Δευτέρα 13 Ιουλίου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλῆς Μαινόμενος (348-379)

ΧΟ. αἴλινον μὲν ἐπ᾽ εὐτυχεῖ [στρ. α]
μολπᾶι Φοῖβος ἰαχεῖ
350 τὰν καλλίφθογγον κιθάραν
ἐλαύνων πλήκτρωι χρυσέωι·
ἐγὼ δὲ τὸν γᾶς ἐνέρων τ᾽
ἐς ὄρφναν μολόντα παῖδ᾽,
εἴτε Διός νιν εἴπω
355 εἴτ᾽ Ἀμφιτρύωνος ἶνιν,
ὑμνῆσαι στεφάνωμα μό-
χθων δι᾽ εὐλογίας θέλω.
γενναίων δ᾽ ἀρεταὶ πόνων
τοῖς θανοῦσιν ἄγαλμα.
πρῶτον μὲν Διὸς ἄλσος
360 ἠρήμωσε λέοντος,
πυρσῶι δ᾽ ἀμφεκαλύφθη
ξανθὸν κρᾶτ᾽ ἐπινωτίσας
δεινοῦ χάσματι θηρός.

τάν τ᾽ ὀρεινόμον ἀγρίων [ἀντ. α]
365 Κενταύρων ποτὲ γένναν
ἔστρωσεν τόξοις φονίοις,
ἐναίρων πτανοῖς βέλεσιν.
ξύνοιδε Πηνειὸς ὁ καλ-
λιδίνας μακραί τ᾽ ἄρου-
370 ραι πεδίων ἄκαρποι
καὶ Πηλιάδες θεράπναι
σύγχορτοί θ᾽ Ὁμόλας ἔναυ-
λοι, πεύκαισιν ὅθεν χέρας
πληροῦντες χθόνα Θεσσάλων
ἱππείαις ἐδάμαζον.
375 τάν τε χρυσοκάρανον
δόρκα ποικιλόνωτον
συλήτειραν ἀγρωστᾶν
κτείνας θηροφόνον θεὰν
Οἰνωᾶτιν ἀγάλλει.

***
ΧΟΡ.
Τραγούδι ψάλλει με χαρούμενη
λαλιάν ο Φοίβος,
350 την καλόφωνη κιθάρα του
με χρυσό χτυπώντας πλήχτρο·
κι εγώ κείνον, που εις της γης
και στου Κάτω Κόσμου το σκοτάδι
πήγεν, είτε τον πω του Διός
είτε του Αμφιτρύωνα τέκνο,
να υμνήσω θέλω, για στεφάνωμα
των έργων του, με καλά λόγια.
Κι η αρετή των γενναίων έργων
χαρά είναι για τους πεθαμένους.
Και πρώτα το δάσος του Διός
360 το ερήμωσε από το λιοντάρι
και με φλόγινη ξανθάδα σκέπασε
το κεφάλι, ρίχνοντας στον ώμο
το φοβερό του θεριού δέρμα·

και τη βουνίσια τη γενιά
ξάπλωσε των αγρίων Κενταύρων
με τα φονικά του τόξα,
ρίχνοντας βέλη φτερωτά.
Το ξέρει ο καλορέματος Πηνειός
370 και οι μακριές κι άκαρπες πεδιάδες
και του Πηλίου οι μονιές
και της Ομόλης οι βαθιόχορτες
σπηλιές, όθε, γεμίζοντας
με πεύκα τα χέρια τους, τη γη
των Θεσσαλώνε πλημμυρώντας
με τις καβάλες την εδάμαζαν.
Και το χρυσοκέρατο ζαρκάδι
το παρδαλόδερμο, φθορά
των χωραφιών, σκοτώνοντας
τη θεριοφόνα εχαροποίησε
θεά της Οινόης.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της αρχαϊκής εποχής

3.4.3. Η χαλκοτεχνία: Αγγεία και αγάλματα

Η τέχνη της χύτευσης του χαλκού ήταν γνωστή στην Ελλάδα από πολύ παλιά. Είδαμε ότι ήδη από τα γεωμετρικά χρόνια κατασκευάζονταν μεγάλα αγγεία αλλά και αγαλμάτια από χαλκό, που αφιερώνονταν σε ιερά, ιδιαίτερα στην Ολυμπία. Τα αγαλμάτια αυτά είναι χυτά και μάλιστα συμπαγή, δηλαδή ολόχυτα, φτιαγμένα με βάση ένα κέρινο πρόπλασμα, που το τοποθετούσαν μέσα σε μανδύα από πυρίμαχο πηλό με ανοίγματα και τα θέρμαιναν ώσπου να λιώσει το κερί και να φύγει· στη συνέχεια έχυναν λιωμένο μέταλλο στο κενό που είχε δημιουργηθεί, περίμεναν να κρυώσει και έβγαζαν το αγαλμάτιο σπάζοντας το πήλινο περίβλημα. Με τον τρόπο αυτό μπορούσαν να κατασκευαστούν μόνο μικρού μεγέθους έργα. Ήδη όμως από τα μέσα περίπου του 7ου αιώνα π.Χ. οι Έλληνες εφάρμοζαν και την κοίλη χύτευση, που ήταν από παλιά γνωστή στην Ανατολή. Έτσι γινόταν οικονομία στο μέταλλο και ήταν δυνατή η κατασκευή μεγάλων χάλκινων έργων. Στην πιο απλή εκδοχή της ονομάζεται άμεση χύτευση. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιεί έναν πυρήνα από πηλό, που έχει τα κύρια χαρακτηριστικά του τελικού έργου· επάνω στον πυρήνα τοποθετούνταν ένα φύλλο κεριού, στο οποίο ο γλύπτης έδινε την τελική μορφή του γλυπτού πριν το καλύψει με πήλινο μανδύα. Η συνέχεια της κατεργασίας ήταν η ίδια· θέρμαιναν δηλαδή τον πηλό, ώσπου να λιώσει και να φύγει το κερί, και στη συνέχεια έχυναν το λιωμένο μέταλλο. Ήταν επίσης γνωστή η τεχνική της σφυρηλάτησης χάλκινων ελασμάτων, η οποία χρησιμοποιούνταν κυρίως για την κατασκευή μεγάλων αγγείων, όπως οι τρίποδες.
 
Στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. η χαλκοπλαστική γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία (Ελλάδος περιήγησις 8.14.8), εφευρέτες της χύτευσης των κοίλων εσωτερικά χάλκινων αγαλμάτων ήταν οι περίφημοι Σάμιοι αρχιτέκτονες και τεχνίτες Ροίκος και Θεόδωρος, για τους οποίους έχουμε ήδη μιλήσει. Ήδη από το δεύτερο τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ. αυξάνεται σημαντικά η παραγωγή χάλκινων αγαλματίων που εικονίζουν άνδρες (στο σχήμα του κούρου), γυναίκες (στο σχήμα της κόρης) και μορφές ζώων ή μυθικών όντων. Τα αγαλμάτια αυτά συχνά ήταν αφιερώματα σε ιερά, αντίστοιχα με τα μεγάλα αγάλματα, αλλά πολύ φθηνότερα· σε αρκετές περιπτώσεις όμως διακοσμούσαν χρηστικά αντικείμενα, όπως καθρέφτες, ή μεγάλα χάλκινα αγγεία, κυρίως κρατήρες και υδρίες.
 
Εργαστήρια χαλκοπλαστικής που κατασκεύαζαν τέτοια έργα υπήρχαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, καθώς και σε ελληνικές αποικίες της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας. Η προσεκτική μελέτη των χάλκινων αγαλματίων έδωσε στους αρχαιολόγους τη δυνατότητα να ξεχωρίσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των κυριότερων εργαστηρίων (της Κορίνθου, της Λακωνίας, της Αθήνας, της Σάμου κ.ά.). Τέτοια εργαστήρια μπορούσαν, ωστόσο, να δημιουργηθούν και μακριά από τα μεγάλα κέντρα, όπου υπήρχε η ανάλογη ζήτηση. Έτσι είναι πιθανόν ότι πολλά από τα χάλκινα αγαλμάτια που βρέθηκαν στο ιερό του Δία στη Δωδώνη της Ηπείρου είναι έργα Κορίνθιων τεχνιτών, που είχαν εγκατασταθεί σε κάποια αποικία της δυτικής Ελλάδας. Τέτοια παραδείγματα είναι ένα αγαλμάτιο ιππέα, που χρονολογείται πριν από τα μέσα του 6ου αιώνα (γύρω στο 570 π.Χ.) και φαίνεται ότι δεν ήταν μόνο του, αλλά είχε και ταίρι (κάτι που σημαίνει ότι εικονίζει πιθανόν έναν από τους Διοσκούρους) και ένα αγαλμάτιο του Δία που κραδαίνει με το δεξί χέρι τον κεραυνό και χρονολογείται περίπου μισό αιώνα αργότερα (530-520 π.Χ.). Τα περισσότερα από τα χάλκινα αγαλμάτια είναι αφιερώματα απλών ανθρώπων χωρίς μεγάλες καλλιτεχνικές αξιώσεις, όπως ένα αγαλμάτιο από αγροτικό ιερό της Αρκαδίας, που εικονίζει έναν βοσκό με τον κοντό του χιτώνα, τα παπούτσια του και τον σκούφο του να κρατάει ένα μοσχάρι στους ώμους, τοπικό έργο των χρόνων 530-520 π.Χ. Υπάρχουν όμως και έργα υψηλής ποιότητας, όπως ένας αρκετά μεγάλος κούρος (ύψος 0,40 m) στους Δελφούς με περιδέραιο στον λαιμό, κατασκευασμένος στα ίδια περίπου χρόνια, πιθανότατα από λακωνικό εργαστήριο.
 
Αλλά το μέτρο της ικανότητας των Ελλήνων χαλκουργών της αρχαϊκής εποχής μάς το δίνουν τα μεγάλα χάλκινα αγγεία, από τα οποία δυστυχώς σώζονται ελάχιστα. Το σημαντικότερο από αυτά, ο κρατήρας του Vix, βρέθηκε πολύ μακριά από τον ελληνικό κόσμο, στο Mont Lassois της βόρειας Βουργουνδίας (στην ανατολική Γαλλία), στον τάφο ενός τοπικού Κέλτη ηγεμόνα, και φυλάσσεται στο Μουσείο του Châtillon-sur-Seine, μιας μικρής πόλης κοντά στις πηγές του Σηκουάνα. Ο κρατήρας του Vix είναι το μεγαλύτερο αγγείο που έχει σωθεί από την Αρχαιότητα και οι διαστάσεις του είναι πραγματικά εντυπωσιακές: ύψος 1,64 m, μέγιστη διάμετρος 1,27 m, διάμετρος στο χείλος 1 m· το βάρος του είναι 208,6 κιλά. Επάνω στο στόμιο εφαρμόζει ένα κάλυμμα βάρους 14 κιλών, που ήταν σουρωτήρι (ἠθμός), όπως δείχνουν οι πολλές μικρές τρύπες που διατάσσονται ακτινωτά σε πέταλα γύρω από έναν κύκλο. Στο κέντρο του καλύμματος υπάρχει, ένα αγαλμάτιο κόρης ύψους 0,19 m. Ο λαιμός και το σώμα του αγγείου έχουν κατασκευαστεί από ένα μόνο σφυρηλατημένο έλασμα χαλκού με μέγιστο πάχος μόλις 5 χιλιοστά. Η διακόσμηση στον ώμο και στη βάση αποτελείται από εγχάρακτα γλωσσωτά κοσμήματα. Το χείλος αποτελείται από δύο χυτά τμήματα διακοσμημένα με γλώσσες και σπειρομαίανδρο. Αλλά το πιο αξιόλογο μέρος του διακόσμου είναι οι οπλίτες και τα τέθριππα άρματα στον λαιμό, καθώς και οι δύο λαβές. Τα στοιχεία αυτά χυτεύθηκαν χωριστά και στερεώθηκαν στο αγγείο με καρφιά σε θέσεις σημειωμένες με γράμματα του αλφαβήτου. Οι ελικωτές λαβές στηρίζονται σε μορφές Γοργόνων, που τα πόδια τους απολήγουν σε κεφάλια φιδιών, ενώ μικρότερα φίδια τυλίγονται γύρω από τους βραχίονές τους. Στον κενό χώρο ανάμεσα στις λαβές και τον λαιμό του αγγείου υπάρχουν δύο όρθια λιοντάρια, που πατούν επάνω σε ελάσματα. Η ποιότητα της εργασίας και η ακρίβεια της συναρμολόγησης προκαλούν θαυμασμό.
 
Ο κρατήρας του Vix συνδυάζει χαρακτηριστικά του κορινθιακού και του λακωνικού εργαστηρίου και είναι πιθανότατα έργο Ελλήνων τεχνιτών εγκατεστημένων σε κάποια αποικία της Κάτω Ιταλίας. Για τη χρονολόγησή του έχουν διατυπωθεί διαφορετικές απόψεις· μπορούμε πάντως να τοποθετήσουμε το έργο με σχετική ασφάλεια στο τρίτο τέταρτο του 6ου αιώνα (550-525 π.Χ.). Για τη σημασία και την αξία του κρατήρα αρκεί να αναλογιστούμε ότι ταξίδεψε από το νότιο άκρο της Ιταλικής Χερσονήσου ως την άνω κοιλάδα του Σηκουάνα, περνώντας πιθανότατα από τις ορεινές διαβάσεις των Άλπεων, για να καταλήξει ως δώρο ή ως αντάλλαγμα στα χέρια ενός Κέλτη ηγεμόνα. Την εποχή αυτή οι Κέλτες ήλεγχαν, όπως φαίνεται, τον δρόμο του κασσιτέρου, ενός μετάλλου απαραίτητου για τα κράματα του χαλκού, που ερχόταν από τα βρετανικά νησιά (τις Κασσιτερίδες νήσους). Γνωρίζουμε από τον Ηρόδοτο για έναν μεγάλο και πολύτιμο χάλκινο κρατήρα, που πρέπει να τον φανταστούμε όμοιο με αυτόν του Vix και ακόμη μεγαλύτερο, τον οποίο είχαν στείλει οι Λακεδαιμόνιοι δώρο στον Κροίσο, αλλά είχε καταλήξει στη Σάμο (Ηρόδοτος 1.70):
 
«Γι᾽ αυτόν λοιπόν τον λόγο οι Λακεδαιμόνιοι δέχτηκαν τη συμμαχία, και γιατί ο Κροίσος αυτούς ξεχώρισε ανάμεσα απ᾽ όλους τους Έλληνες και τους διάλεξε για φίλους. Έτσι ήταν έτοιμοι να τον βοηθήσουν, όταν θα τους το μηνούσε, ενώ παράλληλα έφτιαξαν έναν κρατήρα χάλκινο, που από την έξω μεριά τον γέμισαν γύρω στα χείλη με παραστάσεις κάθε λογής, μεγάλον να χωρά τριακόσιους αμφορείς, και του τον έστειλαν, θέλοντας να τον προσφέρουν του Κροίσου αντιχάρισμα. Αυτός ο κρατήρας δεν έφτασε ποτέ στις Σάρδεις, για δύο, διαφορετικούς όπως τους λεν, λόγους: οι Λακεδαιμόνιοι λένε πως ταξιδεύοντας ο κρατήρας για τις Σάρδεις, όταν έφτασε στα νερά της Σάμου, τον πήραν είδηση οι Σάμιοι και ορμώντας με τα μακριά τους καράβια τον άρπαξαν. Οι ίδιοι όμως οι Σάμιοι λένε ότι, επειδή καθυστέρησαν οι Λακεδαιμόνιοι που συνόδευαν τον κρατήρα και πληροφορήθηκαν πως και οι Σάρδεις και ο Κροίσος είχαν πέσει στα χέρια του Κύρου, πούλησαν τον κρατήρα στη Σάμο, και κάποιοι άγνωστοι που τον αγόρασαν τον αφιέρωσαν στο ναό της Ήρας. Και ίσως εκείνοι που τον πούλησαν, όταν έφτασαν στη Σπάρτη, είπαν πως τους τον άρπαξαν οι Σάμιοι.»

Ο αέρας κι η ψυχή των ανθρώπων, δεν κλειδώθηκαν ποτέ

Φωνές, απειλές κι απαγορεύσεις. Προϋποθέσεις, πιέσεις και εντολές. Αυτό νομίζεις πως είναι ο έρωτας; Έτσι μεταφράζεις την αγάπη;

Θαρρείς πως όσο πιο κοντό κρατάς το “λουρί” στον άλλο, τόσο πιο εύκολο είναι να τον κρατήσεις κοντά σου; Θαρρείς πως όσο πιο “αυστηρά” είναι τα όρια που θέτεις, τόσο πιο απίθανο είναι να τον χάσεις;

Μπορείς να κλειδώσεις τον αέρα; Τι σε κάνει να πιστεύεις πως μπορείς να κλειδώσεις έναν άνθρωπο; Τι σε κάνει να πιστεύεις πως οι απαγορεύσεις θα τον κάνουν να παραμείνει δικός σου; Τι σε κάνει να πιστεύεις πως ο φόβος είναι αυτός που κάνει τους ανθρώπους να μένουν μαζί;

Αγάπη μπορείς να δώσεις; Αγάπη δυνατή, αληθινή. Έρωτα έντονο, παθιασμένο. Να τον κάνεις να γελάει μπορείς; Να τον αγκαλιάζεις, να τον προσέχεις και να τον νοιάζεσαι. Να είσαι εκεί για εκείνον. Να είσαι εκεί ουσιαστικά, ακόμη κι αν σας χωρίζουν χιλιόμετρα. Να τον κάνεις να νιώθει ασφαλής και σίγουρος.

Να στέκεσαι στο πλάι του ακόμη και στα πιο μεγάλα ζόρια του, μπορείς; Κι ας τον ελεύθερο. Άσε την πόρτα ανοιχτή και δεν θα πλησιάσει καν στο κατώφλι. Άσε την πόρτα ανοιχτή κι εκείνος δεν θα σου αφήσει το χέρι. Θα είναι εκεί. Πιο εκεί απ’ ότι θα ήταν με όλες τις απαγορεύσεις, όλες τις πιέσεις και τις εντολές.

Δεν μένουν οι άνθρωποι από φόβο. Δεν μένουν οι άνθρωποι με απειλές. Δεν μένουν οι άνθρωποι από οριοθετημένες περιοχές. Οι άνθρωποι μένουν γιατί αγαπούν, γιατί είναι ερωτευμένοι, γιατί νοιάζονται. Οι άνθρωποι μένουν γιατί νιώθουν γεμάτοι κι ευτυχισμένοι.

Όλα τα κλειδιά του κόσμου, δεν μπορούν να σταματήσουν αυτόν που θέλει να φύγει. Όλες οι απαγορεύσεις και τα μη του κόσμου, δεν μπορούν να κρατήσουν έναν άνθρωπο που δεν θέλει να μείνει.

Μόνο η αγάπη. Μόνο το νοιάξιμο. Μόνο η ζεστή αγκαλιά. Μόνο αυτά, γιατί ο αέρας κι οι άνθρωποι δεν κλειδώνονται…

Το φαινόμενο Πυγμαλίων, οι προσδοκίες μας και το κλειδί της αλλαγής

Η ελληνική μυθολογία λέει, ότι, επί πολύ καιρό, ο Πυγμαλίων, ο βασιλιάς της Κύπρου, έψαχνε μια σύζυγο της οποίας η ομορφιά να αναταποκρίνεται στην ιδέα του για την ιδανική γυναίκα, αλλά δεν την έβρισκε.

Ο μύθος του βασιλιά Πυγμαλίων

Ο βασιλιάς ζούσε μόνος για πολύ καιρό. Κουρασμένος από την κατάσταση, άρχισε να φτιάχνει το άγαλμα μιας γυναίκας με υπέροχα χαρακτηριστικά. Την ονόμασε Γαλάτεια. Ήταν τόσο άψογη και χαριτωμένη, που την ερωτεύτηκε τρελά. Ονειρευόταν ότι το άγαλμα έπαιρνε ζωή. Ο βασιλιάς ένιωθε να τον ελκύει και δεν μπορούσε να πάψει να σκέφτεται τη μαρμάρινη αγαπημένη του.

Σε μια από τις μεγάλες γιορτές, προς τιμήν της Αφροδίτης, που γινόταν στο νησί, ο Πυγμαλίων ικέτευσε τη θεά να δώσει ζωή στο αγαπημένο του άγαλμα. Η θεά, που ήταν πρόθυμη να εισακούσει, σήκωσε τρεις φορές ψηλότερα το βωμό του γλύπτη. Ο Πυγμαλίων δεν κατάλαβε το σημάδι και πήγε σπίτι του πολύ απογοητευμένος.

Επιστρέφοντας στο σπίτι, κοίταζε το άγαλμα για ώρες. Ύστερα από πολύ χρόνο, ο καλλιτέχνης σηκώθηκε και το φίλησε. Ο Πυγμαλίων δεν ένιωσε δυο παγωμένα χείλη από μάρμαρο, αλλά ένα απαλό και ζεστό δέρμα πάνω στα δικά του χείλη. Ξαναφίλησε το άγαλμα κι αυτό πήρε ζωή, και ταυτόχρονα ερωτεύτηκε τρελά τον δημιουργό του. Η Αφροδίτη ικανοποίησε τον βασιλιά δίνοντας στην αγαπημένη του το δώρο της γονιμότητας.

Το φαινόμενο Πυγμαλίων στην ψυχολογία

Το φαινόμενο Πυγμαλίων στην ψυχολογία αναφέρεται στο γεγονός ότι οι προσδοκίες που έχουμε από τους άλλους πρέπει να εκπληρωθούν. Όχι μόνο οι προσδοκίες που έχεις από τον εαυτό σου, αλλά και όσες έχεις από τους άλλους. Αν εσύ πιστεύεις ότι κάποιος θα σε ξεγελάσει, θα αρχίσεις να συμπεριφέρεσαι με δυσπιστία απέναντι σε αυτό το πρόσωπο και είναι πολύ πιθανό τελικά αυτό το πρόσωπο να απομακρυνθεί από εσένα. Αν, αντίθετα, εσύ εμπιστεύεσαι κάποιον και του δείχνεις την εμπιστοσύνη σου μακροπρόθεσμα, πιθανότατα το πρόσωπο αυτό θα ανταποκριθεί σε αυτή την εμπιστοσύνη.

Αν εσύ πιστεύεις ότι ο κόσμος είναι γεμάτος από υπέροχους ανθρώπους, θα τους συναντήσεις. Όταν αρχίσεις να σκέφτεσαι ότι ο κόσμος είναι ένα υπέροχο μέρος, η ζωή σου θα αρχίσει να είναι υπέροχη.

Προσδοκίες και πεποιθήσεις

Το κλειδί βρίσκεται πάντα στο μυαλό σου. Σε αυτό που πιστεύεις. Όχι μόνο λόγω της προσωπικής σου ικανότητας να μεταμορφώνεις τον ίδιο σου τον εαυτό, αλλά και λόγω της ικανότητάς σου να μεταμορφώνεις τον κόσμο στον οποίο ζούμε και την πραγματικότητα που ζεις. Οι προσδοκίες που έχουμε από τους άλλους τείνουν να εκπληρώνονται ακόμη κι όταν τα εν λόγω άτομα δεν το αντιλαμβάνονται. Και είναι είτε θετικές, παρακινημένες από την αγάπη, είτε αρνητικές, παρακινημένες από τον φόβο.

Και μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι, από τη στιγμή που άρχισα να έχω επίγνωση αυτής της πραγματικότητας και των συναισθημάτων μου, κάθε προσδοκία που είχα εκπληρώθηκε, μία προς μία. Είναι ώρα πια να αρχίσεις να αλλάζεις τις παλιές πεποιθήσεις του παρελθόντος. Ο κόσμος περιμένει να πιστέψεις σε αυτόν.

Όταν ανακάλυψα όλες αυτές τις αρχές, ένιωσα μια γαλήνη που δεν είχα ξανανιώσει. Συνειδητοποίησα ότι περίμενα όλη μου τη ζωή να μου επιβεβαιώσει κάποιος αυτό που, με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, είχα διαισθανθεί. Εγώ δεν έπαψα να ψάχνω, δεν τα παράτησα μέχρι να το βρω. Και όταν το βρήκα, ένιωσα γαλήνη.

Όταν συναντώ το ίδιο μοτίβο

Η ζωή μας επαναλαμβάνει πολλές φορές την ίδια ιστορία χωρίς να καταλαβαίνουμε το γιατί. Άλλοτε με το ίδιο πρόσωπο κι άλλοτε με διαφορετικά. Μπορούμε να ξαναζούμε την ίδια ιστορία για χρόνια και να απογοητευόμαστε ή να αναρωτιόμαστε: Τι κρύβεται πίσω από όλα αυτά; Μπορείς να ακούσεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά και να μη σου λέει κάτι, μέχρι που μια μέρα είσαι πιο δεκτικός ή έχει αλλάξει κάτι στη ζωή σου, και αυτή η ιστορία σου ακούγεται διαφορετική.

Πριν από λίγο καιρό άκουσα πάλι τον μέντορά μου να αφηγείται την προσωπική του ιστορία. Βιντεοσκοπούσαμε μια συνέντευξη. Ήξερα την ιστορία του απέξω, γιατί την είχα ακούσει σε πολλές συνεντεύξεις και είχα διαβάσει τα βιβλία του. Ωστόσο, εκείνη την ημέρα, ενώ γράφαμε, κάτι έκανε κλικ στο μυαλό μου όταν είπε τη φράση: Εκείνη την ημέρα πήρα μια διαφορετική απόφαση.

Αυτό είναι το κλειδί της αλλαγής. Να πάρεις μια διαφορετική απόφαση.

Το κλειδί της αλλαγής

Θέλουμε μια αλλαγή, θέλουμε να αλλάξουμε, θέλουμε να αλλάξουν οι συνθήκες, ωστόσο συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε με τον ίδιο τρόπο, παίρνουμε τις ίδιες αποφάσεις και κάνουμε τα ίδια πράγματα. Δε χρειάζεται να είσαι πολύ έξυπνος για να καταλάβεις ότι είναι παράλογο να ζητάς μια αλλαγή χωρίς να κάνεις κάτι διαφορετικό. Μια από τις αποφάσεις που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη ζωή μου ήταν αυτή. Παλιά περίμενα να αντιληφθούν οι άλλοι τα λάθη τους, παλιά έριχνα το φταίξιμο στους άλλους και περίμενα να αλλάξουν αυτοί.

Φυσικά και οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν και, πράγματι, αλλάζουν, αλλά η ευτυχία σου ποτέ δεν μπορεί να εξαρτάται από τους άλλους. Αυτό θα σήμαινε να αναθέτεις την ικανότητά σου και την ευτυχία σου στους άλλους. Τώρα αναλαμβάνω την πλήρη ευθύνη για όσα συμβαίνουν στη ζωή μου. Εγώ παίρνω αποφάσεις και έχω επίγνωση ότι εγώ είμαι αυτή που πρέπει να αλλάξει. Περνάμε τη ζωή μας πυροβολώντας τους άλλους, αποφεύγοντας τις ευθύνες μας. Και ενώ συμβαίνει αυτό, παραχωρούμε τη δύναμή μας στους άλλους. Αντίθετα, όταν αναλαμβάνεις την ευθύνη της ζωής σου 100%, ανακτάς ξανά τη δύναμή σου.

Κουνταλίνι Γιόγκα: Ο Διαλογισμός της Συνειδητότητας

Τι είναι η Κουνταλίνι Γιόγκα; Ας ρίξουμε μία ματιά στην πιο ισχυρή πνευματική μορφή διαλογισμού που αυξάνει την Συνειδητότητα και την πνευματικότητα του ανθρώπου.

Η Γιόγκα στις ημέρες μας έχει μετατραπεί σε μόδα της σύγχρονης αστικής κουλτούρας και αποκτά ολοένα και μεγαλύτερους υποστηρικτές από τις αρχές του 21ου Αιώνα. Βέβαια η σημερινή έννοια της Γιόγκα αφορά κυρίως την εξάσκηση του σώματος, όμως από τα αρχαία χρόνια αποτελούσε μία πνευματική διαδικασία. Κανένας δεν γνωρίζει πόσους αιώνες έχει εμφανιστεί η Γιόγκα, όμως οι Αρχαιολόγοι έχουν βρει αποδείξεις της ύπαρξης των τεχνικών διαλογισμού από τις απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας.

Κουνταλίνι Γιόγκα – Ο Διαλογισμός της Συνειδητότητας

Οι τεχνικές Γιόγκα έχουν πάρα πολλές παραλλαγές στην Φιλοσοφία και το στυλ. Μερικές τεχνικές αφοσιώνονται αποκλειστικά στην σωματική εξάσκηση, ενώ άλλες δίνουν έμφαση στον Διαλογισμό. Η Κουνταλίνι περιέχει και τα δύο, αλλά εστιάζει περισσότερο στην Συνειδητότητα που ενεργοποιεί τα ενεργειακά κέντρα του Αστρικού μας σώματος. Ο Κύριος σκοπός της Κουνταλίνι είναι η αφύπνιση όλων των δυνατοτήτων της ανθρώπινης Συνειδητότητας: Την αναγνώριση του εσωτερικού μας εαυτού, της εξάσκησής του και της εξάπλωσης της συνειδητότητας σε ανώτερες πνευματικές διαστάσεις.

Η Κουνταλίνι έχει μία τεράστια ιστορία πίσω της. Αντίθετα από αρκετές αρχαίες διδαχές και φιλοσοφίες, η Κουνταλίνι δεν περιορίζεται σε δόγματα και κανόνες. Η Αληθινή φύση της Κουνταλίνι επιτρέπει την ελεύθερη σχεδόν πνευματική εξάσκηση έτσι ώστε το άτομο να ανακαλύψει την προσωπική εσωτερική δύναμη μέσα από την πρακτική της. Το αντικείμενό της είναι απρόσωπο και μακριά από εγωκεντρισμούς και λειτουργεί ως εργαλείο που ο ερευνητής θα χρησιμοποιήσει στο δύσκολο ταξίδι της εσωτερικής ανακάλυψης του πραγματικού μαγικού εαυτού.

Η λέξη Κουνταλίνι είναι Αρχαία Σανσκριτική λέξη και στην κυριολεξία σημαίνει «κουλουριασμένο φίδι». Στην πρώιμη Ανατολική παράδοση (Πριν τον Ινδουισμό και τον Βουδισμό) υπήρχε η πεποίθηση πως κάθε άνθρωπος διαθέτει μία θεϊκή μαγική ενέργεια που πηγάζει από την βάση της Σπονδυλικής στήλης. Αυτή η ενέργεια θεωρήθηκε η ιερή ενέργεια της Δημιουργίας, και γεννιόμαστε μαζί της όμως πρέπει να μοχθήσουμε ώστε να «ξεκουλουριάσουμε το φίδι», που θα μας επιτρέψει την άμεση επικοινωνία με ανώτερες διαστάσεις και καταστάσεις συνειδητότητας. Η Κουνταλίνι είναι η πρακτική της αφύπνισης του Ανώτερου εαυτού μας.

Η Σημερινή έννοια της Γιόγκα είναι περιοριστική και τις περισσότερες φορές περιγράφει ένα συγκεκριμένο τύπο άσκησης. Όμως για όσους εξασκούν πρακτικές διαλογισμού όπως η Κουνταλίνι, ο σκοπός δεν ήταν να εξασκήσουν το σώμα τους και να είναι σε φόρμα, αλλά η άμεση σύνδεση με το θεϊκό πνεύμα που βρίσκεται μέσα μας.

Οι καταβολές της Κουνταλίνι είναι άγνωστες, όμως η αρχαιότερη αναφορά σε αυτό το είδος Διαλογισμού βρίσκεται στις Ουπανισάδες (1.000 Π.Χ – 500 Π.Χ). Οι ιστορικές καταγραφές αναγράφουν πως η Κουνταλίνι ήταν η επιστήμη της Ενέργειας και μία Πνευματική Φιλοσοφία προτού αναπτυχθεί η φυσική πρακτική εξάσκηση. Η λέξη Ουπανισάδες στην κυριολεξία μεταφράζεται ως « καθόμαστε και ακούμε τις διδαχές του Διδάσκαλου», και οι πρώτες ομάδες που εξάσκησαν την Κουνταλίνι έκαναν ακριβώς αυτό. Οι Δάσκαλοι κάθονταν κάτω με τους μαθητές και περιέγραφαν τα πνευματικά οράματά τους. Αυτό ήταν μία δημοφιλής πρακτική στην Βεδική κοινότητα και αντιγράφηκε από πάρα πολλές παραδόσεις στην συνέχεια της ανάπτυξης των Πολιτισμών μέσα στους Αιώνες.

Με τον καιρό η σωματική άσκηση της Κουνταλίνι εξελίχθηκε ως φυσική έκφραση των οραμάτων αυτών. Βέβαια η Κουνταλίνι ποτέ δεν διδασκόταν στα φανερά αφού θεωρήθηκε και θεωρείται ακόμη και σήμερα μία εκλεπτυσμένη γνώση, και οι μαθητές έπρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια μυήσεων προτού προετοιμαστούν για να μάθουν τις τεχνικές από τους Διδάσκαλους της Κουνταλίνι. Έτσι για εκατοντάδες χρόνια η τέχνη της Κουνταλίνι παρέμενε κρυφή και περνούσε από Διδάσκαλο σε Διδάσκαλο που θεωρήθηκε ικανός να την αποκτήσει. Ώσπου αποκαλύθηκε από τον Γιόγκι Bhajan που ταξίδεψε από την Ινδία στο Τορόντο του Καναδά το 1968.

Η Φιλοσοφία του Διαλογισμού της Συνειδητότητας

Για να κατανοήσουμε την Φιλοσοφία πίσω από την Κουνταλίνι θα πρέπει να ακολουθήσουμε τις πρώτες ιστορικές καταγραφές, τις Ουπανισάδες, που γράφτηκαν από διάφορους άγνωστους Συγγραφείς σε 500 χρόνια και αποτελούνται από συλλογή πνευματικών διδαχών.

Ως Τεχνική αφύπνισης , ο φιλοσοφικός σκοπός ύπαρξης της είναι η αφύπνιση του Ανώτερου εαυτού. Με την χρήση των τεχνικών τ ο ερευνητής μπορεί να «αποσυνδεθεί» από τον εγωκεντρικό εαυτό και να συνδεθεί απευθείας με την Συμπαντική ενέργεια που του επιτρέπει να ενδυναμώσει το πνευματικό ταξίδι του. Όμως πως μπορεί να γίνει μία σύνδεση του ανθρώπου με την θεϊκή ενέργεια, άρα με τον ίδιο τον Θεό σύμφωνα με τους Ινδουιστές;

Στην Παράδοση της Κουνταλίνι ο Θεός δεν είναι μία προσωποποιημένη έννοια. Η Θεϊκή ουσία είναι η ανώτερη Συμπαντική Ενέργεια που υπάρχει εν υπνώσει και μέσα σε κάθε ανθρώπινο Ον. Ο Θεός είναι η δημιουργική Συνειδητότητα, η ενέργεια από την οποία ρέουν τα πάντα, μαζί και εμείς. Μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτή την ενέργεια ακριβώς γιατί είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης. Είμαστε κομμάτια αυτής της Συμπαντικής Συλλογικής Συνειδητότητας που μέσα από τις τεχνικές Κουνταλίνι ανακαλύπτουμε.. Μέσα από την Ενέργεια αυτή, το μαγικό ταξίδι προς την ανακάλυψη του Θεϊκού μας εαυτού ανοίγεται διάπλατα, επιτρέποντας στον άνθρωπο να δει την πραγματική φύση του, τις αληθινά μαγικές δυνάμεις του.

Όταν ησυχάσουμε τις σκέψεις μας, τότε μόνο ανακαλύπτουμε το μυστικό της ζωής

Τι είναι η ζωή τελικά; Τι είναι αυτό για το οποίο προσπαθούμε καθημερινά; Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει αναρωτηθεί, δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει προσπαθήσει να δώσει κάποιο νόημα σε αυτό που ζει και επιθυμεί.

Η ζωή έχει γίνει μια συνεχής αναζήτηση. Συνεχώς οι άνθρωποι αναζητούν να βρουν τον τρόπο με τον οποίο θα νιώσουν ευτυχισμένοι. Έχουν σκοπό να φτάσουν στην ευτυχία τους όπου μέσα από τις δικές τους πεποιθήσεις, χάνουν τη διαδρομή τους.

Αναζητούν μια ευτυχία όπως εκείνοι έχουν οραματιστεί και προσπαθούν με διάφορους τρόπους να την κατακτήσουν. Ο καθένας μέσα από τα δικά του πιστεύω, προσπαθεί και δημιουργεί αυτό που ο ίδιος έχει δώσει ως έννοια, τι είναι ευτυχία και μέσω αυτής ολοκληρώνει τις σκέψεις του σε πράξεις.

Αλλά τελικά συνειδητοποιεί ότι όσο κι αν καταφέρει να φτάσει τα όνειρά του, συνεχίζει να νιώθει το συναίσθημα της μη πληρότητας και προσθέτει ακόμα κι άλλες σκέψεις και συνεχίζει ξανά από κει που είχε ξεκινήσει, ώστε να βιώσει την πολυπόθητη ευτυχία. Έχει συνδυάσει την ευτυχία με την αίσθηση της χαράς κι όταν κάποιες φορές νιώθει αρνητικά συναισθήματα, αισθάνεται ότι έχει χάσει την ευτυχία του.

Μα η ζωή είναι σαν ένα τρενάκι του λούνα παρκ, που επιθυμείς πολύ να μπεις κι ας σε τρομάζει, που νιώθεις δυνατός όταν καταφέρνεις να καθίσεις στο κάθισμα κι έτοιμος να ξεκινήσει. Καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής, διάφορα συναισθήματα σε κατακλύζουν και όταν φτάσεις ξανά εκεί από όπου ξεκίνησες, νιώθεις ασφαλής, ικανοποιημένος και με μια εμπειρία που σου δίνει την ώθηση να ξανακάνεις τη διαδρομή αν ένιωσες άνετα ή να μην ξανά προσπαθήσεις, μη μπορώντας να ξεπεράσεις τον ίδιο σου τον εαυτό.

Ο καθένας θα βιώσει τη διαδρομή διαφορετικά από τους άλλους και ο καθένας θα αποφασίσει τελικά αν θέλει να ξαναμπεί γι’ άλλη μια βόλτα. Έτσι κι η ευτυχία πέρα από την ετυμολογία της, τίποτα άλλο δεν θα μπορούσε να την κάνει να μοιάζει με την ευτυχία του καθενός ξεχωριστά.

Εδώ είναι που τίθεται το θέμα, για το τι ακριβώς αναζητάμε. Οτιδήποτε αναζητάμε, του έχουμε ήδη δώσει ένα όνομα, μια σημασία, μια συγκεκριμένη μορφή, το έχουμε πλάσει ακριβώς στο μυαλό μας και προς σε αυτό κατευθυνόμαστε. Όταν όμως σταματήσουμε να δίνουμε ορισμό στην έννοια της ευτυχίας και σταματήσουμε να πράττουμε αυτά και μόνο που πιστεύουμε πως μας κάνουν ευτυχισμένους, θα ανακαλύψουμε κάτι που κρύβεται πίσω από όλο αυτόν τον αγώνα της ζωής. Θα ανακαλύψουμε το πιο σημαντικό, την παρατήρηση.

Όταν σταματάμε να αναζητάμε και αρχίσουμε να παρατηρούμε, τότε μπροστά μας όλα απλώνονται πιο γρήγορα και πιο εύκολα. Σταματώ να αναζητώ την ευτυχία και παρατηρώ τι είναι αυτό που με κάνει ευτυχισμένο.

Ζω το τώρα, το σήμερα, τη στιγμή. Παρατηρώ τις σκέψεις μου, τα θέλω μου και βλέπω ακριβώς αυτά που χρειάζομαι για να ζω. Δεν έχω βάλει το νου μου από πριν να σκεφτεί τι θέλει, τον αφήνω να δω τι θα σκεφτεί για να το θέλω.

Οτιδήποτε σκεφτεί από πριν, σε αυτό θα με οδηγήσει γιατί αυτό θα έχω αναζητήσει εγώ, ενώ αν το αφήσω ελεύθερο και απλά το παρατηρήσω, θα μου δείξει το ουσιαστικό, που δεν προγραμμάτισα, που δεν οργάνωσα αλλά αυτό που αληθινά χρειάστηκα.

Όλοι αναζητούν μια ευτυχισμένη ζωή, μια ευτυχισμένη ζωή έτσι ακριβώς όπως τους την έχουν λεκτικοποιήσει. Αν όμως σταματήσουν και παρατηρήσουν την ίδια τη ζωή τους χωρίς έννοιες και ορισμούς, τότε και μόνο θα ευτυχίσουν. Τότε κι μόνο θα ανακαλύψουν το νόημα της δικής τους ζωής. Σταματώ να αναζητώ, παρατηρώ και έτσι μόνο ανακαλύπτω!

Πρέπει να συνεχίζουμε να προχωράμε, ακόμα και αν φαίνεται τρομακτικό

Αν έχω μάθει κάτι από την ζωή, είναι ότι μερικές φορές οι πιο σκοτεινές εποχές μπορούν να μας φέρουν στα πιο φωτεινά μέρη.

Έμαθα ότι οι πιο τοξικοί άνθρωποι μπορούν να μας διδάξουν τα πιο σημαντικά μαθήματα.

Ότι μέσα από τις πιο επίπονες μάχες μας μπορούμε να αναπτυχθούμε κατάλληλα. Και ότι οι απώλειες της φιλίας και της αγάπης που ραγίζουν την καρδιά μας μπορούν να κάνουν χώρο για τους πιο θαυμάσιους ανθρώπους.

Έχω μάθει ότι αυτό που μοιάζει με κατάρα εκείνη τη στιγμή μπορεί πραγματικά να είναι μια ευλογία, και αυτό που μοιάζει με το τέλος του δρόμου είναι στην πραγματικότητα απλώς η ανακάλυψη ότι είναι γραφτό να ταξιδέψουμε σε διαφορετική πορεία.

Έχω μάθει ότι ανεξάρτητα από το πόσο δύσκολα φαίνονται τα πράγματα, υπάρχει πάντα ελπίδα. Και έχω μάθει ότι ανεξάρτητα από το πόσο αδύναμοι νιώθουμε ή πόσο φρικτά φαίνονται τα πράγματα, δεν μπορούμε να τα παρατήσουμε.

Πρέπει να συνεχίζουμε να προχωράμε. Ακόμα και όταν είναι τρομακτικό, ακόμα και όταν η δύναμη μας φαίνεται να έχει χαθεί, πρέπει να συνεχίσουμε, να βρούμε την δύναμη μας και να προχωρήσουμε, γιατί ότι και αν πολεμάμε αυτή τη στιγμή, θα περάσει και θα τα καταφέρουμε.

Έχουμε φτάσει ως εδώ. Μπορούμε να ξεπεράσουμε ότι έρχεται στην συνέχεια.

ΚΙΚΕΡΩΝ: Δεν είδατε την ψυχή μου ποτέ, αλλά γνωρίζατε πως ήταν μέσα στο σώμα μου, από τις πράξεις που είχα κάνει

ΚΙΚΕΡΩΝ:

Είχα ακουστά πως ο Πυθαγόρας και οι μαθητές του -πρακτικά φίλοι συμπατριώτες μας, αφού ήταν γνωστοί ως οι «Ιταλοί φιλόσοφοι»- δεν αμφέβαλαν ποτέ πως οι ψυχές μας προέρχονται από μια θεϊκή, συμπαντική νοημοσύνη. Είχα ακόμα μπροστά μου τις διαφωνίες σχετικά με την αθανασία της ψυχής που είχε ο Σωκράτης την τελευταία μέρα της ζωής του – και τον χρησμό του Απόλλωνα που τον ανακήρυσσε ως τον σοφότερο ανάμεσα στους ζώντες.

Γιατί να πω περισσότερα; Θεωρώ και είμαι πεπεισμένος πως, από τη στιγμή που οι άνθρωποι λειτουργούν με ταχύτητα αστραπής, έχουν μια αξιοθαύμαστη μνήμη του παρελθόντος και γνώση των πραγμάτων που θα συμβούν μελλοντικά και καταπληκτική ικανότητα στην τέχνη, την επιστήμη και τη δυνατότητα της ανακάλυψης, η φύση των ψυχών τους δεν μπορεί να είναι θνητή. Επιπρόσθετα, εφόσον οι ανθρώπινες ψυχές είναι διαρκώς σε μια αυτοδημιούργητη κίνηση, δεν μπορεί να υπάρχει τέλος στην κίνηση αυτή ούτε μπορεί ποτέ η κίνηση αυτή να σταματήσει. Ακόμα, από τη στιγμή που η ψυχή είναι μονοδιάστατη και δεν αναμειγνύεται με τίποτε άλλο, δεν μπορεί να διαχωριστεί, οπότε ούτε και να αφανιστεί. Άλλο ένα σοβαρό επιχείρημα είναι πως η γνώση μας σε πολλά θέματα υπήρχε ακόμα και πριν γεννηθούμε και, παρεμπιπτόντως, αυτό αποδεικνύεται όταν τα παιδιά μπορούν να μελετήσουν και να τελειοποιήσουν γρήγορα δύσκολα θέματα σαν να μην τα μαθαίνουν για πρώτη φορά, αλλά σαν να ανακαλούν αυτά τα οποία ήδη γνωρίζουν. Αυτή είναι η άποψη του Πλάτωνα.

Στον Ξενοφώντα, ο Κύρος ο Πρεσβύτερος πεθαίνοντας λέει τα εξής: «Πολυαγαπημένοι μου γιοι, μη νομίσετε πως όταν αποχωρήσω από εσάς θα πάψω να υπάρχω. Ακόμα και όσο ήμουν μαζί σας, δεν είδατε την ψυχή μου ποτέ, αλλά γνωρίζατε πως ήταν μέσα στο σώμα μου, από τις πράξεις που είχα κάνει.

Δεν μπορώ να πιστέψω πως η ψυχή είναι ανίκανη να σκεφτεί όταν αποχωρεί από ένα άβουλο σαρκίο. Αντιθέτως, όταν απελευθερώνεται από τα δεσμά του σώματος, τότε μόνο μπορεί να γίνει αγνή, άσπιλη και πραγματικά σοφή. Μπορούμε να καταλάβουμε πως, όταν ένα σώμα πεθαίνει και αποσυντίθεται, όλα τα συστατικά του επανέρχονται στον αρχικό προορισμό τούς. Μόνο η ψυχή παραμένει αόρατη τόσο όταν το σώμα είναι εν ζωή όσο και όταν έχει πεθάνει.

Μπορείτε να δείτε πως τίποτε δεν μοιάζει πιο πολύ με τον θάνατο απ’ ό,τι ο ύπνος, όμως, είναι κατά τη διάρκεια του ύπνου που οι ψυχές μας αποκαλύπτουν σαφέστατα τη θεϊκή φύση τους. Όταν η ψυχή είναι ελεύθερη και αποδεσμευμένη στον ύπνο, τότε είναι που μπορεί να δει ξεκάθαρα στο μέλλον. Αυτό μας δίνει ένα στοιχείο του τι είναι ικανές να κάνουν οι ψυχές μας όταν δεν θα είναι πια δεσμευμένες στο σώμα.

Και -για να ευλογήσω λίγο τα γένια μου, όπως συχνά κάνει ένας ηλικιωμένος- πιστεύετε πως θα είχα μοχθήσει τόσο σκληρά μέρα και νύχτα, στο σπίτι μου αλλά και σε πολέμους στο εξωτερικό, εάν πίστευα πως το τέλος της επίγειας αυτής ζωής θα έθετε το όριο της φήμης μου; Αν ίσχυε αυτό, σίγουρα θα ήταν καλύτερο να είχα επιλέξει μια ήσυχη και ειρηνική ζωή απαλλαγμένη από κόπο και διαμάχες. Αλλά με κάποιο τρόπο η ψυχή μου, ορθώνοντας το ανάστημά της, πάντα με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, γνώριζε πως η πραγματική ζωή θα αρχίσει μόνο μετά τον θάνατό μου. Αν η ψυχή δεν ήταν αθάνατη, γιατί οι καλύτεροι άνδρες μας να μοχθούν τόσο σκληρά για δόξα;

Τι υπέροχη μέρα θα είναι όταν αποχωρήσω για να συντροφεύσω αυτή τη θεϊκή συνάθροιση ψυχών και να αφήσω πίσω μου αυτόν τον κόσμο του πόνου και της ρύπανσης.

ΜΑΡΚΟΣ ΤΥΛΛΙΟΣ ΚΙΚΕΡΩΝ, ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΩΡΙΜΟΤΗΤΑΣ

Οι φανατικοί εχθροί της μοναξιάς

Δεν βλέπω ωστόσο γιατί αυτή η ανάγκη συντροφιάς, αυτή η ισχυρή επιθυμία συναναστροφής, συγκαταλέγεται στα υπέρ μας και αναφέρεται ως ανθρώπινη αυταξία που δεν απαντά στα άλλα ζώα. Διότι, για να είναι μια απόδειξη της φυσικής μας υπεροχής και της ύπαρξης στον άνθρωπο μιας γενναιόδωρης αγάπης που υπερβαίνει τον εαυτό του και αγκαλιάζει ολόκληρο το είδος του, η ανάγκη για συντροφιά (και, αντίστοιχα, η απέχθεια της μοναξιάς) θα έπρεπε να είναι εξόφθαλμη και ιδιαιτέρως ισχυρή στους καλύτερους του είδους μας, στους ανθρώπους με τη μεγαλύτερη ευφυΐα, τα μεγαλύτερα ταλέντα και τις περισσότερες αρετές.

Όμως τα πιο αδύναμα πνεύματα, τα λιγότερο ικανά να χαλιναγωγήσουν τα πάθη τους, οι ένοχες συνειδήσεις που τρέμουν στην ιδέα να μείνουν μόνες με τον εαυτό τους, καθώς και οι άνθρωποι δίχως αξία, οι οποίοι είναι ανίκανοι να παραγάγουν από μόνοι τους οτιδήποτε χρήσιμο, αυτοί είναι οι φανατικότεροι εχθροί της μοναξιάς – προτιμούν οποιαδήποτε συντροφιά παρά να μείνουν χωρίς συντροφιά.

Ενώ οι γνωστικοί και καλλιεργημένοι άνθρωποι, οι οποίοι στοχάζονται και μελετούν τα πράγματα και οι οποίοι δεν είναι έρμαιο των παθών τους, πρόθυμα και χωρίς πρόβλημα μπορούν να μείνουν μοναχοί. Θ’ αποφύγουν είκοσι, παρέες προκειμένου να μην υποστούν την κακοφωνία, τη βλακεία και την προπέτεια, και θα προτιμήσουν το γραφείο τους ή έναν κήπο προκειμένου να μη συναντήσουν τίποτε δυσάρεστο και προσβλητικό για το καλό τους γούστο – ή ακόμα και την έρημο για ν’ αποφύγουν τη συναναστροφή με ορισμένους ανθρώπους.

Οι Αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν την Άλγεβρα πριν 2500 χρόνια

Αντίθετα με ό,τι πιστεύαμε ως σήμερα, η Άλγεβρα δεν είναι επινόηση των Αράβων. Νέα μελέτη αποδεικνύει ότι παλαιότερα οι αρχαίοι Έλληνες είχαν εφεύρει «αλγεβρικούς» τρόπους επίλυσης πρακτικών προβλημάτων. Μέσα σε αυτά τα δύο έγγραφα κρύβεται μια σημαντική για τα Ελληνικά Μαθηματικά ανακάλυψη.

Υπάρχει μια γενικότερη διελκυστίνδα σε παγκόσμιο πλέον επίπεδο σχετικά με τη συνεισφορά των Αράβων ως προς αυτό που ονομάζουμε «Άλγεβρα». Τα εισαγωγικά εδώ μπαίνουν για να τονιστεί πως δεν πρόκειται για την ολοκληρωμένη μορφή του οικοδομήματος που σήμερα γνωρίζουμε, ως ξεχωριστό κλάδο των Μαθηματικών με αρνητικούς και θετικούς αριθμούς, με μεταβλητές και παραμέτρους, με θεωρήματα για ομάδες, δακτυλίους και σώματα.

Αυτό που πήρε τότε το όνομα Άλγεβρα ήταν στον πυρήνα του η έκφραση με εξισώσεις ενός γενικού τρόπου να λύνεις προβλήματα. Με δυο λόγια, είχαν από την εποχή του Διόφαντου τουλάχιστον και δεν ξέρουμε ακόμη πόσο πιο πριν, οι Έλληνες μαθηματικοί είχαν βρει τον τρόπο, προβλήματα που λύνονταν συνήθως μια περίπλοκη σειρά αλγοριθμικών βημάτων, με πρακτική αριθμητική όπως λέγαμε στο δημοτικό σχολείο, να τα λύνουν μεταφράζοντας το πρόβλημα σε εξίσωση με τη χρησιμοποίηση κάτι αντίστοιχου με τον δικό μας σημερινό άγνωστο Χ. Δηλαδή να καταστρώνουν και εκείνοι μια εξίσωση και να φθάνουν πολύ πιο εύκολα στο αποτέλεσμα.

Η σημασία της ανακάλυψης που έγινε στην έδρα της Ιστορίας των Μαθηματικών έγκειται στο ότι βρέθηκε και αποδείχθηκε πως ο μαθηματικός Θέων χρησιμοποίησε και σε άλλα πεδία την «αλγεβρική» μέθοδο του Διόφαντου, που ήταν μάλλον σε κοινή χρήση από τους τότε ανθρώπους, για τη λύση πρακτικών αριθμητικών προβλημάτων. Προχώρησε δηλαδή στη λύση ενός καθαρά γεωμετρικού μετρητικού προβλήματος, με προέλευση από την αστρονομία, αφού σχετιζόταν με την τροχιά του πλανήτη 'Αρη, μετατρέποντάς το σε εξίσωση.

Ήταν η πρώτη φορά, με τη βοήθεια του χειρόγραφου και των σχολίων των χαραγμένων επάνω σε αυτό, που επιβεβαιώθηκε κάτι τέτοιο και έχει σαν σημαντική συνέπεια να θεωρούμε ότι κάπου αλλού μάλλον βρίσκονται οι ρίζες αυτής της πρωτόφτιαχτης, προ-νεωτεριστικής (pre-modern) Άλγεβρας από ό,τι για χρόνια πιστευόταν.

Μια σχολή μελετητών επιμένει ότι όλα τα ξεκίνησαν οι Άραβες και ότι πριν δεν υπήρχε τίποτε σχετικό με τη μαθηματική σκέψη με αλγεβρικούς όρους. Απέναντι σε αυτή την άποψη αντιπαρατέθηκε μια άλλη επίσης απολυταρχική σχολή. «Οι Άραβες δεν έκαναν τίποτε παραπάνω από το να μεταφράσουν και να διασώσουν κείμενα και δεν προσέθεσαν μια γραμμή στο σώμα των ήδη γνωστών μαθηματικών θεωριών».

Τώρα, μετά και την αποδοχή του ευρήματος των δύο Ελλήνων μαθηματικών και τη δημοσίευση, έπειτα από κρίση, σε ένα από τα αυστηρότερα περιοδικά του χώρου, στο ιαπωνικό SCIAMVS (14, 2013 41-57), μπορούμε να λέμε ότι πλέον μάλλον θα ανιχνευθούν προς διαφορετική κατεύθυνση οι βασικές ρίζες της Άλγεβρας. Ο Διόφαντος και ο Θέων δείχνουν την κατεύθυνση αυτή.

Ψηλαφώντας τα χειρόγραφα

'Ενας ερευνητής, και μάλιστα Έλληνας, μπορεί, αντί να βασιστεί στις εκδόσεις των έργων των αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών από άλλους, και μάλιστα ξένους, να καθίσει να τα διαβάσει προσεκτικά ο ίδιος. Δεν είναι απλό, αλλά συχνά ανταμείβεται για την υπομονή του και την επένδυση σε χρόνο, αφού πρέπει πρώτα να περάσεις και από μια εκπαίδευση στην ανάγνωση παλαιογράφων.

Στην περίπτωση λοιπόν των σχολίων του Θέωνος, χρησιμοποιήθηκε ένα αντίγραφο σε ηλεκτρονική μορφή από τον λεγόμενο κώδικα Vaticanus Graecus 198. Εκεί υπάρχει και το δέκατο τρίτο βιβλίο των σχολίων του Θέωνα αλλά δεν προσφέρεται για απλή και απρόσκοπτη ανάγνωση. Ίσως και γι’ αυτό να πέρασε σχετικά ανεκμετάλλευτο ως σήμερα. Υπάρχει το λεγόμενο τρέχον κείμενο, αλλά συχνά εδώ διακόπτεται η ροή με την υπόδειξη προς τον αναγνώστη «ζήτει το εξής εν τοις σχολίοις» ή «ζήτει το εξής εν τοις σχολίοις μέχρι τέλους»

Με αυτή την κάπως γριφώδη για τον αμύητο προτροπή ο Θέων, διακόπτοντας τη ροή του κειμένου του, στέλνει τον αναγνώστη στο κείμενο του Πτολεμαίου, που βρίσκεται και αυτό γραμμένο σε άλλο σημείο του πακέτου όλων αυτών των φύλλων που συγκροτούν τον κώδικα μαζί με τα αντίστοιχα σχόλια μεταφερμένα με επιμέλεια στο περιθώριο από τον άγνωστο αντιγραφέα.

«Αναζήτησε τη συνέχεια στα σχόλια» ή «αναζήτησε τη συνέχεια και διάβασε εκεί το τέλος του (συγκεκριμένου) θέματος», διότι ο συγγραφέας εννοούσε πως στο ρέον κυρίως κείμενό του θα καταπιαστεί με κάτι καινούργιο.

Και όταν έχεις την υπομονή να φθάσεις ως εκεί ακολουθώντας τα υπομνηστικά σημάδια, πρέπει στη συνέχεια να αναγνωρίσεις από τα ίχνη που έχει αφήσει στο περιθώριο ο (αντι)γραφέας για ποιο από όλα τα εκεί χαοτικά τοποθετημένα σχόλια πρόκειται.

Η γλώσσα των Μαθηματικών τότε

Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Θέων σε ένα αστρονομικό πρόβλημα του Πτολεμαίου, όπου υπάρχει και ένα συνοδευτικό γεωμετρικό σχήμα, εκτός από τη γεωμετρική απόδειξη που κάθεται και (ξανά)κάνει, συνεχίζει και μεταφράζει τα δεδομένα και τα ζητούμενα μεγέθη στη γλώσσα που είχε εισαγάγει ο Διόφαντος, με τρόπο που να σχηματιστεί μια εξίσωση. Αλλά και αυτό είναι απλό να το παρουσιάζεις περιγραφικά αλλά όχι το ίδιο εύκολο να το αναγνωρίσεις αν δεν κατέχεις τη μαθηματική γλώσσα της εποχής εκείνης.

Μην ψάχνεις να βρεις κανέναν άγνωστο Χ ή τη στερεότυπη δράση που ξέρει και ο κάθε μαθητής σήμερα: χωρίζω γνωστούς από αγνώστους, αλλάζω τα πρόσημα (δεν γινόταν λόγος τότε για αρνητικούς αριθμούς). Με δυο λόγια, δεν χρησιμοποιούσαν τον δικό μας συμβολισμό. Πρέπει λοιπόν κάποιος να κατέχει καλά τον Διόφαντο για να βγάλει νόημα και να εκτιμήσει την ανακάλυψη.
Αφού λοιπόν στην εργασία τους οι δύο ερευνητές αναλύσουν όλη την επίλυση του Θέωνος, ασχολούνται ιδιαίτερα με μια φράση αποφασιστικής σημασίας: «διά της των Διοφαντείων αριθμών αγωγής».

Σύμφωνα με τη λέξη αριθμός οι αλγεβριστές εκείνη την εποχή τη χρησιμοποιούσαν με δύο έννοιες: απλά για να δηλώσουν το σύμβολο που αντιπροσώπευε την αντίστοιχη αριθμητική αξία, δηλαδή ο αριθμός ε (το 5 της εποχής εκείνης), αλλά υπήρχε και μια δεύτερη έννοια πιο τεχνική, π.χ. με το όνομα «1 Αριθμός» εννοούσαν αυτό που εμείς σήμερα λέμε «άγνωστος Χ». Επίσης ήταν γνωστοί και άλλοι τέτοιοι αλγεβρικοί αριθμοί, όπως «δύναμις», «κύβος», «δυναμοδύναμις»…Ολοι αυτοί οι αριθμοί συγκροτούν μια γλώσσα, την τεχνική γλώσσα της άλγεβρας της εποχής εκείνης, στην οποία μετέφραζαν το κάθε πρόβλημα. Προϊόν αυτής της μετάφρασης ήταν η εξίσωση. Ετσι μια έκφραση όπως «2 αριθμοί και 3 μονάδες είναι ίσα με 10 μονάδες» είναι μια εξίσωση, σαν τη δική μας 2Χ + 3 = 10. Αυτούς τους αριθμούς χαρακτηρίζει ο Θέων «Διοφαντείους αριθμούς». Στην ουσία ήταν τα αλγεβρικά εργαλεία της εποχής.

Επίσης αξιοπρόσεκτη είναι και η χρήση της λέξης «αγωγή». Εδώ φαίνεται ότι επρόκειτο για μια γνωστή και χρησιμοποιούμενη και από άλλους μέθοδο, κάτι ανάλογο με το δικό μας σημερινό «χρησιμοποίησα τη Μέθοδο των τριών για να το βρω».

'Αρα βγάζουμε και το συμπέρασμα ότι στη διάρκεια των χρόνων που μεσολάβησαν από τον Διόφαντο ως τον Θέωνα αυτές οι αλγεβρικές μέθοδοι όχι μόνο απαθανατίστηκαν και δεν χάθηκαν, αλλά ήταν πλέον ένα μαθηματικό εργαλείο σε χρήση. Και με τη διάχυσή τους αυτή για αρκετούς αιώνες κίνησαν αργότερα την προσοχή των Αράβων μαθηματικών όπως ο Αλ Χουραΐζμι, οι οποίοι αναμφισβήτητα πήγαν και αυτοί τη γνώση λίγο παρακάτω.

Η ερευνητική ομάδα από το ΜΙΘΕ, προφανώς σε αναγνώριση της σημασίας της εργασίας αυτής, έχει παρουσιάσει τα σχετικά σε συνάντηση στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στο Ισραήλ και μάλλον θα υπάρξουν και άλλοι που θα ήθελαν να μάθουν για το πώς ο Διόφαντος μέσα από τα σχόλια του περιθωρίου και την παρατηρητικότητα κάποιων ξαναμπαίνει στην κεντρική σκηνή.

Έλληνες και Άραβες

Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος

Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος έζησε περίπου από το 90 ως το 168 μ.Χ. στην Αλεξάνδρεια, έγραψε όλα τα έργα του στα ελληνικά και οι σύγχρονοί του παρ’ όλο που λέγεται ότι καταγόταν από τη Νότια Αίγυπτο τον θεωρούσαν Έλληνα, αφού και το όνομά του ακόμη παρέπεμπε στον Έλληνα επίγονο και διάδοχο του Αλεξάνδρου στην Αίγυπτο. Ένα από τα γνωστότερα έργα του, για αιώνες σύγγραμμα αναφοράς για την Αστρονομία, ήταν η λεγόμενη «Μαθηματική Σύνταξη», αποτελούμενη από 13 βιβλία, που οι βυζαντινοί λόγιοι την ανέφεραν ως «Μεγίστη Μαθηματική Σύνταξη» και όταν τη μετέφρασαν οι Άραβες έγινε πιο γνωστή, εξαιτίας και της πρόταξης του αραβικού άρθρου «Αλ», ως «Αλμαγέστη».

Πέρα από τους αστρονομικούς πίνακες τους σχετικούς με την κίνηση των πλανητών και άλλων ουρανίων σωμάτων, ο Πτολεμαίος ασχολείται και με διάφορα άλλα προβλήματα που απαιτούν μαθηματικούς υπολογισμούς. Μόνο που σε πολλά σημεία δεν κάνει τον κόπο να παρουσιάσει αναλυτικές αποδείξεις θεωρώντας αυτές ως κάτι ευκολοαπόδεικτο.

Έτσι έδωσε την ευκαιρία σε έναν άλλο μαθηματικό, τον Θέωνα, διευθυντή στο Μουσείο της Αλεξανδρείας, που έζησε κατά το Λεξικό του Σουίδα την εποχή της αυτοκρατορίας του Θεοδοσίου Α’ (379-395 μ.Χ.), πατέρα της δολοφονημένης από το πλήθος σπουδαίας γυναίκας μαθηματικού Υπατίας, να γράψει άλλα δεκατρία βιβλία γεμάτα με σχόλια αντίστοιχα το καθένα με αυτά του Πτολεμαίου. Τα σχόλια αυτά εκδόθηκαν για πρώτη φορά μαζί με τη «Μεγίστη» το 1538 στην κλασική έκδοση του Joachim Camerarius.

Σε αυτά δηλαδή διευκρίνιζε, απεδείκνυε, συμπλήρωνε. Δυστυχώς έχουν χαθεί το ενδέκατο βιβλίο των σχολίων και τμήματα από το πέμπτο και από άλλα βιβλία. Έχουν εκδοθεί τα τέσσερα πρώτα το 1936-1943 από τον Rome, και εκείνος υπεδείκνυε στους επομένους από αυτόν να κοιτάξουν με επιμέλεια και τα επόμενα, αλλά η υπόδειξή του αυτή για δεκαετίες αγνοήθηκε.

Ο Διόφαντος

Ο Θέων είναι φανερό από τα σχόλιά του ότι ήταν απόλυτα εξοικειωμένος με τα Μαθηματικά του Διόφαντου. Του Έλληνα μαθηματικού που έζησε στην Αλεξάνδρεια περί το 300 μ.Χ. και είναι γνωστό πως χρησιμοποιούσε «αλγεβρικές μεθόδους» για να λύνει διάφορα αριθμητικά προβλήματα.

Αυτά τού έδωσαν και το προσωνύμιο «πατέρας της Αλγεβρας», αλλά μιας Αλγεβρας περισσότερο πρακτικής από όσο τη γνωρίζουμε σήμερα, ευφυούς όμως και λειτουργικής για τις γνώσεις της εποχής.

Ο Μοχάμαντ Ιμπν Μουσά αλ Χουραΐζμι (περίπου 787-850 μ.Χ.) ήταν ένας Πέρσης μαθηματικός που έζησε στη Βαγδάτη, στο ανάκτορο του χαλίφη Αλ Μανσούρ. Εισήγαγε στα μαθηματικά τους ινδικούς αριθμούς και το θεσιακό δεκαδικό σύστημα, και το 820 εξέδωσε το πρώτο μεγάλο βιβλίο για την Άλγεβρα της εποχής, ενώ και η λέξη αλγόριθμος είναι παραφθορά του ονόματός του. Από εκείνη την εποχή αρχίζει και η μαθηματική επιστήμη να χρωματίζεται από την επαφή των Αράβων μαθηματικών με αυτήν.

Διόφαντος ο Αλεξανδρεύς

Ο Διόφαντος ο Αλεξανδρεύς ήταν Έλληνας μαθηματικός του τρίτου αιώνα (περίπου 210 – 290), ο οποίος έζησε στην Αλεξάνδρεια της ρωμαϊκής περιόδου της Αιγύπτου. Έχει αποκληθεί «πατέρας της άλγεβρας» εξαιτίας του εμβληματικού έργου του «Αριθμητικά», όπου περιέχονται αλγεβρικά προβλήματα τα οποία λύνονται με εξισώσεις και συστήματα πρώτου και δευτέρου βαθμού.

Ο Διόφαντος συνεισέφερε πολύ στην ανάπτυξη της αριθμητικής, καθιέρωσε και τυποποίησε έναν τύπο σύντομου μαθηματικού συμβολισμού για τη γραφή προβλημάτων, για πρώτη φορά σε ευρεία κλίμακα άρχισε να χρησιμοποιεί τα κλάσματα ως πραγματικούς αριθμούς και ασχολήθηκε με την επίλυση εξισώσεων με πολλαπλούς αγνώστους όρους. Ωστόσο ακόμα και με τον Διόφαντο ο ελληνικός μαθηματικός συμβολισμός παρέμεινε βασισμένος στον καθημερινό λόγο και δύσχρηστος με τα σημερινά δεδομένα. Δεν υπάρχει ονομαστική εορτή για αυτό το όνομα σύμφωνα με τα σημερινά χριστιανικά εορτολόγια.

Από τα αρχικώς δεκατρία βιβλία των Αριθμητικών μόνο έξι έχουν επιβιώσει ως σήμερα. Κατά τον Μεσαίωνα η γνώση των ευρημάτων του Διόφαντου διατηρήθηκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και στον αραβικό κόσμο, μέσω μεταφράσεων από τα ελληνικά. Τελικά το 1570 ο Ιταλός μαθηματικός Ραφαήλ Μπομπέλι μετέφρασε στα λατινικά τα Αριθμητικά και χρησιμοποίησε τα προβλήματα που περιείχαν για τα δικά του συγγράμματα. Τον επόμενο αιώνα τα γραπτά του Διόφαντου επηρέασαν τον εξέχοντα μαθηματικό Πιέρ ντε Φερμά. Σήμερα «διοφαντικές» καλούνται οι εξισώσεις ακέραιων συντελεστών των οποίων ζητούνται οι ακέραιες λύσεις.

Στον τάφο του είχε γραφτεί μια επιγραφή-αλγεβρικό πρόβλημα. Η επιγραφή αυτή έλεγε: Διαβάτη, σε αυτόν τον τάφο αναπαύεται ο Διόφαντος. Σε εσένα που είσαι σοφός, η επιστήμη θα δώσει το μέτρο της ζωής του. Άκουσε. Οι θεοί του επέτρεψαν να είναι νέος για το ένα έκτο της ζωής του. Ακόμα ένα δωδέκατο και φύτρωσε το μαύρο γένι του. Μετά από ένα έβδομο ακόμα, ήρθε του γάμου του η μέρα. Τον πέμπτο χρόνο αυτού του γάμου, γεννήθηκε ένα παιδί. Τι κρίμα, για το νεαρό του γιο. Αφού έζησε μονάχα τα μισά χρόνια από τον πάτερα του, γνώρισε τη παγωνιά του θανάτου. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Διόφαντος βρήκε παρηγοριά στη θλίψη του, φτάνοντας στο τέλος ζωής του.”

Θέων ο Αλεξανδρεύς

Ο Θέων ο Αλεξανδρεύς (περ. 335 – περ. 405) ήταν Έλληνας λόγιος και μαθηματικός, που έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Ο Θέων υπήρξε ο τελευταίος διευθυντής της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας πριν την καταστροφή της, καθώς και του «Μουσείου» (πανεπιστημίου) της (Λεξικό της Σούδας, όπου αναφέρεται ως σύγχρονος του Πάππου), μέχρι που και το δεύτερο έπαψε να λειτουργεί με διαταγή του Αυτοκράτορα Θεοδοσίου το 391. Ο Θέων ήταν ο πατέρας της περίφημης μαθηματικού και νεοπλατωνικής φιλοσόφου Υπατίας.

Το κορυφαίο επίτευγμα του Θέωνος μάλλον αποδείχθηκε η έκδοση από αυτόν των Στοιχείων του Ευκλείδη, περί το 364, από την οποία η ανθρωπότητα διδασκόταν Γεωμετρία επί 15 αιώνες, και ανατυπωνόταν μέχρι το 1814 — «παραμένει ακόμα ένα λαμπρό βοήθημα» κατά τη διατύπωση του Καρλ Σαγκάν. Ακόμα, ο Θέων συνέγραψε Αριθμητική και έγραψε ακόμα για τα «σημεία και εξετάσεις» των πτηνών, για την ανατολή του Σειρίου και για τις πλημμύρες του Νείλου.

Ωστόσο, ο κύριος όγκος της συνεισφοράς του Θέωνος αποτελείται από σχόλια πάνω σε σημαντικά έργα των συγγραφέων των ελληνιστικών χρόνων. Σε αυτά περιλαμβάνονται οι ευκλείδειες «συνομιλίες» («Συνουσίαι») και σχολιασμοί («Εξήγησεις») του «Προχείρου Κανόνος», του «Μικρού αστρολάβου» και της «Αλμαγέστης» του Πτολεμαίου, καθώς και του αστρονομικού ποιητή Αράτου. Σήμερα σώζεται το πρώτο βιβλίο από τα σχόλια στον Πτολεμαίο και αποσπάσματα από τα άλλα.

Στον Θέωνα αυτόν αποδίδονται, χωρίς μεγάλη βεβαιότητα, δύο επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας (VII 292, IX 41).

Η διαφορά μεταξύ ενός μορφωμένου και ενός πολυμαθούς ατόμου

Πολλοί άνθρωποι, είχαν πολύ λίγη σχολική παιδεία, αλλά έχουν ένδοξη ύπαρξη. Αφού μιλήσει μαζί τους, κάποιος ανακαλύπτει ότι δεν είναι αμαθείς, δεν έχουν το φως των σπουδών, αλλά έχουν το φως της ύπαρξης. Λόγω αυτού του φωτός, μπορούν να συζητήσουν σύγχρονα προβλήματα και να παρουσιάσουν απλά κλειδιά για λύσεις.

Είναι πιθανό να γνωρίζει κανείς πολλά, αλλά στην ουσία να είναι φτωχός. Είναι επίσης πιθανό κάποιος να είναι φτωχός σε μόρφωση, αλλά πλούσιος σε παιδεία. Το ιδανικό άτομο είναι εκείνο που είναι πλούσιο σε ύπαρξη και γνώση και του οποίου η ύπαρξη ελέγχει τις γνώσεις του.

Ένα μορφωμένο άτομο ζει με απλότητα. Είναι ευθύ και απλό στις σχέσεις του και στην προσωπική του ζωή. Ένας πολυμαθής έχει μια περίπλοκη ζωή. Πρέπει να προσποιείται, να λέει ψέματα, να μιμείται, να περιπλέκει θέματα και να φέρνει στην επιφάνεια πράγματα που πρέπει θα έπρεπε να ξεπεραστούν. Το κάρμα του είναι περίπλοκο και η ζωή του είναι γεμάτη αντιφάσεις.

Ένας πολυμαθής είναι μιμητής. Ένα πραγματικά μορφωμένο άτομο είναι δημιουργικό.

Ένας πολυμαθής εργάζεται για τον εαυτό του - τον μικρό του εαυτό - ή για όσους ανήκουν σε αυτόν. Ένα μορφωμένο άτομο εργάζεται για όλους, μέσα από την αυταπάρνηση, την αβλάβεια και τη σωστή ομιλία.

Ένας πολυμαθής είναι υπό τον έλεγχο των ματαιοδοξιών και του εγώ του. Ένα μορφωμένο άτομο εκπέμπει αρετές. Για αυτόν, υπάρχουν πράγματα που είναι σωστά, και υπάρχουν πράγματα που είναι λάθος.

Η εκπαίδευση είναι μια διαδικασία μεταμόρφωσης της γνώσης σε ύπαρξη.

Πραγματικές ή κατασκευασμένες κρίσεις

Υπάρχουν πραγματικές κρίσεις, επινοημένες κρίσεις και κατασκευασμένες κρίσεις. Οι πραγματικές κρίσεις είναι το αποτέλεσμα Κοσμικών σοκ. Οι επινοημένες κρίσεις είναι τα αποτελέσματα των δικών μας φόβων και φαντασιών. Για να αποφύγουμε τις επινοημένες κρίσεις, πρέπει να μάθουμε πώς να ελέγχουμε τη φαντασία και τα συναισθήματά μας. Οι κατασκευασμένες κρίσεις παράγονται από εκείνους που θέλουν να μας εκμεταλλευτούν, που θέλουν να μας χρησιμοποιήσουν και να μας χειραγωγήσουν.

Ένα άτομο πρέπει να είναι πολύ προσεκτικό για να κάνει διάκριση μεταξύ κρίσεων και να μην παγιδευτεί σε επινοημένες ή κατασκευασμένες. Δυστυχώς, αυτό δεν είναι εύκολο γιατί οι εχθροί της ανθρωπότητας ξέρουν πώς να κατασκευάζουν κρίσεις που μοιάζουν τόσο πολύ με τις πραγματικές, ώστε είναι σε θέση να εκμεταλλεύονται τις μάζες.

Eίναι ωραίο να πετάς αλλά δεν μπορείς να πετάξεις με δανεικά φτερά

Κανένας δεν μπορεί να αποφασίσει για κανέναν άλλον παρά μόνο για τον εαυτό του…

Αν εμείς οι ίδιοι δεν αποφασίσουμε ότι θέλουμε να αλλάξουμε, κανένας δεν μπορεί να το πετύχει αυτό για μας. Εμείς είμαστε αυτοί που κρατάνε το κλειδί της ελευθερίας αλλά και το λουκέτο της σκλαβιάς μας.

Αν επιμένουμε να μένουμε μέσα σε μίζερες, βαλτωμένες καταστάσεις απλά και μόνο για να έχουμε την ψευδαίσθηση ότι δεν είμαστε μόνοι μας...

Αν δεν χρησιμοποιούμε όλα τα εργαλεία αλλαγής που ξέρουμε και τα κρατάμε απλά σαν γνώση στο μυαλό μας...

Αν δεν θέλουμε να μάθουμε καινούριους τρόπους αυτοβελτίωσης...
Αν συνεχίζουμε να έχουμε μια ηδονική σχέση με την αυτολύπηση τότε κανείς δεν μπορεί να μας απεγκλωβίσει από το λαβύρινθο του μυαλού μας.

Να θυμάσαι: Είναι ωραίο να πετάς αλλά δεν μπορείς να το κάνεις με δανεικά φτερά. Χρειάζεται να φτεροκοπήσεις τις δικές σου φτερούγες και να έχεις το θάρρος να κάνεις το άλμα…

Η έννοια του πολίτη στην αρχαία Αθήνα και τη Σπάρτη - Τι προνόμια και υποχρεώσεις είχαν;

Η έννοια του πολίτη ήταν σε όλες τις ελληνικές πόλεις άμεσα συνδεδεμένη με την ιδιότητα του ελεύθερου πολίτη, που για να την αποκτήσει κανείς έπρεπε να έχει γεννηθεί από γονείς που ήταν και οι δύο ελεύθεροι.

Ο κανόνας της καταγωγής από αμφότερους τους γονείς πολίτες, τηρήθηκε με ευλάβεια από όλες τις ελληνικές πόλεις, με ελάχιστες εξαιρέσεις.

Στην Αθήνα μάλιστα, η Εκκλησία του Δήμου ενέκρινε το 451 π.Χ. ψήφισμα, σύμφωνα με το οποίο απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη ήταν η καταγωγή από γονείς που ήταν μεν ελεύθεροι, αλλά έπρεπε να είναι και οι δύο Αθηναίοι πολίτες.

Πάντως, πηγές που αναφέρονται στην Αθήνα κάνουν λόγο για την απονομή της ιδιότητας του πολίτη και σε κάποιους συμμάχους, αλλά και σε μετοίκους, ως ανταμοιβή για εξαιρετική πίστη και προσφορά σημαντικών υπηρεσιών προς την πόλη. Στην ίδια πόλη υπήρξαν ίσως και κάποιες άλλες περιπτώσεις ατομικής απονομής της ιδιότητας του πολίτη, όπως αυτή του Περικλή, ο οποίος μετά τον θάνατο των δύο νόμιμων γιών του, ζήτησε να απονεμηθεί η ιδιότητα του πολίτη στον γιο που είχε αποκτήσει με την Ασπασία, την εταίρα από τη Μίλητο.

Αντίθετα η Σπάρτη διαφύλαξε με περίσσιο πάθος την ιδιότητα του Σπαρτιάτη πολίτη και αντιμετώπισε με ιδιαίτερη καχυποψία κάθε ξένο στοιχείο προς το σώμα των πολιτών της. Χαρακτηριστική απόδειξη γι’ αυτό είναι η ολιγανθρωπία της (όσον αφορά το σώμα των ελεύθερων πολιτών) που την ταλάνιζε σε όλη τη διάρκεια της ιστορικής της πορείας.

Ως Σπαρτιάτης πολίτης νοείτο όποιος είχε γεννηθεί αρτιμελής και υγιής, από Σπαρτιάτες γονείς. Δυο ακόμη πολύ σημαντικά στοιχεία της έννοιας του ελεύθερου πολίτη ήταν το δικαίωμα απόκτησης και κατοχής γης και ακινήτων και η απαλλαγή από οποιονδήποτε σταθερό φόρο.

Το δικαίωμα της απόκτησης, κατοχής και εκποίησης ενός κλήρου γης στην Αττική ήταν αποκλειστικό προνόμιο του πολίτη. Ακόμη και όταν υπήρχαν πολίτες που δεν κατείχαν γη, αυτή εξακολουθούσε να θεωρείται σύμβολο της ιδιότητας του ελεύθερου πολίτη.

Στη Σπάρτη η καλλιεργήσιμη γη ήταν μοιρασμένη σε τόσους κλήρους, όσοι ήταν και οι ελεύθεροι πολίτες. Οι Σπαρτιάτες δεν ασχολήθηκαν ποτέ με την καλλιέργεια της γης, αφού αυτό ήταν αποκλειστική αρμοδιότητα των ειλώτων. Ωστόσο, η κατοχή πλήρων δικαιωμάτων του πολίτη εξαρτάτο από τη δυνατότητα να προσφέρουν στα συσσίτια μέρος της παραγωγής του κλήρου τους.

Ίσως τα πολιτικά χαρακτηριστικά της ιδιότητας του ελεύθερου πολίτη ήταν τα σημαντικότερα, δεδομένου ότι η πολιτική δραστηριότητα αποτελούσε εξ ορισμού την κύρια δραστηριότητα του ελεύθερου πολίτη. Με τον όρο «πολιτική δραστηριότητα» νοείται η συμμετοχή στα πολιτικά θεσμικά όργανα. Στην Αθήνα η συμμετοχή αυτή εκφραζόταν στην Εκκλησία του Δήμου, στη Βουλή, στην Ηλιαία και στο σώμα των αρχόντων. Στη Σπάρτη η συμμετοχή των πολιτών εκδηλωνόταν στη Συνέλευση του Δήμου, στη Γερουσία η στο συμβούλιο και το σώμα των αρχόντων.

Στην Αθήνα, οι πολίτες καθόριζαν και διαμόρφωναν, με την προσωπική τους παρουσία στα πολιτειακά όργανα, την προσωπική βούληση. Αυτοί λάμβαναν όλες τις αποφάσεις στην Εκκλησία του Δήμου και οι  ίδιοι απένειμαν τη δικαιοσύνη. Κάθε πολίτης είχε τη δυνατότητα να λάβει τον λόγο στην συνέλευση, να διατυπώσει προτάσεις ή να καταγγείλει παράτυπες ή παράνομες αποφάσεις  Ενώ όμως η συμμετοχή του Αθηναίου πολίτη στην οργάνωση των εξουσιών ήταν μαζική, προσωπική, άμεση και ρυθμιστική, στη Σπάρτη η συμμετοχή των πολιτών στη συνέλευση των πολιτών είχε τυπικό χαρακτήρα, αφού καλούνταν ουσιαστικά να επικυρώσουν αποφάσεις τις οποίες είχε λάβει κάποιο άλλο όργανο, όπως οι βασιλείς, η γερουσία ή οι έφοροι.

Το τέταρτο στοιχείο της ιδιότητας του Αθηναίου και του Σπαρτιάτη πολίτη ήταν στρατιωτικού περιεχομένου. Στις ελληνικές πόλεις, τουλάχιστον τον 5ο αι. π.Χ., η ιδιότητα του πολίτη και η «οπλιτική ικανότητα», η δυνατότητα, δηλαδή, του πολίτη να προμηθεύεται πλήρη οπλισμό, ήταν πλήρως συνδεδεμένες.

Στην Αθήνα η ταύτιση μεταξύ πολίτη και στρατιώτη διατηρήθηκε σε αυτό το πλαίσιο μέχρι την εποχή του Κλεισθένη. Όμως τον 5ο αι. π.Χ., η ταύτιση αυτή χαλάρωσε, αφενός επειδή η ιδιότητα του πολίτη επεκτάθηκε και σε εκείνους που δεν είχαν την οπλιτική ικανότητα, αφετέρου επειδή η Αθήνα έζησε ένα μεγάλο διάστημα χωρίς πόλεμο.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της απόλυτης ταύτισης πολίτη και στρατιώτη αποτέλεσε η Σπάρτη. Τους απαγορευόταν αυστηρά να έχουν οποιουδήποτε είδους οικονομική δραστηριότητα.

Για τις οικονομικές τους ανάγκες βασίζονταν στους περίοικους και κυρίως στους είλωτες. Απαλλαγμένοι λοιπόν από κάθε οικονομική ασχολία, οι Σπαρτιάτες αφοσιώνονταν αποκλειστικά στη στρατιωτική εκπαίδευση: ήταν μια κληρονομική ομάδα πολεμιστών. Την ίδια στιγμή οι Αθηναίοι πολίτες ήταν ελεύθεροι να επιδοθούν σε οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα θεωρούσαν πρόσφορη (καλλιέργεια της γης, εμπόριο, προσφορά υπηρεσιών, βιοτεχνική δραστηριότητα).

Το τελευταίο χαρακτηριστικό της ιδιότητας του πολίτη αφορούσε στον θρησκευτικό τομέα. Στην Αθήνα, οι πολίτες όφειλαν να συμμετέχουν στις τελετές, όπως όφειλαν να συμμετέχουν και στην πολιτική ζωή. Η είσοδος του μελλοντικού πολίτη στην πολιτική κοινότητα συνοδευόταν από τελετουργίες προς τιμήν του Δία ή της Αθηνάς. Τέλος, από τον όρκο που έδινε ο μελλοντικός πολίτης διαπιστώνεται, ότι η είσοδος στην πολιτική ζωή αποτελούσε όχι μόνο πολιτική αλλά και θρησκευτική πράξη. Τα ίδια ισχύουν και στη Σπάρτη με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τη συμβολική διαδικασία μύησης των νέων, κατά την εορτή των Υακινθίων, η οποία σηματοδοτούσε τη μετάβαση τους στην ώριμη κοινωνική ομάδα.

VERITAS η αποστολή στον πλανήτη «Αφροδίτη»

Η NASA ετοιμάζεται για την αποστολή VERITAS στην Αφροδίτη, η οποία αναμένεται να αποκαλύψει τα «μυστικά» ενός ακόμα πλανήτη. 

Είναι ο δεύτερος πλανήτης από τον Ήλιο και έχει παρόμοιο μέγεθος και δομή με τον πλανήτη μας. Εμφανίστηκε ακόμη και την ίδια στιγμή με τη Γη, ωστόσο για λόγους που οι επιστήμονες δεν μπορούν να εξηγήσουν ότι η Αφροδίτη πήγε μια διαφορετική... κατεύθυνση και είναι ένας εντελώς αλλιώτικος κόσμος, όπου οι άνθρωποι θα καούν αμέσως αν ακουμπήσουν την επιφάνεια της.

Η NASA μίλησε για τις λεπτομέρειες της αποστολής της VERITAS στην Αφροδίτη που η διαστημική υπηρεσία είπε ότι θα αποκαλύψει τα μυστήρια του δίδυμου της Γης. Το πρότζεκτ VERITAS, το οποίο η NASA σχεδιάζει να ξεκινήσει το 2026 μαζί με τους συνεργάτες της - τη γαλλική υπηρεσία διαστήματος, τη διαστημική υπηρεσία της Γερμανίας και την ιταλική υπηρεσία διαστήματος - θα εστιάσει μεταξύ άλλων στη δημιουργία τρισδιάστατων χαρτών με τη βοήθεια ενός συστήματος ραντάρ υψηλής τεχνολογίας.

Θα μετρήσει επίσης το βαρυτικό πεδίο της Αφροδίτης για να προσδιορίσει το εσωτερικό του πλανήτη αλλά και για να αντιληφθεί από τι αποτελείται η επιφάνεια του πλανήτη. Επιπλέον, η αποστολή θα μελετήσει δομές παραμόρφωσης και γεωλογικές διαδικασίες.

«Ο προσδιορισμός του κατά πόσον η Αφροδίτη έχει ηφαιστειακή δραστηριότητα και πως αυτό επηρρεάζει τον πλανήτη είναι μια από τις πραγματικά συναρπαστικές ερωτήσεις που θα ήθελα να απαντήσω», δήλωσε η Jennifer Whitten, μέλος της επιστημονικής ομάδας VERITAS στο Πανεπιστήμιο Tulane στη Νέα Ορλεάνη.

Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι η Αφροδίτη κάποτε είχε νερό στην επιφάνειά της, η NASA ελπίζει ότι το VERITAS θα απαντήσει σε αυτό το ερώτημα και θα αποκαλύψει μυστήρια που μπορεί να εξηγήσουν γιατί ο «αδελφός» πλανήτης της Γης εξελίχθηκε τόσο διαφορετικά.

Έχει επίσης παχιά ατμόσφαιρα, η οποία παγιδεύει τη θερμότητα στον πλανήτη, καθιστώντας τον τον πιο καυτό στο Ηλιακό Σύστημα. Οι επιφανειακές θερμοκρασίες φτάνουν τους 900 βαθμούς Φαρενάιτ (500 βαθμούς Κελσίου), κάτι που αρκεί για να λιώσει τον μόλυβδο. Η Αφροδίτη έχει επίσης έντονη ατμοσφαιρική πίεση. Παρά αυτές τις επικίνδυνες συνθήκες, περισσότερα από 40 διαστημικά σκάφη έχουν εξετάσει τον πλανήτη ενώ η Σοβιετική Ένωση κατόρθωσε να προσγειωθεί στην επιφάνεια. Κατάφερε να εργαστεί για περισσότερες από δύο ώρες.

Μεγάλη πηγή άνθρακα άρα και ζωής οι λευκοί νάνοι του διαστήματος

Σύμφωνα με μια νέα μελέτη η οποία και πραγματοποιήθηκε σε Πανεπιστήμιο της Ιταλίας, αποδείχθηκε πως πηγή άνθρακα στο διάστημα και άρα ζωής στο σύμπαν αποτελούν οι λευκοί νάνοι.

Με τον άνθρακα να αποτελεί το κύριο συστατικό του κόσμου, από το DNA και τους μυϊκούς ιστούς έως τις πρωτεΐνες, τα λίπη και τα σάκχαρα, τα άτομα άνθρακα που υπάρχουν στο σύμπαν, παράγονται από αστέρια.

​Ωστόσο, οι αστροφυσικοί βρίσκονται σε διαφωνία, για το αν η κύρια πηγή άνθρακα δημιουργείται όταν τα αστέρια μετατρέπονται σε λευκούς νάνους ή ο άνθρακας δημιουργείται όταν τα τεράστια αστέρια εκρήγνυνται ως σουπερνόβα. Ένας λευκός νάνος είναι ο πυρήνας που απομένει, όταν ένα άστρο πεθαίνει και σκορπίζει την ύλη του στους αστρικούς ανέμους.

Μια ομάδα αστρονόμων με επικεφαλής την καθηγήτρια Πάολα Μαρίγκο, του πανεπιστημίου της Πάδοβας, στην Ιταλία, ανέλυσαν τους λευκούς νάνους που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα σε συστάδες στον Γαλαξία μας και διαπίστωσαν πως, η μάζα τους ήταν μεγαλύτερη από το αναμενόμενο.

Όσο μεγαλύτερος είναι ένας λευκός νάνος, τόσο μεγαλύτερο είναι και το άστρο που το παρήγαγε. Η σχέση μεταξύ των δύο μαζών του προγόνου, ή του αρχικού άστρου και του λευκού νάνου του, ονομάζεται αρχική-τελική σχέση μάζας και οι ερευνητές περιέγραψαν αυτό που βρήκαν ως «συστροφή» σε αυτήν τη σχέση.

«Η μελέτη μας ερμηνεύει αυτή τη συστροφή στη σχέση μάζας αρχικού-τελικού, ως υπογραφή της σύνθεσης του άνθρακα που δημιουργείται από άστρα μικρής μάζας στον γαλαξία μας», δήλωσε η Μαρίγκο.

Η ομάδα διαπίστωσε ότι ένα αστέρι πρέπει να έχει μια ελάχιστη μάζα για να διαδώσει τέφρα γεμάτη άνθρακα στον γαλαξία καθώς πεθαίνει.

«Τώρα γνωρίζουμε πως, ο άνθρακας προήλθε από αστέρια με μάζα γεννήσεων όχι λιγότερο από περίπου 1,5 ηλιακές μάζες» εξήγησε η Μάριγκο.

Οι παρατηρήσεις σε παρόμοια αστέρια σε άλλους γαλαξίες, έδωσαν στους ερευνητές μια εικόνα για την χρονική στιγμή που τα αστέρια όταν πεθαίνουν, σκορπίζουν τη σκόνη τους που περιέχει άνθρακα στον γαλαξία και αυτό κατέστησε προφανές πως, οι προγονικοί λευκοί νάνοι ήταν η πιο πιθανή πηγή.

Hegel: Η Λογική του Είναι ως απαρχή ελευθερίας

Γκέοργκ Χέγκελ: 1770–1831

Πώς το Λογικό Είναι αυτοστοχάζεται;

§1

Η Λογική του Είναι δομείται πάνω στα θεμέλια του Είναι, το οποίο συνιστά τη φιλοσοφική απαρχή της σύμπασας επιστήμης της Λογικής. Το Είναι ως ξεκίνημα της όλης Λογικής ανάπτυξης δεν μπορεί να έχει άλλον προσδιορισμό πέραν του ότι είναι· δηλαδή πέραν του ότι είναι απροσδιόριστο. Είναι απροσδιόριστο, γιατί είναι καθαρό, δηλαδή απαλλαγμένο από κάθε άλλο προσδιορισμό: είναι μια ολοκληρωμένη αφαίρεση, ένας εντελής χωρισμός, ένα απόλυτο ή αφηρημένο ξεκίνημα, με το νόημα ότι δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη η διαλεκτική μορφής και περιεχομένου. Ως ξεκίνημα της Λογικής, το Είναι διαφέρει ουσιωδώς από την καθαρή, την απόλυτη Γνώση της Φαινομενολογίας του πνεύματος. Εν τούτοις, Είναι και απόλυτη Γνώση προϋποτίθενται κατά αμοιβαίο τρόπο: Το Είναι συνιστά θεμέλιο της Λογικής επιστήμης συνολικά, συμπεριλαμβανομένης και της επιστήμης της εμπειρίας της συνείδησης. Ταυτόχρονα, η καθαρή ή απόλυτη Γνώση, που προκύπτει ως αποτέλεσμα αυτής της επιστήμης, συνιστά προϋπόθεση του Είναι. Η αμοιβαία προϋπόθεση ωστόσο αμφοτέρων δεν έχει τον ίδιο χαρακτήρα: η απόλυτη Γνώση δεν μπορεί να εξηγηθεί, να αιτιολογηθεί, με τους τρόπους και τα μέσα της Φαινομενολογικής της εκδίπλωσης. Μπορεί να θεμελιωθεί μόνο συστηματικά από την ίδια τη Λογική του Είναι, από αυτό δηλαδή που η ίδια είναι. Κανένας προσδιορισμός, καμιά κατηγορία, καμιά πρόταση της Λογικής του Είναι δεν μπορεί να κατανοείται στην αληθινή της ανάπτυξη, όταν εξετάζεται από μια σκέψη που σχετίζεται μόνο με εξωτερικό υλικό και εξομοιώνει τα πάντα με τα πάντα.   

§2

Ο καθαρός-λογικός προσδιορισμός: Είναι είναι ολόκληρος ο εαυτός της σκέψης και γι’ αυτό δεν μπορεί να νοείται έξω από την αυτενέργεια της τελευταίας. Το Είναι, επομένως, είναι η λογική μορφή που δεν τελεί σε εξωτερική, τυπική αντί-θεση ή ταυτότητα με τους άλλους καθαρούς προσδιορισμούς της σκέψης ή της νόησης, ούτε μπορεί να είναι άλλο, από άποψη περιεχομένου, έξω από τον εαυτό του ως αφηρημένο, άμεσο, καθαρό Είναι. Το τελευταίο τούτο έχει τη στοχαστική του αντιστοιχία στο καθαρό νοείν [=στην καθαρή σκέψη]. Η καθαρότητα εδώ υποδηλώνει τον ορίζοντα πραγματοποιήσιμης ελευθερίας. Γι’ αυτό και ο εν λόγω ορίζοντας αναλογεί, πρώτα-πρώτα, στη Λογική του Είναι, εφόσον τούτη συνιστά τη δυνητική πραγμάτωση της απόλυτης διαύγειας και καθαρότητας, εν τέλει της απόλυτης ελευθερίας της σκέψης ως απόλυτης ταυτότητας ή ως απόλυτης Ιδέας. Υπ’ αυτό τον ορίζοντα λοιπόν εξηγείται καλύτερα, γιατί το Είναι, αν και απροσδιόριστο, καθαρό, χωρίς ποιότητα, εν τούτοις εντάσσεται από τον Χέγκελ στο τμήμα της προσδιοριστικότητας, της ποιότητας. Ως αφηρημένη οντότητα συνιστά το μέγιστο αφηρημένο περιεχόμενο ολόκληρου του εαυτού του νοείν, δηλαδή της έννοιας καθεαυτήν. Ως τέτοιο περιεχόμενο εκφράζει μια μορφή κυρίαρχης σκέψης, που δεν συνάδει με το πνεύμα της ελεύθερης έννοιας, ήτοι της απόλυτης ελευθερίας της σκέψης αλλά απεναντίας απειλεί να καταστρέψει τη δυναμική της. Πώς αντιμετωπίζεται μια τέτοια καταστροφή; Με τη δια-λογική [=δια-λεκτική] αυτο-εκδίπλωση της εσωτερικής δυναμικής που περικλείει το Είναι ως άμεσο ή καθαρό Είναι.

§3

Πώς κατανοείται μια τέτοια αυτο-εκδίπλωση; α) ως η νόηση που σκέπτεται, δηλαδή αυτοστοχάζεται· αυτοστοχάζεται το τι και το ότι είναι: την αμεσότητά της ως το Είναι. Ποιο είναι το Είναι; Το ότι σκέπτεται ότι σκέπτεται. Έτσι το Είναι γίνεται το ξεκίνημα της Λογικής επιστήμης όχι ως κάτι που απλώς είναι, αλλά ως το Είναι που σκέπτεται την αμεσότητά του, το ότι δηλαδή είναι. Γι’ αυτό, αν και το ίδιο απροσδιόριστο, ωστόσο ο Χέγκελ το εντάσσει στο τμήμα της Λογικής, το οποίο ορίζει ως προσδιοριστικότητα ή ως ποιότητα. Το ότι ανήκει σε αυτό το τμήμα με τον προσδιορισμό πως είναι το ξεκίνημα της επιστήμης, καθίσταται ο ορίζοντας κάθε προσδιοριστικότητας. β) ότι το νοείν σκέπτεται αυτό που είναι, δηλαδή το Είναι, και τίποτα άλλο. Τούτο σημαίνει: Ι. ότι ευθύς με το ξεκίνημα της Λογικής επιστήμης διασφαλίζεται η ενότητα του Λογικού στοιχείου με το Οντολογικό. Έτσι από τη μια πλευρά έχουμε το ενεργό υποκείμενο, που ενδιαφέρεται να γνωρίσει την αρχή (Prinzip), όπως υπάρχει αντικειμενικά και αποτελεί το ξεκίνημα της Λογικής διαδικασίας, γι’ αυτό και ενεργεί ως νοείν· αυτό είναι η μορφή, η υποκειμενική αρχή, δηλαδή η έννοια ως νοείν που δεν είναι λιγότερο το ξεκίνημα από την άλλη, την αντικειμενική αρχή, την αντικειμενική αλήθεια, δηλαδή την έννοια καθεαυτήν, ήτοι το καθαρό Είναι, που είναι το περιεχόμενο, έστω και το πιο ενδεές· το περιεχόμενο με το νόημα ότι το νοούν υποκείμενο αφήνει ελεύθερη τη δυναμική της σκέψης του να προσδιορίζει το απροσδιόριστο άμεσο, να προσδιορίζει δηλαδή το μη-προσδιορισμένο ή το όχι ακόμα προσδιορισμένο και να γίνεται έτσι μέθ-οδος, η μετά–οδός, η via negationis.

ΠΛΑΤΩΝ: Κρίτων (49a-49e)

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐδενὶ τρόπῳ φαμὲν ἑκόντας ἀδικητέον εἶναι, ἢ τινὶ μὲν ἀδικητέον τρόπῳ τινὶ δὲ οὔ; ἢ οὐδαμῶς τό γε ἀδικεῖν οὔτε ἀγαθὸν οὔτε καλόν, ὡς πολλάκις ἡμῖν καὶ ἐν τῷ ἔμπροσθεν χρόνῳ ὡμολογήθη; [ὅπερ καὶ ἄρτι ἐλέγετο] ἢ πᾶσαι ἡμῖν ἐκεῖναι αἱ πρόσθεν ὁμολογίαι ἐν ταῖσδε ταῖς ὀλίγαις ἡμέραις ἐκκεχυμέναι εἰσίν, καὶ πάλαι, ὦ Κρίτων, ἄρα τηλικοίδε [γέροντες] ἄνδρες πρὸς ἀλλήλους σπουδῇ [49b] διαλεγόμενοι ἐλάθομεν ἡμᾶς αὐτοὺς παίδων οὐδὲν διαφέροντες; ἢ παντὸς μᾶλλον οὕτως ἔχει ὥσπερ τότε ἐλέγετο ἡμῖν· εἴτε φασὶν οἱ πολλοὶ εἴτε μή, καὶ εἴτε δεῖ ἡμᾶς ἔτι τῶνδε χαλεπώτερα πάσχειν εἴτε καὶ πρᾳότερα, ὅμως τό γε ἀδικεῖν τῷ ἀδικοῦντι καὶ κακὸν καὶ αἰσχρὸν τυγχάνει ὂν παντὶ τρόπῳ; φαμὲν ἢ οὔ;
ΚΡΙΤΩΝ. Φαμέν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐδαμῶς ἄρα δεῖ ἀδικεῖν.
ΚΡΙΤΩΝ. Οὐ δῆτα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐδὲ ἀδικούμενον ἄρα ἀνταδικεῖν, ὡς οἱ πολλοὶ οἴονται, ἐπειδή γε οὐδαμῶς δεῖ ἀδικεῖν.
[49c] ΚΡΙΤΩΝ. Οὐ φαίνεται.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί δὲ δή; κακουργεῖν δεῖ, ὦ Κρίτων, ἢ οὔ;
ΚΡΙΤΩΝ. Οὐ δεῖ δήπου, ὦ Σώκρατες.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί δέ; ἀντικακουργεῖν κακῶς πάσχοντα, ὡς οἱ πολλοί φασιν, δίκαιον ἢ οὐ δίκαιον;
ΚΡΙΤΩΝ. Οὐδαμῶς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τὸ γάρ που κακῶς ποιεῖν ἀνθρώπους τοῦ ἀδικεῖν οὐδὲν διαφέρει.
ΚΡΙΤΩΝ. Ἀληθῆ λέγεις.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὔτε ἄρα ἀνταδικεῖν δεῖ οὔτε κακῶς ποιεῖν οὐδένα ἀνθρώπων, οὐδ᾽ ἂν ὁτιοῦν πάσχῃ ὑπ᾽ αὐτῶν. καὶ ὅρα, ὦ [49d] Κρίτων, ταῦτα καθομολογῶν, ὅπως μὴ παρὰ δόξαν ὁμολογῇς· οἶδα γὰρ ὅτι ὀλίγοις τισὶ ταῦτα καὶ δοκεῖ καὶ δόξει. οἷς οὖν οὕτω δέδοκται καὶ οἷς μή, τούτοις οὐκ ἔστι κοινὴ βουλή, ἀλλὰ ἀνάγκη τούτους ἀλλήλων καταφρονεῖν ὁρῶντας ἀλλήλων τὰ βουλεύματα. σκόπει δὴ οὖν καὶ σὺ εὖ μάλα πότερον κοινωνεῖς καὶ συνδοκεῖ σοι καὶ ἀρχώμεθα ἐντεῦθεν βουλευόμενοι, ὡς οὐδέποτε ὀρθῶς ἔχοντος οὔτε τοῦ ἀδικεῖν οὔτε τοῦ ἀνταδικεῖν οὔτε κακῶς πάσχοντα ἀμύνεσθαι ἀντιδρῶντα κακῶς, ἢ ἀφίστασαι καὶ οὐ κοινωνεῖς τῆς ἀρχῆς; [49e] ἐμοὶ μὲν γὰρ καὶ πάλαι οὕτω καὶ νῦν ἔτι δοκεῖ, σοὶ δὲ εἴ πῃ ἄλλῃ δέδοκται, λέγε καὶ δίδασκε. εἰ δ᾽ ἐμμένεις τοῖς πρόσθε, τὸ μετὰ τοῦτο ἄκουε.
ΚΡΙΤΩΝ. Ἀλλ᾽ ἐμμένω τε καὶ συνδοκεῖ μοι· ἀλλὰ λέγε.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Λέγω δὴ αὖ τὸ μετὰ τοῦτο, μᾶλλον δ᾽ ἐρωτῶ· πότερον ἃ ἄν τις ὁμολογήσῃ τῳ δίκαια ὄντα ποιητέον ἢ ἐξαπατητέον;
ΚΡΙΤΩΝ. Ποιητέον.

***
ΣΩ. Παραδεχόμαστε πως με κανέναν τρόπο δεν πρέπει ν᾽ αδικούμε με τη θέλησή μας ή σε μερικές περιπτώσεις μπορούμε ν᾽ αδικούμε και σε άλλες όχι; Ή παραδεχόμαστε πως η αδικία σε καμιά περίπτωση δεν είναι τίμιο μα ούτε και ηθικό πράγμα, όπως συμφωνήσαμε πολλές φορές στα περασμένα χρόνια; Το ίδιο είπαμε και πριν από λίγο. Ή μήπως όλα εκείνα που είχαμε τότε συμφωνήσει τα έχουμε ξεχάσει τώρα σ᾽ αυτές εδώ τις λίγες μέρες, κι όπως φαίνεται, Κρίτων, χρόνια τώρα συζητώντας σοβαρά μεταξύ μας, γέροι άνθρωποι σ᾽ αυτή την ηλικία, [49b] δεν πήραμε είδηση πως δεν διαφέρουμε καθόλου από τα παιδιά; Ή μήπως αναντίρρητα έτσι είναι, όπως ακριβώς το δεχόμαστε τότε, είτε συμφωνεί είτε δεν συμφωνεί ο πολύς ο κόσμος; Και είτε παρουσιαστεί ανάγκη να πάθουμε εμείς ακόμη χειρότερα απ᾽ αυτά είτε και ελαφρότερα, όμως πραγματικά η αδικία γι᾽ αυτόν που την κάνει δεν είναι πάντοτε και κακό και άσχημο πράγμα; Το παραδεχόμαστε αυτό ή όχι;
ΚΡ. Το παραδεχόμαστε.
ΣΩ. Δεν πρέπει λοιπόν να αδικούμε ποτέ και με κανέναν τρόπο.
ΚΡ. Ποτέ, βέβαια.
ΣΩ. Άρα, ακόμη και όταν αδικείται κανείς, δεν πρέπει να ανταποδίδει την αδικία, όπως νομίζει ο πολύς ο κόσμος, αφού βέβαια δεν πρέπει να αδικούμε ποτέ και με κανέναν τρόπο.
[49c] ΚΡ. Όπως φαίνεται, δεν πρέπει.
ΣΩ. Τότε λοιπόν, τί λες, Κρίτων; Πρέπει κανείς να κάνει κακό στον άλλο ή δεν πρέπει;
ΚΡ. Δεν πρέπει βέβαια, Σωκράτη.
ΣΩ. Μα τί λοιπόν; Είναι δίκαιο να ανταποδίδει κανείς το κακό σ᾽ εκείνους που τον έβλαψαν, όπως υποστηρίζει ο πολύς ο κόσμος, ή δεν είναι δίκαιο;
ΚΡ. Δεν είναι καθόλου δίκαιο.
ΣΩ. Εγώ βέβαια πιστεύω πως είτε κακό κάνεις στους ανθρώπους είτε τους αδικείς είναι το ίδιο πράγμα.
ΚΡ. Αλήθεια λες.
ΣΩ. Δεν πρέπει λοιπόν ο άνθρωπος να ανταποδίδει την αδικία ούτε να κάνει κακό σε κανέναν, ακόμη κι αν του κάνουν οι άλλοι ό,τι θέλουν. Πρόσεξε όμως, [49d] Κρίτων, μήπως, ενώ συμφωνείς σ᾽ αυτά μαζί μου, τα παραδέχεσαι δίχως να τα πιστεύεις· γιατί το ξέρω καλά πως αυτά πολύ λίγοι θα τα βρουν σωστά και τώρα και στο μέλλον. Όμως κι αυτοί που τα παραδέχονται κι αυτοί που δεν τα παραδέχονται δεν σκέπτονται με τον ίδιο τρόπο, μόνο περιφρονούνται μεταξύ τους αναγκαστικά, σαν βλέπουν πόσο διαφορετικές είναι οι σκέψεις και οι πράξεις τους. Γι᾽ αυτό λοιπόν σκέψου και συ τώρα πολύ καλά: Ποιό από τα δύο, τα παραδέχεσαι αυτά και συμφωνείς μαζί μου κι ας αρχίσουμε την εξέταση με βάση αυτή την αρχή, ότι δηλαδή ποτέ δεν είναι σωστό ούτε να αδικούμε ούτε να ανταποδίδουμε την αδικία, ούτε πάλι όταν μας κάνουν κακό να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας ανταποδίδοντας το κακό; Ή αλλάζεις γνώμη και δεν συμφωνείς πια μ᾽ αυτή τη βασική αρχή; [49e] Εγώ βέβαια και πριν, από πολύν καιρό, αλλά και τώρα ακόμη αυτή τη γνώμη έχω. Αν όμως συ έχεις σχηματίσει κάποια άλλη γνώμη, λέγε την, ανάπτυξέ την να την καταλάβω. Αν πάλι μένεις σταθερός σε όσα είχαμε παραδεχτεί άλλοτε, άκου τί έχω να προσθέσω.
ΚΡ. Και μένω σταθερός και έχω την ίδια γνώμη με σένα· λέγε λοιπόν.
ΣΩ. Λέω τότε τη συνέχεια ή καλύτερα ρωτάω: Ποιό από τα δύο, αν ένας άνθρωπος συμφωνήσει με κάποιον άλλο σε κάτι που είναι δίκαιο, πρέπει να τηρήσει τη συμφωνία ή πρέπει να τον εξαπατήσει;
ΚΡ. Πρέπει να την τηρήσει.