Σάββατο 5 Μαΐου 2018

ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἀγαμέμνων (281-319)

ΚΛ. Ἥφαιστος Ἴδης λαμπρὸν ἐκπέμπων σέλας.
φρυκτὸς δὲ φρυκτὸν δεῦρ᾽ ἀπ᾽ ἀγγάρου πυρὸς
ἔπεμπεν· Ἴδη μὲν πρὸς Ἑρμαῖον λέπας
Λήμνου· μέγαν δὲ πανὸν ἐκ νήσου τρίτον
285 Ἀθῷον αἶπος Ζηνὸς ἐξεδέξατο,
ὑπερτελής τε, πόντον ὥστε νωτίσαι
ἰχθῦς πορευτοῦ λαμπάδος πρὸς ἡδονήν,
πεύκη τὸ χρυσοφεγγές, ὥς τις ἥλιος,
σέλας παραγγείλασα Μακίστου σκοπαῖς·
290 ὁ δ᾽ οὔτι μέλλων οὐδ᾽ ἀφρασμόνως ὕπνῳ
νικώμενος παρῆκεν ἀγγέλου μέρος·
ἑκὰς δὲ φρυκτοῦ φῶς ἐπ᾽ Εὐρίπου ῥοὰς
Μεσσαπίου φύλαξι σημαίνει μολόν.
οἱ δ᾽ ἀντέλαμψαν καὶ παρήγγειλαν πρόσω
295 γραίας ἐρείκης θωμὸν ἅψαντες πυρί.
σθένουσα λαμπὰς δ᾽ οὐδέπω μαυρουμένη,
ὑπερθοροῦσα πεδίον Ἀσωποῦ, δίκην
φαιδρᾶς σελήνης, πρὸς Κιθαιρῶνος λέπας,
ἤγειρεν ἄλλην ἐκδοχὴν πομποῦ πυρός.
300 φάος δὲ τηλέπομπον οὐκ ἠναίνετο
φρουρά, πλέον καίουσα τῶν εἰρημένων,
λίμνην δ᾽ ὑπὲρ Γοργῶπιν ἔσκηψεν φάος,
ὄρος τ᾽ ἐπ᾽ Αἰγίπλαγκτον ἐξικνούμενον
ὤτρυνε θεσμὸν μὴ χατίζεσθαι πυρός.
305 πέμπουσι δ᾽ ἀνδαίοντες ἀφθόνῳ μένει
φλογὸς μέγαν πώγωνα, καὶ Σαρωνικοῦ
πορθμοῦ κάτοπτον πρῶν᾽ ὑπερβάλλειν πρόσω
φλέγουσαν· εἶτ᾽ ἔσκηψεν, εὖτ᾽ ἀφίκετο
Ἀραχναῖον αἶπος, ἀστυγείτονας σκοπάς·
310 κἄπειτ᾽ Ἀτρειδῶν ἐς τόδε σκήπτει στέγος
φάος τόδ᾽ οὐκ ἄπαππον Ἰδαίου πυρός.
τοιοίδε τοί μοι λαμπαδηφόρων νομοί,
ἄλλος παρ᾽ ἄλλου διαδοχαῖς πληρούμενοι·
νικᾷ δ᾽ ὁ πρῶτος καὶ τελευταῖος δραμών.
315 τέκμαρ τοιοῦτον σύμβολόν τε σοὶ λέγω
ἀνδρὸς παραγγείλαντος ἐκ Τροίας ἐμοί.
ΧΟ. θεοῖς μὲν αὖθις, ὦ γύναι, προσεύξομαι.
λόγους δ᾽ ἀκοῦσαι τούσδε κἀποθαυμάσαι
διηνεκῶς θέλοιμ᾽ ἂν ὡς λέγεις πάλιν.

***
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Ο Ήφαιστος! στέλλοντας τρανή λάμψη απ᾽ την Ίδα.
και επανωτές φωτιές αγγαρεμένες
ξεπροβοδούν ίσαμ᾽ εδώ τη φλόγα: η Ίδα
στον κάβο Ερμή της Λήμνου κι από κείθε τρίτη
η άγια τ᾽ Άθου κορφή το φως παραλαβαίνει.
Και ολότρανη, που πάνω απ᾽ του πελάου τη ράχη
να προσπηδήσει της φωτιάς της ταξιδεύτρας
η δύναμη, σα χρυσοφέγγισμα ήλιου η πεύκα
στις βίγλες του Μακίστου αγγάρεψε τη λάμψη.
290 Και κείνος όχι ανάμελος ούδ᾽ απ᾽ τον ύπνο
νικημένος ξαστόχησε το χρέος που είχε.
μα πέρα η φλόγα στου Εύριπου το ρέμα φτάνει
και στου Μεσσάπιου τους σκοπούς τα νέα φέρνει.
και τούτοι αντιφωτούν και τα ξεπροβοδίζουν
πιο μπρος, ανάβοντας ξερά τα ρείκια στοίβες.
Και πάντα ορθή και δίχως ν᾽ αδρανίζει η φλόγα,
τους κάμπους τ᾽ Ασωπού σα μελιχρό φεγγάρι
περνά και στις ψηλές κορφές του Κιθαιρώνα
φωλιά καινούρια η γοργοδρόμα η λάμψη στήνει·
300 και δεν αρνιέται η βίγλα κι απ᾽ το προσταγμένο
πιότερο ανάβοντας πιο πέρα να τη στείλει·
κι η φλόγα δρασκελώντας τη Γοργώπη λίμνη
και πέφτοντας στο Αιγίπλαγκτο μηνάει την τάξη
να μη αμελούνε της φωτιάς· κι ευτύς με ζήλο
γλώσσες φλογών σηκώνουν τέτοιες, που τον κάβο
να ξεπεράσουν του Σαρωνικού του κόλπου·
κι ορμά σαν κεραυνός κι ως εδώ φτάνει η λάμψη
στις βίγλες τις γειτονικές μας του Αραχναίου,
310 ως που σ᾽ αυτές χτυπά των Ατρειδών τις στέγες
το φως, που πρόπαππο έχει τη φωτιά της Ίδας.
Τέτοιους εγώ λαμπαδοφόρων έχω νόμους,
να παίρνει και να δίνει ο ένας με τον άλλο
κι ο πρώτος που έτρεξε νικά κι ο τελευταίος.
Αυτά σου λέω συνθήματα και τα σημάδια
πόχει απ᾽ την Τροία ο άντρας μου στείλει σε μένα.
ΧΟΡΟΣ
Έπειτα πάλι τους θεούς θα ευχαριστήσω,
βασίλισσα, μα τώρ᾽ αυτά που λες τα λόγια
θα ᾽θελ᾽ ακούοντας άπαυτα να μη χορταίνω.

ΤΑΦΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Οι αρχαίοι Έλληνες λατρεύουν, ορκίζονται και προσεύχονται σε θεούς και ήρωες. Τους τελευταίους τους αισθάνονται περισσότερο κοντά από τους θεούς, τους θεωρούν προστάτες και διαμεσολαβητές ανάμεσα στον κόσμο των θνητών και των θεών, γι' αυτό και αναπτύσσουν μαζί τους μια πιο στενή και προσωπική επαφή.

 Οι ήρωες είναι ανώτερα θεικά όντα, ανάμεσα στη φύση των ανθρώπων και των θεών. Η δικαιοσύνη του Διός δίνει ανώτερο κλήρο στην υπόσταση των όντων αυτών και τους κατατάσσει να ζουν στα όρια του Αιωνίου και της ιστορικής γραμμικότητας. Αυτά τα αθάνατα στη μνήμη και ισχυρά όντα, μεσολαβούν υπέρ των ανθρώπων συνδέοντας τον Ουρανό και τη Γη εφόσον η απόσταση μεταξύ θεών και ανθρώπων γεμίζει από την παρουσία τους. 

Η ζωή των ηρώων δεν είναι η ζωή των σκιών του Κάτω Κόσμου, είναι μια ζωή γεμάτη και λαμπερή στα Ηλύσια Πεδία. Εκεί είναι πιο δυνατοί, πιο φωτεινοί, ντυμένοι με τη δόξα και την αίγλη που τους προσέδωσε η δικαιοσύνη των θεών και οι τιμές των ανθρώπων.

Ο Ησίοδος, ήδη από τον 7ο αι. π.Χ. διέκρινε τις τάξεις -υποστάσεις των θεικών όντων και τις κατέταξε σε τέσσερις κατηγορίες.

"Τέταρτο γένος έπλασε ο Δίας, ο γιος του Κρόνου, επάνω στην πολύβλαστη τη γη, πιο δίκαιο και πιο ανδρείο, το θείο γένος των ηρώων που ονομάζονται ημίθεοι" (στίχοι 157-160). 

Στα έργα του, μετέδωσε την αντίληψη των συγχρόνων του, αποκαλώντας ημίθεους όλους τους πολεμιστές που έπεσαν στην Τροία, ή προ των τειχών των Θηβών. Ο ένδοξος κόσμος των ηρώων περιγράφεται γλαφυρά στα έπη του Ομήρου. Διογενείς βασιλείς που στις φλέβες τους ρέει θεϊκό αίμα , κρατούν σκήπτρο , διακρίνονται για τη φυσική τους ρώμη , την πνευματική τους ευστροφία, την αφοβία και την πολεμική τους ορμή , την υπέρτατη φρόνησή τους καθώς επίσης επιδεικνύουν μέγιστη επιδεξιότητα στο έργο τους.

Στα αττικά συμπόσια η πρώτη σπονδή γίνεται για τους θεούς και η δεύτερη για τους ήρωες, κυρίως αυτούς που μετά τον θάνατό τους θεοποιούνται, όπως ο Ηρακλής, οπότε και λατρεύονται, συνήθως στον τόπο της ταφής τους. Αυτό είναι ένα στοιχείο για την ξεχωριστή θέση που επιφυλάσσει η θρησκεία της πόλεως στους ήρωες, στους νεκρούς εκείνους που από τον τάφο τους δρουν ευεργετικά ή καταστρεπτικά.

Κάποτε ο τόπος ταφής τους μένει κρυφός, διότι από την ασφάλειά του εξαρτάται η σωτηρία της πόλεως. Μερικοί τάφοι ηρώων ήταν κενοτάφια στημένα εκεί όπου παλαιότερα ήταν τόποι χθόνιας λατρείας. Αυτό δείχνει ότι η λατρεία των ηρώων είναι στενά συνδεδεμένη με τη γη και τους νεκρούς, κάτι που προδηλώνεται είτε με την παρουσία φιδιού, είτε γιατί οι ήρωες στέκονται μπροστά από σπηλιά -είσοδο στον Κάτω Κόσμο και τόπο προσφορών προς τις χθόνιες θεότητες και τους νεκρούς-, είτε από το άλογο, μια και οι ήρωες παριστάνονται συχνά ως ιππείς. Το τυπικό της λατρείας θυμίζει αυτό των Χθόνιων θεοτήτων. Τους προσφέρονται θυσίες, όχι με το φως της ημέρας όπως στους Ολυμπίους, αλλά προς το βράδυ. Το θυσιαζόμενο είναι στραμμένο προς το μέρος της Δύση και ο βωμός είναι χαμηλός (Eσχάρα), πολύ λίγο ανυψωμένος από το έδαφος.

Όμως η λατρεία των ηρώων, δεν έχει μόνο θρησκευτική σημασία. Έχει και πολιτική, γιατί οι ήρωες συνενώνουν τα μέλη μιας ομάδας γύρω από τη λατρεία τους και λειτουργούν ως σύμβολα δόξας και προστασίας της κοινότητας. Σε ήρωα ανακηρύσσεται, λ.χ. ο ιδρυτής μιας αποικίας και ενταφιάζεται συνήθως στην Αγορά, το κέντρο της νέας αρχής, ενώ δεν λείπουν οι μεταφορές οστών από μία πόλη σε άλλη, ώστε να αυξηθεί το κύρος της πόλης που φιλοξενεί τον τάφο του νεκρού.

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΙΕΡΩΝ ΟΣΤΩΝ ~ ΧΡΗΣΜΟΙ & ΗΡΩΟΛΑΤΡΕΙΑ
Στην Αμφίπολη η λατρεία του Ρήσου η οποία θεσπίστηκε από τον 'Αγνωνα, αποτελούσε μία εύστροφη τακτική του οικιστή να ιδρύσει την επίσημη λατρεία και να φροντίσει για την ίδρυση ιερού. Για τον σκοπό αυτό διέταξε της μεταφοράς των οστών του ήρωα Ρήσου από την Τροία στην γενέτειρά του. Οι Θηβαίοι λένε πως ο Αίνος είχε ταφεί στον τόπο τους και πως ο Φίλιππος Β' μετά την νίκη του στη Χαιρώνεια(338 π.Χ.) και κατόπιν ονείρου, σήκωσε τα οστά του Αίνου και τα έφερε στη Μακεδονία.

Κατόπιν άλλων ονείρων ο Φίλιππος ξαναέστειλε τα οστά τού Αίνου στη Θήβα, αλλά με τον καιρό έχει εξαφανιστεί οτιδήποτε είχε στηθεί πάνω στον τάφο, καθώς και τα κατάλοιπα του τάφου που υπήρχαν εκεί.

Στον Ελικώνα, καθώς κανείς προχωρεί προς το άλσος των Μουσών, έχει αριστερά την πηγή Άγανίππη, η οποία λένε πως ήταν κόρη του Τερμησσού. Στο δρόμο που κατ' ευθείαν οδηγεί στο άλσος υπάρχει ανάγλυφη λίθινη παράσταση της Ευφήμης, η οποία λένε πως ήταν η τροφός των Μουσών. Μετά την παράσταση αυτή απεικονίζεται ο Λίνος σ' ένα βράχο μικρό που τον έχουν δουλέψει σε μορφή σπηλιάς. Για το Λίνο γίνονται κάθε χρόνο εναγισμοί πριν από την θυσία για τις Μούσες. Ο 'Όμηρος αναφέρει πως οι Έλληνες είχαν άσμα για τα πάθη τού Λίνου και λέει πως ο Ήφαιστος απεικόνισε, μεταξύ των άλλων, πάνω στην ασπίδα του Αχιλλέα και ένα παιδί με λύρα που τραγουδούσε τα σχετικά με τον Λίνο. Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο Φίλιππος Β' μετέφερε τα οστά του Λίνου από τη Θήβα στη Μακεδονία.

Στη Λάρισα αναφέρει ο Παυσανίας ,πως υπήρχε στον Όλυμπο μια πόλη Λίβηθρα, στην πλευρά του βουνού που βλέπει προς τη Μακεδονία και πως κοντά στην πόλη αυτή βρίσκονταν ο τάφος του Ορφέα. Στους Λιβήθριους είχε φτάσει ένας χρησμός του Διονύσου από τη Θράκη, πως όταν ο ήλιος δει τα οστά του Ορφέα, τότε η πόλη των Λιβηθρίων θα καταστραφεί από συν (αγριογούρουνο). Οι Λιβήθριοι δεν έδωσαν πολλή σημασία στο χρησμό, πιστεύοντας πως δεν υπάρχει θηρίο τόσο μεγαλόσωμο και δυνατό, ώστε να καταστρέψει την πόλη τους. Όταν ένας βοσκός, κατά το μεσημέρι είχε αποκοιμηθεί έχοντας για στήριγμα τον τάφο τού Ορφέα , άρχισε να τραγουδάει στίχους του Ορφέα με φωνή δυνατή και γλυκιά.

 Όσοι έβοσκαν ζώα εκεί κοντά, μαζεύονταν ν' ακούσουν το τραγούδι του κοιμισμένου βοσκού και κάποια ώρα, μαλώνοντας ποιός θα βρεθεί πιο κοντά στο βοσκό, έριξαν κάτω την κολόνα και έσπασε πέφτοντας κάτω η οστεοθήκη, ώστε ο ήλιος είδε ό,τι υπολείπονταν από τα οστά του Ορφέα.

Αμέσως μόλις νύχτωσε, ο θεός έριξε βροχή πολλή από τον ουρανό και ο ποταμός Συς, ένας από τους περί τον 'Όλυμπο χείμαρρους, γκρέμισε τα τείχη των Λιβηθρίων, παρέσυρε τα ιερά των θεών και τα σπίτια των ανθρώπων και έπνιξε και τους ανθρώπους και τα ζώα που ήταν στην πόλη. Έτσι, αφού η πόλη Λίβηθρα καταστράφηκε, οι Μακεδόνες πήραν στον τόπο τους τα οστά του Ορφέα. Οι αρχαίοι Βοιωτοί διατηρούσαν παραδόσεις για «κειμήλια» που φύλασσαν, τα οποία σχετίζονταν με τη ζωή και τη δράση ονομαστών ηρωικών μορφών της μυθολογίας.

Έτσι, οι Θηβαίοι διατηρούσαν ως ιερό κατάλοιπο την πυρά από την καύση των Νιοβιδών, ενώ κοντά στην Οιδιποδεία κρήνη είχαν τάφο του Έκτορα, τα οστά του οποίου είχαν φέρει από την Τροία βάσει χρησμού που έλεγε ότι για να ζήσουν στον τόπο τους με ευμάρεια έπρεπε να φέρουν και να τιμούν σ’ αυτόν τα οστά του μεγάλου Τρώα ήρωα.

Στον Ορχομενό έλεγαν πως, σύμφωνα με χρησμό που είχαν πάρει από τους Δελφούς, είχαν φέρει εκεί τα οστά του Ησιόδου, ώστε να αποδιώξουν μια επιδημία που είχε ενσκήψει στην πόλη τους. Επίσης, έλεγαν πως όμοιος χρησμός από τους Δελφούς τους είχε συμβουλεύσει να βρουν ό, τι είχε απομείνει από τον Ακταίονα και να το θάψουν στη γη τους, ώστε να διώξουν το κακό από τον τόπο τους. Αντίστοιχα, οι Λεβαδείς ισχυρίζονταν πως πλάι στον Έρκυνα ποταμό υπήρχε ο τάφος του Αρκεσιλάου, ενός από τους κυριώτερους Βοιωτούς αρχηγούς, τον οποίο είχε σκοτώσει στην Τροία ο Έκτορας και του οποίου τα οστά είχε φέρει από εκεί ο Λήιτος, Βοιωτός πολεμιστής, που και αυτός τραυματίστηκε από τον Έκτορα.

Οι Σπαρτιάτες, τον 6ο αι. π.Χ., στη διαμάχη τους με την Τεγέα, μετέφερε τα οστά του Ορέστη στη Σπάρτη καθώς επίσης το 475 π.Χ. ο Κίμωνας μετέφερε τα οστά του Θησέα από τη Σκύρο στην Αθήνα, προς δόξα της πόλης και του ιδίου.

Γνωστές ακόμη είναι οι μεταφορές των οστών του Αρκάδα από το Μαίναλο στη Μαντίνεια και του Τεισαμενού από την Ελίκη στη Σπάρτη. Ο Παυσανίας συνάντησε στην αγορά της Μαντίνειας, το ηρώο-τάφο του Αρκάδα, τα οστά του οποίου είχαν μεταφερθεί εδώ από το Μαίναλο κατόπιν δελφικού χρησμού. Τη θέση αυτού του τάφου οι Μαντινείς την αποκαλούσαν βωμούς του Ηλίου (Παυσ. VIII 9, 3-4). Σήμερα έχει ταυτιστεί με τη θεμελίωση που έχει βρεθεί 19 μέτρα βόρεια του βουλευτηρίου και έχει διαστάσεις 8 επί 3,47 μέτρα. Άλλος σημαντικός τάφος ήταν η λεγόμενη κοινή εστία, όπου ήταν θαμμένη η Αντινόη, η κόρη του Κηφέα (Παυσ. VIII 9, 5).

Ταυτίζεται με τα θεμέλια στρογγυλού κτίσματος διαμέτρου 6,10 μέτρων, όπου θυσίαζαν οι Μαντινείς μετά τον επανοικισμό τους. Η μυθική Αντινόη τιμώνταν ως οικιστής της νέας πόλης, αφού αυτή ήταν που έφερε τους Μαντινείς να κατοικήσουν εκεί, ενώ ο Μαντινεύς ήταν ο οικιστής μόνο της παλαιάς πόλης. Σε άλλον τάφο υπήρχε ανάγλυφη στήλη, όπου παριστανόταν έφιππος ήρωας ο Γρύλος, ο γιος του Ξενοφώντα. Πριν την έξοδο από την πόλη ο Παυσανίας περιγράφει το ηρώο του Ποδάρη, ήρωα που σκοτώθηκε υπερασπιζόμενος την πατρίδα του στη μάχη εναντίον του Επαμεινώνδα και των Θηβαίων.

Στην εποχή του Παυσανία στο ίδιο ηρώο απέδιδαν τιμές σε έναν ομώνυμο απόγονό του χωρίς να λησμονηθεί η λατρεία του πρώτου Ποδάρη (Παυσ. VIII 9, 9-10). Το ηρώον αυτό ταυτίζεται, με κάποια επιφύλαξη, με το ναϊσκόμορφο κτίσμα που αποκαλύφθηκε μπροστά στη δεξιά πάροδο του θεάτρου.

Οι Μεσσήνιοι πίστευαν ότι ο Αριστοµένης ήταν ο αγαθός τους δαίµων, αυτός που ανάµεσα στα άλλα συνέβαλε τα µέγιστα µε την επιφάνειά του στο να κερδίσει ο Επαµεινώνδας την κρίσιµη µάχη στα Λεύκτρα το 371 π.Χ. µάχη καθοριστική για την ίδρυση της Μεσσήνης δύο χρόνια αργότερα στην πλαγιά της Ιθώµης (Παυσανίας 4.32.4).

Η θαυµαστή εμφάνισή του εκεί, όταν «δεν βρισκόταν πια ανάµεσα στους ανθρώπους», αλλά ήταν προφανώς ήδη πάρεδρος και πρόπολος των θεών (Παυσανίας 4.32.5), σήµανε την επιστροφή της άυλης υπόστασής του για χάρη των Βοιωτών, την οποία ακολούθησε η επιστροφή των φυσικών του λειψάνων, των οστών του λίγα χρόνια αργότερα από τη Ρόδο (Παυσανίας 4.32.3). Το ίδιο ακριβώς είχε συµβεί και µε τον Θησέα στη µάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. και την επιστροφή των οστών του λίγο αργότερα, ω 475 π.Χ., από τη Σκύρο. 

Σύµφωνα µε τον «Μεσσήνιον λόγον», το µαντείο του Τροφωνίου στη Λιβαδειά συµβούλευσε τους Βοιωτούς να στήσουν τρόπαιο πριν από τη µάχη στα Λεύκτρα, αναρτώντας σε αυτό την ασπίδα του Αριστοµένη (Παυσανίας 4.32.5). Με ανάλογο τρόπο, στη µάχη του Μαραθώνα είχε σηκωθεί από τη γη ο ίδιος ο Θησέας για να βοηθήσει το λαό του (Πλούταρχος 35.5) Στο Γυµνάσιο της Μεσσήνης είδε και περιέγραψε ο Παυσανίας (4.32.3-6) τον τάφο του Αριστοµένη, που περιείχε τα οστά του, τα µεταφερµένα από τη Ρόδο. Πάνω στον τάφο του, κέντρο λατρείας του ήρωος, τελούνταν µαντικά δρώµενα µε δεµένο σε κίονα ταύρο, ο οποίος προοριζόταν για τη θυσία.

Η τέλεση των δρωµένων επιβεβαιώνεται και από κείµενο επιγραφής του 1ου αι. µ.Χ. Ο Αριστοµένης δεχόταν τιµές ήρωος µέχρι και τα χρόνια της επίσκεψης του Παυσανία, 155-160 µ.Χ., ορισµένοι µάλιστα υποστήριζαν ότι η µητέρα του Νικοτέλεια, τον γέννησε αφού είχε συνευρεθεί προηγουµένως µε δαίµονα ή θεό σε µορφή δράκοντα, επιχειρώντας έτσι να του αποδώσουν υπερανθρώπινη, θεϊκή καταγωγή (4.14.7-8). Σε µικρή απόσταση ΝΑ της σκηνής του θεάτρου ήλθε πρόσφατα στο φως παλαιοχριστιανική βασιλική.

Στα δύο πέρατα της αψίδας της κόγχης του ιερού έχουν τοποθετηθεί δύο ενεπίγραφα ασβεστολιθικά βάθρα χάλκινων ανδριάντων. Το ένα φέρει στο µέτωπο την επιγραφή "[ΑΛ]έξανδρος"ενώ το δεύτερο την επιγραφή "Αριστομένης".

Είναι εµφανής η πρόθεση να εξοµοιωθεί ο εθνικός ήρως των Μεσσηνίων µε το µεγάλο Μακεδόνα στρατηλάτη. Στην επιχειρηθείσα εξοµοίωση δεν έπαιξαν βέβαια ρόλο απλώς οι καλές σχέσεις που είχαν στο παρελθόν οι Μεσσήνιοι µε τον ίδιο τον Αλέξανδρο και τον πατέρα του Φίλιππο, αλλά η τεράστια φήµη, η δόξα και η θεοποίηση του Αλεξάνδρου. Αλλά και ο Επαμεινώνδας, παρ' ότι μη Μεσσήνιος, τιμήθηκε ως ήρωας-οικιστής της νέας Μεσσήνης το 369 π.Χ. αφού ήταν αυτός που με τη βοήθεια της επιφάνειας του Αριστομένη στα Λεύκτρα κατόρθωσε να υποβιβάσει τη δύναμη της Σπάρτης.

Προσωπικότητα με πλούτη και επιρροή, στην οποία απένεμαν οι Μεσσήνιοι κατά την πληροφορία του Παυσανία (4. 32,2) τιμές ήρωος, ήταν και ο Μεσσήνιος ισόβιος αρχιερέας και ελλαδάρχης Σαιθίδας. Είναι βέβαιο ότι το ηρώο-μαυσωλείο του Σταδίου ανήκε στην οικογένεια των Σαιθιδών. Σε αυτό ενταφιάζονταν και δέχονταν ηρωικές τιμές τα επιφανή μέλη της οικογένειας, από της ίδρυσης του Ηρώου ως τα χρόνια τουλάχιστον της επίσκεψης του Παυσανία.

Στην ομώνυμη της πόλης, ηρωίδα Μεσσήνη, κόρη του βασιλιά του Άργους Τριόπα, αποδόθηκαν επίσης λατρευτικές ηρωικές τιμές, κατά τον Παυσανία ο οποίος είδε ναό με λατρευτικό άγαλμά της από παριανό μάρμαρο και χρυσάφι στο Ασκληπιείον της Μεσσήνης (Παυσ 4,31,11). Σ'αυτήν αποδίδεται και η εγκαθίδρυση των Ελευσινίων μυστηρίων της Ανδανίας. Η ίδρυση της Αμφίπολης από τον 'Αγνωνα το 437-6 π.Χ. εδραίωσε την εγκατάσταση των Αθηναίων στην περιοχή, σύμφωνα με πληροφορίες του Θουκυδίδη ( IV 102,3) και στάθηκε ο λόγος της εκδίωξης των Ηδωνών Θρακών από την περιοχή.

Η επιλογή του 'Αγνωνος σαν οικιστή και ήρωα έγινε βάσει της στρατηγικής του ικανότητας, εφόσον υπερασπίσθηκε σθεναρά τα συμφέροντα των Αθηνών στον Στρυμόνα και θεμελίωσε εκεί την αποικία μεταφέροντας μεγάλο αριθμό κατοίκων καθώς και τα ιερά οστά του Θράκα ήρωα Ρήσου και θέσπισε της λατρείας του, όπως προείπαμε. Πιθανότατα η ίδρυτική διαδικασία να περιελάμβανε και την ονοματοδοσία της πόλης από τον ιδρυτή (Θουκ IV 102,4).Το όνομα Αμφίπολη επιλέχθηκε προφανώς για να τονιστεί η πλεονεκτική σημασία της πόλης.

Η αντικατάσταση της λατρείας του 'Αγνωνα ,από αυτήν του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα είναι ένα γεγονός που συνδέεται με την έκβαση του Πελοποννησιακού πολέμου στις απομακρυσμένες περιοχές του Β. Αιγαίου. Ο Βρασίδας αποτέλεσε πραγματικό σωτήρα της Αμφίπολης αφού αφ'ενός το 424 π.Χ. την απελευθέρωσε από τους Αθηναίους και την κηδεμονία τους ,αφ'ετέρου το 422 π.Χ. την έσωσε από βέβαιη καταστροφή της από τους Αθηναίους, θυσιάζοντας ακόμα και την ζωή του γι'αυτό τον σκοπό.

Ο Θουκυδίδης (V 11,1) περιγράφει αναλυτικά τις μεταθανάτιες λατρευτικές τιμές που αποδόθηκαν στον αφηρωισμένο Βρασίδα. Αναφέρει την περίφραξη του τάφου από τους Αμφιπολίτες, γεγονός που γνωρίζουμε πως ισοδυναμούσε με μετατροπή του μνήματος σε Ηρώον καθώς και την καθιέρωση ηρωικών εντομών δηλαδή εναγισμών που προσφέρονταν προς τιμήν του ήρωος νεκρού και των προσφορών ετησίων θυσιών. 'Ετσι ο ήρωας θα συνέχιζε να προστατεύει την Αμφίπολη και μετά το θάνατο του. Η λατρεία λοιπόν του Βρασίδα σύμφωνα με τα παραπάνω αποτελούσε ένα τυπικό δείγμα ηρωολατρείας.

Τις αιτίες που οδήγησαν στην αντικατάσταση του πραγματικού οικιστή από ένα νέο ήρωα κτίστη , καθώς απελευθέρωναν την Αμφίπολη να δημιουργήσει γέφυρες σημαντικές με άλλους συμμάχους,μας τις αναφέρει ο Θουκυδίδης ο οποίος μας λέει πως η απόδοση τιμών στον Αθηναίο 'Αγνωνα ήταν πλέον ανεπιθύμητη. Για τον λόγο αυτό κρίθηκε άμεση και σκόπιμη η καθαίρεση των Αγνώνειων οικοδομημάτων και παράλληλα η αφαίρεση οποιουδήποτε πράγματος τον θύμιζε. Αυτό ισοδυναμούσε με "damnatio memoriae" δηλαδή διαγραφή μνήμης, ώστε να επακολουθήσει η ηρωολατρεία του Βρασίδα.

Πέρα όμως από τους παράγοντες που συνέβαλλαν στην αβίαστη αντικατάσταση του Άγνωνα ως οικιστή της Αμφίπολης από τον στρατηγό Βρασίδα, μπορούμε να υποθέσουμε πως η απόδοση τιμών σε ήρωα-οικιστή προς τον άνθρωπο που έσωσε την πόλη, εξέφραζε την γενικότερη διάθεση που συναντά κανείς όλο και πιο συχνά, από τους ελληνιστικούς χρόνους και εξής ,σύμφωνα με την οποία η σωτηρία της πόλης από κάποιο κίνδυνο, ισοδυναμεί με ουσιαστική επανίδρυση.

Οι αρχαίες ελληνικές πόλεις χρησιμοποίησαν τους ήρωες για να ορίσουν την πολιτική τους ταυτότητα καθώς ο αφηρωισμός των οικιστών αποτελεί την πρωιμότερη και σαφέστερη μορφή ηρωολατρείας. Γενικότερα ήταν μεγάλη τιμή για μια πόλη να συνδεθεί η προστασία της με κάποιον από τους ήρωες των θρυλικών επών της Θήβας και της Τροίας ή τους ήρωες που συνάντησαν την αθανασία πολεμώντας μαζί με τον Αλέξανδρο στην κατάκτηση της Ανατολής ή άλλους ενδόξους απελευθερωτές ,γιατί αυτό προσέδιδε πολιτικό κύρος και ιερότητα στην πόλη.

Οι ήρωες και οι επιφανείς νεκροί διατηρούσαν μέσω των λατρευτικών κτισμάτων και λαμπρών ταφικών μνημείων, αλλά και μέσω των αγαλμάτων τους, μια συχνή παρουσία στην πόλη, χάρη στα δρώμενα που γίνονταν προς τιμήν τους, τις τελετές, τους αγώνες και τις ανακηρύξεις, έτσι ώστε να λειτουργούν διαρκώς ως αναπόσπαστο τμήμα του πολιτικού ,ιερατικού και κοινωνικού γίγνεσθαι.  Διότι εθεωρείτο δεδομένο ότι οι νεκροί ήρωες δια των λατρευτικών προσφορών, των εναγισμών και των επικλήσεων , αποκτούσαν ισχυρές αποτροπαικές δυνάμεις και δρούσαν υπέρ των απογόνων με τους οποίους είτε συνέπρατταν εμφανιζόμενοι να μάχονται στο πλευρό τους για την σωτηρία της πόλης ,είτε επικοινωνούσαν ως αγγελιοφόροι μέσα από όνειρα και μαντικούς χρησμούς .

Αγαθοί δαίμονες μεταξύ θνητών και θεικού διακόσμου, σκοπό είχαν να προασπίζονται την ασφάλεια και την ευνομία της πόλης αυτής, η οποία με δέος, σεβασμό και ευσέβεια τιμούσε και διεφύλασσε στην γή της, τα οστά τους.

Ο Πλούταρχος ο Χαιρωνεύς, αρχιερέας του μαντείου των Δελφών, ως ο πλέον ειδήμων, μας παραδίδει: “Ας τολμήσουμε με την σειρά μας, μετά από πολλούς άλλους, να πούμε ότι όταν εξαφανίζονται οι δαίμονες που είναι ταγμένοι στα μαντεία και τα χρηστήρια, εξαφανίζονται μαζί τους μια για πάντα τα μαντεία, τα χρηστήρια και τα παρόμοια και όταν αυτοί εξοριστούν ή μεταναστεύσουν, χάνουν την δύναμή τους, ενώ έπειτα, όταν εμφανιστούν μετά από πολύ χρόνο, βγάζουν πάλι ήχο σαν μουσικά όργανα, εφόσον αυτοί που τα χειρίζονται είναι παρόντες δίπλα τους”. Πλούταρχος “Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων", 418.c.11 – 418.d.4.

Όσο μακριά κι αν τρέξεις δεν ξεφεύγεις απ’ όσα έχεις μέσα σου

Και να ‘μαι εδώ, ένα βράδυ που μια απρόσωπη πόλη σίγησε. Κοιτάω τον ουρανό. Αυτό το απέραντο κι αναρωτιέμαι αν η μοναξιά μου σε φτάνει εκεί που βρίσκεσαι. Αν για ένα λεπτό, κοιτώντας αυτό τον μαύρο ουρανό, με τα αστέρια του, συναντήθηκαν ξανά οι ματιές μας. Και φεύγουμε οι άνθρωποι. Γεμίζουμε μια βαλίτσα, με διαστάσεις ενός μικρού παιδιού, και τραβάμε να χαθούμε ανάμεσα στο πλήθος. Ανάμεσα σε τόσες άλλες χιλιάδες ψυχές, διψώντας να νιώσουμε μόνο για λίγο πως είμαστε ξένοι. Πως ανάμεσα σε αυτούς τους αγνώστους κανένα παρελθόν δε χωρά. Κανένα σκοτάδι δε θα μας πνίξει.

Ψευδαισθήσεις γι’ αυτούς που ξέρουν πως ποτέ δε θα βρουν γωνιά να τους κρύψει. Γιατί αν κάτι έμαθα, αν κάτι έκρυψα στην καρδιά μου, είναι η αλήθεια. Αυτήν την αλήθεια που φωνάζει πως δεν ξεχνάς σε ξένους ουρανούς, δεν αδειάζεις σε νέους τόπους. Δε φεύγει, η πεισματάρα, η σκέψη λεπτό απ’ το μυαλό. Κι ας προσπάθησες να μην τη χωρέσεις σε ‘κείνη τη μικροσκοπική βαλίτσα που κουβάλησες με ό,τι βιαστικά γέμισες.

Πονάνε οι άνθρωποι. Πονάνε κι ελπίζουν πως με τις φυγές, η ψυχή θα βρει αλοιφές και γιατρικά. Ελπίζουν πως σε κάθε στενό θα βρουν αμνησίες που μέσα τους θα κλείσουν ό,τι τους πόνεσε. Ψέματα γι’ αυτούς που ακόμα ελπίζουν. Δεν υπάρχουν καρδιές χωρίς χαρακιές. Δεν υπάρχουν φυγές χωρίς παρελθόν και πόνο. Δεν υπάρχει καμιά επιλογή πέρα απ’ την αλήθεια. Αυτή που τα βράδια σε όποια γωνιά της Γης κι αν βρεθείς θα σου κρατά συντροφιά. Κι ας μην τη θες για φίλη. Ας μην της κρατάς θέση κοντά σου τα βράδια αυτά που θα πονάς.

Θα είναι εκεί σιωπηλά πάντα κοντά σου. Και κάπου ανάμεσα στο χρόνο που θα περνά, θα συνηθίσεις την επίμονη παρουσία της. Θα της κάνεις σιγά-σιγά όλο και περισσότερο χώρο για να κάθεται δίπλα σου. Γιατί δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Σαν σκιά, όπου κι αν πας, θα είναι κι αυτή. Κι όταν ο πόνος τυφλώνει, αυτή θα είναι το μόνο φως στο σκοτάδι.

Όσα διψά η ψυχή να πει, να ξέρεις πως μπορεί ποτέ να μην υπάρξει ο κατάλληλος χρόνος να βγουν από μέσα σου. Γιατί δεν υπάρχει η σωστή στιγμή. Αν ορίζαμε τη ζωή, αν ορίζαμε το αύριο που ξημερώνει, θα ήμασταν θεοί. Δε θα πονούσαμε, δε θα νιώθαμε την ομορφιά της ανάσας μετά τον παραλίγο πνιγμό. Κι είναι τόσο παράξενα όμορφη, φίλε μου, που χίλιες αιωνιότητες δε θα ήταν αντάλλαγμα για όλα τα όμορφα που ζήσαμε.

Κι ας είναι νόμος γραμμένος με δάκρυα η αλήθεια πως ό,τι αγαπάμε πιο πολύ, θα είμαστε καταδικασμένοι να το χάνουμε. Και θα περιμένουμε σαν διψασμένοι ονειροπόλοι μια άλλη ζωή να επανορθώσουμε. Κι ας είναι ένα ψέμα. Κι ας είναι ένα πανέμορφο γλυκό ψέμα που σαν παιδιά τολμάμε να πιστεύουμε για να ηρεμεί η ψυχή μας. Να σιωπούν τα βράδια αυτά τα αγρίμια που διψούν για αγάπη. Που γεύτηκαν αυτή τη γλυκάδα της αγάπης που χάθηκε ξαφνικά τραβώντας μαζί της ό,τι αθώο πιστέψαμε.

Κι ας πάμε στην άλλη άκρη της Γης. Κι ας δούμε τα αστέρια σε όποια γωνιά του πλανήτη μας πάει το σώμα. Αυτή την καρδιά, να ξέρεις, ποτέ δε θα την αλλάξεις.

Ψυχοενεργά ναρκωτικά: Η περίπτωση της καφεΐνης

Το γνωρίζετε ότι όλοι μας ή τουλάχιστον σχεδόν όλοι μας είμαστε εθισμένοι σε ένα από τα πια ισχυρά ναρκωτικά; Γνωρίζετε ότι είμαστε όλοι μας ή σχεδόν όλοι μας εθισμένοι σε ένα ναρκωτικό του οποίου οι μηχανισμοί είναι σχεδόν όμοιοι με αυτούς της αμφεταμίνης, της κοκαΐνης και της ηρωίνης; Με το που πάρουμε τη δόση μας το ναρκωτικό μας περνά από το στομάχι στο αίμα και από το αίμα στον εγκέφαλο όπου και δρα.

Μην πανικοβάλλεστε γιατί υπάρχουν καλά νέα για όλους εμάς τους εξαρτημένους. Το ναρκωτικό μας το βρίσκουμε παντού και είναι σχετικά φτηνό. Κοστίζει περίπου 10 ευρώ το γραμμάριο (όχι στη καθαρή μορφή του) και γύρω στα 300 mg είναι αρκετά για τις καθημερινές μας ανάγκες. Μη το αρνείστε, είμαι σίγουρος ότι οι περισσότεροι αν όχι όλοι είστε χρήστες.

Μιλάω φυσικά για την καφεΐνη. Κόλας, τσάι, σοκολάτα, καφές. Όλα αυτά το περιέχουν. Οι πιο πολλοί μάλιστα δηλώνουν πως δεν μπορούν να ζήσουν και να λειτουργήσουν χωρίς αυτό. Η καφεΐνη είναι η πιο δημοφιλής ψυχοδραστικη ουσία του κόσμου με τη μεγαλύτερη κατανάλωση.
Τι είναι όμως αυτό που κάνει τη χρήση της καφεΐνης τόσο εθιστική και πως λειτουργεί στον οργανισμό μας;
Ακούστε λοιπόν την ιστορία. Το σώμα μας είναι κατά πολλούς τρόπους μια κοινωνία. Και όπως στην κοινωνία μας υπάρχουν επαγγέλματα και ρόλοι έτσι και στο σώμα μας υπάρχουν χημικές ουσίες που διατελούν συγκεκριμένους ρόλους. Η κάθε χημική ένωση έχει δηλαδή και ένα επάγγελμα. Τα νευρικά κύτταρα για παράδειγμα είναι υπεύθυνα για τη μεταφορά πληροφοριών από τον εγκέφαλο προς όλο το σώμα και αντίστροφα. Όλα μας τα ερεθίσματα δηλαδή όπως η όραση, η αφή, ο πόνος, η όσφρηση και άλλα τα αντιλαμβανόμαστε διότι τα νευρικά μας κύτταρα τα μεταφράζουν σε χημικές και ηλεκτρικές διαδικασίες. Μια κυρία που παίζει σημαντικό ρόλο στην ιστορία μας είναι η κυρία αδενοσίνη. Μια χημική ένωση που επαγγέλλεται νεύρο διαβιβαστής. Όπως δηλώνει και ο τίτλος επαγγέλματος η κυρία αδενοσίνη μεταφέρει μηνύματα μεταξύ νευρικών κυττάρων.

Η σημαντικότερη ίσως δουλειά της κυρίας αδενοσίνης είναι να μας βάζει για ύπνο.
Όταν επέρχεται κούραση και ο άνθρωπος πρέπει να ξεκουραστεί, ο εγκέφαλος (τον οποίο θα ονομάσουμε τα κεντρικά γραφεία) στέλνει την κυρία αδενοσινη σε νευρικά κύτταρα και εκείνη δένεται σε κάποιους υποδοχείς με αποτέλεσμα τα νευρικά κύτταρα να κλείνουν και να επιβραδύνουν τη λειτουργία τους. Μάλιστα χαλαρώνουν και τα αγγεία για να πηγαίνει περισσότερο οξυγόνο στον εγκέφαλο κατά τον ύπνο. Δυστυχώς για τη κυρία αδενοσίνη υπάρχει εκεί κάπου έξω στη φύση μια χημική ουσία της οποίας η κεντρική δομή είναι ίδια με αυτή της αδενοσινης και ακόμα χειρότερα είναι αυτή η κεντρική δομή που λειτουργεί ως το κλειδί για το δέσιμο της αδενοσινης στους υποδοχείς.

Αυτή η κυρία την οποία ονομάζουμε καφεΐνη λειτουργεί ως πλαστογράφος… εντελώς παράνομα δηλαδή.
Και ως παράνομη έχει και πολλά ονόματα. Ένα άλλο που θυμάμαι είναι τεΐνη και ονομάζεται έτσι αν τη βρίσκουμε στα φύλλα τσαγιού. Όταν εμείς καταναλώσουμε ένα ποτήρι καφέ ή τσαγιού λοιπόν, αυτή η κυρία περνά από το στομάχι στο αίμα και από το αίμα στον εγκέφαλο. Όταν φτάσει στις γειτονιές που εργάζεται η κυρία αδενοσινη τότε μη ξέροντας πως βρέθηκε εκεί και τι ρόλο να παίξει, κλέβει τη δουλειά της αδενοσίνης και δένεται χρησιμοποιώντας την μερική ομοιότητά της στους υποδοχείς. Τα νευρικά κύτταρα κλείνουν νομίζοντας ότι έφτασε η κυρία αδενοσίνη δεν επιβραδύνουν αλλά αντιθέτως ενεργοποιούνται περισσότερο. Και τα αγγεία φυσικά δεν χαλαρώνουν όπως με την αδενοσίνη. Αλλά αυτό είναι και καλό γιατί έτσι η καφεΐνη μειώνει και πονοκεφάλους.

Αποτέλεσμα της ενεργοποίησης είναι η εκκριση άλλων διαβιβαστών. Ντοπαμινη και σεροτονινη είναι 2 από αυτές (συναδέλφισσες της αδενοσίνης). Αυτή η εκκριση προκαλεί και τα ωραία συναισθήματα που συνοδεύουν τη χρήση του ναρκωτικού μας και είναι σε αυτά που βασίζονται και αλλα γνωστά ναρκωτικά. Όταν στα κεντρικά μάθουν για τη παρεξήγηση τότε σημαίνει συναγερμός διότι ένα πράγμα σημαίνει μια ανωμαλία πάντα. Απειλή. Και πρέπει να αντιμετωπιστεί. Τα κεντρικά λοιπόν ετοιμάζουν το σώμα για μάχη ή τρέξιμο. Και το μεγάλο όπλο σε αυτές τις περιπτώσεις λέγεται αδρεναλίνη. Η αδρεναλίνη διαστέλλει τις κόρες των ματιών, συσφίγγει τους μυς, ανεβάζει τους παλμούς, προκαλεί μεγαλύτερη παραγωγή γλυκόζης από το συκώτι. Ό,τι χρειάζεται το σώμα δηλαδή για μάχη ή τρέξιμο. Να βλέπει καλύτερα, να είναι πιο δυνατό, να έχει περισσότερη ενέργεια.
Αναγνωρίσατε τα συμπτώματα; Είναι αυτά που έχουμε όταν πιούμε καφέ;

Τώρα ξέρουμε ότι δεν τα προκαλεί η καφεΐνη άμεσα αλλά οι συνέπειες της πλαστογράφησης της.
Την αδρεναλίνη προκαλούμε και μας κρατά σε εγρήγορση. Και όταν περάσει η επήρεια, αφού δεν υπάρχει απειλή; Τότε επιστρέφει μια κούραση και μάλιστα ακόμα μεγαλύτερη αφού δεν κοιμηθήκαμε και όταν έπρεπε. Και τι κάνουμε όταν κουραστούμε; Παραγγέλνουμε ένα ακόμη ποτήρι καφέ και ο κύκλος εθισμού συνεχίζεται.

Μέσα στο βουητό της σιωπής

Μέσα στο βουητό της σιωπής…
Μέσα απ’ των σκέψεων τον λαβύρινθο.
Εκεί σε θέλω!

Να αναπολήσεις τις στιγμές!
Να θυμηθείς τι σε έφερε κοντά μου…

Εκεί σε θέλω όταν σε πνίγει η στεναχώρια και δεν παίρνεις απαντήσεις στα δικά σου γιατί… Στα γιατί που καθόρισε η ζωή να φανερωθούν μπροστά σου.
Εκεί σε θέλω να περιπλανηθείς στις όμορφες κουβέντες μας και ν’ ακούσεις τη φωνή μου μέσα από την σιωπή.

Σ’ εκείνες τις άδειες ώρες που δεν περνάνε.
Εκεί που ο χρόνος χαραμίζεται και φεύγει ανεκμετάλλευτος, αξόδευτος!
Εκεί σε θέλω!
Εκεί να με φέρνεις στο μυαλό, να σου χαμογελώ γλυκά!

Να σου απαντώ σιωπηλά στις απορίες που γεννά η μοναξιά.
Εκείνα τα άδεια βράδια που υποφέρεις πάλι σιωπηλά στο θόρυβο που κάνει πάλι εκείνη η σιωπή…
Ένας θόρυβος αυτός! Ανυπόφορος!
Προσωρινά ανυπόφορος όταν οι ερωτήσεις μένουν αναπάντητες!

Να σκοτώνει κάθε σου κύτταρο, κάθε φορά που εσύ δεν αφουγκράζεσαι. Κάθε φορά που εσύ αρνείσαι να πιστέψεις ότι η σιωπή μπορεί να σου δώσει όλες τις απαντήσεις!
Βγάζει τις ανασφάλειες στο φως!

Ανασφάλειες που περιπλανιούνται αναζητώντας φόβους…
Φόβοι-ψευδαισθήσεις που μεταφράζονται σε δόλιες, μίζερες σκέψεις… κι οι σκέψεις να γίνονται συναισθήματα.
Συναισθήματα που γίνονται συμπεριφορές! Περίεργες συμπεριφορές!
Συμπεριφορές που σε ελέγχουν!

Χαλάρωσε το μυαλό, να αφεθεί το σώμα.
Μην αντιστέκεσαι!
Μην κάνεις το έργο πιο δύσκολο! Άστο να ταξιδέψει…
Το σώμα… η επέκταση του νου…
Άστο να σου υποδείξει με την κίνηση!

Κλείσε τα μάτια κι άσε το μυαλό να κάνει το ταξίδι του!
Το ταξίδι που προορισμό έχει την επίγνωση!
Τη συνειδητοποίηση μέσα από τη σιωπή!

Το μυαλό έχει ανάγκη να ξεφεύγει!
Και ανάγκη δικιά σου είναι να μάθεις ποιος επιτέλους είσαι μέσα από την σιωπή!
Αγάπησε τον ήχο της κι η σιωπή είναι ευλογία!

Αληθινή αποστολή για τον καθένα είναι να βρει το δρόμο του

Έτσι, ξαφνικά, άστραψε μέσα μου σα ζωηρή φλόγα η γνώση: για τον καθένα υπήρχε μια “αποστολή”. Αλλά για κανέναν άνθρωπο δεν υπάρχει αποστολή που τη διαλέγει ο ίδιος, την περιγράφει και την κατευθύνει. Ήταν σφάλμα που ήθελε νέους θεούς και σφάλμα που φιλοδοξούσε να δώσει στον κόσμο κάτι νέο!

Για τον αφυπνισμένο άνθρωπο δεν υπάρχει απολύτως κανένα άλλο καθήκον, παρά μόνο ένα: να ερευνήσει τον εαυτό του, να στεριώσει καλά σ’ αυτόν και να βαδίσει τον δικό του δρόμο, όπου κι αν οδηγεί. Αυτή η ανακάλυψη με συγκλόνιζε βαθιά και ήταν καρπός αυτού του βιώματος. Πολλές φορές φαντάστηκα το μέλλον με διάφορα σχήματα, ονειρεύτηκα και διάφορους ρόλους που είχα να παίξω, είτε ως ποιητής είτε ως προφήτης ή ζωγράφος, ή κάτι άλλο τέλος πάντων.

Όλα αυτά όμως ήταν ένα τίποτα. Δεν ήμουν στον κόσμο για να κάνω κηρύγματα ή να ζωγραφίζω ούτε εγώ ούτε κανείς άλλος έχει τέτοιους σκοπούς στον κόσμο. Όλα αυτά είναι πάρεργα. Αληθινή αποστολή για τον καθένα είναι να βρει το δρόμο του, είτε με την ποίηση ή την τρέλα, την προφητεία. Δεν έχουν όλα αυτά καμιά σημασία. Εκείνο που προέχει είναι να βρίσκει κανείς τη μοίρα του, όχι την οποιαδήποτε μοίρα, και να ζει αδιατάραχτα σύμφωνα με τις επιταγές της. Όλα τα άλλα είναι ατελή, προσπάθειες άχρηστες, καταφύγια σε ιδεώδη των μαζών, προσαρμογή και αγωνία του εσωτερικού κόσμου. Ο νέος σκοπός της ζωής μου στεκόταν μπροστά μου φοβερός και άγιος- χιλιάδες φορές τον είχα προαισθανθεί, πολλές φορές τον είχα εκφράσει, αλλά τώρα πρώτη φορά τον έζησα. Ήμουν ένα παιχνίδι της φύσης, της αβεβαιότητας, ίσως για να μια νέα πραγματικότητα!
Είχα ήδη δοκιμάσει πολλή μοναξιά, κι όμως τώρα ήξερα πως υπήρχε και άλλη, ακόμα βαθύτερη, που δεν μπορεί κανείς να την αποχωριστεί.

Όποιος πραγματικά δε θέλει τίποτ’ άλλο παρά τη μοίρα του, αυτός δεν έχει ανάγκη από ομοίους του. Στέκει μόνος και έχει μέσα του τον παγερό χώρο του κόσμου. Υπήρξαν μάρτυρες που ευχαρίστως ανέβηκαν στο σταυρό, αλλά δεν ήταν ήρωες, δεν ήταν ελεύθεροι- ήθελαν κι αυτοί κάτι, αυτό που αγαπούσαν και τους ήταν οικείο- είχαν πρότυπα και ιδεώδη. Όποιος όμως θέλει μόνο τη μοίρα του, δεν έχει ανάγκη ούτε από πρότυπα ούτε από ιδεώδη- δεν επιδιώκει τίποτα το αγαπητό και το παρήγορο! Αυτόν το δρόμο πρέπει να παίρνει κανείς!

Ναι, αυτό είναι το απλησίαστο κατόρθωμα. Αλλά μπορεί κανείς να το ονειρευτεί, να το προγευτεί και να το προαισθανθεί. Πολλές φορές, μόνος, καταλάβαινα αυτή την αλήθεια.

ΕΡΜΑΝ ΕΣΣΕ, ΝΤΕΜΙΑΝ

Και η επιδοκιμασία των άλλων δεν με αποζημιώνει

Επιπλέον, έχω παντελή άγνοια σε ό,τι αφορά τον εαυτό μου. Θαυμάζω την πεποίθηση και εμπιστοσύνη που καθένας έχει στο άτομό του, ενώ δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα που να ξέρω πως ξέρω, ούτε που να τολμώ να δώσω το λόγο μου ότι μπορώ να κάμω. Δεν έχω τις ικανότητές μου κατά κατηγορία και σε κατάλογο· και δεν μαθαίνω ποιες είναι παρά εκ των υστέρων: αμφιβάλλω τόσο για τον εαυτό μου όσο για οτιδήποτε άλλο. Και έτσι μου συμβαίνει, αν καταφέρω κάτι αξιέπαινο σε μια δουλειά, να το αποδίδω περισσότερο στην καλοτυχία μου παρά στη δύναμή μου, τόσο μάλλον που όλα μου τα σχέδια για κάθε δουλειά γίνονται στα τυφλά και διστακτικά.

Ομοίως, μιλώντας γενικώς, να τι ισχύει και για μένα επίσης: από όλες τις γνώμες που, σε γενικές γραμμές, διατύπωσε η Αρχαιότητα περί του ανθρώπου, αυτές που ενστερνίζομαι προθυμότερα και με τις οποίες συμφωνώ πιο πολύ, είναι εκείνες που μας περιφρονούν, μας υποτιμούν και μας εκμηδενίζουν περισσότερο. Η φιλοσοφία ποτέ δεν μου φαίνεται πως έχει τόσο καλά χαρτιά, παρά μόνο όταν καταπολεμάει την αλαζονεία και τη ματαιότητά μας, όταν καλή τη πίστει αναγνωρίζει την αναποφασιστικότητά της, την αδυναμία της και την άγνοιά της. Μου φαίνεται πως η μητέρα τροφός των σφαλερότερων απόψεων, είτε δημόσιων είτε ιδιωτικών, είναι η υπέρμετρα καλή γνώμη που ο άνθρωπος έχει για τον εαυτό του.

Αλλά για να έρθω στην προσωπική μου περίπτωση, είναι εξαιρετικά δύσκολο μου φαίνεται για οποιονδήποτε άλλον να έχει λιγότερο σε εκτίμηση τον εαυτό του ή ακόμα για οποιονδήποτε άλλον να με έχει σε λιγότερη εκτίμηση από ό,τι εγώ έχω σε εκτίμηση τον εαυτό μου.

Εκτιμώ πως ανήκω στο συνηθισμένο είδος ανθρώπων, με τη μόνη διαφορά πως θεωρώ ότι εκεί πράγματι ανήκω· ένοχος των πιο παρακατιανών και χυδαίων ελαττωμάτων, που όμως ούτε απαρνιέμαι ούτε δικαιολογώ· και δίνω αξία στον εαυτό μου μόνο από το γεγονός ότι ξέρω την αξία μου.

Γιατί, για να λέω την αλήθεια, όποια μορφή και αν πάρουν, όταν πρόκειται για το προϊόντα του νου μου, ποτέ δεν ξεπήδησε κάτι από μένα που να με γέμιζε. Και η επιδοκιμασία των άλλων δεν με αποζημιώνει. Τα γούστα μου αντιλαμβάνονται λεπτές διακρίσεις και δύσκολα ικανοποιούνται, ιδιαιτέρως σε ό,τι σχετίζεται με το άτομό μου· απαρνιέμαι αδιάκοπα τον εαυτό μου και τον νιώθω παντού να αμφιρρέπει και να κάμπτεται από αδυναμία. Τίποτα από ό,τι βρίσκεται στην κατοχή μου δεν ικανοποιεί την κρίση μου. Η ματιά μου είναι αρκετά καθάρια και υπό έλεγχο, αλλά θολώνει όταν είναι να βγάλει αποτέλεσμα, όπως διαπίστωσα ξεκάθαρα στην περίπτωση της ποίησης. Την αγαπώ απέραντα· είμαι αρκετά καλός κριτής των έργων των άλλων· η αλήθεια όμως είναι πως όταν βαλθώ να καταπιαστώ με την ποίηση, είμαι σαν παιδί: βρίσκω τον εαυτό μου ανυπόφορο. Μπορείς να αστειεύεσαι οπουδήποτε αλλού, όχι όμως στην ποίηση:

τους μέτριους ποιητές δεν ανέχονται
ούτε οι θεοί ούτε οι άνθρωποι ούτε όσοι προβάλλουν τα έργα τους (ΟΡΑΤΙΟΣ)

Ας έδινε ο Θεός αυτή η φράση να βρισκόταν στην πρόσοψη των μαγαζιών όλων των τυπογράφων μας, για να απαγορεύει την είσοδο σε τόσους στιχουργούς:

πράγματι
κανείς δεν είναι πιο αμέριμνος απ’ τον κακό ποιητή. (ΜΑΡΤΙΑΛΗΣ)

Γιατί να μην έχουμε ανθρώπους [σαν και αυτούς τους Έλληνες που θα αναφέρω]; Ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος δεν είχε από τον εαυτό του τίποτα σε εκτίμηση όσο την ποίησή του. Στην περίοδο των Ολυμπιακών αγώνων, εκτός από άρματα που ξεπερνούσαν όλα τα άλλα σε μεγαλοπρέπεια, έστειλε επίσης σκηνές και κιόσκια βασιλικά, χρυσωμένα και σκεπασμένα με χαλιά για τους ποιητές και μουσικούς που είχαν να παρουσιάσουν τους στίχους του. Όταν ήρθε η ώρα να απαγγελθούν οι στίχοι του, η χάρη και η αρτιότητα της απαγγελίας τράβηξαν στην αρχή την προσοχή του πλήθους· όταν όμως λίγο αργότερα ήρθε η ώρα να ζυγίσει τη μωρολογία του έργου, το κοινό έδειξε πρώτα περιφρόνηση και καθώς η κρίση του άρχισε να γίνεται αυστηρότερη, κυριεύτηκε σε λίγο από μανία και έτρεξε να γκρεμίσει και να ξεσκίσει από αγανάκτηση όλα τα κιόσκια. Και όταν τα άρματά του δεν έκαμαν τίποτα της προκοπής στις αρματοδρομίες και το πλοίο που έφερνε πίσω τους ανθρώπους του έχασε τη Σικελία, σπρώχτηκε από την τρικυμία και κομματιάστηκε πέφτοντας στην ακτή του Τάραντα, ο κόσμος θεώρησε βέβαιο πως ήταν κατατρεγμός των θεών, που είχαν οργισθεί, όπως και το κοινό, για εκείνη την κακή ποίηση.

Και οι ίδιοι οι ναύτες που είχαν γλυτώσει από το ναυάγιο, έρχονταν συνεπίκουροι σε αυτήν τη γνώμη του κόσμου, με την οποία επίσης φάνηκε να συμφωνεί κάπως ο χρησμός που προείπε το θάνατό του. Ο χρησμός δήλωσε πως ο Διονύσιος θα πλησίαζε στο τέλος του, όταν θα είχε νικήσει εκείνους που άξιζαν περισσότερο από αυτόν, πράγμα που ο Διονύσιος ερμήνευσε ότι αφορούσε τους Καρχηδόνιους, που τον ξεπερνούσαν σε δύναμη. Και πολεμώντας εναντίον τους απέφευγε συχνά τη νίκη και τη μετρίαζε, για να μην υποστεί τη μοίρα που είχε προβλέψει εκείνη η προφητεία, όμως ερμήνευσε στραβά: γιατί ο θεός αναφερόταν στην εποχή που κέρδισε (με μεροληψίες και αδίκως) το βραβείο στην Αθήνα από καλύτερους τραγικούς ποιητές από ό,τι ο ίδιος, έχοντας δώσει να παίξουν στο διαγωνισμό το έργο του “Τα Λήναια”· ύστερα από αυτήν τη νίκη πέθανε ξαφνικά και εξαιτίας εν μέρει της υπερβολικής χαράς που τον κατέλαβε λόγω αυτού του γεγονότος.

Τα έργα μου απέχουν τόσο από το να μου προσφέρουν ικανοποίηση, ώστε όσες φορές και αν τα αναψηλαφώ, τόσες φορές με σκάζουν:

σαν τα ξαναδιαβάζω, ντρέπομαι που τα έγραψα,
γιατί εγώ που τα έγραψα βλέπω πολλά που κρίνω άξια να
σβηστούν. (ΟΒΙΔΙΟΣ)

Εξ αυτού συμπεραίνω πως οι παραγωγές εκείνων των γόνιμων και μεγάλων πνευμάτων των περασμένων καιρών είναι πολύ πιο πέρα από το έσχατο όριο όπου απλώνεται η φαντασία και η επιθυμία μου. Τα γραπτά τους δεν με ικανοποιούν και με γεμίζουν μόνο, αλλά μου φέρνουν απορία και με κάνουν να μαρμαρώνω από θαυμασμό. Κρίνω την ομορφιά τους· τη βλέπω, αν όχι ως την άκρη, τουλάχιστον σε τέτοιο βαθμό, ώστε μου είναι αδύνατο να προσπαθήσω να τη φτάσω.

ΜΙΣΕΛ ΝΤΕ ΜΟΝΤΑΙΝΙ, ΔΟΚΙΜΙΑ

Ανιχνεύτηκε για πρώτη φορά ήλιον στο Διάστημα!

Μια διεθνής αστρονομική ομάδα ανίχνευσε για πρώτη φορά το αδρανές αέριο ήλιο στην ατμόσφαιρα ενός εξωπλανήτη. Η ατμόσφαιρα σχηματίζει ένα είδος ουράς σαν κομήτη και μέσα σε αυτήν εντοπίσθηκαν άφθονα άτομα του χημικού στοιχείου ηλίου.

Η ανίχνευση -που ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στη μελέτη των εξωπλανητικών ατμοσφαιρών- έγινε με τη βοήθεια του αμερικανικού διαστημικού τηλεσκοπίου «Χαμπλ» στον εξωπλανήτη WASP-107b σε απόσταση 200 ετών φωτός από τη Γη, στην κατεύθυνση του αστερισμού της Παρθένου.

Ο εξωπλανήτης αυτός είχε ανακαλυφθεί το 2017 και τώρα ανιχνεύθηκαν μεγάλες ποσότητες ηλίου στο ανώτερο τμήμα της ατμόσφαιράς του. Μάλιστα, είναι τόσο ισχυρό το σήμα του ηλίου, που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η ανώτερη ατμόσφαιρα του πλανήτη εκτείνεται δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα στο διάστημα.

Το ήλιο είναι το δεύτερο πιο κοινό χημικό στοιχείο στο σύμπαν μετά το υδρογόνο. Μεγάλες ποσότητες ηλίου δημιουργήθηκαν κατά την «Μεγάλη Έκρηξη» (Μπιγκ Μπανγκ), ενώ σχεδόν κάθε άστρο αρχίζει τη ζωή του παράγοντας ήλιο στον πυρήνα του μέσω πυρηνικής σύντηξης με υδρογόνο.

Από παλιότερα είχε προβλεφθεί θεωρητικά ότι θα είναι ένα από τα συχνότερα ανιχνεύσιμα αέρια γύρω από γιγάντιους εξωπλανήτες. Τώρα ήλθε η στιγμή να γίνει η πρώτη παρατήρησή του, που επιβεβαιώνει τη θεωρητική πρόβλεψη.

Οι ερευνητές από τη Βρετανία, τις ΗΠΑ και την Ελβετία, με επικεφαλής την Τζέσικα Σπέικ του Τμήματος Φυσικής και Αστρονομίας του βρετανικού Πανεπιστημίου του Έξετερ, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Nature".

Ο εξωπλανήτης WASP-107b έχει περίπου το μέγεθος του Δία, αλλά είναι πολύ λιγότερο πυκνός, έχοντας μόνο το ένα όγδοο της μάζας του τελευταίου. Ακριβώς έχει μικρή μάζα, αδυνατεί να συγκρατήσει την ατμόσφαιρά του, η οποία σταδιακά χάνεται στο διάστημα με τη μορφή ουράς κομήτη.

Ο πλανήτης ολοκληρώνει κάθε έξι γήινες μέρες μια περιφορά γύρω από το άστρο του και έχει μια από τις ψυχρότερες ατμόσφαιρες που έχουν ανακαλυφθεί σε εξωπλανήτη μέχρι σήμερα (500 βαθμοί Κελσίου, που όμως είναι πολύ υψηλότερη θερμοκρασία από ό,τι στη Γη).

Το ήλιο ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1868 και πήρε το όνομα του Ήλιου. Έκτοτε έχει διαπιστωθεί ότι αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά των πλανητών Δία και Κρόνου στο ηλιακό σύστημά μας.

Πόσο μεγάλο θα γίνει το σύμπαν και πότε;

Το σύμπαν μας, όπως το παρατηρούμε σήμερα, είναι ένα τεράστιο, αληθινά τεράστιο, μέρος γεμάτο αστέρια, γαλαξίες, σμήνη γαλαξιών και τεράστια κοσμικά κενά μεταξύ τους. Με το πέρασμα του χρόνου, η βαρύτητα θα συνεχίσει να έλκει μεταξύ τους αυτές τις μεγάλες συγκεντρώσεις ύλης, αλλά η διαστολή του Σύμπαντος λειτουργεί με τρόπο που τις οδηγεί σε απομάκρυνση. Πριν από 20 χρόνια, ανακαλύψαμε την τελική μοίρα του Σύμπαντος: ο ρυθμός διόγκωσης, χάρη στη σκοτεινή ενέργεια, θα νικήσει τη βαρύτητα, πράγμα που σημαίνει ότι το Σύμπαν μας δεν θα επιστρέψει ποτέ πίσω. Καθώς όμως συνεχίζει να μεγαλώνει, πόσο μεγάλο θα γίνει  το Σύμπαν και πότε;
 
Η τρέχουσα εκτίμηση για τη διάμετρο του σύμπαντος είναι 93 δισεκατομμύρια έτη φωτός. Με την τρέχουσα επιτάχυνση του σύμπαντος που μετράται με την μετατόπιση προς το ερυθρό και με τη μελλοντική εκθετική επιτάχυνση, πόσο καιρό χρειάζεται το σύμπαν μέχρι να «χτυπήσει» μια διάμετρο 100 δισεκατομμυρίων ετών φωτός;
 
Για να μάθετε την απάντηση σε αυτή τη συγκεκριμένη ερώτηση και πολλά άλλα, ας ρίξουμε μια ματιά στο τι είναι το Σύμπαν μας σήμερα. 
 
Το Εξαιρετικά Βαθύ Πεδίο Hubble, η βαθύτερη εικόνα που έχουμε για το Σύμπαν σήμερα, που αποκαλύπτει γαλαξίες από τότε που το Σύμπαν ήταν μόνο το 3-4% της τρέχουσας ηλικίας του.
 
Σε κοντινή απόσταση, το Σύμπαν είναι γεμάτο από γαλαξίες που συσσωρεύονται και κάνουν σμήνη μαζί. Όσο πιο μακριά βλέπουμε, σε απόσταση, τόσο πιο μακριά πίσω στον χρόνο το βλέπουμε. Μέσα στον δικό μας Γαλαξία, ένα αστέρι που είναι 10 έτη φωτός μακριά το βλέπουμε όπως ήταν πριν από 10 χρόνια: χρειάζονται 10 χρόνια για το φως, που κινείται με την ταχύτητα του φωτός, για να διασχίσει αυτή την απόσταση. Αλλά σε εξαιρετικά μεγάλες αποστάσεις, η διαστολή του Σύμπαντος παίζει και αυτή ένα σπουδαίο ρόλο. Ένας γαλαξίας του οποίου το φως φτάνει μετά από ένα ταξίδι 10 δισεκατομμυρίων ετών, θα είναι μακρύτερα από τα 10 δισεκατομμύρια έτη φωτός σήμερα. Η απόσταση του σήμερα θα είναι πάνω από 16 δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά μας. Ο λόγος γι' αυτό; Το φως εκπέμπεται, ταξιδεύει δια μέσου του διαστήματος, αλλά ο διασταλμένος χώρος σπρώχνει όλα τα μη δεσμευμένα μεταξύ τους αντικείμενα μακριά το ένα από το άλλο. Αυτό περιλαμβάνει σχεδόν κάθε μακρινό γαλαξία έξω από την τοπική ομάδα γαλαξιών. 
 
Δεν είναι απλώς ότι οι γαλαξίες απομακρύνονται από εμάς προκαλώντας έτσι τη γνωστή ερυθρή μετατόπιση στο φως των γαλαξιών, αλλά ότι ο ίδιος ο χώρος ανάμεσα στον εαυτό μας και τους γαλαξίες μετατοπίζει προς το ερυθρό το φως κατά το ταξίδι του από αυτό το μακρινό σημείο στα μάτια μας. Καθώς το Σύμπαν συνεχίζει να επεκτείνεται, τα αντικείμενα που εκπέμπουν το φως συνεχώς απομακρύνονται.
 
Έχουμε καταφέρει να προσδιορίσουμε με επιτυχία από τι αποτελείται το σύμπαν και επίσης μετρήσαμε ποιός είναι ο ρυθμός διαστολής  σήμερα. Με συνδυασμό των δύο αυτών στοιχείων μαζί στο πλαίσιο της Γενικής Σχετικότητας και έτσι οι νόμοι της φυσικής καθορίζουν αυτόματα τον τρόπο με τον οποίο το Σύμπαν διαστέλλεται κατά την διάρκεια της ζωής του και πώς θα επεκταθεί στο πολύ απώτατο μέλλον. Βάσει όσων γνωρίζουμε μέχρι στιγμής, το μέρος του Σύμπαντος που είναι προσβάσιμο σήμερα, δηλαδή 13.8 δισεκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, βρίσκεται τώρα σε μία ακτίνα 46 δισεκατομμύρια έτη φωτός.
 
Το παρατηρούμενο σύμπαν θα μπορούσε να είναι 46 δισεκατομμύρια έτη φωτός προς όλες τις κατευθύνσεις από τη δική μας οπτική γωνία, αλλά σίγουρα υπάρχει περισσότερο, αδιαφανές σύμπαν, ίσως ακόμη και ένα άπειρο ποσό, ακριβώς όπως το δικό μας πέρα ​​από αυτό.
 
Υπάρχει πιθανά πολύ περισσότερο Σύμπαν, σε όλες τις κατευθύνσεις, πέρα ​​από αυτό το σημείο. Όπου βρισκόμαστε, όμως, μπορούμε να παρατηρήσουμε μόνο τα μέρη εκείνα όπου το φως είχε αρκετό χρόνο για να φτάσει σε μας από την εποχή της Μεγάλης Έκρηξης. Με βάση τον παρατηρούμενο ρυθμό διαστολής  και το γεγονός ότι γνωρίζουμε ότι το σύμπαν μας αποτελείται από:
  • 68% σκοτεινή ενέργεια , η οποία ενεργεί σαν μια κοσμολογική σταθερά λ (που αναγκάζει συνεχώς το σύμπαν να διαστέλλεται),
  • 27% σκοτεινή ύλη , η οποία αραιώνεται όσο μεγαλώνει ο όγκος καθώς το Σύμπαν διαστέλλεται,
  • 4.9% φυσιολογική ύλη , η οποία δρα σαν τη σκοτεινή ύλη αλλά, επίσης, συγκρούεται με τον εαυτό της,
  • 0,1% νετρίνα , τα οποία ενεργούν σαν ύλη σήμερα αλλά σαν ακτινοβολία όταν αυτή κινείται κοντά στην ταχύτητα του φωτός, και
  • 0.01% φωτόνια , τα οποία αραιώνονται όσο μεγαλώνει ο όγκος του Κόσμου και επίσης τα μήκη κύματος τους τεντώνονται και ψύχονται καθώς το σύμπαν επεκτείνεται,
Έτσι, μπορούμε να εξηγήσουμε ποιά στοιχεία καθορίζουν το ρυθμό διαστολής σε ολόκληρη την ιστορία του Σύμπαντος.  
 
Σημειώστε ότι, πολύ πρόσφατα, η σκοτεινή ενέργεια έχει γίνει κυρίαρχη. Καθώς προχωρούμε στο μέλλον, θα είναι ο μοναδικός καθοριστικός παράγοντας για το ρυθμό επέκτασης του Σύμπαντος. Καθώς το Σύμπαν συνεχίζει να αναπτύσσεται, η πυκνότητα της ύλης – τόσο της κανονικής όσο και της σκοτεινής – συνεχίζει να πέφτει, αλλά η πυκνότητα της σκοτεινής ενέργειας θα παραμείνει σταθερή. Επειδή ο ρυθμός επέκτασης (διαστολής) είναι ανάλογος με την ενεργειακή πυκνότητα του Σύμπαντος, αυτό σημαίνει ότι η σταθερή πυκνότητα που έχει η σκοτεινή ενέργεια, σημαίνει ότι ο ρυθμός διαστολής προχωρά ασυμπτωτικά προς μία σταθερά. Με βάση τον τρέχοντα ρυθμό διαστολής, όπως παρατηρήθηκε από την απόστολή Planck, ήτοι 67 km/s/Mpc, αυτό σημαίνει δύο μεγάλα πράγματα για το μέλλον:
  1. ο ρυθμός διαστολής ασυμπτωτικά θα φτάσει  στα 55 km/s/Mpc, μόνο όταν η σκοτεινή ενέργεια είναι σημαντική, και
  2. αυτή η ταχύτητα διαστολής  θα αναγκάσει τα μακρινά αντικείμενα να  απομακρύνονται με μία επιτάχυνση και το Σύμπαν θα διαστέλλεται τότε εκθετικά.
(Σημειώστε ότι 1 Mpc είναι μια αστρονομική μονάδα απόστασης που ισοδυναμεί με περίπου 3,26 εκατομμύρια έτη φωτός.) 
 
Οι αναμενόμενες μοίρες – προοπτικές του Σύμπαντος αντιστοιχούν σε ένα Σύμπαν όπου η ύλη και η ενέργεια καταπολεμούν τον αρχικό ρυθμό διαστολής. Στο παρατηρούμενο σύμπαν μας όμως, μία κοσμική επιτάχυνση προκαλείται από κάποιο είδος σκοτεινής ενέργειας, που μέχρι τώρα είναι ανεξήγητη. Όλα αυτά τα Σύμπαντα διέπονται από τις εξισώσεις Friedmann.
 
Σκεφτείτε γιατί συμβαίνει αυτό: γιατί ένας σταθερός ρυθμός διαστολής σημαίνει ότι τα μακρινά αντικείμενα επιταχύνουν και ότι το Σύμπαν επεκτείνεται εκθετικά. Φανταστείτε ένα γαλαξία κάπου 10 Mpc μακριά. Αν ο ρυθμός επέκτασης είναι 55 km/s/Mpc, τότε φαίνεται να απομακρύνεται από εμάς με μία ταχύτητα 550 km / s λόγω της διαστολής του σύμπαντος. Με την πάροδο του χρόνου, κινείται ολοένα και μακρύτερα. Πόσο γρήγορα όμως φαίνεται να υποχωρεί;
  • Όταν είναι 10 Mpc μακριά, υποχωρεί με  550 km / s.
  • Όταν είναι 20 Mpc μακριά, υποχωρεί με  1100 km / s.
  • Όταν είναι 40 Mpc μακριά, υποχωρεί με 2200 km / s.
  • Όταν είναι 80 Mpc μακριά, υποχωρεί με 4400 km / s.
Και ούτω καθεξής. Όσο περισσότερος χρόνος περνάει και όσο πιο μακριά είναι ο γαλαξίας, τόσο πιο γρήγορα απομακρύνεται από ο βλέμμα μας. Αλλά εδώ πρέπει κάτι να συνειδητοποιήσετε: ο χρόνος από 10 έως 20 Mpc είναι ο ίδιος που πρέπει να περάσετε από 20 σε 40 ή 40 έως 80 ή 1000 έως 2000 και ούτω καθεξής. Σε ένα Σύμπαν που κυριαρχείται από σκοτεινή ενέργεια, αυτό οφείλεται στον τρόπο που λειτουργεί η εκθετική διαστολή.
 
Ο χωροχρόνος εξελίσσεται / διαστέλλεται σε ίσες χρονικές μεταβολές,  αν το σύμπαν κυριαρχείται από την ύλη, την ακτινοβολία ή την ενέργεια που είναι εγγενής στο ίδιο το διάστημα, με το τελευταίο να αντιστοιχεί στο σύμπαν μας που κυριαρχεί τ σκοτεινή ενέργεια.
 
Αν λοιπόν θέλαμε να σχεδιάσουμε ποιό είναι το φαινόμενο μέγεθος του σύμπαντος, σε ακτίνα ως συνάρτηση του χρόνου, το μόνο που θα έπρεπε να κάνουμε είναι να τρέξουμε τα μαθηματικά. Τα αποτελέσματα είναι απλά, απλά και εύκολα να διαβαστούν. Αν κρατάτε ένα μοιρογνωμόνιο, μπορείτε να δείτε ότι στο πολύ μακρινό παρελθόν η γραμμή έχει μια συγκεκριμένη κλίση που δείχνει την κυριαρχία της ακτινοβολίας. Στο πιο πρόσφατο παρελθόν, όπου στο Σύμπαν κυριάρχησε η ύλη, η κλίση της γραμμής αλλάζει. Και τότε η γραμμή αλλάζει προς μία εκθετική καμπύλη, όταν η σκοτεινή ενέργεια αναλαμβάνει τα ηνία από την ύλη καθώς η πυκνότητα της ύλης πέφτει περισσότερο. Εκεί μόλις αρχίσαμε να ζούμε σήμερα. 
 
Το παρατηρούμενο Σύμπαν μας, όπως το γνωρίζουμε τώρα, έχει διάμετρο 92 εκατομμύρια έτη φωτός, με μία πραγματική ηλικία 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Σημειώστε ότι έχουμε ένα περιορισμό ως προς το πόσο μπορούμε να δούμε πίσω από το χρονικό διάστημα που συνέβη το καυτό Big Bang: 13,8 δισεκατομμύρια έτη, ή (συμπεριλαμβανομένης της επέκτασης του σύμπαντος) 46 δις έτη φωτός. Όποιος ζει στο σύμπαν μας, σε οποιαδήποτε θέση, θα δει σχεδόν ακριβώς το ίδιο πράγμα από την δική τους πλεονεκτική θέση.
 
Πότε το σύμπαν θα φτάσει τα 100 δισεκατομμύρια έτη φωτός σε διάμετρο; Όταν έχουν περάσει 14,9 δισεκατομμύρια έτη από το Big Bang, μόλις 1,1 δισεκατομμύρια χρόνια από τώρα. Σε αυτό το σημείο, το σύμπαν θα έχει σκοτεινή ενέργεια 73% και ο ρυθμός επέκτασης θα έχει πέσει στα 65 km/s/Mpc. Δεν είναι μεγάλη αλλαγή. Αλλά καθώς προχωρούμε με μεγάλα βήματα, οι αλλαγές θα γίνονται πολύ δραματικές.
 
Με την πάροδο του χρόνου όταν το Σύμπαν θα είναι 24,5 δισεκατομμυρίων ετών, λίγο περισσότερο από 10 δισεκατομμύρια χρόνια από τώρα, θα είναι 94% σκοτεινή ενέργεια, ο ρυθμός  διαστολής θα γίνει  57 km/s/Mpc, Αλλά το παρατηρούμενο σύμπαν θα έχει διάμετρο 200 ​​δισεκατομμύρια έτη φωτός!
 
Και σε ηλικία 37,6 δισεκατομμυρίων ετών, το σύμπαν θα αποτελείται από 99,4% σκοτεινή ενέργεια, ο ρυθμός διαστολής  θα είναι 55,4 km/s/Mpc, και τότε το σύμπαν θα έχει διάμετρο 400 δις έτη φωτός.
 
Και τώρα, κάθε 12,2 δισεκατομμύρια χρόνια μετά από αυτό, το μέγεθος του Σύμπαντος θα διπλασιάζεται, με το ρυθμό επέκτασης στα 55,4 km/s/Mpc. Αυτό σημαίνει ότι το Σύμπαν θα έχει  διάμετρο 1 τρισεκατομμύριο έτη φωτός όταν θα είναι 54 δισεκατομμύρια ετών. 10 τρισεκατομμύρια έτη φωτός σε 86 δισεκατομμύρια έτη. 100 τρισεκατομμύρια έτη φωτός σε 118 δισεκατομμύρια χρόνια. και ένα τετράκις έτη φωτός σε διάμετρο στα 149 δισεκατομμύρια χρόνια. Τώρα που το Σύμπαν έχει διάμετρο δέκα φορές την τρέχουσα ηλικία του, θα είναι σχεδόν  δέκα χιλιάδες φορές το σημερινό του μέγεθος. Αυτή είναι η δύναμη της εκθετικής διαστολής.
 
Με το πέρασμα του χρόνου, τα αντικείμενα θα απέχουν εκθετικά πιο μακρυά το ένα από το άλλο. 
 
Σήμερα, το παρατηρούμενο Σύμπαν περιέχει περίπου 2 τρισεκατομμύρια γαλαξίες. Καθώς προχωράμε στο πολύ μακρινό μέλλον, όλα αυτά που δεν είναι μέρος της τοπικής μας ομάδας θα υποχωρήσουν από εμάς προς αυτούς τους μακρινούς ορίζοντες του Σύμπαντος. Αυτά που περιέχονται τώρα σε μια σφαίρα με διάμετρο 93 δις έτη φωτός θα επεκταθεί σε ολοένα μεγαλύτερους και μεγαλύτερους όγκους, οδηγώντας σε ένα Σύμπαν όπου η μέση πυκνότητα τελικά πέφτει στο μηδέν και θα γίνει τόσο γρήγορα. Εάν γεννηθήκατε όταν το μήκος του σύμπαντος ήταν δέκα φορές την τρέχουσα ηλικία του, Ο Γαλαξίας μας που θα ενωθεί με την Ανδρομέδα, που θα ενταχθεί στην τοπική μας ομάδα, θα ήταν ο μοναδικός γαλαξίας που θα μπορούσατε να δείτε στο Σύμπαν για τρισεκατομμύρια έτη φωτός. Απολαύστε το σύμπαν μας με τον τρόπο που κάνουμε ενώ είμαστε εδώ με προνομιακό τρόπο.

Ο Αριστοτέλης για την καυχησιολογία

Σχετικά με το τι είναι ο καυχησιάρης ο Αριστοτέλης εξηγεί από την αρχή: «Κατά την κοινή λοιπόν αντίληψη ο καυχησιάρης» (αλαζών στο πρωτότυπο) «θέλει να φαίνεται ότι έχει πράγματα που δίνουν στον άνθρωπο αξία και καλό όνομα (που στην πραγματικότητα δεν τα έχει), ή ότι έχει περισσότερα από αυτά που πράγματι έχει». (1127a 7, 24-26). Με δυο λόγια, ο άνθρωπος που καυχιέται επιθυμεί να περάσει μια στρεβλή – υπερεκτιμημένη εικόνα για τον εαυτό του. Πρωτίστως θέλει να επιδειχθεί. Κατά βάση είναι ανειλικρινής.
 
Για τον Αριστοτέλη η καυχησιολογία είναι άλλη μια επίπτωση της απομάκρυνσης από τη μεσότητα: «Στην ίδια, σχεδόν, περιοχή ανήκει και η μεσότητα ως προς την καυχησιά». (αλαζονεία στο πρωτότυπο). «Και γι’ αυτή τη μεσότητα η γλώσσα μας δεν έχει λέξη που να τη δηλώνει». (1127a 7, 15-16).
 
Κι ως μεσότητα (σ’ αυτή την περίπτωση) δεν πρέπει να εκλαμβάνεται μόνο η σωστή στάση σχετικά με το τι λέει κανείς για τον εαυτό του, αλλά και η ψυχική ισορροπία, που προέρχεται από την επίγνωση του εαυτού. Ο κάτοχος της αυτογνωσίας όχι μόνο είναι σε θέση να αναγνωρίσει τα μειονεκτήματά του, ώστε να βελτιωθεί, αλλά ταυτόχρονα μαθαίνει να συμφιλιώνεται με τον εαυτό του αναγνωρίζοντας τις αδυναμίες και τις δυνατότητές του.
 
Από αυτή την άποψη, η μεσότητα εκφράζει την ύψιστη ψυχική ισορροπία που προκύπτει από τη γνώση του εαυτού. Ο καυχησιάρης (αλαζών κατά τον Αριστοτέλη) πέρα από το ότι χάνει το μέτρο ως προς τον τρόπο που παρουσιάζεται, καθιστά σαφή και την έλλειψη αυτοεκτίμησης, καθώς δεν του αρκεί αυτό που πραγματικά είναι, αλλά νιώθει την ανάγκη της υπερβολής προκειμένου να δώσει την εικόνα που θα ήθελε να έχει, αλλά δεν μπορεί.
 
Η ανειλικρίνεια του καυχησιάρη δεν είναι τίποτε άλλο από το συναισθηματικό κενό της ανασφάλειας, που χρειάζεται ένα ψέμα για να καλυφθεί. Σε τελική ανάλυση ο καυχησιάρης είναι θύμα του εαυτού του, όπως και κάθε άλλος που αδυνατεί να ακολουθήσει το δρόμο της μεσότητας.
Εν τέλει, στην προσπάθειά του να καλύψει το κενό που του δίνει η αίσθηση της προσωπικής ανεπάρκειας πετυχαίνει ακριβώς το αντίθετο, καθώς, επί της ουσίας, το καταδεικνύει. Κι αυτός είναι ο λόγος που τελικά φαίνεται ανόητος: «Το άτομο που – δίχως να αποβλέπει σε κάτι – προσποιείται ότι έχει περισσότερα από αυτά που πράγματι έχει, δίνει την εντύπωση ότι είναι κατώτερος άνθρωπος (αλλιώς δε θα έβρισκε ευχαρίστηση στην ψευτιά)· πιο πολύ, πάντως, δίνει την εντύπωση λιγόμυαλου και ανόητου ανθρώπου παρά κακού». (1127b 7, 10-13).
 
Η αναφορά του Αριστοτέλη στον καυχησιάρη που δεν «αποβλέπει σε κάτι», θέλει να αποκλείσει κάθε άλλο κίνητρο πέρα από την ψυχολογικής προέλευσης ανάγκη για τόνωση του εαυτού. Γιατί ο καυχησιάρης μπορεί να έχει κι άλλα κίνητρα: «Αν όμως το κάνει για χρήματα, ή για πράγματα που αποφέρουν χρήματα, τότε η περίπτωση είναι πιο επαίσχυντη». (1127b 7, 15-16). Παρακολουθούμε το διαχωρισμό της καυχησιολογίας από την ψυχική εκδοχή της ανεπαρκούς προσωπικότητας στην καθαρά χρησιμοθηρική εκδοχή του χειροπιαστού κέρδους.
 
Και η δεύτερη περίπτωση είναι χειρότερη: «αυτοί που αποβλέπουν στο κέρδος καυχώνται ότι έχουν ιδιότητες από τις οποίες μπορούν να επωφεληθούν οι συνάνθρωποί τους και των οποίων την έλλειψη εύκολα μπορεί κανείς να αποκρύψει, τις ιδιότητες π.χ. του μάντη, του σοφού, του γιατρού. Αυτός είναι ο λόγος που πάρα πολλοί άνθρωποι προσποιούνται ότι έχουν αυτού του είδους τις ιδιότητες και καυχώνται γι’ αυτές». (1127b 7, 22-25).
 
Οι άνθρωποι αυτού του είδους χρησιμοποιούν την καυχησιολογία με τρόπο συνειδητό σαν εργαλείο εξαπάτησης. Το ψέμα αποκτά διαστάσεις σχεδόν επαγγελματικές. Κι αυτός είναι ο λόγος που τους κάνει επαίσχυντους, καθώς δεν ενδιαφέρονται για το γόητρο ή την προσωπική τους τιμή, αλλά για την εκμετάλλευση των άλλων. Πρόκειται περισσότερο για απατεώνες. Η εμπιστοσύνη που τους δείχνει το θύμα μπορεί να αποβεί καταστροφική. Όλα εξαρτώνται από το μέγεθος της αφέλειας κι από τη θρασύτητα της επιτήδειας συμπεριφοράς. Σε κάθε περίπτωση ο σώφρων οφείλει να αποφεύγει αυτούς τους ανθρώπους.
 
Από την άλλη, όποιος παρουσιάζει τον εαυτό του κατώτερο των πραγματικών του δυνατοτήτων, κινείται στην έλλειψη κι ο Αριστοτέλης του απευθύνει το χαρακτηρισμό «είρων»: «ο κρυψίνους και ο υποκριτής αρνείται ότι έχει αυτά που έχει, ή μειώνει την αξία τους». (1127a 7, 26-27).
 
Οι προσδιορισμοί «κρυψίνους» και «υποκριτής» αφορούν τη μεταφραστική απόδοση του Λυπουρλή στον όρο «είρων» που επιλέγει ο Αριστοτέλης στο πρωτότυπο. Τα πράγματα όμως περιπλέκονται, όταν ο Αριστοτέλης προβαίνει σε επεξηγήσεις: «Όσο για τους ανθρώπους της υποκριτικής κρυψίνοιας,» (είρωνες στο πρωτότυπο) «αυτοί, μειώνοντας τις πραγματικές τους ιδιότητες, δημιουργούν μια κομψότερη και πιο εκλεπτυσμένη εικόνα – από πλευράς χαρακτήρα – στα μάτια των ανθρώπων· γιατί δημιουργούν στους άλλους την εντύπωση ότι μιλούν όπως μιλούν όχι επειδή κυνηγούν το κέρδος, αλλά για να αποφύγουν τα μεγαλεία και την επίδειξη· και αυτοί επίσης αρνούνται ότι έχουν τις ιδιότητες που θεωρούνται ότι προσπορίζουν στον άνθρωπο ένα καλό όνομα – αυτό ακριβώς που συνήθιζε να κάνει και ο Σωκράτης». (1126b 7, 26-30).
 
Η αναφορά του Σωκράτη ως παράδειγμα ανθρώπου που αποσιωπά τις αληθινές του γνώσεις διαφωτίζει και τη σημασία που δίνει ο Αριστοτέλης στον όρο «είρων». Ο Σωκράτης δεν παρουσιαζόταν ως άνθρωπος που αγνοεί ούτε από κρυψίνοια ούτε από υποκρισία. Επικαλούταν την άγνοια προκειμένου να καταδειχθεί στο τέλος η αλήθεια, που ο ίδιος πίστευε. Επρόκειτο δηλαδή για μέθοδο, για τακτική στην αναζήτηση της φιλοσοφικής αλήθειας κι όχι για υπεκφυγή προς απόκρυψη δυνατοτήτων.
 
Από αυτή την άποψη, οι όροι «κρυψίνους» και «υποκριτής» δεν αποδίδουν με σαφήνεια αυτό που ο Αριστοτέλης αποκαλεί «είρων». Κι εδώ, ίσως, βρισκόμαστε πιο κοντά στην αριστοτελική ερμηνεία του ανθρώπου που ελλείπει ως προς την παρουσίαση του εαυτού, αφού δεν υπονοείται η οριστική αποσιώπηση των ικανοτήτων, αλλά ο παροδικός ελιγμός που, όταν ολοκληρωθεί, θα φανερώσει σε όλους την πραγματικότητα.
 
Εξάλλου, ακόμη κι αν ο όρος ερμηνευτεί σε απόλυτη κυριολεξία, η συμπεριφορά που εστιάζει στην απόκρυψη δυνατοτήτων στερείται νοήματος, αφού δεν προσφέρει καμία ωφέλεια σ’ αυτόν που την έχει. Πέρα από το αδύνατο μιας άμεσης, χειροπιαστής οικονομικής – υλικής ωφέλειας, δεν μπορεί να γίνει λόγος ούτε για τα ψυχικά οφέλη της αυτοπεποίθησης μέσω της εκτίμησης από τους άλλους. Θα έλεγε κανείς ότι μια τέτοια επιλογή θα μπορούσε να γίνει από κάποιον που συνειδητά θέλει να βλάψει τον εαυτό του. Κι αυτό απέχει από την κρυψίνοια, πολύ περισσότερο από την υποκρισία. Η υποτίμηση του εαυτού νοηματοδοτείται μόνο ως απόπειρα αποφυγής ανεπιθύμητων καθηκόντων, εκδοχή που επίσης δεν μπορεί να εκληφθεί ως κρυψίνοια.
 
Η παραδοχή του Αριστοτέλη για τους ανθρώπους που «μειώνοντας τις πραγματικές τους ιδιότητες, δημιουργούν μια κομψότερη και πιο εκλεπτυσμένη εικόνα» έρχεται σε απόλυτη αντιπαράθεση με το παράδειγμα του Σωκράτη, ο οποίος κάθε άλλο παρά εκπροσωπούσε αυτή την εικόνα. Οι αντιπάθειες που προκαλούσε και η τελική θανατική του καταδίκη τη διαψεύδουν κατηγορηματικά. Ο Σωκράτης ήταν είρων (όχι κρυψίνους και υποκριτής) κι ως εκ τούτου έκανε απόλυτα φανερή την πνευματική υπεροχή του καταδεικνύοντας την ανεπάρκεια των άλλων. Το ότι απέφευγε «τα μεγαλεία και την επίδειξη» (όπως ορίζει ο Αριστοτέλης) κατέστη σε όλους σαφές, χωρίς όμως να διαμορφώσει μια κομψή εικόνα «στα μάτια των άλλων». Εξάλλου, ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε για κάτι τέτοιο.
 
Είναι προφανές ότι ο Αριστοτέλης αναφέρεται ξανά στην έλλειψη της μεσότητας που επιδρά, όπως πάντα, αρνητικά. Η απόκρυψη των ικανοτήτων δεν μπορεί παρά να έχει παροδικό χαρακτήρα, αφού κανείς δεν μπορεί να υποτιμά συνειδητά τον εαυτό του συνέχεια (εκτός αν υπόκειται σε κάποια τυραννική εξουσιαστική σχέση), και οφείλεται σε εσφαλμένη εκτίμηση για τον τρόπο που θα πλάσει τη δημόσια εικόνα του. Προσπαθώντας κάποιος να μη γίνει εριστικός ή να μην προκαλέσει αντιπάθειες μπορεί να επιλέξει την υποχωρητικότητα προκειμένου να φανεί μετριοπαθής.
 
Όμως, η διαρκής υποχωρητικότητα είναι αδιέξοδη. Όταν κάποιος αντιλαμβάνεται ότι δεν αναγνωρίζονται τα προτερήματά του στην πόλη κι ότι αναρριχώνται άλλοι κατώτερης ποιότητας άνθρωποι, δεν μπορεί παρά να γίνει συγκρουσιακός. Και τότε δε θα έχει να αντιμετωπίσει μόνο τη δυσπιστία των άλλων, αλλά και την εικόνα που ο ίδιος είχε πλάσει για τον εαυτό του.
 
Με άλλα λόγια, η σύγκρουση θα είναι σφοδρότερη από εκείνη που θα είχε, αν εξαρχής ακολουθούσε το μέσο δρόμο της ειλικρίνειας. Το παράδειγμα του Σωκράτη έχει να κάνει τόσο με την κατάδειξη της αδυναμίας του κόσμου να αποδεχτεί την ανωτερότητα κάποιου (ιδίως αν μέχρι πρότινος υποτιμούσε τις ικανότητές του), όσο και με το αδιέξοδο αυτής της συμπεριφοράς, που, όταν νομοτελειακά αποκαλυφθεί η πραγματικότητα, θα εκληφθεί περισσότερο σαν ειρωνεία, η οποία κάθε άλλο παρά θα συμβάλει στην κομψή εικόνα του εαυτού.
 
Και προς ενίσχυση αυτού ο Αριστοτέλης θα παραθέσει και την έννοια του «βαυκοπανούργου», την οποία ο Λυπουρλής στα σχόλια που παραθέτει επεξηγεί ως εξής: «Η λέξη βαυκοπανούργος είναι σύνθετη με πρώτο συνθετικό το άγνωστης ετυμολογίας επίθετο βαυκός-ή-όν και δεύτερο το επίθετο πανούργος. Για το πρώτο συνθετικό μπορούμε να έχουμε τη βεβαιότητα ότι είχε τη σημασία “προσποιούμενος”, μια προσποίηση πάντως που γινόταν με “νάζια και χαϊδέματα”. Το δεύτερο συνθετικό μας βοηθάει να καταλάβουμε ότι ο λόγος είναι για ανθρώπους που προσπαθούν να εξαπατήσουν τους άλλους κρύβοντας την αλήθεια με χαριεντισμούς». (τέταρτο βιβλίο, σχόλιο123, σελ. 641).
 
Ο Αριστοτέλης γράφει: «Όσοι όμως αρνούνται ότι έχουν κάποιες μικρές και ασήμαντες ιδιότητες, καθώς και ιδιότητες που ολοφάνερα τις έχουν, αυτοί χαρακτηρίζονται με τη λέξη βαυκοπανούργοι και είναι πιο καταφρονητέοι». (1126b 7, 30-32).
 
Και συμπληρώνει: «καμιά φορά μάλιστα αυτό δεν είναι παρά μια ολοφάνερη καυχησιά, κάτι σαν τα ρούχα των Σπαρτιατών· γιατί και η υπερβολή και η μεγάλη έλλειψη είναι κομπασμός και καυχησιά». (1126b 7, 32-34).
 
Το μέτρο προτείνεται ως μοναδικός τρόπος συμπεριφοράς σε σχέση με τις επιταγές της αρετής. Η έλλειψη, όταν είναι επιτηδευμένη, δεν έχει καμία σχέση ούτε με την ταπεινότητα ούτε με την κατάδειξη της προτεραιότητας των πνευματικών ιδανικών (οι ιδέες της πλήρους σωματικής απαξίωσης – στα όρια της τιμωρητικής συμπεριφοράς – για χάρη πνευματικών ή θρησκευτικών αξιών δεν είναι άγνωστες στην ανθρωπότητα).
 
Τα ρούχα των Σπαρτιατών, ασφαλώς δεν απαξιώνουν το σώμα, αλλά αποτελούν ξεκάθαρη έπαρση, αφού προβάλουν το πρότυπο της λιτότητας ως σύμβολο ανωτερότητας. Οτιδήποτε ξεπερνά το μέτρο είτε από τη μια είτε από την άλλη μεριά (υπερβολή – έλλειψη) αποτελεί σφάλμα κι αν γίνεται με τρόπο επιδεικτικό – σαν να πρόκειται για κάτι σπουδαίο – δεν αποτελεί μόνο στρέβλωση, αλλά και κομπασμό. Η επίγνωση ότι και η στέρηση μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως καυχησιολογία είναι η κατάδειξη ενός άλλου είδους υπερβολής που στηρίζεται στην έλλειψη. Είναι η στρέβλωση της μεσότητας, που προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος της υπερβολής προτιμάται το άλλο άκρο.
 
Ο άνθρωπος που αγαπά την αλήθεια ξέρει να αποδίδει τα γεγονότα όπως ακριβώς έχουν, χωρίς ούτε να αποκρύπτει ούτε να υπερβάλλει. Κι αυτό έχει να κάνει με τη θετική του έξη, που τον έκανε ικανό να διακρίνει και να αναζητά την αλήθεια, σαν κάτι που πηγάζει μέσα από τον ίδιο του τον εαυτό.
 
Κι εδώ δε γίνεται λόγος για την ειλικρίνεια με τη σημασία της τιμιότητας στις καθημερινές συναλλαγές, αλλά με τη σημασία της ορθής απόδοσης του εαυτού, χωρίς να εξυπηρετείται κανένα κέρδος: «Δε μιλούμε για τον άνθρωπο που είναι ειλικρινής στις συμφωνίες που συνάπτει, ούτε για πράγματα που ανήκουν στην περιοχή της αδικίας ή της δικαιοσύνης (αυτά θα είχαν να κάνουν με μια άλλη αρετή), αλλά για τον άνθρωπο που εκεί όπου δεν τίθεται κανένα τέτοιο θέμα είναι ειλικρινής και στα λόγια και στις πράξεις της καθημερινής του ζωής επειδή τέτοια είναι η έξη του». (1127a 7, 38-39 και 1127b 7, 1-3).
 
Και βέβαια, η σημασία αυτή που θέλει ο Αριστοτέλης να αποδώσει όσο κι αν αποκλίνει ελαφρώς από την καθαυτή έννοια της εντιμότητας ως δικαιοσύνη, είναι αδύνατο και να αποκοπεί από αυτή. Και η επιείκεια προτάσσεται ως ύψιστη δικαιοσύνη. Γι’ αυτό και συμπληρώνει: «Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι – θα το δεχόταν όλοι – προικισμένος με την αρετή της δικαιοσύνης». («επιεικής» στο πρωτότυπο). (1127b 7, 4).
 
Από κει και πέρα όμως, ακόμη και η αλήθεια δεν προτάσσεται με τρόπο άκαμπτο σαν μορφή αδιαλλαξίας, γιατί τότε θα μπορούσε να οδηγήσει στη σκληρότητα. Ο Αριστοτέλης ομολογεί ότι ακόμη κι ο φιλαλήθης μπορεί να βρεθεί μπροστά σε μια κατάσταση που θα πρέπει να αποδώσει την αλήθεια κομψά, δηλαδή συγκαλυμμένα. Και τότε θα προτιμήσει την παρουσίαση των πραγμάτων από την πλευρά της έλλειψης κι όχι της υπερβολής: «Αν ο άνθρωπος αυτός χρειαστεί να παρεκκλίνει από την αλήθεια, θα κλίνει προς την πλευρά της έλλειψης, δεδομένου ότι αυτό μοιάζει πιο ευπρεπές, αφού οι υπερβολές είναι γενικά κάτι το βαρύ και χοντροκομμένο». (1127b 7, 8-10).
 
Η αλήθεια πρέπει να διαχωρίζεται από την αγένεια ή τη θρασύτητα. Πολλές φορές η αποσιώπηση γεγονότων είναι προτιμότερη για τον άνθρωπο που τα πληροφορείται. Για παράδειγμα οι επώδυνες λεπτομέρειες μιας συμφοράς, όταν δεν έχουν καμία σημασία για τις περαιτέρω εξελίξεις, δεν υπάρχει λόγος να ανακοινώνονται. Κάτι τέτοιο θα το έκανε ο θρασύς που θα έβρισκε χαρά από τον πόνο των άλλων.
 
Το κριτήριο είναι και πάλι η μεσότητα που θα επέλθει από τη λογική. Γενικά, όταν γίνεται λόγος για την ανθρώπινη συμπεριφορά, τίποτα δεν τίθεται με τρόπο απόλυτο, καθώς όλα καθορίζονται από την υποκειμενικότητα της στιγμής που συμβαίνουν. Αυτό που μένει είναι η γενική κατεύθυνση της ορθής συμπεριφοράς, που πρέπει να διέπεται από την αρετή, ώστε να αποδίδει το καλύτερο δυνατό σε όλες τις περιστάσεις. Και η κατάδειξη αυτού είναι και η πρόθεση του Αριστοτέλη.
 
Αριστοτέλης: Ηθικά Νικομάχεια