Πέμπτη 8 Ιανουαρίου 2015

Από τον Πρωταγόρα στον Επίκουρο


Ο Ελληνικός Διαφωτισμός

Τί στ’ αλήθεια εννοούμε με τον όρο Διαφωτισμό; Σαν Επικούρειος απεχθάνομαι τους ορισμούς, αλλά με ενδιαφέρει να συλλάβω και να αποδώσω το νόημα των λέξεων με όσο περισσότερη σαφήνεια μπορώ. Ο Ιωάννης Δελλής στο βιβλίο του Εισαγωγή στην Φιλοσοφία, γράφει για τον Ευρωπαϊκό διαφωτισμό:

« Ίσως θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς, με επίγνωση ότι δεν καλύπτει όλο το πλάτος και το βάθος της έννοιας του Διαφωτισμού, πως το δυναμικό αυτό πνευματικό κίνημα, χαρακτηρίζεται από την μια μεριά από έμφαση στον ρόλο του λογικού, της αισθητηριακής εμπειρίας και της επαγωγικής μεθόδου σχετικά με την προσέγγιση της γνώσης που έχει αντικείμενο την φύση και τον άνθρωπο, την δυσπιστία απέναντι στην θεσμική θρησκεία και την παραδοσιακή αυθεντία, και από την άλλη από την ανάδυση των ιδανικών των ελεύθερων κοσμικών και δημοκρατικών κοινωνιών. Συνακόλουθο του τελευταίου είναι η διατύπωση επίμονων διακηρύξεων πίστης στη φυσική ελευθερία του ανθρώπου, την ισότητα και τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα ». Τίποτα λιγότερο κατά την γνώμη μου, δεν ισχύει για τον πρώτο Ελληνικό Διαφωτισμό, του οποίου ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός του 18ου αιώνα υπήρξε κατά κάποιο τρόπο αναβίωση και συνέχεια.

Στην ευλογημένη γή της Ιωνίας τον 6ο αιώνα προ της νέας χρονολόγησης, έγινε η μεγάλη παρέγκλιση στην ιστορία του ανθρώπινου πνευματικού πολιτισμού. Ο άνθρωπος αμφισβήτησε την Θεότητα, παρέκαμψε τους μύθους, προσπάθησε να ερμηνεύσει τον κόσμο ερήμην της και ζήτησε να οριοθετήσει τον εαυτό του σε σχέση με την φύση και τους συνανθρώπους του. Φυσική φιλοσοφία και σοφιστική είναι γεννήματα της ίδιας μήτρας. Του ανήσυχου, ανεξάρτητου και ξάστερου Ελληνικού πνεύματος. Η πρώτη προσπαθεί να ερμηνεύσει ορθολογικά την φύση και το σύμπαν, η δεύτερη ασχολείται με τον άνθρωπο και την κοινωνία.

Ο Πρωταγόρας είναι αυτός που με την έλευσή του στην Αθήνα περί τα μέσα του 5ου αιώνα προ της νέας χρονολόγησης ξεκίνησε ουσιαστικά την σοφιστική κίνηση, που ο Hegel ονόμασε «Ελληνικό Διαφωτισμό». Η κίνηση αυτή, αν και όχι ενιαία όσο αφορά το περιεχόμενο, χαρακτηρίζεται εν τούτοις από ορισμένα κοινά στοιχεία. Το βασικότερο είναι ότι επικεντρώνει το αντικείμενο του στοχασμού για πρώτη φορά στον άνθρωπο και την αντιμετώπιση των πραχτικών προβλημάτων της καθημερινής ζωής, παραιτούμενη από την μάταιη αναζήτηση μιας απόλυτης Αλήθειας για την φύση και το σύμπαν. Αμφισβητεί με ανευλαβή τρόπο την δομή της κοινωνίας που ούτως η άλλως αλλάζει ραγδαία στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα, καθώς η Δημοκρατία ενδυναμώνεται και η εξουσία περνά σταδιακά από την Αριστοκρατία σε μία ανερχόμενη κοινωνικά και οικονομικά μεσαία τάξη από βιοτέχνες, ναυτικούς, εμπόρους και μεσαίους καλλιεργητές. Τα πατροπαράδοτα ήθη, έθιμα και δοξασίες, η θρησκεία και η παράδοση, οι πυλώνες δηλαδή της παλιάς αριστοκρατικής ιεραρχίας, κλονίζονται ανεπανόρθωτα. Η κατεστημένη παιδεία που μαθαίνει απλά ανάγνωση, γραφή μουσική, αποστήθιση επικής και λυρικής ποίησης και γυμναστική στους γόνους των αριστοκρατικών οικογενειών, κρίνεται πλέον ανεπαρκής στα νέα δεδομένα. Ο Πρωταγόρας και οι άλλοι σοφιστές φιλοδοξούν να προσφέρουν έναντι αδρής αμοιβής, την απαραίτητη ανώτερη παιδεία στους γεμάτους αυτοπεποίθηση, έπαρση και ενθουσιασμό Αθηναίους της εποχής, ανεξάρτητα κοινωνικής τάξης ώστε να μπορούν να επιχειρηματολογούν με ευστοχία, να αντεπεξέρχονται με επιτυχία στις συζητήσεις, τα δικαστήρια και την διευρημένη Εκκλησία του Δήμου και να μπορούν να διευθετούν με τον καλύτερο τρόπο τα του οίκου και της πόλης τους. « Το δε μάθημά εστιν ευβουλία περι των οικείων, όπως αν άριστα την αυτού οικίαν διοικεί και περι των της πόλεως, όπως τα της πόλεως δυνατώτατος αν είη και πράττειν και λέγειν». Η καλλιέργεια της ρητορικής ικανότητας γίνεται έτσι απαραίτητο συστατικό στοιχείο της προσφερόμενης παιδείας. Ο Πρωταγόρας δίνει μεγάλη βαρύτητα στην επιχειρηματολογία και την σαφήνεια του λόγου και για τον λόγο αυτόν ασχολήθηκε με την γλωσσολογία ( ορθοέπεια ) και έγινε ο θεμελιωτής της Ελληνικής γραμματικής. Η σοφιστική εισάγει τον σκεπτικισμό και την αμφισβήτηση της ύπαρξης Θεών και Απόλυτης Αλήθειας. «Περι μέν θεών ουκ έχω ειδέναι ουθ’ ώς εισίν, ούθ’ ώς ουκ εισίν, ούθ΄οποίοί τινες ιδέαν. Πολλά γαρ τα κωλύοντα ειδέναι, ή τ΄άδηλότης και βραχύς ών ο βίος του ανθρώπου ». ( Όσο για τους θεούς δεν γνωρίζω ούτε πως είναι, ή δεν είναι, ούτε πως μοιάζουν. Είναι πολλά που εμποδίζουν την γνώση. Το γεγονός ότι είναι άδηλοι και άλλωστε είναι πολύ μικρός ο βίος του ανθρώπου για να δώσει απάντηση σε τέτοια ερωτήματα). ‘Έτσι αρχίζει το περί θεών έργο του Πρωταγόρα που στάθηκε αφορμή να εκδιωχθεί απο την Αθήνα. Ο Πρωταγόρας δηλώνει αγνωστικιστής, δέν ασχολείται με τους θεούς και τους εξοστρακίζει απο το κάδρο των ενδιαφερόντων του. Και στο σημαντικότερο έργο του «Αλήθεια ή καταβάλλοντες» δηλώνει εξ αρχής: «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος, των μεν όντων ως έστι των δε μη όντων ως ούκ έστι». (Για όλα τα πράγματα ο Άνθρωπος είναι το μέτρο, γι αυτά που υπάρχουν ότι υπάρχουν και για αυτά που δεν υπάρχουν, ότι δεν υπάρχουν). Η αλήθεια λοιπόν είναι σχετική και διαφορετική για τον κάθε άνθρωπο, ανάλογα με την εμπειρία του, τα βιώματά του, τις γνώσεις, την κρίση και την νοημοσύνη του. Για τον ίδιο άνθρωπο σε μελλοντικό χρόνο, η αλήθεια μπορεί να μεταβληθεί με τον εμπλουτισμό π.χ. της εμπειρίας ή των γνώσεών του. Άν και όλες οι γνώμες αληθεύουν, εν τούτοις μπορεί κάποια γνώμη την δεδομένη στιγμή, να είναι καλύτερη ή ωφελιμότερη απο τις άλλες. Και αυτό θα αναδειχθεί μέσω της επιχειρηματολογίας. Ο Πρωταγόρας δέχεται ότι ο άνθρωπος έχει έμφυτο μέσα του το αίσθημα του ηθικού και του δίκαιου (αιδώς και δίκη), όπως προκύπτει από τον μύθο της φιλοσοφίας του πολιτισμού, που αναφέρει στον ομώνυμο διάλογο ο Πλάτωνας. Δέχεται όμως επίσης ότι τα έθιμα, οι παραδόσεις, η ηθική, η θρησκεία, οι νόμοι και το δίκαιο, έχουν σχετική αξία και δεσμεύουν μόνον την κοινωνία που τους έφτιαξε, για όσο χρόνο αυτή τους αποδέχεται. Ο Πρωταγόρας γίνεται έτσι ο εισηγητής του κοινωνικού συμβολαίου. Οι νόμοι κατ’ αυτόν είναι καθεαυτό ανθρώπινα δημιούργηματα, ανώτεροι απο όλους και απο τους ίδιους τους άρχοντες της πόλης, απαραίτητοι για την συγκρότηση κοινωνίας και δεν έχουν σχέση με τον φυσικό νόμο, που είναι ο νόμος της ζούγκλας. ( Ο νόμος του ισχυροτέρου ). Κάθε άνθρωπος είναι ικανός να διδαχθεί την αρετή αφού οι προυποθέσεις της ( αιδώς και δίκη ) είναι έμφυτες σ΄αυτόν. Αυτό επιτυγχάνεται με εκπαίδευση απο την βρεφική ηλικία, αρχικά μέσα στην οικογένεια, αργότερα με τους δασκάλους και συνεχίζει μέσω των νόμων που η πολιτεία θεσπίζει, αλλά και μέσω της διαρκούς και ενεργητικής συμμετοχής στα κοινά. Ο Πρωταγόρας εκθειάζει έτσι τον παιδευτικό ρόλο της δημοκρατίας στούς πολίτες. Σημαντική είναι η άποψή του για την απονομή δικαιοσύνης και την τιμωρία. Αυτή είναι άρρηκτα δεμένη με την θεωρία του περι διδασκαλίας της αρετής. Θεωρεί ότι η ποινή πρέπει να έχει παιδευτικό χαρακτήρα, τόσο γι΄αυτόν που την υφίσταται, όσο και για τους υπόλοιπους πολίτες, ώστε να αποτρέπει την μελλοντική διάπραξη παρόμοιου αδικήματος. Κανένας λογικός άνθρωπος πιστεύει, δέν τιμωρεί το διαπραχθέν αδίκημα, γιατι ότι έγινε, έγινε και δέν ξεγίνεται. Άν το κάνει, τότε εκδικείται ίδια με τα άγρια θηρία.

Ο Πρόδικος ο Κείος ήρθε στην Αθήνα σαν πρέσβης της πατρίδας του Ιουλίδας της Κέας. Απέκτησε μεγάλη φήμη για την σοφία του. Του αποδίδεται ο μύθος του Ηρακλή μπροστά στους δύο δρόμους, που αποτρέπει τους νέους απο τον μαλθακό και φιλήδονο βίο, τους παρακινεί να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες της ζωής, τονίζει τον κίνδυνο από τα πάθη και συνιστά αδιαφορία γι ’αυτά που οι πολλοί θεωρούν αγαθά, όπως ο πλούτος και η δόξα. Καταπιάστηκε με γλωσσολογικές μελέτες και έγινε ιδρυτής της συνωνυμικής, που πάσχιζε για την ακριβή διάκριση των λέξεων με παραπλήσια σημασία.

Ενδιαφέρουσα είναι η θεωρία του σοφιστή για την προέλευση της θρησκείας. Σύμφωνα με αυτήν, σ’ ένα πρωτόγονο στάδιο οι άνθρωποι λάτρευαν σαν θεούς, αυτά που τους έτρεφαν και τους ωφελούσαν: τους καρπούς, τις πηγές, τα ποτάμια, τον ήλιο. ‘Επειτα θεοποίησαν αυτούς που επινόησαν τις ωφέλιμες τέχνες όπως η γεωργία, η αμπελουργία, η μεταλλουργία και τους λάτρεψαν σαν Δήμητρα, Διόνυσο, Ήφαιστο αντίστοιχα.

Η θρησκειολογική του θεωρία σκανδάλισε κάποιους Αθηναίους και σύμφωνα με το λεξικό του Σουίδα, τελικά δεν απέφυγε την κατηγορία για ασέβεια και διαφθορά των νέων και καταδικάστηκε να πιεί το κώνειο. Υπάρχει όμως και η εκδοχή οτι γίνεται εδώ σύγχυση με τον Σωκράτη.

Ο Γοργίας απο τους Λεοντίνους της Σικελίας μαθητής του Εμπεδοκλή του Τεισία και του Ζήνωνα του Ελεάτη ήρθε για πρώτη φορά στην Αθήνα το 427 προ νέας χρονολόγησης σαν πρέσβης της πατρίδας του για να ζητήσει την βοήθεια της εναντίον των Συρακουσίων. Ασχολήθηκε κυρίως με την ρητορική και έγινε γνωστός για το πομπώδες ύφος, τα πολλά σχήματα λόγου και την εισαγωγή των λεγόμενων «γοργιείων σχημάτων». Ηταν απόλυτα σκεπτικιστής όπως προκύπτει απο το συγγραμμά του « Περί φύσεως, ή περί του μή όντος » όπου διατείνεται: «… ουδέν έστι. Ή και έστι ακατάληπτον ανθρώπω. Ή και καταληπτόν ανέξοιδον και ανερμήνευτον τω πέλας ». ( Τίποτα δέν υπάρχει. Και άν υπάρχει είναι ακατάληπτο για τον άνθρωπο. Και άν είναι καταληπτό, δεν μπορεί ούτε να εξηγηθεί ούτε να ερμηνευτεί στους άλλους ).

Είναι ο πρώτος που εντόπισε την αξία της κρίσιμης χρονικής στιγμής, και της εκμετάλλευσης της κατάλληλης ευκαιρίας τον κατάλληλο χρόνο, αυτό που σήμερα ονομάζουμε timing, τόσο στην πολιτική όσο και στην στρατηγική τακτική αλλά και την ιατρική και έγραψε γι αυτό το θέμα.

Ο Γοργίας ενδιαφέρεται μόνον για την πειθώ μέσω της ρητορικής. Γι αυτόν η ρητορική είναι η μόνη που μπορεί να καλύψει το κενό της αλήθειας που αδυνατούμε να κατακτήσουμε. Δέν ενδιαφέρεται να μεταδώσει γνώση ούτε να διδάξει αρετή, παρά μόνο να πείσει. Για τον Γοργία, ο λόγος είναι όπλο ακαταμάχητο και προβληματίζεται και ο ίδιος για την καλή ή κακή χρήση του. Ο λόγος είναι για την ψυχή ότι τα φάρμακα για το σώμα, διατείνεται ο μεγάλος σοφιστής. Οπως τα φάρμακα ανάλογα με το πώς θα χρησιμοποιηθούν μπορούν να βλάψουν ή να θεραπεύσουν το σώμα, έτσι και ο λόγος μπορεί ανάλογα με την χρήση του να θεραπεύσει η να καταστρέψει την ψυχή. Ο μαθητής του Ισοκράτης, θα τον κατηγορήσει αργότερα οτι με το να μήν δίνει βάρος στήν ουσία του περιεχομένου του λόγου του, αποπροσανατόλιζε σε σχέση με την χρήση του.

Ο Γοργίας υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της ενότητας του Ελληνικού κόσμου, ιδέα που εμφύσησε στον μαθητή του Ισοκράτη. Τόσο στον Ολυμπιακό του λόγο, όσο και στον Επιτάφιό του παρακινεί τους Έλληνες να συνασπιστούν εναντίον των κοινών τους εχθρών των Περσών. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα από τον Επιτάφιο που γράφτηκε για τους Αθηναίους που σκοτώθηκαν στην διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου: «Τα μεν κατά βαρβάρων τρόπαια ύμνους απαιτεί, τα δε κατά Ελλήνων θρήνους».

Ο σκεπτικισμός του Γοργία, όσον αφορά την αλήθεια και την ηθική, στάθηκε πιθανά η αιτία να δημιουργηθούν στους μαθητές του, δύο εκ διαμέτρου αντίθετες αντιλήψεις, όσον αφορά το φυσικό δίκαιο.

Η πρώτη εκφράζεται από τον Καλλικλή στον «Γοργία» του Πλάτωνα και είναι η θεωρία του δίκαιου του ισχυροτέρου. Κατ’ αυτόν ο νόμος και το έθιμο και η ταύτιση της ισότητας με την δικαιοσύνη, είναι έργο της πλειοψηφίας των αδυνάτων ανθρώπων, για να τιθασεύουν την δύναμη των ισχυρών φύσεων. « …Το σημάδι της δικαιοσύνης – ισχυρίζεται με κυνισμό ο Καλλικλής – είναι η κυριαρχία του δυνατού πάνω στον αδύνατο… Σ΄όσους έλαχε εξαρχής να είναι γιοί βασιλιάδων, ή οι ίδιοι να είναι ικανοί να αποκτήσουν εξουσία, ή τυραννία ή κυριαρχία, ποιό πράγμα αληθινά θα ήταν γι αυτούς πιο αισχρό και χειρότερο από την σωφροσύνη; Για ποιό λόγο αυτοί, ενώ μπορούν να απολαύσουν όλα τα αγαθά χωρίς φραγμό, να προσθέσουν σαν αφέντη του εαυτού τους τον Νόμο και την Λογική και την γνώμη των πολλών ανθρώπων; Η εύκολη ζωή, η ασυδοσία και η ακολασία συνιστούν γι αυτούς την αρετή και την ευτυχία…» Η θρησκεία είναι εφεύρημα κάποιων πονηρών, για να δαμάσουν τους ανθρώπους με τον φόβο αόρατων όντων που βλέπουν και τιμωρούν ακόμα και το κακό που γίνεται κρυφά. Ενάντια σ’αυτό όμως διαμαρτύρεται η φύση και η ιστορία. Ο δυνατός άνθρωπος, που θα καταλάβει την απάτη, θα σπάσει τα δεσμά και θα γίνει αφέντης των σκλάβων και τότε θα λάμψει το δίκαιο της φύσης, με όλη του την μεγαλοπρέπεια. Γιατί είναι φυσικός νόμος ο δυνατός να εξουσιάζει και ο αδύνατος να εξουσιάζεται και να ακολουθεί τον δυνατό. Εκφραστές αυτής της θεωρίας είναι ο Μένων και ο Κριτίας ο αρχηγός των τριάκοντα τυράννων που κατά την 8μηνη διακυβέρνησή του έπνιξε την Αθήνα στο αίμα.

Η δεύτερη αντίληψη εκφράζεται απο τον Λυκόφρονα και τον Αλκιδάμαντα τον Ελεάτη.

Ο Λυκόφρων είναι γνήσιο τέκνο του Ελληνικού Διαφωτισμού. Οι καταβολές του είναι ξεκάθαρα ελεατικές, σε βαθμό που αποφεύγει να χρησιμοποιεί το κατηγόρημα « είναι » σε αποφαντική πρόταση. Γι’ αυτόν η ευγενική καταγωγή, είναι κάτι τελείως κενό και οι κοινωνικές διακρίσεις, δεν αντέχουν σε καμμιά σοβαρή κριτική. Ο νόμος είναι σύμβαση μεταξύ ελεύθερων ανθρώπων και εγγυάται τα δικαιώματα του ενός απέναντι στον άλλο. Δέν έχει όμως την δυνατότητα να διαπαιδαγωγήσει τους πολίτες στην δικαιοσύνη και την αρετή και αυτό ακριβώς το σημείο αποτελεί αντικείμενο κριτικής του Αριστοτέλη στα Πολιτικά του.

« Ουδένα δούλον η φύσις πεποίηκεν » δηλώνει με παρρησία ο Αλκιδάμας ο Ελεάτης. Θεωρεί την φιλοσοφία «επιτοίχισμα των νόμων». Απαιτεί ίσα δικαιώματα για την γυναίκα και απελευθέρωση των δούλων στα πλαίσια του φυσικού δικαίου, γιατί όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι μεταξύ τους.

Το όνομα Αντιφών ο Αθηναίος πρέπει σύμφωνα με τον Δίδυμο τον Αλεξανδρινό και τον Ερμογένη, να αντιστοιχεί σε δύο διαφορετικούς σοφιστές. Ο ένας ο Αντιφών ο Σοφίλου Ραμνούσιος, είναι πολιτικός, ακραιφνής ολιγαρχικός και ρήτορας αυτός που εγκαινίασε τον δικανικό λόγο, ο σημαντικότερος ρήτορας της Εποχής του σύμφωνα με τον Πλάτωνα, Ασχολήθηκε κυρίως με δίκες για ανθρωποκτονία και προώθησε την αποδεικτική τεχνική χρησιμοποιώντας μία εκλεπτυσμένη επιχειρηματολογία βασισμένη σε καθαρούς συλλογισμούς. Υπήρξε αρχηγέτης της συνομωσίας των ολιγαρχικών το 411 προ της νέας χρονολόγησης και ένας απο τους 400, που καταδικάστηκε σε θάνατο μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και το πτώμα του πετάχτηκε μαζί με αυτό του Αρχιπτόλεμου έξω απο τα όρια της Αθηναικής επικράτειας.

Στόν άλλο Αντιφώντα, μαθητή του Γοργία, που κατα τον Φιλόστρατο αποκαλούσαν Νέστορα, αποδίδεται το «Περι Αληθείας» σύγγραμμα, έργο που στηρίζεται στόν Πρωταγόρα και τον Παρμενίδη. Υποστηρίζει την αντίθεση νόμου και φύσης και είναι υπέρμαχος του κοινωνικού συμβολαίου και της ισότητας όλων των ανθρώπων, σύμφωνα με το φυσικό δίκαιο. Είναι απέραντα κοσμοπολίτης και θεωρεί βαρβαρότητα την διάκριση των ανθρώπων σε αριστοκράτες και άσημους, ελεύθερους και δούλους, Έλληνες και βάρβαρους. «Φύσει πάντα ομοίως πεφύκαμεν και βάρβαροι και Έλληνες είναι». Πιστεύει ότι η αλήθεια κυριαρχεί στον κόσμο της φύσης, ενώ στον κόσμο των ανθρώπων επικρατούν το ψεύδος και η απάτη. Ο ανθρώπινος νόμος συχνά αποβαίνει επιβλαβής για την φυσική ελευθερία των ανθρώπων, επειδή συντελεί στην δημιουργία ανισοτήτων, ταξικών διακρίσεων και χωρισμού σε έθνη. Ο Αντιφών συμφωνεί με τον Δημόκριτο, ότι η πατρίδα του σοφού δεν είναι η πόλη αλλά ο κόσμος « Σοφώ ανδρί πάσα γή βατή. Αγαθής γαρ ψυχής πατρίς ο ξύμπας κόσμος». ( Ο σοφός άνθρωπος είναι παντού καλοδεχούμενος. Επειδή πατρίδα της αγαθής ψυχής είναι όλος ο κόσμος.)

Ο Αντιφών πιστεύει ότι ο άνθρωπος πρέπει να ζεί το σήμερα και να μην αφιερώνεται σε μεγαλεπήβολα σχέδια, λες και πρόκειται να ζήση μία άλλη ζωή και όχι αυτήν εδώ. Και στο μεταξύ ο χρόνος που του απομένει, πάει χαμένος.

Διαπιστώνει οτι η ζωή δεν έχει τίποτα εξαιρετικό, μεγάλο η υψηλό, αλλά μόνο μικρά εφήμερα και ασήμαντα, όλα ανάμικτα με μεγάλες λύπες.

Στό περι Ομονοίας συγγραμμά του αναφέρει οτι ο άνθρωπος πρέπει να ομονοεί με τον εαυτό του πρώτα και έπειτα με τους συμπολίτες του. Θεωρεί την Ομόνοια θεμέλιο της ανθρώπινης και κυρίως της πολιτειακής συμβίωσης.

Γιά τον Αντιφώντα το σημαντικότερο στην ζωή είναι η μόρφωση και η παιδεία και το χειρότερο η αναρχία.

Ο Αντιφών εμπνεόμενος από την θέση του Γοργία οτι ο λόγος έχει την δύναμη να θεραπεύσει ή να καταστρέψει την ψυχή, ανάλογα με το πώς θα χρησιμοποιηθεί, επινόησε μία τεχνική για την θεραπεία της κατάθλιψης, βασισμένη στον λόγο και την συνομιλία. Την ονόμασε «Τέχνη αλυπίας » και την εξασκούσε σε ένα θεραπευτήριο κοντά στην αγορά της Κορίνθου. Έθεσε έτσι τίς βάσεις της ψυχοθεραπείας και προαναγγέλλει την Επικούρεια Αταραξία.

Ο Αντιφών ασχολήθηκε ακόμα με την ερμηνεία των ονείρων,την φυσική και την γεωμετρία και ιδίως με το πρόβλημα του τετραγωνισμού του κύκλου.

Ο Ιππίας ο Ήλειος μαθητής του Ηγησίδημου ήταν παράδειγμα εγκυκλοπαιδικής πολυμάθειας. Τα ενδιαφέροντά του εκτείνονταν απο την αστρονομία και τα μαθηματικά ( όπου λέγεται πως ανακάλυψε την λεγόμενη τετραγωνίζουσα καμπύλη ), ως την μουσική, την ποίηση, την γραμματική, την εθνολογία, την γλυπτική, την ζωγραφική και την χειροτεχνία. Ηταν διάσημος για τήν μνημοτεχνική του. Περισσότερο ταξίδεψε στην Σπάρτη και την Σικελία παρά στηνΑθήνα. Του άρεσε ιδιαίτερα να ρητορεύει στην Ολυμπία επι παντός επιστητού.

Ο Ιππίας είναι υπέρμαχος της αυτάρκειας όχι με την κυνική έννοια της απαλλαγής απο κάθε περιττή ανάγκη, αλλά της ανεξαρτησίας απο τους άλλους. Φτάνει στο σημείο να κατασκευάζει ο ίδιος τα ρούχα του, τα υποδήματά του, το δαχτυλίδι του την ζώνη του και είναι υπερήφανος γι αυτό. Καταξιώνει έτσι για πρώτη φορά την χειρωνακτική εργασία, που θεωρούταν κατάλληλη ενασχόληση μόνο για δούλους και γυναίκες. Αυτό πιθανώς εντάσσεται στην διαφορετική νοοτροπία των Δωριέων όπως ο Ιππίας, από τους Ίωνες. Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα ο Βασιλιάς της Σπάρτης Αγησίλαος, υπερηφανεύονταν ότι κατασκεύασε μόνος του τα κουφώματα του σπιτιού του.

Ο Ιππίας πιστεύει οτι ο νόμος και το δίκαιο είναι συμβάσεις που εκφράζουν κάθε φορά τις επικρατούσες κοινωνικές συνθήκες. Θεωρεί τον άγραφο φυσικό νόμο ανώτερο του γραπτού και προτείνει ο συμβατικός νόμος να μετριέται και να διορθώνεται πάνω στο φυσικό δίκαιο. Το πλησίασμα στην φυσική κατάσταση το εννοούσε σαν άμβλυνση των κοινωνικών αντιθέσεων υπερ των αδυνάτων.

Ο Ιππίας ήταν κοσμοπολίτης και ονειρευόταν μία ελεύθερη πνευματική κοινωνία ανθρώπων πάνω απο φυλές και κοινωνικές διακρίσεις.

Ο Θρασύμαχος ο Χαλκηδόνιος που η ακμή του τοποθετείται τα τελευταία 30 χρόνια του 5ου αιώνα ήταν βασικά δασκαλος της ρητορικής. Ο Πλάτωνας στην « Πολιτεία » τον παρουσιάζει σάν υπέρμαχο της θεωρίας για το δίκαιο του ισχυροτέρου. Ο ισχυρός κυβερνά και νομοθετεί με αποκλειστικό γνώμονα το συμφέρον του και το ταυτίζει με το δίκαιο. Αυτή είναι άλλωστε η πολιτική πραγματικότητα στην Ελλάδα του Πελοποννησιακού πολέμου, όπως μας περιγράφεται από τον Θουκυδίδη. Δεν γίνεται πάντως σαφές αν αυτή είναι θέση του Θρασύμαχου, η απλά μία κυνική διαπίστωση για την εποχή του.

Δέν υπήρχε γονιμότερη γή γιά να ανθίσει και να δώσει καρπούς ο σπόρος της σοφιστικής απο την Αθήνα του 5ου αιώνα. Η δυναμική, ανερχόμενη και γεμάτη αυτοπεποίθηση μετά τους Περσικούς Πολέμους Δημοκρατία, ήταν το κατάλληλο έδαφος και η σοφιστική το απαραίτητο εργαλείο για το βάθαιμα της. Ο άνθρωπος γίνεται το μέτρο των πραγμάτων. Η ελεύθερη βούληση και έκφραση θριαμβεύει. Η αποτελεσματική και πειστική επιχειρηματολογία απαιτεί ακρίβεια στην έκφραση, σαφήνεια νοημάτων, διάκριση ακόμα και στις αποχρώσεις των εννοιών. Άνθρωποι σαν τον Πρωταγόρα και τον Πρόδικο αναμορφώνουν την Ελληνική γλώσσα και την φτάνουν στην τελειότητά της. Ο κοσμοπολιτισμός των σοφιστών, ανοίγει τα μυαλά των ανθρώπων οι ιδέες της ισότητας και του κοινωνικού συμβολαίου διατυπώνονται για πρώτη φορά. Η αμφισβήτηση σαρώνει θεόσταλτες εξουσίες, αριστοκρατία και δεισιδαιμονίες. Οι αρετές διδάσκονται και δέν είναι κληρονομικά προνόμια συγκεκριμμένων κοινωνικών τάξεων. Η συστηματική μόρφωση της νεολαίας βαθαίνει και απλώνεται πέρα απο την παραδοσιακή άρχουσα τάξη. Η ανθρωπιστική παιδεία, γεννήθηκε στην Ελλάδα με τους σοφιστές. Ένας νέος δροσερός άνεμος αισιοδοξίας, φουσκώνει τα πανιά της Δημοκρατίας. Ο Ελληνικός Διαφωτισμός. Οχι πως δέν υπάρχουν αρνητικές πλευρές της σοφιστικής κίνησης. Η ρητορική, αυτό το όπλο του λόγου, δεν χρησιμοποιήθηκε πάντα κατά τον καλύτερο τρόπο απο τα μικρά μυαλά που συχνά ακολουθούσαν τους μεγάλους δασκάλους. Οι φόβοι του Γοργία για την κακή της χρήση, συχνά επιβεβαιώθηκαν και στην καλύτερη περίπτωση εκφυλίστηκε σε κενόλογη επίδειξη, με χρήση λογικοφανών επιχειρημάτων και στείρα εριστική. Χαρακτηριστικές τέτοιες περιπτώσεις, είναι ο Ευθύδημος και ο Διονυσόδωρος που συνέβαλαν στην κακή φήμη που πήρε αργότερα η λέξη «σοφιστής». Η άποψη του δίκαιου του ισχυρότερου, που υποστηρίχτηκε από κάποιους σοφιστές, εμπεριέχει τα πρώτα σπέρματα της φασιστικής ιδεολογίας και η εφαρμογή της στην πράξη απο τον Αλκιβιάδη και τον Κριτία οδήγησε σε δύο απο τις πιό ζοφερές σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας: Στην αναίτια σφαγή των Μηλίων κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο και την αιματοβαμμένη 8μηνη Tυραννία των Τριάκοντα το 401 στην Αθήνα.

Παρά τα αρνητικά της όμως, η σοφιστική κίνηση δημιούργησε το περιβάλλον, για την εμπέδωση της Δημοκρατίας και την άνθιση του Ελληνικού Πολιτισμού του 5ου αιώνα, που ακριβώς αυτή την εποχή φθάνει στο απόγειό του. Είναι το υπόβαθρο του Χρυσού Αιώνα του Περικλή και παιδιά της είναι εκτός απο τον ίδιο τον μεγάλο πολιτικό, ο Θουκυδίδης, ο Ευριπίδης, ο Ισοκράτης, ο Λυσίας, ο Δημοσθένης και μία πλειάδα άλλων μεγάλων ανδρών που κοσμούν εκείνη την εποχή.

Οι καιροί όμως που ακολούθησαν ήταν ζοφεροί. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος, ο λοιμός τα πρώτα δύο χρόνια του πολέμου και η καταστροφή των μικροκαλλιεργητών, η αντίδραση των αριστοκρατών, οι ακρότητες του Κλέωνα που διαδέχτηκε τον Περικλή και αργότερα ο τυχοδιωκτισμός του Αλκιβιάδη, οδήγησαν την Αθήνα στήν εκπνοή του 5ου αιώνα στην καταστροφή και την κατάλυση της Δημοκρατίας.

« … όπου το κράτος υποχρεώθηκε να καταργήσει τους μισθούς των δημόσιων λειτουργών και τις αποζημιώσεις των ηλιαστών, να σταματήσει τα δημόσια έργα που έδιναν εργασία στους επαγγελματίες, να παραιτηθεί σύμφωνα με διαταγή του νικητή από τις ναυπηγήσεις, που εξασφάλιζαν μεροκάματα σε τόσους εργάτες και μισθοδοσία σε τόσους κωπηλάτες… » ( G. Glotz: La Cite Greque, Paris 1928)

Η Δημοκρατία αποκαταστάθηκε απο τον Θρασύβουλο μετά 8 μήνες και αμνήστευσε τους ολιγαρχικούς δείχνοντας την ποιότητά της, αλλά ο πολίτης έχασε πλέον τον δυναμισμό του και την αυτοπεποίθησή του. Είχε να θρηνήσει οικείους, φίλους, περιουσία. Να αγωνιστεί για την επιβίωση, να παλαίψει σε μιά δύσκολη καθημερινότητα. Πολλοί αναγκάστηκαν για να επιβιώσουν να γίνουν μισθοφόροι σε ξένους στρατούς. Και φυσικά οχι μόνο Αθηναίοι. Στον « Πανηγυρικό » του ο Ισοκράτης περιγράφει χαρακτηριστικά αυτούς τους απόβλητους: « …που τριγυρίζουν σε χώρες ξένες με τις γυναίκες και τα παιδιά τους προσφέροντας πολλοί από αυτούς τις υπηρεσίες τους σα μισθοφόροι και πεθαίνουν πολεμώντας ενάντια στους συμπατριώτες τους… ». Τα χρόνια που ακολούθησαν δέν ήταν καλύτερα. Νέοι πόλεμοι εξουθενώνουν την ήδη ταλαιπωρημένη Ελλάδα. Η μάχη στα Λεύκτρα βάζει τέλος στην επαίσχυντη Σπαρτιατική κυριαρχία που στηρίχτηκε στην Ανταλκείδιο ειρήνη και το Ξεπούλημα των Ιωνικών πόλεων στον Πέρση Βασιλιά. Η μάχη της Μαντινείας και ο θάνατος του Επαμεινώνδα στην βραχεία Θηβαική ηγεμονία που και αυτή βασίστηκε στην εύνοια των Περσών. Ακολούθησε η επιβολή της Μακεδονικής κυριαρχίας με τον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο. Μάταια ο Δημοσθένης προσπαθεί να ταρακουνήσει τον Δήμο με τους πύρινους λόγους του. Μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, με την παρότρυνση του Υπερείδη, η Αθήνα σε συνεννόηση με τους Αρκάδες, τους Αιτωλούς, τους Αχαιούς και τους Κορίνθιους επαναστατεί. Ο Αριστοτέλης στενός φίλος του Αντίπατρου που η Σχολή του απολάμβανε την Μακεδονική προστασία καταφεύγει στην Χαλκίδα. Ο νεαρός Επίκουρος έρχεται στην Αθήνα να υπηρετήσει την εφηβεία του. Ο στρατηγός Λεωσθένης νικά τους Μακεδόνες στις Θερμοπύλες, αλλά σκοτώνεται στην πολιορκία της Λαμίας και ο Αντίπατρος συντρίβει τους Αθηναίους στον Κραννώνα κατα ξηρά και στην Αμοργό κατα θάλασσα. Ο Υπερείδης συλλαμβάνεται και εκτελείται. Ο Δημοσθένης αυτοκτονεί. Η Αθήνα γίνεται έρμαιο στα πολιτικά παιχνίδια των επιγόνων. Αρχικά με τον εγκάθετο του Κάσσανδρου Δημήτριο Φαληρέα μαθητή του Θεόφραστου και οπαδού των Περιπατητικών. που κυβερνά δικτακτορικά για 10 χρόνια (317 – 307). Τήν περίοδο αυτή το πολίτευμα γίνεται τιμοκρατικό και χιλιάδες Αθηναίοι χάνουν τα πολιτικά τους δικαιώματα. Τα διατηρούν μόνο όσοι κατέχουν περιουσία άνω των 2.000 δραχμών. Ο Δήμος αποδυναμώνεται δραματικά. Οι χορηγίες στους φτωχούς και οι αποζημιώσεις που καταβάλλονταν για την συμμετοχή στα δικαστήρια και την Εκκλησία του Δήμου, καταργούνται. Οι νέοι νόμοι που συντάσσονται ευνοούν την πλουτοκρατία. Ο αριθμός των εξαθλιωμένων αυξάνεται. Ο Πλάτων προφητικά στην «Πολιτεία του είχε ήδη σκιαγραφήσει το είδος αυτό των ανθρώπων: «…που κατοικεί μέσα στην πόλη χωρίς ν’ ανήκει σε καμμιά κατηγορία της πόλης, μη όντας ούτε έμπορος, ούτε ιππέας ούτε οπλίτης, αλλά μονάχα φτωχός…». Ο Δημήτριος Φαληρέας θα ανατραπεί απο τον Δημήτριο τον Πολιορκητή, γιο του Αντίγονου του Μονόφθαλμου, που θα αποκαταστήσει την Δημοκρατία για ιδιοτελείς λόγους. Οι Περιπατητικοί βρέθηκαν προσωρινά σε δυσμένεια. Ο Θεόφραστος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα. Η Δημοκρατία όμως έχει φθάσει σε πλήρη εκφυλισμό. Σκοτεινά υποκείμενα με πρώτο τον δημαγωγό Στρατοκλή παρασύρουν τον Δήμο σε ανήκουστες πράξεις δουλοπρέπειας προς τον Δημήτριο. Αυτός και ο πατέρας του Αντίγονος χαιρετίζονται ως Βασιλείς. Ονομάζονται θεοί στήνονται βωμοί και αποφασίζεται να λατρεύονται απο ιδιαίτερο ιερέα. Ανδριάντες τους χρυσωμένοι, στήνονται δίπλα στους ανδριάντες των τυρρανοκτόνων. Τους χαρίζονται χρυσοί στέφανοι αξίας άνω των 200 ταλάντων. Δύο καινούργιες φυλές ιδρύονται, η Δημητριάδα και η Αντιγονίδα. Ο σατυρικός ποιητής Φιλιππίδης, που στηλιτεύει αυτές τις συμπεριφορές, εξορίζεται και καταφεύγει στον Λυσίμαχο της Θράκης. Μέσα σε αυτό το κλίμα ο Επίκουρος ιδρύει τον Κήπο. Το 306 Ο Δημήτριος νίκησε σε μεγάλη ναυμαχία στην Κύπρο τον Αιγυπτιακό στόλο, αλλά η εκστρατεία του πατέρα του Αντίγονου στην Αίγυπτο απέτυχε. Το 305 εγκατέλειψε την πολιορκία της Ρόδου για να σώσει την Αθήνα απο την απειλή του Κάσσανδρου. Με βία, δόλο και χρήμα, κυριάρχησε στην Πελοπόννησο και επανασύστησε την Κορινθιακή συμμαχία εναντίον του Κάσσανδρου. Κατά την δεύτερη αυτή παραμονή του στην Αθήνα ( 304 – 302), η χαμέρπεια του Δήμου υπο την επιρροή του Στρατοκλή έφθασε στο αποκορύφωμά της. Του παραχωρήθηκε για κατοικία ο οπισθόδομος του Παρθενώνα, όπου ο καθόλου παρθένος Δημήτριος, επιδόθηκε σε κάθε είδους ακολασίες με αστές, εταίρες και αγόρια. Ο Δημοχάρης που αντέδρασε εξορίστηκε και κατέφυγε και αυτός στον Λυσίμαχο. Η Επικουρική Σχολή εν τω μεταξύ, κάνει τα πρώτα της βήματα. Ο ίδιος ο Επίκουρος προτρέπει με επιστολή τον μαθητή του Μιθρή, υψηλόβαθμο αξιωματούχο του Λυσίμαχου, να μυήσει στην φιλοσοφία τον βασιλιά.

Το 301 ο Λυσίμαχος, ο Σέλευκος και ο Κάσσανδρος συνέτριψαν τα στρατεύματα του Δημητρίου και του Αντίγονου στην Ιψώ και ο 80χρονος Αντίγονος σκοτώθηκε στην μάχη. Οι Δημοκρατικοί στην Αθήνα βασιζόμενοι στην εύνοια του Λυσίμαχου, που κερδήθηκε με την βοήθεια του ποιητή Φιλιππίδη και του Δημοχάρη, ανέτρεψαν τον Στρατοκλή και μήνυσαν στον Δημήτριο ότι δεν είναι ευπρόσδεκτος στην Αθήνα. Το 296 ο Δημήτριος, που τα βρήκε εν τω μεταξύ με τον Σέλευκο και τον Κάσσανδρο, ερήμωσε την Αττική και πολιόρκησε την Αθήνα χωρίς έλεος. Μεγάλη πείνα θέρισε την πόλη. Ο Επίκουρος προσπάθησε να συντηρήσει τους μαθητές του με κουκιά. Ήταν τότε 47 ετών. Η Αθήνα συνθηκολόγησε τελικά το 294. Από τις συγκρούσεις των επόμενων χρόνων, ισχυρός και αδιαφιλονίκητος ηγέτης αναδείχθηκε ο Αντίγονος Γονατάς, γιός του Δημήτριου του Πολιορκητή, που πήρε τον θρόνο της Μακεδονίας. Οπαδός της στωικής φιλοσοφίας, κατέβαινε συχνά στην Αθήνα να ακούσει τον ευνοούμενό του Ζήνωνα τον Κυτιέα, αρχηγό της Στοάς και πολέμιο του γερο-Επίκουρου, ο οποίος άφησε τελικά την ζωή το 270, με στεριωμένη την διδασκαλία του, παρά τον επίσημο κατατρεγμό της εξουσίας και με μεγάλη και λαμπρή φήμη σ΄όλο τον Ελληνικό κόσμο.

Την αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση των πρώτων δεκαετιών του 5ου αιώνα αντικατέστησαν στην εκπνοή του η απογοήτευση η απελπισία και η ανασφάλεια. Σιγά σιγά η Δημοκρατία εκφυλίστηκε σε τιμοκρατία και ολιγαρχία. Η τύχη της πόλης δεν εξαρτιόταν πια από τον Δήμο και οι πολίτες, όσοι διατήρησαν το δικαίωμα, έχασαν το ενδιαφέρον τους για τα κοινά και έγιναν εσωστρεφείς, ασχολούμενοι κυρίως με τις ιδιωτικές τους υποθέσεις. Στα πέτρινα χρόνια, σε πείσμα της εξουσίας και της επικρατούσας μοιρολατρίας και μεταφυσικής θολούρας, ο Κήπος του Επίκουρου, μια κοινωνία μέσα στην κοινωνία, έγινε η όαση που διαφύλαξε ζωντανή την φλόγα του Διαφωτισμού και της Δημοκρατίας, διασώζοντας, διαδίδοντας και επεκτείνοντας τις αρχές της ανθρώπινης ελευθερίας και αξιοπρέπειας, του κοινωνικού συμβολαίου και της ισότητας των ανθρώπων, καταργώντας τις διακρίσεις που οφείλονται στην κοινωνική θέση, το φύλο, την φυλή και την περιουσία. Στην πράξη καταργεί την δουλεία και φέρνει την γυναίκα σε ισότιμη θέση με τον άνδρα. Διδάσκει το κατά φύσιν ζήν, την αξία της αυτάρκειας, της φιλίας και της χαράς της ζωής, τον δρόμο για την αταραξία της ψυχής, την απαλλαγή από τις άχρηστες επιθυμίες και τους άχρηστους φόβους για τον θάνατο και τους θεούς. Αν οι Επικούρειοι στάθηκαν μακριά απο την πολιτική, αντίθετα απο τους σοφιστές, αυτό συνέβη γιατί ο Δήμος είχε απωλέσει πλέον την ουσιαστική του εξουσία και οι τύχες της πόλης δεν ήταν πλέον στα χέρια των πολιτών, ενώ επιτέθηκαν στην ρητορική, γιατί αυτή είχε χάσει το περιεχόμενό της και είχε καταντήσει κενολογία, κολακεία των εκάστοτε ισχυρών και κούφια εριστική.

Δέν είναι τυχαίο που τόσο οι μεγάλοι Σοφιστές όσο και ο Επικουρισμός, κατηγορήθηκαν λοιδορήθηκαν και συκοφαντήθηκαν ήδη από την εποχή τους. Διαχρονικά οι ιδέες τους και η ανεξαρτησία της σκέψης τους, δέν βόλευαν τις εκάστοτε εξουσίες. Αντίθετα βόλευαν η μοιρολατρία, οι δεισιδαιμονίες και οι μεταφυσικές δοξασίες που κρατούσαν τον άνθρωπο φοβισμένο, δέσμιο των ιερατείων, υποχείριο των αρχόντων. Απέναντι στον νηφάλιο και ξάστερο ορθολογισμό του Ελληνικού Διαφωτισμού, ο νεφελώδης μεταφυσικός παραλογισμός, οι δεισιδαιμονίες, και η αυθαίρετη πίστη σε θεούς και δαίμονες, θεόσταλτες εξουσίες, μεταθανάτιες τιμωρίες και επιβραβεύσεις.

Αν η Σοφιστική κίνηση ήταν όπως λέει ο Θεοδωρίδης κορύφωμα της πρώτης προσπάθειας του ανθρώπου να γίνει Άνθρωπος, ο Επικουρισμός ήταν η τελευταία, όπως υποστηρίζει ο Νίτσε. Οι αξίες του Ελληνικού Διαφωτισμού, ενέπνευσαν αιώνες αργότερα τον Ευρωπαικό Διαφωτισμό και παραμένουν πάντοτε ζωντανές, διαχρονικές και επίκαιρες. Παραμένουν πάντοτε το ζητούμενο, όσο ο άνθρωπος θα ψάχνει να βρεί τον εαυτό του.
----------------------
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ( Ιωάννης Δελλής )
ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ – Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΟΨΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Χαράλαμπος Θεοδωρίδης )
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (Τσέλλερ – Νέστλε )
ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ – ΓΟΡΓΙΑΣ Η σοφιστική κίνηση (Νίκος Κουνένης)
Η ΑΡΧΑΙΑ ΣΟΦΙΣΤΙΚΗ Τα σωζόμενα αποσπάσματα ( Ν.Μ. Σκουτερόπουλος)
Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ (Α.Κοέν)
ΜΕΛΕΤΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ-Οι πρώτοι φιλόσοφοι (George Thomson)
ΟΙ ΥΛΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Δημόκριτος – Επίκουρος – Λουκρήτιος (Πώλ Νιζάν)
Ο ΜΕΓΑΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ( Κήπος του Επίκουρου Τεύχος ΙΔ – (Μ. Βερέττας)
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ – National Geographic

Ο Έλληνας έγινε πλάστης ανθρώπων

Ο Έλληνας είναι φιλόσοφος ανάμεσα στους λαούς. Η θεωρία της ελληνικής φιλοσοφίας είναι από μιας αρχής δεμένη με την καλλιτεχνική δημιουργία και την ποίηση.
 
 Περιλαμβάνει όχι μόνο το ορθολογικό στοιχείο, που σ’ αυτό πρώτα πηγαίνει ο νους μας, αλλά, όπως μας διδάσκει η ετυμολογία της λέξης, και το στοιχείο της θέασης, που συλλαμβάνει το αντικειμενικό πάντοτε ως σύνολο στην «ιδέα» του, δηλαδή στην ειδωμένη του μορφή.
 
 Μολονότι έχουμε πλήρη επίγνωση των κινδύνων που συνεπάγεται μια τέτοια γενίκευση και ερμηνεία «του προτέρου δια του υστέρου», δεν μπορούμε να αποφύγουμε τη διαπίστωση ότι η Πλατωνική Ιδέα (που είναι ένα εντελώς μοναδικό, αποκλειστικά ελληνικό νοητικό σχήμα) μας προσφέρει ένα κλειδί για τη δημιουργικότητα του ελληνικού πνεύματος και σε άλλους τομείς· ειδικότερα, (η συσχέτιση έγινε ήδη στην αρχαιότητα) η πλατωνική ιδέα ως έκφραση και κυρίαρχη τάση της ελληνικής τέχνης να δημιουργεί μορφές.
 
 Η παρατήρηση όμως ισχύει εξίσου και για τις τέχνες του λόγου, όσο και για την ουσία του μορφοποιημένου ελληνικού πνεύματος γενικά.

 Ακόμη και η κοσμοθεωρία των παλιών φυσικών φιλοσόφων εκφράζει μια τέτοια άποψη σε αντίθεση με τη λογιστική και πειραματική φυσική της σημερινής εποχής· δεν είναι δηλαδή απλό άθροισμα επιμέρους παρατηρήσεων και μεθοδική αφαίρεση, αλλά κάτι πολύ βαθύτερο: ερμηνεία των λεπτομερειών με τη βοήθεια της συνολικής εικόνας, που δίνει στην καθεμιά από αυτές τη θέση και το νόημά της ως μέρους ενός συνόλου.
 
 Με βάση αυτή την ίδια τάση για δημιουργία ιδεών πρέπει να αντιδιαστείλουμε τα μαθηματικά και τη μουσική των Ελλήνων από τα μαθηματικά και τη μουσική παλαιότερων λαών, όσο τουλάχιστον μπορούμε να ξέρουμε.
 
 Και η ξεχωριστή θέση του ελληνισμού μέσα στην ιστορία της ανθρώπινης παιδείας στηρίζεται πάνω στα ίδια ειδικά χαρακτηριστικά της εσωτερικής του οργάνωσης: από το ένα μέρος στην κυρίαρχη πλαστική τάση του (που από αυτήν οδηγημένος ο Έλληνας αντιμετωπίζει όχι μόνο το καλλιτεχνικό του έργο, αλλά και τα βιολογικά του προβλήματα)· από το άλλο πάλι στο φιλοσοφικό του δαιμόνιο (που συλλαμβάνει το καθολικό σε ό,τι αφορά τους κρυμμένους στο βάθος της ανθρώπινης φύσης νόμους, και τους κανόνες της ατομικής ψυχαγωγίας και της κοινωνικής οργάνωσης οι οποίοι πηγάζουν από εκείνους).
 
 Γιατί ακριβώς το καθολικό, ο Λόγος, επέχει για την ουσία του πνεύματος την ίδια θέση που επέχει ο νόμος για την πόλη: είναι κοινός για όλους σύμφωνα με τη διεισδυτική ενόραση του Ηράκλειτου.
 Η απόλυτη γνώση των αρχών της φύσης, που κυβερνούν την ανθρώπινη ζωή, και των εγγενών νόμων, σύμφωνα με τους οποίους λειτουργούν οι σωματικές και πνευματικές δυνάμεις του ανθρώπου, πρέπει να απέκτησε όλο της το νόημα από τη στιγμή που οι Έλληνες αντιμετώπισαν το πρόβλημα της παιδείας.
 
 Η ένταξη όλων αυτών των γνώσεων με τη δημιουργική τους δύναμη στην υπηρεσία της παιδείας και η διάπλαση αληθινών ανθρώπων, με τον ίδιο τρόπο που ένας αγγειοπλάστης δίνει μορφή στον πηλό κι ένας γλύπτης στο λίθο, να μια τολμηρή και δημιουργική ιδέα, που μπορούσε να ωριμάσει μόνο στον νου αυτού του καλλιτέχνη και στοχαστή λαού.
 
 Το υψηλότερο έργο τέχνης που έθεσε σκοπό του να δημιουργήσει ο Έλληνας, ήταν ο ζωντανός άνθρωπος.
 
 Γιατί πρώτος αυτός διαισθάνθηκε ότι και η παιδεία πρέπει να είναι μια διαδικασία συνειδητής οικοδόμησης: χαλεπὸν χερσίν τε καὶ ποσὶ καὶ νόωι τετράγωνον ἄνευ ψόγου τετυγμένον, έτσι περιγράφει ένας Έλληνας ποιητής της εποχής του Μαραθώνα και της Σαλαμίνας την ουσία της αληθινής ανδρικής αρετής, που είναι τόσο δύσκολο, λέει, να την κατακτήσεις.
 
 Τότε μόνον ανταποκρίνεται η λέξη μόρφωση στο αληθινό της περιεχόμενο, όταν την καταλάβουμε με το νόημα που παίρνει για πρώτη φορά στον Πλάτωνα: ως «πλαστική» έκφραση της παιδαγωγικής πράξης.
 Η γερμανική λέξη Bildung φανερώνει εντελώς παραστατικά την ουσία της παιδείας στην ελληνική – στην πλατωνική της εκδοχή· κλείνει μέσα της την αναφορά στην καλλιτεχνική δημιουργία μορφών, στην πλαστικότητα δηλαδή, όπως επίσης και στην πρότυπη εικόνα που βρίσκεται στον νου του παιδαγωγού – στην «ιδέα», στον «τύπο».
 
 Οπουδήποτε η ίδια σκέψη ξανακάνει την εμφάνιση της αργότερα, πρόκειται για ελληνική κληρονομιά και μάλιστα εμφανίζεται εκεί πάντα, όπου το ανθρώπινο πνεύμα αναπολεί την αληθινή ουσία της αγωγής ως προγύμνασης για συγκεκριμένους εξωτερικούς σκοπούς.
 
 Το γεγονός ωστόσο ότι οι Έλληνες διαισθάνθηκαν πόσο μεγάλο και βαρύ είναι το έργο τούτο, και του δόθηκαν ολόψυχα και υποδειγματικά, είναι μια ανεξάρτητη πραγματικότητα, που δεν εξηγείται ούτε με τη βοήθεια της καλλιτεχνικής ματιάς ούτε από την «θεωρητική» ιδιοσυγκρασία τους.
 Από τότε κιόλας που έχουμε τα πρώτα ίχνη των Ελλήνων, βρίσκουμε τον άνθρωπο να στέκει στο κέντρο της σκέψης τους:
 
 Οι ανθρωπομορφικοί θεοί· η απόλυτη κυριαρχία του προβλήματος της απεικόνισης του ανθρώπου, που τη συναντούμε στην ελληνική πλαστική και ιδίως στην αγγειογραφία· η συνακόλουθη μετατόπιση της φιλοσοφίας από το πρόβλημα του κόσμου στον προβληματισμό του ανθρώπου, που κορυφώνεται με τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη· η ποίηση, της οποίας το ανεξάντλητο θέμα, (από τον Όμηρο και διαμέσου των αιώνων) παραμένει ο άνθρωπος με όλο το μοιραίο βάρος της λέξης· τέλος, η ελληνική πόλη, που την ουσία της συλλαμβάνει μόνο όποιος την καταλαβαίνει ως παιδαγωγό του ανθρώπου και της συνολικής του ζωής· όλα αυτά είναι ανταύγειες της ίδια φλόγας.
 
 Είναι εκφράσεις μιας ανθρωποκεντρικής αίσθησης της ζωής, που δεν αναλύεται άλλο ή που δεν ερμηνεύεται, αλλά διαπερνά κάθε δημιούργημα του ελληνικού πνεύματος. Έτσι ο Έλληνας έγινε, ανάμεσα στους λαούς, πλάστης ανθρώπων.

O «μάγος» της κρυστάλλινης σφαίρας!

Ένας νεαρός άντρας κερδίζει τις εντυπώσεις αλλά και την αδιάλειπτη προσοχή όσων τον παρακολουθούν να «παίζει» με μια κρυστάλλινη σφαίρα. Ο λόγος; Η άψυχη μπάλα μοιάζει να παίρνει σάρκα και οστά στα χέρια του, ενώ τα δάχτυλά του με τρόπο μαγικό την κάνουν να αιωρείται στον αέρα και να ακροβατεί στο κενό! Με επιδεξιότητα και μεγάλη προσοχή αλλά και με άνεση συνάμα ο νεαρός δημιουργεί το δίχως άλλο ένα σκηνικό μαγικό γύρω του και άνετα χαρακτηρίζεται ως ο «μάγος» της κρυστάλλινης σφαίρας. Απολαύστε τον!

Λύνοντας τον μεγαλύτερο κύβο του Ρούμπικ!

Με διαστάσεις 17x17x17 αυτός είναι ο μεγαλύτερος κύβος του Ρούμπικ στον κόσμο. Ο Kenneth Brandon χρειάστηκε 7,5 ώρες για να τον λύσει και τελικά πέτυχε αυτό που ήθελε: Να εντυπωσιάσει τον κόσμο μέσα από το timelapse βίντεο των 6 λεπτών που θα δείτε στη συνέχεια. Με μαεστρίακαι πολλή προσπάθεια ο λύτης κατάφερε να κάνει τον τεράστιο αυτόν κύβο του Ρούμπικ να γίνει ένα παιχνιδάκι στα μαγικά του χέρια. Δείτε το βίντεο και θα καταλάβετε.

Τα δώρα της ζωής

WaterhousePsycheBoxΜ' αρέσει η σκέψη πως την ημέρα που γεννιέται κανείς, του χαρίζουν τον κόσμο σαν δώρο γενεθλίων. Ένα υπέροχο κουτί με εξαίσιες κορδέλες! Μερικοί δεν κάνουν τον κόπο ούτε τις κορδέλες να λύσουν, όχι ν' ανοίξουν το κουτί.
 
Κι όσοι το ανοίγουν περιμένουν να βρουν μέσα μόνο το Θαύμα, την Ομορφιά, την Έκσταση. Ξαφνιάζονται που υπάρχει στη Ζωή και ο Πόνος και η Απελπισία, η Μοναξιά και η Σύγχυση. Κι όμως είναι όλα μέρος της Ζωής. Δεν ξέρω για σας όμως εγώ δεν θέλω να χάσω τη ζωή. Θέλω να μάθω το κάθε πραγματάκι που έχει μέσα το κουτί.

Αυτό το μικρό κουτί λέγεται Πόνος. Τι να κάνουμε, δικό μου είναι κι αυτό, θ ανοίξω λοιπόν τον Πόνο και θα γνωρίσω τον Πόνο.
Κι αυτό το μικρό πακετάκι λέγεται Μοναξιά. Ξέρετε τι συμβαίνει όταν ανοίγω το πακετάκι που λέγεται Μοναξιά; Γνωρίζω τη Μοναξιά. Κι όταν μου λες ''Νοιώθω μοναξιά'', μπορώ να καταλάβω λιγάκι τη Μοναξιά σου και μπορούμε να καθίσουμε μαζί και να κρατήσουμε ένας το μοναχικό χέρι του αλλού.
 
Θέλω να τα γνωρίσω όλα τα πράγματα μέσα στο κουτί. Γιατί ξέρω ότι έτσι θα γνωρίσω και την Έκσταση. Βρίσκεται εκεί και θα τη βρω.
 
Ξέρω ότι μπόρεσα να μετατρέψω τον Πόνο σε Χαρά. Κι εσύ μπορείς να το κανείς αυτό.
Μπόρεσα να πάρω την Αγωνια και να την κάνω Αλήθεια. Κι εσύ μπορείς να το κανείς αυτό.
Δεν υπάρχει τίποτε που να μπορώ να το κάνω εγώ και να μη μπορείς να το κανείς εσύ. Δεν είμαι υπεράνθρωπος. Ότι μπορώ εγώ το μπορείς κι εσύ. Και πολλά πράγματα μπορείς να τα κανείς καλύτερα.
 
Αν δεν τα έχεις, δεν είναι γιατί δεν τα έχεις. Είναι γιατί δεν προσπαθείς γι αυτά. Βρίσκονται εδώ και είναι δικά σου.
 
Έχουμε τη μαγική ικανότητα να μετατρέψουμε την Απελπισία σε Ελπίδα. Μπορούμε να σκουπίσουμε τα Δάκρυα και να τα αντικαταστήσουμε με Χαμόγελα.

O μύθος της Ευκαιρίας

- Ποια είσαι εσύ; δε μοιάζεις για γυναίκα θνητή, που οι ουρανοί της χάρισαν τέτοια γοητεία. Γιατί έχεις φτερά στα πόδια;
 
-Είμαι η Ευκαιρία και λίγοι με γνωρίζουν. Κινούμαι αδιάκοπα, γιατί το' να μου πόδι το'χω πάνω σ' ένα τροχό.Τα μπερδεμένα μαλλιά μου τα 'χω ριγμένα μπροστά, μ' αυτά σκεπάζω και το στήθος και το πρόσωπό μου, για να μη μ' αναγνωρίζει κανείς όταν έρχομαι Στο πίσω μέρος του κεφαλιού είμαι φαλακρή, του κάκου προσπαθεί να μ΄ αρπάξει κανείς όταν έχω προσπεράσει

- πες μου όμως, ποιά είναι αυτή που έρχεται μαζί σου;
 
- Η Στερνή μου Γνώση. Γι' αυτό, κατάλαβέ το: Όποιος δεν προφταίνει ν΄ αρπάξει εμένα, πιάνει αυτήν. Κι όσο χασομεράς με ανόητες κουβέντες και σκέψεις, δε βλέπεις, κακομοίρη μου, πως σου' φυγα και μ΄ έχασες!
 
Firma_machiavelli
Νικολό Μακιαβέλι

Foodology: πες μου πώς τρως να σου πω τι είσαι

Είχατε σκεφτεί ποτέ ότι το πώς τρώτε συνδέεται με την προσωπικότητά σας, τη δουλειά σας και λέει πολλά για εσάς;

Παρατηρήστε τους φίλους σας πώς τρώνε όταν βρίσκεστε όλοι μαζί σε ένα γεύμα ή κοιτάξτε διακριτικά τους υπόλοιπους πελάτες ενός εστιατορίου. Δεν θα αργήσετε να καταλάβετε ότι ο τρόπος που τρώνε μπορεί να μοιάζει ή να διαφέρει πολύ από τον δικό σας από πολλές απόψεις. Κάποιοι τρώνε ανακατεύοντας μαζί γεύσεις, την ίδια στιγμή που άλλοι προτιμούν να γεύονται το κάθε πιάτο ξεχωριστά. Κάποιοι τρώνε γρήγορα, άλλοι αργά. Κάποιοι καταπίνουν μεγάλες μπουκιές, άλλοι μικρές. Απ’ ό,τι φαίνεται, δεν είμαστε μόνο ό,τι τρώμε, αλλά και πώς το τρώμε, γι’ αυτό και συστήθηκε στο ευρύ κοινό ολόκληρη επιστήμη που μελετά τη διασύνδεση προσωπικότητας και συνηθειών στο φαγητό, ονομάζεται foodology.

Πώς ξεκίνησαν όλα
Τη μελέτη επί του θέματος ξεκίνησε η αμερικανίδα Juliet A. Boghossian, η οποία συνέλαβε την ιδέα όταν παρατήρησε τον πατέρα της στο φαγητό και στη συνέχεια τη γενικότερη συμπεριφορά του. Έχοντας μελετήσει μη λεκτική και λεκτική επικοινωνία, χρησιμοποίησε τα ευρήματά της για να συστήσει μια νέα επιστήμη που συνδέει το πώς τρώμε με την προσωπικότητά μας. Άλλωστε, όπως λέει η ίδια, οι συνήθειές μας στο φαγητό, είναι από τις πιο ενστικτώδεις συνήθειες που αναπτύσσουμε κι όσο κι αν προσποιηθούμε ότι είμαστε διαφορετικοί στο φαγητό από αυτό που είμαστε πραγματικά, αργά ή γρήγορα θα… αποκαλυφθούμε, σύμφωνα με την ίδια.

Εσείς σε ποια κατηγορία ανήκετε;
Έπειτα από 20 χρόνια μελέτης πάνω στον τρόπο που τρώνε οι άνθρωποι, η Boghossian κατέληξε στις παρακάτω κατηγορίες, σε κάποια εκ των οποίων σίγουρα θα βρείτε και τον εαυτό σας.
  • Τρώτε αργά; Είστε πεισματάρηδες Η Boghossian πιστεύει ότι οι άνθρωποι που τρώνε αργά ακολουθούν συνήθως μια ρουτίνα στην καθημερινότητά τους και το πιθανότερο είναι πως το πείσμα παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή τους. Απολαμβάνουν το φαγητό, κάτι που σημαίνει ότι ξέρουν πώς να ζουν στο μέγιστο μια εμπειρία και συνήθως βάζουν τον εαυτό τους και τις ανάγκες τους πάνω απ’ όλα.
  • Τρώτε γρήγορα; Είστε παραγωγικοί Η τάση κάποιου να τρώει γρήγορα δείχνει έλλειψη ισορροπίας όσον αφορά τις προτεραιότητες της ζωής. Όσοι τελειώνουν το φαγητό τους πριν από τους άλλους, τείνουν να βάζουν προτεραιότητα σε άλλα πράγματα πέρα από τον εαυτό τους, από την άλλη, όμως, είναι παραγωγικοί και διαπρέπουν στην ολοκλήρωση των project που τους αναθέτουν.
  • Αναμειγνύετε τις τροφές; Συγκεντρώνεστε δύσκολα σε αυτό που πρέπει να κάνετε Περνάτε το κρέας μια… βόλτα από τη σος για τις πατάτες και ταυτόχρονα δοκιμάζετε και λίγη από τη σούπα του φίλου σας, πριν καλά-καλά καταπιείτε την μπουκιά σαλάτας. Αν αυτό σας φαίνεται γνώριμο, τότε πιθανότατα να είστε ικανοί να αναλάβετε πολλές ευθύνες, αλλά να μπερδεύεστε στο ποια είναι η πιο σημαντική. Μειονέκτημά σας είναι, επίσης, το ότι δυσκολεύεστε να παραμείνετε συγκεντρωμένοι σε μια δουλειά για πολλή ώρα.
  • Τρώτε κάθε γεύση ξεχωριστά; Είστε μεθοδικοί Είστε άνθρωποι του καθήκοντος και αρκετά μεθοδικοί, μελετώντας τις κινήσεις σας προσεκτικά. Ταυτόχρονα, είστε κάπως «δύσκαμπτοι» και δεν προσαρμόζεστε εύκολα σε καταστάσεις που δεν έχετε συνηθίσει.
Συνήθειες φαγητού και εργασία
Η Boghossian επεκτείνει τη μελέτη της και στο εργασιακό κομμάτι, πιστεύοντας ότι οι συνήθειες στο φαγητό μπορούν να προσφέρουν έξτρα πληροφορίες για έναν υπάλληλο στον υπεύθυνο προσωπικού. Συγκεκριμένα:
  • Όσοι κόβουν όλο το κρέας από την αρχή, φανερώνουν μεθοδικό, στρατηγικό και προοδευτικό τρόπο σκέψης. Αυτός ο τύπος ανθρώπου ταιριάζει περισσότερο σε θέσεις που απαιτούν ορθολογική σκέψη και ακρίβεια, όπως για παράδειγμα σε θέση μηχανολόγου, λογιστή ή προγραμματιστή.
  • Όσοι απολαμβάνουν να δοκιμάζουν νέες γεύσεις και διαφορετικές κουζίνες ταιριάζουν σε πιο δημιουργικές θέσεις, καθώς είναι πρόθυμοι να εξερευνήσουν νέα μονοπάτια και να πειραματιστούν, κατεβάζοντας περισσότερες ιδέες.
  • Όσοι κάνουν πολλές ερωτήσεις για το μενού συνήθως είναι ανοιχτόμυαλοι άνθρωποι και ταιριάζουν σε μη συμβατικά επαγγέλματα.
  • Όσοι δεν κοιτούν το μενού πριν παραγγείλουν και προσθέτουν αλάτι στο φαγητό τους πριν καν το δοκιμάσουν είναι πολύ πιθανό να κατατάσσονται στους πεισματάρηδες που δεν αρπάζουν εύκολα ευκαιρίες και δεν τους αρέσουν οι αλλαγές, που σημαίνει ότι μια συμβατική, σταθερή δουλειά γραφείου ή στο δημόσιο, θα τους ταίριαζε γάντι.
Παρ’ όλ’ αυτά, η Boghossian επισημαίνει ότι δεν είναι σωστό να απομονώνουμε μια συγκεκριμένη συνήθεια στο φαγητό και να ερμηνεύουμε μόνο αυτή, αλλά να κινούμαστε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και να κατανοούμε ότι σε κάθε συμπεριφορά υπάρχουν θετικά και αρνητικά

Ποιοι προτιμούν το μπιφτέκι τους… ωμό;

Όσο εμείς παραγγέλνουμε την μπριζόλα μας καλοψημένη, άλλοι ψάχνουν για το καλύτερο μέρος όπου μπορούν να φάνε το κρέας τους… άψητο.
 
 Ίσως θυμάστε τον Mr. Bean σε ένα από τα επεισόδια της σειράς να προσπαθεί να ξεφορτωθεί ένα πιάτο ταρτάρ, καθώς όταν παρήγγειλε μπιφτέκι, δεν είχε καθόλου αυτό στο μυαλό του. Από τότε, όμως, το ωμό κρέας έχει γίνει must της γκουρμέ –κι όχι μόνο- κουζίνας και όσο κι αν πολλοί δεν φαντάζονταν ποτέ ότι θα μπορούσαν να δοκιμάσουν κάτι τέτοιο, μόλις το κάνουν, αλλάζουν γνώμη.
Δείτε, λοιπόν, λεπτομερώς κάποια πιάτα με ωμό κρέας σε διάφορες παραλλαγές από χώρες του εξωτερικού προκειμένου να είστε προετοιμασμένοι, για να μην καταλήξετε σαν τον Mr. Bean αν σας προσφέρουν ποτέ λίγο… ταρτάρ.

Ταρτάρ, Γαλλία
Κάποιοι ισχυρίζονται ότι το όνομα για το πιο διάσημο ωμό κρέας προέρχεται από τη συνήθεια των Tatars της Κεντρικής Ασίας να βάζουν λίγο κρέας αλόγου κάτω από τη σέλα τους κατά τη διάρκεια της ημέρας και να το τρώνε ωμό και αφράτο στο τέλος της. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ισχύει, καθώς η αρχική του ονομασία ήταν steak a l’americaine και μια ποικιλία αυτού που σερβιρόταν με σάλτσα ταρτάρ στο πλάι, χωρίς κρόκο αβγού, ονομαζόταν a la tartare. Τελικά, η σάλτσα αφαιρέθηκε, αλλά η ονομασία παρέμεινε. Και για όσους δεν το γνωρίζουν, το ταρτάρ είναι ένα μπιφτέκι από ωμό φιλέτο μοσχαριού, αναμεμιγμένο με διάφορα υλικά όπως κρεμμύδι, κάππαρη, αντζούγια, ωμό αυγό.

Parisa, Νότιο Τέξας
Το εν λόγω πιάτο προέρχεται από άλογο διαφορετικού χρώματος από αυτό που ενδεχομένως συναντήσουμε στο ταρτάρ στη θέση του μοσχαριού. Καταγωγή του είναι μια συγκεκριμένη περιοχή του San Antonio, εκεί όπου εγκαταστάθηκαν οι μετανάστες από την Αλσατία το 1800 και είναι ένα μείγμα ωμού κρέατος από μοσχάρι, βίσονα ή ελάφι, με τσένταρ, ψιλοκομμένα κρεμμύδια και πιπεριά.
 
Ossenworst, Ολλανδία
Αυτό το ωμό ολλανδικό λουκάνικο φτιάχνεται από κρέας βοδινού στο οποίο προστίθενται μπαχαρικά όπως μοσχοκάρυδο, γαρίφαλο και άλλα, που του δίνουν άρωμα και έξτρα γεύση.
 
Kitfo, Αιθιοπία
Ωμός μοσχαρίσιος κιμάς, μπαχαρικά της Αιθιοπίας και λίγο βούτυρο με βότανα είναι τα απαραίτητα υλικά για το kitfo, το οποίο –όπως άλλωστε πολλά πιάτα της συγκεκριμένης κουζίνας- τρώγεται συνήθως με injera, ένα σπογγώδη τύπο ψωμιού. Συχνά συνοδεύεται με μικρά κομμάτια κατσικίσιου τυριού για περισσότερη γεύση και μπορεί να σερβιριστεί και ελαφρώς μαγειρεμένο, αλλάζοντας την ονομασία του σε kitfo leb leb.
 
Koi Soi, Ταϊλάνδη
Η νοτιοανατολική Ασία έχει τη δική της σχολή για το ωμό… «μαγείρεμα» και η δική της συνεισφορά σε αυτό είναι το ωμό μοσχάρι Koi Soi. Όπως τα περισσότερα πιάτα της ταϊλανδέζικης κουζίνας, έτσι κι αυτό, περιέχει σάλτσα ψαριού, καυτερή πιπεριά, lime και φρέσκα βότανα, ενώ σε αντίθεση με τα περισσότερα πιάτα της ίδιας κουζίνας, μπορείτε να βρείτε μια διαφορετική εκδοχή του με αίμα και χολή, όπου σε αυτή την περίπτωση ονομάζεται larb lu.

Mett, Γερμανία
Γερμανικός χοιρινός κιμάς, συνήθως αρωματισμένος με αλάτι, πιπέρι και αναλόγως με το πού βρίσκεστε στη χώρα, με σκόρδο ή αγριοκύμινο. Ένας τρόπος για να το φάτε, ο οποίος ήταν δημοφιλής τη δεκαετία του ’70, είναι να το σχηματίσετε σαν σκαντζόχοιρο, με κρεμμύδια ή στικ pretzel τοποθετημένα πάνω του για… εφέ.  

Crudos, Χιλή
Τα ωμά πιάτα φαίνεται πως ακολουθούν τη γερμανική διασπορά και στην περίπτωση της Χιλής, οι γερμανοί μετανάστες έφεραν το crudos. Στην ουσία, το crudos είναι όπως το mett με μοσχάρι αντί για χοιρινό –και χωρίς τα εφέ του σκαντζόχοιρου-, μιας και η χώρα δίνει περισσότερη βάση στο μοσχαρίσιο κρέας.

ΓΙΑ ΕΝΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΕΧΝΗΣ...

Ο ωραίος Λέαγρος, για τον οποίο φτιάχτηκε ο κρατήρας,
ήταν ένα πρόσωπο που στην αρχαία Αθήνα του 6ου αι. π.Χ.
ενέπνεε μεγάλους έρωτες, αν κρίνουμε από τις επιγραφές
με το όνομά του σε πλήθος από αγγεία του κρασιού.
Πόσο κρασί χρειάζεται για να σβήσει ένα ερωτικό πάθος και μάλιστα ανεκπλήρωτο; Δεν ξέρω. Ο ανώνυμος, πλούσιος Αθηναίος που ποθούσε τον ωραίο Λέαγρο πάντως μάλλον χρειαζόταν σαρανταπέντε λίτρα κεκραμένου οίνου, δηλαδή κρασιού, για να τον ξεχάσει. Τράβηξε λοιπόν κατά την Αρχαία Αγορά των Αθηνών, στο τμήμα που εκτείνεται στα βορειανατολικά του αρχαιολογικού χώρου, όπως τον ξέρουμε σήμερα, στη συμβολή των οδών Αποστόλου Παύλου και Διονυσίου Αρεοπαγίτου για να συναντήσει στο εργαστήριό τους δυο μεγάλους τεχνίτες της εποχής: τον αγγειοπλάστη Ευξίθεο και τον αγγειογράφο Ευφρόνιο.

Σ' αυτούς, λοιπόν, παρήγγειλε ένα μεγάλο κρατήρα, το σκεύος που χρησιμοποιούσαν στα συμπόσια για να γίνεται η μείξη του οίνου με το νερό, ένα κρατήρα χωρητικότητας σαράντα πέντε λίτρων. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν έκανε παραγγελία το θέμα της εικονογράφησης, το σίγουρο όμως είναι ότι εκείνος ζήτησε να χαράξουν σ' αυτό τον νταλκά του: «Λέαγρος καλός». Ο ωραίος Λέαγρος, ένα πρόσωπο τόσο οικείο και τόσο άγνωστο στους μελετητές του αττικού εργαστηρίου της αρχαίας ελληνικής κεραμικής, ένα πρόσωπο που στην αρχαία Αθήνα των μέσων του 6ου αι. ενέπνεε μεγάλους έρωτες, αν κρίνουμε από το πλήθος των αναφορών σ' αυτόν, με τη μορφή επιγραφών όλως τυχαίως όλες σε αγγεία του ποτού.

 Πόσοι και πόσοι ήπιαν κρασί στην υγειά του ωραίου Λέαγρου! Πόσοι και πόσοι ζήτησαν από τους ζωγράφους της εποχής να δημιουργήσουν έργα μόνο και μόνο για να δηλώσουν σε μια γωνιά τους το πάθος τους γι' αυτόν, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που γράφουμε το όνομα αγαπημένου προσώπου στη γωνιά του τετραδίου, το χαράσσουμε θλιμμένα στο παγκάκι, βάφουμε με αυτό εν εξάλλω καταστάσει το λευκό τοίχο της γειτονιάς το βράδυ που ήπιαμε λίγο παραπάνω κρασάκι. Αν και είναι θέμα για άλλο ποστ, είμαι πλέον σίγουρη πως τελικά δεν πίνουμε για να ξεχάσουμε, αλλά για να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να θυμηθεί. Τέλος πάντων.

Τόσο ο Ευξίθεος όσο και ο Ευφρόνιος που φιλοτέχνησαν το μεγάλο αυτό κρατήρα, κατάλαβαν ότι είχαν δημιουργήσει ένα αριστούργημα, γι' αυτό και φρόντισαν να βάλουν φαρδιά-πλατιά την τζίφρα τους σ' αυτό! Ο ζωγράφος Ευφρόνιος πρέπει να ήταν από αυτές τις λαμπερές, bigger than life προσωπικότητες που είχε απόλυτη επίγνωση του ταλέντου του και του αντίκτυπου που είχε η τέχνη του στην πρόσληψη της πραγματικότητας. Να ομολογήσω ότι τον φαντάζομαι εξαντρίκ και φανταιζί. Ψηλό, με αργό και θεατρικό περπάτημα, με μονίμως λερωμένα από το χρωστήρα χέρια.

<(Βρέθηκε τον Δεκέμβριο του 1971 από αρχαιοκάπηλους σε Ετρουσκικό τάφο στο Greppe Sant'Angelo κοντά στο Τσερβετέρι, και το αγόρασε το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη από τον Ρόμπερτ Χέχτ, έμπορο αρχαιοτήτων, τον Νοέμβριο του 1972 έναντι 1,2 εκατομμυρίων δολλαρίων. Το 2008 επεστράφη στην Ιταλία κατόπιν δικαστικής απόφασης. Σήμερα εκτίθεται στο Εθνικό Ετρουσκικό Μουσείο στην Έπαυλη Τζούλια στη Ρώμη.) 

 Όπως έχει επισημάνει και ο (Ιταλός αρχαιολόγος) Μπέσκι: «Απ' όλες τις πηγές που μας λένε τι ήταν οι Έλληνες της αρχαιότητας, τα έργα του Ευφρονίου είναι μια από τις πιο δροσερές, τις πιο ανεξάντλητες, τις πιο μεθυστικές!», αφού στα αγγεία του διέσωσε τις πολύτιμες εκείνες λεπτομέρειες που μας δίνουν μια πλήρη εικόνα για τα συμπόσια και για την κατανάλωση του οίνου κατά την αρχαιότητα! Αν και σ' ορισμένες περιπτώσεις οι περιγραφές των συμποσίων έχουν καταγραφεί λεπτομερώς στα κείμενα, είναι οι αγγειογραφίες αυτές που μας παρέδωσαν ένα πλούτο πληροφοριών για τα αρχαία συμπόσια.

Ο κρατήρας ερχόταν γεμάτος με νερό στην ποσότητα που ο αρχισυμποσιαστής είχε ορίσει και η ανάμειξη με τον οίνο θα γινόταν από τον ίδιο μπροστά στα μάτια των συμποσιαστών. Ο κρατήρας θα ξαναγέμιζε όσες φορές θα ήθελε η παρέα του συμποσίου και κατά τους θερμούς μήνες θα τοποθετούνταν μέσα στον ψυκτήρα με τον πολύτιμο πάγο που ερχόταν τυλιγμένος σε λινάτσες από τα βουνά και ήταν διαθέσιμος μόνο στους πλούσιους. Η συνήθεια της μείξης του οίνου με νερό είναι πολύ παλιά. Ήδη ο Όμηρος την καταγράφει στα έπη του. Η αιτία αυτής της συνήθειας παραμένει άγνωστη.

Η οινολόγος Σταυρούλα Κουράκου έχει διατυπώσει τη θεωρία ότι η μείξη οίνου με νερό γινόταν για να επιτευχθεί η αντισηψία του δεύτερου χάρη στην αλκοόλη που περιείχε το πρώτο! Τολμηρή θεωρία και εξόχως γοητευτική και έχει και βάση καθώς πάλι στον Όμηρο διαβάζουμε περιγραφές περίθαλψης των τραυματιών, όπου τα τραύματα πρώτα καθαρίζονταν με οίνο και στη συνέχεια αλείφονταν με λάδι για να κλείσουν.

 Επιστρέφουμε στον κόσμο των καλλιτεχνών και των εραστών, δυο ομάδων που τις ένωνε το κρασί - και συγκεκριμένα σε αυτό το αγγείο του ποτού που κοσμήθηκε μ' ένα θάνατο, μ' ένα σπάνιο θέμα παρμένο από την Ιλιάδα, το «Θάνατο του Σαρπηδόνα». Παρατηρούμε τις μορφές, τον τρόπο που αποτυπώνονται τα συναισθήματα σ' αυτές και το όνομά τους, που δηλώνεται σαφώς πάνω απ' όλες, όπως δηλώνεται ευθαρσώς το πάθος του ιδιοκτήτη του αγγείου για τον ωραίο Λέαγρο. «Λέαγρος καλός».

 Κι αν ο ιδιοκτήτης του αγγείου χρειαζόταν σαράντα πέντε λίτρα κρασί για να ξεχάσει ή να θυμηθεί τον Λέαγρο, χιλιετίες μετά το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης χρειάστηκε ένα εκατομμύριο δολάρια, εν έτει 1972 παρακαλώ, για να το αποκτήσει. Η ιστορία αυτού του αγγείου από το εργαστήριο του Ευφρονίου, στα χέρια των αρχαιοκάπηλων και στη συνέχεια των ιταλικών διωκτικών Αρχών μέχρι τις προθήκες των μουσείων, θα μπορούσε να γίνει σενάριο της πιο απίθανης ταινίας.

 Από το πάθος για την απόκτηση ενός ανθρώπου στο πάθος για την απόκτηση ενός υπέροχου αντικειμένου που είναι έργο τέχνης για τους παθιασμένους συλλέκτες, ενώ για το λαό που το διεκδίκησε μνημείο. Κι όλα αυτά μαριναρισμένα στο κρασί. Για την ακρίβεια, μαριναρισμένα μέσα στα σαράντα πέντε λίτρα που χωράει ένας τέτοιος κρατήρας, ένας κρατήρας μεστός πάθους και ευφροσύνης...

Το μονοπάτι των πουλιών...

Πολλοί λαοί, ιδιαίτερα του ευρωπαϊκού Βορρά, πίστευαν ανέκαθεν πως τα αποδημητικά πουλιά χρησιμοποιούν το Γαλαξία ως οδηγό για να βρουν το δρόμο τους τη νύχτα. Σήμερα, η παρατήρηση αυτή φαίνεται πως "εξηγείται" και επιστημονικά.

Τα μάτια πολλών αποδημητικών πουλιών περιέχουν νευρώνες που είναι ευαίσθητοι στο γήινο μαγνητικό πεδίο και οι οποίοι συνδέονται με μια περιοχή του εγκεφάλου που ελέγχει την πορεία της πτήσης. Έτσι, πολλά αποδημητικά πουλιά φαίνεται σαν να έχουν τη δική τους εσωτερική πυξίδα, με την οποία βρίσκουν το μαγνητικό Βορρά (Πολικός Αστέρας).

Βέβαια, στην πραγματικότητα τα πουλιά δεν αναγνωρίζουν το Γαλαξία ή τον Πολικό Αστέρα ή άλλους αστερισμούς για να προσανατολιστούν, αλλά το βόρειο μαγνητικό πόλο που συμπίπτει με τον Πολικό Αστέρα ή την αρχή του Γαλαξία. Έτσι εξηγείται η ικανότητα των πουλιών να μεταναστεύουν και κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά και σε σκοτεινές νύχτες χωρίς αστροφεγγιά.

Ακόμη και σήμερα, λαοί του ευρωπαϊκού Βορρά, αναφερόμενοι στο Γαλαξία χρησιμοποιούν το χαρακτηριστικό και όμορφο όνομα «το μονοπάτι των πουλιών»...

"The Right to Save Seed" 5 λεπτά για να καταλάβετε την τρελή κατάσταση με τους σπόρους

Η ταινία «The Right to Save Seed» είναι μια αστεία ταινία κινουμένων σχεδίων που εξηγεί τις παράλογες καταστάσεις που αντιμετωπίζουν οι αγρότες .στην Ευρώπη που θέλουν να σπείρουν ξανά τους σπόρους που κράτησαν από τις προηγούμενες σοδειές τους.
Πρωταγωνιστούν οι Μάγνουμ, Αγκατα,Νταλί και Μόνα Λίζα - τέσσερις ποικιλίες πατάτας (που πραγματικά υπάρχουν). Η ταινία παρουσιάζει τα διάφορα νομικά προβλήματα με τα πνευματικά δικαιώματα των σπόρων με έμπνευση και πολύ χιούμορ !

Ακόμα κι αν οι αγρότες έχουν φυλάξει οι ίδιοι και οι οικογένειες τους τους δικούς τους σπόρους για δεκαετίες δεν έχουν πια το δικαίωμα να τους σπείρουν και είναι υποχρεωμένοι να τους αγοράζουν,επίσης απαγορεύεται να κραοτούν σπόρους από αυτούς που αγοράζουν εκτός αν πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις που προβλέπονται από την σύμβαση που υπογράφει με την αγορά σπόρων με την πωλήτρια εταιρία που ….διαθέτει (!!!) τα πνευματικά δικαιώματα των σπόρων.


Πρέπει να γίνεις εσύ ήλιος για να φωτίσεις τους σβησμένους ήλιους των άλλων

Πρέπει να γίνεις εσύ ήλιος για να φωτίσεις τους σβησμένους ήλιους των άλλων. Δεν υπάρχουν ιδέες, υπάρχουν μονάχα άνθρωποι που κουβαλούν τις ιδέες, κι αυτές παίρνουν το μπόι του ανθρώπου που τις κουβαλάει.Πού να βρω μια ψυχή σαρανταπληγιασμένη κι απροσκύνητη, σαν την ψυχή μου, να της ξομολογηθώ;

Δε ζυγιάζω, δε μετρώ, δε βολεύουμαι! Ακολουθώ το βαθύ μου χτυποκάρδι ...
Να μην αρνιέσαι τη νιότη σου ως τα βαθιά γεράματα, να μάχεσαι σε όλη σου τη ζωή να μετουσιώσεις σε κατάκαρπο δέντρο την εφηβική σου άνθηση, αυτός, θαρρώ, είναι ο δρόμος του ολοκληρωμένου ανθρώπου.

Έχουν να πουν πως άνθρωπος είναι το ζώο που συλλογιέται το θάνατο. Όχι, σου λέω εγώ. Άνθρωπος είναι το ζώο που συλλογιέται την αθανασία.

Νιώθω σαν να χτυπάμε τα κεφάλια μας στα σίδερα. Πολλά κεφάλια θα σπάσουν. Μα κάποια στιγμή, θα σπάσουν και τα σίδερα.


Άσφαλτα κατέχει η χωματένια αυτή μήτρα την αξία του κάθε παιδιού της· κι όσο ανώτερη η ψυχή που έπλασε, τόσο και δυσκολότερη της αναθέτει εντολή: να σώσει τον εαυτό του ή τη ράτσα του ή τον κόσμο· από την πρώτη, τη δεύτερη, την τρίτη εντολή που σου αναθέτει διαβαθμίζεται η ψυχή σου.

Άστρα, πουλιά, σπόροι μέσα στο χώμα, όλα υπακούουν. Και μόνο ο άνθρωπος σηκώνει κεφάλι και θέλει να παραβεί το νόμο και να μετατρέψει την υπακοή σε ελευτερία. Γι' αυτό κι απ' όλα τα πλάσματα του Θεού αυτός μονάχα μπορεί κι αμαρταίνει. Τι θα πει αμαρταίνει; χαλνάει την αρμονία.

Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει.

Δε ζυγιάζω, δε μετρώ, δε βολεύουμαι! Ακολουθώ το βαθύ μου χτυποκάρδι ...
Δέν διαλέγεις αυτά που πιστεύεις. Αυτά διαλέγουν εσένα.
Πιστεύω στα αναρίθμητα, εφήμερα προσωπεία που πήρε ο Θεός στους αιώνες και ξεκρίνω, πίσω από την άπαυτη ροή του, την απόλυτη ενότητα.
Ποτέ μην αναγνωρίσεις τα σύνορα τ'ανθρώπου, να σπας τα σύνορα! Ν' αρνειέσαι οτι θωρούν τα μάτια σου!

Να πεθαίνεις και να λες:
Θάνατος δεν υπάρχει
Ένας δρόμος, ένας μονάχα οδηγάει στο Θεό, ο ανήφορος.
Αν δε δει ο Θεός χέρι ανθρώπου, δε βάζει μήτε κι αυτός το δικό του.
Σκύβω απάνω στο μερμήγκι, θωρώ μέσα στο γυαλιστερό μαύρο μάτι του το πρόσωπο του Θεού.
Θεός είναι η ακατάλυτη δύναμη που μεταμορφώνει την ύλη σε πνέμα. Κάθε άνθρωπος έχει μέσα του ένα κομμάτι από το θεϊκό αυτό στρόβιλο και γι' αυτό κατορθώνει να μετουσιώνει το ψωμί και το νερό και το κρέας και να το κάνει στοχασμό και πράξη.

Δεν είναι νερό δροσερό ο Θεός, όχι, δεν είναι νερό δροσερό, να το πιεις, να δροσερέψεις. Είναι φωτιά, και πρέπει να περπατάς απάνω της. Κι όχι μονάχα να περπατάς, παρά, κι αυτό 'ναι το πιο δύσκολο, παρά και να χορεύεις!

Σίγουρα, ευτύς ως μπορέσεις να χορέψεις, η φωτιά γίνεται νερό δροσάτο, μα ώσπου να φτάσεις ως εκεί τι αγώνας, τι αγωνία, Θεέ μου!

   Νίκος Καζαντζάκης

Πότε οι φαντασιώσεις στο σεξ γίνονται πρόβλημα;

Οι φαντασιώσεις στο σεξ μπορούν να βελτιώσουν τη σεξουαλική μας ζωή; Πρέπει να βάζει το ζευγάρι όρια στο παιχνίδι των φαντασιώσεων; Πότε το παιχνίδι αυτό δεν είναι υγιές; Πότε οι φαντασιώσεις σημαίνουν έλλειψη επικοινωνίας στο ζευγάρι; 

-Είναι καλό να έχουμε φαντασιώσεις με τον σύντροφό μας;
Οι σεξουαλικές φαντασιώσεις μπορεί να επηρεάσουν θετικά τη σεξουαλική επιθυμία, προκαλώντας αύξηση της σεξουαλικής διέγερσης του ατόμου. Αν και η φαντασίωση αποτελεί προσωπικό θέμα του καθενός, συχνά, ζευγάρια που μοιράζονται τις σεξουαλικές τους φαντασιώσεις μπορεί να έχουν καλύτερη σεξουαλική ζωή, έχοντας τη δυνατότητα απελευθέρωσης από εντάσεις ή πιθανές φοβίες. Επίσης οι σεξουαλικές φαντασιώσεις μπορεί να συμβάλλουν  στην αναζήτηση της ερωτικής απόλαυσης, να αυξήσουν την ένταση του οργασμού, καθώς και να μεγαλώσουν τη διάρκεια της ερωτικής πράξης.
 
-Πρέπει να βάζουμε όρια στις σεξουαλικές μας φαντασιώσεις; Πότε οι φαντασιώσεις γίνονται πρόβλημα;
Εφόσον τα ζευγάρια που μοιράζονται φαντασιώσεις καταφέρνουν να εμπλουτίζουν τη σεξουαλική τους ζωή, χρησιμοποιώντας τη «δύναμη» των φαντασιώσεων στη σεξουαλική έκφραση και απόλαυση, ίσως δεν έχει νόημα να μιλάμε για όρια στη σεξουαλική φαντασίωση. Πολλές φορές, όμως, οι σεξουαλικές φαντασιώσεις χρησιμοποιούνται για να γεμίσουν ένα συναισθηματικό κενό μιας σχέσης. Τότε, η ηδονή ταυτίζεται με τη φαντασίωση και τα πρόσωπα γίνονται το μέσο και όχι ο σκοπός της ερωτικής πράξης. Οι σεξουαλικές φαντασιώσεις μπορεί να δημιουργήσουν έναν ξεχωριστό κόσμο, στον οποίο καταφεύγει κανείς, γιατί δε μπορεί να διεγερθεί διαφορετικά.
 
-Μπορεί να γίνει μια φαντασίωση εμμονή;
Από την άλλη, οι σεξουαλικές φαντασιώσεις λειτουργούν με υγιή τρόπο, χωρίς να αποτελούν πρόβλημα σε μία σχέση, όταν κανένας από τους δύο συντρόφους δεν πιέζεται για να ενδώσει σε μια φαντασίωση του παρτενέρ.
 
Μια ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται όταν η φαντασίωση μετατρέπεται σε εμμονή. Δηλαδή όταν το άτομο δε μπορεί να λειτουργήσει ερωτικά χωρίς αυτή. Χρησιμοποιεί τις σεξουαλικές φαντασιώσεις ανεξάρτητα από το συναίσθημα, ως αναπόσπαστο κομμάτι της σεξουαλικής διαδικασίας. Αυτό μπορεί να σημαίνει κακή ερωτική και/ή συναισθηματική επικοινωνία με το σύντροφο, γενικότερα. Μπορεί όμως και να υποκρύπτει μια σημαντική ψυχιατρική παθολογία, όπως είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή αγχώδης διαταραχή με ιδεοψυχαναγκαστικά στοιχεία.
 
Έτσι λοιπόν, οι σεξουαλικές φαντασιώσεις μπορεί να αποτελέσουν μια υγιή κατάσταση, όταν δεν προκαλούν προβληματισμούς καταπιέζοντας κάποιον από τους δύο συντρόφους, όταν δεν εμποδίζουν τη συναισθηματική επαφή μέσα στην ερωτική πράξη και όταν εμπλουτίζουν σωματικά και συναισθηματικά τη σχέση.

ΤΟ ΝΕΡΟ ΠΟΥ ΚΟΙΜΑΤΑΙ

Μες από διάφορες παροιμίες του τόπου μας αποκαλύπτεται μιά δοξασία παλιά. πως το νερό κάποιες ώρες κοιμάται., όπως σ΄αυτήν που λεν στην Κυνουρία : «το νερό κοιμάται, αλλά ο κακός άνθρωπος δεν κοιμάται». Στην ΄Ηπειρο πάλι λεν πως «τα νερά κοιμούνται, οι εχθροί δεν κοιμούνται , ενώ στη Γορτυνία « το ποτάμι κοιμάται, ο οχτρός δεν κοιμάται». Απαράλλακτη παροιμία έχουν και οι Αλβανοί και οι Τούρκοι , ενώ άλλοι ευρωπαϊκοί λαοί εκφράζουν την ίδια έννοια για τον εχθρό χωρίς την αντίθεση προς το νερό, ίσως γιατί κι άν είχαν ποτέ την ίδια με μας δοξασία , την λησμόνησαν εντελώς π. χ οι Γάλλοι λένε “Enemi ne dort”

Στην Κρήτη πάλι πιστεύουν πως το νερό κοιμάται μια ώρα τη νύχτα.και όποιος θέλει να πιεί , πρέπει να το ξυπνήσει ταράσσοντάς το με το χέρι του απαλά , αλλιώς ,αγανακτεί και του παίρνει το νού. Συναφής είναι και η ηπειρώτικη, πως δεν πρέπει να διασκελίζει κανείς νερό τη νύχτα.
Στον μεσαίωνα, επικαλούνταν τ' όνομα του αγγέλου των ποταμών και των υδάτων όσοι περνούσαν νύχτα ποτάμι ή πίναν νερό.

Στη Σουηδία όποιος περνούσε νύχτα από νερό θά 'πρεπε να φτύσει τρεις φορές για το διώξιμο του ενδεχόμενου κακού, πιστεύοντας πως τα πονηρά πνεύματα τις νύχτες φωλιάζουν στα νερά. Συγγενείς είναι και οι γερμανικές δοξασίες , πως το νερό που αντλείται προ της ανατολής του ηλίου την μεγάλη Παρασκευή και την Κυριακή του Πάσχα χάνει τις θαυμάσιες ιδιότητές του αν μιλήσει αυτός που το αντλεί. Δεν αποκλείεται καθόλου οι αντιλήψεις αυτές να μην είναι άσχετες με αυτήν που υπήρχε στους αρχαίους ΄Ελληνες σχετικά με την πηγή του Διός στη Δωδώνη. Της πηγής αυτής το νερό το αποκαλούσαν "αναπαυόμενον" και λέγαν πως η πηγή στέρευε το μεσημέρι και έπειτα το νερό σιγά- σιγά αυξανόταν, φθάνοντας στο μέγιστο τα μεσάνυχτα, ενώ έπειτα σιγά –σιγά πάλι ελαττωνόταν ως το επόμενο μεσημέρι.

Η δοξασία για τον ύπνο του νερού και την τιμωρία αυτών που τάραζαν την ανάπαυσή του, φαίνεται να εμπεριέχει τον χαρακτήρα παλαιότατης πρωτογενούς θρησκευτικής παραστάσεως. Γιατί παρουσιάζεται να πάσχει και να ενεργεί αυτό το ίδιο το στοιχείο της φύσης και όχι μια ανθρωπόμορφη ή θηριόμορφη προσωποποιία του.

Συναντάται όμως στις παραδόσεις μας και η περίπτωση του χωρισμού της ψυχής του στοιχείου από την ύλη του. ΄Ετσι στη Μύκονο κατά τη μαρτυρία του Villoison , πριν από την άντληση του νερού χαιρετούσαν τρεις φορές το τελώνι. Στην Αστυπάλαια δεν έπινε κανείς νερό απ΄το πηγάδι που είχε το στοιχειό, αν δεν έκανε πρώτα το σταυρό του, γιατί αλλιώς μπορεί να πάθαινε πολλά. Πολλές ακόμη παραδόσεις υπάρχουν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας για τα στοιχειά των πηγαδιών ή των πηγών, που βλάπτουν με διάφορους τρόπους όσους τα ενοχλούν.

Η ανθρωπομορφική προσωποποιία των πηγαίων υδάτων έπλασε τις Ναϊάδες, τις Υδριάδες και τις Πηγαίες νύμφες της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Αντίστοιχα στην νέα ελληνική παράδοση συναντάμε τις Νεράϊδες, τις Λάμιες και την Πηγαδίστρα. Η τελευταία είναι η νύμφη των πηγών στην Οινόη του Πόντου. Κατά την κυνουριακή παράδοση, τα μεσάνυχτα, όταν το νερό της κρήνης παύει να ρέει, βγαίνει η Λάμια , περπατά και κάθεται πάνω από την κρήνη, χτενίζοντας με χρυσό χτένι τα μακριά ξανθά μαλλιά της. Όταν ξαναγυρίσει στην κρήνη ,το νερό αρχίζει πάλι να τρέχει. Κατά την Αχαϊκή παράδοση όποιος τολμήσει να πάρει νερό από τη βρύση καταμεσήμερο ή μεσάνυχτα η Λάμια τον χτυπά και ή πεθαίνει ή αρρωσταίνει για πολύ καιρό. Στη Γορτυνία, το νερό κοιμάται όταν βρίσκεται μέσα σ΄αυτό η Νεράϊδα. Για να φύγει και να τρέξει πάλι το νερό, πρέπει να το ταράξουν ρίχνοντας μια πέτρα. Κατά την ίδια κυνουριακη παράδοση, η προσωποποίηση της κρήνης, είναι μια κεφαλή ταύρου, που θυμίζει τους ταυρόμορφους ποταμούς της αρχαίας μυθολογίας. Σε κάποιο μάλιστα θηραϊκό παραμύθι το στοιχείο του ποταμού έχει το όνομα Βωδοκεφάλας.

΄Ετσι απ΄την παράδοση αυτή του νερού που κοιμάται εμπνεύστηκε κι ο ποιητής και λέει:

Μια ώρα κάθε νύχτα
κοιμάται το νερό
και όποιος το ξυπνήσει
του παίρνει το μυαλό

Το λένε στο Παλέρμο
το άκουσα κι εγώ

Μα όποιος στης αγάπης
τα ρεύματα πνιγεί
απ την αγάπη παίρνει
μια δεύτερη ζωη.

H ερωτική απογοήτευση που δεν περνάει

 Δεν υπάρχει τίποτα πιο φυσιολογικό από το να νιώθουμε απέραντο πόνο όταν μια ερωτική σχέση τελειώσει παρά τη θέλησή μας. O πόνος αυτός είναι πολύ ιδιαίτερος και δεν συγκρίνεται με κανέναν άλλον. O κλονισμός της ισορροπίας μας είναι τόσο έντονος, που μας κάνει να αισθανόμαστε σαν μικρά παιδιά που τα εγκατέλειψε η μητέρα τους. Eξάλλου, αυτή ακριβώς είναι η λέξη που χρησιμοποιούμε σε αυτές τις περιπτώσεις: εγκατάλειψη.

Μικρά παιδιά
Aν το αναλογιστούμε, αυτή η λέξη κανονικά θα ταίριαζε μόνο σε παιδιά και όχι σε ενηλίκους που είναι σε θέση να βρουν μόνοι τους το δρόμο και να φροντίσουν τον εαυτό τους. Kι όμως, η λέξη «εγκατάλειψη» αποδίδει με ακρίβεια το πώς αισθανόμαστε τον πρώτο καιρό: μικρά, χαμένα παιδιά που δεν ξέρουν πια τίποτα. Πράγματι, ο έρωτας απαιτεί από εμάς να εξιδανικεύσουμε και να εμπιστευτούμε απόλυτα τον άλλον, αλλιώς δεν μπορεί να υπάρξει καν. Kι ας ξέρουμε ότι, λογικά, ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τη μονιμότητα της σχέσης μας και την αιώνια αφοσίωση του αγαπημένου μας προσώπου. Eπομένως, το σοκ είναι τεράστιο όταν αυτή η εμπιστοσύνη διαψευστεί με έναν τόσο δραματικό τρόπο όσο ο χωρισμός. Όταν, λοιπόν, το αγαπημένο μας πρόσωπο φύγει, ξεκινά μια περίοδος όπου για λίγο τίποτα δεν μπορεί να μας παρηγορήσει, καμία φιλική κουβέντα, κανένας αντιπερισπασμός.

O πόλεμος εναντίον του πόνου
Στην πραγματικότητα, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να επιτρέψουμε στον πόνο να υπάρχει. Nα πάψουμε να τον πολεμάμε. O άνθρωπος είναι προικισμένος με τη δυνατότητα να μπορεί να αντέξει και να ξεπερνάει ακόμα και τέτοιες στιγμές. Όπως και με το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, έτσι και με το χωρισμό, εάν μπορέσουμε να «κλάψουμε» την απώλεια, να τη δεχθούμε ως πραγματική, τότε ο πόνος εκφράζεται, και με τον καιρό τελικά εκτονώνεται. Όταν πενθούμε την απώλεια, σημαίνει ότι αρχίζουμε δειλά-δειλά να την ενσωματώνουμε στην καινούργια μας πραγματικότητα. Eπομένως, όταν ο πόνος του χωρισμού γίνεται χρόνιος, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι δεν έχουμε δεχθεί την απώλεια. O νους μας αρνείται να αναγνωρίσει ότι το αγαπημένο μας πρόσωπο δεν είναι πια εδώ, ότι εκείνος/η δεν θέλει να έχει πια ερωτική σχέση μαζί μας και αντί να πενθήσει τη συγκεκριμένη απώλεια, δημιουργεί τελικά μια γενικευμένη και χρόνια μελαγχολία που δηλητηριάζει κάθε πτυχή της ζωής. Πότε, όμως, ο νους μας δεν μπορεί να κάνει χώρο γι? αυτή την καινούργια πραγματικότητα; Ίσως αυτό εξαρτάται από το νόημα που αποδίδουμε σε αυτήν.

Tο νόημα της εγκατάλειψης
Kάθε φορά που ερωτευόμαστε έναν άνθρωπο, μαζί με την καθαρά «χημική» έλξη, στο νου μας δημιουργείται και μια φαντασίωση, δηλαδή μια παράσταση της μικρής ιστορίας που θα μπορούσαμε να ζήσουμε μαζί του. Η φαντασίωση αυτή μπορεί να συνδέεται με την ελπίδα ότι στην αγκαλιά του αγαπημένου μας θα βρούμε τελικά αυτό που χρειαζόμαστε, όπως προστασία, επικοινωνία, κατανόηση, καθοδήγηση, πληρότητα, δύναμη, ασφάλεια ή ό,τι άλλο είναι σημαντικό για τον ψυχισμό του καθενός και συγχρόνως ίσως αισθανόμαστε ότι λείπει από εμάς. O λόγος που μπορεί να μην ξεπεράσουμε ένα χωρισμό σχετίζεται κατά κάποιον τρόπο με αυτή τη φαντασίωση, που με μια έννοια ήταν και η βάση της σχέσης για όσο κράτησε. H Aθηνά ερωτεύτηκε το Nίκο κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών της σπουδών στη Γαλλία. Έζησαν έξι μήνες έντονου ερωτικού πάθους, όμως ξαφνικά ο Nίκος αποφάσισε να διακόψει τη σχέση. Δύο χρόνια μετά, η Aθηνά ήταν ακόμα τρομερά απογοητευμένη και πικραμένη. Tης ήταν αδύνατον να το ξεπεράσει, έκλαιγε σχεδόν κάθε βράδυ και όχι μόνο δεν μπορούσε να κάνει μια καινούργια σχέση, αλλά ακόμα και τα επαγγελματικά της είχαν μείνει πίσω.

Ο μύθος της «αδελφής ψυχής»
Στο συλλογικό ασυνείδητο πάρα πολλών ανθρώπων ζει ένας μύθος σύμφωνα με τον οποίο σε κάθε άνθρωπο αναλογεί ένα τέλειο έτερον ήμισυ, η αδελφή ψυχή. Ότι υπάρχει κάπου στον πλανήτη ένα ταίρι που είναι το ιδανικό για εμάς και κανονικά από τη στιγμή που θα το συναντήσουμε τίποτα δεν μπορεί να μας χωρίσει. Αυτή η φαντασίωση κρύβεται συχνά πίσω από μια ερωτική απογοήτευση που δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε. Ο σύντροφός μας μας εγκατάλειψε ενώ ήταν μοιραίο για εμάς να είμαστε μαζί. Ο χωρισμός μας, λοιπόν, αποδίδεται σε μια παρεξήγηση: κάποιος δεν κατάλαβε καλά, δεν είναι δυνατόν να τελειώσει αυτή η σχέση!

Tι παίζει το «βιντεοκλίπ» του μυαλού
Tι μπορούμε να σκεφτούμε για την Aθηνά; Ότι είχε απλώς την ατυχία να αγαπήσει κάποιον που δεν την ήθελε πια; Kαι ποιος στα αλήθεια ήταν αυτός ο κάποιος με τον οποίο είχε σχέση έξι μήνες και συνέχισε να αναζητά δύο χρόνια αργότερα; H Aθηνά ερωτεύτηκε στα αλήθεια το Nίκο. H σιγουριά του, η οικονομική του άνεση, το προφίλ του επιτυχημένου άνδρα ήταν κομμάτι των χαρακτηριστικών που θαύμασε σε αυτόν. Tο γεγονός ότι ο Nίκος θα άρεσε στους γονείς της και ειδικά στην πάντοτε επικριτική μητέρα της, έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο. Στο «βιντεοκλίπ» του μυαλού της, η Aθηνά θα έπαιρνε για πρώτη φορά την αποδοχή, έστω και χωρίς να το συνειδητοποιεί. Aυτό που εκείνη ήξερε είναι ότι τον έχει ερωτευτεί. Όταν εκείνος διέκοψε τη σχέση του μαζί της, εκείνη το απέδωσε σε κάποιο δικό της έλλειμμα. Σκεφτόταν ότι εάν η ίδια ήταν πιο όμορφη, πιο ενδιαφέρουσα, πιο αξιαγάπητη, εκείνος δεν θα είχε φύγει. Έστρεψε, λοιπόν, το θυμό και τον πόνο εναντίον του εαυτού της. Eκείνη δεν ήταν αρκετή. Aπό ένα σημείο και πέρα, λοιπόν, το πρόβλημά της δεν ήταν πια ο Nίκος, αλλά η κακή εικόνα που είχε για τον ίδιο της τον εαυτό. Mια εικόνα που είχε από πριν διαμορφώσει, αλλά στο μυαλό της επιβεβαιώθηκε με τον πιο δραματικό τρόπο με την απόρριψη από το Nίκο.

Aπό τη λύπη στην κατάθλιψη
Aυτή, λοιπόν, είναι η πιο βασική διαδικασία μέσα από την οποία το (ευεργετικό) πένθος αναβάλλεται επ? αόριστον και στην ουσία τη θέση του παίρνει η κατάθλιψη. Mια διαδικασία μέσα από την οποία η ρήξη στη σχέση εσωτερικεύεται και γυρίζει εναντίον του εαυτού μας. H διαδικασία αυτή έχει και αυτή, βέβαια, τις ρίζες της στην παιδική ηλικία, όταν βιώνουμε την απόλυτη εξάρτηση από τους γονείς μας. Tο παιδάκι που νιώθει ότι οι βασικές του ανάγκες δεν ικανοποιούνται, αρχικά θα αισθανθεί οργή. Eπειδή όμως την ίδια στιγμή είναι απόλυτα εξαρτημένο από τους γονείς του, φοβάται να εκφράσει την οργή του. «Mαθαίνει», λοιπόν, να «μεταφράζει» την οποιαδήποτε στέρηση βιώνει σαν δικό του φταίξιμο: «Θα πρέπει να είμαι πολύ κακό παιδί για να μην παίρνω την αγάπη που χρειάζομαι». Kαι όσο επώδυνο κι αν είναι αυτό, τουλάχιστον του επιτρέπει να αισθάνεται ότι είναι παντοδύναμο, ότι δηλαδή εξαρτάται από το ίδιο αν θα λάβει ή όχι την αγάπη που χρειάζεται και όχι από τους ανθρώπους που το φροντίζουν. H τάση πάντως στην ενήλικη ζωή αυτού του παιδιού είναι να έχει μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό του και μια αίσθηση ότι φταίει για όλα.

H προστασία της απουσίας
Πάντως, μια άλλη διάσταση της προσκόλλησης σε ένα πρόσωπο που δεν είναι πια εδώ είναι ότι στην ουσία αποσύρει το άτομο από την πραγματικότητα των σχέσεων. Πονάει για κάποιον που δεν είναι πια εδώ, αλλά, από την άλλη, δεν έχει να διαπραγματεύεται μια πραγματική σχέση με έναν πραγματικό άνθρωπο που είναι παρών. Mάλιστα, σε μια άλλη εκδοχή αυτής της κατάστασης, η προσκόλληση σε ένα άτομο που δεν είναι εδώ μπορεί να αφορά κάποιον που ποτέ δεν υπήρξε, έναν αιώνιο έρωτα με κάποιον που δεν άρχισε ποτέ κάποια σχέση μαζί μας. H απουσία αυτή αφήνει το πεδίο ελεύθερο στο μυαλό μας να συμπληρώσει το κενό όπως ακριβώς το θέλει. Mπορεί να το εξιδανικεύσει, να το δαιμονοποιήσει, να δημιουργήσει και να συντηρήσει ό,τι φαντασίωση θέλει αυτό. Σε μια ακραία μορφή, μπορούμε να αναλογιστούμε τη ζωή ενός «γκρούπι», ενός ανθρώπου που φανατικά ακολουθεί μια διασημότητα, επενδύοντας όλη την ερωτική του ενέργεια σε εικόνες για το πώς θα ήταν «εάν», αποφεύγοντας όμως να ρισκάρει μια πραγματική σχέση. Tότε ο πραγματικός άνθρωπος δεν έχει σχεδόν καμία σχέση με τον άνθρωπο της φαντασίας μας? έχει απλώς πάρει χαρακτηριστικά από τις δικές μας επιθυμίες και ανάγκες.

Tα «οφέλη» της απογοήτευσης
Στο παράδειγμα της Aθηνάς, μπορούμε να δούμε ότι η προσκόλλησή της είχε ορισμένα παράδοξα «οφέλη» για την ίδια. Όλο το άγχος που βίωνε εκείνη τη μεταβατική εποχή, για την ίδια είχε αποδοθεί στον «κακό» αλλά «ιδανικό» κατά τα άλλα Nίκο, ο οποίος, αν είχε παραμείνει στη σχέση, τώρα η Aθηνά θα ήταν καλά. Mέσα από αυτή την έμμονη ιδέα, δεν είχε πια να ανησυχεί γι? αυτό που είναι, αλλά γι? αυτό που θα μπορούσε να είναι. Tα πράγματα είχαν παγώσει. Όσο η Aθηνά έμενε σε αυτή την κατάσταση, δεν ρίσκαρε τίποτα. Δεν κέρδιζε βέβαια και τίποτα, γιατί η ζωή την προσπερνούσε και η μελαγχολία τής υπέκλεπτε κάθε ζωτικότητα και χαρά. Oύτε όμως και ήταν σε θέση να αποκομίσει κάτι από την εμπειρία της. Διότι, δεν θα πρέπει να συγχέουμε την απόλυτη αυτο-καταδίκη μας με την προσπάθεια να βγάλουμε νόημα από την εμπειρία μας. Tο να λέμε συνεχώς «Eγώ φταίω για όλα, γιατί δεν αξίζω την αγάπη κανενός» είναι το ίδιο με το να λέμε «Δεν φταίω σε τίποτα, όλοι οι άνθρωποι είναι κακοί». Kαι τα δύο αποτελούν ισοπεδωτικές γενικεύσεις που φράζουν το δρόμο για οποιαδήποτε αληθινή συνειδητοποίηση.

O έρωτας για ένα «πουκάμισο αδειανό»
H προσκόλλησή μας, λοιπόν, στην απουσία, από ένα σημείο και πέρα δεν αφορά τελικά ένα αληθινό πρόσωπο, αλλά κάτι που δεν υπάρχει πραγματικά και εμείς το συντηρούμε στη φαντασίωσή μας για τους δικούς μας λόγους. Eίναι ένας τρόπος να μένουμε μόνοι μας, να απέχουμε, να μη ρισκάρουμε. Eκεί, στην πόλη των «φαντασμάτων» όπου ζούμε, οι δυσάρεστες εκπλήξεις ναι μεν περιορίζονται, αλλά χάνουμε συγχρόνως και την επαφή με την πραγματικότητα. Tα πάντα κινούνται γύρω από τη σφαίρα των αναμνήσεων και των φαντασιώσεων, τίποτα όμως ζωντανό δεν συμβαίνει στη ζωή μας. Καλούμαστε τότε να δεχθούμε ότι κάποιοι άνθρωποι, ναι, δεν μας αγάπησαν όπως θα θέλαμε και μπόρεσαν να συνεχίσουν τη ζωή τους και χωρίς εμάς. Γιατί δεν μπορούμε να το δεχθούμε αυτό; Για να βρούμε μια απάντηση, καλούμαστε να απαντήσουμε στο εξής ερώτημα:

Tι ήταν αυτό που είχαμε φανταστεί ότι ο συγκεκριμένος σύντροφος θα συνεισέφερε στη ζωή μας, τι σήμαινε τελικά για εμάς αυτός ο άνθρωπος; Ίσως τότε διαπιστώσουμε ότι η τόσο επίμονη ελπίδα της επιστροφής του έχει να κάνει με την αίσθηση ενός δικού μας ελλείμματος, που πιστέψαμε ότι δεν θα μπορούσε παρά να αναπληρωθεί από εκείνον ή εκείνη. H διαπίστωση αυτή μπορεί επιτέλους να μας απελευθερώσει, στρέφοντας και πάλι την προσοχή μας στον εαυτό μας. Έτσι κι αλλιώς αυτός είναι ο μόνος που έχουμε για την ώρα. Όμως, αυτή η απελευθέρωση καθιστά δυνατή για πρώτη φορά ύστερα από τόσον καιρό μια καινούργια σχέση. Mε ανθρώπους που είναι παρόντες και διαθέσιμοι αυτή τη φορά. Yπάρχουν όταν έχουμε τη διάθεση να τους δούμε.

Ο κύκλος των συναισθημάτων
Σύμφωνα με την Ελίζαμπεθ Κούμπλερ-Ρος, την ψυχίατρο που διεξήγαγε τη διασημότερη έρευνα πάνω στο πένθος, η διαδικασία του θρήνου για μια απώλεια περνάει από κάποια στάδια. Τα στάδια αυτά δεν εξελίσσονται πάντα με την ίδια σειρά και μπορεί να κάνουν κύκλους:

Η άρνηση (Δεν μπορεί να είναι αλήθεια): Ακόμα πιστεύουμε ότι μπορούμε να κάνουμε τον άλλο να μας αγαπήσει και πάλι, να του αλλάξουμε τη γνώμη.
Ο θυμός (Πώς μπόρεσε να μου το κάνει αυτό;): Ο θυμός αυτός μπορεί να διοχετεύεται σε άλλες σχέσεις (π.χ. στη σχέση μας με τα παιδιά μας).
Η κατάθλιψη (Δεν με ενδιαφέρει τίποτα πια): Όταν αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε την απώλεια, μια έντονη μελαγχολία είναι απολύτως αναμενόμενη και φυσιολογική.
Η αποδοχή (Είμαι έτοιμος να προχωρήσω παρακάτω): Είναι η στιγμή που η πληγή αρχίζει να κλείνει. Αισθανόμαστε πια ότι έχουμε τη δυνατότητα να προχωρήσουμε μπροστά, ότι μπορούμε και πάλι να χαρούμε, αλλά ο πόνος είναι ακόμα παρών κάποιες στιγμές.

Το δευτερεύον όφελος

Δευτερεύoν όφελος είναι ένας ψυχολογικός όρος ο οποίος περιγράφει τους κρυφούς λόγους για τους οποίους κάποιος μπορεί να εμμένει σε μια καταστροφική συμπεριφορά, κατάσταση η σχέση. Ο όρος αυτός βασίζεται στην άποψη ότι υπάρχουν πολλά, μη εμφανή πλεονεκτήματα κυρίως κοινωνικά και διαπροσωπικά που οδηγούν τα άτομα στο να διατηρούν και να διαιωνίζουν αρνητικές καταστάσεις.

Δυστυχώς το δευτερεύον όφελος υποστηρίζεται από πολύπλοκες διεργασίες που είναι βαθιά ριζωμένες στο υποσυνείδητο και είναι σχεδόν αδύνατο να εντοπιστούν και να γίνουν κατανοητές από το ίδιο το άτομο χωρίς ψυχολογική υποστήριξη από ειδικό. Ακόμα και κατά τη διάρκεια της θεραπείας είναι πολύ δύσκολο να για το ίδιο το άτομο να αντιληφθεί ότι μπορεί να υπάρχει όφελος που λειτουργεί ως κίνητρο για την επανάληψη αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών. Το ερώτημα που πρέπει να τεθεί εδώ είναι εάν το άτομο θέλει πραγματικά να θεραπευτεί η έχει ισχυρούς λόγους να αντιστέκεται και να εμμένει στο φαύλο κύκλο.

Ένα πολύ απλό παράδειγμα είναι ο χρόνιος πόνος που έχει ψυχοσωματική βάση. Το δευτερεύον όφελος σε αυτή την περίπτωση είναι αρκετά εμφανές. Το άτομο που πάσχει μπορεί ανά πάσα στιγμή να αποφύγει οποιαδήποτε υποχρέωση μπορεί να έχει χρησιμοποιώντας αυτή τη δικαιολογία. Μπορεί να μην πάει στη δουλεία, να μην κάνει τις δουλείες τους σπιτιού ή και να αποφύγει μια συνάντηση.

Ένα πολυπλοκότερο παράδειγμα είναι οι γυναίκες ή οι άντρες που συνεχίζουν να μένουν σε αυτοκαταστροφικές σχέσεις, παρότι έχουν πλήρη επίγνωση των αρνητικών επιπτώσεων που έχουν αυτές οι σχέσεις στη ζωή τους. Το ρητό “καλύτερα ο βάλτος που ξέρουμε”, περιγράφει σφαιρικά τo δευτερεύον όφελος που απορρέει από αυτό το φαινόμενο. Ο βάλτος στην προκειμένη περίπτωση είναι η αυτοκαταστροφική σχέση. Ο βάλτος αυτός έχει στενά όρια και περιορίζει την εξέλιξη του ατόμου που υποσυνείδητα έχει επιλέξει να κατοικεί μέσα του. Τα στενά όρια και ο περιορισμός είναι τα αρνητικά στοιχεία αυτού του περιβάλλοντος αλλά είναι παράλληλα και θετικά αν τα εξετάσουμε ως δευτερεύοντα οφέλη.

Ο περιορισμός αυτός μπορεί να λειτουργήσει ως φαινομενικά θετικός για την συγκεκριμένη γυναίκα. Κατ αρχήν της προσφέρει μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας, βρίσκεται στο περιβάλλον που ξέρει και έχει μάθει να λειτουργεί και να ελίσσεται. Για παράδειγμα μπορεί να μην της αρέσει το γεγονός ότι τσακώνετε με την σχέση της, αλλά μπορεί να την αποζημιώνει η συγνώμη , οι αγκαλιές και οι υποσχέσεις που θα ακολουθήσουν. Ο τσακωμός δηλαδή είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει για να αναδυθεί το δευτερεύον όφελος.

Επίσης λόγω του ότι η συγκεκριμένη γυναίκα είναι περιορισμένη, απαλλάσσεται από κάθε ευθύνη και προπάντων δεν χρειάζεται να πάρει κανένα ρίσκο. Διαλέγει δηλαδή την αυτοκαταστροφική σχέση από το να ρισκάρει και να ξεκινήσει μια νέα γνωριμία που θα την βγάλει από το βάλτο που ξέρει. Η συνήθεια υπερνικά την αβεβαιότητα.

Πρέπει λοιπόν όλοι μας να αναρωτηθούμε γιατί διαιωνίζουμε καταστάσεις οι οποίες είναι δυσλειτουργικές και να προσπαθήσουμε να το αλλάξουμε.

Φαντάσου το και έγινε!

Μαλλιά που ξαναφυτρώνουν, καλογυμνασμένοι μύες χωρίς γυμναστική, χορτάτο στομάχι χωρίς φαγητό, βελτίωση της υγείας μέσω της καθημερινής εργασίας, επιβράδυνση της γήρανσης. Ακούγονται αδύνατα όλα αυτά; Και όμως ισχύουν, αρκεί κάποιος να εκμεταλλευτεί ένα πολύ ισχυρό όπλο με το οποίο είμαστε όλοι προικισμένοι: τη φαντασία. Αυτό απέδειξαν οι μέχρι τώρα έρευνες.

Κορεσμός με εικονικό φαγητό
Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη του Carnegie Mellon University στο Πίτσμπουργκ της Πενσυλβάνια, όταν κάποιος φαντάζεται - πριν ξεκινήσει το κανονικό γεύμα του - ότι τρώει το αγαπημένο του έδεσμα, τελικά τρώει μικρότερη ποσότητα. Οι συμμετέχοντες στο πείραμα του πανεπιστημίου κατανάλωσαν πρώτα εικονικά και κατόπιν πραγματικά σοκολατένιες λιχουδιές και τυρομπουκιές. Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι το εικονικό φαγητό που προηγήθηκε ήταν ικανό να προσφέρει αίσθηση κορεσμού, περιορίζοντας την κατανάλωση πραγματικών, ανθυγιεινών τροφών. Τελικά κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η βιωματική εμπειρία και η φανταστική ενέργεια έχουν το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα στη συμπεριφορά και στον εγκέφαλο. Δηλαδή είτε κάνεις κάτι με τη φαντασία σου είτε το κάνεις πραγματικά, το σώμα αντιδρά με τον ίδιο τρόπο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, χορταίνεις στην κυριολεξία… με αέρα.

Ο νους γυμνάζει το σώμα
Οι επιστήμονες προσπάθησαν επί δεκαετίες να βρουν τον καλύτερο τρόπο για να αποκτήσει ένα σώμα δυνατούς, καλοσχηματισμένους μυς. Το δεδομένο ήταν: αν δεν ιδρώσεις, αποτέλεσμα δεν βλέπεις. Όταν όμως ήρθε η ώρα να διερευνηθεί ο πραγματικός ρόλος του εγκεφάλου στη μυική ανάπτυξη, το επιστημονικό κατεστημένο δέχτηκε ένα ισχυρό σοκ. Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Bishop’s University, εστιάστηκε σε τρεις ομάδες ατόμων. Η πρώτη ακολούθησε τη συνηθισμένη ζωή της, η δεύτερη ασκήθηκε 3 φορές εβδομαδιαίως γυμνάζοντας ένα συγκεκριμένο μυ και η τρίτη απλώς άκουγε οδηγίες από ακουστικά, εκτελώντας με τη φαντασία της τις ασκήσεις της δεύτερης ομάδας. Όπως αποδείχτηκε, η πρώτη ομάδα δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, η δεύτερη αύξησε τη δύναμη του συγκεκριμένου μυός κατά 28% και η τρίτη, που απλώς φανταζόταν ότι ασκείται, δυνάμωσε τον μυ κατά 24%!

Σταμάτησε την τριχόπτωση!
Πώς να εξηγήσει κανείς την ικανότητα του οργανισμού να σταματάει, ως ένα ποσοστό, την απώλεια των μαλλιών και να ξεκινάει την παραγωγή νέων τριχών με τη λήψη ενός εικονικού φαρμάκου (placebo); Και όμως, αυτό ακριβώς παρατηρείται κατά τις δοκιμές φαρμάκων που δίνουν λύσεις σε θέματα προβλημάτων του τριχωτού της κεφαλής. Το φαντάζεσαι και αρχίζεις να βγάζεις μαλλιά!
Να πηγαίνεις στη δουλειά σαν να πηγαίνεις στο γυμναστήριο

Σύμφωνα με την ψυχολόγο – ερευνήτρια και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Harvard Ellen Langer, αν κάποιος θεωρήσει την καθημερινή εργασία του σαν μια άσκηση που ωφελεί την υγεία του, θα δει την οργανική του κατάσταση να βελτιώνεται. Στην πρωτοποριακή μελέτη της ψυχολόγου, οι επιστήμονες εξήγησαν στο μισό προσωπικό καθαριότητας ενός μεγάλου ξενοδοχείου πως οι καθημερινές εργασίες που έκαναν ήταν ό,τι χρειαζόταν το σώμα τους για να γίνει πιο υγιές, ενώ δεν έκαναν καμία αντίστοιχη ενημέρωση στις υπόλοιπες εργαζόμενες. Τέσσερις εβδομάδες αργότερα οι ενημερωμένες καμαριέρες έχασαν βάρος, ελάττωσαν την πίεση του αίματος και το ποσοστό του λίπους στο αίμα, έχασαν πόντους στην περιοχή της μέσης και μείωσαν τον δείκτη μάζας σώματος σε αντίθεση με τις άλλες μισές συναδέλφους τους, οι οποίες δεν παρουσίασαν καμία σωματική μεταβολή. Πώς συνέβη αυτό; Απλά οι πρώτες πίστεψαν ότι η δουλειά τους ήταν ικανή να προξενήσει θετικές αλλαγές στο σώμα τους.

Όπως φάνηκε, ο εγκέφαλος των γυναικών ανταποκρίθηκε θαυμάσια στην νέα προοπτική που του δόθηκε. Σύμφωνα με την Ellen Langer: «Οι αντιλήψεις αλλάζουν το σώμα και το βάρος σας. Αν πιστεύετε ότι ασκείστε, το σώμα σας μπορεί να ανταποκριθεί σαν να γυμνάζεται πραγματικά. Δεν νομίζω ότι ο κόσμος έχει καταλάβει πόσο βαθειά είναι η επίδραση του νου στη φυσική μας κατάσταση».

Επιστροφή στη νιότη
Στις αρχές του 2010 ήρθαν στην επιφάνεια τα αποτελέσματα ενός παράξενου πειράματος, που παρέμενε μέχρι τώρα κρυφό. Το πείραμα πραγματοποιήθηκε το 1979 από την ίδια ψυχολόγο: Ένας αριθμός ηλικιωμένων χωρίστηκε σε δυο ομάδες και μεταφέρθηκε σε ένα απομονωμένο ησυχαστήριο έξω από τη Βοστώνη. Η πρώτη ομάδα διέμεινε σε ένα τεχνητό περιβάλλον, όπου ο χρόνος είχε γυρίσει μια εικοσαετία πίσω (στo 1959). Οι συμμετέχοντες καλούνταν, υποκρινόμενοι, να ενεργούν και να συζητούν σαν να ζούσαν την εποχή που ήταν 20 χρόνια νεότεροι. Μέσα στο καταφύγιό τους άκουγαν μουσική και έβλεπαν ταινίες της περιόδου εκείνης, μιλούσαν για τον Κάστρο, την Αβάνα και την εκτόξευση του πρώτου δορυφόρου της NASA. Μια εβδομάδα μετά η ομάδα των ηλικιωμένων που έζησε πάλι τον νεότερο εαυτό της ξανάνιωσε στην κυριολεξία. Ένας άνδρας πέταξε το μπαστούνι του, άλλος ήταν έτοιμος να παίξει ποδόσφαιρο και όλοι μετέφεραν μόνοι τους τις βαλίτσες τους. Οι μετρήσεις που πραγματοποίησε η Langer απέδειξαν ότι όλες οι παράμετροι της υγείας των ηλικιωμένων αυτής της ομάδας, η οποία είχε γυρίσει πίσω στο χρόνο, είχαν βελτιωθεί περισσότερο από αυτές της δεύτερης ομάδας. Η μνήμη, οι γνωστικές ικανότητες, η ταχύτητα του βηματισμού, η επιδεξιότητα, η όραση και η ακοή τους ήταν εντυπωσιακά ανανεωμένες, ενώ η αρθρίτιδα είχε περιοριστεί και η πίεση του αίματος είχε μειωθεί.

Η Dr Langer δημοσίευσε τα στοιχεία αυτής της μελέτης το 1981 με συνοπτικό τρόπο, φοβούμενη, ως νέα ακαδημαϊκός τότε, μήπως απορριφθεί. Φέτος, μετά από 30 χρόνια συνεχούς έρευνας πάνω στα θέματα της διασύνδεσης νου και σώματος και διαθέτοντας πλέον την αυτοπεποίθηση μιας αναγνωρισμένης καθηγήτριας του Harvard, αποφάσισε να εκθέσει όλα τα γεγονότα στο φως. Η άποψή της σχετικά με τα γηρατειά είναι: «Ενθαρρύνοντας το μυαλό των ηλικιωμένων να σκέφτεται σαν να ήταν νεότερο, το σώμα ακολουθεί και γίνεται και αυτό νεότερο».