήσει έλεγχο των αποσυνδετικών του επεισοδίων ώστε με τον καιρό να μειωθούν ή και να υποχωρήσουν.

Αυτή η προσπάθεια συχνά περιλαμβάνει την επεξεργασία των παρελθοντικών τραυμάτων, την ανάλυση των επεισοδίων και την εκμάθηση μηχανισμών αντιμετώπισης που βοηθούν τον ασθενή να ανακουφιστεί από το στρες που προκαλούν τα ερεθίσματα. Επίσης, οι ασθενείς πολλές φορές λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή. Συνταγογραφούνται αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά φάρμακα.

Το στίγμα και οι διακρίσεις λόγω βάρους επηρεάζουν σοβαρά την υγεία και την ευημερία

Η προκατάληψη βάρους είναι μια ομάδα αρνητικών στάσεων και κρίσεων για τα άτομα με παχυσαρκία και μεγαλύτερο σωματικό βάρος. Ορισμένοι ειδικοί περιλαμβάνουν επίσης άτομα με διαταραγμένη διατροφή και πολύ χαμηλό σωματικό βάρος. Η προκατάληψη βάρους βασίζεται σε εσφαλμένες πεποιθήσεις όπως:

– Οι άνθρωποι παίρνουν βάρος επειδή δεν έχουν αρκετή αυτοπειθαρχία.

– Οι άνθρωποι έχουν υπερβολικό βάρος επειδή δεν εργάζονται σκληρά ή είναι τεμπέληδες.

– Οι άνθρωποι πρέπει να κατηγορήσουν μόνο τον εαυτό τους αν έχουν παχυσαρκία.

Στην πραγματικότητα, η αύξηση του σωματικού βάρους μπορεί συχνά να είναι αποτέλεσμα μιας κατάστασης υγείας, όπως ο υποθυρεοειδισμός ή το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS). Ορισμένα φάρμακα μπορούν επίσης να προκαλέσουν ακούσια αύξηση του σωματικού βάρους. Η διάκριση λόγω βάρους είναι αυτό που συμβαίνει όταν κάποιος ενεργεί με βάση την προκατάληψη του βάρους. Εν ολίγοις, πρόκειται για τη διαφορετική μεταχείριση των ανθρώπων με βάση το σωματικό τους βάρος. Επειδή οι διακρίσεις λόγω βάρους μπορούν να περιορίσουν τις ευκαιρίες σας, θεωρούνται ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης καθώς και ζήτημα υγείας.

Πόσο συχνή είναι;

Η προκατάληψη του βάρους είναι διάχυτη. Τα συμβατικά μέσα ενημέρωσης και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συμβάλλουν καθοριστικά στη διάδοσή της, και η προκατάληψη βάρους μπορεί να εντοπιστεί σε σχολεία, χώρους εργασίας, ακόμη και σε χώρους υγειονομικής περίθαλψης σε όλο τον κόσμο. Ενώ πολλοί άλλοι τύποι προκατάληψης και διακρίσεων βελτιώνονται σιγά σιγά, οι διακρίσεις λόγω βάρους έχουν χειροτερέψει, όχι βελτιωθεί, λένε οι ερευνητές.

Διακρίσεις λόγω βάρους στο χώρο εργασίας

Όταν σας αντιμετωπίζουν διαφορετικά στην εργασία σας λόγω του βάρους σας, αυτό μπορεί να εμφανιστεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Σύμφωνα με την έρευνα, τα άτομα με παχυσαρκία έχουν 37 φορές περισσότερες πιθανότητες να αναφέρουν διακρίσεις στο χώρο εργασίας, ενώ τα άτομα με σοβαρή παχυσαρκία είχαν 100 φορές περισσότερες πιθανότητες να βιώσουν διακρίσεις λόγω βάρους στην εργασία τους. Τα παραδείγματα προκατάληψης λόγω βάρους στον εργασιακό χώρο περιλαμβάνουν:

– να μην προσλαμβάνονται για ορισμένες θέσεις

– λήψη πιο αρνητικών αξιολογήσεων απόδοσης

– να γίνονται αποδέκτες υποτιμητικών σχολίων

– να κερδίζουν λιγότερα χρήματα για να κάνουν την ίδια ή παρόμοια εργασία με άλλους

– να μην μπορείτε να εξελιχθείτε στον εργασιακό χώρο με τον ίδιο ρυθμό όπως οι συνάδελφοί σας.

Για πολλούς ανθρώπους, οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις λόγω βάρους σημαίνουν ότι η εργασία δεν είναι ασφαλής χώρος γι’ αυτούς. Το περιβάλλον μπορεί να είναι ακόμη και εχθρικό.

Διακρίσεις λόγω βάρους στις υπηρεσίες υγείας

Ορισμένοι επαγγελματίες υγείας έχουν εκπαιδευτεί να βλέπουν το βάρος σας ως ένδειξη για συνολικής υγεία. Οι συζητήσεις σχετικά με την απώλεια βάρους έχουν θεωρηθεί μέρος της συνήθους φροντίδας. Όσο καλοπροαίρετα και αν ήταν αυτά τα μέτρα, το αποτέλεσμα είναι ότι ορισμένοι άνθρωποι αισθάνονται στιγματισμένοι στα πλαίσια της υγειονομικής περίθαλψης. Οι νεότερες κατευθυντήριες γραμμές συνιστούν μια διαφορετική προοπτική. Έρευνα από το 2017 που δημοσιεύθηκε από το Αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) συνιστά την έμφαση στη σωματική δραστηριότητα για όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από τον δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ).

Ποιες είναι οι συνέπειες των διακρίσεων λόγω βάρους

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η άδικη μεταχείριση με βάση το βάρος συνδέεται με ορισμένες πολύ πραγματικές συνέπειες για την υγεία. Τα άτομα μπορεί να:

Αποφεύγουν επίσκεψη σε γιατρό, ακόμη και όταν χρειάζονται περίθαλψη

Οι άνθρωποι μερικές φορές αισθάνονται ότι οι γιατροί και οι επαγγελματίες υγείας τους αντιμετωπίζουν άδικα λόγω του βάρους τους. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2021, τα άτομα που ήταν υπέρβαρα αισθάνονταν ότι το στίγμα του βάρους είχε επηρεάσει το πόσο γρήγορα και αποτελεσματικά αντιμετωπίζονταν και πόση συναισθηματική στήριξη λάμβαναν από το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης.

Αν νομίζετε ότι θα αντιμετωπίσετε προκατάληψη ή διακρίσεις, μπορεί να αποφύγετε να πάτε στο γιατρό, ακόμη και αν πραγματικά χρειάζεστε περίθαλψη. Με αυτόν τον τρόπο, το στίγμα του βάρους μπορεί να επηρεάσει την πρόσβασή σας σε ποιοτική υγειονομική περίθαλψη.

Μην λαμβάνουν ποιοτική περίθαλψη όταν πηγαίνουν στο γιατρό

Σε ορισμένα περιβάλλοντα υγειονομικής περίθαλψης, οι ασθενείς λαμβάνουν κατώτερη φροντίδα, όταν έχουν παχυσαρκία. Ο επαγγελματίας υγείας μπορεί να σας μιλά με λιγότερη ενσυναίσθηση και να αφιερώνει λιγότερο χρόνο για να σας εκπαιδεύσει σχετικά με τις συνθήκες υγείας. Σε μια ερευνητική ανασκόπηση που καλύπτει 17 χρόνια και 21 διαφορετικές μελέτες, τα άτομα με παχυσαρκία δήλωσαν ότι τους είχαν αντιμετωπίσει με περιφρόνηση και ασέβεια στις υπηρεσίες υγείας. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη ανέφεραν ότι οι γιατροί τους συχνά απέδιδαν το βάρος τους ως αιτία των συμπτωμάτων τους, ανεξάρτητα από τα συμπτώματα που ανέφεραν.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η περιφρόνηση σήμαινε ότι οι άνθρωποι δεν έλαβαν σωστή διάγνωση παρά μόνο πολύ αργότερα. Εάν αισθάνεστε ότι δεν λαμβάνετε τη φροντίδα που χρειάζεστε, ίσως πρέπει να εξετάσετε το ενδεχόμενο να αναζητήσετε άλλο επαγγελματία υγείας.

Αναπτύσσουν ορισμένους ανθυγιεινούς μηχανισμούς αντιμετώπισης

Μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που αισθάνονται στιγματισμένοι λόγω του βάρους τους τείνουν να τρώνε με μεγαλύτερη άνεση ως αποτέλεσμα. Ο στιγματισμός του βάρους έχει επίσης συνδεθεί με κρίσεις υπερφαγίας και κατανάλωση περισσότερων έτοιμων τροφίμων. Τα επεξεργασμένα έτοιμα τρόφιμα έχουν συνδεθεί με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καταστάσεων όπως: καρκίνο, διαβήτη, γαστρεντερικές παθήσεις, κατάθλιψη, υψηλή αρτηριακή πίεση, καρδιακές παθήσεις.

Εμφανίσουν βλαβερές συνέπειες από το μακροχρόνιο στρες

Το άγχος είναι αναπόφευκτο – και, στην πραγματικότητα, λίγο άγχος εδώ και εκεί μπορεί να είναι στην πραγματικότητα καλό πράγμα. Αλλά το άγχος που διαρκεί πολύ καιρό είναι εξίσου κακό για το σώμα σας όσο και για το μυαλό σας.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι που βιώνουν διακρίσεις λόγω βάρους έχουν διπλάσιο κίνδυνο υψηλού αλλοστατικού φορτίου. Το αλλοστατικό φορτίο είναι ο ιατρικός όρος για τη συσσώρευση αρνητικών επιπτώσεων από το χρόνιο στρες. Οι άνθρωποι με υψηλό αλλοστατικό φορτίο έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν πολλούς τύπους προβλημάτων υγείας, όπως καρδιακές παθήσεις, διαβήτη, καρκίνο του μαστού, διαταραχές της διάθεσης και ασθένειες των δοντιών και των ούλων.

Μπορεί να εσωτερικεύουν την προκατάληψη

Οι αρνητικές ιδέες σχετικά με το βάρος μπορεί να εισχωρήσουν στην αυτοαντίληψή σας με την πάροδο του χρόνου. Οι ερευνητές αναφέρονται σε αυτό το πρόβλημα ως εσωτερικευμένη προκατάληψη βάρους. Μελέτες δείχνουν ότι περίπου το 40% των ατόμων με υπερβολικό βάρος και παχυσαρκία έχουν εσωτερικεύσει την προκατάληψη του βάρους, με αποτέλεσμα να υποτιμούν τον εαυτό τους. Ορισμένες μελέτες έχουν συνδέσει την εσωτερικευμένη προκατάληψη με θέματα ψυχικής υγείας, όπως: κατάθλιψη, άγχος, χαμηλότερη αυτοεκτίμηση, αρνητική εικόνα του σώματος.

Μπορεί να γυμνάζονται λιγότερο

Μια μελέτη του 2017 με τη συμμετοχή σχεδόν 5.500 συμμετεχόντων διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που είχαν βιώσει διακρίσεις ως προς το βάρος ήταν περίπου 30% λιγότερο πιθανό να συμμετάσχουν σε σωματική δραστηριότητα μία φορά την εβδομάδα, ανεξάρτητα από τον πραγματικό ΔΜΣ τους. Άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι το στίγμα βάρους συνδέεται με την αποφυγή του γυμναστηρίου και των ομαδικών ασκήσεων σε περιβάλλοντα.

Ορισμένοι άνθρωποι αναπτύσσουν στρατηγικές αντιμετώπισης που τους επιτρέπουν να ασκούνται χωρίς να βρίσκονται σε ομαδικά περιβάλλοντα όπου τους έχουν συμβεί τραυματικά στιγματιστικά γεγονότα. Για παράδειγμα, η άσκηση στο σπίτι μπορεί να είναι ένα ασφαλέστερο περιβάλλον, όπου υπάρχει μικρότερος κίνδυνος να γίνουν στόχος διακρίσεων. Αυτές οι στρατηγικές είναι σημαντικές, δεδομένου ότι η άσκηση μπορεί να οδηγήσει σε ένα ευρύ φάσμα οφελών για την υγεία.

Αυξημένο κίνδυνο χαμηλότερου προσδόκιμου ζωής

Πόσο επιζήμιες είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της βίωσης διακρίσεων λόγω βάρους; Ερευνητές σε μια μελέτη του 2015 διαπίστωσε ότι το να ζεις με το στίγμα του βάρους μπορεί να είναι πιο επιβλαβές από την παχυσαρκία.

Στη μελέτη, οι ερευνητές ανέλυσαν τη διάρκεια ζωής των ατόμων που συμμετείχαν στη μελέτη Health and Retirement Study και στη μελέτη Midlife in the United States Study. Διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι που βίωναν καθημερινές διακρίσεις με βάση το βάρος τους είχαν 60% υψηλότερο κίνδυνο θανάτου κατά τη χρονική περίοδο που μελετούσαν. Ο κίνδυνος αυτός ήταν ανεξάρτητος από άλλους παράγοντες, όπως ο ΔΜΣ του ατόμου ή η χρήση καπνού.

Τι μπορείτε να κάνετε

Αν αντιμετωπίζετε διακρίσεις που σχετίζονται με το βάρος σας, το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να αναγνωρίσετε είναι ότι δεν φταίτε εσείς. Όπως ισχύει και για άλλες μορφές διακρίσεων, το πρόβλημα έγκειται σε εκείνους που αντιμετωπίζουν άδικα τους άλλους. Επιστήμονες και θεωρητικοί τονίζουν ότι είναι απαραίτητη μια κοινωνική αλλαγή από πάνω προς τα κάτω.

Είτε αποφασίσετε να συμμετάσχετε σε αυτή την κοινωνική αλλαγή είτε όχι, υπάρχουν βήματα που μπορείτε να κάνετε για να εντοπίσετε και να αλλάξετε τις προκαταλήψεις που μπορεί να έχουν παρεισφρήσει στην αυτοαντίληψή σας με την πάροδο του χρόνου. Σε μια μελέτη του 2019 που διερεύνησε τις εσωτερικευμένες προκαταλήψεις, τα άτομα που βίωσαν διακρίσεις λόγω βάρους βρήκαν χρήσιμες τις ακόλουθες στρατηγικές:

– Δημιουργήστε μια αντι-ιστορία. Μπορείτε να διορθώσετε ή να αντικαταστήσετε την ιστορία που λέτε στον εαυτό σας σχετικά με το βάρος και τις προκαταλήψεις για το βάρος. Ορισμένοι πολιτισμοί μεταδίδουν «κύριες αφηγήσεις» για τα άτομα με παχυσαρκία. Μια τέτοια αφήγηση είναι ότι τα άτομα με παχυσαρκία δεν έχουν αρκετή σωματική δραστηριότητα. Κάποιος με χρόνια πάθηση μπορεί να αντικαταστήσει αυτή τη λανθασμένη αφήγηση εστιάζοντας αντ’ αυτού στο ταξίδι της υγείας του. Οι άνθρωποι που ξαναγράφουν ιστορίες σχετικά με το βάρος τους λένε ότι αυτό τους βοήθησε να «αποκαταστήσουν την ταυτότητά τους» και να «αναδιαμορφώσουν τη ζωή τους ώστε να δημιουργήσουν έναν πιο υγιή εαυτό».

– Αναζητήστε ένα υποστηρικτικό μέρος για να μοιραστείτε την ιστορία σας. Ορισμένοι συμμετέχοντες στη μελέτη μπόρεσαν να ανταλλάξουν ιστορίες και να μοιραστούν φωτογραφίες και άλλα αντικείμενα που συνδέονται με τις αναμνήσεις. Το μοίρασμα επέτρεψε στους ανθρώπους να βρουν νόημα στις εμπειρίες τους και να μάθουν από αυτά που είχαν περάσει οι άλλοι. Αναζητήστε ομάδες στήριξης, είτε αυτοπροσώπως είτε διαδικτυακά, όπου μπορείτε να μοιραστείτε τις εμπειρίες σας με άλλους που είχαν παρόμοιες εμπειρίες.

– Αναγνωρίστε και αντισταθείτε στα στιγματιστικά μηνύματα. Τα στερεότυπα των μέσων ενημέρωσης και τα μηνύματα δημόσιας υγείας γύρω από το βάρος συχνά περιέχουν προκατάληψη. Τα μηνύματα που ντροπιάζουν ή κατηγορούν δεν είναι υγιή. Μπορείτε να μάθετε να αναγνωρίζετε, να εντοπίζετε και να αντιστέκεστε σε αυτά τα μηνύματα. Μπορείτε να αναδιαμορφώσετε τα επιζήμια μηνύματα με τρόπους που είναι πιο ευγενικοί και αληθινοί. Ίσως θελήσετε να εξετάσετε το ενδεχόμενο να συνεργαστείτε με έναν θεραπευτή που έχει εμπειρία στη βοήθεια ατόμων που έχουν παχυσαρκία.

Μυστικιστικό Σεξ

«Η ένωση του άντρα και της γυναίκας μοιάζει με το σμίξιμο του ουρανού και της γης. Το σωστό σμίξιμό τους είναι εκείνο που χαρίζει στον Ουρανό και τη Γη την αιωνιότητα. Οι άνθρωποι έχασαν αυτό το μυστικό, γι' αυτό κι έγιναν θνητοί. Μόλις όμως το γνωρίζουν ξανοίγεται μπρος τους η Ατραπός της Αθανασίας.» -Shang – Ku – San – Tai

«Εδώ σε τούτο το σώμα βρίσκονται τα ιερά ποτάμια. Εδώ είναι ο ήλιος και το φεγγάρι και όλοι οι άγιοι τόποι. Πουθενά δε συνάντησα άλλο ναό τόσο ευλογημένο όσο το ίδιο μου το σώμα.» -ΣΑΡΑ ΧΑ ΝΤΟΧΑ

«Η σεξουαλική εμπειρία δεν φανερώνει ολόκληρο το μεγαλείο της παρά μόνο σ’ εκείνους που ατενίζουν τον κόσμο γενικά με καινούριο τρόπο. Από την άλλη, η σeξουαλική σχέση είναι μια κατάσταση που διευκολύνει αρκετά το πλήρες άνοιγμα του είναι, αφού είναι η πιο κοινή και δραματική περίπτωση ένωσης του εαυτού μας με κάποιον άλλον. Αλλά για να γίνει ένα μέσο μύησης για το Ενιαίο Σώμα του Σύμπαντος, χρειάζεται μια στοχαστική προσέγγιση. Αυτό δεν θα πει αγάπη χωρίς επιθυμία, με την έννοια της αγάπης χωρίς χαρά, αλλά αγάπη που δεν την προκαλεί κανείς με επινόηση ή με τη θέλησή του για να ξεφύγει από τη συνηθισμένη αίσθηση του κενού που συνοδεύει το αποκομμένο εγώ.

Αντί να πούμε ότι μια τέτοια σχέση υπερφαλαγγίζει το «απλό σεξ», ίσως θα έπρεπε να πούμε ότι η σeξουαλική επαφή διαποτίζει κάθε πλευρά της σχέσης, απλώνοντας τη θέρμη της στην εργασία και τη συνομιλία, δηλαδή έξω από την περιοχή της σωματικής συνουσίας. Ο σεξουαλισμός δεν είναι ένα ξεχωριστό διαμέρισμα της ανθρώπινης ζωής. Είναι μια ακτινοβολία που διαπερνά όλες τις ανθρώπινες σχέσεις, αλλά που εντείνεται ιδιαίτερα σε ορισμένα σημεία. Αντίθετα, θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο σεξουαλισμός είναι μια νύξη για τη χαρά που υπάρχει στην ίδια τη ζωή, στη βασική ταυτότητα και ενότητα του ανθρώπου με το σύμπαν. Αλλά αυτή η χαρά είναι συνήθως απωθημένη μέσα μας και η ενότητα με το σύμπαν αβίωτη.

Δεν μπορούμε να συζητήσουμε ικανοποιητικά μια τέτοια σχέση, όπως επιχειρούν να κάνουν τα εγχειρίδια της σεξουαλικής υγιεινής, σαν να ήταν θέμα τεχνικής. Είναι αλήθεια ότι τόσο στον Ταοϊσμό όσο και στον Ταντρικό Βουδισμό υπάρχει κάτι που μοιάζει με τεχνική της σeξουαλικής επαφής, αυτό όμως, όπως και τα «μυστήρια», είναι το εξωτερικό και ορατό σημάδι μιας εσωτερικής στάσης, αφού έρχεται μόνη της και αβίαστα στους εραστές που ζουν την αγάπη τους στοχαστικά, που δεν βιάζονται να αρπάξουν κάτι απ’ αυτήν.»

«Σύμφωνα με τον Ταντρικό συμβολισμό, η ενέργεια της Κουνταλίνι διεγείρεται, αλλά συνήθως σπαταλιέται στη συνηθισμένη σeξουαλική δραστηριότητα. Μπορεί, όμως, να μεταμορφωθεί σε ένα παρατεταμένο αγκάλιασμα που ανακόπτει τον αντρικό οργασμό και διοχετεύει τη σεξουαλική ενέργεια στη στοχαστική ενατένιση του Θείου μέσα στη γυναίκα. Γι αυτό οι εραστές κάθονται στοχαστικά σταυροπόδι. Η γυναίκα μαγκώνει τη μέση του άντρα με τους μηρούς της ενώ τα χέρια της τα ρίχνει γύρω στο λαιμό του. Είναι φανερό ότι μια τέτοια στάση δεν επιτρέπει καμιά κίνηση. Εκείνο που έχει σημασία είναι να μείνουν και οι δυο ακίνητοι, παρατείνοντας τον εναγκαλισμό τους έτσι ώστε η ανταλλαγή των ουσιών τους να μην είναι ενεργητική αλλά παθητική και δεχτική. Δεν κάνουν τίποτα για να διεγείρουν τη σeξουαλική ενέργεια. Απλώς της επιτρέπουν να ακολουθήσει τη δική της ροή χωρίς να την αδράξουν ή να την εκμεταλλευτούν με τη φαντασία ή με τη θέληση. Ο νους και οι αισθήσεις τους δεν είναι αφημένες στη φαντασία. Απλώς παραμένουν ανοιχτές σε «εκείνο που είναι» χωρίς να προσπαθήσουν να επέμβουν.

Η βασική αρχή είναι να μείνει αδιατάραχτη η συνείδηση από την επιθυμία της ηδονής. Έτσι οι αισθήσεις δεν συλλαμβάνουν ένα παραμορφωμένο και κερματισμένο όραμα του κόσμου.

Αν ο νους και οι αισθήσεις είναι ανοιχτές, η σεξουαλική αγάπη με αυτό το πνεύμα είναι μια αποκάλυψη. Η στοχαστική αγάπη δεν είναι θέμα τεχνικής. Γιατί δεν έχει καθορισμένο σκοπό. Δεν υπάρχει τίποτα που να πρέπει κανείς να κάνει για να πετύχει κάποιον σκοπό. Εκείνο που χρειάζεται είναι η επίγνωση ολόκληρης της σχέσης του ανθρώπου με το σύμπαν και της θέσης του μέσα σ’ αυτό.

Και τότε η απλή αναμονή φέρνει τη μεγαλύτερη ανταμοιβή της. Αν δεν γίνει καμιά προσπάθεια για οργασμό, η αμοιβαία επαφή γίνεται ένας αγωγός της πιο ζωηρής ψυχικής ανταλλαγής. Η αίσθηση της ενότητας με το αγαπημένο πρόσωπο γίνεται ιδιαίτερα έντονη, αν και η κατάσταση μοιάζει με μια νέα ενότητα ανάμεσά τους, με μια ζωή εντελώς δική της. Αυτή η ζωή – θα μπορούσαμε να την πούμε Τάο – τους βγάζει από τον εαυτό τους. Έτσι νιώθουν πως και οι δυο μαζί μεταφέρονται σε ένα ρεύμα ζωτικότητας, παγκόσμιο ή αστρικό, επειδή δεν είναι πια αυτό που «εσύ» ή «εγώ» κάνουμε. Τα συναισθήματα, που στο κορύφωμα της επαφής μπορεί να νομίσει κανείς ότι είναι το απόγειο του πόθου, δεν είναι παρά η έκσταση της ευδαιμονίας που συνοδεύει το βίωμα της σχέσης, αντίθετα με την απομόνωση του εγώ. Η αίσθηση της μεταφοράς έξω από τον εαυτό μας εκφράζεται επίσης και με ευθυμία, ιδιαίτερα όταν το βίωμα, συνοδεύεται από μιαν έντονη αίσθηση πληρότητας.

Η άχρονη ποιότητα της ένωσης δεν κερδίζεται με την υπομονή ή με τη διάρκεια, αλλά με την απουσία κάθε σκοπού και κάθε βιασύνης. Ο τελικός οργασμός, που ούτε τον επιδιώκουν οι εραστές ούτε τον εμποδίζουν, έρχεται μόνος τους και δεν είναι μια πράξη, αλλά μια δωρεά κι ένα χάρισμα. Όταν έρθει ο οργασμός σε μια κατάσταση ανοιχτών αισθήσεων και αισθημάτων, δεν είναι απλώς μια εκσπερμάτιση, αλλά μια έκρηξη που οι πιο μακρινές σπίθες της είναι τα άστρα.

Όσοι βρίσκουν υπερβολική αυτή την περιγραφή αρνούνται να δουν οτιδήποτε το μυστικιστικό ή θείο με αυτή την πράξη. Αλλά με το να μεταχειρίζονται αυτή τη στιγμή σαν έναν κτηνώδη σπασμό, φανερώνουν το τεράστιο χάσμα που τους χωρίζει από τη ζωή. Σε αυτό ακριβώς το ακραίο σημείο μπορεί να ανακαλύψει κανείς ότι το σωματικό και το πνευματικό είναι ένα. Διαφορετικά ο μυστικισμός μας είναι νοσηρός συναισθηματισμός και στείρα αγνότητα και ο σeξουαλισμός μας χυδαιότητα.»

Εκείνοι με το ελεύθερο πνεύμα που σε παρασύρουν στην πιο τρελή βόλτα της ζωής σου

Σου μιλώ για εκείνους τους ανθρώπους…

Εκείνους τους ανθρώπους που κάνουν μία αμυχή στην ψυχή σου, που με φόρα εισβάλλουν στον κόσμο σου, που με το ελεύθερο πνεύμα και την αλήθεια τους σε παρασύρουν στην πιο τρελή βόλτα της ζωής σου…

Εκείνους τους ανθρώπους που απολαμβάνουν κάθε στιγμή της ζωής τους καλή και άσχημη, που η σιωπή και το μελαγχολικό τους βλέμμα είναι πιο πλούσια ακόμη και από τις πιο περίτεχνες λέξεις, που φεύγουν βίαια όσο βίαια ήρθαν όχι γιατί δεν σε αγαπούν αλλά γιατί έτσι είναι προορισμένοι να αντιδρούν στον κατακλυσμό συναισθημάτων…

Εκείνους τους ανθρώπους που γεμίζουν κάθε κενό σου κομμάτι με τις σφιχτές τους αγκαλιές και τον τρόπο που σε αγγίζουν, που γελούν δυνατά, κλαίνε και αυτοσαρκάζονται ακόμη και στις πιο μαύρες σελίδες της ζωής τους…

Εκείνους τους ανθρώπους που σε παροτρύνουν να κυνηγήσεις την πιο βαθιά, τρελή σου επιθυμία, που πιστεύουν σε σένα, που σε κοιτάζουν με λατρεία και με ένα χαριτωμένο χαμόγελο μικρού παιδιού τη στιγμή που αφοσιώνεσαι σε κάτι που αγαπάς γιατί ξέρουν να παραμερίζουν κάθε είδους εγωλατρεία και να θέλουν μόνο να 'σαι ευτυχισμένη…

Εκείνους τους ανθρώπους που αγκιστρώνονται στην ψυχή σου και πολιορκούν το νου και το σώμα σου, που σαν μία φωτεινή σκιά θα σε ακολουθούν πάντα νοητά, που χάθηκαν κάπου στην πορεία αλλά πάντα θα ναι εκεί, που σε μάγεψαν, σε φρόντισαν, σε αγάπησαν , σε λάτρεψαν και μετά σε άφησαν γιατί δεν είχαν κάτι άλλο να σου δώσουν και δεν ήθελαν να παρασιτούν στη ζωή σου.

Γιατί ξέρουν πως όταν αγαπάς κάποιον αληθινά, σταματάς την υπέροχη βόλτα που σου χάρισε πριν ο χρόνος αμαυρώσει τη μαγεία της..

Εκείνοι οι άνθρωποι είναι σαν αερικά, που αν έτυχε ποτέ να τα γνωρίσεις θα σε φέρουν ένα βήμα πιο κοντά στην δική σου Ιθάκη…

Εκείνοι οι άνθρωποι κι ο έρωτας τους είναι που πρέπει να θεωρείς πραγματικό κόσμημα.

Όλοι οι άλλοι είναι κάλπικοι μέσα σε φανταχτερά περιτυλίγματα…

Το Φάρμακο της Συγχώρεσης

Τα δοκίμασα όλα. Όλους τους τρόπους που βγάζουν στην αληθινή ζωή. Ξέρω και από θυσία και από θυσίες. Γύρεψα το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Πως μπορώ να έχω μια ζωή όπως τη θέλω, με το λιγότερο δυνατό συναισθηματικό κόστος, πλην το κόστος του χρόνου.

Αυτό δεν είναι στη συμφωνία με τους τρόπους, είναι ο χρόνος ανεξάρτητος απ’ την ευτυχία, απ’ τη δυστυχία κι όλα τα ενδιάμεσα.

Χρόνος είναι αυτό που καταφέρνει – όσο κι αν κρατάς τη ζωή γερά με τα δόντια – να σε διασχίζει και να περνάει άνετα από μέσα σου. Σε παίρνει οπωσδήποτε μαζί του, ψευδαίσθηση δεν είναι τίποτα άλλο από χρονοκαθυστέρηση, μόνο απ’ την πλευρά σου όμως.

Όμως εγώ σκέφτηκα πολύ και βαθιά, γύρεψα την αόρατη μέρα – πήρα σφουγγάρι κι έσβηνα, άρχισα να αθωώνω όλες τις μέρες απ’ την απαρχή του χρόνου.

Σκληρό πράγμα η συγχώρεση, πιο σκληρή απ’ την εκδίκηση κι οπωσδήποτε πιο δύσκολη.

Η εκδίκηση είναι εύκολη. Είναι αυτό που ως φυσικό έρχεται, το φέρνει στις πλάτες του το ζώο και το αδειάζει στην ψυχή, έχει δόντια. Τη συγχώρεση τη δίνεις εσύ. Είναι η συμμαχία σου με τον θεό, ή με του εαυτού σου το ιερό βαθούλωμά του, που κατοικείς πάλι εσύ αλλά σε μια πιο ασύλληπτη εκδοχή.

Την συγχώρεση τη στάζεις σαν φάρμακο ανάμεσα στα δύο σημεία της εκδίκησης, ανάμεσα στα δύο σημεία της πληγωμένης καρδιάς, πλαγιασμένος στο προσκεφάλι σου μια στιγμή σιγής. Π’ ανοίγει απ’ τη μία όχθη η έχθρα απ’ την άλλη ο άτακτος διωγμός, από μια θέση που δεν σε χωράει· με τη συγχώρεση επιστρέφεις στην πατρίδα, στη μητέρα γη και στον πατέρα ουρανό, ακριβώς επειδή ανοίγεις το χώρο.

Συγχώρεση είναι αυτή η υγιής κυρία που κλείνει τις υποθέσεις με το ένα χέρι κι ανοίγει άλλες, με καλύτερες δυνατότητες και προοπτικές με το άλλο χέρι. Δίχως το ένα το άλλο δεν το έχεις. Εχεις απλώς το ίδιο με άλλα πρόσωπα· σ’ αυτό που φταίει πρόσωπο βάζεις. Στη ζωή σου αλλάζεις πρόσωπα στην καρδιά σου, μα αν εκείνη δεν σου κάνει κανείς δεν σου κάνει.

Συγχώρεση είναι η συγκολλητική ουσία ανάμεσα στις όχθες, με τη συγχώρεση αποχτάς ενιαία γη κι ουρανό, αποχτάς αυτό που θα λέγαμε έναν εαυτό ικανό να ζει αρκετά απολύτως.

Με την εκδίκηση μοιράζεσαι απ’ τη θέση του «κακού», του σκοτεινού κι αδυνάτου στοιχείου που ενυπάρχει στον άνθρωπο. Σπάζεις. Όλοι όσοι σε δίχασαν πήραν μαζί τους ένα κομμάτι σου, με τη συγχώρεση το παίρνεις πίσω, τους αφήνεις με άδεια χέρια, τους γελάς.

Εκδίκηση είναι ο λάθος τρόπος να παίρνεις πίσω τον εαυτό σου. Εκείνο το μερτικό του που σου ξέφυγε απ΄ τα χέρια, ένα μερτικό που στην ουσία το έδωσες εσύ σε ξένα χέρια γιατί υπήρξε λιγάκι αβάσταχτο.

Δύσκολο να συγχωρείς, όμως είναι ο μόνος τρόπος να μην ζεις με σκιάχτρα. Κι ο μόνος τρόπος να κερδίζεις μια μάχη, που αν κοιτάξεις στον πυρήνα της πάντα έχει λίγη ανοησία κι ένα παρακμιακό έπαθλο.

Ενώ αν μαζέψεις πολλά και κάνεις συλλογή… είναι σαν να γεμίζεις την καρδιά σου μαχαίρια και να κόβεις μ’ αυτά σε φέτες τον αέρα π’ ανασαίνεις.

Η εκδίκηση σε δηλητηριάζει με την υπόσχεση να σε γιατρέψει. Χρειάζεται απλά τη δύναμη να παραιτηθείς από κάτι που φωνάζει κέρδος, ενώ σε ένα πιο βαθύ επίπεδο είναι χάσιμο.

Η εκδίκηση μόνο κρατάει αιχμάλωτη μια ποσότητα χρόνου για μια μελλοντική στιγμή ικανοποίησης, ενώ αυτή την ικανοποίηση μπορείς να την έχεις πολλαπλάσια κι άμεσα με τη συγχώρεση, με μία απλή πλην δυναμική υπέρβαση κι απλώς να ασχοληθείς με κάτι άλλο – με πολλά άλλα.

Συγχωρώντας συγχωρείς τον εαυτό σου, φιλιώνεις μαζί του. Ο αποδέκτης είναι μόνο κάποιος που δεν θέλεις μέσα σου να κουβαλάς. Με τη συγχώρεση τον διαγράφεις, τον σβήνεις, ανοίγεις και καθαρίζεις το χώρο σου που γέμισε εικόνες που δεν είναι αγίων, ανοίγεις το χώρο να δεχθεί υποθέσεις που δεν είναι τρωκτικά.

Τα τρωκτικά της ψυχής απ’ το βλέμμα σου τρώνε, τρέφονται απ’ το γαλάζιο του ουρανού, καταβροχθίζουν την ορατότητα και λυμαίνονται το λευκό. Είναι το γείσο του προσώπου. Όλα μαζί φτιάχνουν μια σκιά προστασίας απ’ τον ήλιο – αλλιώς τη λένε κατάρα.

Θέλησα την αλαφριά διάθεση, την έκανα σημαία. Θέλησα να περπατώ στους αιθέρες με τη φαντασία, δίχως να έχει διαφορά με την πραγματικότητα. Πήρα το δρόμο που βγάζει στο σώμα κοντά, άνοιξα στο κέντρο του σκοταδιού μια οπή, από κει να διαφύγει το φως κι από κει να με πλησιάσει.

Δούλεψα εν μέσω καταστάσεων ανεξάρτητα του κόσμου, πλαγίως όλων των υποθέσεών του ακόμα και των δικών μου. Δούλεψα παράλληλα της ζωής μου. Ενώ ήμουν γινόμουν κατά επιθυμία, κατά γνώση και κατά θέληση.

Θέλησα να πιω νερό απ’ την πηγή, να καθρεφτιστεί η μορφή μου στα καθαρά νερά της. Έσκυψα πάνω της να ακούσω το τραγούδι μέσα απ’ τους θάμνους κι όσα την έκρυψαν. Συνέχισα να προχωρώ με την όσφρηση οσμιζόμενος κάτι που έχασα, καταθέτοντας θρήνο έναντι ζωής.

Τώρα, μετά από καιρό, αναρωτιέμαι αν πράγματι αξίζει η ζωή όλη αυτή τη φασαρία, όλους αυτούς τους εξαγνισμούς και τις δεήσεις, όλον ετούτο τον σιωπηλό αγώνα της, ετούτη τη τιτάνια κατά βάθος προσπάθεια που μπορεί καμιά φορά να ξεφεύγει από το πρόσωπο ως ένα αμυδρό χαμόγελο ή λίγη ένταση, κάποια υπερβολή ή έναν φευγαλέο θυμό, έναν λάθος έρωτα που όμως σωστά φέρθηκε, ή να σωπαίνει ως μια βαθιά λύπη και μελαγχολία·

Αν αξίζουν όλες αυτές οι νύχτες που κοιτάζει κανείς επίμονα το ταβάνι, προσπαθώντας να ανοίξει ένα παράθυρο στην οροφή, για να φτάσει μια στιγμή νωρίτερα σε έναν παράδεισο που του ξεφεύγει.

Κι η απάντηση που δίνω είναι, δεν είχα, δεν έχω κάτι καλύτερο να κάνω.

Εγώ είμαι, ή δεν είμαι το καλύτερό μου και το χειρότερο που θα μπορούσε στη ζωή με την γέννησή μου να μου συμβεί, δεν έχω ανταλλακτικό. Αν συνυπολογίσω και το περίπου γεγονός, πως έστω κι άθελά μου οπωσδήποτε ζω… μόνο με την απόφαση ενός ένστικτου… τότε ναι, βρίσκω νόημα και σημασία να κοιτάζω πίσω απ’ τη φλούδα ενός δέντρου τα οργανικά του στοιχεία.

Είμαι εδώ για να μάθω τι είμαι. Αλλιώς ούτε να πεθάνω θα μπορέσω, ούτε να ζω. Επίσης, ενδιάμεσα, είμαι εδώ για ένα πρωινό τσιγάρο, μια ρακί, έναν απογευματινό περίπατο, να χαίρομαι κάποια παιδιά που παίζουν στο πάρκο, να χαμογελώ μέσα απ’ το χαμόγελο ενός άλλου, και να φτιάχνω κάποιον να χαμογελάει με το χαμόγελό μου.

Επίσης είμαι εδώ για χίλια δύο μικρά όμως πολύ σημαντικά πράγματα και σίγουρα για να γράφω. Στο κάτω κάτω κι όλα να μου τα πάρεις, πάλι εγώ θα απομείνω.

Άνθρωποι φυγόπονοι χρειάζονται το χρηματικό κίνητρο για να κάνουν οτιδήποτε

Αυτό που επιθυμούμε να γίνει πραγματικότητα είναι η αύξηση της σχόλης, μιας κατηγορίας η οποία – ορθά νοούμενη – όχι μόνο δε συμπίπτει με την αδράνεια αλλά βρίσκεται σχεδόν στους αντίποδές της. Η σχόλη, με την πραγματική, λησμονημένη σχεδόν έννοια του όρου, συνιστά δραστηριότητα δίχως εξωτερική επιδίωξη, “σκοπιμότητα χωρίς σκοπό” κατά τον Kant. Ο γλύπτης που είναι απορροφημένος στην κοπή του μαρμάρου, ο δάσκαλος που επιδιώκει να μεταδώσει μια δύσκολη έννοια στους μαθητές του, ο μουσικός που παλεύει με μια παρτιτούρα, ο επιστήμονας που εξερευνά τα μυστήρια του χώρου και του χρόνου είναι άνθρωποι που επιδιώκουν κάτι άλλο πέραν του να κάνουν αυτό που γνωρίζουν να κάνουν καλά. Μπορεί οι προσπάθειές τους να τους αποφέρουν κάποιο εισόδημα, αλλά αυτό δεν αποτελεί το κίνητρό τους.

Σύμφωνα με τη δική μας θεώρηση, αυτοί μετέχουν της σχόλης και όχι του μόχθου. Πρόκειται, φυσικά, για εξιδανίκευση. Στον πραγματικό κόσμο, οι εξωτερικές ανταμοιβές, μεταξύ των οποίων και τα οικονομικά οφέλη, δεν μπορούν να εξαλειφθούν ποτέ εντελώς από το μυαλό των ανθρώπων. Παρ’ όλα αυτά, εφόσον η δράση προχωρά όχι από ανάγκη αλλά από κλίση, εφόσον είναι αυθόρμητη και όχι επιβεβλημένη και μηχανική, επιφέρει το τέλος του μόχθου και την έναρξη της σχόλης. Αυτό – και όχι η αδράνεια – είναι το ιδανικό μας. Ο πολιτισμός μας, με τη φαντασιωτική ένδεια που τον διακρίνει, πιστεύει ότι σε κάθε έκφανση δημιουργικότητας και καινοτομίας – σε αντιδιαστολή με το είδος εκείνο που στοχεύει στη βελτίωση των οικονομικών διαδικασιών – οφείλει να έχει ως γνώμονα το χρήμα.

“Ωραία όλα αυτά” θα μπορούσε να αντιτείνει ένας επικριτής μας, “αλλά μάλλον μοιάζει εντελώς απίθανο η μείωση της εξωγενώς παρακινούμενης δραστηριότητας να οδηγήσει σε αύξηση της σχόλης, με τη μεγαλόπνοη έννοια που αποδίδετε στον όρο. Άνθρωποι φυγόπονοι όπως εμείς χρειάζονται το χρηματικό κίνητρο για να κάνουν οτιδήποτε. Χωρίς το χρήμα, η τεμπελιά – που μας χαρακτηρίζει εκ φύσεως – έρχεται στην επιφάνεια, οδηγώντας μας όχι στο ευ ζην, αλλά στην πλήξη , τη νεύρωση και τον αλκοολισμό. Διαβάστε μερικά ρωσικά μυθιστορήματα και θα δείτε τι εννοώ.”

Σε μια τέτοια ένσταση δεν μπορούμε παρά να αντιπαραθέσουμε μια δήλωση πίστης. Καθώς ποτέ δεν έχει επιχειρηθεί η μείωση της εργασίας σε τόσο ευρεία βάση, δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα τις πιθανές συνέπειες. Δεν μπορούμε όμως να πιστέψουμε ότι αυτές θα ήταν τόσο ολέθριες όσο υποστηρίζει ο επικριτής μας, ειδάλλως το κύριο εγχείρημα του νεωτερικού ευρωπαϊκού πολιτισμού να βελτιώσει την ευημερία των ανθρώπων θα ήταν ανούσιο και μάταιο. Αν ο τελικός σκοπός της εργατικότητας είναι η οκνηρία, αν εργαζόμαστε και δημιουργούμε απλώς και μόνο για να μπορούν οι απόγονοί μας να παρακολουθούν ολημερίς τηλεόραση, τότε η πρόοδος στην ολότητά της δεν είναι, κατά τον Orwell, παρά “ένας ξέφρενος αγώνας για μια επιδίωξη που ευελπιστούμε και προσευχόμαστε να μην επιτευχθεί ποτέ”. Βρισκόμαστε στην παράδοξη κατάσταση να ωθούμε τον εαυτό μας συνεχώς σε νέα εγχειρήματα, όχι επειδή πιστεύουμε ότι αυτά αξίζουν τον κόπο, αλλά επειδή κάθε δραστηριότητα, όσο άσκοπη κι αν είναι, είναι καλύτερη από το τίποτα. Πρέπει να πιστέψουμε στη δυνατότητα της πραγματικής σχόλης – ειδάλλως θα βρεθούμε πράγματι σε απελπιστική κατάσταση.

Θα ήταν ελπιδοφόρο να δούμε τα πράγματα από μια διαφορετική συλλογιστική γραμμή. Η αντίληψη του ανθρώπου ως εκ γενετής τεμπέλη που ωθείται να δράσει μονάχα από την προοπτική του κέρδους χαρακτηρίζει αποκλειστικά τους νεότερους χρόνους. Οι οικονομολόγοι, ειδικότερα, βλέπουν τους ανθρώπους σαν υποζύγια τα οποία, για να κάνουν το παραμικρό, χρειάζονται το κίνητρο του καρότου ή του μαστιγίου. Ο William Stanley Jevons, πρωτοπόρος της νεότερης οικονομικής θεωρίας, ορίζει το ανθρώπινο πρόβλημα ως το “να ικανοποιήσουμε τις επιθυμίες μας στο έπακρο με την ελάχιστη δυνατή προσπάθεια”. Στην αρχαιότητα η αντίληψη των πραγμάτων ήταν διαφορετική. Οι πολίτες της Αθήνας και της Ρώμης, αν και οικονομικά αντιπαραγωγικοί, ήταν ενεργοί στον υπέρτατο βαθμό – στην πολιτική, τον πόλεμο, τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία.

Γιατί να μην παραδειγματιστούμε από αυτούς και γιατί πρέπει να δουλεύουμε σαν γαϊδούρια; Φυσικά, οι Αθηναίοι και οι Ρωμαίοι πολίτες, είχαν εκπαιδευτεί από νεαρή ηλικία στη συνετή χρήση της σχόλης. Το εγχείρημα που έχουμε κατά νου συνεπάγεται ανάλογη εκπαιδευτική προσπάθεια. Δεν μπορούμε να περιμένουμε μια κοινωνία που έχει εκπαιδευτεί σε επιβεβλημένες και μηχανικές χρήσεις του χρόνου να γίνει εν μια νυκτί κοινωνία ελεύθερων ανθρώπων. Δεν πρέπει όμως να έχουμε καμιά αμφιβολία ότι το έργο αυτό είναι θεωρητικά εφικτό. Ο Bertrand Russell, σε ένα δοκίμιο που γράφτηκε δύο μόλις χρόνια μετά τις “Οικονομικές δυνατότητες”, προβαίνει σε μια πιο διεξοδική εικονογράφηση των προωθητικών αποτελεσμάτων της οικονομικής κρίσης και θέτει το ζήτημα με τη σαφήνεια που τον χαρακτηρίζει συνήθως:

Θα ισχυριστούν κάποιοι ότι, ενώ ο λιγοστός ελεύθερος χρόνος είναι ευχάριστος, οι άνθρωποι δεν θα ήξεραν πώς να γεμίσουν τις μέρες τους, αν εργάζονταν μονάχα τέσσερις από τις είκοσι τέσσερις ώρες. Στον όποιο βαθμό αυτό ισχύει στον σύγχρονο κόσμο, δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί μομφή προς τον πολιτισμό μας, και δεν θα μπορούσε να ισχύει σε καμιά προγενέστερη περίοδο. Κατά το παρελθόν οι άνθρωποι διέθεταν ακόμη την ικανότητα για ξεγνοιασιά και παιχνίδι, αυτή όμως έχει σε κάποιο βαθμό ανασταλεί από τη λατρεία της αποδοτικότητας… Οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες των αστικών πληθυσμών έχουν γίνει κατά βάση παθητικές: βλέπουν κινηματογραφικές ταινίες, παρακολουθούν ποδοσφαιρικούς αγώνες, ακούνε ραδιόφωνο και ούτω καθεξής. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ενεργητικότητά τους διοχετεύεται πλήρως στην εργασία, αν διέθεταν περισσότερο ελεύθερο χρόνο, θα ξανάβρισκαν ικανοποίηση σε δραστηριότητες στις οποίες θα λάμβαναν ενεργό μέρος.

Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε πως ο βασικός λόγος για τον οποίο πέφτουμε με τα μούτρα στη δουλειά – ως το μη χείρον βέλτιστον – είναι ακριβώς επειδή η σχόλη έχει χάσει το αληθινό νόημά της, της αυθόρμητης δραστηριότητας, και έχει εκφυλιστεί σε παθητική κατανάλωση. “ Πρέπει να δουλεύει κανείς” γράφει ο Baudelaire στο έργο του Journaux Intimes, “αν όχι από επιθυμία, τουλάχιστον από απελπισία. Γιατί, για να πούμε την αλήθεια, η εργασία είναι λιγότερο βαρετή από τη διασκέδαση”.

Ο ρόλος της Φιλοσοφίας και η άρρηκτη σύνδεσή της με την Επιστήμη

Ο Bertrand Russell κάποτε συνέκρινε τους κλάδους της ανθρώπινης γνώσης με μια αρχειοθήκη, όπου το υλικό με το οποίο ασχολούνταν οι φιλόσοφοι βρισκόταν στο ντουλάπι με την ένδειξη «Δεν Ξέρω». Μόλις μάθουμε αρκετά για ένα δεδομένο θέμα ώστε να μπορούμε να προσεγγίσουμε τα ερωτήματά του με συστηματικό τρόπο, τα περιεχόμενα μεταφέρονται σ’ ένα άλλο ντουλάπι με διαφορετική ένδειξη, είτε αυτή είναι «Φυσική» είτε «Ψυχολογία» είτε «Οικονομικά». Πρόκειται για μια δίκαιη περιγραφή της ιστορίας της φιλοσοφίας, από την οποία έχουν κατά καιρούς προκύψει νέοι κλάδοι, νέες επιστήμες. Εξηγεί επίσης την ψευδαίσθηση ότι η φιλοσοφία δεν πετυχαίνει ποτέ τίποτα. Οι φιλόσοφοι ποτέ δεν εισπράττουν αναγνώριση για τις επιτυχίες τους, γιατί, μόλις συντελεστεί πραγματική πρόοδος σ’ ένα θέμα, τους το παίρνουν από τα χέρια και το δίνουν στους καινούργιους κηδεμόνες τους. Ο Sir Ισαάκ Νεύτων έγραψε το Principia και ο Adam Smith το Ο Πλούτος των Εθνών με την ιδιότητά τους ως φιλοσόφων, αλλά σήμερα ο κόσμος τους θυμάται ως φυσικό και οικονομολόγο αντίστοιχα. Ο σύγχρονος στοχαστής Noam Chomsky περιγράφεται ως φιλόσοφος καθώς και ως ο θεμελιωτής της γλωσσολογίας, αλλά το πρώτο μισό του τίτλου του κάποια μέρα θα εκλείψει από τις εγκυκλοπαίδειες.

Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει στην πρόσφατη διαπίστωση ότι, από τη στιγμή που η φιλοσοφία φαίνεται να επιτυγχάνει όταν δημιουργεί νέες επιστήμες, το όλο αντικείμενο θα έπρεπε να γίνει επιστήμη. Το να απαιτούμε η σκέψη να γίνεται πάντα και μόνο σύμφωνα με αυστηρές επιστημονικές αρχές θα σήμαινε ότι με κάποια αντικείμενα – αυτά για τα οποία γνωρίζουμε λιγότερα – δεν θα ασχολούμασταν ποτέ, με αποτέλεσμα να μην αναπτύσσονται νέοι επιστημονικοί κλάδοι. Ωστόσο, το θέμα αφορά κάτι περισσότερο από το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να καλλιεργούνται οι ιδέες, καθώς αυτό προϋποθέτει ότι προορισμός κάθε χρήσιμης ερευνητικής μεθόδου είναι να γίνει επιστημονική μέθοδος. Η διαφορά ανάμεσα στη φιλοσοφία και την επιστήμη είναι συχνά θέμα συγχρονισμού παρά κατανομής αντικειμένων. Μερικές φορές η φιλοσοφία καταλήγει στην επιστήμη. Πολύ περιστασιακά επιλύει κάποιο πρόβλημα χωρίς να δημιουργεί έναν καινούργιο επιστημονικό κλάδο και, κάποιες φορές, αυτό συμβαίνει επειδή το πρόβλημα έχει διαλυθεί αντί να επιλυθεί.

Μπορεί ο οποιοσδήποτε να κατανοήσει σύνθετες φιλοσοφικές έννοιες;

Ο κόσμος φαντάζεται πως απαντήσεις μπορεί να συλλέξει ο καθένας, θαρρείς και είναι μήλα. Κάτι τέτοιο δεν είναι παρά ευσεβής πόθος. Κάποιες αλήθειες βρίσκονται στα χαμηλότερα κλαδιά, όπου μπορούμε εύκολα να τις πιάσουμε ενώ άλλες θα ήταν άπιαστες χωρίς την εφεύρεση της σκάλας. Παρόλο που είναι σκληρό να φανταζόμαστε τους φιλοσόφους παλιότερων γενεών – οι οποίοι συχνά ήταν μεγάλες ιδιοφυΐες – να δουλεύουν όλη τους τη ζωή χωρίς την ελπίδα πως κάποτε θα βρουν την αλήθεια, πολλοί απ’ αυτούς έκαναν αυτό ακριβώς. Ίσως αυτοί οι στοχαστές παρήγαν εσφαλμένες θεωρίες και ατελέσφορα επιχειρήματα επειδή δεν σκέφτονταν αρκετά ή προσεκτικά. Ωστόσο το πρόβλημα είναι πιο απλό: δεν διέθεταν τον κατάλληλο εξοπλισμό για να βρουν αυτό που έψαχναν, γιατί δεν υπήρχε τέτοιος εξοπλισμός.

Ο εξοπλισμός αυτός έχει πολλές μορφές: ένα συγκεκριμένο είδος επιχειρήματος ή ένα λογικό τέχνασμα, ένα μηχανικό βοήθημα όπως ένας σαρωτής εγκεφάλου ή μια φωτογραφία της Γης από το διάστημα. Όσο καλή κι αν είναι η όρασή μας, δεν επρόκειτο ποτέ να κατανοήσουμε τα αστέρια ή να καταλάβουμε ότι αυτές οι κουκκίδες φωτός στον νυχτερινό ουρανό είναι αυτό που σήμερα αντιλαμβανόμαστε ως αστέρια απλώς κοιτάζοντάς τα. Το τηλεσκόπιο, από την άλλη, έδωσε τη δυνατότητα ακόμα και σ’ αυτούς με σχετικά αδύνατη όραση να μπορούν να δουν τους πλανήτες. Αναμφίβολα υπάρχουν πολλά προβλήματα που σήμερα είναι άλυτα γιατί δεν διαθέτουμε τον εξοπλισμό που ενδέχεται να είναι διαθέσιμος στους απογόνους μας. Δεν είναι τόσο η επιστήμη που είναι σημαντική για την ανακάλυψη της αλήθειας, όσο η τεχνολογία με τη μία ή την άλλη μορφή. Εν μέρει, ο λόγος των παλιότερων αποτυχιών της φιλοσοφίας είναι ο ίδιος με τον λόγο για τον οποίο πέτυχαν οι πρώτες ιπτάμενες μηχανές και οι πρώτες προσπάθειες θεραπείας ασθενειών: δεν ήταν διαθέσιμα μέσα.
Μια άλλη συνηθισμένη οδός προσέγγισης του θέματος, την οποία ακολουθούν ο Wittgenstein και ο Gottfried Leibniz μεταξύ άλλων, ήταν οι μαθηματικές σπουδές. Ένα τέτοιο υπόβαθρο ενδεχομένως να προετοιμάζει κάποιον καλύτερα ν’ αποδεχτεί τις ιδιότυπες ανταμοιβές της φιλοσοφικής έρευνας και να έχει την ίδια στάση που εκφράζει ο φυσικός Richard Feynman:

«Έχω έναν φίλο που είναι καλλιτέχνης, και ενίοτε έχει απόψεις με τις οποίες δεν συμφωνώ απολύτως. Κρατάει ένα λουλούδι και λέει «Κοίτα τι όμορφο που είναι», και συμφωνώ. Και μετά λέει «Βλέπεις, εγώ ως καλλιτέχνης μπορώ να δω πόσο όμορφο είναι, αλλά εσύ, ως επιστήμονας, το αναλύεις και το μετατρέπεις σε ένα ανιαρό πράγμα». Θεωρώ πως είναι λιγάκι παλαβός. Κατ’ αρχάς, το είδος της ομορφιάς που βλέπει μπορούν να το δουν κι άλλοι άνθρωποι, κι εγώ επίσης, θέλω να πιστεύω, παρόλο που μπορεί να μην είμαι τόσο αισθητικά εκλεπτυσμένος όσο εκείνος. Μπορώ να εκτιμήσω την ομορφιά ενός λουλουδιού και την ίδια στιγμή βλέπω πολύ περισσότερα σχετικά με το λουλούδι απ’ ό,τι αυτός. Μπορώ να φανταστώ τα κύτταρά του, τις περίπλοκες διεργασίες μέσα του, που επίσης έχουν ομορφιά. Δεν είναι μόνο η ομορφιά σ’ αυτή τη διάσταση του ενός εκατοστού: υπάρχει ομορφιά και σε μια μικρότερη διάσταση, η εσωτερική δομή… οι διεργασίες επίσης. Το γεγονός ότι τα χρώματα στο λουλούδι εξελίσσονται, ώστε να προσελκύουν έντομα για να το γονιμοποιήσουν, είναι ενδιαφέρον – σημαίνει ότι τα έντομα μπορούν να δουν τα χρώματα. Και γεννά ένα ερώτημα: άραγε αυτή η αισθητική υπάρχει και στις χαμηλότερες μορφές; Ή γιατί είναι αισθητική; Υπάρχουν πάρα πολλά ενδιαφέροντα ερωτήματα που μόνο η επιστημονική γνώση μπορεί να προσθέσει στη χαρά και το μυστήριο και το δέος ενός λουλουδιού».

Η λεπτή και διαρκής χαρά είναι ακόμα πιο ερεθιστική και μεταδοτική

Οι αποχρώσεις του συναισθήματος της χαράς καλύπτουν ένα τεράστιο φάσμα. Νιώθουμε μια αόριστη χαρά κατά τη διάρκεια των γιορτών, όταν επισκεπτόμαστε έναν ιερό τόπο ή όταν κοιτάζουμε ένα κουτάβι. Νιώθουμε ευτυχισμένοι, όταν είμαστε ερωτευμένοι ή όταν νικά η ομάδα μας. Όπως συμβαίνει με όλα τα συναισθήματα, η χαρά μπορεί να είναι μικρή ή μεγάλη, παλιά ή νέα, κοινή ή ατομική, εξωτερική ή εσωτερική. Ακούμε πολλά για τις μεγάλες πηγές της χαράς: ένα δώρο, ένα βραβείο ή την επίτευξη ενός στόχου. Αναγνωρίζουμε τη βραχυπρόθεσμη αυτή ευτυχία και συγκίνηση και θέλουμε να τη μοιραστούμε με τους άλλους. Αλλά η λεπτή και διαρκής χαρά μπορεί να είναι ακόμα πιο ερεθιστική και μεταδοτική.

Η ενέργεια της χαράς

Ανιχνεύουμε την ενέργεια της χαράς στην περιέργεια, στην προσδοκία και τη συγκίνηση. Ανεξάρτητα από το αν υποστηρίζουμε την ομάδα μας, παίζουμε κάποιο παιχνίδι, απολαμβάνουμε ένα προϊόν ή αισθανόμαστε ευγνωμοσύνη για τα αγαθά που έχουμε, για έναν καλό γιατρό, ένα δάσκαλο χορού, ένα βιβλίο, μια ταινία, ένα μουσικό κομμάτι νιώθουμε μια ενέργεια που μας παρακινεί να μοιραστούμε τις πληροφορίες και τον ενθουσιασμό μας με τους άλλους.

Η χαρά είναι ένα πολύ δυνατό συναίσθημα το οποίο θέλουμε να ζούμε όσο πιο έντονα γίνεται. Όταν οι συνθήκες της ζωής μας αλλάζουν και οι συνηθισμένες πηγές ικανοποίησης και απόλαυσης εκλείπουν, επιθυμούμε να έχουμε πρόσβαση σε όσα μας κάνουν ευτυχισμένους. Είναι μάλιστα πιθανό να επιχειρήσουμε ν’ αποτρέψουμε τις αλλαγές. Όταν το κάνουμε αυτό, μπορεί να φτάσουμε στο σημείο ν’ αντισταθούμε στις αλλαγές που τελικά θα μας κά νουν πιο σοφούς, πιο ευχαριστημένους, πιο ευγνώμονες και πιο χαρούμενους.

Ζούμε τη ζωή μας πιστεύοντας ότι όσα κάνουμε θα μας χαρίσουν την ευτυχία, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα περιοριστούμε σε μια ζώνη ασφαλείας που είναι εντελώς νοσηρή. Ορισμένες φορές όσο περισσότερο πιέζουμε τα πράγματα τόσο λιγότερο ευτυχισμένοι γινόμαστε.

Η ενέργεια της χαράς είναι ένα ισχυρό κίνητρο που βρίσκεται πίσω από πολλές σημαντικές αποφάσεις μας.

ΤΟ ΞΥΠΝΗΜΑ

Σε κάποια στιγμή της ζωής – μερικές φορές στα πρώτα μας χρόνια, άλλοτε όψιμα – είναι βέβαιο ότι όλοι μας θα ξυπνήσουμε και θα αντιληφθούμε τη θνητότητά μας. Είναι τόσο πολλά αυτά που την πυροδοτούν: μια ματιά στον καθρέφτη που δείχνει το σαγόνι μας να κρεμάει, τα μαλλιά μας ν’ ασπρίζουν, τους ώμους να καμπουριάζουν.

Η παρέλαση των γενεθλίων, ιδίως όσων αφορούν στρογγυλές δεκαετίες – πενήντα, εξήντα, εβδομήντα.

Η συνάντηση μ’ ένα φίλο που έχεις καιρό να τον δεις και σε σοκάρει το πόσο έχει γεράσει.

Όταν βλέπεις παλιές φωτογραφίες του εαυτού σου και των ανθρώπων που γέμιζαν την παιδική σου ηλικία κι είναι πια από καιρό νεκροί.

Μια συνάντηση με τον Κύριο Θάνατο σ’ ένα όνειρο.

Τι νιώθει κανείς, όταν έχει μια τέτοια εμπειρία; Και τι κάνει γι’ αυτό;

Βυθίζεται σε μια φρενιτιώδη δραστηριότητα, για να εξαντλήσει το άγχος και ν’ αποφύγει το θέμα;

Προσπαθεί ν’ απομακρύνει τις ρυτίδες με αισθητική χειρουργική ή να βάψει τα μαλλιά του;

Αποφασίζει να παραμείνει για μερικά χρόνια στην ηλικία των τριανταεννέα ετών;

Περισπά πολύ γρήγορα τον εαυτό του με τη δουλειά και τη ρουτίνα της καθημερινής ζωής;

Σβήνει από τη μνήμη του κάθε τέτοια εμπειρία;

Αγνοεί τα όνειρά του;

Σας προτρέπω να μη περισπάτε τον εαυτό σας.

Το αντίθετο, γευτείτε την αφύπνισή σας. Εκμεταλλευτείτε την.

Κάντε ένα σταμάτημα, καθώς κοιτάζετε τη φωτογραφία του νεότερου εαυτού σας. Αφήστε την έντονη στιγμή να σας κατακλύσει και παρατείνετέ τη λιγάκι. Γευτείτε και τη γλυκύτητά της μαζί με την πικρή της γεύση.

Μην ξεχνάτε το πλεονέκτημα που προσφέρει το να παραμείνετε εν επίγνωση του θανάτου, το ν’ αγκαλιάσετε τη σκιά του.

Μια τέτοια επίγνωση μπορεί ν’ αφομοιώσει το σκοτάδι με τη σπίθα σας για ζωή και να βελτιώσει τη ζωή σας, όσο ακόμα την έχετε.

Ο καλύτερος τρόπος για να εκτιμήσουμε τη ζωή, για ν’ αγαπήσουμε οτιδήποτε πολύ βαθιά, είναι να έχουμε επίγνωση ότι οι εμπειρίες αυτές είναι προορισμένες να χαθούν.

Έχω πολλές φορές εκπλαγεί ευχάριστα βλέποντας έναν ασθενή να κάνει ουσιαστικές θετικές αλλαγές πολύ αργά στη ζωή του, ακόμα και κοντά στον θάνατο.

Ποτέ δεν είναι πολύ αργά. Ποτέ δεν είμαστε πολύ γέροι για κάτι τέτοιο.

Ο ΔΙΑΣ, ΟΙ ΕΡΩΜΕΝΕΣ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ

Ο Δίας είχε πολλές ερωμένες, θνητές και αθάνατες, και μέσω αυτών έκανε πολλούς θεούς, θεές και ήρωες. Η Αθηνά, η θεά της σοφίας, ήταν κόρη του από τη θεά Μήτιδα. Λίγο πριν γεννηθεί, ο Δίας κατάπιε ολόκληρη τη θεά, αλλά λίγο αργότερα ένιωσε φοβερό πονοκέφαλο. Ο πόνος ήταν ανυπόφορος κι έτσι έβαλε τον Ήφαιστο να ανοίξει το κρανίο του προκειμένου να ανακουφιστεί. Όταν έγινε αυτό, μέσα από το κεφάλι του Δία ξεπήδησε μια πολεμίστρια παρθένα με πανοπλία και δόρυ. Ήταν η κόρη του, η Αθηνά. Από τη θεά Λητώ γέννησε το Ολύμπιο ζεύγος του Απόλλωνα και της Άρτεμης.

Ο Δίας ήταν επίσης πατέρας του θεού Διονύσου από τη θνητή Σεμέλη και της θεάς Ήβης από τη σύζυγό του, την Ήρα.

Ο Δίας έκανε τον Ηρακλή με την Αλκμήνη, μια θνητή που ήταν ήδη παντρεμένη – κάτι που δεν εμπόδισε τον Δία. – Στη συνέχεια ο Ηρακλής θα γινόταν μία από τις δημοφιλέστερες θεότητες των Ελλήνων. Η Ήρα ζήλευε παράφορα τον παράνομο απόγονο του Δία και έστειλε φίδια για να σκοτώσουν τον Ηρακλή όταν ήταν μωρό, αλλά εκείνος τα σκότωσε και τα δυο. Κατόπιν η Ήρα τρέλανε τον Ηρακλή, ο οποίος μέσα στην τρέλα του σκότωσε τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Ως τιμωρία για το έγκλημά του, αναγκάστηκε να φέρει σε πέρας 12 άθλους κι έτσι έγινε πασίγνωστος σε όλη την Ελλάδα. Κάποιοι από τους άθλους του ήταν ότι σκότωσε τον Λέοντα της Νεμέας και τη Λερναία Ύδρα, έπιασε τον Ερυμάνθιο Κάπρο και καθάρισε την Κόπρο του Αυγεία. Αργότερα ο Ηρακλής θα γινό ταν ημίθεος και θα ζούσε ανάμεσα στους θεούς στον Όλυμπο. Η νύμφη Καλλιστώ ήταν συνοδός της Άρτεμης, της παρθένας θεάς του κυνηγιού.

Ο Δίας την άφησε έγκυο και η Άρτεμη το ανακάλυψε. Προσπάθησε να τη σκοτώσει με τα βέλη της και ο Δίας μεταμόρφωσε την Καλλιστώ σε αρκούδα για να την προστατεύσει. Ενώ πέθαινε, η Καλλιστώ γέννησε τον γιο του Δία. Ο βασιλιάς των θεών έβαλε την Καλλιστώ στον ουρανό, δημιουργώντας τον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου. Η Ιώ ήταν άλλη μια νύμφη που τράβηξε την προσοχή του Δία, προκαλώντας την οργή της Ήρας. Ο Δίας τη μεταμόρφωσε σε αγελάδα, αλλά η Ήρα δεν ξεγελάστηκε και ζήτησε από τον ερωτύλο Δία να της τη δώσει, όπως και έγινε. Η Ήρα έδεσε την Ιώ σαν αγελάδα σε μια ελιά και έβαλε να τη φρουρεί ο Άργος, ένα τέρας με εκατό μάτια. Ο Δίας την απελευθέρωσε και όταν τελικά η Ιώ έφυγε για την Αίγυπτο τη μεταμόρφωσε ξανά σε γυναίκα. Θα γινόταν η πρόγονος των βασιλικών οίκων της Αιγύπτου, της Κρήτης, της Φοινίκης, της Θήβας και του Άργους.

Από τη θνητή Δανάη, ο Δίας έκανε τον Περσέα. Το μαντείο των Δελφών είχε προειδοποιήσει τον πατέρα της Δανάης, τον βασιλιά Ακρίσιο του Αργους, πως όταν ο γιος της Δανάης μεγάλωνε θα τον σκότωνε. Έτσι, έβαλε τη Δανάη και το βρέφος της σε ένα κιβώτιο και το έριξε στη θάλασσα. Αργότερα ο Περσέας θα αποκεφάλιζε τη Μέδουσα και θα έσωζε την πριγκίπισσα της Αιθιοπίας Αν δρομέδα από ένα τρομερό θαλάσσιο τέρας. Θα γινόταν επίσης η αιτία για τον θάνατο του Ακρίσιου, όπως είχε πει το μαντείο, πετώντας έναν δίσκο και σκοτώνοντας κατά λάθος τον ηλικιωμένο άνδρα.

Η Ευρώπη ήταν μια παρθένα από τη Φοινίκη και αδελφή του βασιλιά της Τύρου. Ο Δίας μεταμορφώθηκε σε λευκό ταύρο και πλησίασε τη νεαρή γυναίκα. Εκείνη μαγεύτηκε από το μεγαλόπρεπο και ευγενικό ζώο και το καβάλησε. Σύντομα ο ταύρος εφόρμησε προς τη θάλασσα με την έντρομη Ευρώπη να κρέμεται στη ράχη του, μέχρι που προσγειώθηκαν στην Κρήτη. Με την Ευρώπη ο Δίας γέννησε τον Μίνωα, που θα γινόταν ένας ισχυρός βασιλιάς.

Όμως ο Δίας δεν είχε μόνο γιους. Από τη Δήμητρα γέννησε την Περσεφόνη, που έμελλε να γίνει βασίλισσα του Άδη. Ένα από τα διασημότερα παιδιά του ήταν η Ελένη, η ομορφότερη θνητή όλου του κόσμου. Ήταν παντρεμένη με τον Μενέλαο της Σπάρτης, αλλά ο Πάρις, ο γιος του βασιλιά της Τροίας, κατάφερε να την κλέψει και να την πάει στην πατρίδα του. Ο Τρωικός Πόλεμος άρχισε με την προσπάθεια των Ελλήνων να την πάρουν πίσω.

Τα πουλιά και το κελάηδισμα τους βοηθούν την ψυχική υγεία

Το να βλέπεις ή να ακούς πουλιά βελτιώνει την ψυχική υγεία, σύμφωνα με επιστήμονες.

Η ίδια μελέτη- από ακαδημαϊκούς του King’s College London- διαπίστωσε επίσης ότι οι καθημερινές συναντήσεις με πτηνά βελτιώνουν τη διάθεση των ανθρώπων που πάσχουν από κατάθλιψη, αλλά και του γενικότερου πληθυσμού.

Τα ευρήματα δείχνουν πως οι επισκέψεις όπου υπάρχει πληθώρα πτηνών- όπως πάρκα ή κανάλια- θα μπορούσαν να συνταγογραφούνται από γιατρούς, για την αντιμετώπιση παθήσεων της ψυχικής υγείας, αναφέρουν οι ερευνητές.

Τα ευρήματά τους αναδεικνύουν επίσης την ανάγκη για καλύτερη προστασία του περιβάλλοντος και τη βελτίωση της βιοποικιλότητας και αστικές, προαστιακές και αγροτικές περιοχές, επεσήμαναν ακόμη οι επιστήμονες.

Η μελέτη έγινε με χρήση εφαρμογής, μέσω της οποίας οι 1.292 μετέχοντες- σε Ευρώπη, Κίνα και Αυστραλία- κλήθηκαν κατά διαστήματα να καταγράψουν πώς αισθάνονταν- μεταξύ άλλων εάν ήταν χαρούμενοι ή αγχωμένοι- εάν μπορούσαν να δουν δέντρα και να δουν ή να ακούσουν πουλιά.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν πως η μέση βαθμολογία της ψυχικής ευεξίας αυξάνονταν όταν έβλεπαν ή άκουγαν πτηνά. Κάτι που αφορούσε ακόμη και ανθρώπους που αποκάλυψαν πως είχαν διαγνωστεί με κατάθλιψη.

Αυτή η ευεργετική επίδραση είχε διάρκεια και πέρα από τη στιγμή που είδαν πουλιά, καθώς παρατηρήθηκαν υψηλότερα επίπεδα ψυχικής ευεξίας από μετέχοντες οι οποίοι την επόμενη φορά που κλήθηκαν να καταγράψουν τη διάθεσή τους δεν έβλεπαν ούτε άκουγαν πτηνά.

«Πρέπει να δημιουργήσουμε και να υποστηρίξουμε περιβάλλοντα- ιδιαίτερα αστικά- όπου τα πτηνά είναι ένα σταθερό χαρακτηριστικό. Για να έχεις έναν υγιή πληθυσμό πουλιών, χρειάζεσαι φυτά, δέντρα. Πρέπει να φροντίσουμε ολόκληρο το οικοσύστημα στις πόλεις μας», επεσήμανε ο Αντρέα Μετσέλι, καθηγητής πρώιμης παρέμβασης στην ψυχική υγεία του King’s College London

Η θετική επίδραση που έχουν οι συναντήσεις με πουλιά σε ανθρώπους με κατάθλιψη είναι σημαντική, τόνισε, επειδή «πολλές παρεμβάσεις που βοηθούν τους λεγόμενους υγιείς ανθρώπους δεν λειτουργούν για άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας».

«Ξέρουμε ότι η γυμναστική τους κάνει όλους να νιώθουν καλύτερα. Όμως, είναι απίστευτα δύσκολο να παρακινήσεις κάποιον με κατάθλιψη να γυμναστεί. Ενώ η επαφή με τα πτηνά είναι κάτι πιθανώς εφικτό», ανέφερε ως παράδειγμα.

Μυστηριώδεις ριπές ακτινοβολίας άφησαν ίχνη στα δέντρα του πλανήτη

Συμβαίνουν περίπου μια φορά στα 1.000 χρόνια, όταν η Γη δέχεται έναν ξαφνικό βομβαρδισμό ακτινοβολίας από το Διάστημα, έναν βομβαρδισμό τόσο ισχυρό ώστε αφήνει τα ίχνη του στους δακτυλίους των δέντρων.

Νέα μελέτη για αυτές τις αινιγματικές καταιγίδες ακτινοβολίας δείχνει τώρα να διαψεύδει την κρατούσα θεωρία για την προέλευσή τους, σύμφωνα με την οποία το φαινόμενο προέρχεται από «υπερεκλάμψεις» στην επιφάνεια του Ήλιου.

Το μυστήριο λοιπόν παραμένει άλυτο, και μάλιστα περιπλέκεται.

Το αναπάντητο πρόβλημα εμφανίστηκε το 2012, όταν ο ιάπωνας φυσικός Φούτσα Μιγιάκε ανίχνευσε ενδείξεις ριπών ακτινοβολίας σε δακτυλίους δέντρων που αντιστοιχούσαν στο έτος 774 μ.Χ.

Μελέτες που ακολούθησαν έδειξαν ότι τα τελευταία 10.000 χρόνια η Γη έχει ζήσει αρκετά τέτοια «συμβάντα Μιγιάκε», όπως το 993 μ.Χ. και το 663 π.Χ.

«Αυτές οι τεράστιες ριπές ακτινοβολίας, γνωστές ως συμβάντα Μιγιάκε, συμβαίνουν περίπου κάθε χίλια χρόνια, παραμένει όμως ασαφές πού οφείλονται» λέει ο δρ Μπένζαμιν Πόουπ του Πανεπιστημίου του Κουίνσλαντ, επικεφαλής της μελέτης που δημοσιεύεται στο Proceedings of the Royal Society A.

«Πρέπει να μάθουμε περισσότερα για αυτό το φαινόμενο, αφού αν κάτι τέτοιο συνέβαινε σήμερα θα κατέστρεφε δορυφόρους, καλώδια του Διαδικτύου, γραμμές ηλεκτροδότησης και μετασχηματιστές. Οι επιπτώσεις στις παγκόσμιες υποδομές θα ήταν ασύλληπτες».

Ο Πόουπ και οι συνεργάτες του αναζήτησαν απαντήσεις στους κορμούς αρχαίων δέντρων, οι οποίοι συνήθως αποκτούν έναν νέο δακτύλιο ανάπτυξης κάθε έτος.

«Δεδομένου ότι μπορείς να μετρήσεις τους δακτυλίους ενός δέντρου για να προσδιορίσεις την ηλικία του, μπορείς επίσης να εξετάσεις ιστορικά κοσμικά συμβάντα που πηγαίνουν πίσω χιλιάδες χρόνια» εξηγεί ο Τσινγκιάν Τσανγκ του Πανεπιστημίου του Κουίνσλαντ, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Τα δέντρα απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα για να χτίσουν τον κορμό τους. Όταν σωματίδια υψηλής ενέργειας φτάσουν από το Διάστημα στη γήινη ατμόσφαιρα μπορούν να μετατρέψουν άτομα αζώτου σε άτομα άνθρακα-14, ένα ραδιενεργό ισότοπο του άνθρακα, το οποίο απορροφάται από τα φυτά και ενσωματώνεται στους ιστούς τους. Ο άνθρακας-14 μεταστοιχειώνεται και πάλι σε άζωτο με έναν αργό αλλά σταθερό ρυθμό, κάτι που επιτρέπει την ακριβή χρονολόγηση των δειγμάτων.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα μαθηματικό μοντέλο του παγκόσμιου κύκλου του άνθρακα για να εκτιμήσουν ποιες μπορεί να ήταν οι ποσότητες άνθρακα-14 που σχηματίστηκαν στην ατμόσφαιρα σε κάθε συμβάν Μιγιάκε.

Μέχρι σήμερα, η κρατούσα θεωρία ήθελε αυτά τα συμβάντα να προέρχονται από «υπερεκλάμψεις», εκρήξεις ακτινοβολίας στην επιφάνεια του Ήλιου που ενίοτε επηρεάζουν τη Γη.

Η ανάλυση όμως έδειξε ότι τα συμβάντα Μιγιάκα δεν συνδέονται με τις ηλιακές κηλίδες ούτε με τον 11ετή κύκλο αυξομείωσης της ηλιακής δραστηριότητας.

Επιπλέον, τα δέντρα που βρίσκονταν πιο κοντά στους πόλους της Γης δεν βρέθηκαν να περιέχουν περισσότερο άνθρακα-14, όπως θα περίμενε κανείς αν το φαινόμενο αντιστοιχούσε σε ηλιακά σωματίδια, τα οποία τείνουν να κινούνται προς τους πόλους λόγω του γήινου μαγνητικού πεδίου.

Ακόμα, η μελέτη διαπιστώνει ότι τουλάχιστον δύο συμβάντα Μιγιάκε διήρκεσαν δύο ολόκληρα χρόνια, κάτι που δεν θα αναμενόταν στην περίπτωση των ηλιακών εκλάμψεων, οι οποίες έχουν σύντομη διάρκεια.

Οι ερευνητές υποψιάζονται ότι τα συμβάντα Μιγιάκε σχετίζονται με κάποιο άλλο φαινόμενο στον Ήλιο, αν και δεν μπορούν να διαψεύσουν άλλες θεωρίες που έχουν προταθεί, όπως εκρήξεις σουπερνόβα, εκλάμψεις ακτίνων γάμμα ή εκρήξεις μαγνητικών άστρων νετρονίων.

Σε κάθε περίπτωση, η ερευνητική ομάδα τονίζει ότι το φαινόμενο χρήζει περαιτέρω μελέτης.

Όπως λέει ο δρ Πόουπ, «σύμφωνα με τα διαθέσιμα δεδομένα, υπάρχει πιθανότητα γύρω στο 1% να δούμε ένα συμβάν Μιγάκε εντός της επόμενης δεκαετίας».

«Δεν γνωρίζουμε όμως πώς να το προβλέψουμε ή τι βλάβες μπορεί να προκαλέσει».

«Οι πιθανότητες πάντως είναι αρκετά ανησυχητικές».

Ψυχή σημαίνει Ψύχος

Η ονομασία “Ψυχή” σχετίζεται ετυμολογικά με την λέξη “Ψύχος”

Ψυχή ονομάζεται η υποθετική άυλη ουσία, η οποία ενωμένη με το σώμα, αποτελεί το κύριο στοιχείο και την αιτία της ζωής.

Είναι η ζωή, το πνεύμα, που σε αντίθεση αλλά και σε συνδυασμό με το υλικό σώμα, ζωογονεί τον άνθρωπο ή για άλλους και οποιοδήποτε άλλο φυσικό ή ζωικό ον.

Φυσική

Οι Φυσικές Επιστήμες (Φυσική, Βιολογία) δεν δέχονται (ή τουλάχιστον, θεωρούν ότι δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμη και ούτε πρόκειται να ανακαλυφθεί) την οντότητα της ψυχής ως υπαρκτή.

Έρως και Ψυχή.

Η λέξη «ψυχή» (από το ρήμα «ψύχω», δηλ. «πνέω») κυριολεκτικά σημαίνει «πνοή», δηλαδή την ένδειξη της ζωής στο σώμα η οποία εκδηλώνεται μέσω της αναπνοής. Εντούτοις, από αρχαιοτάτων χρόνων ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει πολύ περισσότερα, ιδίως όσον αφορά τις νοητικές λειτουργίες του ανθρώπου και την μετά θάνατον ζωή, με ειδικά το τελευταίο να έχει κυριαρχήσει στην θρησκεία και την φιλοσοφία. Λόγω των πολλών απόψεων για τη θρησκευτικο-φιλοσοφική σημασία της «ψυχής», οι ορισμοί που υπάρχουν είναι τουλάχιστον δεκάδες, αλλά ωστόσο ο συνηθέστερος είναι αυτός που ορίζει την ψυχή ως την άυλη ουσία του ανθρώπου η οποία αποτελεί την έδρα της προσωπικότητάς του, επιζεί μετά τον θάνατο του σώματος, όντας η ίδια αθάνατη, και στην συνέχεια μεταβαίνει είτε σε κάποια άλλη κατάσταση είτε σε κάποιο άλλο σώμα.

Είναι γεγονός ότι αυτός ο συνήθης ορισμός βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην πλατωνική Ψυχολογία, δηλαδή μελέτη της ψυχής, η οποία, παρά τα κενά της, επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει τους στοχαστές, τους φιλοσόφους και τους θεολόγους.

Παρ’ όλα αυτά, οι απόψεις που εκτίθενται στα πλατωνικά έργα αποτελούν μια απόπειρα συστηματοποίησης και ανάπτυξης προϋπαρχουσών θεωριών, δεδομένου ότι τα ερωτήματα για τη φύση του ανθρώπου και τον θάνατο είναι πολύ παλαιότερα του Πλάτωνα και έχουν απασχολήσει όλους τους πολιτισμούς.

Προϊστορικοί Χρόνοι

Η ιδέα ότι υπάρχει ένα τμήμα που ζει μετά τον θάνατο του σώματος συμπεριλαμβάνεται στις αρχαιότερες εκδηλώσεις της θρησκευτικότητας του ανθρώπου. Μάλιστα, ο ανθρωπολόγος Sir Edward Burnett Tylor (1832-1917) υποστήριξε με τη θεωρία του ανιμισμού ότι οι προϊστορικές αντιλήψεις περί επιβίωσης ενός αόρατου μέρους του ανθρώπου κατά τον θάνατο υπήρξε η γενεσιουργός αιτία της ίδιας της θρησκείας. Για παράδειγμα, η τοποθέτηση στους τάφους προσωπικών αντικειμένων ήδη από την παλαιολιθική εποχή έχει ερμηνευτεί από τους επιστήμονες ως εξοπλισμός για το ταξίδι στον κόσμο των νεκρών.

Μεσοποταμία

Συγκεκριμένες αναφορές στην μετά θάνατον ζωή του ανθρώπου βρίσκουμε στην αρχαία Μεσοποταμία. Μαντικά κείμενα εκείνης της περιόδου αποκαλύπτουν την δοξασία ότι οι νεκροί θα μπορούσαν να εκδικηθούν τους ζωντανούς, προκαλώντας τους συμφορές. Ένας σοβαρός λόγος για κάτι τέτοιο θα ήταν να σκοτωθεί κάποιος προτού προλάβει να ολοκληρώσει την ζωή του, όπως με το να παντρευτεί. Οι αχρησιμοποίητες δυνάμεις του επρόκειτο τώρα να στραφούν κατά των ζωντανών. Επίσης, εθεωρείτο ότι για την μετάβαση των νεκρών στον κάτω κόσμο έπρεπε να γίνουν οι κατάλληλες τελετές ταφής. Σε αντίθετη περίπτωση, η ψυχή τους έμενε στον κόσμο των ζωντανών. Επίσης υπήρχε η πεποίθηση ότι στον κόσμο των νεκρών κυριαρχούν θεότητες και δαίμονες που επιφέρουν φρικτά βασανιστήρια σε όσους πηγαίνουν εκεί.

Αρχαία Αίγυπτος

Στην αρχαία Αίγυπτο, ήδη από την Προϊστορική Εποχή συνηθιζόταν να εναποτίθενται στους τάφους εργαλεία, όπλα, κοσμήματα, οικιακά σκεύη και τρόφιμα, σαν να επρόκειτο η ζωή του νεκρού να συνεχίσει κατά τον ίδιο τρόπο όπως και πριν.

Στην πραγματικότητα, ο “Νεκρικός Κόσμος” εθεωρείτο πανομοιότυπος με τον Κόσμο των Ζώντων, έχοντας μάλιστα ζώα και ποταμούς. Από την εποχή της Πρώτης Δυναστείας οι τάφοι είχαν έναν χώρο για προσφορά σπονδών και τροφής στον νεκρό καθώς και για επικοινωνία μαζί του. Εκεί βρισκόταν η Ka, η ψυχή του νεκρού, που λάμβανε τις προσφορές.

Η Βίβλος των Νεκρών, της Πέμπτης Δυναστείας, αναφέρει για πρώτη φορά ότι ο βασιλέας, εκτός από την Ka (=Ψυχή), έχει και μια άλλη οντότητα, την Ba (=Νούς), η οποία ίπταται ως ιέρακας, πηγαίνει στον ουρανό και γίνεται αστέρας. Εκεί ο βασιλέας ζει με τους Θεούς απολαμβάνοντας ευδαιμονία και δέχεται την λατρεία των ανθρώπων στους ναούς.

Αυτή η θεώρηση φαίνεται να είναι βαθιά επηρεασμένη από την σημιτική ιστορία του θεού Ταμμούζ, η οποία εμφανίζεται από τα πρώτα στάδια της αιγυπτιακής θρησκείας. Πολλούς αιώνες αργότερα παρόμοιες πεποιθήσεις με την εξυψωμένη Ba θα αρχίσουν να λέγονται και για τους κοινούς ανθρώπους.

Κίνα

Όπως και σε άλλα μέρη, έτσι και στην Κίνα οι απόψεις περί ψυχής ποικίλουν. Ένα κείμενο του 535 π.κ.ε. αναφέρει την ύπαρξη δύο ψυχών στον άνθρωπο, δοξασία που είναι επηρεασμένη από την θεωρία των αντίθετων αλλά και συμπληρωματικών δυνάμεων γιν και γιανγκ. Η κατώτερη ψυχή ονομάζεται πο, έρχεται σε ύπαρξη όταν αρχίζει η ζωή του ανθρώπου και σχετίζεται με τις σωματικές λειτουργίες και επιθυμίες. Η ανώτερη ψυχή ονομάζεται χουν, εμφανίζεται μετά την πο και είναι η έδρα της συνειδητότητας και της νόησης. Με τον θάνατο του σώματος, η κατώτερη επιστρέφει στην Γη και η ανώτερη στον Ουρανό. Εν τούτοις, ένας βίαιος θάνατος θα μπορούσε να κάνει την πο και τη χουν να μείνουν στον Κόσμο των ζωντανών για να πάρουν εκδίκηση.

Οι λαϊκές κινεζικές αντιλήψεις ήθελαν τις ψυχές να έχουν αξία ανάλογα με την κοινωνική θέση. Ενώ η ψυχή του βασιλέα μπορούσε να επικοινωνήσει με τον Ουρανό, οι ψυχές των απλών ανθρώπων μπορούσαν να έρθουν σε επαφή μόνο με τους προγόνους τους.

Στην έννοια της αθανασίας αναφέρεται ο Κομφούκιος, ο οποίος δίδαξε ότι αυτή μπορεί να κατακτηθεί μέσω της ηθικής υπεροχής, μέσω των σπουδαίων πολιτικών πράξεων ή μέσω της συγγραφής βιβλίων με αιώνια αξία.

Από την άλλη πλευρά, οι Ταοϊστές είχαν την πεποίθηση πως η αθανασία κατακτάται μέσω της εσωτερικής πνευματικής μεταμόρφωσης. Οι Κινέζοι πίστευαν επίσης στο κι, δηλαδή την ψυχή του κόσμου, από την οποία απορρέουν οι δυνάμεις γιν και γιανγκ.

Το κι διαπνέει τα πάντα στο Σύμπαν, και έτσι θα μπορούσαν να θεωρηθούν έμψυχα, εκτός από το άνθρωπο, τα ζώα και τα φυτά, ακόμη και οι πέτρες. Για τους Κινέζους όλη η Φύση είναι έμψυχη.

Αρχαία Ελλάδα

Η ελληνική λέξη «ψυχή» ακολούθησε δύο βασικές πορείες. Η πρώτη σχετίζεται με την χρήση της στον καθημερινό λόγο, όπου δηλώνει την «πνοή», την «φυσική ζωή», το «θάρρος» ή το «ήθος», και η δεύτερη αφορά τις ειδικές χρήσεις της στις θρησκευτικές δοξασίες και τις διάφορες φιλοσοφικές σχολές ως μια αόρατη—και για μερικούς άυλη ή και αθάνατη—ουσία που δίνει ζωή στο σώμα, το ελέγχει και για πολλούς επιζεί μετά τον θάνατο του σώματος, μεταβαίνοντας σε έναν τόπο δυστυχίας ή μακαριότητας ή, για άλλους, σε κάποιο διαφορετικό σώμα. Μολονότι πρέπει να διαχωριστούν αυτές οι δύο πορείες, καθώς και οι ειδικές σημασίες της λέξης όταν χρησιμοποιείται ως τεχνικός όρος από τους εκάστοτε φιλοσόφους, η κατωτέρω συνοπτική αναδρομή παρουσιάζει ορισμένα στοιχεία της αλληλεπίδρασης αυτών των δύο πορειών, που συνέβαλαν στην εξέλιξη του σημασιολογικού περιεχομένου της.

Όμηρος

Στην ελληνική γραμματεία η λέξη «ψυχή» πρωτοαπαντά στον Όμηρο και μάλιστα σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Αυτές σχετίζονται πάντα με τον άνθρωπο, όπου η «ψυχή» παρουσιάζεται είτε ως κάτι το οποίο κινδυνεύει να χάσει ο πολεμιστής στην μάχη είτε ως κάτι που μετά τον θάνατο του σώματος μεταβαίνει στον Άδη, δηλαδή τον Κάτω Κόσμο. Εκεί ονομάζεται επίσης «είδωλον» επειδή διατηρεί την μορφή και την προσωπικότητα του εκλιπόντος, αλλά βρίσκεται σε μια εξαιρετικά υποβιβασμένη κατάσταση. Μερικές ψυχές, ωστόσο, έχουν την τύχη να πάνε στα Ηλύσια Πεδία, απολαμβάνοντας αθανασία με τους Θεούς. Η ομηρική άποψη για τη μετά θάνατον ζωή φαίνεται να προέρχεται από τους μύθους της Μεσοποταμίας και διατηρείται στην λαϊκή θρησκεία των Ελλήνων επί πολλούς αιώνες, ακόμη και στην μετά κοινής εποχής, αν και φυσικά από τόπο σε τόπο και από εποχή σε εποχή εμφανίζονται διαφορές στις αντιλήψεις. Παράλληλα, όμως, αρχίζουν να αναπτύσσονται και να γίνονται δημοφιλείς και άλλες θεωρίες περί της ψυχής και της μετά θάνατον ζωής.

Προσωκρατικοί

Στα γραπτά κείμενα της προσωκρατικής εποχής (7ος – 5ο αι. π.κ.ε.) παρατηρείται η γενίκευση στην χρήση του όρου «ψυχή», η οποία από τότε χρησιμοποιείται ως συνώνυμη της «ζωής» ή, ακόμη γενικότερα, ως η κινητήρια δύναμη της φύσης. Ως εκ τούτου, έμψυχο χαρακτηρίζεται οτιδήποτε ζωντανό, και ο Θαλής θεωρεί τον μαγνήτη έμψυχο λόγω των ελκτικών του ιδιοτήτων. Σε παρόμοιο πλαίσιο, οι Ίωνες φιλόσοφοι γενικά βλέπουν τον κόσμο ως «έμψυχον και δαιμόνων πλήρη».—Βλ. στην Καθολική Εγκυκλοπαίδεια το λήμμα Υλοζωϊσμός.

Τον 5ο αι. στον καθημερινό λόγο η ψυχή επιπλέον σημαίνει την έδρα των σωματικών επιθυμιών, των συναισθημάτων και της νόησης. Παράλληλα αρκετοί, μεταξύ των οποίων ο Θουκυδίδης και ο Ιπποκράτης, χρησιμοποιούν τον εν λόγω όρο ή παράγωγά του για να δηλώσουν το θάρρος ή, γενικότερα, το ήθος του ανθρώπου. Ειδικά η τελευταία σημασιολογική προέκταση της «ψυχής» στον καθημερινό λόγο, που περιλαμβάνει και το έλλογο μέρος του ανθρώπου, εικάζεται ότι οφείλεται στην ορολογία των Πυθαγορείων.

Οι Ορφικοί και οι Πυθαγόρειοι, πιθανώς επηρεασμένοι από ανατολικές θρησκευτικές δοξασίες, πιστεύουν ότι η ψυχή είναι θεϊκή στη φύση της, ότι έχει φυλακιστεί στο σώμα και ότι μετενσαρκώνεται. Οι Ορφικοί υποστηρίζουν ότι η οριστική απελευθέρωση της ψυχής από τους κύκλους των μετενσαρκώσεων και η μόνιμη διαμονή της στα Ηλύσια Πεδία επιτυγχάνεται με τρεις ενάρετες ζωές. Αντιθέτως, οι ψυχές των αδίκων υφίστανται τιμωρίες και επιπλέον ενσαρκώσεις. Οι Πυθαγόρειοι διδάσκουν ότι η ηθική ζωή οδηγεί σε ανώτερες μετενσαρκώσεις, μέχρι να επιτευχθεί η ένωση με το θείον. Η αποχή των Ορφικών και των Πυθαγορείων από κρέας έχει ερμηνευτεί ως εκδήλωση σεβασμού προς τις μετενσαρκωμένες ψυχές.

Ο Παρμενίδης, που θεωρείται μαθητής των Πυθαγορείων Αμινίου και Διοχαίτου και ιδρυτής της Ελεατικής Σχολής, θεωρούσε ότι οι ψυχές προέρχονται από τον ουρανό.

Ο Ηράκλειτος τόνιζε ότι η ψυχή επηρεάζεται δυσμενώς από το ποτό, συσχετίζοντάς την έτσι στενά με το σώμα και γενικά με την ύλη, όπως και οι περισσότεροι σύγχρονοί του, αλλά τη θεωρεί λεπτή και αιθέρια.

Ο Εμπεδοκλής, επηρεασμένος από τους Ορφικούς και τους Πυθαγορείους, δίδασκε ότι οι αμαρτωλοί πρέπει να περιπλανηθούν επί 30.000 έτη στη «σπηλιά» της γης, περνώντας με αλλεπάλληλες μετενσαρκώσεις και από τα τέσσερα βασικά στοιχεία της φύσης (την φωτιά, τον αέρα, το νερό και την γη) με σκοπό να επιτευχθεί ο εξαγνισμός. Ο ίδιος πίστευε ότι σε προηγούμενες ζωές η ψυχή του βρέθηκε σε θάμνο, σε πτηνό και σε ιχθύ.

Σωκράτης και Πλάτων

Στον Φαίδωνα του Πλάτωνα[ ο Σωκράτης, ως γνήσιος φιλόσοφος, παρουσιάζεται να επιθυμεί να πεθάνει το σώμα του, ώστε να απελευθερωθεί η ψυχή του από τα απατηλά ερεθίσματα των υλικών αισθητηρίων και, έτσι, να κατακτήσει την πραγματική γνώση και σοφία. Εν τούτοις, αντιμετωπίζει τη δυσπιστία καθώς πολλοί αρνούνται τη μετά θάνατον επιβίωση της ψυχής. Για να υποστηρίξει ο Σωκράτης την αθανασία της ψυχής και τον έλλογο χαρακτήρα της, ότι δηλαδή αυτή είναι το «εγώ», η πραγματική έδρα της προσωπικότητας και της υπόστασης του ανθρώπου, εκθέτει τέσσερα επιχειρήματα.

Το πρώτο βασίζεται στην ήδη υπάρχουσα δοξασία της μετενσάρκωσης: αν η ψυχή έφθινε και πέθαινε ύστερα από έναν αριθμό μετενσαρκώσεων, τότε η ζωή θα έπρεπε να έχει εκλείψει από τον κόσμο. Αντιθέτως, η ζωή εξακολουθεί να υπάρχει και να κάνει τους κύκλους της μέσα στην φύση, και επομένως οι ψυχές είναι αθάνατες. Το δεύτερο επιχείρημα αντλείται από την ικανότητα που έχει ο άνθρωπος να αντιλαμβάνεται ιδέες και νοήματα χωρίς να εξαρτάται από τις αισθήσεις του: για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να φανταστεί έναν τέλειο κύκλο χωρίς να έχει δει ποτέ του κάτι τέτοιο στον υλικό κόσμο.

Τούτη η ικανότητα δείχνει ότι η ψυχή κατέχει γνώση από τον κόσμο των Ιδεών και, επομένως, προέρχεται από εκεί. Η συσχέτιση της ψυχής με τον κόσμο των Ιδεών είναι σημαντική και αυτό το δηλώνει ιδιαίτερα το τρίτο επιχείρημα: εφόσον η ψυχή είναι αόρατη, προφανώς συγγενεύει με τον κόσμο των Ιδεών: είναι απλή και ασύνθετη, αδιάλυτη και αιώνια, όπως είναι και οι Ιδέες. Τέλος, σύμφωνα με το τέταρτο επιχείρημα, εφόσον η ψυχή είναι αυτή που δίνει ζωή στο σώμα και ο χωρισμός ψυχής και σώματος σημαίνει θάνατος για το σώμα, άρα η ίδια διαθέτει αυτονομία ζωής.

Στο Συμπόσιο μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η άποψη πως, όταν η ψυχή πρόκειται να ενσαρκωθεί, χωρίζεται σε δύο τμήματα που εισέρχονται σε δύο διαφορετικά σώματα. Εντούτοις, τα δύο μέρη της ψυχής έλκονται μεταξύ τους, και έτσι εξηγείται το φαινόμενο του έρωτα. Στον Φαίδρο παρουσιάζεται η θεωρία ότι ο άνθρωπος έχει τρεις ψυχές: μία στο κεφάλι (έδρα της νόησης), μία στο στήθος (έδρα των συναισθημάτων) και μία στην κοιλιά (έδρα των σωματικών επιθυμιών).

Στην Πολιτεία, όμως, η προσέγγιση αλλάζει με σκοπό να ξεπεραστούν τα κενά των προηγούμενων θεωριών. Εκεί λοιπόν αναφέρεται ότι ο άνθρωπος έχει μία μόνο ψυχή αλλά τριμερή: τον νουν (νόηση), τον θυμόν (συναίσθημα) και το επιθυμητικόν (επιθυμία). Στον Τίμαιο, επιπρόσθετα, παρουσιάζεται η θεωρία της τριμερούς ψυχής εφαρμόζεται και στην ψυχή του κόσμου, και αυτή η τριάδα των ιδιοτήτων είναι που εξασφαλίζει την κίνηση στα ουράνια σώματα.

Αριστοτέλης

Για τον Αριστοτέλη η ψυχή αντιστοιχεί στις ιδιότητες που έχει ένα ζωντανό ον (μορφή ή εντελέχεια), είτε πρόκειται για φυτό είτε για ζώο είτε για άνθρωπο. Και όπως οι ιδιότητες ενός αντικειμένου οφείλουν την υπόστασή τους στο ίδιο το αντικείμενο, έτσι και η ψυχή οφείλει την υπόστασή της στο υλικό σώμα. Όταν λοιπόν αυτό πεθαίνει και διαλύεται, η ψυχή του εκμηδενίζεται. Για τον άνθρωπο η ψυχή του έχει πέντε «δυνάμεις», ή αλλιώς δυνατότητες: (1) το «θρεπτικόν», που σχετίζεται με την θρέψη του σώματος· (2) το «ορεκτικόν», δηλαδή την τάση για καθετί καλό· (3) το «αισθητικόν», την ικανότητα της πρόσληψης των πληροφοριών μέσω των αισθήσεων· το «κινητικόν», που εξασφαλίζει τις κινήσεις του σώματος και (5) το «διανοητικόν».

Στωικισμός

Οι Στωικοί πίστευαν ότι ολόκληρο το Σύμπαν έχει ως κινητήρια δύναμη το «Πνεύμα» και ότι η ψυχή αντιστοιχεί στο πνεύμα που διαπνέει το σώμα (είτε των ζώων είτε των ανθρώπων, όχι των φυτών) και το κάνει να λειτουργεί και να ζει. Στην περίπτωση των ανθρώπων, όμως, η ψυχή έχει περισσότερες λειτουργίες. Συγκεκριμένα, αποτελείται από οκτώ μέρη, το «ηγεμονικόν», δηλαδή τον λόγο, τις πέντε αισθήσεις και τις αναπαραγωγικές δυνάμεις.

Οι Στωικοί απέκλειαν την ιδέα της απόλυτης αθανασίας της ψυχής, εφόσον πίστευαν ότι κάποια στιγμή τα πάντα θα κατακαούν.

Μερικοί Στωικοί δεν το δέχονταν ούτε και αυτό, όπως ο Κλεάνθης και ο Χρύσιππος, υποστηρίζοντας ότι η ψυχή πεθαίνει μαζί με το σώμα.

Επικούρειοι

Οι Επικούρειοι δίδασκαν ότι η ψυχή αποτελείται από τα πιο λεπτά και πιο κινητικά άτομα του Σύμπαντος, λεπτότερα ακόμη και από αυτά του αέρα και του πυρός, και σε αυτό απέδιδαν τις λειτουργίες της σε σχέση με τη σκέψη και τις αισθήσεις. Κατ’ αυτούς, όταν τραυματίζεται το σώμα, μερικά άτομα της ψυχής διαρρέουν. Αν το ποσοστό τους είναι μεγάλο, τότε επέρχεται θάνατος του σώματος και όλα τα άτομα της ψυχής σκορπίζονται.

Νεοπλατωνισμός

Ο Πλωτίνος, αναπλάθοντας την πλατωνική διδασκαλία και προσδίδοντάς της έντονη θρησκευτική χροιά, επανέλαβε τις απόψεις περί άυλης ψυχής, συγγενούς με τον κόσμο των Ιδεών, η οποία έχει φυλακιστεί στο σώμα και υφίσταται μετενσαρκώσεις, το επίπεδο των οποίων μπορεί να αναβαθμιστεί ή να υποβαθμιστεί ανάλογα με το πώς διάγει κανείς την ζωή του. Ύστατος σκοπός η επανένωση της ατομικής ψυχής με την ψυχή του κόσμου, οπότε και η πρώτη χάνει την ατομικότητά της. Και πριν όμως από αυτό, ήδη κατά την διάρκεια του ένσαρκου βίου, η ψυχή μπορεί να αποζητήσει τον πνευματικό κόσμο μέσω του ασκητισμού και του στοχασμού, και τότε ίσως καταστεί δυνατόν να δει το θείο φως. Ως αρετή ορίζεται η προσέγγιση της ψυχής προς τον Θεό και ως κάλλος η επικράτησή της επί του σώματος και των επιθυμιών του. Οι απόψεις του Πλωτίνου περί της ψυχής είναι επηρεασμένες και από τον νεοπυθαγορισμό, δεδομένου ότι προτάσσει πως όσοι αγαπούν την μουσική, αυτοί στην επόμενη ζωή θα γίνουν ωδικά πτηνά, ενώ οι στοχαστικοί φιλόσοφοι θα μεταμορφωθούν σε αετούς.

Ιουδαϊσμός

Όταν οι Εβδομήκοντα μετέφρασαν τις Εβραϊκές Γραφές, χρησιμοποίησαν συστηματικά τον όρο «ψυχή» για να αποδώσουν τη λέξη «νέφες» (נפש). «Νέφες» στην κυριολεξία σημαίνει το «ον που αναπνέει», και γι’ αυτό συνήθως δηλώνει είτε ένα ζώο είτε τον ίδιο τον άνθρωπο. Αρκετές φορές αυτός ο όρος σημαίνει επίσης την ζωή που απολαμβάνει το ον που αναπνέει. Με αυτά και με άλλα στοιχεία, οι λόγιοι σήμερα ομοφωνούν ότι, σε αντίθεση με πολλούς άλλους πολιτισμούς, αρχικά οι Εβραίοι έβλεπαν τον άνθρωπο ως ολότητα και μάλιστα υλικής υπόστασης. Κατά την ελληνιστική περίοδο, ωστόσο, εμφανίζεται η διχοτόμηση του ανθρώπου σε άυλη ψυχή και υλικό σώμα, γεγονός που οφείλεται στην επίδραση του ελληνισμού, και ιδιαίτερα του πλατωνισμού.

Συνδυάζοντας τον πλατωνισμό με τις Εβραϊκές Γραφές, ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς διδάσκει την προΰπαρξη της τριμερούς ψυχής και τη φυλάκισή της στο υλικό σώμα λόγω της αμαρτίας. Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, οι Φαρισαίοι πίστευαν στην ανάσταση των νεκρών, αλλά ο Ιώσηπος μας πληροφορεί επιπρόσθετα ότι πίστευαν στην αθανασία της ψυχής και τη μετενσάρκωση. Στον αντίποδα, η ιερατική τάξη των Σαδδουκαίων, πιθανώς επηρεασμένη από τους Επικουρείους, θεωρούσε τον θάνατο ως το οριστικό και αμετάκλητο τέλος του ανθρώπου. Οι Σαδδουκαίοι έφυγαν από το προσκήνιο εξαιτίας της καταστροφής του Ναού της Ιερουσαλήμ το 70 μ.κ.ε. και έτσι στον Ιουδαϊσμό οι απόψεις των Φαρισαίων αποδείχθηκαν καταλυτικές.

Ως αποτέλεσμα, στο Ταλμούδ, που αποτελεί την καρδιά της διδασκαλίας του ραβινικού Ιουδαϊσμού, υφίσταται το δόγμα της προΰπαρξης της τριμερούς ψυχής—το σώμα ωστόσο δεν θεωρείται φυλακή της. Η αναβίωση του Αριστοτελισμού κατά τον Μεσαίωνα επηρέασε τον τότε Ιουδαϊσμό, με τον Μαϊμονίδη να εκφράζει απόψεις που θεωρήθηκαν ως άρνηση της αθανασίας της ψυχής, αλλά αυτή η τάση αποδείχτηκε πρόσκαιρη. Παράλληλα, ο μυστικιστικός Ιουδαϊσμός της Καμπάλα, που αποτελεί εξέλιξη των νεοπλατωνικών θεωριών, επανέλαβε την τριχοτόμηση της ψυχής σε «νέφες», «ρούαχ» και «νεσαμάχ». Η «νέφες» σχετίζεται με τις βιολογικές λειτουργίες, η «ρούαχ» («πνεύμα») με την ηθική καλλιέργεια και η «νεσαμάχ» («πνοή») με τη νόηση. Επίσης, η Καμπάλα διδάσκει την ύπαρξη αρσενικών και θηλυκών ψυχών που, πριν εισέλθουν στα σώματα, υπάρχουν σε ζεύγη. Οι διδασκαλίες της Καμπάλα διοχετεύθηκαν στον Χασιδισμό και εξακολουθούν μέχρι σήμερα να είναι αποδεκτές από πολλούς Εβραίους.

Χριστιανισμός

Στην Καινή Διαθήκη ο όρος «ψυχή» χρησιμοποιείται σχεδόν πάντα με το παλαιοδιαθηκικό σημασιολογικό περιεχόμενο της λέξης «νέφες» και η ανθρώπινη υπόσταση αντιμετωπίζεται γενικά με τον κλασικό εβραϊκό τρόπο. Οι περισσότεροι θεολόγοι ωστόσο υποστηρίζουν ότι υπάρχουν και ψήγματα της θεώρησης του ανθρώπου και ως ψυχοσωματικής ένωσης. Παράλληλα, εξέχουσα θέση μέσα στην Καινή Διαθήκη έχει η ανάσταση των νεκρών, δικαίων και αδίκων, η οποία περιγράφεται με πολύ περισσότερες λεπτομέρειες από ό,τι στην Παλαιά Διαθήκη, καθώς και η προοπτική της χορήγησης αθανασίας και αφθαρσίας σε μια ουράνια ζωή ως βραβείο για τους δίκαιους που μετέχουν στην Νέα Διαθήκη του Χριστού.

Οι Αποστολικοί Πατέρες δεν κάνουν αναλύσεις για την ψυχή, αλλά ωστόσο αναφέρονται με πεποίθηση στη μέλλουσα ανάσταση. Από την περίοδο των Απολογητών και μετά συναντούμε με σαφήνεια τον κλασικό ελληνικό δυισμό ψυχής και σώματος, άλλα οι Εκκλησιαστικοί Πατέρες δεν συμφωνούν πολλές φορές για τις ιδιότητες αυτών των δύο μερών και για τη μεταξύ τους σχέση. Σύμφωνα πάντως με τον Γεώργιο Φλωρόφσκυ, η γενική τάση μέχρι τα τέλη του 2ου αι. βρίσκεται σε αρμονία με την καινοδιαθηκική επίκτητη ή κατά χάριν αθανασία της ψυχής, η οποία χορηγείται με βάση τη θυσία και την ανάσταση του Χριστού.

Εν τούτοις, από τον 3ο αι., υπό την επίδραση του Μέσου Πλατωνισμού και κατόπιν του Νεοπλατωνισμού, με κύριους εκφραστές τον Ωριγένη, τον Γρηγόριο Νύσσης και τον Αυγουστίνο, αρχίζει να κυριαρχεί η ιδέα της εγγενούς αθανασίας, η οποία υποστηρίζεται με τα κλασικά επιχειρήματα ότι η ψυχή είναι απλή, ασύνθετη και αίτιο της ζωής και της κίνησης του σώματος.

Ο Ωριγένης μάλιστα, πηγαίνοντας ένα βήμα πιο πέρα, υποστηρίζει την προΰπαρξη της ψυχής, τον ξεπεσμό της στον υλικό κόσμο και ένα είδος μετενσάρκωσης κατά τη Δευτέρα Παρουσία. Οι διδασκαλίες του βρήκαν μεγάλους υποστηρικτές και μεγάλους αντιπάλους και, ύστερα από μια μακρά διαμάχη, καταδικάστηκαν στην Πέμπτη Οικουμενική Σύνοδο το 553 μ.κ.ε. Έτσι, οι περισσότερες χριστιανικές ομάδες, περιλαμβανομένων των Ορθοδόξων, των Ρωμαιοκαθολικών και των Προτεσταντών, θεωρούν ότι η ψυχή δημιουργείται από τον Θεό κατά την σύλληψη, επιζεί μετά θάνατον και, όταν γίνει η ανάσταση, θα επανενωθεί με το σώμα σε ένα αναδημιουργημένο σύμπαν.—ΔΕΣ: Εσχατολογία και ΕΔΩ

Σε επίπεδο θρησκευτικών ομάδων, εξαίρεση αποτελούν σήμερα οι Αντβεντιστές της Έβδομης Ημέρας και οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, οι οποίοι εκλαμβάνουν τον θάνατο ως την παύση της ενσυνείδητης υπόστασης του ανθρώπου και την ανάσταση ως την αποκατάστασή της. Παρόμοιες απόψεις έχει υιοθετήσει τις τελευταίες δεκαετίες ένας αυξανόμενος αριθμός Προτεσταντών θεολόγων.
Φυτολογία

Στην Εντομολογία ψυχές ονομάζονται τα διάφορα είδη από πεταλούδες.
----------------------
Υποσημειώσεις

σανσκρ. atma· λατ. anima· αγγλ. soul.
Βλ. Greek-English Lexicon by Liddell & Scott.
Βλ. The Catholic Encyclopedia, λήμμα Animism.
Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, που παρουσιάζεται στο έργο του Taylor Primitive Culture (1863), το γεγονός ότι οι ζωντανοί μπορούσαν να δουν στα όνειρά τους άτομα που είχαν πεθάνει εδραίωσε την πεποίθησή τους στη μετά θάνατον ζωή. Εν τούτοις, η Encyclopedia of Religion (Gale, λήμμα Soul) αναφέρει ότι τούτη η θεωρία δεν επιβεβαιώθηκε από τις μετέπειτα ιστορικές μελέτες.
Βλ. Britannica, λήμμα Death Rite.
Αυτή η ενότητα βασίζεται στο κεφάλαιο The Views of Life After Death, του βιβλίου The Religion of Babylonia and Assyria, του Morris Jastrow.
Encyclopedia of Religion, Gale, 2nd Edition, σελ. 8536.
Encyclopedia of Religion, Gale, 2nd Edition, σελ. 8536.
Αυτή η υποενότητα βασίζεται στο βιβλίο The Egyptian Conception of Immortality, του Αιγυπτιολόγου George Andrew Reisner.
Αυτή η υποενότητα βασίζεται στην αντίστοιχη της Encyclopedia of Religion, Gale, 2nd Ed., λήμμα Soul.
Αυτή η ενότητα βασίζεται κυρίως στο λήμμα Ancient Theories of Soul της Stanford Encyclopedia of Philosophy, όπου μπορεί να βρεθεί και πλούσια βιβλιογραφία. Οι υποσημειώσεις αφορούν σε πληροφορίες που βασίζονται και σε άλλες πηγές.
Βλ. Britannica, λήμμα Elysium.
Encyclopedia of Religion, Gale, σελ. 3724.

Λεξικό του αρχαίου κόσμου, Εκδόσεις Δομή Α.Ε., τόμ. 6, σελ. 2354, λήμμα Ψυχή.
Βλ. για παράδειγμα τα σχόλια του Τερτυλλιανού στο δοκίμιό του De anima.
Διογένης Λαέρτιος, 10.27.
Εκείνη την εποχή αρχίζει να χρησιμοποιείται το ουσιαστικό «εύψυχος», δηλ. θαρραλέος, και το ρήμα «λιποψυχώ», δηλ. «χάνω το θάρρος μου».
Βλ. Ξενοφάνους απόσπασμα 7.
Britannica, λήμμα Mystery Religion: Orphic.
Britannica, λήμμα Pythagoreanism: Religion and Ethics.
Britannica, λήμμα Mystery Religion: Orphic.
Διογένους Λαερτίου, Βίοι φιλοσόφων 9.21-23.
Britannica, λήμμα Eleatisism.
Παγκόσμιος ιστορία της φιλοσοφίας, του Emile Brehier, σ. 51.
«Ξηρή ψυχή σοφωτάτη», Fragmenta, 118.2• βλ. Παγκόσμιος ιστορία της φιλοσοφίας, σ. 51.

Παγκόσμιος ιστορία της φιλοσοφίας, σ. 55.
Ο Εμπεδοκλής τις περισσότερες φορές χρησιμοποιεί τη λέξη «δαίμων» παρά «ψυχή». Βλ. τα συγγράμματά του Περί φύσεως και Καθαρμοί.
Η πατρότητα των θεωριών στα γραπτά του Πλάτωνα αμφισβητείται ως προς το αν είναι του ιδίου ή του Σωκράτη, όπως παρουσιάζεται. Γενικότερα όμως φαίνεται να υπάρχουν επιρροές από τον Σωκράτη, τους Πυθαγορείους και τον Ηράκλειτο.—Britannica, λήμμα Plato: Formative Influences.
Φαίδων, 70α: «Τα δε περί της ψυχής πολλήν απιστίαν παρέχει τοις ανθρώποις μη, επειδαν απαλλαγη του σώματος, ουδαμού έτι η, αλλ’ εκείνῃ τη ημέρα διαφθείρηται τε και απολλύηται η αν ο άνθρωπος αποθνήσκη».

Στα συγγράμματα του Πλάτωνα εμφανίζεται η άποψη ότι όλος ο υλικός κόσμος έχει ως αρχέτυπο τον άυλο κόσμο των Ιδεών, όπου οι ιδέες είναι οι αιώνιοι τύποι, τα αιώνια πρότυπα όλων ανεξαιρέτως των όντων.
Φαίδων, 105c.
The Catholic Encyclopedia, λήμμα Faculties of the Soul.
Britannica, Plato: The Later Dialogues.
Βλ. Το έργο Περί ψυχής του Αριστοτέλη.
Routledge Encyclopedia of Philosophy, λήμμα Nature and Immortality of the Soul.
The Catholic Encyclopedia, λήμμα Soul.
Παγκόσμιος ιστορία του πολιτισμού, Γουίλ Ντουράντ, Εκδοσεις Αφοί Συρόπουλοι Ο.Ε., 1969, τόμ. Γ΄ σελ. 702, 703.
Brown, Driver & Briggs, Hendrickson Publishers, λήμμα Νέφες• The Complete Word Study Old Testament, AMG Publishers, 1998, λήμμα Νέφες• A Concise Dictionary of the Words in the Hebrew Bible by James Strong, AMG Publishers, 1998, λήμμα Νέφες• Λεξικό Βιβλικής Θεολογίας, Άρτος ζωής, λήμμα Ψυχή.
Επιπλέον σημασίες της λέξης «νέφες», αν και απαντούν λίγες φορές, είναι «επιθυμία» και «λαιμός».
International Standard Bible Encyclopedia, Hendrickson Publishers, 1943, λήμμα Soul.•Θρησκειολογικό Λεξικό, Ελληνικά Γράμματα, 2000, λήμμα Ψυχή
* Βλ. Σλαβ. Ενώχ 23:5• Σοφία Σολομώντος 8:19· 15:11.—The Jewish Encyclopedia, λήμμα Immortality of the soul.

Britannica, λήμματα Soul και Judaism: The Jewish Tradion: «Στις περιοχές της αρχαίας ιουδαϊκής κοινότητας που επηρεάστηκαν βαθιά από τις ελληνικές φιλοσοφικές ιδέες, παρουσιαζόταν μια δυιστική ερμηνεία για τον άνθρωπο […] Μια προσεκτική εξέταση του κειμένου της Βίβλου, ιδιαίτερα σε σχέση με τις λέξεις “νέφες”, “νεσαμά” και “ρούαχ”, οι οποίες σε πολλά έργα μεταφράζονται ως «ψυχή» και «πνεύμα», δείχνει ότι αυτές δεν πρέπει να κατανοηθούν ως το ψυχικό μέρος μιας ψυχοσωματικής σύνθεσης. Ο άνθρωπος δεν είχε “νέφες” άλλα αντιθέτως ήταν “νέφες”, όπως λέει το εδάφιο Γεν. 2:7: “… γουάγιεχί χα-αντάμ λε-νέφες χαγιά” (“… και ο άνθρωπος έγινε ζωντανό ον”). Ενώ αυτή η κατανόηση κυριαρχούσε στη βιβλική σκέψη, στην αποκαλυπτική γραμματεία (2ος αι. Π.Κ.Χ.-2ος αι. Κ.Χ.) ο όρος “νέφες” άρχισε να θεωρείται ως μια ξεχωριστή ψυχική οντότητα που υπάρχει εκτός από το σώμα».

Πράξεις των Αποστόλων 2:28
Πόλεμοι των Ιουδαίων, Βιβλίο II, κεφ. VIII, παρ. 14
Hellenism, Norman Bentwich, The Jewish Publication Society of America, 1919, σελ. 103, 104.
Παγκόσμιος ιστορία του πολιτισμού, τόμ. Γ΄, Γουίλ Ντουράντ, σελ. 634.
The Jewish Encyclopedia, λήμμα Μoses Ben Maimon
Βλ. Ο άνθρωπος σε αναζήτηση του Θεού, Β. & Φ. Εταιρία Σκοπιά, σελ. 223, 226.

Βλ. New Bible Dictionary, λήμμα Soul· Baker—Theological Dictionary of the Bible, Baker, 2000, λήμμα Soul· Λεξικό Βιβλικής Θεολογίας, Άρτος ζωής, 1980, λήμμα Ψυχή· International Standard Bible Encyclopedia, Hendrickson Publishers, 1943, λήμμα Soul. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα απαντούν στα εδάφια: Ματθαίος 26:38· Μάρκος 3:4· Λουκάς 12:19, 20· Ιωάννης 10:11· 12:25· Πράξεις 3:23· 1 Κορινθίους 15:45· Αποκάλυψη 16:3.
Βλ. Ματθαίος 6:25· 10:28· 1 Θεσσαλονικείς 5:23. Αυτές οι περιπτώσεις για ορισμένους μελετητές σημαίνουν απόκλιση από την κλασική βιβλική ψυχολογία λόγω της επίδρασης του ελληνισμού, για άλλους νέα αποκάλυψη του Θεού ενώ μερικοί πιστεύουν ότι τα συμφραζόμενα των εδαφίων τεκμηριώνουν πως δεν υπάρχει τέτοια απόκλιση.
Ιωάννης 11:25· Πράξεις 24:15· 1 Κορινθίους 15ο κεφ· Αποκάλυψη 20:12-15.
Ιωάννης 14:2· Ρωμαίους 2:6, 7· 1 Κορινθίους 9:25· 15:42-58· 2 Κορινθίους 5:1-10· 2 Τιμόθεο 4:8· 1 Πέτρου 1:3, 4· Αποκάλυψη 2:10.
Βλ. Ιστορία Δογμάτων, Κωνσταντίνος Σκουτέρης, 1998, Τόμ. 1, σελ. 252-256.
Θέματα ορθοδόξου θεολογίας, Άρτος Ζωής, 1973, σελ. 91.
Encyclopedia Britannica, 2004, λήμμα Soul.
Εκκλησιαστική Ιστορία, Β. Στεφανίδης, 1959, σελ. 126, 127, υποσημείωση.

«Σύμφωνα με την διδασκαλία του Ωριγένους, οι ψυχές των ανθρώπων προχωρούν δια της καθάρσεως σε συμφιλίωση με τον Θεό. Άλλες ψυχές φθάνουν στην κάθαρση και την συμφιλίωση με τον Θεό από την παρούσα ζωή, άλλες όμως χρειάζονται περισσότερο χρόνο, γι’ αυτό και επανέρχονται εκ νέου στην ζωή, με άλλη σωματική μορφή. Έτσι, γίνεται λόγος για διαδοχικές μετενσαρκώσεις, έως ότου επιτευχθή η τελεία κάθαρση κάθε ψυχής, και ένωση με τον Θεό. Με αυτό το πνεύμα οι τιμωρίες των ασεβών και των δαιμόνων θα είναι πρόσκαιρες. Όταν όλες οι ψυχές καθαρθούν, τότε θα ηττηθή ο διάβολος, θα υποταγούν όλα στον Θεό και θα γίνη η αποκατάσταση των πάντων, θα ακολουθήση η ανάσταση των ανθρώπων με πνευματικά σώματα. Με αυτήν την άποψη όλα θα επανέλθουν στην αρχέγονη κατάσταση».—Η ζωή μετά τον θάνατο, Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιερόθεου.

Εκκλησιαστική ιστορία, Β. Στεφανίδης, σελ. 233, 235.
Συγκεκριμένα, στο “Συνοδικό της Ορθοδοξίας” καταδικάζονται όσοι πιστεύουν στην θεωρία περί της αποκαταστάσεως των πάντων και όλων των άλλων δοξασιών που συνδέονται με αυτήν. Λέγεται: “Τοις δεχομένοις και παραδιδούσι τα μάταια και ελληνικά ρήματα, ότι τε προΰπαρξίς εστι των ψυχών, και ουκ εκ του μη όντος τα πάντα εγένετο, και παρήχθησαν, ότι τέλος εστί της κολάσεως ή αποκατάστασις αύθις της κτίσεως, και των ανθρωπίνων πραγμάτων, και δια των τοιούτων λόγων την Βασιλείαν των Ουρανών λυομένην πάντως, και παράγουσαν εισάγουσιν, ήν αιωνίαν και ακατάλυτον αυτός τε ο Χριστός και Θεός ημών εδίδαξε, παρέδοτο, και δια πάσης της Παλαιάς και Νέας Γραφής ημείς παρελάβομεν, ότι και Κόλασις ατελεύτητος, και η Βασιλεία αΐδιος, δια των τοιούτων λόγων εαυτούς τε απολλύουσι, και ετέροις αιωνίας καταδίκης προξένοις γινομένοις, Ανάθεμα”.

Ο καθηγητής θεολογίας Ιωάννης Ζηζιούλας σχολιάζει: «Η ιδέα της αθανασίας της ψυχής, αν και δεν είναι χριστιανικής προελεύσεως, πέρασε μέσα στην παράδοση της Εκκλησίας μας, διαποτίζοντας και αυτήν την υμνογραφία μας. Κανείς δεν μπορεί να την αρνηθεί, χωρίς να βρεθεί έξω από το κλίμα της ίδιας της λατρείας της Εκκλησίας… Η Εκκλησία δεν δέχθηκε την πλατωνική αυτή ιδέα χωρίς όρους και προϋποθέσεις. Οι προϋποθέσεις αυτές περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τρία βασικά πράγματα. Το ένα είναι ότι οι ψυχές δεν είναι αιώνιες, αλλά κτιστές. Το άλλο ότι η ψυχή επ’ ουδενί λόγω πρέπει να ταυτισθεί με τον άνθρωπο (η ψυχή του ανθρώπου δεν είναι ο άνθρωπος. Άλλο ψυχή και άλλο άνθρωπος, ο οποίος είναι ψυχοσωματική οντότητα). Και το τρίτο (το σπουδαιότατο) είναι ότι η αθανασία του ανθρώπου δεν στηρίζεται στην αθανασία της ψυχής, αλλά στην “Ανάσταση του Χριστού” και στην μελλοντική ανάσταση των σωμάτων».— Σύναξη, τεύχος 6, σελ. 81-82.
Βλ. The Catholic Encycopedia, λήμμα Soul.
Βλ. την Ομολογία Πίστεως του Westminster.
Βλ. Το «Σύμβολο της Πίστεως» - Μια συνοπτική παρουσίαση και σχολιασμός της χριστιανικής κοσμοθεωρίας

Τόσο οι Αντβεντιστές όσο και οι Μάρτυρες του Ιεχωβά θεωρείται ότι οφείλουν μεγάλο μέρος από τις θέσεις τους επί της ψυχής στην έρευνα του Τζορτζ Στορς (1796-1879) και του πρώην Βαπτιστή ιεροκήρυκα Χένρι Γκρου (1781-1862). (Διαγγελείς, Β. & Φ. Ε. Σκοπιά, 1992, σελ. 45) Βλ. τα δοκίμια του Τζορτζ Στορς και του Χένρι Γκρου περί ψυχής. Και πριν και μετά τον Χένρι Γκρου υπήρξαν αρκετοί άλλοι με παρόμοιες απόψεις μεταξύ των Καθολικών και των Προτεσταντών, όπως ο Γουίλιαμ Τίντέιλ, ο Μαρτίνος Λούθηρος κ.ά., ενώ ως βιβλική θέση τη δεχόταν ο Φρανς Ντέλιτζ. Για περισσότερες πληροφορίες με κατάλογο παραθεμάτων βλέπε την ιστοσελίδα με τίτλο The Champions of Conditional Immortality.