ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (18.151-18.225)

Ὣς φάτο, καὶ σπείσας ἔπιεν μελιηδέα οἶνον,

ἂψ δ᾽ ἐν χερσὶν ἔθηκε δέπας κοσμήτορι λαῶν.
αὐτὰρ ὁ βῆ κατὰ δῶμα φίλον τετιημένος ἦτορ,
νευστάζων κεφαλῇ· δὴ γὰρ κακὸν ὄσσετο θυμῷ.
155 ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς φύγε κῆρα· πέδησε δὲ καὶ τὸν Ἀθήνη
Τηλεμάχου ὑπὸ χερσὶ καὶ ἔγχεϊ ἶφι δαμῆναι.
ἂψ δ᾽ αὖτις κατ᾽ ἄρ᾽ ἕζετ᾽ ἐπὶ θρόνου ἔνθεν ἀνέστη.
Τῇ δ᾽ ἄρ᾽ ἐπὶ φρεσὶ θῆκε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη,
κούρῃ Ἰκαρίοιο, περίφρονι Πηνελοπείῃ,
160 μνηστήρεσσι φανῆναι, ὅπως πετάσειε μάλιστα
θυμὸν μνηστήρων ἰδὲ τιμήεσσα γένοιτο
μᾶλλον πρὸς πόσιός τε καὶ υἱέος ἢ πάρος ἦεν.
ἀχρεῖον δ᾽ ἐγέλασσεν ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζεν·
«Εὐρυνόμη, θυμός μοι ἐέλδεται, οὔ τι πάρος γε,
165 μνηστήρεσσι φανῆναι, ἀπεχθομένοισί περ ἔμπης·
παιδὶ δέ κεν εἴποιμι ἔπος, τό κε κέρδιον εἴη,
μὴ πάντα μνηστῆρσιν ὑπερφιάλοισιν ὁμιλεῖν,
οἵ τ᾽ εὖ μὲν βάζουσι, κακῶς δ᾽ ὄπιθεν φρονέουσι.»
Τὴν δ᾽ αὖτ᾽ Εὐρυνόμη ταμίη πρὸς μῦθον ἔειπε·
170 «ναὶ δὴ ταῦτά γε πάντα, τέκος, κατὰ μοῖραν ἔειπες.
ἀλλ᾽ ἴθι καὶ σῷ παιδὶ ἔπος φάο μηδ᾽ ἐπίκευθε,
χρῶτ᾽ ἀπονιψαμένη καὶ ἐπιχρίσασα παρειάς·
μηδ᾽ οὕτω δακρύοισι πεφυρμένη ἀμφὶ πρόσωπα
ἔρχευ, ἐπεὶ κάκιον πενθήμεναι ἄκριτον αἰεί.
175 ἤδη μὲν γάρ τοι παῖς τηλίκος, ὃν σὺ μάλιστα
ἠρῶ ἀθανάτοισι γενειήσαντα ἰδέσθαι.»
Τὴν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια·
«Εὐρυνόμη, μὴ ταῦτα παραύδα, κηδομένη περ,
χρῶτ᾽ ἀπονίπτεσθαι καὶ ἐπιχρίεσθαι ἀλοιφῇ·
180 ἀγλαΐην γὰρ ἐμοί γε θεοί, τοὶ Ὄλυμπον ἔχουσιν,
ὤλεσαν, ἐξ οὗ κεῖνος ἔβη κοίλῃς ἐνὶ νηυσίν.
ἀλλά μοι Αὐτονόην τε καὶ Ἱπποδάμειαν ἄνωχθι
ἐλθέμεν, ὄφρα κέ μοι παρστήετον ἐν μεγάροισιν·
οἴη δ᾽ οὐκ εἴσειμι μετ᾽ ἀνέρας· αἰδέομαι γάρ.»
185 Ὣς ἄρ᾽ ἔφη, γρηῢς δὲ διὲκ μεγάροιο βεβήκει
ἀγγελέουσα γυναιξὶ καὶ ὀτρυνέουσα νέεσθαι.
Ἔνθ᾽ αὖτ᾽ ἄλλ᾽ ἐνόησε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη·
κούρῃ Ἰκαρίοιο κατὰ γλυκὺν ὕπνον ἔχευεν,
εὗδε δ᾽ ἀνακλινθεῖσα, λύθεν δέ οἱ ἅψεα πάντα
190 αὐτοῦ ἐνὶ κλιντῆρι· τέως δ᾽ ἄρα δῖα θεάων
ἄμβροτα δῶρα δίδου, ἵνα μιν θησαίατ᾽ Ἀχαιοί.
κάλλεϊ μέν οἱ πρῶτα προσώπατα καλὰ κάθηρεν
ἀμβροσίῳ, οἵῳ περ ἐϋστέφανος Κυθέρεια
χρίεται, εὖτ᾽ ἂν ἴῃ Χαρίτων χορὸν ἱμερόεντα·
195 καί μιν μακροτέρην καὶ πάσσονα θῆκεν ἰδέσθαι,
λευκοτέρην δ᾽ ἄρα μιν θῆκε πριστοῦ ἐλέφαντος.
ἡ μὲν ἄρ᾽ ὣς ἕρξασ᾽ ἀπεβήσετο δῖα θεάων,
ἦλθον δ᾽ ἀμφίπολοι λευκώλενοι ἐκ μεγάροιο
φθόγγῳ ἐπερχόμεναι· τὴν δὲ γλυκὺς ὕπνος ἀνῆκε,
200 καί ῥ᾽ ἀπομόρξατο χερσὶ παρειὰς φώνησέν τε·
«ἦ με μάλ᾽ αἰνοπαθῆ μαλακὸν περὶ κῶμ᾽ ἐκάλυψεν.
αἴθε μοι ὣς μαλακὸν θάνατον πόροι Ἄρτεμις ἁγνὴ
αὐτίκα νῦν, ἵνα μηκέτ᾽ ὀδυρομένη κατὰ θυμὸν
αἰῶνα φθινύθω, πόσιος ποθέουσα φίλοιο
205 παντοίην ἀρετήν, ἐπεὶ ἔξοχος ἦεν Ἀχαιῶν.»
Ὣς φαμένη κατέβαιν᾽ ὑπερώϊα σιγαλόεντα,
οὐκ οἴη, ἅμα τῇ γε καὶ ἀμφίπολοι δύ᾽ ἕποντο.
ἡ δ᾽ ὅτε δὴ μνηστῆρας ἀφίκετο δῖα γυναικῶν,
στῆ ῥα παρὰ σταθμὸν τέγεος πύκα ποιητοῖο
210 ἄντα παρειάων σχομένη λιπαρὰ κρήδεμνα·
ἀμφίπολος δ᾽ ἄρα οἱ κεδνὴ ἑκάτερθε παρέστη.
τῶν δ᾽ αὐτοῦ λύτο γούνατ᾽, ἔρῳ δ᾽ ἄρα θυμὸν ἔθελχθεν,
πάντες δ᾽ ἠρήσαντο παραὶ λεχέεσσι κλιθῆναι.
ἡ δ᾽ αὖ Τηλέμαχον προσεφώνεεν, ὃν φίλον υἱόν·
215 «Τηλέμαχ᾽, οὐκέτι τοι φρένες ἔμπεδοι οὐδὲ νόημα·
παῖς ἔτ᾽ ἐὼν καὶ μᾶλλον ἐνὶ φρεσὶ κέρδε᾽ ἐνώμας·
νῦν δ᾽ ὅτε δὴ μέγας ἐσσὶ καὶ ἥβης μέτρον ἱκάνεις,
καί κέν τις φαίη γόνον ἔμμεναι ὀλβίου ἀνδρός,
ἐς μέγεθος καὶ κάλλος ὁρώμενος, ἀλλότριος φώς.
220 οὐκέτι τοι φρένες εἰσὶν ἐναίσιμοι οὐδὲ νόημα,
οἷον δὴ τόδε ἔργον ἐνὶ μεγάροισιν ἐτύχθη,
ὃς τὸν ξεῖνον ἔασας ἀεικισθήμεναι οὕτως.
πῶς νῦν, εἴ τι ξεῖνος ἐν ἡμετέροισι δόμοισιν
ἥμενος ὧδε πάθοι ῥυστακτύος ἐξ ἀλεγεινῆς;
225 σοί κ᾽ αἶσχος λώβη τε μετ᾽ ἀνθρώποισι πέλοιτο.»

***

Τελειώνοντας, στάλαξε πρώτα στους θεούς σπονδή, ήπιε μετά κρασί κι ο ίδιος,
γλυκό σαν μέλι, κι ύστερα γύρισε την άδεια κούπα και την έβαλε
στα χέρια του ευγενικού Αμφινόμου. Εκείνος πήρε να βαδίζει
μελαγχολικός στην αίθουσα, με το κεφάλι του σκυμμένο —
έβλεπε κιόλας μέσα του το τι κακό τον περιμένει.
Παρ᾽ όλα ταύτα από τη μοίρα του δεν γλίτωσε, τον έμπλεξε κι αυτόν
η Αθηνά, στα δίχτυα της· τον δάμασε ο Τηλέμαχος με το κοντάρι
και τα δυνατά του χέρια — προσώρας πήγε πάλι και θρονιάστηκε εκεί
απ᾽ όπου λίγο πριν ανασηκώθηκε.
Στο μεταξύ η θεά, τα μάτια λάμποντας, η Αθηνά,
έβαλε μιαν ιδέα στον νου της Πηνελόπης, φρόνιμης θυγατέρας
160 του Ικαρίου· να κάνει την εμφάνισή της στους μνηστήρες,
τον πόθο τους ν᾽ ανάψει, συνάμα ν᾽ αναδείξει
την τιμή της, πιο φανερά παρ᾽ ό,τι πριν, στο ταίρι και στον γιο της.
Μ᾽ ένα χαμόγελο λοιπόν λειψό, στην οικονόμο μίλησε:
«Με πήρε ο πόθος, Ευρυνόμη, πρώτη φορά στα τόσα χρόνια,
να κάνω την εμφάνισή μου στους μνηστήρες, κι ας τους σιχαίνεται
η ψυχή μου. Έχω και κάτι στον γιο μου να συστήσω, κέρδος του
αν μ᾽ ακούσει· όλη την ώρα να μη σέρνεται με τους μνηστήρες.
Μπορεί μπροστά του οι αλαζόνες κάποτε να μιλούν καλά,
πίσω του όμως μελετούν μονάχα το κακό.»
Ανταποκρίθηκε η οικονόμος Ευρυνόμη λέγοντας:
170 «Κόρη μου, τα λόγια σου ακούγονται όλα σωστά, με μέτρο·
εμπρός λοιπόν ελεύθερα στον γιο σου μίλησε και μην κρατείς
κρυφή τη σκέψη σου. Πρωτύτερα όμως ρίξε στο σώμα σου λίγο νερό,
καλλώπισε τα μάγουλά σου, μη βγαίνεις συνεχώς δακρύβρεχτη
και μαραμένη — άσχημο και το πένθος που σταμάτημα δεν έχει.
Το βλέπεις πως μεγάλωσε κι ο γιος σου, χνούδισε πια το γένι του,
όπως το ευχόσουνα κι εσύ στους αθανάτους.»
Φρόνιμη πάλι η Πηνελόπη τής απάντησε:
«Όχι, Ευρυνόμη, άσε τα λόγια τα γλυκά, κι ας με φροντίζεις τόσο·
μου λες να λούσω το κορμί μου, να καλλωπιστώ,
180 μα τη δική μου ομορφιά οι ολύμπιοι θεοί τη χάλασαν,
αφότου εκείνος σε καράβι κοίλο ανέβηκε και πάει.
Μιαν άλλη χάρη όμως σου ζητώ· την Αυτονόη, την Ιπποδάμεια
φώναξε, πλάι μου να σταθούν, κάτω στην αίθουσα.
Μόνη δεν γίνεται να βγω μπροστά σε τόσους άνδρες·
νιώθω ντροπή.»
Έτσι της μίλησε, κι αμέσως η γερόντισσα κατέβηκε
απ᾽ την κάμαρη, επήγε να φωνάξει τις γυναίκες, για να τους πει να ᾽ρθουν.
Στο μεταξύ άλλα στοχάστηκε η θεά, τα μάτια λάμποντας, η Αθηνά·
ύπνο γλυκό χύνει στα μάτια της θυγατέρας του Ικαρίου,
κι έγειρε εκείνη, αποκοιμήθηκε, εκεί στο ανάκλιντρο
190 όλα τα μέλη της χαλάρωσαν.
Τότε η αθάνατη θεά πήρε να τη στολίζει με θεσπέσια δώρα,
για να τη δουν οι Αχαιοί και να απομείνουν έκθαμβοι.
Πρώτα εξωράισε το ωραίο πρόσωπο, με θείο μύρο
το καθάρισε, ίδιο μ᾽ αυτό που η καλλιστέφανη Κυθέρεια
μυρώνεται, κάθε φορά που με τις Χάριτες θέλει να πάρει μέρος
στον ερωτιάρικο χορό·
τέλος, την έκανε να φαίνεται ψηλότερη και πιο στητή,
λευκότερη από γυαλισμένο φίλντισι.
Το έργο της τελειώνοντας, πήρε ξανά η αθάνατη θεά
τον δρόμο της· οπότε πρόφτασαν οι δυο λευκώλενες γυναίκες,
κι απ᾽ τις φωνές τους φεύγει ο ύπνος ο γλυκός,
η Πηνελόπη ξύπνησε, έτριβε με τα χέρια της μάτια και μάγουλα,
200 κι έπειτα μίλησε:
«Τι λήθαργος κι αυτός και πόσο μαλακός, με κάλυψε τη δύστυχη!
Μακάρι τέτοιο θάνατο, τόσο απαλό, εδώ και τώρα, να μου χάριζε
αγνή θεά η Άρτεμη.
Να πάψω πια να μαραζώνω μια ζωή, θρηνώντας τον αγαπημένο μου,
τις τόσες αρετές που τον ξεχώριζαν από τους άλλους Αχαιούς.»
Μίλησε, κι ύστερα πήρε να κατεβαίνει από το φωτεινό υπερώο —
δεν ήταν μόνη, τη συνόδευαν οι δυο θεραπαινίδες.
Όταν πλησίασε προς τους μνηστήρες η θεία γυναίκα,
210 πήγε κι ακούμπησε στη μεσιανή κολόνα της στερεής στέγης,
με το λαμπρό μαγνάδι της μπροστά στις παρειές της —
δεξιά κι αριστερά πάντα οι πιστές θεραπαινίδες.
Μόλις την είδαν οι μνηστήρες, τους κόπηκαν τα γόνατα,
τους συνεπήρε ο έρωτας, καθένας τους ευχήθηκε
μαζί της να πέσει στο κρεβάτι.
Όμως εκείνη στράφηκε στον γιο της, μίλησε στον Τηλέμαχο:
«Τηλέμαχε, λέω πως σάλεψαν τα φρένα σου, πήρε αέρα ο νους σου.
Ήσουνα κάποτε παιδί, μα το μυαλό σου έπαιρνε
πολλές στροφές. Τώρα που πια μεγάλωσες κι έγινες
τέτοιο παλληκάρι — ακόμη κι ένας ξένος, την ομορφιά σου
βλέποντας και το παράστημά σου, θα ομολογούσε πως είσαι γόνος
αρχοντικού γονιού. Μα τώρα γνώμη και γνώση σου
220 δεν περπατούν στον ίσο δρόμο.
Κοίτα τι έγινε μέσα σε τούτο το παλάτι· άφησες
έναν ξένο να του φερθούνε πρόστυχα.
Και τι νομίζεις θα συνέβαινε, αν, φιλοξενούμενος στο σπίτι μας,
πάθαινε κάτι ο ξένος, σε πάλη αισχρή που αυτοί τον έσυραν;
Αίσχος κι ατίμωση για σένα, του κόσμου η καταφρόνεση.»

Διαφωτισμός: Μύθοι και αλήθειες για τα Φώτα

Το ρεύμα του Διαφωτισμού υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα στη Δύση και είχε ανυπολόγιστες συνέπειες για την πορεία της ανθρωπότητας συνολικά. Παρόλα αυτά, δεν παύει να είναι συνδεδεμένο με ορισμένες παρανοήσεις που συχνά παρεμποδίζουν την ορθή κατανόησή του.

Η αρχική πρόσληψη

Είναι παραπλανητική η εντύπωση πολλών ότι οι Διαφωτιστές πολέμησαν γενικά τη «θρησκεία». Πιο σωστό θα ήταν να πούμε ότι αυτό έπραξε μια συγκεκριμένη μερίδα τους, γνωστή ευρύτερα ως «ριζοσπαστικός Διαφωτισμός». Σε γενικές γραμμές, η προσέγγιση των περισσοτέρων Διαφωτιστών του 18ου αιώνα στο ζήτημα της θρησκείας συνδέεται με την αναζήτηση της «φυσικής θρησκείας», κατά τον 17ο αιώνα, με τη θεμελιακή διάκριση ανάμεσα σε φύση και αποκάλυψη να αποτελεί τον βασικό κοινό τους πυρήνα. Σε αυτό το πλαίσιο, η φυσική θρησκεία θεωρήθηκε ως η πρωταρχική και οικουμενική μορφή θρησκευτικότητας των ανθρώπινων όντων, προγενέστερη και σημαντικότερη από τις επιμέρους «αποκεκαλυμμένες» θρησκείες, οι οποίες συνήθως αξιολογούνταν από τους Διαφωτιστές υπό το κριτήριο της συμβατότητας ή της ασυμβατότητας με εκείνη.

Παράλληλα (και ίσως σε άμεση σχέση με αυτό), οι Διαφωτιστές διατύπωσαν τους συλλογισμούς τους περί θρησκευτικής ανεκτικότητας, ένα ζήτημα μεγάλης σημασίας μετά την έκρηξη βίας που είχε προκληθεί ύστερα από την προτεσταντική Μεταρρύθμιση και την άρση του Διατάγματος της Νάντης. Είναι βέβαια γεγονός πως οι Διαφωτιστές επιτέθηκαν στον δογματισμό, τη μισαλλοδοξία και την έλλειψη ανεκτικότητας του συγκαιρινού τους κλήρου, ωστόσο το ενδιαφέρον τους δεν ήταν αποκλειστικά για πολεμικούς σκοπούς. Αντίθετα, συνεισέφεραν καίρια στην κατανόηση των θρησκευτικών δογμάτων καθώς και στην αναζήτηση τρόπων που να επιτρέπουν τη διατήρησή τους δίχως την απειλή των ατομικών ελευθεριών και της κοινωνικής ειρήνης.

Ο τρίτος πυλώνας της πραγμάτευσης της θρησκείας από τους Διαφωτιστές, μαζί με τη φυσική θρησκεία και την ανεκτικότητα, ήταν το κάλεσμα για καλυτέρευση της επίγειας ζωής μας. Κύρια ιδιότητα του Διαφωτισμού ήταν η επιδίωξή του να επικεντρωθεί όχι στον άλλο κόσμο αλλά σε αυτόν εδώ, αφοσιωμένος στην έμπρακτη βελτίωση της ανθρώπινης κατάστασης, ανεξάρτητα από το όποιο επέκεινα:

Αυτή, θεωρώ, ήταν η ουσία της συνεισφοράς του Διαφωτισμού στη δυτική σκέψη: η πολιτική οικονομία ως η προοπτική για την ανθρώπινη βελτίωση, σε αυτόν τον κόσμο και όχι στον επόμενο, στο παρόν και όχι στο παρελθόν. Η βελτίωση αυτή γινόταν αντιληπτή μέσα σε μια ιστορική προοπτική, την προοπτική “της προόδου της κοινωνίας”. Ήταν μια προοπτική που είχε επίγνωση των ορίων της: καμία εκδοχή της πολιτικής οικονομίας του Διαφωτισμού δεν υποσχόταν ατελείωτη ανάπτυξη, ούτε εγγυόταν την ισότητα στην πρόσβαση στον πλούτο και το κύρος. Το ουτοπικό τεχνολογικό όραμα του Μαρξ (Karl Marx) με όλους τους ανθρώπους να απολαμβάνουν ακριβώς τις ίδιες ανέσεις, ουδεμία σχέση είχε με τις θεωρίες των ιστορικών ή πολιτικών οικονομολόγων του Διαφωτισμού..

Το κίνημα, σημειώνει, επωφελήθηκε εν τη γενέσει του από ορισμένες νέες μορφές κοινωνικότητας: τέτοια παραδείγματα αποτελούν το καφενείο, η μασονική στοά και το κοσμικό σαλόνι. Η σημασία τους όμως συχνά παρατονίζεται. Καθοριστικότερος υπήρξε ο εκδοτικός οργασμός της τυπογραφίας κατά τον 18ο αιώνα, με πλήθος βιβλίων, όλο και συχνότερα μη θρησκευτικής θεματολογίας, να τυπώνονται και να φέρουν στους συγγραφείς τους αναγνώριση. Η αύξηση του εγγράμματου κοινού υπήρξε επίσης καθοριστικής σημασίας παράγοντας για τη διάδοση των νέων ιδεών. Κύριο μέλημα των Διαφωτιστών, ήταν η συγκρότηση μιας καλλιεργημένης κοινής γνώμης με διάθεση κριτικής αξιολόγησης της εκάστοτε κρατικής εξουσίας.

Παρουσιάζοντας τις σύγχρονες έρευνες που θέλουν έναν Διαφωτισμό που να φθάνει ως την Ινδία και την Κίνα, διασταυρωνόμενος με τους εκεί παραδοσιακούς πολιτισμούς. Ο Διαφωτισμός ήταν ένα ευρωπαϊκό φαινόμενο. Το σημαντικότερο ερώτημα των ιστορικών: πώς τελικά σχετίζεται ο Διαφωτισμός με τη Γαλλική Επανάσταση του 1789; Δεν μπορεί να αμφιβάλλει κανείς ότι υπάρχει σύνδεση ανάμεσά τους. Αυτό συμβαίνει τόσο σε επίπεδο προσώπων, αφού διάσημοι φιλόσοφοι όπως ο Κοντορσέ, ο Παγκάνο, η Γουόλστονκραφτ, η Πιμέντελ, συμμετείχαν προσωπικά στην επανάσταση, αλλά και σε επίπεδο ιδεών, μιας και το σημαντικότερο έργο υπέρ του εν λόγω κινήματος, το Τι είναι η Τρίτη τάξη του αβά Σιεγές, ήταν γραμμένο ως διάλογος ανάμεσα στους φιλοσόφους Ρουσώ και Μοντεσκιέ, απηχώντας δικές τους ιδέες. Ωστόσο, και εδώ βρίσκεται το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, αρνούνται την ευρέως διαδεδομένη άποψη σύμφωνα με την οποία η επανάσταση υπήρξε καρπός των ιδεών του Διαφωτισμού.

Ενώ οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού στρέφονταν προς μια ενημερωμένη κοινή γνώμη για να ασκήσουν έμμεση, περιοριστική πίεση στην κυβέρνηση, οι επαναστάτες προσανατολίζονταν στην ανατροπή του παλιού καθεστώτος μέσα από την άμεση δράση. Η επανάσταση, με άλλα λόγια, ήταν η εκδίκηση των πολιτικών διεργασιών επί της απρόσωπης, βαθμιαίας διαδικασίας της αλλαγής που οραματιζόταν η θεωρία του Διαφωτισμού περί “προόδου της κοινωνίας”.

Άλλωστε, ελάχιστοι από τους (συνήθως νεαρούς) ηγέτες της επανάστασης είχαν προλάβει να διακριθούν πολιτικά και πνευματικά πριν το έτος 1789. Ναι, είναι αλήθεια ότι οι πραγματείες των φιλοσόφων συνέβαλαν κάπως στον επαναστατικό ξεσηκωμό των μαζών, είναι όμως εξίσου αλήθεια ότι επίσης καίρια υπήρξε και η συμβολή διαφόρων ημιπορνογραφικών νουβελών και των εξαγριωμένων δημοσιογραφικών άρθρων που εξέθεταν τα παρακμιακά ήθη της γαλλικής αριστοκρατίας. Πάντως, οι σύγχρονοι εκείνων των γεγονότων συχνά ταύτιζαν τον Διαφωτισμό με την επανάσταση, ιδιαίτερα όταν ήθελαν να τα καταδικάσουν, θεωρώντας τη δεύτερη ως αποτέλεσμα συνωμοσίας των εκπροσώπων του πρώτου. Τέτοιες απόψεις συνέχισαν να διαδίδονται και ενισχύθηκαν μετά το 1814.

Στον 19ο αιώνα, ακριβώς εξαιτίας της επανάστασης, το πολιτικό πλαίσιο είχε αλλάξει σημαντικά, με τους κύριους προβληματισμούς να αφορούν πλέον τη δημοκρατία (τα θεμέλια, την έκταση και τις δυνατότητες εκπροσώπησης της λαϊκής κυριαρχίας κ.λπ.). Όσο για τη βασική πεποίθηση των Διαφωτιστών ότι η κακή διακυβέρνηση θα μπορούσε να διαπαιδαγωγηθεί ή τιθασευτεί μέσω μιας επαρκώς ενημερωμένης κοινής γνώμης, είχε πια εξανεμιστεί. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η αμφισβήτηση της κληρονομιάς του Διαφωτισμού, μέχρι και σήμερα, λαμβάνει χώρα ως σύγκρουση ανάμεσα σε δύο μεγάλες ομάδες: από τη μια μεριά βρίσκονται οι (συνήθως ιστορικοί) «νεωτερικοί», οι οποίοι υπερασπίζονται τις αξίες του και τον ταυτίζουν με τη Νεωτερικότητα, ενώ από την άλλη οι (συνήθως φιλοσοφούντες) «μετανεωτερικοί», που επίσης τον ταυτίζουν με τη Νεωτερικότητα, αλλά θεωρούν τις αξίες του παρωχημένες και κατά κάποιον τρόπο υπεύθυνες για μερικά μεγάλα δεινά της ανθρωπότητας.

Από τους σημαντικότερους φιλοσοφικούς επικριτές του Διαφωτισμού, μεταπολεμικά, ήταν οι νεομαρξιστές Μαξ Χορκχάιμερ και Τέοντορ Αντόρνο, που τον κατηγόρησαν για «εργαλειακή ορθολογικότητα» και μετατροπή της φύσης σε αντικείμενο, και ο ιστορικός των ιδεών Αϊζάια Μπερλίν, που του αντιπαρέταξε τον ρομαντισμό με τον βολονταρισμό του. Σε αυτούς θα μπορούσε να προστεθεί και ο Γερμανός ιστορικός Ράινχαρτ Κοζέλεκ, ο οποίος επικεντρώθηκε στην «ανεπαρκή» απάντηση του Διαφωτισμού έναντι της απόλυτης μοναρχίας, αλλά και στην αποδυνάμωση του θεσμού του κράτους, εκ μέρους του.

Στις δεκαετίες 1970 και 1980, η κριτική οξύνθηκε: ο Γάλλος μεταμοντέρνος Μισέλ Φουκώ, που επιχείρησε να ανιχνεύσει μέσα στον Διαφωτισμό κρυμμένες «απολυταρχικές» τάσεις, ο Σκώτος στοχαστής Άλασνταιρ Μακιντάιρ, που εντόπισε σε αυτόν το κεντρικό «σφάλμα» της θεμελίωσης αξιών χωρίς ερείσματα, το οποίο θεωρεί ότι τελικά οδήγησε την ηθική φιλοσοφία της Δύσης στο αδιέξοδό της, ενώ ο φιλόσοφος Ρίτσαρντ Ρόρτι επιχείρησε τη θεμελίωση μιας φιλοσοφίας απορρίπτοντας την (κυρίως καντιανή) βεβαιότητα για την ύπαρξη μιας οικουμενικής και ορθολογικής «φόρμουλας» για την αλήθεια και την ηθική.

Το γενικά γνωστότερο έργο υπεράσπισης του Διαφωτισμού, υπήρξε η περίφημη Φιλοσοφία του Διαφωτισμού, από τον Γερμανοεβραίο φιλόσοφο Ερσντ Κασσίρερ, ο οποίος λίγο αργότερα έφυγε από τη Γερμανία, λόγω της εδραίωσης του Χίτλερ και του ναζισμού, εναντίον των οποίων προσπάθησε βασικά να προειδοποιήσει με το έργο του εκείνο. Η απουσία μιας συστηματικά φιλοσοφικής υπεράσπισης του Διαφωτισμού, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ώθησε τους ιστορικούς να λάβουν οι ίδιοι τη σκυτάλη, βλέποντας ενδεχομένως εκεί ένα καλύτερο ιστορικό παρελθόν της Ευρώπης, οπωσδήποτε προτιμότερο από τα γεγονότα που οι ίδιοι είχαν βιώσει.

Συγκεκριμένα, στις δεκαετίες 1950 και 1960, πολλοί από αυτούς ασπάζονταν κάποια θεωρία εκσυγχρονισμού (στη μαρξιστική ή στη βεμπεριανή εκδοχή), με τον Διαφωτισμό να αντιπροσωπεύει για αυτούς προ παντός τη θρησκευτική εκκοσμίκευση και την οικονομική ανάπτυξη. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Διαφωτισμός ταυτιζόταν με τις νεωτερικές αξίες, πράγμα που ενισχύθηκε περαιτέρω μετά το 1989, λόγω της αμφισβήτησης της μαρξιστικής μεθοδολογίας, μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, καθώς και λόγω της εμφάνισης πολιτικοποιημένων μορφών της θρησκείας και μεταμοντέρνων ιδεών σχετικισμού. Η διαπάλη ανάμεσα σε φιλοσόφους και ιστορικούς συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, αν και αμφότερες οι πλευρές κατά κανόνα ταυτίζουν τον Διαφωτισμό με τις νεωτερικές αξίες.

Συντροφιά με το Τραύμα

Γεγονότα που συμβαίνουν είτε σε παιδική ηλικία είτε σε ενήλικη, μας τραυματίζουν ψυχικά και μας συνοδεύουν στην πορεία της ζωής. Εμείς οι ίδιοι περιφέρουμε τα τραύματά μας, σαν Αγιοβασίληδες με δώρα, ελπίζοντας πως ένα διαφορετικό περιβάλλον ή μία νέα ανθρώπινη σχέση θα μας γιατρεύσει από αυτά.

Στην πραγματικότητα όμως έχουμε συντροφιά το τραύμα και δεν επιθυμούμε την επούλωσή του. Οι άνθρωποι μαθαίνουν να ζουν πλάι-πλάι με αυτό που τους πλήγωσε και αρνούνται να το αποχωριστούν.

Τι είναι τραύμα

Το ψυχικό τραύμα αφορά μία κατάσταση υπερβολικών διεγέρσεων, οι οποίες ξεπερνούν την ικανότητα του ατόμου να τις ελέγξει και να τις επεξεργαστεί ψυχικά.

Η τραυματική εμπειρία φαίνεται ότι διαθέτει μια εσωτερική δυναμική, ικανή να επιδρά ακόμη και μετά από πολλά χρόνια.

Η ψυχαναλυτική έρευνα έχει συνδέσει το ιστορικό σοβαρών ψυχικών τραυματισμών στην παιδική ηλικία, ως ένα σημαντικό παράγοντα στην εμφάνιση πολλών ψυχοπαθολογικών διαταραχών, όπως οι σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας (οριακή, ναρκισσιστική, αντικοινωνική), οι ψυχώσεις, κ.α.

Καταναγκασμός του τραύματος

Με τον όρο καταναγκασμό του τραύματος νοείται η διαδικασία επανάληψης του τραύματος αναζητώντας την αναδημιουργία της τραυματικής κατάστασης.

Το άτομο αγνοεί ότι επαναλαμβάνει την τραυματική κατάσταση, δεν αντιλαμβάνεται ότι αυτήν την κατάσταση την έχει βιώσει στο παρελθόν αλλά και για ποιον λόγο την επαναλαμβάνει.

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι μετά από ένα τραύμα ή γενικότερα μετά από μια τραυματική κατάσταση το άτομο επαναλαμβάνει την τραυματική ψυχική εμπειρία χωρίς να γνωρίζει ότι την επαναλαμβάνει.

Αισθάνεται ότι οι πράξεις του, αφορούν γεγονότα και ζητήματα του εδώ και τώρα.

«Ο ασθενής επαναλαμβάνει όχι στη μνήμη του αλλά στη συμπεριφορά του, χωρίς να γνωρίζει αυτό που επαναλαμβάνει.» (Freud, S 1914)

Το άτομο επιλέγει ασυνείδητα να επαναλάβει παρελθοντικές, επώδυνες σχέσεις, που δεν μπόρεσε να ερμηνεύσει και να βρει τρόπο να δικαιολογήσει.

Θεωρεί ότι μέσα από κάθε νέα τέτοιου είδους σχέση θα μπορέσει να βρει απαντήσεις ή τρόπους αντιμετώπισης. Και καταλήγει να βρίσκεται σε ένα αδιέξοδο όπου αναρωτιέται για ποιο λόγο ελκύει πάντα τους ίδιους ανθρώπους ή τις ίδιες καταστάσεις.

Παραδείγματα

Ένα παιδί που μεγάλωσε σε ένα απορριπτικό και αδιάφορο περιβάλλον είναι πιθανό να επιλέξει και στην ενήλικη ζωή άτομα που δε θα του δίνουν ιδιαίτερη σημασία και θα αδιαφορούν, στην προσπάθειά του να εξηγήσει γιατί δέχθηκε τέτοιου είδους συμπεριφορές από το περιβάλλον του και τι θα μπορούσε το ίδιο να κάνει ώστε να αλλάξει την κατάσταση.

Μια γυναίκα που μεγάλωσε με μια συναισθηματικά αδιάφορη μητέρα («νεκρή μητέρα» κατά Green), είναι πιθανό να συναντά την αδιαφορία και την εγκατάλειψη των συντρόφων της.

Ένας άνδρας που δεχόταν την διαρκή υποτίμηση του ναρκισσιστή πατέρα του, μπορεί να συναντά τον εξευτελισμό και την απαξίωση των «αφεντικών» του. Με παρόμοιο και αντίστοιχο ασυνείδητο τρόπο μπορεί και ένας «ενήλικας-θύτης» να διαιωνίζει την δική του ιστορία κακοποίησης (που βίωσε ως παιδί) μέσα όμως από την αμυντική του ταύτιση με τον «κυρίαρχο», δηλαδή μέσω του αμυντικού μηχανισμού της «ταύτισης με τον επιτιθέμενο» (Klein Melanie).

Με απλά λόγια, θα λέγαμε ότι στην περίπτωση αυτή το θύμα αμύνεται μέσα από την ασυνείδητη ταύτιση με τον θύτη του. Έτσι, ο φόβος του μειώνεται μέσα από την υιοθέτηση του ρόλου του «δυνατού», εκείνου που μπορεί να επιβάλλεται ή να επιβιώνει. Το ψυχικό τραύμα αντί να πενθείται και να γιατρεύεται, επαναλαμβάνεται και διαιωνίζεται.

Εργοδότες που εκμεταλλεύονται και εκφοβίζουν τους υπαλλήλους τους, καθηγητές που κόβουν τα φτερά των φοιτητών τους, ερωτοχτυπημένοι που εξιδανικεύουν τους συντρόφους τους, άνθρωποι δημιουργικοί που αναζητούν την επιβράβευση και την αποδοχή σε σαδιστικούς άρχοντες….

Θύτες και θύματα μοιάζουν να παρασύρονται, αργά ή γρήγορα, σε μια παθολογική σχέση φόβου, ελέγχου και εξάρτησης που έχει έναν και μοναδικό ασυνείδητο στόχο: την από κοινού διαμαρτυρία μέσω της επανάληψης του Τραυματικού. Όταν η σιωπή σπάσει μέσω του συνειδητού και τολμηρού πλέον λόγου και όταν οι ασυνείδητες (μα οδυνηρές) εκδραματίσεις νοηματοδοτηθούν, τότε ενδέχεται και ο καταναγκασμός της επανάληψης μέσω της κακοποίησης να γνωρίσει ένα τέλος.

Σταδιακά, η πορεία του τραύματος χάνει την πυξίδα της μέσα στο χρόνο, την πραγματικότητα και την λογική ζητώντας (ωστόσο) γιατρειά και στέλνοντας κάθε τόσο μηνύματα στο σώμα μας, σε συμβολικά όνειρα μας, στις ερωτικές μας σχέσεις, σε συμπτώματα (π.χ. κρίσεις πανικού), σε αρρώστιες, στις εξαρτήσεις μας.»

Γιατί συμβαίνει;

Η γνωστή άποψη του Φρόιντ, ότι κάτι που συνιστά δυσφορία για ένα μέρος του ψυχικού οργάνου μπορεί παράλληλα να είναι απόλαυση για κάποιο άλλο, είναι η βάση πάνω στην οποία εισάγεται η έννοια του καταναγκασμού της επανάληψης (Freud, 1920).

Οι Μπάραντζερ και συνεργάτες (Baranger, M. et al, 1988) χαρακτηρίζουν τον καταναγκασμό της επανάληψης ως τη συνεχή επανάληψη της τραυματικής κατάστασης, σε μία παράδοξη απόπειρα ελέγχου του άγχους. Έτσι, το υποκείμενο παράγει ένα χαμηλότερης έντασης άγχος, ανεκτό για τον ψυχισμό, κυρίως γιατί πρόκειται για άγχος που παράγεται υπό τον έλεγχο του Εγώ.

Διαγενεακό Τραύμα

Παρατηρείται μία δυναμική στο τραυματικό συμβάν, που μπορεί να διαπεράσει το φράγμα του χρόνου. Τα αποτελέσματα του τραύματος μεταδίδονται από τη μία στην επόμενη γενιά, μέσω ασυνείδητων μηχανισμών (π.χ. ασυνείδητων ταυτίσεων), οδηγώντας έτσι τα άτομα που εμπλέκονται σε ένα φαύλο κύκλο μη επίλυσης του τραύματος.

Η μεταβίβαση του τραύματος από γενεά σε γενεά, μπορεί να πραγματοποιηθεί σε προσωπικό ή και σε συλλογικό επίπεδο.

Η συλλογική μεταβίβαση του τραύματος μελετήθηκε για πρώτη φορά στους απογόνους των επιζώντων του Ολοκαυτώματος και παραδείγματα έχουμε από τον Εμφύλιο Πόλεμο (1945 -1949), λέξεις και φράσεις του οποίου χρησιμοποιούνται σήμερα στην πολιτική ζωή της χώρας.

Σύμφωνα, δε με τους Γάλλους ψυχαναλυτές Abraham και Torrok (1984), το ψυχικό τραύμα μπορεί να μεταδοθεί απευθείας από το ασυνείδητο της μητέρας σε αυτό του παιδιού, χωρίς να προηγείται κανένα είδος λεκτικής επικοινωνίας.

Επίλογος

Στόχος είναι να δοκιμάσουμε να βιώσουμε σήμερα εκ νέου τα τραύματα του χθες, με έναν άλλο τρόπο.

Να ξαναδιαβάσουμε τη ζωή μας μέσα από μια διαφορετική ματιά. Να μην αφήσουμε όλα αυτά να κινούνται σαν θυμωμένα παράπονα που υπογραμμίζουν αυτό που συνεχώς δεν κατανοούμε: την Αγάπη των άλλων, που δεν μας φτάνει.

Τι με φοβίζει στην αρνητική κριτική;

Είναι αρκετές οι φορές, αν όχι κάθε φορά, που πίσω από την τέλεση μίας πράξης μας, υπάρχουν αμέτρητες σκέψεις που μας βασανίζουν. Σκέψεις αρνητικές , στην πλειονότητα τους, όπως η γνώμη των άλλων, αν θα συμφωνήσουν, απορρίψουν την πράξη ή τα λόγια μας, τι θα σκεφτούν κλπ.

Σε μία κοινωνία που αλληλεπιδρούμε ο ένας με τον άλλο, είναι πολύ λογικό να υπάρχει μεγαλύτερη έκθεση. Η κριτική μπορεί να είναι είτε θετική, είτε αρνητική, ωστόσο αυτή που σίγουρα μας επηρεάζει περισσότερο είναι η αρνητική, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι ενδιαφερόμαστε για τη γνώμη των άλλων, να είμαστε αρεστοί στους άλλους.

Η ανάγκη μας να ικανοποιούμε τους άλλους, κάποιες φορές και πριν από την ικανοποίηση του ίδιου μας του εαυτού, καθοδηγεί τις επιλογές μας και την ποιότητα των σχέσεων και της ζωής μας.

Κάθε φορά που μας ασκείται μία αρνητική κριτική, γεννιούνται διάφορες σκέψεις στο μυαλό μας. Η ερμηνεία που θα δώσουμε στην εκάστοτε κριτική, είναι αυτή που θα δημιουργήσει την αντίδρασή μας και θα προκαλέσει τα αντίστοιχα συναισθήματα.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

Ο Φόβος της κριτικής και η ανάγκη ικανοποίησης των αναγκών και των επιθυμιών των άλλων, έχει ως βαθύτερη πεποίθηση, πως οι άλλοι δε θα με αποδεχτούν αν δεν είμαι αυτό που θέλουν. Αυτό το στοιχείο, πολλές φορές μαρτυρά την έλλειψη αυτοεκτίμησης ( «Δεν είμαι αρκετά καλός», «Δε θα με αποδεχτεί κανείς», «Δεν αξίζω»).

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση αναπτύσσεται από τα πρώτα χρόνια της ζωής του ατόμου.

Σε αυτήν παίζουν σημαντικό ρόλο οι σημαντικοί άλλοι (η οικογένεια, οι φίλοι, το σχολείο κλπ). Αν αισθάνομαι πως είμαι αρεστός , αν αισθάνομαι την πλήρη αποδοχή, τότε με αποδέχομαι και νιώθω εμπιστοσύνη και ως προς τις επιλογές μου.

Αν όμως δεν έχω την αποδοχή τους, δε νιώθω πως είμαι αρεστός σε εκείνους, δεν έχω την αγάπη τους, τότε νιώθω πως δεν αξίζω, η αυτοεκτίμηση μου μειώνεται , αλλάζω αυτό που θέλω πραγματικά να είμαι, γίνομαι κάποιος άλλος για να είμαι αρεστός. Προδίδω τις επιθυμίες μου, τα θέλω μου, τις αξίες μου, αρκεί να με θέλουν οι άλλοι, και να μη λένε τίποτα αρνητικό για εμένα.

Η σκέψη για την γνώμη των άλλων, «τι θα πει ο κόσμος», πολλές φορές αναπτύσσεται από τα πρώτα χρόνια ζωής του ατόμου, και είναι απόρροια σκέψεων και πράξεων των παιδικών και εφηβικών μας χρόνων.

Είναι οι φράσεις που λέει η μαμά, ο μπαμπάς, η γιαγιά, η δασκάλα, είναι η φωνή που μας έλεγε « τι θα πει ο κόσμος». Και που την κουβαλάμε και αργότερα, γιατί φοβόμαστε να την αποχωριστούμε και να ζήσουμε χωρίς αυτή. Γιατί μας είναι άγνωστος αυτός ο εαυτός, που δεν υπακούει στη φωνή. Και αυτό μας φοβίζει, ακόμη και αν δεν λειτουργεί καλά σε μας, αυτή η φωνή.

 
Αρνητική κριτική και κοινωνική φοβία: τι έδειξαν σχετικές έρευνες

Ο Φόβος της αρνητικής κριτικής έχει συσχετιστεί και με την ανάπτυξη κοινωνικής φοβίας. Έρευνες δείχνουν πως ο φόβος της αρνητικής κριτικής αλλά και της αξιολόγησης συνδέεται με ανάπτυξη κοινωνικής φοβίας (SAD).

Σε μελέτη των Birk et al (2019) , 56 συμμετέχοντες, 35 με SAD και 21 υγιείς μάρτυρες, συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια για την αξιολόγηση των διαστάσεων του κοινωνικού άγχους, συμπεριλαμβανομένων των FNE και FPE, καθώς και των συμπτωμάτων του άγχους και της κατάθλιψης.

Οι συμμετέχοντες ολοκλήρωσαν επίσης μια εργασία κοινωνικής αξιολόγησης, η οποία περιλάμβανε θέαση ανθρώπων που εκφέρουν κριτική και επαίνους.

Αν και οι αναλύσεις ολόκληρου του εγκεφάλου δεν αποκάλυψαν σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ των αυτό-αναφερόμενων κατασκευών και των νευρικών αποκρίσεων στην κοινωνική αξιολόγηση, οι αναλύσεις περιοχής ενδιαφέροντος για το δείγμα στο σύνολό τους αποκάλυψαν ότι τόσο το FNE όσο και τα συμπτώματα κοινωνικού άγχους συσχετίστηκαν με μεγαλύτερες νευρικές αποκρίσεις τόσο στην κριτική όσο και στον έπαινο.

Περιοχές του εγκεφάλου που επεξεργάζονται τα συναισθήματα, συμπεριλαμβανομένης της αμυγδαλής και της πρόσθιας νησίδας φάνηκε να έχουν σημαντικές διαφορές. Δεν υπήρχαν σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ FPE ή καταθλιπτικών συμπτωμάτων και νευρικών απαντήσεων στην κριτική ή τον έπαινο για το δείγμα στο σύνολό του.

Σε άλλη έρευνα του Baron (1988), όπου 83 προπτυχιακοί φοιτητές έλαβαν είτε θετική κριτική, είτε αρνητική για τις εργασίες τους.

Όσοι έλαβαν αρνητική κριτική ανέφεραν μεγαλύτερο θυμό και ένταση και έδειξαν ότι θα ήταν πιο πιθανό να χειριστούν μελλοντικές διαφωνίες μέσω αντίστασης ή αποφυγής και λιγότερο πιθανό να χειριστούν διαφωνίες μέσω συνεργασίας ή συμβιβασμού.

Σε δεύτερη έρευνα του ίδιου ερευνητή, 106 προπτυχιακοί φοιτητές που έλαβαν αρνητική κριτική για την εργασία τους σε μια αρχική εργασία έθεσαν χαμηλότερους στόχους και ανέφεραν χαμηλότερη αυτό-αποτελεσματικότητα σε επόμενες εργασίες από ό,τι τα άτομα που έλαβαν θετική κριτική ή καμία κριτική .

Στη τρίτη έρευνα του ίδιου ερευνητή, 108 υπάλληλοι μιας μεγάλης εταιρείας επεξεργασίας τροφίμων αξιολόγησαν τη σημασία 14 πιθανών αιτιών σύγκρουσης στον οργανισμό τους. Η κακή χρήση της κριτικής έγινε αντιληπτή ως πιο σημαντική αιτία σύγκρουσης και έλαβε υψηλότερες βαθμολογίες από ό,τι ο ανταγωνισμός ή οι διαφωνίες στην εργασία.

Πώς μπορώ να διαχειριστώ αυτές τις σκέψεις και να προχωρήσω;

1) Αναγνωρίζω την φωνή που με καθοδηγεί και με πιέζει

2) Βρίσκω τις δικές μου πραγματικές επιθυμίες και ανάγκες

3) Επιλέγω τα άτομα που θέλω δίπλα μου. Δε χρειάζεται να αρέσω και να μου αρέσουν όλοι

4) Αφήνω πίσω μου περιστατικά που με πλήγωσαν. Τα σκέφτομαι, τα επεξεργάζομαι, εξελίσσομαι μέσα από την κριτική και προχωράω

5) Αποδέχομαι τον εαυτό μου. Του φέρομαι όμορφα και τον ακούω. Ακούω τις ανάγκες του και τις επιθυμίες

6) Δεν πειράζει να μην αρέσω σε όλους. Επιλέγω τα άτομα που ταιριάζουν με τα πιστεύω μου, με εξελίσσουν, με αποδέχονται για αυτό που είμαι

7) Αγαπάω τον εαυτό μου!

Η κριτική, θετική ή αρνητική, καλοπροαίρετη ή μη, είναι κομμάτι της κοινωνίας μας. Καθημερινά δεχόμαστε κριτική για τις πράξεις, τις επιλογές μας, την προσωπικότητα μας. Το πιο σημαντικό κομμάτι είναι πως εμείς διαχειριζόμαστε την κάθε κριτική και πως την χρησιμοποιούμε για την δική μας εξέλιξη, ως άτομα και προσωπικότητες.

Δύσκολοι καιροί για Επιστήμη

Είναι δύσκολο να είσαι επιστήμονας στις μέρες μας. Βρίσκεις κάθε λογής εμπόδια. Θα συναντήσεις πολιτικούς που διαστρέφουν τις τεκμηριωμένες απόψεις της Επιστήμης σου, για να τις ταιριάξουν στους, συχνά ιδιοτελείς, σκοπούς τους. Θα συναντήσεις τσαρλατάνους που θα διατείνονται ότι κατέχουν, από επιφοίτηση, αυτά που εσύ επί δεκαετίες μοχθείς να γνωρίσεις.

Θα βρεις στον δρόμο σου θεωρίες συνωμοσίας, που, με απίστευτη ευκολία, δημιουργούν βραχυκυκλώματα ψευτοεξηγήσεων σε φαινόμενα που η Επιστήμη συστηματικά και καρτερικά πασχίζει να διαφωτίσει.

Ακόμα και Πρόεδροι Υπερδυνάμεων, με ένα τους τιτίβισμα, θα επιχειρήσουν να μηδενίσουν τις επιστημονικά τεκμηριωμένες μελέτες, σχετικά με την κλιματική αλλαγή ή την δημιουργία της ζωής.

Και, φυσικά, θα συναντήσεις αγριάνθρωπους φονταμενταλιστές ,ανθεκτικούς σε κάθε είδος ορθολογικής εξήγησης, αλλά και συναδέλφους επιστήμονες επιρρεπείς στον χρηματισμό και στις μελέτες με προκαθορισμένα αποτελέσματα.

Η εξ’ ορισμού προσπάθεια της Επιστήμης να είναι κατά το δυνατόν αντικειμενική και διυποκειμενικά ελέγξιμη, την καθιστά άσπονδο εχθρό όσων θέλουν να παραπλανούν, να ασκούν προπαγάνδα και να χειραγωγούν τους συμπολίτες τους. Και οι ανθρώπινες αδυναμίες, ακόμα και των λαμπρότερων επιστημόνων, καθιστούν ευκολότερη αυτήν την ανίερη προσπάθεια. Ασχέτως, όμως, των προσωπικών μας αδυναμιών, η Επιστήμη καθ’ εαυτή αρνείται να συμπράξει με την τάδε ή δείνα Ιδεολογία και είναι ηθικά ουδέτερη. Τα συμπεράσματά της όμως και οι εφαρμογές της μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς όφελος κάποιου σκοπού.

Η Επιστήμη έχει σαφώς διαμορφωμένη άποψη σε θέματα όπως τα εμβόλια, οι ψεκασμοί, οι θεραπείες των νεοπλασιών, αλλά και σε εξωφρενικές, πλην διαδεδομένες, πλάνες, όπως το σχήμα του Πλανήτη μας ή η Αστρολογία.

Η Επιστήμη γνωρίζει καλά τα θέματα των ακτινοβολιών των κινητών τηλεφώνων και των φούρνων μικροκυμάτων. Και η διάδοση των επίσημων επιστημονικών απόψεων θα μπορούσε να απελευθερώσει πολλούς συμπολίτες μας από τα δεσμά ανορθολογικών και μεταφυσικών δοξασιών.

Καθόλου δεν είμαι βέβαιος ότι όλοι οι ταγοί της κοινωνίας μας επιθυμούν αυτή την απελευθέρωση των πολιτών από τον ανορθολογισμό και την βαθύτατα συντηρητική εξάρτηση από ξόρκια, ματζούνια, ξεματιάσματα και θεωρίες συνωμοσίας.

Με αυτή την έννοια, η διδασκαλία, η διάδοση και η υιοθέτηση της Επιστήμης στην καθημερινότητα του πολίτη, στους σημερινούς καιρούς σύγχυσης, αποτελεί μία επαναστατική πράξη. Και είναι καθήκον των επιστημονικών σωματείων να στέκονται στο ύψος των περιστάσεων, χωρίς ωφελιμιστικές υποχωρήσεις σε τσαρλατάνους και Ιδεολογίες.

Όσο η Επιστήμη εμπλέκεται με τις Ιδεολογικές εξαρτήσεις, τόσο χάνει το κύρος της και μετατρέπεται σε υπηρέτρια προαποφασισμένων απόψεων. Και αυτό το τελευταίο είναι έγκλημα καθοσιώσεως για έναν επιστήμονα, του οποίου η έρευνα δεν πρέπει να στηρίζει προειλημμένες αποφάσεις.

Η κατά τη γνώμη μου βασίλισσα των επιστημών, η Φυσική, οφείλει να διδάσκεται συστηματικά, πολλές ώρες και με πλήρη κρατική βοήθεια, από τις μικρές ηλικίες. Διότι η Φυσική μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία πολιτών που θα έχουν ανοσία στον ανορθολογισμό και την «μαγική» σκέψη.

Οι Επιστήμες Υγείας, τέλος, όταν διδάσκονται με συστηματικό τρόπο, μας προστατεύουν από τις μυριάδες πλάνες και τους τσαρλατάνους που τόσο ευδοκιμούν στις ταραγμένες εποχές μας.

Είμαστε σίγουροι ότι όλοι θέλουν κάτι τέτοιο;

Η θέση του θύματος είναι δική μου

Στα διαπροσωπικά παίγνια των ανθρώπων, η θέση του θύματος είναι καταρχήν περιζήτητη. Καθένας σπρώχνει, τραβάει, κάνει κόλπα, βάζει στους άλλους ή στον εαυτό του τρικλοποδιές, κινεί γνωστούς και βάζει μέσον, εξαντλεί πόρους και μυαλό, κατά κανόνα ασυναίσθητα, ασυνείδητα, ώστε να βρεθεί εκείνος στη θέση του θύματος – όποτε προβλέπεται, και συχνά προβλέπεται.

Ο πρώτος λόγος που κάνει τη θέση του θύματος έτσι περιζήτητη είναι ενδοψυχικός. Είμαι στη θέση του θύματος σημαίνει πέρα απ' τ' άλλα δύο πράγματα: Την πρωτοβουλία τού τι συμβαίνει δεν την έχω εγώ, αλλά ο άλλος. Και, αν κάποιος χρωστάει στον άλλον, αυτός δεν είμαι εγώ. Είναι, σαν να λέμε, μια θέση ανεύθυνου παίκτη, που προσδοκά να βγει κερδισμένος και όποτε νικά και όποτε χάνει την παρτίδα: Όποτε γίνεται αυτό που λέει πως θέλει, επειδή έγινε. Κι όποτε δεν γίνεται, επειδή ο άλλος, που 'ναι ο φταίχτης, του οφείλει αποζημίωση και επανόρθωση.

Μ' αυτό το ψυχικό στρατήγημα, μ' αυτό το ασυνείδητο κόλπο, όποιος αισθάνεται ότι κατέχει τη θέση του θύματος επιδιώκει ή και κατακτά δύο ενδοψυχικά έπαθλα: Από τη μια, αισθάνεται απαλλαγμένος από την ευθύνη και την υποχρέωση ν' αντιμετωπίσει, να επεξεργαστεί και να πάρει θέση απέναντι σε διάφορα ηθικά και πρακτικά διλήμματα, με όλον τον κόπο και τις επιπτώσεις που ίσως εξυπονοούν οι επιλογές του. Κι από την άλλη – βαθύτερος λόγος – επειδή έτσι αποφεύγει να έρθει αντιμέτωπος με την αλήθεια της ψυχής του. Αποφεύγει ν' αντικρύσει μηχανισμούς, επιθυμίες, φαντασιώσεις και συγκρούσεις που έχουν σαν θέατρο επιχειρήσεων τη δική του ψυχή.

Θα μου πείτε, και καλά, γιατί ένας συνήθης, κοινός άνθρωπος να κάνει τόσον κόπο προκειμένου ν' αποφύγει να δει καθαρά την αλήθεια της ψυχής του;

Θα σας πω κι εγώ: Επειδή κάθε άνθρωπος, κι ο πιο κοινός και ο πιο συνήθης, έχει ασυνείδητο. Έχει απωθημένα, δηλαδή ψυχικές παραστάσεις και ροπές πανίσχυρες, αλλά ανεπίτρεπτες, απορριπτόμενες από το Εγώ του (από την επίσημη ιδέα του για το ποιος είναι). Έχει φαντασιώσεις και επιθυμίες (αυτοί είναι οι οδηγητές της ασυνείδητης ψυχικής ζωής). Οι οποίες, αν βρεθούν στο προσκήνιο και πάρουν τα ηνία και της συνειδητής ψυχικής ζωής, ενδεχομένως θ' αποσταθεροποιήσουν εικόνες για τον εαυτό του κατασκευασμένες με πολύ καιρό και κόπο, με μεγάλες θυσίες και έξοδα.

Η συμφιλίωση ανάμεσα στα δύο αυτά πεδία της ψυχής (συνειδητό και ασυνείδητο ή, από την άλλη σκοπιά, Εγώ και Αυτό=αμυντικός και ενορμητικός πόλος της ψυχής) είναι καρπός μακράς πορείας στη ζωή – πορείας εξωτερικής και εσωτερικής. Ενώ η σύγκρουση και η διαμάχη ανάμεσά τους είναι η φυσική κατάσταση της ψυχής – με όλες τις επιπτώσεις που έχει μία τέτοια κατάσταση, όπως η προαναφερθείσα αυθόρμητη τάση αποφυγής της εσωτερικής αλήθειας.

Γι' αυτούς τους κύριους ενδοψυχικούς λόγους, είναι αυθόρμητη ροπή του ανθρώπου, σε κάθε σχέση που έχει απαιτήσεις (και οι περισσότερες έχουν) και, οπωσδήποτε, σε κάθε στιγμή που γεννιέται μία σημαντική ένταση στη σχέση, να επιδιώκει ασυναίσθητα να καταλάβει τη θέση του θύματος, του αδικημένου, του ριγμένου...Έχει όμως ή εικάζεται ότι έχει και πρόσθετα πλεονεκτήματα η θέση του θύματος. Έχει μια δύναμη, μια ισχύ που δεν είναι διόλου αμελητέες, ιδίως όταν το παιχνίδι της ανθρώπινης σχέσης εκτραπεί ή εκφυλιστεί σε παιχνίδι εξουσίας – στο γνωστό "τίνος θα περάσει".

Εκεί η κατάσταση είναι προφανής: Αφού για να συνεχίσει η σχέση, το παιχνίδι, απαιτείται να υπάρχουν και τα δύο μέλη, και οι δύο παίκτες, τότε τι είναι πιο ξεκούραστο, ισχυρότερο και, εγωιστικά ιδωμένο, πιο επωφελές; Να τραβάς και να σπρώχνεις και να κοπιάζεις εσύ ή και εσύ – ή να χτυπιέται ο άλλος για να σε κρατήσει, για να σ' ευχαριστήσει, κινητοποιήσει και τα όμοια; Όποιος πει ότι ποτέ δεν έχει δει τέτοια παιχνίδια, ας κοιταχτεί λιγάκι στον καθρέπτη. Κι όποιος πάλι πει ότι, σε τεταμένες καταστάσεις και περίπλοκες ασκήσεις δεν βλέπει ποια είναι η αυθόρμητη (εγωιστική, πλην τόσο ανθρώπινη) τάση της ψυχής μάλλον έχει χάσει επεισόδια.

Για να το πούμε πολύ απλά: Τη μεγαλύτερη ισχύ και απολαβή την έχει, σε τέτοιες τεταμένες και μπερδεμένες καταστάσεις, εκείνος που βρίσκεται στη θέση του τραβάτε με κι ας κλαίω – ή όπως το διατύπωσε μία άλλη ασθενής μου, εκείνος που, για να κάνει αυτό που θέλει και τον συμφέρει, καταφέρνει και βάζει τους άλλους να τον παρακαλάνε: "Έλα, Μαρία", "Μα έλα, βρε Γιάννη", και τα όμοια.

Τα όσα είπαμε μέχρι τώρα δείχνουν και κάτι ακόμη: Η ανθρώπινη σχέση είναι παιχνίδι για δύο (τουλάχιστον). Κι όποτε προκύπτει, σε μία συνηθισμένη ιστορία, θέση θύματος, τότε καλό είναι να τραβήξει κανείς (το θύμα, το έτερο μέλος της σχέσης, οι θεατές...) λιγάκι την κουρτίνα και να δει τι παίζεται στ' αλήθεια στο συγκεκριμένο σενάριο θυματοποίησης.

Κι εκεί συχνότατα θα δούμε, στο παρασκήνιο, ότι σε συνήθεις ανθρώπινες ιστορίες που παράγουν θέση θύματος, κατά κανόνα και τουλάχιστον κατά ένα μέρος, το θύμα είναι πλάσμα διπλής όψεως. Θα δούμε ότι το ίδιο το θύμα τροφοδοτεί το παιχνίδι που παράγει θέση θύματος με πολλούς τρόπους. Υπάρχουν μάλιστα δύο κύριες και πολύ συνηθισμένες εκδοχές παιχνιδιών, όπου το θύμα συμβάλλει καθοριστικά στην τύχη του:

- Στην πρώτη εκδοχή ανευρίσκουμε το συναινούν θύμα. Δηλαδή, έναν άνθρωπο που με τη στάση του και με τις πράξεις του, με όσα έμπρακτα υποστηρίζει και αρνείται, τροφοδοτεί και διαιωνίζει το συγκεκριμένο παιχνίδι – κατά κανόνα συνοδεύοντας τη στάση του με διάφορες εκλογικεύσεις.

- Στη δεύτερη εκδοχή αυτό που συναντάς είναι ο θύτης-θύμα. Έχει δύο παραλλαγές: Στην πρώτη παραλλαγή συναντάμε το σύνδρομο του Σαμψών, σαν να λέμε. Δηλαδή, έναν άνθρωπο ο οποίος, αφού δεν γίνεται το δικό του (καλό ή κακό με κάποια κριτήρια, άσχετο), άρα είναι "το θύμα", προτιμά να καταστρέψει τα πάντα – δηλαδή μετατρέπεται σε "θύτη".

Αυτό το σύνδρομο το συναντάμε με αυξημένη συχνότητα στις άψυχες σχέσεις, όπου δυο άνθρωποι σαπίζουν μαζί επειδή κανείς δεν έχει το κουράγιο να θάψει μια νεκρή σχέση, καθώς και σε βίαιους χωρισμούς, με τη λογική "δεν θα σε χαίρομαι εγώ, δεν θα σε χαίρεται κανείς".

Στο "σύνδρομο του Σαμψών" ο θύτης-θύμα έχει πάντοτε κάποια επίγνωση του τι κάνει – απλώς, του είναι αδύνατο να το αποφύγει ή να στερηθεί την απόλαυση του κακού που προκαλεί.

Στη δεύτερη παραλλαγή, αντίθετα, ένας άνθρωπος καταρχήν ανεπιγνώτως προκαλεί κακό στους άλλους και στον εαυτό του με τον εξής τρόπο: Κάνει ό,τι μπορεί ώστε να βρεθεί στη θέση του θύματος των περιστάσεων, των άλλων ανθρώπων, των μηχανισμών, του συστήματος – κατά κανόνα, αρχίζοντας αυτός ο ίδιος εχθροπραξίες, που η έκβασή τους είναι προδιαγεγραμμένη και τα σπασμένα θα τα πληρώσει κι ο ίδιος.

Παιδιά με βίαιες ή παραβατικές συμπεριφορές, χρήστες ουσιών, στην οδό της σχολικής αποτυχίας...είναι οι πιο τυπικές όσο και τραγικές μορφές αυτής της παραλλαγής του υποδείγματος "θύμα-θύτης" που θα το χαρακτηρίζαμε σύνδρομο του δύσκολου δρόμου: Αρνούνται, πονούν, ενοχοποιούν, παγιδεύουν και πληγώνουν τους άλλους μέσα από τη δική τους θυματοποίηση, χωρίς επίγνωση του πόσο θα κοστίσει σ' αυτά τα ίδια μια τέτοια πορεία. Στους μεγαλύτερους, αλκοολισμός, τοξικομανίες και παραβατικότητες, καθώς και ανοιχτές ή συγκεκαλυμμένες απόπειρες αυτοκτονίας είναι το αντίστοιχο αυτό- και ετεροκαταστροφικό σχήμα "θύτης-θύμα".

Τα λογικά πορίσματα που προκύπτουν από όλα τα παραπάνω, μπορούν να διατυπωθούν ως εξής: Έχε επίγνωση της θέσης σου μέσα στην σχέση. Μη δικάζεις, μην καταδικάζεις. Κατανόησε τον άλλον, το παιχνίδι και τον εαυτό σου μέσα σ' αυτό. Και, το σπουδαιότερο: Αντί να κλαις τη μοίρα σου, κοίτα να δεις τι περνά από το χέρι σου.

Αντί να ψευτοζείς με τις απολαβές του θύματος, δηλαδή, κοίτα τι είναι αυτό που μπορείς να κάνεις για να πάνε τα πράγματα προς ένα σημείο που θα βρίσκεται πιο κοντά στην αληθινή σου ζωή. Η συμμόρφωση με τις προδιαγραφές της θέσης θύματος, όποιες κι αν είναι οι συναισθηματικές ή πρακτικές απολαβές της, έχει πάντοτε ανθρώπινο κόστος. Που μπορεί να πάρει ακόμη και οριακές, υπαρξιακές διαστάσεις – όπως δείχνει η ακόλουθη κουβέντα ενός ώριμου πλέον άνδρα (επιτυχημένου, επιπρόσθετα) στο πλαίσιο της ψυχανάλυσής του:

"Στη ζωή μου πάντοτε προσπαθούσα να προσαρμοστώ στην εικόνα που είχαν οι άλλοι για μένα, ώστε να γίνω αποδεκτός. Έτσι όμως ήμουν χαμένος από χέρι. Αν δεν τα κατάφερνα, θα είχα αποτύχει. Κι αν πάλι τα κατάφερνα, θα είχα χάσει τον εαυτό μου. Ήμουν, σαν να λέμε, κυριολεκτικά σφαγμένος από χέρι".

Είμαι εγώ

Είμαι εγώ.

Σ’ όλο τον κόσμο δεν υπάρχει κανένας άλλος ακριβώς σαν κι εμένα.

Υπάρχουν άνθρωποι, που μου μοιάζουν σε μερικά σημεία, αλλά κανένας δεν είναι ολότελα όμοιος με εμένα. Επομένως ό,τι προέρχεται από εμένα είναι απόλυτα δικό μου γιατί εγώ μόνος μου το διάλεξα.

Μου ανήκει ό,τι έχω: το σώμα μου και όλα όσα κάνει, το μυαλό μου με τις ιδέες του και τις σκέψεις του, τα μάτια μου και οι εικόνες όσων βλέπουν, τα συναισθήματά μου, όποια κι αν είναι αυτά: θυμός, χαρά, αποκάρδιωση, αγάπη, απογοήτευση, ενθουσιασμός, το στόμα μου και τα λόγια που ξεστομίζω: ευγενικά, γλυκά ή σκληρά, σωστά ή λαθεμένα. Η φωνή μου δυνατή ή σιγανή και όλες μου οι πράξεις, άσχετα αν κατευθύνονται προς εμένα ή προς τους άλλους.

Δικές μου είναι όλες μου οι φαντασιώσεις, τα όνειρά μου, οι ελπίδες μου, οι φόβοι μου.

Δικοί μου οι θρίαμβοι και οι επιτυχίες μου και όλες μου οι αποτυχίες και τα λάθη μου.

Γιατί σε μένα ανήκει όλος ο εαυτός μου, μπορώ να γνωριστώ βαθιά, στενά μαζί του. Έτσι μπορώ να τον αγαπάω και να ‘μαι φίλος μαζί του, με όλες τις πλευρές. Μπορώ λοιπόν να βάλω όλον τον εαυτό μου να δουλέψει για το συμφέρον μου. Μερικές πλευρές του εαυτού μου με βάζουν σε απορία, το ξέρω και άλλες μου είναι τελείως άγνωστες. Όσο όμως διατηρώ φιλικές σχέσεις μαζί του και τον αγαπάω, μπορώ με θάρρος και ελπίδα να αναζητώ λύσεις για τα αινίγματα και τρόπους για να ανακαλύψω πιο πολλά πράγματα για μένα.

Όπως κι αν μοιάζω κι αν φαίνομαι, ό,τι λέω και κάνω, ό,τι σκέφτομαι κι αισθάνομαι σε οποιαδήποτε στιγμή, όλα αυτά είμαι εγώ. Κι αυτό είναι κάτι αυθεντικό και δείχνει πού βρισκόμουν εκείνη τη στιγμή.

Όταν αργότερα εξετάσω πώς έμοιαζα και πώς φαινόμουν, τι έκανα και τι είπα, τι σκέφτηκα και πώς αισθάνθηκα, κάποια σημεία μπορεί να είναι ακατάλληλα. Μπορώ να τα πετάξω τα ακατάλληλα και να κρατήσω όσα αποδείχθηκαν κατάλληλα και να εφεύρω κάτι καινούριο για να αντικαταστήσω ό,τι πέταξα.

Βλέπω, ακούω, αισθάνομαι, σκέπτομαι, λέγω και πράττω. Έχω τα εργαλεία που χρειάζομαι για να επιζήσω, να ‘μαι κοντά με τους άλλους, να ‘μαι παραγωγικός, να καταλαβαίνω και να βάζω σε τάξη μες το νου μου το πλήθος των ανθρώπων και των πραγμάτων έξω από εμένα.

Είμαι κύριος του εαυτού μου και, επομένως, μπορώ να τον οργανώσω.

Είμαι εγώ και είμαι πολύ εντάξει.

Μην περιμένετε να γίνουν θαύματα, κάντε τα

Στην εποχή μας κυριαρχεί το άγχος, το στρες, οι κάθε είδους ανασφάλειες μαζί με τους γρήγορους ρυθμούς της καθημερινότητας. Είμαστε αναγκασμένοι να τρέχουμε για να ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις μας και να προλάβουμε τη ζωή…

Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να χαλαρώνουμε σωστά, να σκεφτόμαστε θετικά και να ελέγχουμε τις σκέψεις μας, ώστε να πετυχαίνουμε τους στόχους μας και να ζούμε ευτυχισμένοι και σε αρμονία με τους συνανθρώπους μας και τη φύση.

Όλα λοιπόν ξεκινάνε από τον τρόπο που σκεφτόμαστε…

“Το σύμπαν είναι νους. Όλα είναι νοητικά.”
(Κυμβάλειο, πρώτη Αρχή “της Νοητικότητας”)

Κατανοώντας αυτή την Αρχή, μπορούμε να υψωθούμε από κατώτερες βαθμίδες σε ανώτερες, καλλιεργώντας βαθμιαία μια ουσιαστική Αυτοκυριαρχία.

Η Αγάπη έχει την έδρα της στο Νοητικό Λόγο.

Αυτή του δίνει την Πρώτη Πληροφορία- την πληροφορία της Ενότητας και Αλληλεξάρτησης των Πάντων στο Νοητικό Επίπεδο.

Αν κάτι το θέλουμε πολύ και το σκεφτόμαστε συνέχεια,είναι σίγουρο ότι μπορούμε να το κατακτήσουμε…

Πάνω σ’ αυτό βασίζεται και η δύναμη του νου πάνω στην ύλη. Πρώτα σκεφτόμαστε αυτό που θέλουμε να κάνουμε και μετά εργαζόμαστε γι’ αυτό, όπως το παράδειγμα του αγγειοπλάστη που πρώτα σκέφτεται αυτό που θα πλάσει και μετά πιάνει τον πηλό και του δίνει μορφή.

Για την ύλη έχουμε αρκετά στοιχεία από τους επιστήμονες, οπότε τώρα θα δούμε τι είναι ο νους σύμφωνα με τη φιλοσοφία:

Ο άνθρωπος, έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, χωρίζεται σε “τέσσερις σφαίρες”, τη σφαίρα της ύλης, τη σφαίρα της ψυχής, τη σφαίρα του νου και τη σφαίρα του πνεύματος. Η Σφαίρα του Νου είναι η περιοχή από την οποία πηγάζουν οι ανώτερες ιδέες και τα αρχέτυπα. Είναι το όργανο της αφηρημένης σκέψης.

Για τον Πλάτωνα, στο νου κατοικεί το θεϊκό μέρος του ανθρώπου.

Ο φυσικός κόσμος είναι μια αντανάκλαση του νοητού κόσμου. Ο νους είναι συσχετισμένος με το στοιχείο της Φωτιάς. Όπως η φωτιά κατακαίει τα πάντα και από μια μικρή φλόγα μπορείς να ανάψεις πολλές φωτιές, έτσι και μια ιδέα (ο νους) κατακαίει τον άνθρωπο και μπορεί να μεταδοθεί χωρίς να χάσει την αρχική της δύναμη.

Ο νους αποτελείται από δυο μέρη:

Το ένα είναι το κατώτερο, που έρχεται σε επαφή με την ύλη. Είναι ο Νους των Επιθυμιών, ο νους των ενστίκτων, που ο άνθρωπος αποφασίζει σύμφωνα με το ατομικό του συμφέρον. Είναι ο νους του “ή” που διαχωρίζει τα πράγματα.

Το άλλο μέρος είναι ο Ανώτερος Νους, που έρχεται σε επαφή με το πνεύμα, το μέρος εκείνο που αντιλαμβάνεται τις ανώτερες ιδέες και αξίες, η αλτρουιστική σκέψη, ο άνθρωπος του “και”.
Η πηγή της εσωτερικής δύναμης του ανθρώπου, αυτός που χαρακτηρίζει το φιλόσοφο τον ιδεαλιστή, τον οραματιστή.

Όπως το φυσικό μας σώμα χρειάζεται φροντίδα, καθαριότητα, τάξη, εξάσκηση και τροφή, έτσι και το νοητικό έχει ανάγκη από τα ίδια για να είναι υγιές.

Επίσης χρειάζεται έλεγχος του νου. Ελέγχω το νου σημαίνει τον δυναμώνω και τον χρησιμοποιώ σαν πολύτιμο εργαλείο, αφού τέτοιο είναι, για τον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μην μας παρασέρνουν τα πάθη, να τελειώνουμε τις εργασίες που έχουμε αναλάβει, να εμβαθύνουμε σ’ αυτά που μαθαίνουμε, να μην κριτικάρουμε τους άλλους αλλά τον εαυτό μας, να προχωράμε πάντα μπροστά, να είμαστε δεκτικοί. Όπως το σίδερο με το μαγνήτη, έτσι και ο νους, ανάλογα το τι σκέφτεται, έλκει και τα ανάλογα συναισθήματα και σκέψεις.

Είναι πολύ σημαντικό να παρατηρούμε κάθε στιγμή τις σκέψεις μας και να προσπαθούμε να αντικαταστήσουμε τις αρνητικές με θετικές. Είναι πολύ σημαντικό να αναλάβουμε την ευθύνη και να μπούμε σε δράση, γιατί αξίζει πραγματικά τον κόπο!

Πρέπει να έχουμε συνέχεια στο μυαλό μας
“ό,τι μπορείς να κάνεις αύριο, κάνε το σήμερα,
ό,τι μπορείς να κάνεις σήμερα κάνε το τώρα!”

Πάντοτε η επιτυχία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την ευτυχία.

Ο άνθρωπος αναζητούσε και αναζητάει τρόπους που θα τον κάνουν να πετύχει στη ζωή, έτσι ώστε να είναι ευτυχισμένος. Αν η επιτυχία μας είναι εφήμερη τότε πρέπει να την αναζητήσουμε αλλού. Μόνο ό,τι έχει σχέση με το πνευματικό έχει δύναμη και διάρκεια, η ύλη έχει πάντα μια ημερομηνία λήξης.

Να πετύχουμε στη ζωή σημαίνει να γνωρίσουμε τον Εαυτό μας, τις δυνάμεις και αδυναμίες μας, να αντιληφθούμε τις δυσκολίες της ζωής σαν δοκιμασίες, να βελτιώνουμε καθημερινά όσα κάνουμε, να μετατρέψουμε τις αποτυχίες σε νέες ευκαιρίες και να καταλάβουμε ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο.

Ο καθένας λοιπόν, είναι πιλότος και οδηγός της δικής του μοίρας.

Η ευτυχία κατακτιέται, δεν χαρίζεται. Οι ευκαιρίες περνάνε κάθε μέρα από μπροστά μας και πρέπει να μάθουμε να αρπάζουμε αυτές τις ευκαιρίες πριν να είναι αργά. Χρειάζεται να είμαστε άνθρωποι της δράσης και όχι της θεωρίας.

Η ευτυχία δεν είναι κάτι ξένο και έξω από εμάς, η ευτυχία είναι μέσα μας, μέσα στον πραγματικό μας Εαυτό. Εμείς αρκεί να θέλουμε να την ανακαλύψουμε ξανά. Όταν αγαπάμε χωρίς αντάλλαγμα, όταν χαμογελάμε μπροστά στις δυσκολίες, όταν είμαστε ευτυχισμένοι με τα απλά και όταν ριχνόμαστε στην περιπέτεια της ζωής, τότε έχουμε ανακαλύψει κάτι από αυτήν την Εσωτερική Ευτυχία.

Η θετική σκέψη δεν βοηθά μόνο στο να είμαστε αποτελεσματικοί και χαρούμενοι, αλλά βοηθά και στο να είμαστε υγιείς. Οι επιστήμονες λένε ότι όλες οι αρρώστιες έχουν νοητική ρίζα και ότι όλα ξεκινάνε από πάνω προς τα κάτω.

Η καλύτερη θεραπεία είναι να χτυπήσουμε την αρρώστια στη ρίζα, δηλαδή στις αρνητικές σκέψεις, στα ανεξέλεγκτα πάθη, στις ανασφάλειες, στις ζήλιες.

Για να αναπτύξουμε τη θετική σκέψη πρέπει να μάθουμε να προσπαθούμε στη ζωή και να μην το βάζουμε κάτω, να μαθαίνουμε από κάθε τι, να ενεργοποιούμε τη βούλησή μας και να βρίσκουμε έξυπνες λύσεις στα προβλήματά μας.

Τελικά είμαστε αυτό που σκεφτόμαστε.

Αν δεν μας αρέσει αυτό που είμαστε, αν δεν είμαστε ικανοποιημένοι με τον εαυτό μας, τότε πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε.

Μην περιμένετε να γίνουν θαύματα, κάντε τα!

Το ήθος των γονιών είναι αυτό που χτίζει τον χαρακτήρα των παιδιών

Το παράδειγμα των γονιών έχει την πιο μεγάλη σημασία. Πώς μπορεί το παιδί ν’ αναπτύξει τη συνήθεια της τάξης όταν η μητέρα και ο πατέρας του είναι ανέμελοι ή χωρίς μέθοδο; Πώς μπορεί να γίνει παραγωγικό κι εργατικό όταν κανένας άλλος στην οικογένεια δεν επιδίδεται σε μια συστηματική ρουτίνα εργασίας; Πώς μπορεί να αποκτήσει λεπτούς τρόπους αν χυδαίοι καυγάδες και βρισιές ακούγονται καθημερινά στο σπίτι του;

Μόνο κάτω από μια συνθήκη μπορεί το παιδί ν’ ακολουθήσει στην ανάπτυξη του μια πορεία αντίθετη με το παράδειγμα που του δίνουν: αν το παιδί είναι εχθρικό απέναντι στους γονείς του. Στην περίπτωση αυτή ένα κακό παράδειγμα μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για ένα παιδί, προκειμένου ν’ αναπτύξει αποδεκτά πρότυπα συμπεριφοράς. Δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο ενός τίμιου άντρα, ή μιας έντιμης κι ικανής γυναίκας, που έχουν βγει μέσα από μια διαλυμένη κι αποχαλινωμένη οικογένεια. Κι αυτό το ευνοϊκό αποτέλεσμα είναι πιο πιθανό όταν το παιδί ανακαλύψει κάποιον που να το υποστηρίζει στη στάση του απέναντι στους γονείς του. Αλλά δεν μπορούμε βέβαια να βασιστούμε στα πιθανά ευεργετήματα ενός κακού παραδείγματος. Όσο πιο καλή είναι η ατμόσφαιρα που επικρατεί στο σπίτι, τόσο πιο πιθανό είναι ότι η ανάπτυξη του παιδιού θα είναι ικανοποιητική.

Η ατμόσφαιρα του σπιτιού καθορίζεται ως ένα σημείο από κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες, κι ως ένα άλλο σημείο από τη γενική αντίληψη που έχουν οι γονείς για τη ζωή, ή κι από το χαρακτήρα τους, από το επίπεδο της μόρφωσης και της καλλιέργειας τους, από τα πνευματικά τους ενδιαφέροντα κι από την ποιότητα των συζυγικών τους σχέσεων.

Οι γονείς θα πρέπει να προετοιμάσουν το δρόμο για την ικανοποιητική ανατροφή του παιδιού τους, ακόμα και πριν τη γέννηση του. Αν φιλονικούν μεταξύ τους, το πνεύμα της διαφωνίας θα επηρεάσει ολόκληρο το σπιτικό τους. Η καλοσύνη, ο αμοιβαίος σεβασμός και η ανεκτικότητα, είναι οι αναγκαίες προϋποθέσεις για επιτυχημένη συνεργασία. Από τη μητέρα και τον πατέρα του το παιδί προσλαμβάνει τις πρώτες εντυπώσεις του για το ανθρώπινο γένος γενικά. Κατά συνέπεια, οι γονείς πρέπει να ελέγχουν αυστηρά τη συμπεριφορά τους και να τη βελτιώνουν όσο μπορούν περισσότερο.

Εσείς, οι γονείς, δίνετε στο παιδί την πρώτη αντίληψη για τον μεγάλο κόσμο που απλώνεται πέρα από την οικογένεια, και είναι σημαντικό το ποια εικόνα θα του προσφέρετε για τον εξωτερικό κόσμο: πως μιλάτε για τους άλλους ανθρώπους, αν κουβεντιάζετε με τους γείτονες και τους φίλους σας δείχνοντας ενδιαφέρον και κατανόηση, ή απλώς κουτσομπολεύετε μαζί τους και τους μεταχειρίζεστε ύστερα ανάλογα κουτσομπολεύοντας γι’ αυτούς, με άλλους, αν προσπαθείτε να φανείτε λογικοί ή κρίνετε πολύ αυστηρά, κι αν είσαστε έτοιμοι να πιστέψετε το χειρότερο για τον καθένα. Οι πιο πολλές προκαταλήψεις ριζώνουν στο μυαλό των παιδιών από τους γονείς τους.

Τα παιδιά βλέπουν τον κόσμο μέσα από τα μάτια των γονιών τους. Γι’ αυτό οι απόψεις σας για τον κόσμο έχουν πολύ μεγάλη σημασία. Είναι μεγάλο πλεονέκτημα αν έχετε μερικές ξεκαθαρισμένες, καλά εδραιωμένες αντιλήψεις σχετικά με τη ζωή. Όσο πιο ξεκάθαρες και πιο σωστές είναι οι αντιλήψεις σας για τον κόσμο, τόσο πιο σταθερά θα τηρείται μια ηθική τάξη και τόσο πιο εύκολο θα είναι για τα παιδιά σας να προσαρμοστούν στους κοινωνικούς κανόνες.

Η στάση σας απέναντι στα προβλήματα της ζωής αποκαλύπτεται από τις συζητήσεις σας. Αυτά που ακούνε τα παιδιά στο σπίτι, έχουν μεγάλη σημασία για την ανάπτυξη τους. Πρέπει να είσαστε προσεκτικοί σχετικά με το κάθε τι που λέτε μπροστά στο παιδί σας, και ποτέ μην υποτιμάτε τη δύναμη του να καταλάβει. Καταλαβαίνει πολύ περισσότερα απ’ όσα μπορείτε να φανταστείτε. Μπορεί να είναι ανίκανο να συλλάβει μερικές λέξεις λογικά και συνειδητά, αλλά ακόμα και στην πολύ μικρή ηλικία του είναι ικανό να υπεισέλθει στο νόημα της συζήτησης ανάμεσα στους ενήλικους.

Θα πρέπει να του παρουσιάζετε τον κόσμο κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να διεγείρετε την διανοητική και ψυχική του ωρίμανση. Οι απαισιόδοξες απόψεις, όταν εκφράζονται από σας ή κι από άλλους ανθρώπους γύρω σας, δεν είναι δυνατόν να παρακινήσουν τα παιδιά στην ευτυχία και στην ευχαρίστηση. Οι αδιάκοπες κουβέντες για την κατάπτωση του ανθρώπου και τη διαφθορά του κόσμου δεν μπορούν να παρακινήσουν τα παιδιά έτσι, που να γίνουν χρήσιμα μέλη της κοινωνίας.

Θα πρέπει να δείξετε στο παιδί την ομορφιά της Γης και την αξία της Τέχνης. Το παιδί πρέπει να διδαχτεί να θαυμάζει τη Φύση και τις χαρές της σκέψης και της γνώσης. Θ’ αρχίσει να νιώθει ένα πρώιμο ενδιαφέρον γι’ αυτά τα πράγματα, αν εσείς του μιλάτε σχετικά την ώρα του φαγητού στο τραπέζι, ή βγαίνοντας έναν περίπατο μαζί του.

Η ίδια η ατμόσφαιρα του σπιτιού εκτός από τα ειδικά εκπαιδευτικά μέτρα, χρησιμεύει για να καθοδηγεί τη διανοητική, την πνευματική και τη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Ασκεί μια ζωντανή επίδραση πάνω στο χαρακτήρα του, στη νοοτροπία του και στο ταπεραμέντο του. Πολλή και κοπιαστική εργασία θα εξοικονομηθεί από την κατοπινή του εκπαίδευση, αν η ανατροφή του είναι ήρεμη και δημιουργική από την πρώτη αρχή.

Πρέπει να αντιληφθούμε ότι η τέλεια σπιτική ατμόσφαιρα είναι δύσκολο να βρεθεί στην εποχή μας, μια εποχή ανασφάλειας, αγώνων κι έντονου ανταγωνισμού. Οι γονείς, ωστόσο, πρέπει να φυλαχτούν απ’ τον πειρασμό και να μην ρίξουν το σφάλμα για την έλλειψη αρμονίας στις συνθήκες γενικά της ζωής, στους παππούδες και στα πεθερικά, ή ο ένας στον άλλο. Αυτό, το μόνο που μπορεί να κάνει, είναι να εντείνει περισσότερο την κιόλας έντονη κατάσταση, και να δώσει αφορμή και γι’ άλλες συγκρούσεις. Μπορείτε ν’ αλλάξετε και να βελτιώσετε τις συνθήκες μόνο με το να προσέχετε τη δική σας συμπεριφορά και με το να προσπαθείτε με κάθε τρόπο να βελτιώσετε τη συμβολή σας στην αλλαγή αυτής της κατάστασης.

Οι οικονομικές δυσκολίες, τα ελαττώματα του χαρακτήρα, ή η ασυμφωνία των γονιών, ο στενός χώρος στην κατοικία, οι ανεπιθύμητοι γείτονες ή συγγενείς, ή οι αρρώστιες –δηλαδή, η κάθε ανωμαλία στο οικογενειακό καθεστώς, η κάθε διατάραξη της γαλήνης- απαιτεί ακόμη μεγαλύτερη προσοχή στις μεθόδους που χρησιμοποιούμε για να επηρεάσουμε το παιδί. Η αγανάκτηση και η αποθάρρυνση, ένας καυγάς, ανεξάρτητα από το πόσο δικαιολογημένα ή κατανοητά είναι όλα αυτά, μπορούν να προσθέσουν νέες δυσκολίες στην κιόλας δύσκολη κατάσταση και να βλάψουν την ανάπτυξη του παιδιού, πολύ περισσότερο από τις αρχικές, θλιβερές καταστάσεις.

Μάθε να διαγράφεις

Σου έρχεται να τον σπάσεις. Μετά αλλάζεις γνώμη γιατί τον ακριβοπλήρωσες. Είναι ο υπολογιστής σου και με αυτόν κάνεις εκατοντάδες πράγματα καθημερινά. Τελευταία όμως υπολειτουργεί. Κολλάει συνέχεια, σου κλείνει προγράμματα κι αργεί. Αργεί σε όλα.

Σου δυσκολεύει την καθημερινότητα κι εσύ δυσανασχετείς συνέχεια. «Ως εδώ. Δεν πάει άλλο!» λες κι αποφασίζεις να κάνεις αυτό που ακόμη κι ο πιο άσχετος από τεχνολογία γνωρίζει. Reset!

Θα τον επαναφέρεις στη «ζωή» και στις αρχικές του ρυθμίσεις σώζοντας ότι μπόρεσες ν’ αποθηκεύσεις και χάνοντας όλα όσα δεν κατάφερες. Ξέρεις εξ’ αρχής πως το reset λειτουργεί, αλλά δυσκολεύεσαι να πάρεις την απόφαση.

Εξαντλείς κάθε άλλο τρόπο και μόλις δεις πως κανένας δεν κατάφερε να λύσει το πρόβλημα, πατάς το κουμπί. Τώρα, όλα θα δουλέψουν ρολόι κι εσύ δε θα δυσφορείς καθημερινά. Τουλάχιστον, όχι για τον υπολογιστή σου.

Οτιδήποτε άλλο σε κάνει να αισθάνεσαι άσχημα, άβολα ή σου τρώει όλη την ενέργεια, κάνοντάς σε να πιστέψεις πως έχεις φθάσει σε αδιέξοδο κι υπολειτουργείς, πρέπει κι αυτό να πάρει δρόμο, μαζί με τους ιούς του υπολογιστή σου. Πώς;

Χρειάζεται κι ο άνθρωπος reset! Σαν τους υπολογιστές κι εσύ, πρέπει να μαζέψεις όση δύναμη κι ενέργεια σου απέμεινε και ν’ ανασυνταχθείς. Να καταφέρεις να επιβιώσεις στον κόσμο αυτό πολλά χρόνια ακόμη και με υψηλές επιδόσεις.

Όταν νιώθεις πως έχεις κουραστεί ψυχολογικά, όταν τίποτα δεν είναι όπως ήθελες, όταν οι άνθρωποι δίπλα σου δεν είναι εκείνοι που νόμιζες ή όταν εσύ ο ίδιος έπαψες να είσαι ο εαυτός σου πια, τότε είναι που πρέπει να πατήσεις το κουμπί και να βρεθείς μακριά από όλους κι απ’ όλα.

Ν’ αρχίσεις να διαγράφεις σφάλματα δικά σου ή των άλλων απ’ τον «σκληρό δίσκο» και σιγά-σιγά ν’ ανασυγκροτηθείς για να συνεχίσεις.

Θέλεις την αλλαγή, αλλά η αλλαγή δε θα έρθει ποτέ αν δεν αλλάξεις κάτι ο ίδιος. Αν δεν πάψεις να φοβάσαι τις αλλαγές.

Ξεκίνα το reset σε όποιο τομέα χρειάζεται ή κάνε ολικό σε όλους και ξαναγύρνα στις «εργοστασιακές» σου, καθαρός πια από errors. Άλλαξε πόλη, δουλειά, φίλους. Κράτα μόνο ό,τι σε κάνει καλύτερο.

Διέγραψε όσους βρίσκονται στη ζωή σου και δεν ξέρουν καν για ποιο λόγο βρίσκονται εκεί. Φύγε μακριά απ’ όσους σε κάνουν να νιώθεις χάλια, απλά και μόνο, για να μην παραδεχθούν πόσο χάλια χειρίστηκαν εκείνοι τις καταστάσεις.

Παραδέξου σε τι φταις εσύ και σε τι όχι και κάνε χώρο για νέες περιπέτειες. Συνδέσου με νέους ανθρώπους, απέκτησε νέες συνήθειες, δες από άλλη οπτική τα πάντα.

Δέξου ότι η ζωή έχει αποχωρισμούς κι απώλειες. Ότι οι συμπεριφορές κάποιων δεν πρόκειται ν’ αλλάξουν κι ότι κάποιες καταστάσεις πρέπει πια να τις αφήσεις πίσω. Να χαθείς για λίγο, απ’ όσους δε θα σε ψάξουν ποτέ.

Κάνε την αυτοκριτική σου, αλλά μην τιμωρείς τον εαυτό σου με το να βαλτώνεις στα ίδια, ξανά και ξανά. Εκείνα που όσο κι αν προσπάθησες, ποτέ δεν άλλαξαν.

Κι ούτε και τώρα θ’ αλλάξουν. Μπορείς όμως πάντα ν’ αλλάξεις εσύ. Και θα το κάνεις!

Θα φροντίσεις τον εαυτό σου και θα σεβαστείς τις επιθυμίες σου. Θα σεβαστείς τα θέλω των άλλων και θα δεχθείς πως μπορούν αυτά τα δύο, να μη συμβαδίζουν.

Θα πάψεις να επηρεάζεσαι απ’ τις συμβουλές και τις γνώμες όλων των «καλοθελητών» και θ’ αξιολογείς τα πάντα με τη δική σου κρίση. Για τη δική σου ζωή μιλάμε!

Θα κάνεις το reset σου όπου γουστάρεις. Στο δωμάτιό σου ή στην άλλη άκρη του πλανήτη αν χρειαστεί. Μη βλέπεις την πόλη ή το σπίτι σου, σαν καταφύγιο. Το καταφύγιό σου μπορεί να χτιστεί παντού.

Μπορεί να μη χτιστεί καν. Να ‘ναι μια νέα αγκαλιά. Μια αγκαλιά που θα βρίσκεται στο νέο ξεκίνημα που μετά το reset θα κάνεις.

Ένα ξεκίνημα που κανείς δεν μπορεί να σου εγγυηθεί ότι θα σε φέρει πιο κοντά στην ευτυχία, αλλά θα σ’ έχει φέρει σίγουρα πιο κοντά στον εαυτό σου.

Ποτέ δεν είναι αργά για reset και νέα ξεκινήματα. Η πιο τρομακτική στιγμή είναι πριν πατήσεις το κουμπί.

Μόλις το πατήσεις, ξεφυσάς ανακουφισμένος. Γιατί κι ο πιο άσχετος ξέρει, πως μπορείς πάντα να διαλέγεις το σημείο επαναφοράς…

Δρόμοι που μοιάζουν δίχως διέξοδο, είναι μάλλον σταυροδρόμια παρά αδιέξοδα

«Η ύπαρξη προηγείται της ουσίας»: αυτός ο ισχυρισμός του Σαρτρ φαίνεται περίπλοκος, αλλά δεν είναι. Σημαίνει απλώς ότι είμαστε ελεύθεροι να υπάρχουμε, να εφεύρουμε τον εαυτό μας και να τον διορθώσουμε μέσα στη ζωή μας, όπως και την ιστορία μας. Οποιαδήποτε και αν είναι πρώτη, δεν είναι η «ουσία» αυτό που ο θεός επιθυμεί να γίνουμε ή αυτό που το γονιδίωμά μας ή η κοινωνική μας τάξη θα καθορίσει να είμαστε. Με τον ισχυρισμό αυτό, που βρίσκεται στο επίκεντρο της υπαρξιστικής φιλοσοφίας του, ο Ζαν Πολ Σαρτρ ανήκει στην κατηγορία των φιλοσόφων του «γίγνεσθαι». Το ίδιο και ο Νίτσε όταν, στο Τάδε Έφη Ζαρατούστρα, επαναλαμβάνει την εντολή του Πίνδαρου: «Γίνε αυτό που είσαι». Για να επιτευχθεί αυτό, για να διεκδικήσουμε με επιτυχία τη μοναδικότητά μας, χρειάζεται όντως μια ζωή. Χρειάζεται η περιπέτεια και οι κακουχίες, να τολμάμε να εγκαταλείψουμε την άνεση της συνήθειας.

Αυτοί οι φιλόσοφοι του «γίγνεσθαι» αντιτίθενται στους φιλοσόφους της ουσίας, οι οποίοι δεν επικεντρώνονται τόσο στην ιστορία του ατόμου όσο στην αμετάβλητη αλήθεια του, σε αυτό που αποκαλούν οι χριστιανοί «ψυχή» ο Λάιμπνιτς «ουσία» κι ο Καρτέσιος «εγώ». Αυτή η αντίθεση χρονολογείται από τις πρώτες μέρες της φιλοσοφίας, σε εκείνους τους σοφούς πριν από τον Σωκράτη, οι οποίοι ονομάζονται «προσωκρατικοί»: στον Ηράκλειτο και στον Παρμενίδη. Από τη μια, ο Ηράκλειτος, στοχαστής του «γίγνεσθαι», ο οποίος χρησιμοποιεί τη μεταφορά του ποταμού για να συμβολίσει την αέναη κίνηση των πάντων: «Δεν κολυμπάμε ποτέ δύο φορές στο ίδιο ποτάμι». Από την άλλη, ο Παρμενίδης, στοχαστής του «είναι», ο οποίος ορίζει τον θεό ως «το ακίνητο και αιώνιο Ον». Στην παράδοσή μας, ο Παρμενίδης ξεπέρασε τον Ηράκλειτο. Οι ηρακλείτειοι, όπως ο Νίτσε ή ο Σαρτρ, είναι μειοψηφία. Σημαντικοί φιλόσοφοι -ο Πλάτωνας, ο Καρτέσιος, ο Λάιμπνιτς…- είναι σχεδόν όλοι τους παρμενικοί: πιστεύουν περισσότερο στο «είναι» απ’ ό,τι στο «γίγνεσθαι». Αυτό είναι ένα πρόβλημα στη συλλογιστική μας για την αρετή της αποτυχίας. Αν οι αποτυχίες μας μπορούν να μας βοηθήσουν να «γίνουμε», μπορεί πράγματι να αποβεί επικίνδυνο να ανακαλύψουμε το «είναι» μας. Κι αυτό επειδή τότε θα θεωρούσαμε ότι η αποτυχία μας δίνει μια απάντηση για το π είμαστε και γι’ αυτό τη βιώνουμε άσχημα. Βιώνοντας, όμως, διαφορετικά την αποτυχία, θέτουμε το ερώτημα για το π θα μπορούσαμε να γίνουμε. Πιστεύοντας ότι η αποτυχία μπορεί να μας βοηθήσει να αναδυθούμε πάλι, να ξαναβρούμε τον προσανατολισμό μας συγκλίνουμε σε μια φιλοσοφίας του «γίγνεσθαι»· είναι η επιλογή ανάμεσα στον Ηράκλειτο και στον Παρμενίδη.

Άλλωστε, οι αποτυχίες μας έχουν το πλεονέκτημα ότι μπορούν να μας κάνουν διατεθειμένους στην προώθηση αλλαγής κατεύθυνσης, μιας υπαρξιακής αλλαγής πορείας που θα αποδειχθεί επιτυχής. Η σημασία τους μερικές φορές εμποτίζει τη ζωή μας και καθορίζει tnv επανακατεύθυνσή μας. Κι αυτή είναι άλλη μια αρετή της αποτυχίας το ότι μας κάνει διαθέσιμους και ανοιχτούς σε νέα πράγματα.

Αν ο Κάρολος Δαρβίνος δεν είχε αποτύχει διαδοχικά στις σπουδές του στην ιατρική και στη θεολογία, ποτέ δεν θα είχε μπαρκάρει για αυτό το μακρύ ταξίδι το τόσο αποφασιστικό στην κατάρτιση και τη σκέψη του, ώστε να οδηγηθεί στην κατανόηση των μηχανισμοί της εξέλιξης.

Ο νεαρός Κάρολος Δαρβίνος ξεκίνησε σπουδάζοντας ιατρικά στη Σκοτία, μιας και ο πατέρας του, όντας γιατρός και ο ίδιος, επιθυμούσε να ακολουθήσει τα βήματά του. Σοκαρισμένος από τις βίαιες μεθόδους της χειρουργικής, βρίσκοντας βαρετά τα θεωρητικά μαθήματα, πέρασε κάποιο χρόνο παρατηρώντας πουλιά από το παράθυρο ώσπου αποφάσισε να εγκαταλείψει την ιατρική σχολή, στη συνέχεια γράφτηκε στο Χριστιανικό Κολέγιο του Κέιμπριτζ για να λάβει θεολογική εκπαίδευση ώστε να γίνει αγγλικανός ιερέας. Ωστόσο ούτε αυτή τη φορά κατάφερε να αφοσιωθεί στις σπουδές του, προτιμώντας να ιππεύει και να συλλέγει σκαθάρια από το να ακούει κηρύγματα για τον Θεό, κι έτσι διέκοψε και πάλι τις σπουδές του. Δύο διαδοχικές αποτυχίες που δεν του δίδαξαν τίποτα ουσιαστικό για τo ανθρώπινο σώμα ή την αλήθεια του Θεού, ωστόσο τον έκαναν διαθέσιμο για μια περιπέτεια που διάφορες ποτέ δεν θα είχε δοκιμάσει. Ο Δαρβίνος αποφάσισε γα μπαρκάρει με ένα πλοίο για δύο χρόνια. Οι σειρήvες του Beagle ακούγονταν στο λιμάνι Γούλγουιτς, στον Τάμεση. Από εκεί ξεκίνησαν όλα. Η κλίση του ήρθε στο φως σε αυτό το ταξίδι, παρατηρώντας τα είδη που συναντούσαν στην πορεία τους. Ιδού τι πρέπει να γνωρίζουν οι μαθητές που ταλανίζονται προσπαθώντας να βρουν τον δρόμο τους. Όλοι θα πρέπει να διαβάσουν το Ταξιδεύοντας με το Beagle του Κάρολου Δαρβίνου.

Αν και στην αρχή αντιμετωπίζονται ως δρόμοι που μοιάζουν δίχως διέξοδο, μερικές αποτυχίες είναι μάλλον σταυροδρόμια παρά αδιέξοδα. Ανακαλύπτοντας αυτές τις διαδρομές ζωής, σκεφτόμαστε τη μεταφορά με τον βράχο που αναπτύσσει ο Σαρτρ στο έργο του Το Είναι και το Μηδέν: «Ο βράχος θα μου προβάλει μεγάλη αντίσταση αν θελήσω να τον μετακινήσω. Αν θέλω, όμως, να ανέβω και να θαυμάσω το τοπίο θα με βοηθήσει πολύ». Επειδή υπάρχουμε στον χρόνο και μπορούμε να θέτουμε νέους στόχους στη δράση μας, έχουμε τη δύναμη, γράφει ο Σαρτρ μερικές γραμμές πιο κάτω, να κάνουμε το «εμπόδιο» του βράχου ένα “βοήθημα” για ένα νέο έργο. Αυτό σημαίνει να υπογραμμίζουμε τη δύναμη του πνεύματός μας, την παρουσία μας. Η κεντρική ιδέα του σαρτρικού υπαρξισμού είναι το «έργο». Το να υπάρχουμε δεν σημαίνει να απολαμβάνουμε μια σταθερή και αιώνια αλήθεια. Η ύπαρξη απαιτεί να προβάλλουμε συνεχώς τον εαυτό μας στο μέλλον. Γνωρίζοντας το φράγμα της αποτυχίας, μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που οι ίδιοι προβαλλόμαστε και να το κάνουμε αρχή μας.

Επομένως η αυτοεκτίμησις μας εις τον κόσμο αυτόν εξαρτάται απολύτως από το τι ωθούμε τον εαυτό μας να είναι και να πράττει

Για να είμαστε ικανοποιημένοι με τον εαυτό μας, σύμφωνα με τον Τζέιμς, δεν είναι απαραίτητο να πετυχαίνουμε επί παντός επιστητού. Οι δε αποτυχίες μας δεν είναι πάντα ταπεινωτικές- ταπείνωση νιώθουμε μόνο όταν αδυνατούμε να κατορθώσουμε τα επιτεύγματα εκείνα, στα οποία προηγουμένως έχουμε επενδύσει όλη την περηφάνια και την αξιοσύνη μας. Οι στόχοι μας, λοιπόν, καθορίζουν τι ερμηνεύουμε ως θρίαμβο και τι αναγκαζόμαστε να θεωρήσουμε αποτυχία. Ο Τζέιμς, καθηγητής ψυχολογίας στο Χάρβαρντ, αντλούσε περηφάνια από το ότι ήταν διακεκριμένος ψυχολόγος. Επομένως, αν μάθαινε ότι κάποιοι γνώριζαν για την ψυχολογία περισσότερα απ’ όσα εκείνος, ομολογούσε ότι θα αισθανόταν φθόνο και ντροπή.

Επειδή όμως του ήταν αδιάφορα τα αρχαία Ελληνικά, δεν τον πείραζε ότι άλλοι μπορούσαν να μεταφράζουν ολόκληρο το Συμπόσίον, ενώ αυτός δεν καταλάβαινε ούτε την πρώτη αράδα.

«Άνευ εγχειρήματος δεν υφίσταται αποτυχία, άνευ δε αποτυχίας δεν υφίσταται ταπείνωσις. Επομένως η αυτοεκτίμησις μας εις τον κόσμο αυτόν εξαρτάται απολύτως από το τι ωθούμε τον εαυτό μας να είναι και να πράττει. Προκύπτει από τον λόγον του τι είμεθα επί του παρόντος ως προς αυτά που δυνητικά είμεθα:

Αυτοεκτίμησις =Επιτυχία / Φιλοδοξίες

Η εξίσωση του Τζέιμς δείχνει καθαρά πώς με κάθε αύξηση των προσδοκιών μας επαυξάνεται ο κίνδυνος που διατρέχουμε να ταπεινωθούμε. Επομένως, η ευτυχία μας επηρεάζεται σε κρίσιμο βαθμό από το τι έχουμε φτάσει να θεωρούμε “φυσικό” κι αναμενόμενο. Γι’ αυτό , εξάλλου, ελάχιστα βάσανα είναι εφάμιλλα με το μαρτύριο της ξεπεσμένης ντίβας, του πολιτικού που δεν έχει πέραση ή, όπως θα μπορούσε να είχε σχολιάσει ο Τοκβίλ, του αποτυχημένου Αμερικανού.

Η εξίσωση αυτή, ωστόσο, υπαινίσσεται και δύο ελιγμούς με τους οποίους μπορούμε να αυξήσουμε την αυτοεκτίμησή μας. Από τη μια πλευρά, να προσπαθήσουμε για περισσοότερες επιτυχίες κι από την άλλη, να μειώσουμε το πλήθος αυτών που θέλουμε να επιτύχουμε. Ο Τζέιμς μίλησε αναλυτικά για τα πλεονεκτήματα της δεύτερης προσέγγισης:

“Η παραίτησις από τις φιλοδοξίες μάς παρέχει πλήρη ανακούφισιν όσο και η εκπλήρωσίς του. Είναι παράξενο πόσο αλαφρώνει η καρδία μας όταν αποδεχόμεθα καλή τη πίστη ότι ουδέν είμεθα σε έναν συγκεκριμένο τομέα. Πόσο ευχάριστη η ημέρα κατά την οποία παύουμε να πασχίζουμε να διατηρηθούμε νέοι και λυγεροί. “Δόξα τω Θεώ!¨- αναφωνούμε – “χάθηκαν αυτές οι ψευδαισθήσεις”. Οιαδήποτε προσθήκη εις τον εαυτόν είναι και άχθος εκτός από καύχος”.

Δυστυχώς όμως για την αυτοεκτίμησή μας οι δυτικές κοινωνίες δε φημίζονται ως αρωγοί μιας στάσης παραίτησης από τις βλέψεις μας – δεν επιτρέπουν να δεχτούμε “καλή τη πίστη” ότι γεράσαμε, ότι παχύναμε, πόσο μάλλον ότι είμαστε φτωχοί και αφανείς. Η διάθεση που επικρατεί σε αυτές μας ωθεί να επενδύουμε όλο μας το είναι σε δραστηριότητες και σε αποκτήματα που δε θα περνούσαν καν από το νου των προγόνων μας. Σύμφωνα με την εξίσωση του Τζέιμς, οι δυτικές κοινωνίες πολλαπλασιάζοντας τις φιλοδοξίες μας, το καθιστούν σχεδόν ανέφικτο να διατηρούμε σε ικανοποιητικό βαθμό την αυτοεκτίμησή μας.

Η αληθινή χαρά είναι τρέλα. Και μόνο οι τρελοί μπορούν να την αντέξουν

Η ΧΑΡΑ - Η ΕΥΤΥΧΙΑ ΠΟΥ ΑΝΑΒΛΥΖΕΙ ΑΠΟ ΜΕΣΑ

Η αληθινή χαρά είναι τρέλα. Και μόνο οι τρελοί μπορούν να την αντέξουν. Ο καθημερινός, ο λογικός άνθρωπος είναι τόσο πονηρός, τόσο υπολογιστικός, που δεν μπορεί να αντέξει τη χαρά, επειδή δεν μπορεί να την ελέγξει. Όταν η μητέρα αισθάνεται ένοχη, επειδή δεν δίνει αγάπη με φυσικότητα (στο παιδί), αρχίζει να δίνει υποκατάστατα. Πιέζει το παιδί να τρώει υπερβολικά. Δεν μπορεί να γεμίσει την ψυχή του παιδιού με αγάπη, οπότε προσπαθεί να γεμίσει το σώμα του με φαγητό.

Το παιδί λέει: «Δεν πεινάω!» Και η μητέρα το πιέζει να φάει. Δεν ακούει καν το παιδί. Εκείνη επιμένει να του δίνει υποκατάστατα. Δεν μπορεί να του δώσει αγάπη, οπότε του δίνει φαγητό. Ύστερα το παιδί μεγαλώνει. Αφού δεν μπορεί να του δώσει αγάπη, του δίνει χρήματα. Το χρήμα γίνεται υποκατάστατο της αγάπης.

Και το παιδί μαθαίνει επίσης ότι το χρήμα είναι πιο σημαντικό από την αγάπη. Αν δεν έχεις αγάπη, μην ανησυχείς γι’ αυτό, πρέπει όμως να έχεις χρήματα. Έτσι, θα γίνει άπληστος. Θα κυνηγάει το χρήμα σαν μανιακός. Δεν Θα σκοτίζεται για την αγάπη. Θα πει: «Ένα- ένα τα πράγματα. Πρώτα πρέπει να έχω ένα μεγάλο λογαριασμό στην τράπεζα κι ύστερα μπορώ να αγαπήσω.»

Η αγάπη όμως δεν χρειάζεται χρήματα. Μπορείς να αγαπήσεις έτσι όπως είσαι.

Κι αν νομίζεις ότι η αγάπη χρειάζεται χρήματα και κυνηγάς το χρήμα, μια μέρα μπορεί να έχεις χρήματα κι ύστερα ξαφνικά θα νιώθεις κενός, επειδή έχασες τόσα χρόνια μαζεύοντας χρήματα. Και δεν τα έχασες απλώς. Όλα εκείνα τα χρόνια, δεν γνώρισες την αγάπη. Τώρα έχεις χρήματα, μα δεν ξέρεις πώς να αγαπάς. Έχεις ξεχάσει την ίδια τη γλώσσα του συναισθήματος, τη γλώσσα της αγάπης, τη γλώσσα της έκστασης.

Ναι, μπορείς να αγοράσεις μια όμορφη γυναίκα, όμως αυτό δεν είναι αγάπη. Μπορείς να αγοράσεις την ωραιότερη γυναίκα του κόσμου, όμως αυτό δεν είναι αγάπη. Κι εκείνη θα έρθει μαζί σου, όχι επειδή σ’ αγαπάει, αλλά για τα χρήματά σου. Το χρήμα είναι ένα σύμβολο. Η πολιτική δύναμη είναι ένα σύμβολο. Το κοινωνικό κύρος είναι ένα σύμβολο. Αυτά δεν είναι πραγματικότητες. Αυτά είναι ανθρώπινες προβολές. Αυτά είναι απλώς όνειρα, που τα προβάλλει ένας στενάχωρος, μίζερος και δυστυχισμένος νους.

Αν θέλεις να είσαι εκστατικός, θα πρέπει να εγκαταλείψεις τα σύμβολα. Το να ελευθερωθείς από τα σύμβολα, σημαίνει να ελευθερωθείς από την κοινωνία. Το να ελευθερωθείς από τα σύμβολα, σημαίνει να γίνεις άτομο. Το να ελευθερωθείς από τα σύμβολα, σημαίνει να έχεις το κουράγιο να μπεις μέσα στο πραγματικό. Και μόνο το πραγματικό είναι πραγματικό. Το σύμβολο δεν είναι πραγματικό.

ΤΟ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΝΑ ΘΕΛΕΙΣ ΝΑ ΓΙΝΕΙΣ

Τι είναι έκσταση; Είναι κάτι που πρέπει να επιτευχθεί; Όχι. Είναι κάτι που πρέπει να κερδίσεις; Όχι. Είναι κάτι που πρέπει να γίνεις; Όχι. Έκσταση είναι το είναι, η ίδια σου η ύπαρξη και δυστυχία είναι το να θέλεις να γίνεις. Αν θέλεις να γίνεις κάτι, θα είσαι δυστυχισμένος. Το να θέλεις να γίνεις, είναι η ριζική αιτία της δυστυχίας. Αν θέλεις να είσαι εκστατικός, τότε αυτό είναι για το τώρα, για το εδώ και τώρα, για αυτήν εδώ τη στιγμή. Αυτήν εδώ τη στιγμή – κανένας δεν εμποδίζει το μονοπάτι – μπορείς να είσαι ευτυχισμένος. Η ευτυχία είναι τόσο προφανής και τόσο εύκολη. Είναι η ίδια σου η φύση. Την έχεις ήδη μέσα σου. Απλώς δώσε της την ευκαιρία να ανθίσει. Και η έκσταση δεν βγαίνει από το κεφάλι, να το θυμάσαι αυτό. Η έκσταση βγαίνει από την καρδιά. Βγαίνει από το συναίσθημα.

Να είσαι όλο και περισσότερο καρδιά και όλο και λιγότερο κεφάλι. Το κεφάλι είναι απλώς ένα κομμάτι από σένα. Η καρδιά, με την έννοια που χρησιμοποιώ τη λέξη, είναι ολόκληρη η ύπαρξή σου, όλο σου το είναι. Η καρδιά είναι η ολότητά σου. Έτσι, όποτε δίνεσαι ολοκληρωτικά σε κάτι, λειτουργείς από το συναίσθημα. Όποτε είσαι αποσπασματικός, λειτουργείς από το κεφάλι.

Παρατήρησε ένα ζωγράφο την ώρα που ζωγραφίζει — και ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε έναν πραγματικό καλλιτέχνη και σε έναν τεχνίτη. Ο ζωγράφος που είναι απλώς τεχνίτης, που γνωρίζει την τεχνική κι έχει εκπαιδευτεί και ξέρει τα πάντα για τα χρώματα και για τα πινέλα και για τους μουσαμάδες, λειτουργεί από το κεφάλι. Ζωγραφίζει, αλλά δεν δίνεται ολοκληρωτικά σ’ αυτό.

Ύστερα παρατήρησε έναν πραγματικό καλλιτέχνη. Είναι απορροφημένος από τη ζωγραφική του, μεθυσμένος. Δεν ζωγραφίζει μόνο με το κεφάλι και το χέρι του, ζωγραφίζει με όλο του το είναι. Μπορείς να παρατηρήσεις, μπορείς να δεις πως είναι χαμένος μέσα στη ζωγραφική του. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Είναι μεθυσμένος. Εκείνη τη στιγμή, ο ζωγράφος δεν υπάρχει. Έχει γίνει ένα πέρασμα, λες και το όλο ζωγραφίζει μέσα από εκείνον.

Εντοπίστηκε ο χαμένος αστρονομικός χάρτης του Ίππαρχου

Στην Μονή Αγίας Αικατερίνης του Σινά στην Αίγυπτο, εντοπίστηκε μια σπουδαία ανακάλυψη του αρχαίου Ελληνικού κόσμου, καθώς κάτω από το χριστιανικό κείμενο ανακαλύφθηκε ένα μέρος από τον θεωρούμενο χαμένο κατάλογο άστρων του αρχαίου Έλληνα αστρονόμου Ίππαρχου, την πρώτη στον κόσμο προσπάθεια για μια πλήρη «χαρτογράφηση» του νυχτερινού ουρανού.

Οι επιστήμονες αναζητούν το έργο του Ίππαρχου εδώ και αιώνες, γι’ αυτό οι ιστορικοί της αστρονομίας χαρακτήρισαν την ανακάλυψη σπάνια και σημαντική.

Η σχετική επιστημονική δημοσίευση έγινε στο περιοδικό ιστορίας της αστρονομίας «Journal for the History of Astronomy», σύμφωνα με το «Nature». Το εύρημα αποδεικνύει ότι ο Ίππαρχος, θεωρούμενος ο σημαντικότερος αστρονόμος της αρχαίας Ελλάδας, πράγματι είχε φτιάξει έναν «χάρτη¬ των ουρανών αρκετούς αιώνες προτού επιχειρηθεί κάτι παρόμοιο.

Η περγαμηνή ανήκε στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης, αλλά το μεγαλύτερο μέρος από τα 146 φύλλα της σήμερα έχει περάσει στην κατοχή του Μουσείου της Βίβλου στην Ουάσινγκτον.

Η περγαμηνή περιέχει τον Κώδικα Climaci Rescriptus, μια συλλογή συριακών κειμένων του 10ου ή 11ου αιώνα. Ο κώδικας είναι παλίμψηστο, δηλαδή από κάτω ήταν γραμμένο ένα αρχαιότερο κείμενο.

Αρχικά θεωρείτο ότι το αρχαιότερο αυτό κείμενο ήταν επίσης χριστιανικό.

Όταν όμως το 2012 ο ειδικός σε βιβλικά κείμενα Πίτερ Ουίλιαμς του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ ζήτησε από τους φοιτητές του να μελετήσουν τον Κώδικα, απρόσμενα εντοπίστηκε μια παράγραφος στα ελληνικά που αποδιδόταν σε έναν άλλο σημαντικό Έλληνα αστρονόμο, τον Ερατοσθένη.

Το 2017 έγινε νέα ανάλυση με πιο σύγχρονη τεχνολογία πολυφασματικής απεικόνισης από Αμερικανούς ερευνητές, οι οποίοι φωτογράφησαν τις σελίδες της περγαμηνής σε διαφορετικά μήκη κύματος του φωτός και στη συνέχεια χρησιμοποίησαν υπολογιστικούς αλγόριθμους για να διαβάσουν το κρυμμένο από κάτω κείμενο.

Με αυτόν τον τρόπο, σε εννέα σελίδες αποκαλύφθηκε αστρονομικό υλικό, το οποίο χρονολογήθηκε -με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα και την ανάλυση του στιλ γραφής- από τον 5ο ή 6ο αιώνα.

Το κείμενο περιείχε, μεταξύ άλλων, μύθους για τη γέννηση των άστρων από τον Ερατοσθένη, καθώς και τμήματα ενός διάσημου ποιήματος του 3ου αιώνα, τα «Φαινόμενα», όπου περιγράφονται οι αστερισμοί.

Η συνέχεια ήταν ακόμη πιο ενδιαφέρουσα, καθώς ο Ουίλιαμς εντόπισε συντεταγμένες άστρων στο κείμενο και προχώρησε σε περαιτέρω ανάλυση, σε συνεργασία με τον ιστορικό της επιστήμης Βικτόρ Γκιζεμπέργκ του Γαλλικού Εθνικού Ινστιτούτου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) και τον Εμανουέλ Ζινγκ του Πανεπιστημίου της Σορβόνης στο Παρίσι. Αποκαλύφθηκε έτσι ότι σε μια τουλάχιστον σελίδα της περγαμηνής δίνονταν ακριβείς συντεταγμένες για τα άστρα στα τέσσερα άκρα του αστερισμού Corona Borealis (Βόρειου Στέφανου). Βρέθηκαν επίσης βάσιμες ενδείξεις ότι η πηγή αυτών των μετρήσεων ήταν ο Ίππαρχος και ότι οι υπολογισμοί του είχαν γίνει περίπου το 129 π.Χ.

Μέχρι σήμερα ο μοναδικός κατάλογος άστρων που είχε διασωθεί από την αρχαιότητα, ήταν εκείνος του αστρονόμου Πτολεμαίου στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ.

Η «Αλμαγέστη» του (ή «Μαθηματική σύνταξις») υπήρξε ένα από τα πιο επιδραστικά επιστημονικά κείμενα στην ιστορία, προβάλλοντας, ένα γεωκεντρικό μαθηματικό μοντέλο για τον Κόσμο, το οποίο είχε γίνει αποδεκτό ευρέως για πάνω από 1.200 χρόνια. Ο Πτολεμαίος είχε, μεταξύ άλλων, δώσει τις συντεταγμένες άνω των 1.000 άστρων.

Όμως στα αρχαία κείμενα υπάρχουν πολλές αναφορές ότι ο πρώτος που είχε κάνει τέτοιες αστρικές μετρήσεις, ήταν ο Ίππαρχος ο Ρόδιος (190-120 π.Χ.) τρεις αιώνες πριν.

Νωρίτερα οι Βαβυλώνιοι αστρονόμοι είχαν μετρήσει τις θέσεις μερικών άστρων αλλά μόνο γύρω από τον Ζωδιακό, ενώ ο Ίππαρχος ήταν ο πρώτος που προσδιόρισε τις θέσεις των άστρων με χρήση δύο συντεταγμένων και επιχείρησε να δημιουργήσει έναν «χάρτη» όλου του νυχτερινού ουρανού.

«Αυτός ο κατάλογος άστρων που έως τώρα αιωρείτο στα κείμενα ως σχεδόν κάτι υποθετικό, έγινε πλέον κάτι πολύ συγκεκριμένο», δήλωσε ο ιστορικός της αστρονομίας Ματιέ Οσεντράιβερ του Ελευθέρου Πανεπιστημίου του Βερολίνου.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο αρχικός κατάλογος του Ίππαρχου, όπως και του Πτολεμαίου, θα περιλάμβανε παρατηρήσεις σχεδόν κάθε ορατού άστρου στον ουρανό. Λόγω της έλλειψης τηλεσκοπίου, πιθανώς ο Ίππαρχος είχε χρησιμοποιήσει κάποιο άλλο όργανο παρατήρησης όπως τη διόπτρα και ασφαλώς «θα είχε αφιερώσει ατελείωτες ώρες δουλειάς», σύμφωνα με τον Γκιζεμπέργκ.

Η σχέση Ίππαρχου-Πτολεμαίου ήταν πάντα ένα νεφελώδες ζήτημα. Μερικοί ειδικοί είχαν φτάσει στο σημείο να ισχυριστούν ότι δεν υπήρξε ποτέ ο κατάλογος άστρων του Ίππαρχου, ενώ άλλοι -με πρώτο τον αστρονόμο του 16ου αιώνα Τίχο Μπράχε- είχαν αντίστροφα υποστηρίξει ότι ο Πτολεμαίος απλώς έκλεψε τις προϋπάρχουσες μετρήσεις του Ίππαρχου και τις παρουσίασε για δικές του.

Η έως τώρα ανάλυση του αποκαλυφθέντος κειμένου στην περγαμηνή οδήγησε τους ερευνητές στο αρχικό συμπέρασμα ότι ο Πτολεμαίος δεν έκανε απλή αντιγραφή των στοιχείων του Ίππαρχου. Από την άλλη, όπως επεσήμαναν, οι αριθμοί του Ίππαρχου για τις θέσεις των άστρων (με απόκλιση το πολύ μιας μοίρας από τις πραγματικές) είναι πολύ πιο ακριβείς από εκείνες του διαδόχού του Πτολεμαίου.

Σύμφωνα με τον ιστορικό της αστρονομίας Τζέημς Έβανς του αμερικανικού Πανεπιστημίου Puget Sound, η ανακάλυψη «εμπλουτίζει την εικόνα μας για τον Ίππαρχο και μας δίνει μια γοητευτική ιδέα για το τι έκανε πραγματικά».

Όπως είπε, το έργο του υπήρξε καθοριστικό, επειδή αποτέλεσε ορόσημο για την «μαθηματικοποίηση της Φύσης», δηλαδή την μετατόπιση από την απλή περιγραφή των φυσικών φαινομένων στη μέτρηση, τον υπολογισμό και την πρόβλεψη τους.

Ο Ίππαρχος είχε επικρίνει τους προδρόμους του στην αστρονομία ότι δεν νοιάζονταν για την αριθμητική ακρίβεια. Κατά τον Έβανς, ο Ίππαρχος αξιοποίησε τη Βαβυλωνιακή παράδοση των ακριβών αστρονομικών μαθηματικών παρατηρήσεων και χάρη σε αυτόν έγινε το «πάντρεμα» με την ελληνική γεωμετρική παράδοση, με αποτέλεσμα «να ξεκινήσει έτσι πραγματικά η σύγχρονη αστρονομία».

Οι ερευνητές ευελπιστούν ότι καθώς βελτιώνονται οι απεικονιστικές τεχνικές, θα ανακαλύψουν και άλλες συντεταγμένες άστρων στον εν λόγω Κώδικα, αρκετά τμήματα του οποίου δεν έχουν ακόμη διαβαστεί. Θεωρούν επίσης πιθανό ότι στη βιβλιοθήκη της Αγίας Αικατερίνης του Σινά, η οποία περιέχει περισσότερα από 160 παλίμψηστα, διασώζονται επιπρόσθετες σελίδες του καταλόγου άστρων του Ίππαρχου. Σχετικές έρευνες έχουν ήδη φέρει στο φως άγνωστα αρχαιοελληνικά ιατρικά κείμενα κάτω από τα χριστιανικά.

Νίτσε – Ο Σοπενχάουερ: Ο παιδαγωγός σου δεν μπορεί να είναι άλλο από ελευθερωτής σου

Ο ταξιδευτής εκείνος, που είχε δει πολλές χώρες και λαούς και κάμποσες ηπείρους, και τον ρώτησαν ποια ιδιότητα των ανθρώπων συνάντησε παντού, έλεγε: «έχουν μια κλίση στην οκνηρία». Σε μερικούς θα φανεί ότι θα μιλούσε σωστότερα και πιο έγκυρα αν έλεγε: «είναι όλοι δειλοί». Κρύβονται κάτω από ήθη και απόψεις.

Κατά βάθος, κάθε άνθρωπος ξέρει καλά πως βρίσκεται στον κόσμο για μία φορά και μόνο, ως κάτι μοναδικό, και πως καμιά άλλη τόσο παράξενη σύμπτωση δε θα συνταιριάξει, για δεύτερη φορά, μια τόσο θαυμάσια πολλαπλότητα σε ενότητα, όπως είναι αυτός: το ξέρει αυτό, αλλά το κρύβει σαν μια κακή συνείδηση – για ποιο λόγο; Από φόβο μπρος στον γείτονα, ο οποίος απαιτεί τη σύμβαση, τη στιγμή που και ο ίδιος καλύπτεται με αυτή.

Τι είναι όμως αυτό που αναγκάζει κάποιον να φοβάται τον γείτονα, να σκέφτεται και να πράττει αγεληδόν, και να μην είναι ευχαριστημένος με τον ίδιο του τον εαυτό; Η ντροπαλοσύνη, ίσως, για λίγους και σπάνιους. Για τους περισσότερους, όμως, είναι η νωθρότητα, η φυγοπονία, δηλαδή εκείνη η ροπή στην οκνηρία, για την οποία μίλησε ο ταξιδιώτης.

Έχει δίκιο: οι άνθρωποι είναι περισσότερο οκνηροί απ’ ό,τι δειλοί και φοβούνται περισσότερο τους κόπους που θα τους επέβαλε μια απόλυτη εντιμότητα και γύμνια. Μόνο οι καλλιτέχνες μισούν αυτή την αμέριμνη πορεία, με τα δανεικά φερσίματα και τις αταίριαστες γνώμες, και φανερώνουν το μυστικό, την κακή συνείδηση του καθενός, την πρόταση πως κάθε άνθρωπος είναι ένα μοναδικό θαύμα.

Τολμούν να μας δείξουν τον άνθρωπο · πως αυτός, ως και στην κάθε κίνηση των μυών, είναι μόνος του · ακόμα περισσότερο πως αυτός, με την αυστηρή συνέπεια της μοναδικότητάς του, είναι όμορφος και αξιοθαύμαστος, καινοφανής και απίστευτος, όπως κάθε έργο της φύσης, και βέβαια καθόλου βαρετός.

Όταν ένας μεγάλος στοχαστής περιφρονεί τους ανθρώπους, περιφρονεί την οκνηρία τους · διότι εξαιτίας της οι άνθρωποι εμφανίζονται ως βιομηχανικά προϊόντα, ως αδιάφοροι, ανάξιοι για συναναστροφή και νουθεσία. Ο άνθρωπος που δε θέλει να ανήκει στη μάζα χρειάζεται μόνο να πάψει να είναι νωθρός απέναντι στον εαυτό του και θα πρέπει να ακολουθεί τη συνείδησή του, η οποία του φωνάζει: «να είσαι ο εαυτός σου! Όλα αυτά δεν είσαι εσύ, αυτά που τώρα κάνεις, σκέφτεσαι, λαχταράς».

Κάθε νεανική ψυχή ακούει αυτή τη φωνή μέρα νύχτα και τρέμει · γιατί νιώθει αιωνίως σίγουρη την επιτυχία, όταν συλλογίζεται την πραγματική της απελευθέρωση · για τούτη την ευτυχία, όμως, όσο καιρό βρίσκεται στις αλυσίδες των γνωμών και του φόβου, κανείς και με κανένα τρόπο δεν μπορεί να τη βοηθήσει. Και δίχως την απελευθέρωση εκείνη, πόσο απελπισμένη και παράλογη μπορεί να γίνει η ζωή!

Δεν υπάρχει στη φύση πιο βαρετό και αντιπαθητικό πλάσμα από τον άνθρωπο που παραμερίζει το πνεύμα του και τώρα κοιτάζει δεξιά και αριστερά, πίσω και παντού. Σε έναν τέτοιο άνθρωπο δεν πρέπει τελικά να εναντιωνόμαστε, γιατί είναι φλοιός δίχως πυρήνα, ένα σάπιο, ζωγραφιστό, διογκωμένο ένδυμα, ένα καλλωπισμένο φάντασμα το οποίο δεν μπορεί να προκαλέσει φόβο, ούτε ασφαλώς συμπόνια.

Και αν δικαίως λέμε πως ο τεμπέλης σκοτώνει τον χρόνο, τότε πρέπει να ανησυχούμε σοβαρά μήπως μια εποχή που στηρίζει την ευτυχία της στις κοινές γνώμες, δηλαδή στις ατομικές νωθρότητες, σκοτωθεί στ’ αλήθεια: εννοώ ότι θα σβηστεί από την ιστορία της πραγματικής απελευθέρωσης της ζωής. Πόσο μεγάλη πρέπει να είναι η απέχθεια κατοπινών γενεών που θα ασχολούνται με την κληρονομιά εκείνης της εποχής, στην οποία βασίλευαν όχι οι ζωντανοί άνθρωποι αλλά ανθρωποειδή της κοινής γνώμης.

Γι’ αυτό τον λόγο η εποχή μας, για κάποιους μακρινούς απογόνους, μπορεί να είναι η πιο σκοτεινή και πιο άγνωστη, καθότι η πιο απάνθρωπη, περίοδος της ιστορίας. Διασχίζω τις καινούριες οδούς των πόλεών μας και σκέφτομαι πως από όλα τα φρικτά σπίτια, που έχτισε για λογαριασμό της η γενιά της κοινής γνώμης, δε θα υπάρχει τίποτα σε μια εκατονταετία και πως επίσης, τότε, οι γνώμες αυτών των οικοδόμων πιθανώς θα έχουν διαλυθεί.

Πόσο γεμάτοι ελπίδα πρέπει απεναντίας να είναι όλοι εκείνοι που δε νιώθουν πολίτες εκείνης της εποχής. Γιατί, αν ήταν κάτι τέτοιο, τότε θα συνεργάζονταν για να σκοτώσουν την εποχή τους και μαζί με την εποχή τους να βουλιάξουν – ενώ αυτοί, μάλλον, θέλουν να χαρίσουν στην εποχή τους ζωή για να εξακολουθήσουν, οι ίδιοι, να ζουν σε αυτή τη ζωή.

Αλλά ακόμα κι αν το μέλλον δε μας επιτρέπει να ελπίζουμε τίποτα, η αλλόκοτη ύπαρξή μας ακριβώς σε αυτό το Τώρα μας ενθαρρύνει πειστικότατα να ζήσουμε σύμφωνα με έναν ιδιαίτερο νόμο και μέτρο: είναι αυτό το ανεξήγητο, το ότι ζούμε ακριβώς σήμερα, ενώ είχαμε άπειρο χρόνο για να υπάρξουμε, το ότι δεν κατέχουμε τίποτε άλλο από μια σπιθαμή σήμερα και πρέπει να δείξουμε γιατί και προς τι γεννηθήκαμε τώρα ακριβώς.

Έχουμε να δώσουμε λόγο για την ύπαρξή μας ενώπιον του ίδιου μας του εαυτού · συνεπώς θέλουμε επίσης να αποκαλύψουμε τους πραγματικούς πηδαλιούχους αυτής της ύπαρξης και να μην επιτρέψουμε η ύπαρξή μας να μοιάζει με μια αστόχαστη σύμπτωση. Πρέπει να την αντιμετωπίσουμε τολμηρά και ριψοκίνδυνα αφού μάλιστα, στη χειρότερη όπως και στην καλύτερη περίπτωση, πάντα θα τη χάνουμε.

Γιατί να κρεμόμαστε από αυτό τον σβώλο γης, από αυτό το επάγγελμα, γιατί να ακούμε προσεκτικά τι λέει ο γείτονας; Είναι τόσο επα­ρχιώτικο να υποχρεώνεσαι σε γνώμες στις οποίες, διακόσια μίλια πιο πέρα, δε θα υποχρεωνόσουν πια. Ανατολή και Δύση είναι γραμμές με κιμωλία, που κάποιος μας τις ζωγράφισε μπρος στα μάτια μας για να περιπαίξει τη δειλία μας.

«Θέλω να προσπαθήσω να φτάσω στην ελευθερία» μονολογεί η νεανική ψυχή · και σε αυτό έμελλε να την εμποδίσει το γεγονός ότι, τυχαία, δύο έθνη μισούνται και πολεμούν το ένα το άλλο, ή το ότι μια θάλασσα βρίσκεται ανάμεσα σε δυο κομμάτια γης, ή το ότι τριγύρω της θα διαδοθεί μια θρησκεία η οποία δεν υπήρχε βέβαια πριν από δύο χιλιάδες χρόνια.

«Όλα αυτά δεν είσαι εσύ» λέει στον εαυτό της.

«Κανείς δεν μπορεί για χάρη σου να χτίσει τη γέφυρα, που πάνω της πρέπει να βαδίσεις, πάνω από το ποτάμι της ζωής, κανείς, εκτός από σένα και μόνο. Ναι μεν υπάρχουν αναρίθμητα μονοπάτια και γέφυρες και ημίθεοι, που θέλουν να σε περάσουν από το ποτάμι, όμως μόνο με τίμημα τον εαυτό σου · θα έβαζες ενέχυρο τον εαυτό σου και θα τον έχανες. Στον κόσμο υπάρχει μόνο ένας δρόμος, που άλλος δεν μπορεί να τον διαβεί, εκτός από σένα: πού οδηγεί; Μη ρωτάς, προχώρησε».

Ποιος ήταν αυτός που ξεστόμισε τη φράση «ποτέ ένας άνθρωπος δε σηκώνεται ψηλότερα, όσο όταν δεν ξέρει προς τα πού μπορεί ο δρόμος του ακόμα να τον πάει»;

Πώς όμως να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας; Πώς ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίσει τον εαυτό του; Είναι ένα σκοτεινό και κρυμμένο πράγμα · και όπως ο λαγός έχει εφτά δέρματα, έτσι και ο άνθρωπος τραβάει το δικό του εβδομήντα εφτά φορές, χωρίς να μπορέσει να πει: «αυτό είσαι λοιπόν πραγματικά, αυτό δεν είναι πια δέρμα».

Επιπλέον, το να σκάβει στον εαυτό του με αυτό τον τρόπο, και βίαια, στον επόμενο δρόμο, να κατεβαίνει στη στοά της ύπαρξής του, είναι ένα βασανιστικό και επικίνδυνο ξεκίνημα.

Τραυματίζεται τόσο ελαφρά ώστε κανένας γιατρός δεν μπορεί να τον θεραπεύσει. Και εκτός αυτού: γιατί να ήταν κάτι τέτοιο απαραίτητο, αν βέβαια όλα μπορούν να σταθούν ως μαρτυρίες για την ύπαρξή μας: οι φιλίες και οι έχθρες μας, το βλέμμα και η χειραψία μας, οι αναμνήσεις μας και ό,τι ξεχνάμε, τα βιβλία και τα χαρακτηριστικά της πένας μας.

Η νεανική ψυχή κοιτάζει πίσω τη ζωή με την απορία: τι αγάπησες μέχρι τώρα αληθινά, τι τράβηξε την ψυχή σου προς τα πάνω, τι την κυρίεψε και συγχρόνως τι την έκανε ευτυχισμένη;

Παράθεσε εμπρός σου τη σειρά των αγαπημένων αυτών αντικειμένων και ίσως σου δώσουν, μέσω της ύπαρξης και της σειράς τους, έναν νόμο, τον θεμελιώδη νόμο του ίδιου σου του εαυτού. Σύγκρινε αυτά τα αντικείμενα, κοίτα πώς το ένα συμπληρώνει το άλλο, πώς το προεκτείνει, το υπερβαίνει, το μεταμορφώνει, το αποσαφηνίζει, πώς σχηματίζουν μια κλίμακα πάνω στην οποία εσύ, ως τώρα, αναρριχήθηκες προς τον εαυτό σου · γιατί η αληθινή ύπαρξή σου δε βρίσκεται βαθιά κρυμμένη μέσα σου, αλλά σε απροσμέτρητο ύψος πάνω από σένα ή, τουλάχιστον, πάνω από αυτό που συνήθως ονομάζεις εγώ σου.
(«Ο Σοπενχάουερ ως παιδαγωγός», 1874)

Συνοψίζει όσα γράφει ορίζοντας την εκπαίδευση:

Ο παιδαγωγός σου δεν μπορεί να είναι άλλο από ελευθερωτής σου. Όμως απελευθέρωση σημαίνει απαλλαγή από κάθε ζιζάνιο, σκουπίδι, σκουλήκι, που θέλει να αγγίξει το τρυφερό φύτρο του φυτού, ανά­βλυσμα φωτός και θερμότητας, γεμάτος αγάπη βόμβος νυχτερινής βροχής.
(«Ο Σοπενχάουερ ως παιδαγωγός», 1874)

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΑΙ

ΘΟΥΚ 5.84.1–5.86.1

Η αρχή του διαλόγου Αθηναίων–Μηλίων

Η διαφορά Άργους–Επιδαύρου παρέσυρε τη Σπάρτη και την Αθήνα σε νέα σύγκρουση: στη μάχη της Μαντινείας (418 π.Χ.) οι Σπαρτιάτες νίκησαν τους συνασπισμένους Αργείους, Ηλείους, Μαντινείς και Αθηναίους. Η συμμαχία των τελευταίων διαλύθηκε και η Σπάρτη έκλεισε συμμαχία με το Άργος, ενώ επέβαλε ολιγαρχικό πολίτευμα στην πόλη. Ωστόσο, το επόμενο έτος οι Αργείοι δημοκρατικοί ανέκτησαν την εξουσία, τιμώρησαν τους ολιγαρχικούς και έκλεισαν νέα συμμαχία με την Αθήνα.

[5.84.1] Τοῦ δ’ ἐπιγιγνομένου θέρους Ἀλκιβιάδης τε πλεύσας ἐς
Ἄργος ναυσὶν εἴκοσιν Ἀργείων τοὺς δοκοῦντας ἔτι ὑπόπτους
εἶναι καὶ τὰ Λακεδαιμονίων φρονεῖν ἔλαβε τριακοσίους
ἄνδρας, καὶ κατέθεντο αὐτοὺς Ἀθηναῖοι ἐς τὰς ἐγγὺς νήσους
ὧν ἦρχον· καὶ ἐπὶ Μῆλον τὴν νῆσον Ἀθηναῖοι ἐστράτευσαν
ναυσὶν ἑαυτῶν μὲν τριάκοντα, Χίαις δὲ ἕξ, Λεσβίαιν δὲ δυοῖν,
καὶ ὁπλίταις ἑαυτῶν μὲν διακοσίοις καὶ χιλίοις καὶ τοξόταις
τριακοσίοις καὶ ἱπποτοξόταις εἴκοσι, τῶν δὲ ξυμμάχων καὶ
νησιωτῶν ὁπλίταις μάλιστα πεντακοσίοις καὶ χιλίοις. [5.84.2] οἱ δὲ
Μήλιοι Λακεδαιμονίων μέν εἰσιν ἄποικοι, τῶν δ’ Ἀθηναίων
οὐκ ἤθελον ὑπακούειν ὥσπερ οἱ ἄλλοι νησιῶται, ἀλλὰ τὸ
μὲν πρῶτον οὐδετέρων ὄντες ἡσύχαζον, ἔπειτα ὡς αὐτοὺς
ἠνάγκαζον οἱ Ἀθηναῖοι δῃοῦντες τὴν γῆν, ἐς πόλεμον
φανερὸν κατέστησαν. [5.84.3] στρατοπεδευσάμενοι οὖν ἐς τὴν γῆν
αὐτῶν τῇ παρασκευῇ ταύτῃ οἱ στρατηγοὶ Κλεομήδης τε ὁ
Λυκομήδους καὶ Τεισίας ὁ Τεισιμάχου, πρὶν ἀδικεῖν τι τῆς
γῆς, λόγους πρῶτον ποιησομένους ἔπεμψαν πρέσβεις. οὓς
οἱ Μήλιοι πρὸς μὲν τὸ πλῆθος οὐκ ἤγαγον, ἐν δὲ ταῖς
ἀρχαῖς καὶ τοῖς ὀλίγοις λέγειν ἐκέλευον περὶ ὧν ἥκουσιν.
[5.85.1] οἱ δὲ τῶν Ἀθηναίων πρέσβεις ἔλεγον τοιάδε. «ἐπειδὴ οὐ
πρὸς τὸ πλῆθος οἱ λόγοι γίγνονται, ὅπως δὴ μὴ ξυνεχεῖ
ῥήσει οἱ πολλοὶ ἐπαγωγὰ καὶ ἀνέλεγκτα ἐσάπαξ ἀκούσαντες
ἡμῶν ἀπατηθῶσιν (γιγνώσκομεν γὰρ ὅτι τοῦτο φρονεῖ ἡμῶν
ἡ ἐς τοὺς ὀλίγους ἀγωγή), ὑμεῖς οἱ καθήμενοι ἔτι ἀσφαλέ-
στερον ποιήσατε. καθ’ ἕκαστον γὰρ καὶ μηδ’ ὑμεῖς ἑνὶ
λόγῳ, ἀλλὰ πρὸς τὸ μὴ δοκοῦν ἐπιτηδείως λέγεσθαι εὐθὺς
ὑπολαμβάνοντες κρίνετε. καὶ πρῶτον εἰ ἀρέσκει ὡς λέ-
γομεν εἴπατε.» [5.86.1] οἱ δὲ τῶν Μηλίων ξύνεδροι ἀπεκρίναντο
«ἡ μὲν ἐπιείκεια τοῦ διδάσκειν καθ’ ἡσυχίαν ἀλλήλους
οὐ ψέγεται, τὰ δὲ τοῦ πολέμου παρόντα ἤδη καὶ οὐ μέλ-
λοντα διαφέροντα αὐτοῦ φαίνεται. ὁρῶμεν γὰρ αὐτούς τε
κριτὰς ἥκοντας ὑμᾶς τῶν λεχθησομένων καὶ τὴν τελευτὴν
ἐξ αὐτοῦ κατὰ τὸ εἰκὸς περιγενομένοις μὲν τῷ δικαίῳ καὶ
δι’ αὐτὸ μὴ ἐνδοῦσι πόλεμον ἡμῖν φέρουσαν, πεισθεῖσι δὲ
δουλείαν.»

***

[5.84.1] To ακόλουθο καλοκαίρι αρμένισε στο Άργος ο Αλκιβιάδης με είκοσι Αθηναϊκά καράβια και συνέλαβε όσους από τους Αργείους φαίνονταν ύποπτοι πως ενεργούν ακόμα για το συμφέρον των Λακεδαιμονίων, τρακόσιους άντρες, και οι Αθηναίοι τους απίθωσαν στα κοντινά νησιά, που τα εξουσίαζαν· κ' έκαναν εκστρατεία οι Αθηναίοι στο νησί τη Μήλο με τριάντα δικά τους καράβια, έξη Χιώτικα και δυο από τη Λέσβο, και με δικούς τους βαριά αρματωμένους στρατιώτες, χίλιους διακόσιους και τρακόσιους τοξότες και είκοσι ιπποτοξότες και με στρατιώτες των συμμάχων και των νησιωτών κάπου χίλιους πεντακόσιους. [5.84.2] Οι Μήλιοι ήταν άποικοι των Λακεδαιμονίων και δεν εννοούσαν να γίνουν υπήκοοι των Αθηναίων όπως οι άλλοι νησιώτες, αλλά στην αρχή δεν ήταν με κανένα από τα δυο μέρη κ' έμεναν αμέτοχοι στον πόλεμο, αργότερα όμως επειδή τους εξανάγκασαν οι Αθηναίοι ρημάζοντας τα χωράφια τους, μπήκαν σε φανερή αμάχη μαζί τους. [5.84.3] Αφού έστησαν λοιπόν το στρατόπεδό τους στην ύπαιθρο της Μήλου με το στρατό που περιγράψαμε, οι Αθηναίοι στρατηγοί Κλεομήδης ο γιος του Λυκομήδη και Τεισίας ο γιος του Τεισιμάχου, πριν κάνουν καμιά ζημιά στην ύπαιθρο, έστειλαν πρέσβεις για να 'ρθουν πρώτα σε διαπραγματεύσεις, αλλά οι Μήλιοι δεν τους άφησαν να μιλήσουν στη σύναξη του λαού, μόνο τους πρόσταξαν να πουν αυτά για τα οποία ήρθαν μπροστά στις αρχές και τους ολιγαρχικούς επίσημους. [5.85.1] Οι πρέσβεις των Αθηναίων λοιπόν είπαν απάνω–κάτω τα εξής:

«Αφού δε γίνεται η συζήτηση μπροστά στο λαό για να μην ξεγελαστούν οι πολλοί ακούγοντας ένα συνεχή λόγο μας και τον βρουν ελκυστικό χωρίς να 'χουν τη δυνατότητα να τον ελέγξουν (γιατί ξέρομε πως αυτό σημαίνει το ότι μας φέρατε μόνο μπροστά στους λίγους εσάς), κάντε σεις, που κάθεστε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, κάτι ακόμα πιο σίγουρο για σας. Ας πάρομε δηλαδή ένα–ένα ζήτημα χωριστά, και ούτε σεις να βγάλετε συνεχή λόγο, αλλά σε κάθε σημείο όπου νομίζετε πως δε μιλούμε καθώς σας συμφέρει, να μας διακόπτετε και ν' αποκρίνεστε. Και πρώτα πέστε μας αν συμφωνείτε μ' αυτά».

[5.86.1] Και οι σύνεδροι των Μηλίων αποκρίθηκαν: «Δεν κατηγορούμε βέβαια την ιδέα πως είναι σωστό να διαφωτίζουμε ο ένας τον άλλον με την ησυχία μας. Αλλά η απειλή του πολέμου, που είναι κι όλας μπροστά μας, κι όχι μελλοντική, φαίνεται κάπως διαφορετική απ' αυτή τη μέθοδο. Γιατί βλέπομε πως εσείς οι ίδιοι έρχεστε τώρα να κρίνετε τα όσα θα πούμε, και πως στο τέλος, όπως είναι επόμενο, αν και θα 'χομε νικήσει κατά το δίκαιο, κ' εξ αιτίας αυτού δεν υποχωρήσομε, θα μας κάνετε πόλεμο, κι αν πάλι πειστούμε, θα μας φέρετε την υποδούλωση».