Παρασκευή 18 Οκτωβρίου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Σφῆκες (334-364)

ΧΟ. τίς γάρ ἐσθ᾽ οὑνταῦθά σ᾽ εἵργων [στρ.]
κἀποκλείων τῇ θύρᾳ; λέ-
335 ξον· πρὸς εὔνους γὰρ φράσεις.
ΦΙ. οὑμὸς υἱός. ἀλλὰ μὴ βοᾶτε· καὶ γὰρ τυγχάνει
οὑτοσὶ πρόσθεν καθεύδων. ἀλλ᾽ ὕφεσθε τοῦ τόνου.
ΧΟ. τοῦ δ᾽ ἔφεξιν, ὦ μάταιε, ταῦτα δρᾶν σε βούλεται,
‹καὶ› τίνα πρόφασιν ἔχων;
340 ΦΙ. οὐκ ἐᾷ μ᾽, ὦνδρες, δικάζειν οὐδὲ δρᾶν οὐδὲν κακόν,
ἀλλά μ᾽ εὐωχεῖν ἕτοιμός ἐστ᾽· ἐγὼ δ᾽ οὐ βούλομαι.
ΧΟ. τοῦτ᾽ ἐτόλμησ᾽ ὁ μιαρὸς χα-
νεῖν, ὁ Δημολογοκλέων,
ὅτι λέγεις τι περὶ τῶν νέ-
ων ἀληθές; οὐ γὰρ ἄν ποθ᾽
οὗτος ἁνὴρ τοῦτ᾽ ἐτόλμη-
σεν λέγειν, εἰ
345 μὴ ξυνωμότης τις ἦν.
ἀλλ᾽ ἐκ τούτων ὥρα τινά σοι ζητεῖν καινὴν ἐπίνοιαν,
ἥτις σε λάθρᾳ τἀνδρὸς τουδὶ καταβῆναι δεῦρο ποήσει.
ΦΙ. τίς ἂν οὖν εἴη; ζητεῖθ᾽ ὑμεῖς, ὡς πᾶν ‹ἂν› ἔγωγε ποιοίην·
οὕτω κιττῶ διὰ τῶν σανίδων μετὰ χοιρίνης περιελθεῖν.
350 ΧΟ. ἔστιν ὀπὴ δῆθ᾽ ἥντιν᾽ ἂν ἔνδοθεν οἷός τ᾽ εἴης διαλέξαι,
εἶτ᾽ ἐκδῦναι ῥάκεσιν κρυφθεὶς ὥσπερ πολύμητις Ὀδυσσεύς;
ΦΙ. πάντα πέφρακται κοὐκ ἔστιν ὀπῆς οὐδ᾽ εἰ σέρφῳ διαδῦναι.
ἀλλ᾽ ἄλλο τι δεῖ ζητεῖν ὑμᾶς· ὀπίαν δ᾽ οὐκ ἔστι γενέσθαι.
ΧΟ. μέμνησαι δῆθ᾽ ὅτ᾽ ἐπὶ στρατιᾶς κλέψας ποτὲ τοὺς ὀβελίσκους
355 ἵεις σαυτὸν κατὰ τοῦ τείχους ταχέως, ὅτε Νάξος ἑάλω;
ΦΙ. οἶδ᾽· ἀλλὰ τί τοῦτ᾽; οὐδὲν γὰρ τοῦτ᾽ ἔστιν ἐκείνῳ προσόμοιον.
ἥβων γὰρ κἀδυνάμην κλέπτειν, ἴσχυόν τ᾽ αὐτὸς ἐμαυτοῦ,
κοὐδείς μ᾽ ἐφύλαττ᾽, ἀλλ᾽ ἐξῆν μοι
φεύγειν ἀδεῶς. νῦν δὲ ξὺν ὅπλοις
360 ἄνδρες ὁπλῖται διαταξάμενοι
κατὰ τὰς διόδους σκοπιωροῦνται,
τὼ δὲ δύ᾽ αὐτῶν ἐπὶ ταῖσι θύραις
ὥσπερ με γαλῆν κρέα κλέψασαν
τηροῦσιν ἔχοντ᾽ ὀβελίσκους.

***
ΧΟΡ. Φυλακή ποιός σ᾽ έβαλε
μέσα δω στο σπίτι σου;
Μίλα· φίλοι σου είμαστε.
ΦΙΛ. Ποιός; Ο γιος μου· αλλά ησυχία, μη μιλάτε δυνατά·
νά, εκειδά μπροστά κοιμάται. Χαμηλώστε τη φωνή.
ΚΟΡ. Ποιά η αιτία, δυστυχισμένε, που σου κάνει ο γιος σου αυτά;
Ποιός ο λόγος κι η αφορμή;
340 ΦΙΛ. Δε μ᾽ αφήνει να δικάζω, να βαρώ, να τιμωρώ·
να ριχτώ στο φαγοπότι θέλει, κι όχι λέω εγώ.
ΧΟΡ. Για τους νέους εσύ επειδή
τις αλήθειες λες, αυτά
ξεστομίζει ο βδελυρός
Δημολογοκλέωνας;
Συνωμότης σίγουρα
θα ᾽ναι, αλλιώς τέτοιες ντροπές
θα τολμούσε να τις πει;
ΚΟΡ. Μα αν είν᾽ έτσι τα πράματα, φίλε, καιρός
να σκεφτείς, νά᾽ βρεις σχέδιο καινούριο,
ώστε δίχως να φτάσει στου γιου σου τ᾽ αφτιά
να ξεφύγεις και νά᾽ ρθεις κοντά μας.
ΦΙΛ. Ναι, μα τί; Γιά σκεφτείτε κι εσείς· τόσο εγώ
λαχταρώ να βρεθώ μπρος στις κάλπες
με χοχλίδι στο χέρι για ψήφο, που ευθύς,
ό,τι βρείτε, με θάρρος το κάνω.
350 ΚΟΡ. Δεν υπάρχει μια τρύπα, που μέσαθε εσύ
να τη σκάψεις με τρόπο, κι ως άλλος
Οδυσσέας πολυμήχανος έξω να βγεις
με κουρέλια καλά σκεπασμένος;
ΦΙΛ. Όλα τα ᾽φραξαν, όλα, και τρύπα καμιά·
δεν τρυπώνει από δω ούτε κουνούπι.
Άλλος τρόπος σκεφτείτε αν μπορεί να βρεθεί·
δεν μπορώ τρυπητήρι να γίνω.
ΚΟΡ. Γιά θυμήσου σε μιαν εκστρατεία, τον καιρό
που στα χέρια μας έπεσε η Νάξος,
τί είχες κάμει· είχες μπήξει κλεμμένα σουβλιά
μες στο τείχος και πήδησες κάτω.
ΦΙΛ. Ναι, το ξέρω, μα τί μ᾽ ωφελεί; Τούτα δω
καμιά σχέση δεν έχουν μ᾽ εκείνα.
Ήμουν τότε στα νιάτα μου απάνω, πολύ
δυνατός, και στο κλέψιμο μάνα.
Δε με φύλαγε κιόλας κανένας· χωρίς
φόβο το ᾽σκαγα, αν ήθελα. Τώρα, γιά δες,
360 οπλισμένοι έχουν πιάσει παντού τα στενά,
έχουν στήσει καρτέρι· και δυο
απ᾽ αυτούς στην εξώπορτα στέκουν μπροστά
και φρουρούνε κρατώντας τις σούβλες τους, λες
κι είμαι γάτα που κρέας έχει κλέψει.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΚΥΚΝΟΣ ή ΟΡΝΙΣ

ΚΥΚΝΟΣ ή ΟΡΝΙΣ
(αστερισμός)
 
Σύμφωνα με μια παράδοση μητέρα των Τυνδαρίδων (Ελένη, Κλυταιμνήστρα, Κάστορας, Πολυδεύκης) δεν ήταν η Λήδα αλλά η Νέμεση, κόρη της νύχτας. Την αγάπησε ο Δίας, κι εκείνη, θέλοντας να αποφύγει τις περιπτύξεις του θεού και να διατηρήσει την παρθενιά της, πήρε διάφορες μορφές και στο τέλος μεταμορφώθηκε σε χήνα. Όμως ο Δίας, παίρνοντας μορφή κύκνου, ενώθηκε μαζί της. Η Νέμεση γέννησε ένα αυγό που το μάζεψαν βοσκοί και το παρέδωσαν στη Λήδα*.
 
Ο Ερατοσθένης λέει ότι ο Δίας τοποθέτησε στον ουρανό τον κύκνο, στη μορφή του οποίου είχε πάρει για να ενωθεί με τη Νέμεση (1.25**). Το γρήγορο πουλί (αἰόλος) φαίνεται στον ουρανό, όταν η νύχτα είναι καθαρή -η αἰόλα νὺξ είναι η αστραφερή, η γυαλιστερή, η γεμάτη αστέρια νύχτα.
-------------------------
*Σε βάθρο αγάλματος της Νέμεσης από τον Φειδία στον Ραμνούντα της Αττικής παριστάνεται η Λήδα που φέρνει την Ελένη στη θεά (Παυσ. 1.33)
 
**Αστερισμός του Κύκνου
 
Οὗτός ἐστιν ὁ καλούμενος μέγας, ὃν κύκνῳ εἰκάζουσιν· λέγεται δὲ τὸν Δία ὁμοιωθέντα τῷ ζῴῳ τούτῳ Νεμέσεως ἐρασθῆναι, ἐπεὶ αὐτὴ πᾶσαν ἤμειβε μορφήν, ἵνα τὴν παρθενίαν φυλάξῃ, καὶ τότε κύκνος γέγονεν· οὕτω καὶ αὐτὸν ὁμοιωθέντα τῳ ὀρνέῳ τούτῳ καταπτῆναι εἰς Ῥαμνοῦντα τῆς Αττικῆς, κἀκεῖ τὴν Νέμεσιν φθεῖραι· τὴν δὲ τεκεῖν ᾠόν, ἐξ οὗ ἐκκολαφθῆναι καὶ γενέσθαι τὴν Ἑλένην, ὥς φησι Κρατῖνος ὁ ποιητής. καὶ διὰ τὸ μὴ μεταμορφωθῆναι αὐτόν, ἀλλ' οὕτως ἀναπτῆναι εἰς τὸν οὐρανόν, καὶ τὸν τύπον τοῦ κύκνου ἔθηκεν ἐν τοῖς ἄστροις· ἔστι δὲ ἱπτάμενος οἷος τότε ἦν.
Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1,25

Ο κόσμος των Σφαλμάτων Λογικής

Εάν είχατε ποτέ μια συνομιλία με κάποιους για τις υπερφυσικές ή ψευδοεπιστημονικές πεποιθήσεις τους, έχετε σχεδόν σίγουρα χτυπηθεί με μια λογική πλάνη ή σφάλμα. Μη επιστημονικά συστήματα πεποιθήσεων δεν υποστηρίζονται από την επιστημονική μέθοδο, εξ ορισμού, και έτσι οι υπερασπιστές τους βασίζονται αλλού για την υποστήριξή τους. Παρακάτω θα εξετάσουμε μερικές από τις πιο κοινές λογικές πλάνες που ακούτε σε σχέση με διάφορες ψευδοεπιστήμες.

Ας ξεκινήσω με:

Το Επιχείρημα του Αχυρένιου Άντρα. (The Straw Man Argument)

Ξεκινάμε με αυτό γιατί είναι το πιο κοινό και, επίσης, ένα από τα πιο εύκολο να εντοπίσουμε. Αυτό είναι όταν δηλώνουμε τη θέση μας, και ο αντίπαλός μας δεν απαντά σε αυτό που είπαμε, αλλά σε μια υπερβολική και παραμορφωμένη καρικατούρα των όσων είπαμε, που είναι προφανώς πιο δύσκολο να υπερασπιστούμε.

Starling λέει: «Οι άνθρωποι που διαπράττουν αδικήματα μικρής σημασίας θα πρέπει να βγαίνουν από τη φυλακή νωρίτερα."

 Bombo απαντά: "Αδειάζοντας όλες τις φυλακές θα δημιουργηθεί χάος στην κοινωνία."

Καλά, ίσως ο Bombo να έχει δίκιο, αλλά αυτό δεν είναι σχετικό, διότι "το άδειασμα των φυλακών" δεν είναι αυτό που υποστηρίζει ο Starling. Στην πραγματικότητα ο Bombo δεν αντικρούει την άποψη του Starling, αλλά εφηύρε μια διαφορετική άποψη που ήταν πιο εύκολο να αμφισβητήσει. Δημιούργησε έναν αχυρένιο ανδρείκελο - μία από αυτές τις κούκλες γεμισμένες με άχυρο που χρησιμοποιούν οι στρατιώτες για την πρακτική ξιφολόγχης. Είναι τελείως αδύναμα για να αντεπιτεθούν. Ο Bombo μπορεί να λάβει στη συνέχεια την ικανοποίησή ότι έφερε ένα επιχείρημα που κανένας λογικός άνθρωπος δεν θα μπορούσε να αντικρούσει, και φαίνεται σαν να κέρδισε το επιχείρημα του Starling, ενώ στην πραγματικότητα το απόφυγε.

Κατά προσώπου. (Ad hominem)

Από τη λατινική γλώσσα για "στο πρόσωπο", ad hominem είναι μια επίθεση κατά του ατόμου που φέρνει το επιχείρημα και όχι κατά του επιχειρήματος. Αυτό δεν σημαίνει ότι απλά αποκαλείτε το άτομο βλάκα, αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποιείτε κάποια αδυναμία ή χαρακτηριστικό του επιχειρηματολόγου για να υπονοήσετε μια αδυναμία του επιχειρήματος.

Starling: «Νομίζω ότι η Volvo κάνει πολύ καλά αυτοκίνητα.


"
Bombo: "Φυσικά και θα έλεγες αυτό! Είσαι από τη Σουηδία."

Η σουηδική κληρονομιά του Starling δεν έχει καμία σχέση με την ποιότητα των αυτοκινήτων της Volvo. Ο Bombo κάνει μια προσπάθεια να αλλάξει το θέμα και να αποφύγει το πρόβλημα στο χέρι. Ο Bombo προσπαθεί να υπονοήσει ότι η σουηδική κληρονομιά του Starling τον κάνει να μεροληπτεί, και έτσι ακυρώνει, το επιχείρημα του. Στην πραγματικότητα, το ένα πράγμα δεν έχει καμία σχέση με το άλλο. Ad hominem επιχειρήματα προσπαθούν να βρούνε λάθος στο άτομο που κάνει το επιχείρημα , αντί με το ίδιο το επιχείρημα.

Έκκληση στην αυθεντία ( Appeal to authority )

Αυτού του είδους επιχειρήματα προσφεύγουν σε μια ειδική επίσημη πηγή για την επικύρωση του ισχυρισμού που γίνεται. Κάθε φορά που βλέπετε μια διαφήμιση που δείχνει κάποιον να φορά μία άσπρη ποδιά εργαστηρίου, ή να σας λέει τι, 4 από τους 5 ερωτηθέντες οδοντιάτρους λένε, βλέπετε μια έκκληση στην αυθεντία..

"Ο βελονισμός είναι έγκυρος, διότι στηρίζεται σε αρχαία κινεζική γνώση."
"Το άρθρο αυτό από ένα έγκυρο ομότιμα ελεγμένο επιστημονικό περιοδικό αναφέρει ότι οι άνθρωποι γίνονται ολοένα και πιο παχύς."

"Ένας αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων λένε ότι η εξέλιξη είναι πολύ απίθανη."
"Το περιοδικό Wired λέει ότι το Skeptoid είναι ένα τρομερό podcast."

Η προσφυγή στην αυθεντία είναι το αντίθετο από μια επίθεση ad hominem, διότι εδώ αναφερόμαστε σε ορισμένα θετικά χαρακτηριστικά της πηγής, όπως η πολύ καλή γνώση του στον τομέα του, ως υποστήριξη για το επιχείρημα. Αλλά ένας καλός ειδικός υποστηρίζει τη θέση διότι η θέση αυτή είναι δικαιολογημένη και αποδεδειγμένη, και όχι το αντίστροφο. Αν πείτε ότι οι επιστήμονες υποστηρίζουν την Θεωρία Χ, αυτοί επιστήμονες ισχυρίζονται ότι η θεωρία Χ είναι αλήθεια, επειδή το πιστεύουν οι ίδιοι; Όχι, καλοί επιστήμονες δεν δίνουν σημασία στην δικιά τους αυθεντία. Η Θεωρία Χ πρέπει να στέκεται μόνη της. Έκκληση στην αυθεντία δεν παρέχει καμία χρήσιμη υποστήριξη.

Άλλη συχνή εσφαλμένη επίκληση στην αυθεντία είναι όταν θέλοντας να υποστηρίξει κάποιος την θέση του τότε λέει ότι το υποστηρίζει και ο τάδε γνωστός, χωρίς να είναι όμως ειδικός σε αυτό. Αυτό χρησιμοποιείται κατά κόρων στις διαφημίσεις.

΄΄Επειδή ο Σάκης Ρουβάς πίνει το τάδε ποτό , τότε αυτό είναι καλό.΄΄
΄΄Είναι αλήθεια επειδή το είπε η τηλεόραση, η δασκάλα, ο Αριστοτέλης κτλ.΄΄


Ειδική έκκληση ή ειδική εξαίρεση. ( Special Pleading)

Ένα επιχείρημα με ειδική έκκληση επικαλείται ότι αιτιολόγηση για κάποιο ισχυρισμό απαιτεί ένα υψηλότερο επίπεδο γνώσεων από ό, τι ο αντίπαλός σας μπορεί να κατανοήσει, και ως εκ τούτου δεν έχει τα προσόντα για να επιχειρηματολογήσει εναντίον της. Η πιο συνηθισμένη περίπτωση ειδικής έκκλησης αναφέρεται στο θέλημα του Θεού, δηλώνοντας ότι δεν έχουμε τα προσόντα για να κατανοήσουμε τους λόγους που κάνει ό, τι κάνει (άγνωσται αι βουλαί του κυρίου ). Η ειδική έκκληση προσπαθεί να χορηγήσει ένα είδος βγες-από-την-φυλακή κάρτα ή μια εξαίρεση υποστηρίζοντας πως μια μεγαλύτερη δύναμη βρίσκεται πίσω από κάποιον ισχυρισμό:

Sterling: “Η Ομοιοπαθητική πρέπει να δοκιμάζεται με κλινικές δοκιμές.”

Bombo: "Οι κλινικές δοκιμές δεν είναι επαρκείς για να δοκιμαστεί η αληθινή φύση της ομοιοπαθητικής."

Δεν έχει σημασία τι λέει ο Sterling, ο Bombo μπορεί να ισχυριστεί ότι υπάρχει γνώση έξω από την εμπειρία του Sterling ή σε ένα επίπεδο που ο Sterling δεν μπορεί να κατανοήσει, και η συζήτηση έληξε. Ο Bombo θα μπορούσε επίσης να επισημάνει ότι ο Sterling στερείται τα επαγγελματικά προσόντα για να συζητήσουν το θέμα, και έτσι ο Sterling δεν έχει δικαίωμα να κάνει κριτική.

Bombo: «Δεν είσαι ένας εκπαιδευμένος ομοιοπαθητικός, έτσι δεν αναμένω να το κατανοήσεις."

Μια ειδική έκκληση δεν κάνει καμία προσπάθεια να αντιμετωπίσει τα επιχειρήματα του αντιπάλου, αλλά είναι ακριβώς μια ακόμα τακτική αντιπερισπασμού.

Ανεπίσημα στοιχεία - αποδείξεις. (Anecdotal Evidence)

Ένας από τους πιο κοινούς τρόπους για την υποστήριξη σχεδόν όλων των ειδών φαινόμενα χωρίς αποδεικτικά στοιχεία είναι μέσα από την απατηλή κατάχρηση ανεπίσημων στοιχείων. Ανεπίσημα στοιχεία είναι πληροφορίες που δεν μπορούν να ελεγχθούν επιστημονικά. Στην πράξη, αυτά συνήθως αναφέρονται ως προσωπικές μαρτυρίες και προφορικές αναφορές. Τα ανεπίσημα στοιχεία ακούγονται συχνά ενδιαφέροντα, διότι μπορεί να είναι πιο προσωπικά και μαγευτικά από το κρύα, πληκτικά πραγματικά αποδεικτικά στοιχεία. Τα ανεπίσημα στοιχεία δεν είναι εντελώς άχρηστα. Θα μπορούσατε να πείτε:

"Είδαμε το πτώμα του Bigfoot στην τάδε τοποθεσία», και εάν οι πληροφορίες αυτές βοηθήσουν με την εύρεση ενός πραγματικού σώματος, τότε τα ανεπίσημα στοιχεία, ήταν τεράστιας αξίας. Αλλά, προσέξτε ότι είναι το ίδιο το πτώμα του Bigfoot που είναι το επιστημονικό αποδεικτικό στοιχείo και όχι η ιστορία του που είχε παρατηρηθεί.

"Ξέρω σίγουρα ότι υπάρχουν φαντάσματα. Ο φίλος μου, ο οποίος είναι ένα πολύ αξιόπιστο πρόσωπο, έχει δει φαντάσματα σε πολλές περιπτώσεις."

Τα ανεπίσημα στοιχεία είναι μεγάλη βοήθεια για προταθούν νέες ερευνητικές κατευθύνσεις, αλλά από μόνα τους δεν είναι αποδεικτικά στοιχεία. Όταν παρουσιάζονται ως αποδεικτικά στοιχεία ή σε αντικατάσταση των αποδεικτικών στοιχείων, έχετε πολύ καλό λόγο να είστε δύσπιστοι και σκεπτικοί.

Παρατηρησιακή Επιλογή (Observational Selection)

Η παρατηρησιακή επιλογή είναι η διαδικασία της διατήρησης του δείγματος των δεδομένων που συμφωνεί με την παραδοχή σας, και αγνόησης του δείγματος των δεδομένων που δεν το κάνει. Η παρατηρησιακή επιλογή είναι η πλάνη πίσω από φαινόμενα, όπως ψυχικές αναγνώσεις, το Σχέδιο Παγκόσμιας Συνείδησης, θεραπεία μέσω της πίστης. Η παρατηρησιακή επιλογή είναι επίσης ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται κάποιες φορές από δημοσκοπήσεις για να βγουν τα επιθυμητά αποτελέσματα της έρευνας, ρωτώντας μόνο άτομα που έχουν προδιάθεση να απαντήσουν στην δημοσκόπηση με τον τρόπο που ο δημοσκόπος θέλει.

Bombo: Το πρόσωπο του Σατανά είναι ευδιάκριτο στους καπνούς από τους Δίδυμους Πύργους.

Sterling: Και σε ένα από τα άλλα 950.000 καρέ του φιλμ, ο καπνός μοιάζει με τον Τ. 'Έντγκαρ Χούβερ, σε μια άλλη, μοιάζει με το εικονίδιο των Windows ΧΡ και σε ένα άλλο μοιάζει με ένα χάρτη του Παρισιού.

Να θυμάστε ότι ένα στο 1 εκατομμύριο δείγματα από οτιδήποτε είναι μια απίστευτη ένα-στο-εκατομμύριο πιθανότητα. Αυτό είναι απλά αναπόφευκτο, αλλά εάν η παρατηρησιακή σας επιλογή σας κάνει να αγνοήσετε τα αλλά 999.999 δείγματα, τότε είναι πολύ εύκολο εντυπωσιαστείτε .

Έκκληση στην Άγνοια (Appeal to ignorance, Argumentum ad ignorantium)

Tο Λογικό αυτό σφάλμα θεωρεί την άγνοια για κάποιο πράγμα ως απόδειξη πως αυτό δεν υφίσταται. Αν δεν καταλαβαίνω το μηχανισμό του Big Bang τότε αποδεικνύεται ότι δεν υπάρχει γνώση που να το υποστηρίζει ως δυνατότητα και ως εκ τούτου δεν συνέβη. Ότι δεν εξηγείται επαρκώς ή είναι ανεπαρκώς κατανοητό τότε είναι αδύνατο.

Starling: «Είναι εκπληκτικό ότι η ζωή προέκυψε μέσα από την τυχαία διαμόρφωση των αμινοξέων στην «αρχέγονη σούπα››."


Bombo: "Λίγο πολύ καταπληκτικό. Δεν μπορώ να φανταστώ πως κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί? Ο Δημιουργισμός είναι το μόνο ενδεχόμενο."


Χρησιμοποιώντας την απουσία αποδείξεων ως απόδειξη της απουσίας είναι μια κοινή έκκληση την άγνοια. Οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι τα “φώτα του Phoenix“ δεν θα μπορούσαν να ήταν απλές φωτοβολίδες, γενικώς δεν καταλαβαίνουν, ή δεν θέλουν να ακούσουν τα εμπεριστατωμένα αποδεικτικά στοιχεία. Η γενική εκλαϊκευμένη κατανόηση τους για το πώς φαίνονται οι φωτοβολίδες ,μοιάζει να έρχεται σε αντίθεση με αυτό που βλέπουν στις φωτογραφίες, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούν μια έκκληση στην άγνοια ως απόδειξη ότι φωτοβολίδες δεν ήταν η αιτία.

Ανακολουθία (Non -Sequitur)

Από τη λατινική φράση για «δεν ακολουθεί», μια ανακολουθία είναι μια προφανής και χαζή προσπάθεια να δικαιολογήσει έναν ισχυρισμό με μια άσχετη υπόθεση. Η ανακολουθία ξεκινά με ένα συλλογισμό που ακούγεται λογικός με την ελπίδα ότι θα συμφωνήσετε μαζί του και στο συμπέρασμα, που δεν έχει καμία σχέση με αυτό. Η πρόταση διατυπώνεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ακούγεται σαν να πρέπει να δεχθείς και τις δύο ή καμία:

"Οι μεγαλοεταιρίες είναι κακές, έτσι ο βελονισμός είναι καλός."
"Η κυβέρνηση είναι κακή, άρα τα ATIA είναι εξωγήινα διαστημόπλοια."
"Ο Αλλάχ είναι μεγάλος, έτσι όλοι οι Χριστιανοί θα πρέπει να σκοτωθούν."


Επιστημονικά, χρειάζεται κάτι παραπάνω από μια απλή σύνδεση δύο φράσεων με τη λέξη "άρα" για να επιστήσει μια έγκυρη σχέση. Άρα ανακολουθίες δεν είναι έγκυρες για να αποδειχθεί κάτι επιστημονικά.

Εκ τον Υστέρων (Post Hoc)

Η ιδέα ότι κάποιο γεγονός, πρέπει να έχει προκληθεί από ένα συγκεκριμένο γεγονός νωρίτερα, απλά επειδή συνέβη αργότερα, είναι: post hoc ergo propter hoc , " κατόπιν τούτου, άρα εξαιτίας τούτου ". Η υπόθεση του αιτίου και αιτιατού είναι το είδος του προτύπου που το μυαλό είναι εκπαιδευμένο να αναζητεί, και έτσι μπορούμε να τα βρούμε παντού. Πήρε κάποιος ένα ομοιοπαθητικό φάρμακο, και μετά ο καρκίνος του γιατρεύτηκε , συνέβη το ένα μετά το άλλο, και έτσι η εσφαλμένη υπόθεση είναι ότι η ομοιοπαθητική προκάλεσε την ύφεση.

Starling: "Αγόρασα αυτό το αυτοκίνητο από εσάς, και το καλοριφέρ έχει σπάσει."

Bombo: "Δούλευε πριν να το αγοράσετε, έτσι θα πρέπει να το σπάσατε εσείς."

Ο Bombo βλέπει ότι η ζημιά συνέβη αφού ο Starling έκανε την αγορά, έτσι υποθέτει ότι προκάλεσε η μία την άλλη. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει σοβαρός λόγος για μια τέτοια συσχέτιση. Ο συνδυασμός Post Hoc με την παρατηρητική επιλογή, ευθύνονται σχεδόν εξ ολοκλήρου για τη διάδοση των εναλλακτικών θεραπειών και για την εξάπλωση της πίστης στις ψυχικές δυνάμεις.

Σύγχυση της συσχέτισης και αιτίας (Confusion of Correlation and Causation)

Συνδέεται στενά με την ‘εκ των υστέρων’ αλλά λίγο διαφορετική, είναι η σύγχυση του συσχετισμού και της αιτίας. Όταν υπάρχει συσχέτιση, αλλά ακόμα δεν υπάρχουν σαφή και έγκυρα στοιχεία, έχουμε μια πιο πειστική σύγχυση.

Starling: "Οι κινέζοι καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες ρυζιού.

Bombo: "Συνεπώς, η κατανάλωση του ρυζιού πρέπει να προκαλεί μαύρα μαλλιά."


Λόγω της φύσης της κινεζικής γεωργίας υπάρχει πράγματι μια παγκόσμια συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης ρυζιού και χρώμα των μαλλιών. Αυτό είναι ένα τέλειο παράδειγμα για το πώς η απλή συσχέτιση μπορεί να οδηγήσει εσφαλμένα σε μια λάθος αιτιολόγηση.

Κατήφορος (Slippery slope)

Ένα επιχείρημα ολισθηρού κατήφορου προϋποθέτει ότι κάποια αλλαγή θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε ακραίες υπερβολικές συνέπειες. Αν σας δώσω ένα μπισκότο τώρα, θα περιμένετε ένα μπισκότο κάθε πέντε λεπτά, γι’ αυτό δεν πρέπει να σας δώσω μπισκότο.

Starling:"Θα πρέπει να είναι παράνομο να πωλούνται εναλλακτικές θεραπείες που δεν δουλεύουν."

Bombo: «Αν αυτό συμβεί, κάθε ομάδα θα μπορούσε να καταστήσει παράνομη την πώληση οποιουδήποτε προϊόντος που δεν της αρέσει."


Δεν έχει σημασία τι προτείνει Ο Starling, ο πολλαπλασιασμός επί δέκα ή εκατό είναι πιθανώς μια κακή πρόταση. O Bombo μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα ‘κατηφορικό’ επιχείρημα για να μετατρέψει κάθε πρόταση που κάνει ο Starling σε μια συνταγή για καταστροφή.

Ο ”κατήφορος” είναι ίσως το πιο κοινό υποσύνολο της μεγαλύτερης πλάνης, του επιχειρήματος για δυσμενείς συνέπειες, που είναι η πρακτική της εφεύρεσης σχεδόν κάθε τρομερών συνεπειών για το επιχείρημα του αντιπάλου σας:

Starling: "Θα πρέπει να διαγραφεί το ‹‹Υπόσχομαι στο Θεό›› από τον όρκο του πρωθυπουργού.

Bombo: "Σε περίπτωση που συμβεί αυτό, θα γίνει κόλαση. Φοιτητές θα κάνουν σεξ στους διαδρόμους, σχολικοί πυροβολισμοί θα γίνονται καθημερινά, και θα γίνουμε ένα έθνος προσκυνητών του Σατανά."


Συνεχίζουμε το ταξίδι μας μέσα από την ζούγκλα των σφαλμάτων λογικής. Γι΄ αυτό ακονίστε την μανσέτα σας και ακολουθήστε καθώς κόβουμε μέσα από όλον αυτόν τον χαμό. Προηγουμένως ασχοληθήκαμε με κάποια από τα πιο διαδεδομένα σφάλματα λογικής που χρησιμοποιούνται από αυτούς που υπερασπίζονται κάτι το οποίο δεν υποστηρίζεται από αποδεικτικά στοιχεία, όπως οι περισσότερες ψευδοεπιστήμες και θεωρίες συνωμοσίας. Ευελπιστούμε πως η εξοικείωση με αυτά τα σφάλματα θα σας βοηθήσει να τα εντοπίζετε εύκολα σε μία συζήτηση. Γιατί όταν τα καταλαβαίνετε και τα επισημαίνετε στον συνομιλητή σας, πολύ συχνά του αφαιρείτε τα εργαλεία από τα οποία εξαρτάται ως επί των πλείστων. Αν είναι να έχετε μια σοβαρή συζήτηση, πρέπει να χρησιμοποιήσετε έγκυρη επιχειρηματολογία. Μην πιάνεστε από αυτές τις πλάνες λογικής.

Αποκλεισμένη Μέση (excluded middle)


Το επιχείρημα της αποκλεισμένης μέσης υποθέτει πως μόνο δύο υπερβολικά άκρα είναι δυνατά, όταν στην πραγματικότητα, μια πιο μέση λύση ή αποτέλεσμα είναι πιο δυνατό ή επιθυμητό. Ένα παράδειγμα αποκλεισμένης μέσης λύσης είναι το εξής: Είτε όλες οι πιθανές θεωρίες της δημιουργίας του κόσμου θα πρέπει να διδάσκονται στο σχολείο, είτε καμία. Αυτές οι δύο δυνατότητες ακούγονται τρομακτικές και μπορούν να πείσουν κάποιον να επιλέξει το λιγότερο κακό και να επιτρέψει να διδάσκονται θρησκευτικές ιστορίες δημιουργησμού μαζί με την επιστημονική θεωρεία. Στην πραγματικότητα όμως η μακράν πιο λογική μέση λύση, δηλαδή να διδάσκεται επιστήμη στα επιστημονικά μαθήματα και θρησκεία στα θρησκευτικά, δεν προσφέρεται.

Η αποκλεισμένη μέση είναι πιο γνωστή και ως: reduction ad absurdum , υποβιβασμός στο αφελές. Ο Bertrand Russell έδειξε πως μια αφελής υπόθεση μπορεί εσφαλμένα να χρησιμοποιηθεί για να υποστηρίξει ένα επιχείρημα.

Starling: Δεδομένου ότι 1=0, απόδειξε πως είσαι ο Πάπας.


Bombo: Πρόσθεσε 1 και στα δύο μέλη: 2=1, το μέρος που περιέχει εμένα και τον Πάπα (το αριστερό) έχει δύο μέλη, αλλά 2=1 οπότε έχει ένα μέλος μόνο. Άρα είμαι ο Πάπας.

Απλά να έχετε υπόψη σας πως αν ο συνομιλητής σας κάνει υποθέσεις που είναι τραβηγμένες και υπερβολικές, αποκλείει την λιγότερο υπερβολική μέση. Μην τσιμπάτε!

Στατιστικές μικρών αριθμών (Statistics of Small Numbers)


Πρέπει να κάνει κανείς μαθήματα στατιστικής για να καταλάβει τις στατιστικές και νομίζω πως αυτό που θα εκπλήξει τους περισσότερους είναι το μέρος που αφορά το μέγεθος του δείγματος. Δεδομένου έναν πληθυσμό συγκεκριμένου μεγέθους, πόσους πρέπει να ρωτήσεις για να έχει αποτελέσματα με νόημα; Έκανα κάποτε κάποια μαθήματα στατιστικής, αρκετά για να καταλάβω πως πρακτικά όλες οι δημοσκοπήσεις στο internet ή στις ειδήσεις ή στην εφημερίδα, είναι μαθηματικά χωρίς αξία. Αλλά πάει πολύ πιο μακριά από απλές δημοσκοπήσεις. Το να βγάζει κανείς συμπεράσματα από δείγματα δεδομένων τόσο μικρά που δεν έχουν νόημα είναι συνηθισμένο στις ψευδο-επιστήμες. Διαβάστε πως ο Bombo βγάζει κακά συμπεράσματα από δείγματα μικρού μεγέθους.

-Μόλις έριξα εξάρες! Αυτά τα ζάρια είναι γούρικα.
- Ο γείτονάς μου είναι μορμόνος και πίνει κρασί, οπότε μάλλον οι περισσότεροι μορμόνοι δεν ακολουθούν την παράδοση του να μην πίνουνε αλκοόλ.
-Πήγα σε ένα χειροπρακτικό και νιώθω καλύτερα άρα η χειροπρακτική δουλεύει.

Ύπουλες Λέξεις (Weasel words)


Δίνοντας σε ένα αμφιλεγόμενο θέμα, όπως ο Δημιουργισμός( Creationism) ένα πιο ωραίο όνομα όπως ‘’Ευφυής Σχεδιασμός’’(Intelligent Design) είναι μια τακτική χρησιμοποίησης ύπουλης λέξης. Το να ονομάσει κανείς τις θεωρίες συνωμοσίας για την επίθεση στους δίδυμους πύργους ‘’αναζήτηση της αλήθειας είναι ένα ακόμα παράδειγμα. Το κίνημα αυτό δεν έχει να κάνει πραγματικά με καμία αναζήτηση της αλήθειας αλλά παρόλα αυτά, δίνοντας τέτοιο όνομα, υποστηρίζουν πως αυτό κάνουν. Οι ‘’ύπουλες λέξεις’’ χρησιμοποιούνται και ως προτάσεις, πχ: «Έχει προσδιοριστεί» ή «Έχει αποδειχθεί» ή «Είναι προφανές πως», υπονοώντας πως κάποιος ισχυρισμός υποστηρίζεται από δεδομένα χωρίς όμως να αναφέρεται τίποτα για την φύση τους.

Πλάνη του αποτελέσματος (Fallacy of the Consequent )


Η δημιουργία σχέσης υποκατηγορίας μεταξύ γεγονότων προς την λανθασμένη κατεύθυνση λέγεται πλάνη του αποτελέσματος. Όλες οι μορφές καρκίνου είναι ασθένειες αλλά δεν είναι όλες οι ασθένειες καρκίνος. Το να υποστηρίζεις πως αν είσαι άρρωστος τότε έχεις καρκίνο είναι μια πλάνη του αποτελέσματος. Διαβάστε πως ο Bombo ρίχνει το φταίξιμο για την αποτυχία ίασης του Sterling στο γεγονός πως ο Sterling δεν πήρε ένα συγκεκριμένο γιατροσόφι, αγνοώντας το αν ήταν κατάλληλο για την αρρώστια του ή όχι.

Sterling: Πεθαίνω από βουβωνική πανώλη.


Bombo: Δεν ήπιες αρκετή φραπελιά.

Ακόμα και αν υποθέσουμε πως η φραπελιά προστατεύει όντως από κάποιο νόσημα, πάλι δεν μπορούμε να υποθέσουμε πως προστατεύει από όλα τα νοσήματα. Έτσι ο Bombo εσφαλμένα υποστηρίζει πως η ασθένεια του Sterling είναι αποτέλεσμα του ότι δεν ήπιε φραπελιά.

Παραγεμισμένη Ερώτηση (Loaded Question)


Η παραγεμισμένη ερώτηση είναι και γνωστή ως πλάνη των πολλαπλών ερωτήσεων ή Plurium Interrogationum. Αν θα ήθελα να σας αναγκάσω να απαντήσετε μια ερώτηση με έναν συγκεκριμένο τρόπο, τότε μπορώ να τυλίξω την ερώτηση με άλλη μια που προσφέρει δύο επιλογές όπου και οι δύο απαιτούν την απάντηση που εγώ θέλω στην ερώτηση. πχ.:

-Είναι πρώτη φορά που σκότωσες κάποιον ;
-Πάντα αμφισβητούσες την αλήθεια της Βίβλου;
-Είναι καλά που δεν χρειάζεται να κάνεις μπάνιο;

Όποια ερώτηση απαντήσεις , απαντάς αυτό που θέλω. Το ότι έχεις σκοτώσεις κάποιον, ότι αμφισβητείς την αλήθεια της Βίβλου, ότι δεν κάνεις μπάνιο. Πολλαπλές ερωτήσεις δεν πρέπει να τις ανεχόμαστε και βεβαίως δεν πρέπει να τις απαντάμε.

Κόκκινη Ρέγκα ( Red Herring)   


Μια ‘’κόκκινη ρέγκα’’ είναι μία τακτική αντιπερισπασμού για να τραβήξει την προσοχή από το πραγματικό θέμα. (Υποθετικά σέρνοντας μια ρέγκα αντίθετα από τον δρόμο μια αλεπού ή σκύλος θα χάσει την προσοχή του από τον πραγματικό του στόχο.). Η τακτική αντιπερισπασμού ‘’κόκκινη ρέγκας’’ είναι μια από τις αγαπημένες των υποστηρικτών των θεωριών συνωμοσίας.

Starling: O άνθρωπος πάτησε στο φεγγάρι το 1969.


Bombo: Αλλά δεν το θεωρείς περίεργο που ο Werner von Braun πήγε στην Ανταρκτική μόλις λίγα χρόνια πριν;

Sterling: Η επίθεση στους δίδυμους πύργους οργανώθηκε από ισλαμιστές τρομοκράτες.


Bombo: Αλλά δεν το βρίσκεις περίεργο πως ο Dick Cheney (αντιπρόεδρος των ΗΠΑ την περίοδο εκείνη) έχει επιχειρησιακά συμβόλαια στην Μέση Ανατολή;

Οι ‘’κόκκινες ρέγκες’’ είναι λογικά σφάλματα διότι δεν λένε τίποτα για το θέμα υπό συζήτηση, αλλά απλά το παραβλέπουν και αποπροσανατολίζουν, Αλλά με αυτήν την τακτική δίνουν την εντύπωση πως η αλήθεια βρίσκεται αλλού. Η ‘’κόκκινη ρέγκα’’ χρησιμοποιείτε αντί αποδεικτικών, εξαιρετικά πολύ συχνά στην υποστήριξη θεωριών συνωμοσίας.

Απόδειξη με καταιγισμό (Proof by Verbosity)


Η τακτική του να σε φορτώνουν με τόση πολύ πληροφορία και κυρίως παραπληροφόρηση που είναι αδύνατο να απαντήσεις λέγεται απόδειξη με καταιγισμό ή ‘’βομβαρδισμό’’. Για να κερδίσω ένα debate ή μια συζήτηση δεν χρειάζεται να έχω στοιχεία και αποδεικτικά, αν μπορώ να σου πω τόσα πολλά πράγματα που να μην μπορείς να απαντήσεις σε όλα.

Αυτή η τακτική είναι η αγαπημένη των υποστηρικτών των θεωριών συνωμοσίας. Τα υπέρογκα ποσά παραπληροφόρησης και άσχετων πραγμάτων που πασάρονται δίνουν την εντύπωση πως η θέση τους έχει λεπτομερώς ερευνηθεί και πως υποστηρίζεται από πολλά στρώματα αποδείξεων. Κάθε ένα από αυτά είναι πιθανότατα μια ‘’κόκκινη ρέγκα’’, αλλά από την στιγμή που είναι τόσα πολλά είναι σχεδόν αδύνατο ( και άσκοπο) να απαντήσεις με ευφυή τρόπο σε όλα. Έτσι φαίνεται πως η θέση τους είναι σωστή και αλεξίσφαιρη. Μπορεί να είναι αδύνατο να κατασκευάσεις ένα λογικό και δομημένο επιχείρημα με καταιγισμό, αλλά σίγουρα είναι εύκολο να φτιάξεις ένα που είναι σχεδόν αδύνατο να του αντιτεθείς.

Δηλητηρίαση του Πηγαδιού (Poison the well)


Όταν αρχίζοντας τα σχόλια σας με έναν υποτιμητικό χαρακτηρισμό για τον αντίπαλό σας ή τη θέση του, κάνετε ό, τι λέγεται δηλητηρίαση του πηγαδιού. Ένα γνωστό παράδειγμα είναι ο τρόπος που οι υπέρμαχοι του Ευφυούς Σχεδιασμού ‘’δηλητηριάζουν το πηγάδι’’ αναφέροντας την Θεωρία της Εξέλιξης ως Δαρβινισμό, σαν να είναι μία αφοσίωση σε ένα συγκεκριμένο ερευνητή. Ή:

"Και τώρα ας ακούσουμε τα ίδια παλιά επιχειρήματα σχετικά με το γιατί θα πρέπει να πιστεύουμε πως τα ΑΤΙΑ προέρχονται από το διάστημα."
"Η γνωστή μέντιουμ Sylvia Browne μας λέει στο νέο βιβλίο της."

Πλάνη της ‘’Μόδας’’ (bandwagon Fallacy)


Επίσης γνωστό ως populum ad Argumentum (έκκληση στις μάζες) ή επιχείρημα από συναίνεση, η πλάνη της μόδας αναφέρει πως αν όλοι οι άλλοι το κάνουν, θα πρέπει να είναι έτσι. Αν οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν κάτι ή να ενεργούν με συγκεκριμένο τρόπο, θα πρέπει να είναι σωστό.

"Όλοι γνωρίζουν ότι ο O.j. Simpson ήταν ένοχος. Έτσι θα πρέπει να ήταν φυλακή."
"Πάνω από 700 επιστήμονες έχουν υπογράψει την ‘Εναντίωση στο Δαρβίνο’, έτσι θα πρέπει να επανεξετάσετε την πίστη σας στην Εξέλιξη."

Σκεφτείτε πόσες υπερφυσικές πεποιθήσεις έχει η πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού και η επιπολαιότητα της πλάνης αυτής έρχεται στο προσκήνιο. Η πλειοψηφία μπορεί κάποιες φορές να έχει δίκιο, αλλά είναι ελάχιστα αξιόπιστη.

Εδώ ολοκληρώνεται η ματιά μας στις πλάνες λογικής. Φυσικά υπάρχουν πολλές άλλες αλλά αυτές εδώ είναι οι πιο μεγάλες και οι υπόλοιπες είναι υποκατηγορίες ορισμένων από τις παραπάνω. Μάθετε αυτές τις πλάνες, εξοικειωθείτε με αυτές. Θα διαπιστώσετε πως μπορείτε εύκολα να τις αναγνωρίσετε σχεδόν σε κάθε συζήτηση που κάνετε καθημερινά. Τότε σταματήστε και ζητήστε επιχειρήματα χωρίς να στηρίζονται σε σφάλματα λογικής. Με αυτόν τον τρόπο εξαλείφετε τα επιχειρήματα από τους περισσότερους υποστηρικτές πραγμάτων που δεν βασίζονται σε πραγματικά αποδεικτικά στοιχεία.

3 ερωτήσεις σε ένα άθεο

Ο Ricky Gervais ήταν πριν μερικές μέρες καλεσμένος στην εκπομπή του Stephen Colbert, The Late Show, μια από τις καλύτερες εκπομπές της Αμερικάνικης τηλεόρασης.

Ο Gervais είναι άθεος ενώ ο Colbert είναι καθολικός. Η εκπομπή είναι βέβαια χιουμοριστική, αλλά υποπτεύομαι πως οι ερωτήσεις που έκανε ο Colbert στον Gervais δεν ήταν μέρος του σεναρίου, αλλά ήταν πραγματικές.

Ο Colbert λοιπόν ρώτησε τα εξής:

-Γιατί υπάρχει κάτι αντί για τίποτα; Γιατί υπάρχει το σύμπαν; Υπάρχει ένας δημιουργός;
-Πως μπορείς να είσαι βέβαιος για τον αθεϊσμό σου; Δεν είναι και ο αθεϊσμός θέμα πίστης; Δεν είναι κάποιος άθεος επειδή του το είπε κάποιος άλλος;
-Δεν νιώθεις δέος για τον κόσμο; Δεν νιώθεις ευγνωμοσύνη που υπάρχεις;

Οι απαντήσεις που έδωσε ο Gervais δεν ήταν πολύ διαφορετικές από αυτές που έχουμε δώσει και εδώ σε παρόμοια ερωτήματα.

1) Αρχικά να πούμε πως η ερώτηση «γιατί» δεν έχει κάποιο νόημα. Το «γιατί» προκύπτει από κάποιο σχέδιο, ένας σκοπός και δεν μπορούμε να βρούμε καμία ένδειξη πως υπάρχει κάποιο σχέδιο στο σύμπαν. Αυτό που έχει νόημα να ρωτήσουμε είναι το πως. Αυτό η επιστήμη δεν το έχει απαντήσει ακόμα, αλλά υπάρχουν θεωρίες που δίνουν μια εικόνα και που σταδιακά θα βελτιωθούν.

Επιπλέον, πέρα από τους νόμους της φύσης και την επιστήμη δεν υπάρχει η ανάγκη για ένα δημιουργό. Πουθενά και σε κανένα σημείο δεν έχουμε βρει μια επιστημονική θεωρία η οποία να απαιτεί την ύπαρξη ενός θεού προκειμένου να δουλέψει. Αντιθέτως ο θεός εμφανίζεται συνήθως εκεί που δεν έχουμε καμία θεωρία και αυτός είναι ο θεός των κενών (της γνώσης μας) ο οποίος είναι καταδικασμένος να μικραίνει συνεχώς.

2) Η ερώτηση αυτή είναι λανθασμένη. Η θέση ενός άθεου δεν είναι η βεβαιότητα πως δεν υπάρχει θεός, είναι η έλλειψη πίστης στο θεό. Παράδειγμα: κάποιος μας λέει πως πιστεύει στο θεό. Εμείς του ζητάμε να αποδείξει την ύπαρξή του. Αυτός δεν μπορεί. Συνεπώς εμείς δεν πιστεύουμε στο θεό. Ο αθεϊσμός δεν είναι μια πίστη, είναι η έλλειψη αυτής για την ύπαρξη του θεού.

Στη τελική, αν το δούμε το θέμα λογικά, από τις περίπου 3000 θεότητες που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος με το μυαλό του από την αρχή της ιστορίας του, ο Χριστιανός έχει απορρίψει τις 2999 και πιστεύει σε μία θεότητα. Ο άθεος δεν πιστεύει ούτε στη μία. Η διαφορά μας λοιπόν είναι ένας θεός και ο Χριστιανός είναι επίσης άθεος για τους υπόλοιπους 2999 θεούς.

3) Ναι, συνεχώς νιώθουμε ευγνωμοσύνη που υπάρχουμε διότι οι πιθανότητες να είμαστε εμείς που ζούμε σε αυτό το πλανήτη είναι απειροελάχιστες. Αλλά δεν χρειαζόμαστε ένα θεό στον οποίο να στρέψουμε την ευγνωμοσύνη μας.

Αν υπάρχει κάτι που πρέπει να κρατήσουμε σαν σκέψη είναι το εξής:

Αν αύριο καταστρέφονταν όλα τα στοιχεία και τα βιβλία που έχουμε για τις θρησκείες και οι άνθρωποι τις ξεχνούσαν όλες, 1000 χρόνια αργότερα μπορεί να είχαμε νέες θρησκείες αλλά δεν θα ήταν οι ίδιες.

Αντιθέτως, αν συνέβαινε το ίδιο με όλα τα επιστημονικά βιβλία, τις θεωρίες και τις γνώσεις που έχει μαζέψει η ανθρωπότητα, σε 1000 χρόνια θα επανέρχονταν ακριβώς όπως είναι και σήμερα. Αυτό θα συνέβαινε διότι όλα τα πειράματα θα είχαν ακριβώς το ίδιο αποτέλεσμα. Δεν θα υπήρχε καμία διαφορά.

Αυτός είναι και ο λόγος που δεν χρειαζόμαστε πίστη για την επιστήμη μιας και αυτή επαληθεύεται καθημερινά

Τα έχουμε ξαναπεί όλα αυτά βέβαια, αλλά τα επιχειρήματα των πιστών δεν αλλάζουν και, αν μη τι άλλο, καθώς περνούν τα χρόνια, ακούγονται όλο και πιο άστοχα.
 

ΠΩΣ ΝΑ ΕΝΤΟΠΙΣΕΤΕ ΤΙΣ ΨΕΥΔΟ-ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Σχετική εικόναΟ Καρλ Σάγκαν (Carl Sagan) ήταν ένας από τους πρώτους που δημιούργησε μια εργαλειοθήκη για να ξεχωρίζει κανείς την επιστήμη από την ψευδό-επιστήμη όταν δημοσίευσε το ‘Demon Hunted World’ το 1996. Ο «Μηχανισμός Εντοπισμού Σαχλαμάρας» ήταν μια λίστα οδηγιών για να βοηθήσει τον μέσο άνθρωπο να εντοπίσει σφάλματα λογικής και άλλες κοινές πλάνες και λάθη σε δημοφιλή ψευδό-επιστημονικούς ισχυρισμούς. Πολλά άλλα μεγάλα μυαλά έχουν συνεχίσει αυτήν την παράδοση και έτσι σήμερα έχουμε πολλές παρόμοιες λίστες. Για να αυξήσω την σύγχυση, αποφάσισα να συγκεντρώσω μερικές από τις καλύτερες, να τις ανακατέψω, να διαλέξω τα καλύτερα σημεία και να τα αποστάξω σε μία λίστα. Στην σύνταξη αυτής της λίστας, χρωστώ ευγνωμοσύνη στον Δόκτωρ Stephen Barrett από το Quackwatch.org, στον Δόκτωρ Tom Perls του AntiAgingQuackery.org, στον δόκτωρ Michael Shermer από τον σκεπτικιστικό σύλλογο και βέβαια στον δόκτωρ Carl Sagan. Όλοι τους έχουν αφιερώσει πολλά χρόνια δουλειάς προστατεύοντας το αθώο πληθυσμό από επιβλαβή και αναληθή ψευδό-επιστημονικούς ισχυρισμούς. Δεν είναι τυχαίο που κοινά μοτίβα υπάρχουν στις δουλειές τους.

Κατασκεύασα μία λίστα 15 σημείων που αποκαλώ: Πώς να εντοπίσετε μία ψευδό-επιστήμη. Όταν ακούτε κάποιο ισχυρισμό για ένα καινούριο προϊόν, μια νέα ανακάλυψη, ή μία παραφυσική ικανότητα περάστε την από αυτές τις 15 ερωτήσεις και θα έχετε μια πολύ καλή άποψη για την αξία της.
 
1-Καλύπτει ο ισχυρισμός τις προϋποθέσεις για μία θεωρία;
 
Πολύ λίγοι ισχυρισμοί που δεν είναι αληθινοί μπορούν να χαρακτηρισθούν ως θεωρίες. Ας δούμε τα 4 κύρια στοιχεία που μία θεωρία πρέπει να έχει. 1) Μία θεωρία πρέπει να προέρχεται και να υποστηρίζεται καλά από πειραματικά αποδεικτικά στοιχεία. Μη επίσημες ή μη επαρκώς εμπεριστατωμένες αναφορές δεν είναι δεκτές. Πρέπει να υποστηρίζεται από πολλές σειρές τεκμηρίων και να μην έχει μόνο ένα θεμέλιο. Θα βρείτε πως οι περισσότερες ψευδό-επιστήμες έχουν ένα μοναδικό θεμέλιο. 2) μία θεωρία πρέπει να είναι τόσο ακριβής ώστε να είναι διαψεύσιμη με διάφορα τεστ. Αν δεν μπορεί να εξεταστεί, δοκιμαστεί ή διαψευθεί τότε δεν μπορεί να αποκαλεστεί θεωρία. Αν κάτι είναι πραγματικά δυνατό να εξετασθεί τότε άλλοι πρέπει να μπορούν να επαναλάβουν τα τεστ και να βρουν τα ίδια αποτελέσματα. Θα βρείτε πως στις ψευδό-επιστήμες σπανίως είναι αυτό δυνατό. Γενικά κάνουν ισχυρισμούς ή κατασκευάζουν δικαιολογίες για το γιατί δεν μπορούν να γίνουν τεστ ή να τα επαναλάβουν τρίτοι. 3) Μία θεωρία πρέπει να κάνει συγκεκριμένες προβλέψεις, που μπορούν να εξεταστούν, για πράγματα που δεν έχουν ακόμα παρατηρηθεί. 4) Μία θεωρία πρέπει να αφήνει χώρο για αλλαγές βασισμένες στην ανακάλυψη νέων στοιχείων. Πρέπει να είναι δυναμική, δοκιμαστική και διορθώσιμη. Θα προσέξετε πως οι περισσότερες ψευδό-επιστήμες δεν αφήνουν χώρο για αλλαγή μέσω νέων ανακαλύψεων.
 
2-Ο ισχυρισμός βασίζεται σε αρχαία γνώση;
 
Αυτό είναι μια σίγουρη ένδειξη ότι ο ισχυρισμός δεν βασίζεται σε επιστημονικά αποδεικτικά στοιχεία και έχει σκοπό να σας ξεγελάσει να πιστέψετε πως επειδή το πίστευαν οι αρχαίοι κινέζοι τότε έχει αξία. Στην πραγματικότητα πολλές αληθινές επιστημονικές θεωρίες δεν είναι πολύ παλιές, διότι έχουν αντικαταστήσει παλαιές θεωρίες καθώς η γνώση αυξάνεται. Γενικώς όσο πιο σύγχρονα τα αποδεικτικά, τόσο καλύτερη η επιστημονική τους βάση.
 
3-Πρώτα ανακοινώθηκε μέσα από τα ΜΜΕ ή από επιστημονικά μέσα;
 
Πραγματικές αποκαλύψεις πηγαίνουν μέσα από αμερόληπτες ομότιμες(peer review) διαδικασίες που οδηγούν σε έκδοση σε επιστημονικά περιοδικά. Όταν κάτι ανακοινώνεται για πρώτη φορά μέσα από τα ΜΜΕ, όπως τα πειράματα κρύας σύντηξης των Pons και Fleischman ή η μηχανή αέναης κίνησης του Stoern, τότε γενικά υπάρχει λόγος που οι υποστηριχτές τους επιλέγουν να μην τα περάσουν από λεπτομερή επιστημονικό έλεγχο.

4-Βασίζεται ο ισχυρισμός στην ύπαρξη κάποιας άγνωστης μορφής ¨ενέργειας¨ ή σε άλλο παραφυσικό φαινόμενο;
 
Χύμα και χωρίς νόημα χρήση λέξεων που ακούγονται επιστημονικές όπως «ενέργεια» είναι μία από τις πιο κοινές ενδείξεις στις διαδεδομένες ψευδό-επιστήμες. Όροι όπως ενεργειακά πεδία, αρνητική ενέργεια, Τσι, όργον, αύρα, υπέρ-διαστασιακή ενέργεια είναι εντελώς χωρίς επιστημονικό νόημα. Πλησιάστε με πολύ προσοχή!
 
5-Δηλώνουν οι υποστηρικτές πως ο ισχυρισμός τους καταστέλλεται από τις αρχές;
 
Αυτό είναι συνήθως μια πολύ αδύναμη δικαιολογία για το γιατί οι πλειοψηφία των επιστημόνων δεν λαμβάνουν σοβαρά τον ισχυρισμό τους, ή γιατί το προϊόν δεν είναι εγκεκριμένο από την αρμόδια αρχή, ή γιατί επιστημονικά περιοδικά δεν δημοσιεύουν τα άρθρα τους. Θα το ακούσετε συχνά αυτό με τη μορφή μιας συνομωσίας του ιατρικού κόσμου για την εξάλειψη μίας κομπογιαννίτικης θεραπείας επειδή είναι προς το συμφέρον του ιατρικής βιομηχανίας να σας κρατήσει άρρωστος. Στην πραγματικότητα, κάθε γιατρός ή φαρμακευτική εταιρεία που θα μπορούσε να αναπτύξει μια νέα θεραπεία, θα έκανε μια τεράστια περιουσία. Ποτέ δεν θα το καταπίεζαν. Το ίδιο ισχύει και για τους κατασκευαστές αυτοκινήτων σε όλο τον κόσμο για τους οποίους λέγεται ότι "αποκρύβουν" νέες αποδοτικότερες τεχνολογίες κινητήρων.
     
6-Ακούγετε ο ισχυρισμός παρατραβηγμένος ή πολύ καλός για να είναι αληθινός;
 
Όταν κάτι ακούγεται πολύ καλό για να είναι αληθινό, συνήθως δεν είναι αληθινό. Εντυπωσιακοί ισχυρισμοί απαιτούν εντυπωσιακά αποδεικτικά στοιχεία. Ο ισχυρισμός ταιριάζει πραγματικά με τον τρόπο που γνωρίζουμε πως λειτουργεί ο κόσμος; Πόσο συχνά κάτι που ισχυρίζεται ότι θα φέρει τον κόσμο ανάποδα έχει αποδειχθεί ότι είναι αλήθεια; Προσεγγίστε τον ισχυρισμό με σκεπτικισμό, και ζητήστε αποδεικτικά στοιχεία τόσο εντυπωσιακά όσο και ο ισχυρισμός.
 
7-Υποστιρίζεται ο ισχυρισμός από τεχνικές μάρκετινγκ;
 
Να είστε επιφυλακτικοί με τεχνάσματα μάρκετινγκ, και να έχετε κατά νου ότι τεχνάσματα μάρκετινγκ είναι, από μόνα τους, εντελώς άχρηστα. Παραδείγματα ύποπτων τεχνασμάτων κυκλοφορίας που θα πρέπει να εγείρει πάντα τον σκεπτικισμό είναι οι εικόνες των ανθρώπων που φορούν ρόμπες εργαστήριου, τις εγκρίσεις από διασημότητες, μαρτυρίες από οποιαδήποτε πηγή, και αναφορά πιστοποιήσεων, σχολών, ακαδημιών και ινστιτούτων.
 
8- Περνά ο ισχυρισμός το ξυράφι του Όκκαμ; ( Occam’s Razor)
 
Υπάρχει μια απλούστερη, φυσική εξήγηση για τον ισχυρισμό που να μην απαιτεί κανένα υπερφυσικό στοιχείο; Είναι τα αποτελέσματα σύμφωνα με τα αποτελέσματα ενός εικονικού(placebo) φαρμάκου ή την φυσική ικανότητα επούλωσης του σώματος; Μπορεί ένας ταχυδακτυλουργός-μάγος να αντιγράψει τα κατορθώματα ενός μέντιουμ; Ο νόμος των μεγάλων αριθμών αναφέρει ότι ένα ένα-στο-εκατομμύριο γεγονός συμβαίνει συνήθως σε όλους μια φορά το μήνα, και δεδομένου ότι το Ξυράφι του Όκκαμ λέει ότι η απλούστερη από δύο πιθανές εξηγήσεις είναι συνήθως η σωστή, μην τρέχετε σε μία υπερφυσική εξήγηση μόνο και μόνο επειδή σας έτυχε να ονειρευτείτε την γιαγιά σας για τη νύχτα που πέθανε.
  
9-Έρχετε ο ισχυρισμός από μια πηγή αφοσιωμένη στην διάδοσή της;
 
Η επιστήμη δουλεύει ξεκινώντας από μηδαμινές υποθέσεις και ψάχνοντας αποδείξεις. Ψευδό-επιστήμες ξεκινάνε με μια υπόθεση και την στηρίζουν με αμφισβητήσιμη έρευνα και συλλογιστική. Είναι απίθανο ότι ένα ίδρυμα αφιερωμένο στην προβολή ενός συγκεκριμένου ισχυρισμού θα παρουσιάσει οποιοδήποτε είδος αποδείξεων, εκτός από εκείνες που υποστηρίζουν τον ισχυρισμό τους, και η μεροληψία αυτή θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη.
 
10-Ήταν οι υποστηρικτές σωστοί με τις δοκιμές τους;
 
Κάθε καλή έρευνα θα περιγράψει την δοκιμή που έγινε, και θα παρουσιάσει όλα τα στοιχεία που δεν δικαιολογούν το συμπέρασμα. Να είστε δύσπιστοι για τυχόν ισχυρισμούς που δεν περιγράφουν λεπτομερώς τη μεθοδολογία εξέτασης ή που δεν ήταν λεπτομερής ή υπεύθυνη, συμπεριλαμβανομένης της εξωτερικής επαλήθευσης και επανάληψης, ή που δεν παρέχουν όλα τα τεκμήρια ακόμα και αυτά εναντίων.
 
11-Πόσο καλή είναι η ποιότητα των τεκμηρίων υπέρ του ισχυρισμού.
 
Προσέχετε όταν τα δεδομένα δοκιμών μπορεί να είναι ευαίσθητα στην επιλογή παρατήρησης, η οποία είναι η καταμέτρηση μόνο των επιτυχιών και όχι των αποτυχιών, όπως βλέπουμε με τα μέντιουμ στην τηλεόραση. Προσέχετε όταν το μέγεθος του δείγματος είναι πολύ μικρό για να έχει στατιστική σημασία, όπως με τις περισσότερες κλινικές δοκιμές της ομοιοπαθητικής. Και ειδικά προσέξτε για βιαστικά συμπεράσματα αιτιωδών σχέσεων: η υπόθεση ότι, επειδή η ανακούφιση επήλθε μετά το γιατροσόφι, το γιατροσόφι πρέπει να προκάλεσε την ανακούφιση.
 
12-Έχουν οι ισχυριζόμενοι αυθεντικά-σύννομα διαπιστευτήρια.
 
Να έχετε υπόψη σας πως υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός από μη αναγνωρισμένα ιδρύματα (που συχνά είναι γραφεία σε σπίτια) που δίνουν πτυχία σε σχεδόν οτιδήποτε. Να έχετε ακόμα υπόψη σας πως πολλά ιδρύματα που ισχυρίζονται ότι είναι αναγνωρισμένα έχουν πάρει την αναγνώριση τους από μη διαπιστευμένα σώματα αναγνώρισης. Τέλος να ξέρετε πως αυθεντικά αναγνωρισμένα πανεπιστήμια έχουν συχνά επιπλέον προγράμματα σε μη επιστημονικά πεδία όπως χειροπρακτική και βελονισμό. Πρέπει να είστε προσεκτικοί. Για να δείτε πόσο προσεκτικοί, πηγαίνετε στο ThunderwoodCollege.com και αποκτήσετε το δικό σας διδακτορικό (Ph.D.) στον τομέα της επιλογής σας σε δευτερόλεπτα, δωρεάν.
 
13-Οι υποστηρικτές ισχυρίζονται πως κάτι δεν πάει καλά με το κανονικό;
 
Όταν μία πραγματική έρευνα παρουσιάζεται, αποτελείται από τα στοιχεία που ανακαλύφθηκαν και το συμπέρασμα. Δεν ξεκινά τις κατηγορίες και κινδυνολογίες για το πώς τα τρόφιμα που τρώμε είναι επικίνδυνα, πώς καταστρέφουμε τον πλανήτη, πως η κυβέρνηση καλύπτει τα κακά της, ή πώς θα πας στην κόλαση αν δέχεσαι την εξέλιξη. Όταν ένας ισχυρισμός παρουσιάζεται ως εναλλακτική λύση για τα λάθη του status quo, είναι ένα σημάδι ότι ο ισχυρισμός βασίζεται πιθανότατα στην ιδεολογία και στην φιλοσοφία και όχι στην επιστήμη.
  
14-Είναι ¨Φυσικό¨;
 
Όπως έχει ειπωθεί πολλές φορές , μέσα από κανένα ορισμό δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι αν ένα προϊόν είναι «φυσικό» , σημαίνει ότι είναι ασφαλές και υγιεινό. Σκεφτείτε τα παραδείγματα: κώνειο, υδράργυρο, μόλυβδο, νευροτοξίνης μέδουσας, αμίαντο, για να μην αναφέρω τον σχεδόν άπειρο αριθμό των τοξικών βακτηρίων και ιών (E. coli, σαλμονέλα, βουβωνική πανώλη, ευλογιά). Σε πολλές περιπτώσεις, έχουν σχεδιαστεί και παρασκευασθεί συνθετικές εκδοχές των φυσικών ενώσεων για να καταστούν ασφαλέστερες, πιο αποτελεσματικές, και να μπορούν να παράγονται σε μεγάλες ποσότητες.
     
15- Έχει ο ισχυρισμός υποστήριξη από πολιτικές , ιδεολογικές ή πολιτιστικές πηγές;
 
Ορισμένοι υποστηρικτές υποδεικνύοντας ότι είναι ηθικά, ή πολιτικά ορθό να δεχθούμε τους ισχυρισμούς τους, ανακατευθύνουν την προσοχή μας από το γεγονός ότι δεν είναι επιστημονικά ορθοί. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως του δημιουργησμού, υπέρμαχοι χρησιμοποιούν το δικαστικό σύστημα για να αναγκάσουν τα σχολεία να διδάξουν τους ισχυρισμούς τους ως γεγονός. Γενικά, όταν μια θεωρία είναι επιστημονικά ορθή, ακόμη και αν είναι ολοκαίνουργια θα βρει τελικά το δρόμο της στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα σπουδών. Καλή επιστήμη γίνεται στο εργαστήριο - όχι στα δικαστήρια, όχι σε πορείες διαμαρτυρίας, ούτε σε blog και ούτε στην εκκλησία. Μια πολιτική ή πολιτιστική εκστρατεία για να νομιμοποιηθεί ή να προωθηθεί κάποιο προϊόν ή ισχυρισμός αποτελεί σημαντική ένδειξη ότι είναι πλαστός.

Ορίστε! Με αυτή τη λίστα ελέγχου, κάποιος είναι καλά εξοπλισμένος για να ξεχωρίσει την ήρα από το σιτάρι. Ερωτήματα όπως αυτά, θα πρέπει να διδάσκονται στα σχολεία, ενθαρρύνοντας τους νέους να αρχίσουν να βλέπουν όλη την τρελή παραπληροφόρηση στον κόσμο μας με κριτική σκέψη. Η ικανότητα να διαχωρίσει κανείς την αλήθεια από την φαντασία είναι ουσιαστικής σημασίας για την πορεία μας ως είδος στην αναζήτησή μας για τις επόμενες μεγάλες ανακαλύψεις στην ιατρική, την εξερεύνηση του διαστήματος, την πληροφορική, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και σε κάθε άλλο επιστημονικό πεδίο.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1141b-1142a)

[VIII] Ἔστι δὲ καὶ ἡ πολιτικὴ καὶ ἡ φρόνησις ἡ αὐτὴ μὲν ἕξις, τὸ μέντοι εἶναι οὐ ταὐτὸν αὐταῖς. τῆς δὲ περὶ πόλιν ἣ μὲν ὡς ἀρχιτεκτονικὴ φρόνησις νομοθετική, ἣ δὲ ὡς τὰ καθ᾽ ἕκαστα τὸ κοινὸν ἔχει ὄνομα, πολιτική· αὕτη δὲ πρακτικὴ καὶ βουλευτική· τὸ γὰρ ψήφισμα πρακτὸν ὡς τὸ ἔσχατον. διὸ πολιτεύεσθαι τούτους μόνον λέγουσιν· μόνοι γὰρ πράττουσιν οὗτοι ὥσπερ οἱ χειροτέχναι. δοκεῖ δὲ καὶ φρόνησις μάλιστ᾽ εἶναι ἡ περὶ αὐτὸν καὶ ἕνα· καὶ ἔχει αὕτη τὸ κοινὸν ὄνομα, φρόνησις· ἐκείνων δὲ ἣ μὲν οἰκονομία ἣ δὲ νομοθεσία ἣ δὲ πολιτική, καὶ ταύτης ἣ μὲν βουλευτικὴ ἣ δὲ δικαστική.

Εἶδος μὲν οὖν τι ἂν εἴη γνώσεως τὸ αὑτῷ εἰδέναι· ἀλλ᾽ ἔχει διαφορὰν πολλήν·

[1142a] καὶ δοκεῖ ὁ τὰ περὶ αὑτὸν εἰδὼς καὶ διατρίβων φρόνιμος εἶναι, οἱ δὲ πολιτικοὶ πολυπράγμονες· διὸ Ευριπίδης.

πῶς δ᾽ ἂν φρονοίην, ᾧ παρῆν ἀπραγμόνως
ἐν τοῖσι πολλοῖς ἠριθμημένον στρατοῦ
ἴσον μετασχεῖν;
τοὺς γὰρ περισσοὺς καί τι πράσσοντας πλέον …

ζητοῦσι γὰρ τὸ αὑτοῖς ἀγαθόν, καὶ οἴονται τοῦτο δεῖν πράττειν. ἐκ ταύτης οὖν τῆς δόξης ἐλήλυθε τὸ τούτους φρονίμους εἶναι· καίτοι ἴσως οὐκ ἔστι τὸ αὑτοῦ εὖ ἄνευ οἰκονομίας οὐδ᾽ ἄνευ πολιτείας. ἔτι δὲ τὰ αὑτοῦ πῶς δεῖ διοικεῖν, ἄδηλον καὶ σκεπτέον. σημεῖον δ᾽ ἐστὶ τοῦ εἰρημένου καὶ διότι γεωμετρικοὶ μὲν νέοι καὶ μαθηματικοὶ γίνονται καὶ σοφοὶ τὰ τοιαῦτα, φρόνιμος δ᾽ οὐ δοκεῖ γίνεσθαι. αἴτιον δ᾽ ὅτι καὶ τῶν καθ᾽ ἕκαστά ἐστιν ἡ φρόνησις, ἃ γίνεται γνώριμα ἐξ ἐμπειρίας, νέος δ᾽ ἔμπειρος οὐκ ἔστιν· πλῆθος γὰρ χρόνου ποιεῖ τὴν ἐμπειρίαν· ἐπεὶ καὶ τοῦτ᾽ ἄν τις σκέψαιτο, διὰ τί δὴ μαθηματικὸς μὲν παῖς γένοιτ᾽ ἄν, σοφὸς δ᾽ ἢ φυσικὸς οὔ. ἢ ὅτι τὰ μὲν δι᾽ ἀφαιρέσεώς ἐστιν, τῶν δ᾽ αἱ ἀρχαὶ ἐξ ἐμπειρίας· καὶ τὰ μὲν οὐ πιστεύουσιν οἱ νέοι ἀλλὰ λέγουσιν, τῶν δὲ τὸ τί ἐστιν οὐκ ἄδηλον; ἔτι ἡ ἁμαρτία ἢ περὶ τὸ καθόλου ἐν τῷ βουλεύσασθαι ἢ περὶ τὸ καθ᾽ ἕκαστον· ἢ γὰρ ὅτι πάντα τὰ βαρύσταθμα ὕδατα φαῦλα, ἢ ὅτι τοδὶ βαρύσταθμον. ὅτι δ᾽ ἡ φρόνησις οὐκ ἐπιστήμη, φανερόν· τοῦ γὰρ ἐσχάτου ἐστίν, ὥσπερ εἴρηται· τὸ γὰρ πρακτὸν τοιοῦτον. ἀντίκειται μὲν δὴ τῷ νῷ· ὁ μὲν γὰρ νοῦς τῶν ὅρων, ὧν οὐκ ἔστι λόγος, ἣ δὲ τοῦ ἐσχάτου, οὗ οὐκ ἔστιν ἐπιστήμη ἀλλ᾽ αἴσθησις, οὐχ ἡ τῶν ἰδίων, ἀλλ᾽ οἵᾳ αἰσθανόμεθα ὅτι τὸ ἐν τοῖς μαθηματικοῖς ἔσχατον τρίγωνον· στήσεται γὰρ κἀκεῖ. ἀλλ᾽ αὕτη μᾶλλον αἴσθησις ἢ φρόνησις, ἐκείνης δ᾽ ἄλλο εἶδος.

***
[8] Η πολιτική και η φρόνηση είναι μία και η αυτή έξη, από την πλευρά όμως της ουσίας τους δεν είναι το ίδιο πράγμα. Της φρόνησης που έχει ως αντικείμενο τα πράγματα της πόλης ένα μέρος είναι η νομοθετική — ένα είδος δεσπόζουσας φρόνησης· το άλλο, το δεύτερο μέρος της —ένα είδος φρόνησης που έχει να κάνει με τα καθέκαστα, με τα επιμέρους— έχει το κοινό όνομα και λέγεται πολιτική φρόνηση: έχει να κάνει με τις πράξεις και τις διαβουλεύσεις· γιατί το ψήφισμα είναι κάτι που μπορεί να εκτελεσθεί, ως το έσχατο επιμέρους των διαβουλεύσεων. Αυτός είναι ο λόγος που μόνο γι᾽ αυτούς τους ανθρώπους λέει ο πολύς κόσμος ότι κάνουν πολιτική, γιατί μόνο αυτοί «δουλεύουν» με τον τρόπο που δουλεύουν οι χειρώνακτες.

Για τον πολύ όμως κόσμο φρόνηση είναι επίσης, κατά κύριο μάλιστα λόγο, αυτή που έχει ως αντικείμενό της το συμφέρον του ενός και μοναδικού ατόμου, τον ίδιο του τον εαυτό· ονομάζεται και αυτή με την κοινή λέξη «φρόνηση»· από τα άλλα είδη της το ένα λέγεται «διαχείριση του σπιτικού», το άλλο «νομοθεσία», το τρίτο «πολιτική» — το τελευταίο αυτό διαιρείται σε βουλευτική και σε δικαστική φρόνηση.

Ένα είδος φρόνησης είναι λοιπόν το να γνωρίζει κανείς τα ωφέλιμα και καλά για το άτομό του, είναι όμως πολύ διαφορετικό από τα άλλα είδη·

[1142a] και τον άνθρωπο που γνωρίζει τα καλά και ωφέλιμα για τον εαυτό του και ασχολείται με αυτά ο κόσμος τον θεωρεί φρόνιμο, ενώ τους πολιτικούς τους θεωρεί πολυπράγμονες· γι᾽ αυτό και ο Ευριπίδης είπε:

 Πώς θα μπορούσα να ᾽μαι φρόνιμος εγώ,
που άνετα μπορούσα,
απλή μονάδα μες στο πλήθος του στρατού,
να ᾽χω το ίδιο μερτικό...;
Τους άντρες που κοιτούν ψηλά και κάνουν και πολλά...

Γιατί οι άνθρωποι επιζητούν το δικό τους αγαθό, και πιστεύουν ότι μόνο αυτό πρέπει να κάνουν. Από αυτή λοιπόν τη γνώμη προήλθε και η άποψη ότι φρόνιμοι είναι, στην πραγματικότητα, αυτοί οι άνθρωποι. Και όμως το προσωπικό αγαθό κάποιου δεν είναι, ασφαλώς, δυνατό να υπάρχει ανεξάρτητα από τη σωστή κατάσταση του σπιτικού του και της πόλης του. Και πέρα όμως από αυτά, το πώς πρέπει κανείς να οργανώνει γενικά τη ζωή του δεν είναι σαφές και πρέπει να διερευνηθεί.

Απόδειξη αυτού που είπαμε είναι και τούτο, ότι, ενώ οι νέοι γίνονται γεωμέτρες και μαθηματικοί, και γενικά σοφοί σε τέτοιου είδους πράγματα, νέος φρόνιμος, κατά την κοινή αντίληψη, δεν μπορεί να βρεθεί. Η αιτία είναι ότι η φρόνηση έχει να κάνει και με τα επιμέρους, και αυτά μας γίνονται γνωστά μέσω της εμπειρίας — νέος όμως έμπειρος δεν υπάρχει· γιατί είναι το μάκρος του χρόνου που σε κάνει έμπειρο. Στην πραγματικότητα μπορεί κανείς να θέσει επίσης το ερώτημα, γιατί ένα παιδί μπορεί να γίνει μαθηματικός, όχι όμως φιλόσοφος ή φυσιογνώστης. Μήπως γιατί τα αντικείμενα των μαθηματικών είναι αφηρημένα, ενώ των άλλων δύο γνωστικών κλάδων οι πρώτες αρχές ξεκινούν από την εμπειρία; Μήπως, επίσης, γιατί οι νέοι ενσχέσει με τους γνωστικούς κλάδους της δεύτερης περίπτωσης δεν μπορούν να έχουν μια στέρεη προσωπική άποψη και αρκούνται στο να χρησιμοποιούν το σχετικό λεξιλόγιο, ενώ τις μαθηματικές έννοιες τις κατανοούν εύκολα; Έπειτα, το σφάλμα στις διαβουλεύσεις μπορεί να είναι είτε σε σχέση με το γενικό είτε σε σχέση με το επιμέρους· παράδειγμα ενσχέσει με το γενικό: «κάθε βαρύ νερό είναι κακής ποιότητας», παράδειγμα ενσχέσει με το επιμέρους: «αυτό το νερό είναι βαρύ».

Ότι η φρόνηση δεν είναι επιστημονική γνώση είναι φανερό· γιατί, όπως το είπαμε, έχει να κάνει με το έσχατο επιμέρους, και το αντικείμενο της πράξης είναι τέτοιας λογής. Είναι επίσης και το αντίθετο της νόησης· γιατί, ενώ η νόηση έχει ως αντικείμενό της τις έννοιες/ορισμούς που δεν μπορούν να αποδειχθούν με τη συλλογιστική διαδικασία, η φρόνηση έχει ως αντικείμενό της το έσχατο επιμέρους, με το οποίο δεν ασχολείται η επιστημονική γνώση αλλά η αντίληψη, όχι η αντίληψη ιδιοτήτων που προσιδιάζουν σε μια αίσθηση, αλλά αυτή με την οποία αντιλαμβανόμαστε ότι το έσχατο επιμέρους, στα μαθηματικά, είναι, π.χ., ένα τρίγωνο· γιατί και εκεί θα φτάσει κανείς σε ένα σημείο όπου θα σταματήσει. Όμως αυτή είναι μάλλον αντίληψη παρά φρόνηση, μολονότι είναι ένα διαφορετικό είδος αντίληψης.