Τετάρτη 3 Απριλίου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ἐκκλησιάζουσαι (834-876)

ΚΗΡΥΞ
ὦ πάντες ἀστοί, —νῦν γὰρ οὕτω ταῦτ᾽ ἔχει—,
835 χωρεῖτ᾽, ἐπείγεσθ᾽ εὐθὺ τῆς στρατηγίδος,
ὅπως ἂν ὑμῖν ἡ τύχη κληρουμένοις
φράσῃ καθ᾽ ἕκαστον ἄνδρ᾽ ὅποι δειπνήσετε·
ὡς αἱ τράπεζαί γ᾽ εἰσὶν ἐπινενησμέναι
ἀγαθῶν ἁπάντων καὶ παρεσκευασμέναι,
840 κλῖναί τε σισυρῶν καὶ δαπίδων νενημέναι.
κρατῆρας ἐγκιρνᾶσιν, αἱ μυροπώλιδες
ἑστᾶσ᾽ ἐφεξῆς· τὰ τεμάχη ῥιπίζεται,
λαγῷ᾽ ἀναπηγνύασι, πόπανα πέττεται,
στέφανοι πλέκονται, φρύγεται τραγήματα,
845 χύτρας ἔτνους ἕψουσιν αἱ νεώταται.
Σμοῖος δ᾽ ἐν αὐταῖς ἱππικὴν στολὴν ἔχων
τὰ τῶν γυναικῶν διακαθαίρει τρύβλια.
Γέρων δὲ χωρεῖ χλανίδα καὶ κονίποδα
ἔχων, καχάζων μεθ᾽ ἑτέρου νεανίου·
850 ἐμβὰς δὲ κεῖται καὶ τρίβων ἐρριμμένος.
πρὸς ταῦτα χωρεῖθ᾽, ὡς ὁ τὴν μᾶζαν φέρων
ἕστηκεν· ἀλλὰ τὰς γνάθους διοίγνυτε.
ΑΝ. οὐκοῦν βαδιοῦμαι δῆτα. τί γὰρ ἕστηκ᾽ ἔχων
ἐνταῦθ᾽, ἐπειδὴ ταῦτα τῇ πόλει δοκεῖ;
855 ΧΡ. καὶ ποῖ βαδιεῖ σὺ μὴ καταθεὶς τὴν οὐσίαν;
ΑΝ. ἐπὶ δεῖπνον. ΧΡ. οὐ δῆτ᾽, ἤν γ᾽ ἐκείναις νοῦς ἐνῇ,
πρίν γ᾽ ‹ἂν› ἀπενέγκῃς. ΑΝ. ἀλλ᾽ ἀποίσω. ΧΡ. πηνίκα;
ΑΝ. οὐ τοὐμόν, ὦ τᾶν, ἐμποδὼν ἔσται. ΧΡ. τί δή;
ΑΝ. ἑτέρους ἀποίσειν φήμ᾽ ἔθ᾽ ὑστέρους ἐμοῦ.
860 ΧΡ. βαδιεῖ δὲ δειπνήσων ὅμως; ΑΝ. τί γὰρ πάθω;
τὰ δυνατὰ γὰρ δεῖ τῇ πόλει ξυλλαμβάνειν
τοὺς εὖ φρονοῦντας. ΧΡ. ἢν δὲ κωλύσωσι, τί;
ΑΝ. ὁμόσ᾽ εἶμι κύψας. ΧΡ. ἢν δὲ μαστιγῶσι, τί;
ΑΝ. καλούμεθ᾽ αὐτάς. ΧΡ. ἢν δὲ καταγελῶσι, τί;
865 ΑΝ. ἐπὶ ταῖς θύραις ἕστως— ΧΡ. τί δράσεις; εἰπέ μοι.
ΑΝ. τῶν ἐσφερόντων ἁρπάσομαι τὰ σιτία.
ΧΡ. βάδιζε τοίνυν ὕστερος· σὺ δ᾽, ὦ Σίκων
καὶ Παρμένων, αἴρεσθε τὴν παμπησίαν.
ΑΝ. φέρε νυν ἐγώ σοι ξυμφέρω. ΧΡ. μὴ μηδαμῶς.
870 δέδοικα γὰρ μὴ καὶ παρὰ τῇ στρατηγίδι,
ὅταν κατατιθῶ, προσποιῇ τῶν χρημάτων.
ΑΝ. νὴ τὸν Δία, δεῖ γοῦν μηχανήματός τινος,
ὅπως τὰ μὲν ὄντα χρήμαθ᾽ ἕξω, τοισδεδὶ
τῶν ματτομένων κοινῇ μεθέξω πως ἐγώ.
875 ὀρθῶς ἔμοιγε φαίνεται· βαδιστέον
ὁμόσ᾽ ἐστὶ δειπνήσοντα κοὐ μελλητέον.

***
(Έρχεται μια γυναίκα κήρυκας.)
ΚΗΡΥΚΑΣ
Συμπολίτες, αλλάξανε τα πράγματα.
Τρεχάτε βιαστικά στης Στρατηγίνας
να τραβήξετε κλήρο πού ο καθένας
θα του λάχει να κάτσει να δειπνήσει.
Στρωμένα τα τραπέζια περιμένουν
γεμάτ᾽ απ᾽ όλα των θεών τα ελέη.
840 Στα κρεβάτια προβιές και μπατανίες.
Τα κροντήρια γεμάτα· τα κορίτσια
με τ᾽ αρώματ᾽ αραδιασμένα στέκουν.
Φέτες ψάρια στη θράκα σιγοψένονται,
λαγοί στη σούβλα και στο φούρνο πίτες.
Εδώ στεφάνια πλέκονται, παρέκει
στραγάλια καβουρδίζονται. Οι κοπέλες,
οι παρανιές, βράζουνε φάβα. Ο Μάκης
φορώντας τη στολή του καβαλάρη
των γυναικώνε τρίβει τα τσανάκια.
Κι ο Γέρος με μπερτόνι και σκαρπίνια
χαχανίζοντας πάει μ᾽ ένα κοπέλι,
αφού πέταξε πέρα τις αρβύλες του
850και το τρύπιο ταμπάρο του. Βιαστείτε.
Σας περιμένουν τα ζεστά καρβέλια.
Ανοίχτε τις μασέλες σας κι ομπρός!
ΑΝΤ. Τί κάθομαι λοιπόν; Θα πάω κι εγώ.
Έτσι θέλ᾽ η πατρίδα και διατάζει.
ΧΡΕ. Πού πάς, αφού δεν έχεις παραδώσει
τα υπάρχοντά σου; ΑΝΤ. Πάω να φάω κι εγώ.
ΧΡΕ. Δεν μπορείς. Οι γυναίκες δε γελιούνται.
Να παραδώσεις πρώτα. ΑΝΤ. Φυσικά!
ΧΡΕ. Και πότε; ΑΝΤ. Μη φοβάσαι. Απ᾽ τη δικιά μου
αργοπόρια η δουλειά δε θα σκοντάψει.
ΧΡΕ. Τί λες; ΑΝΤ. Κι άλλοι πολλοί καθυστερούνε.
ΧΡΕ. Κι όμως τρέχεις να φας! ΑΝΤ. Και τί θα πάθω;
Έχουνε χρέος οι γνωστικοί να κάνουν,
όσο μπορούν, της πολιτείας το θέλημα.
ΧΡΕ. Κι αν σε διώξουν; ΑΝΤ. Θα σκύψω το κεφάλι
και θα περάσω. ΧΡΕ. Κι αν σε δείρουν; ΑΝΤ. Μήνυση.
ΧΡΕ. Κι αν σε περιγελούν τα θηλυκά;
ΑΝΤ. Στεκάμενος στην πόρτα...
ΧΡΕ. (τον διακόπτει)
Τί θα κάνεις;
ΑΝΤ. Θ᾽ αρπάζω τα φαγιά των αλλωνών.
ΧΡΕ. Ακλούθα με λοιπόν.
(στους δούλους του)
Εσείς οι δυο,
ο Φάπας και ο Κλάπας, φορτωθείτε
στον ώμο σας τα πράματά μου κι άιντε.
ΑΝΤ. Θες κι εγώ να βοηθήσω; ΧΡΕ. Θεός φυλάξοι,
870 γιατί μπορείς μπροστά στη Στρατηγίνα
να κάνεις πως δικά σου είναι τα πράματα.
(Παίρνει τα πράματά του με τους δούλους του και φεύγει.)
ΑΝΤ. Πρέπει να σοφιστώ κανένα κόλπο,
να κρατήσω τα πράματά μου κι όμως
με τους άλλους μαζί να φάω κι εγώ.
(συλλογιέται λίγο)
Με κάθε τρόπο ανάγκη να δειπνήσω.
(στον εαυτό του)
Εμπρός λοιπόν, περπάτα, μην κιοτεύεις!

(Ο Χορός χορεύει.)

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ, Άνιγρος - Αξιός

Άνιγρος (Πελ, ΝΔ της Ολυμπίας)

Οι μύθοι διατήρησαν στη μνήμη την άσχημη μυρωδιά που αναδυόταν από τα νερά του ποταμού. Μία εξήγηση θέλει τον Μελάμποδα να πετάει εκεί τα αντικείμενα που χρησιμοποίησε για τον εξαγνισμό των θυγατέρων του Προίτου. Μια άλλη αποδίδει τη μυρωδιά των νερών στον Κένταυρο Πυλήνορα που έπλυνε σε αυτά την πληγή του από τα βέλη του Ηρακλή, εμποτισμένα με το δηλητήριο της Λερναίας Ύδρας.
 
Αξιός
 
Για τον Αξιό γνωρίζουμε από τον Όμηρο ότι ήταν πλατύς, ότι είχε «ωραιότατο νερό» (Β 848-850) και ότι έκανε «βαθιά στροβιλίσματα» (Φ 143), ότι από «τη μακρινή Αμυδώνα, από τα μέρη του Αξιού» προέρχονταν οι Παίονες «με τα αγκυλωτά τόξα» (Β 848-850) «που φορούσαν περικεφαλαίες με αλογοουρά» (Π 287-288) και ότι τους συνόδευε ο Πυραίχμης, τον οποίο χτύπησε με δόρυ ο Πάτροκλος. Εκτός από τον Πυραίχμη αναφέρεται και ο Αστεροπαίος, γιος του Πηλεγόνη που κι αυτός με τη σειρά του ήταν γιος του Αξιού. Στους μύθους δηλαδή που παραδίδει ο Όμηρος περιλαμβάνεται και ο έρωτας του ποταμού με τη μεγαλύτερη κόρη του Ακεσσαμενού, την Περίβοια (Φ 143). Ο ίδιος ο Αστεροπαίος δηλώνει στον Αχιλλέα: «Η γενιά μου κατάγεται από τον πλατύροο Αξιό, εκείνον τον Αξιό που το ωραιότατο νερό του τρέχει πάνω στη γη. Αυτός γέννησε τον Πηλεγόνη, ικανό στο δόρυ. Κι αυτός λένε ότι γέννησε εμένα» (Φ 154-160).
 
Γνωρίζουμε από τον Όμηρο ότι ο Αξιός ήταν πλατύς, ότι είχε «ωραιότατο νερό» (Β 848-850) και ότι έκανε «βαθιά στροβιλίσματα» (Φ 143), ότι από «τη μακρινή Αμυδώνα, από τα μέρη του Αξιού» προέρχονταν οι Παίονες «με τα αγκυλωτά τόξα» (Β 848-850) «που φορούσαν περικεφαλαίες με αλογοουρά» (Π 287-288) και ότι τους συνόδευε ο Πυραίχμης, τον οποίο χτύπησε με δόρυ ο Πάτροκλος. Εκτός από τον Πυραίχμη αναφέρεται και ο Αστεροπαίος, γιος του Πηλεγόνη που κι αυτός με τη σειρά του ήταν γιος του Αξιού (Πέλλα). Στους μύθους δηλαδή που παραδίδει ο Όμηρος περιλαμβάνεται και ο έρωτας του ποταμού με τη μεγαλύτερη κόρη του Ακεσσαμενού, βασιλιά της γειτονικής στον Αξιό Πιερίας, την Περίβοια (Φ 143). Ο ίδιος ο Αστεροπαίος δηλώνει στον Αχιλλέα:
 
Η γενιά μου κατάγεται από τον πλατύροο Αξιό,
εκείνον τον Αξιό που το ωραιότατο νερό του τρέχει πάνω στη γη.
Αυτός γέννησε τον Πηλεγόνη, ικανό στο δόρυ.
Κι αυτός λένε ότι γέννησε εμένα.
(Ιλ., Φ 154-160)
 
Αξιός και Μεγάλοι Θεοί της Σαμοθράκης είναι πιθανό ότι συνδέονται μεταξύ τους ως προς την ουσία τους ως υδάτινες θεότητες που χαρίζουν γονιμότητα αλλά και ετυμολογικά. Τα μυστικά ονόματα των τριών από τους τέσσερις, όπως παραδίδονται από τον γεωγράφο του 3ου αι. π.Χ., Μνασέα, Αξίερος, Αξιόκερσα, Αξιόκερσος -ο τέταρτος είναι ο Καδμίλος- προδίδουν ρίζες εντοπιότητας.
 
Η ετυμολογία των ονομάτων των τριών πρώτων θεοτήτων με πρώτο συνθετικό τη συλλαβή αξ-, είναι δηλωτική του άξιου, του προσήκοντος (Αξ-ίερος, Αξ-ιόκερσος, Αξ-ιόκερσα). Ωστόσο, η συλλαβή αξ-, αχ-, ακ-* ενυπάρχει σε λέξεις που έχουν τη σημασία του ιερού και του νερού. Ο Ησύχιος, βέβαια, παραδίδει ότι η λέξη αξός σημαίνει παρὰ Μακεδόσιν την ύλη, το δάσος, και, πράγματι, οι όχθες του Αξιού είναι δασώδεις, κάτι που επίσης φανερώνει ρίζες εντοπιότητας.
-------------------------------
*αξ-, αχ-, ακ-: Αξιός, Αχελώος, Αχέρων, Ίναχος…
Η συλλαβή αξ-, αχ-, ακ- ενυπάρχει σε λέξεις που έχουν τη σημασία του ιερού και του νερού, όπως οι ποταμοί Αξιός και Αχελώος που, εκτός από τους συγκεκριμένους ποταμούς, σήμαινε σε ορισμένους συγγραφείς κάθε ποταμό ή το νερό γενικά (Ευρ. Βάκχες 625, Αριστοφ. απ. 130). Ή η ονομασία της νήσου Ν-άξ-ος, νησί ιερό, όπου ο Θησέας εγκατέλειψε την Αριάγνη/Αριάδνη, για να δοθεί στον Διόνυσο. Ή ακόμη και το λατινικό aqua
Και το όνομα Αχαιός θεωρείται βάσιμα ότι ανάγεται στην ινδοευρωπαϊκή ρίζα akw- «νερό», όπως και τα ονόματα των ποταμών Αχελώος, Ίναχος, Αχάμας, Αχάτης, Αχέλης, Αχάρδεος, Αχέρων. Ακόμη και ο Αχιλλέας μπορεί να θεωρηθεί παλαιός θεός του υγρού στοιχείου, πόσο μάλλον που τιμώνταν στον Πόντο με το επίθετο Ποντάρχης

Η αριστοτελική εκδοχή της υπέρτατης ευτυχίας

Το ότι η ευτυχία είναι ενέργεια της ψυχής έχει ήδη καταδειχθεί, αφού η ψυχή που δεν ενεργεί, που μένει δηλαδή σε διαρκή παθητική αδράνεια σε σχέση με ό,τι συμβαίνει γύρω της, είναι αδύνατο να ευτυχήσει. Ωστόσο, ο προσδιορισμός ενέργεια, από μόνος του, δεν είναι αρκετός, αφού θα μπορούσε να πει κανείς ότι και η δυστυχία μπορεί επίσης να προέλθει από την ενέργεια, η οποία είναι εσφαλμένη. Πρέπει λοιπόν να συμπληρωθεί ότι δεν πρόκειται απλά για ενέργεια, αλλά για τη σωστή ενέργεια που συμπορεύεται με τους κανόνες της αρετής.
 
Κατ’ επέκταση, η αρετή που θα υποδείξει τη σωστή ενέργεια για την κατάκτηση της ευτυχίας, είναι η ύψιστη αρετή που ξεπερνά όλες τις άλλες: «Αν, τώρα, η ευδαιμονία είναι ενέργεια κατά τους κανόνες της αρετής, είναι λογικό η αρετή αυτή να είναι η ανώτερη από όλες τις άλλες· αυτή τότε, δεν μπορεί παρά να είναι η αρετή αυτού που είναι το καλύτερο μέσα μας» (1177a 7, 14-15).
 
Κι αν κάποιος αναρωτιέται τι εννοεί ο Αριστοτέλης ως ό,τι «καλύτερο μέσα μας», η απάντηση θα δοθεί αμέσως: «Είτε λοιπόν αυτό είναι ο νους είτε κατιτί άλλο, που κατά την κοινή παραδοχή έχει εκ φύσεως την αρχή και την ηγεμονία, αλλά και την ικανότητα να σκέφτεται πράγματα ωραία και θεϊκά (είτε όντας το ίδιο κάτι το θεϊκό είτε όντας το πιο θεϊκό μέσα μας στοιχείο), αυτού του στοιχείου η ενέργεια κατά τους κανόνες της δικής του αρετής πρέπει να είναι η τέλεια ευδαιμονία. Ότι η ενέργεια αυτή έχει να κάνει με τις νοητικές και πνευματικές ενασχολήσεις, το έχουμε ήδη πει» (1177a 7, 16-21).
 
Κι αυτό για δύο λόγους: «Πρώτον, γιατί η ενέργεια αυτή είναι ανώτερη από όλες τις άλλες (όχι μόνο γιατί ο νους είναι το ανώτερο από όλα τα πράγματα που υπάρχουν μέσα μας, αλλά και γιατί τα πράγματα με τα οποία ασχολείται ο νους είναι τα πιο σημαντικά από αυτά που μπορούμε να γνωρίσουμε). Δεύτερον γιατί είναι η πιο συνεχής από όλες τις ενέργειές μας (μπορούμε, πράγματι, να επιδιδόμαστε στις νοητικές και πνευματικές ενασχολήσεις πιο συνεχώς από ό,τι σε οποιαδήποτε πράξη)» (1177a 7, 23-26).
 
Αν, λοιπόν, η ευτυχία έχει να κάνει με την ενέργεια του καλύτερου πράγματος που έχουμε μέσα μας, τότε δεν μπορεί παρά να αφορά τις νοητικές δυνατότητες, καθώς η νόηση είναι το πολυτιμότερο πλεονέκτημα του ανθρώπου, το οποίο τον διαφοροποιεί από τα ζώα. Από αυτή την άποψη, η τέλεια ενέργεια, που θα οδηγήσει στην ύψιστη ευτυχία, είναι ενέργεια του νου που κρίνεται ύψιστη και ανεξάντλητη.
 
Κι αυτός είναι ο λόγος που ο Αριστοτέλης θα προτείνει τη φιλοσοφία ως υπέρτατη ανθρώπινη ευτυχία: «η ενασχόληση με τη φιλοσοφία θεωρείται ότι χαρίζει απολαύσεις θαυμαστές για την καθαρότητα, τη σταθερότητα και τη διάρκειά τους, και είναι λογικό η ζωή, γενικά, να είναι πιο ευχάριστη γι’ αυτούς που κατέχουν ήδη τη γνώση παρά γι’ αυτούς που την επιδιώκουν» (1177a 7, 29-31).
 
Η προτίμηση του Αριστοτέλη προς τη φιλοσοφία δεν πρέπει να ερμηνευτεί ως απόρριψη οποιασδήποτε άλλης πνευματικής ενασχόλησης, όπως για παράδειγμα της τέχνης, αλλά ως προτροπή για πνευματικές αναζητήσεις. Η υπεροχή του πνεύματος θα επιφέρει και την υπεροχή στην άντληση της ηδονής από την άσκησή του.
 
Οι μη πνευματικές απολαύσεις αφορούν τη ζωώδη πλευρά του ανθρώπου και η εμμονή προς αυτές (τροφή, έρωτας κλπ) είναι η υποτίμηση του ανθρώπου που τον μετατρέπει σε κατοικίδιο. Τα ζώα μπορούν να νιώθουν υπέρτατη ηδονή, όταν εκπληρώνουν τις βιολογικές τους ανάγκες. Ο άνθρωπος, όμως, δεν μπορεί να ταυτιστεί με αυτά.
 
Από τη στιγμή που η διαφορετικότητά του έγκειται στη νόηση, τότε από εκεί πηγάζει και η διαφορετικότητα στην αντίληψη της ηδονής, δηλαδή της ευτυχίας. Γι’ αυτό οι σωματικές απολαύσεις δεν μπορούν να εκληφθούν ως υπέρτατη ευτυχία που θα μετατραπεί σε νόημα ύπαρξης. Για τα ζώα αυτό μπορεί να είναι αρκετό, αφού η διανοητική τους κατωτερότητα σηματοδοτεί και την κατωτερότητα των ηδονών που είναι σε θέση να απολαύσουν. Για τον άνθρωπο, όμως, όχι.
 
Εκείνος που απορρίπτει τις πνευματικές ηδονές εκπροσωπεί τη ρηχότητα των ενασχολήσεων που δεν είναι τίποτε άλλο από τη ρηχότητα της ευτυχίας που θα εισπράξει. Κι αυτό προφανώς δε θα το μάθει ποτέ, αφού έχει μάθει να μετράει την ευτυχία στο μέτρο των αγαθών που μπορεί να καταναλώσει. Γι’ αυτό ο αληθινά ευδαίμων του φαίνεται ακατανόητος.
 
Ο Αριστοτέλης επικαλείται τον Αναξαγόρα: «Και ο Αναξαγόρας φαίνεται ότι ήταν της γνώμης ότι ο ευδαίμων άνθρωπος δε χρειάζεται ούτε πλούσιος να είναι ούτε άνθρωπος της εξουσίας· γι’ αυτό και είπε ότι δε θα τον παραξένευε καθόλου αν ο ευδαίμων άνθρωπος φαινόταν στα μάτια των πολλών ένας περίεργος και αλλόκοτος άνθρωπος» (1179a 8,16-18).
 
Η εμμονή στην υλιστική αντίληψη της ευτυχίας (που περιορίζεται στις σαρκικές ηδονές ή τον πλούτο) είναι η εμμονή στο ζωώδες που αδυνατεί να κατανοήσει το μέγεθος της ευτυχίας που δε θα απολαύσει ποτέ, όπως ο σκύλος αδυνατεί να καταλάβει την ηδονή του αφεντικού του μπροστά σε ένα έργο τέχνης. Όπως η ανθρώπινη ευτυχία είναι αδιανόητη για το σκύλο, έτσι και η ύψιστη ευτυχία των πνευματικών ηδονών είναι αδιανόητη γι’ αυτούς που επιδίδονται αποκλειστικά στις επιφανειακές ηδονές των παροδικών απολαύσεων. Το να υιοθετεί η κοινωνία τις υλιστικές αντιλήψεις ως αναντίρρητη πρόταση ευτυχίας είναι σαν να παραδειγματίζεται το αφεντικό από την ευτυχία του σκύλου.
 
Για τον Αριστοτέλη οι πνευματικές ηδονές είναι ανεξάντλητες κι απύθμενες. Μπροστά τους η υλιστική εκδοχή της ευτυχίας κρίνεται παιδαριώδης. Κι αυτό γιατί ο φιλόσοφος έχει ανακαλύψει τη θεϊκή υπόσταση που κρύβει μέσα του: «Αν λοιπόν ο νους είναι, σε σύγκριση με τη φύση του ανθρώπου, κάτι το θεϊκό, θεϊκή θα είναι και η σύμφωνη με αυτόν ζωή σε σύγκριση με τη συνηθισμένη ανθρώπινη ζωή» (1177b 7, 34-36).
 
Ασφαλώς, όσοι γοητεύονται εξασκώντας τη διανοητική αρετή δεν πρέπει να επηρεάζονται από τις συμβουλές εκείνων που αγνοούν αυτά τα ζητήματα. Γιατί εκείνοι εκπροσωπούν την κατωτερότητα του θνητού σε σχέση με την αθανασία του θείου: «Κι ούτε πρέπει να υπακούμε σ’ εκείνους που μας συμβουλεύουν, ως άνθρωποι που είμαστε, να σκεφτόμαστε ανθρώπινα πράγματα και ως θνητοί θνητά· ίσα ίσα, στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό, να συμπεριφερόμαστε ως αθάνατοι, και να κάνουμε το παν ώστε να συμμορφώνουμε τη ζωή μας προς αυτό που είναι το πιο σημαντικό μέσα μας» (1177b 7, 36-40).
 
Κι ο Αριστοτέλης θα συνεχίσει: «Θα ήταν λοιπόν παράλογο για έναν άνθρωπο να μην επιλέγει τη ζωή του εαυτού του, αλλά τη ζωή ενός άλλου. Αυτό λοιπόν που είπαμε πρωτύτερα, θα βρει και εδώ εφαρμογή: αυτό που προσιδιάζει στον καθένα είναι εκ φύσεως το πιο σημαντικό και το πιο ευχάριστο γι’ αυτόν – άρα και για τον άνθρωπο η σύμφωνη με το νου ζωή, αφού ο νους είναι περισσότερο από οτιδήποτε άλλο ο άνθρωπος. Αυτή, επομένως, η ζωή είναι και ευδαιμονέστατη» (1178a 7, 4-9).
 
Σε τελική ανάλυση, οι πνευματικές ηδονές έχουν να κάνουν με τη βαθύτερη φύση του ανθρώπου, αφού μόνο ο άνθρωπος είναι σε θέση να τις απολαύσει. Θα έλεγε κανείς ότι του έχουν τεθεί σαν θεϊκός προορισμός. Εκείνοι που τις αγνοούν είναι οι άνθρωποι που έχουν χάσει τον προορισμό τους. Γι’ αυτό και δε θα νιώσουν ποτέ τη θεϊκή ηδονή μέσα τους αρκούμενοι στις ασχολίες των θνητών, όπως ακριβώς και τα ζώα: «Άλλη μια απόδειξη είναι και το ότι τα υπόλοιπα ζώα δεν έχουν μερτικό στην ευδαιμονία, τελείως στερημένα καθώς είναι από αυτού του είδους την ενέργεια» (1178b 8, 29-31).
 
Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι αμφισβητείται η ευχαρίστηση του ζώου που μπορεί να κοιμηθεί ζεστό και χορτασμένο. Όμως, η ευχαρίστηση αυτού του είδους (που για το ζώο μπορεί να σηματοδοτεί την ύψιστη ευτυχία) είναι κατώτερη, ευθέως ανάλογη με την κατωτερότητα των δυνατοτήτων του – σε σχέση με τον άνθρωπο.
 
Η ευδαιμονία του πνεύματος παρουσιάζεται ως κάτι ανώτερο από όλες τις άλλες αρετές: «Δεύτερη στη σειρά ευδαιμονίας είναι η σύμφωνη με τις άλλες αρετές ζωή. Γιατί η σύμφωνη με τις άλλες αρετές ενέργειες προσιδιάζουν απολύτως στον άνθρωπο. Πράξεις, πράγματι, δικαιοσύνης, πράξεις ανδρείας, πράξεις, γενικά, που σχετίζονται με τις διάφορες μορφές αρετής κάνουμε οι άνθρωποι σε όλες τις μεταξύ μας σχέσεις, τηρώντας στις συναλλαγές και στα συμβόλαια, στις στιγμές ανάγκης, στις κάθε λογής πράξεις μας, αλλά και στα πάθη μας, το μέτρο που ταιριάζει στον καθένα – είναι φανερό ότι όλα αυτά είναι ενέργειες που προσιδιάζουν απολύτως στον άνθρωπο» (1178a 8, 10-16).
 
Ιεραρχώντας τις διανοητικές και τις ηθικές αρετές ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι η ευτυχία του ανθρώπου αφορά πρωτίστως τις πρώτες και εν συνεχεία τις δεύτερες, αφού η δικαιοσύνη και η ανδρεία συγκαταλέγονται δεύτερες στη σειρά της ευδαιμονίας. Το γεγονός αυτό, όμως, δεν πρέπει να εκληφθεί ως απαξίωση των ηθικών αρετών.
 
Η σημασία τους είναι αδιαπραγμάτευτη για την ανθρώπινη ευτυχία, αφού χωρίς αυτές θα ήταν αδύνατο να υπάρξει πόλη κι ευτυχία εκτός πόλης δεν υφίσταται. Ο άνθρωπος ως φύσει πολιτικό ον ταυτίζει την ευτυχία με τη συνύπαρξη. Η προτεραιότητα που δίνεται στις διανοητικές αρετές αφορά περισσότερο την ατομική οπτική της ευτυχίας έχοντας, όμως, ως δεδομένη την ένταξη του ατόμου στο σύνολο.
 
Θα έλεγε κανείς ότι η ηθική αρετή είναι το απαραίτητο συμπλήρωμα της διανοητικής αρετής, αφού οι διανοητικές δυνατότητες του ανθρώπου, αν αποκοπούν από το πλαίσιο των ηθικών κανόνων, μπορούν να αποδειχθούν καταστροφικές μετατρέποντάς τον στο πιο άγριο και το πιο ανόσιο ον. Στο πρώτο βιβλίο από τα «Πολιτικά» του ο Αριστοτέλης ξεκαθαρίζει: «… ο άνθρωπος γεννιέται έχοντας ως εφόδιο τις δυνατότητές του για διανοητικές και ηθικές αρετές. Αυτά όμως μπορεί να τα χρησιμοποιήσει κατεξοχήν και για αντίθετους σκοπούς. Γι’ αυτό ο άνθρωπος χωρίς αρετή είναι το πιο ανόσιο και άγριο ζώο και σχετικά με τις σαρκικές και γαστριμαργικές απολαύσεις το χειρότερο απ’ όλα» (1253a 34-39).
 
Από αυτή την άποψη, γίνεται σαφές το αλληλένδετο της διανοητικής και της ηθικής αρετής, αφού η δεύτερη είναι η πυξίδα που θα οδηγήσει τις πρώτες προς τη σωστή κατεύθυνση. Κι αυτό εννοείται ως σμίξιμο με το θεϊκό, αφού η διανοητική αρετή που τίθεται στο πλευρό της κακίας κάθε άλλο παρά θεϊκή υπόσταση μπορεί να έχει. Ο Αριστοτέλης σπεύδει να συμπληρώσει: «Στο βαθμό όμως που είναι άνθρωπος και ζει μαζί με πολλούς άλλους ανθρώπους θέλει, επίσης, να πράττει και τις πράξεις που είναι σύμφωνες με την (ηθική) αρετή» (1178b 8, 7-8).
 
Κι εδώ βρίσκεται ο ορισμός της υπέρτατης ευτυχίας που συνδυάζει τόσο τις διανοητικές όσο και τις ηθικές αρετές. Οι διανοητικές τίθενται ως κάτι το θεϊκό που απογειώνει τη ζωή των ανθρώπων, ενώ οι ηθικές ως κάτι το ανθρώπινο που χωρίς αυτό αναιρείται η συνύπαρξη, την οποία ο άνθρωπος έχει απόλυτη ανάγκη.
 
Γι’ αυτό και η προσέγγιση των θεών σχετίζεται περισσότερο με τη λειτουργία των διανοητικών αρετών: «Όλοι μας δεχόμαστε ότι οι θεοί είναι μακάριοι και ευδαίμονες σε ύψιστο βαθμό. Τι λογής λοιπόν πράξεις πρέπει να τους αποδώσουμε; Πράξεις δικαιοσύνης; Δε θα φαινόταν όμως γελοίοι οι θεοί, αν έκαναν συναλλαγές και συνήπταν συμβόλαια, αν έδιναν πίσω τις παρακαταθήκες και αν έκαναν άλλα τέτοια πράγματα;» (1178b 8, 11-15).
 
Η ηθική αρετή δεν αρμόζει στους θεούς. Είναι καθαρά υπόθεση των ανθρώπων. Στους θεούς αρμόζει η μακαριότητα των διανοητικών αρετών: «… όλοι μας πιστεύουμε ότι οι θεοί ζουν και, άρα, ενεργούν. Αν λοιπόν από ένα ζωντανό ον αφαιρέσουμε το να πράττει, πολύ περισσότερο το να δημιουργεί, τι μένει εκτός από το θεωρητικό/φιλοσοφικό στοχασμό; Λογικό συμπέρασμα: Η ενέργεια του θεού, μια ενέργεια που ξεπερνάει όλες τις άλλες σε μακαριότητα, θα πρέπει να έχει καθαρά θεωρητικό/πνευματικό χαρακτήρα. Και από τις ανθρώπινες λοιπόν ενέργειες αυτή που συγγενεύει με αυτή στο μέγιστο βαθμό θα πρέπει να είναι η πιο σχετική με την ευδαιμονία» (1178b 8, 22-28).
 
Η προσέγγιση της θεϊκής μακαριότητας ως πνευματική κατάσταση καταδεικνύει επακριβώς τον τρόπο που η ευδαιμονία των πνευματικών ηδονών αποτελεί ένωση με το θείο. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι πρέπει κανείς να απαρνηθεί τις σωματικές ηδονές ή να στραφεί στον ασκητισμό προς αναζήτηση της ύψιστης μακαριότητας. Κάτι τέτοιο θα ήταν κατάφωρη υπερβολή, που περισσότερο θα έβλαπτε παρά θα ωφελούσε τον άνθρωπο.
 
Ο Αριστοτέλης δεν αρνήθηκε ποτέ την αξία των υλικών αγαθών που θα διευκολύνουν τη ζωή του ανθρώπου συμβάλλοντας με το δικό τους τρόπο στην ευτυχία του. Μπορεί η ύψιστη ευτυχία να πραγματώνεται με τις πνευματικές ηδονές που αποτελούν ένωση με το θεό, αλλά για να γίνει αυτό πρέπει πρώτα να καλυφθούν οι ανθρώπινες ανάγκες.
 
Αναζήτηση πνευματικών ηδονών με πείνα δεν υφίσταται, όπως και ευτυχία έξω από το πλαίσιο της συνύπαρξης. Ο Αριστοτέλης είναι σαφής: «Όντας όμως άνθρωπος θα χρειαστεί να έχει και την ευτυχία των εξωτερικών αγαθών, γιατί η φύση του ανθρώπου δεν είναι αυτάρκης για την άσκηση του θεωρητικού/φιλοσοφικού στοχασμού· πρέπει επιπλέον να υπάρχει η υγεία του σώματος, η τροφή και όλες οι υπόλοιπες ανέσεις. Μη φανταστούμε όμως ότι, επειδή η ευτυχία δεν είναι δυνατό να υπάρξει δίχως τα εξωτερικά αγαθά, θα χρειαστούν πολλά και μεγάλα πράγματα για να είναι κανείς ευτυχής· γιατί δεν είναι η υπερβολή που μας κάνει αυτάρκεις, ούτε είναι αυτή που μας κάνει να ενεργούμε σωστά: και δίχως να είναι κανείς κύριος της στεριάς και της θάλασσας μπορεί κανείς να πράττει ωραίες πράξεις» (1178b 8, 38-41 και 1179a 8, 1-6).
 
Τα υλικά αγαθά δεν απαξιώνονται, αλλά αποκτούν τις διαστάσεις που τους αξίζει. Είναι αναγκαία προκειμένου να καλύψει κανείς τις ανθρώπινες ανάγκες του και να επιχειρήσει το άλμα προς το θείο. Η μετατροπή των υλικών αγαθών από μέσο σε τελικό προορισμό του ανθρώπου είναι ο αποπροσανατολισμός που αναγκαστικά θα φθείρει την ευτυχία.
 
Ο Αριστοτέλης θα επικαλεστεί το Σόλωνα: «Ο Σόλωνας είχε ασφαλώς δώσει το σωστό ορισμό, όταν έλεγε ότι ευδαίμονες είναι οι άνθρωποι που έχουν μέτρια εξωτερικά αγαθά, που έκαναν όμως πανέμορφες –όπως εκείνος τις πίστευε– πράξεις και έζησαν τη ζωή τους με σωφροσύνη· γιατί και με λίγα μέσα μπορεί κανείς να κάνει αυτά που πρέπει» (1179a 8, 11-15).
 
Αριστοτέλης: Ηθικά Νικομάχεια, Πολιτικά

Να Προχωράς, μέχρι να Φτάσεις

Από την στιγμή που έχεις Εισέλθει στην Οδό της Πραγμάτωσης, κι έχεις κατανοήσει ότι δεν πρόκειται για θεωρητική κατάρτιση που μπορείς να βρεις έξω στον κόσμο, ή σε βιβλία, αλλά για βιωματική προσέγγιση της Πραγματικότητας, να προχωράς με ταπεινότητα, υπομονή κι επιμονή μέχρι να φτάσεις στον Στόχο σου… που είναι η Πλήρης Αφύπνιση, η Πλήρης Γνώση κι όχι πραγματοποίηση μέσω της ολοκλήρωσης κάποιας διαδικασίας.
 
Να θυμάσαι πως καμία ενδιάμεση αντιληπτική κατάσταση δεν είναι η Πραγματικότητα… Η Πραγματικότητα είναι από μόνη της Ολοκληρωμένη Γνώση και Πληρότητα κι έτσι βιώνεται.
Να επιμένεις στην πνευματική προσπάθεια ακόμα κι αν χρειάζεται να καταβάλεις κόπο ή να απομονωθείς… Όταν θα έχεις επιτύχει την κυριαρχία του νου, δεν θα σε ενδιαφέρει, ούτε ο τόπος, ούτε ο χρόνος.
Κάθε στιγμή που ζεις είναι ολοκληρωμένη, τελειωμένη, κι είναι αυτή η στιγμή η Πύλη για το Άχρονο… Θα το κατορθώσεις όταν δεν έχεις επιδιώξεις, επιθυμίες, σκέψεις… όταν όλα έχουν τελειώσει και δεν περιμένεις τίποτα πλέον από τον κόσμο.
Φρόντισε να κρατιέσαι υγιής και να έχεις αρκετή ζωτικότητα για να διαθέσεις για τους πνευματικούς σκοπούς σου… Λίγη προσπάθεια λειτουργεί τονωτικά για να βρεις τον ρυθμό εργασίας σου.
Η Ορθή Πραγμάτωση κι η Ορθή Κατανόηση είναι Μόνιμη Κατάσταση… Η περιστασιακή επίτευξη δεν είναι αληθινή επίτευξη… Μόνο το οριστικό πέρασμα πέραν της σκέψης αποκαλύπτει την Πραγματικότητα.
Στην Οδό μπορεί να τύχεις σε αντίξοες συνθήκες… όλα έχουν τις αιτίες τους… μην αναρωτιέσαι για αυτά, προχώρα με υπομονή, με καρτερία, εξαντλώντας ακόμα τις δυνάμεις σου… αρκεί να περάσεις στην Άλλη Όχθη.
Όλα κατορθώνονται με την Εργασία… προσκολλήσεις, πάθη, έμμονες σκέψεις, όλα, ξεπερνιούνται με την προσπάθεια… αλλά η Ίδια η Επίτευξη δεν είναι, ούτε μπορεί να γίνει αποτέλεσμα προσπάθειας… Χρειάζεται να καθαρίσεις τον εαυτό σου από τις βρωμιές του κόσμου, όχι να πραγματοποιήσεις την Αγνότητα, έρχεται μόνη της.
Από την Άποψη του Άχρονου δεν υπάρχει καλό, κακό, όλα είναι αυταπάτη… Όμως μέσα στον κόσμο, το καλό σε εξαϋλώνει, σε βοηθά να ανυψωθείς στον Ουρανό, το κακό σε βυθίζει στην κόλαση… τέτοια είναι η λειτουργία τους στον κόσμο.

Eckhart Tolle: Η Ζωή είναι πάντα Τώρα

-Όποτε συμβαίνει κάποια τραγική απώλεια, ή αντιστέκεσαι ή ενδίδεις. Μερικοί άνθρωποι γίνονται πικρόχολοι ή βαθιά μνησίκακοι, άλλοι γίνονται συμπονετικοί, σοφοί και γεμάτοι αγάπη.

–Αν τα ρολά είναι κλειστά ο ήλιος δεν μπορεί να μπει... Αν είναι δυνατή ή απαραίτητη η δράση, θα είναι ευθυγραμμισμένη με το όλον και υποστηριζόμενη από δημιουργική ευφυία, τη συνειδητότητα που δεν είναι απαιτημένη με εξαρτημένη μάθηση, μια συνειδητότητα με την οποία, σε μια κατάσταση εσωτερικού ανοίγματος, γίνεσαι ένα. Περιστάσεις και άνθρωποι σε βοηθούν τότε, συνεργάζονται μαζί σου. Συμβαίνουν συμπτώσεις.

–Όταν ζεις μέσω του νεογενούς εαυτού, αποτελούμενου από σκέψεις και συναισθήματα, που είναι το Εγώ, η βάση της συνείδησής σου είναι επισφαλής επειδή η σκέψη και το συναίσθημα είναι, από την ίδια τους τη φύση, εφήμερα παροδικά.

-Μερικά Εγώ, που ίσως δεν έχουν και πολλά άλλα με τα οποία να ταυτιστούν επιβιώνουν εύκολα μόνο και μόνο με την γκρίνια.

–Το να γνωρίζεις βαθιά τον εαυτό σου δεν έχει καμιά σχέση με οποιεσδήποτε ιδέες κολυμπάνε από ‘δώ κι από ΄κει μέσα στο νου σου. Το να γνωρίζεις τον εαυτό σου σημαίνει να είσαι ριζωμένος στην Ύπαρξη, αντί να είσαι χαμένος μέσα στο νου σου.

–Αν μικρά πράγματα έχουν την δύναμη να σ΄ ενοχλούν, τότε αυτός που πιστεύεις ότι είσαι είναι ακριβώς αυτό: μικρός. Ποιά είναι τα μικρά πράγματα; Τελικά, όλα τα πράγματα είναι μικρά, επειδή όλα τα πράγματα είναι παροδικά.

–Τα «ελαττώματά τους», ή αυτά που αντιλαμβάνεσαι ως ελλατώματά τους, γίνονται για σένα η ταυτότητά τους. Αυτό σημαίνει ότι θα βλέπεις μόνο το Εγώ σ΄ αυτούς και θα ισχυροποιείς έτσι το Εγώ σ΄ εσένα. Αντί να κοιτάζεις «μέσα» από το Εγώ των άλλων, κοιτάζεις «το » Εγώ.

–Το ποιος είσαι δε χρειάζεσαι κάποια πεποίθηση. Μάλιστα, κάθε πεποίθηση είναι εμπόδιο.

-Όμως, χωρίς συνειδητοποίηση, το ποιος είσαι δεν ακτινοβολεί την λάμψη του μέσα σ΄ αυτό τον κόσμο... σαν ένα φαινομενικά φτωχό άνθρωπο που δε γνωρίζει ότι έχει ένα τραπεζικό λογαριασμό με 100 εκατομμύρια δολάρια, κι έτσι ο πλούτος του παραμένει ένα ανέκφραστο δυναμικό.

–Ό,τι πιστεύεις ότι σου στερεί ο κόσμος, το στερείς εσύ από τον κόσμο.

–Η αφθονία έρχεται μόνο σε όσους την έχουν ήδη. Ακούγεται σχεδόν άδικο αλλά, φυσικά, δεν είναι. Είναι ένας συμπαντικός νόμος.

-...ρήση Ζεν: «Το χιόνι πέφτει κάθε νιφάδα στην κατάλληλη θέση«.

-...η φύση μπορεί να σε βοηθήσει να ευθυγραμμιστείς ξανά με την ολότητα της ζωής.

–Το «ίσως» του σοφού άντρα δείχνει μια άρνηση να κρίνει οτιδήποτε συμβαίνει. Αντί να κρίνει αυτό που υπάρχει, το δέχεται κι έτσι μπαίνει σε συνειδητή ευθυγράμμιση με την ανώτερη τάξη.

–Τα άτομα που αποτελούν το σώμα σου σφυριλατήθηκαν κάποτε μέσα σε άστρα και οι αιτίες ακόμα και του πιο μικρού περιστατικού είναι σχεδόν άπειρες και συνδεδεμένες με το όλον με ακατανόητους τρόπους.

-Ο κόσμος δεν είναι χαοτικός. Η ίδια η λέξη κόσμος σημαίνει τάξη.

-«Να το μυστικό μου» είπε «Δε νοιάζομαι για ό,τι συμβαίνει».

–Μόνο αν αντιστέκεσαι σ΄ αυτό που συμβαίνει είσαι στο έλεός του και ο κόσμος θα καθορίζει την ευτυχία ή τη δυστυχία σου.

-Η απόφαση να κάνεις την παρούσα στιγμή φίλη σου είναι το τέλος του Εγώ.

-Υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους θα αντιμετωπίσει το Εγώ την παρούσα στιγμή: ως μέσο προς ένα σκοπό, ως εμπόδιο ή ως εχθρό.

–Η Ζωή είναι πάντα Τώρα.

-Ό,τι κι αν κάνεις, φαίνεται να χρειάζεται χρόνο. Τα πάντα υπόκεινται σ΄ αυτόν και τελικά, αυτός ο αιμοβόρος τύραννος ο χρόνος όπως τον αποκαλεί ο Σαίξπηρ, θα σε σκοτώσει.

–Όλα φαίνεται να υπόκεινται στο χρόνο, κι όμως όλα συμβαίνουν στο Τώρα. Αυτό είναι το Παράδοξο.

–Ο χρόνος είναι η οριζόντια διάσταση της ζωής, το επιφανειακό στρώμα της πραγματικότητας. Έπειτα, υπάρχει η κατακόρυφη διάσταση του βάθους, προσβάσιμη σε σένα μόνο μέσα από την πύλη της παρούσας στιγμής. Έτσι, αντί να προσθέτεις χρόνο στον εαυτό σου, αφαιρείς χρόνο.

-Η μη αντίσταση είναι το κλειδί για τη μέγιστη δύναμη στο σύμπαν.

-Τα πολλά πράγματα που συμβαίνουν οι πολλές μορφές που παίρνει η ζωή είναι εφήμερης φύσης. Είναι όλα φευγαλέα.

–Ονειρευόμενος είναι η ίδια η συνειδητότητα, αυτός που είσαι.

–Η δυστυχία, η αρνητικότητα αποτελεί ασθένεια στον πλανήτη μας. Ό,τι είναι η ρύπανση στο εξωτερικό επίπεδο είναι η αρνητικότητα στο εσωτερικό.

-Όλοι οι μηχανισμοί επισκευής είναι απόλυτα λογικοί για το Εγώ, αλλά, στην πραγματικότητα, είναι δυσλειτουργικοί. Ο πιο ακραίος σε δυσλειτουργία είναι η σωματική βία και η απόσταση με τη μορφή ψευδαισθήσεων μεγαλείου.

-...μέσα από το να γίνεσαι «λιγότερος» γίνεσαι «περισσότερος»...

-Η αληθινή δύναμη, αυτός που είσαι πέρα από τη μορφή, μπορεί τότε να λάμψει μέσα από τη φαινομενικά αποδυναμωμένη μορφή. Αυτό εννοεί ο Χριστός όταν λέει «απαρνήσου τον εαυτό σου» ή «γύρνα και το άλλο μάγουλο»... Μερικές φορές μια κατάσταση μπορεί να απαιτεί να πεις σε κάποιον «άδειασέ μου τη γωνιά» ρητά και κατηγορηματικά. χωρίς εγωική αμυντικότητα, θα υπάρχει δύναμη πίσω από τα λόγια σου, αλλά όχι αντιδραστική βία.

-Αν είσαι ικανοποιημένος με το να μην είσαι κάποιος συγκεκριμένα, ικανοποιημένος με το να μην ξεχωρίζεις, ευθυγραμμίζεσαι με τη δύναμη του σύμπαντος. Αυτό που στο Εγώ φαίνεται σαν αδυναμία, στην πραγματικότητα είναι η μόνη αληθινή δύναμη.
 
Eckhart Tolle, Για μια νέα ζωή

Η διαμορφώση της ταυτότητά μας

Η αίσθηση της ταυτότητας στον άνθρωπο είναι μία σύνθεση προσωπικών στοιχείων που ενσωματώνει ο άνθρωπος στη ζωή του κατά τη διάρκεια της εφηβικής του φάσης. Ένα από τα βασικά στοιχεία της ταυτότητας, είναι η εικόνα που έχει για τον εαυτό του ως πρόσωπο και πόσο νιώθει ισχυρή την αυτοαξία του.
 
Η ταυτότητα χαρακτηρίζεται επίσης από μία σταθερότητα των χαρακτηριστικών του προσώπου, τη δυνατότητα να την υπερασπίζεται στις διαπροσωπικές του σχέσεις και να ανατρέχει σε αυτήν όταν καλείται να πάρει σημαντικές αποφάσεις για την εξέλιξη της ζωής τους.
 
Η καλλιέργεια της ταυτότητας του ανθρώπου γίνεται με την εισαγωγή του στην εφηβική φάση. Ως παιδί έχει ήδη κάποια ιδέα για τον εαυτό του, η οποία έχει αναπτυχθεί μέσα από τις βιολογικές αλλαγές αλλά και τις σχέσεις που έχει αναπτύξει με την οικογένεια και το στενό του περιβάλλον. 
 
Στην εφηβεία, οι αλλαγές που συμβαίνουν βιολογικά, συναισθηματικά, γνωστικά και περιβαλλοντικά είναι τόσο ραγδαίες που ουσιαστικά ωθούν τον έφηβο να ενσωματώσει τα νέα δεδομένα στην υπάρχουσα ιδέα που έχει για τον εαυτό του. Η απεξάρτηση από την παιδική ηλικία και οι απαιτήσεις που έχουν οι γονείς, το σχολείο αλλά και το μέλλον που τον καλεί, είναι παράγοντες που επιτάσσουν την διαμόρφωση της ταυτότητας και δεν μπορούν να αναβληθούν, διότι από αυτές εξαρτάται ουσιαστικά σε μεγάλο βαθμό η ζωή του. Μέσα σε ένα πλαίσιο πιέσεων και απαιτήσεων λοιπόν, ο έφηβος καλείται να διαμορφώσει την ταυτότητά του που θα τον οδηγήσει στην ενήλικη ζωή.
 
Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν τον έφηβο στη διαμόρφωση της ταυτότητας του είναι οι εξής:
 
1. Οι εμπειρίες και τα βιώματα της παιδικής ηλικίας
Κυρίαρχο ρόλο σε αυτόν τον παράγοντα διαδραματίζει η αναπτυξιακή πορεία του παιδιού στις προηγούμενες κρίσιμες φάσεις της ζωής του. Σύμφωνα με τη θεωρία του Erik Erikson το παιδί καλείται να επιλύσει τέσσερις αναπτυξιακές κρίσεις πριν φτάσει στην εφηβεία: στη βρεφική ηλικία την κρίση «βασική εμπιστοσύνη ή δυσπιστία», στη νηπιακή ηλικία την κρίση «αυτονομία ή αμφιβολία», στη συνέχεια την κρίση «πρωτοβουλία ή ενοχή» και στη σχολική ηλικία την κρίση «φιλοπονία ή κατωτερότητα». Αν έχει καταφέρει να κερδίσει σε όλες αυτές τις αναπτυξιακές μάχες, τότε εισέρχεται στην αναπτυξιακή κρίση της εφηβείας για να διαπραγματευτεί την διαμόρφωση της ταυτότητας ή τη σύγχυση ρόλων.
 
Στις εμπειρίες και τα βιώματα της παιδικής ηλικίας παίζει σημαντικό ρόλο η ανατροφή που δέχεται το παιδί από τους γονείς ή τους φροντιστές του, το σχολείο με τους δασκάλους και οι φίλοι. Οι σχέσεις του παιδιού σε αυτή την ηλικία, του καθρεφτίζουν το συναίσθημα της προσωπικής του αξίας και τον καλούν να ασκηθεί σε ποικίλους κοινωνικούς ρόλους, θετικούς ή αρνητικούς.
 
2. Το είδος της κοινωνίας
Κάθε άνθρωπος δρα σε ένα κοινωνικό σύστημα με το οποίο αλληλεπιδρά και αλληλοεπηρεάζει. Έτσι, στην εφηβεία όπου ο έφηβος γίνεται πιο αυτόνομος, αρχίζει να έρχεται σε άμεση επαφή και με άλλους παράγοντες του κοινωνικού του συστήματος πέρα από τους προστατευμένους που μέχρι τώρα του είχαν επιτρέψει οι γονείς του. Η πορεία του εφήβου επηρεάζεται πλέον και από ψυχοκοινωνικούς παράγοντες, εξαρτώμενοι από το περιβάλλον που μεγαλώνει. Αντίστοιχα με το περιβάλλον του, ο έφηβος θα έρθει πιο κοντά σε επαγγέλματα και ρόλους που σχετίζονται με αυτό.

Για παράδειγμα αν βρίσκεται σε απομακρυσμένες ή γεωργικές περιοχές, ενδέχεται να έχει περιορισμένες εναλλακτικές επιλογές για τους ρόλους που καλείται να λάβει στην ενήλικη ζωή. Από την άλλη, στις σύγχρονες αστικές κοινωνίες, η ιεράρχηση σκοπών και αξιών και ο καθορισμός ενός σχεδίου δράσης γίνεται έργο δύσκολο και χρονοβόρο. Ο έφηβος δέχεται ποικίλα ερεθίσματα από πολλές πηγές, με ασαφείς βάσεις που ενδεχομένως τον προβληματίζουν και τον μπερδεύουν μπροστά στην τελική επιλογή του.
 
Οι έφηβοι για τη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους, επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τα πρότυπα του κοντινού ή και μακρινού τους περιβάλλοντος. Ορισμένοι έφηβοι επηρεάζονται αποκλειστικά από τους γονείς και τους δασκάλους, βρίσκοντας σε αυτούς σταθερά πρότυπα. Στην εποχή των κοινωνικών δικτύων, η πληροφορία διαχέεται τόσο γρήγορα που οι νέοι όχι μόνο δεν προλαβαίνουν να την αφομοιώσουν αλλά ενδέχεται να μπερδεύονται ακόμη περισσότερο όταν προσπαθούν να ακολουθήσουν τις νέες τάσεις και τα πρότυπα, καθώς αλλάζουν πολύ γρήγορα. Τα πρότυπα που προβάλλονται μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και τα ΜΜΕ βασίζονται περισσότερο σε επιφανειακά, ενθουσιώδη και βραχύχρονα στοιχεία, που δεν ενισχύουν τη διάθεση του εφήβου για τη δημιουργία σταθερής ταυτότητας.
 
Οι συνομήλικοι του εφήβου, είναι μία σταθερή πηγή επιρροής της ταυτότητάς του, καθώς η ανάγκη αποδοχής του από τους φίλους του είναι πολύ μεγάλη σε αυτή την περίοδο. Έτσι, ο έφηβος χρειάζεται να ακολουθεί ορισμένα πρότυπα (ντύσιμο, ομιλία, δραστηριότητες κτλ) για να ενταχθεί σε μία συγκεκριμένη παρέα, ταυτίζοντας την πιθανή ενσωμάτωσή του σε αυτήν με την αυτοεκτίμησή του.
Ποιες είναι οι μορφές που καταλήγει η ταυτότητα του εφήβου;
 
Σύμφωνα με τη θεωρία του James Marcia, υπάρχουν τέσσερις πιθανές καταστάσεις ταυτότητας στις οποίες καταλήγει ο έφηβος και εισέρχεται στην ενήλικη ζωή:
 
1. Η κατακτημένη ταυτότητα
H κατακτημένη ταυτότητα είναι η θετικότερη κατάσταση ταυτότητας. Προέρχεται μέσα από την τριβή του με διάφορα ερεθίσματα, από την υιοθέτηση ποικίλων ρόλων τους οποίους έχει δοκιμάσει αλλά και μέσα από τη γνωστική του επαφή με διάφορες ιδεολογίες και πεποιθήσεις. Σε πολλές περιπτώσεις η κατακτημένη ταυτότητα, συμπίπτει με την ταυτότητα που είναι προτιμητέα από τους γονείς. Όμως, όπως γράφει και ο τίτλος κατακτημένη, αυτή η μορφή είναι η ταυτότητα που έχει επιλέξει ο ίδιος έφηβος, είναι αποτέλεσμα της δικής του επεξεργασίας, είναι μία δική του αλήθεια και για αυτό είναι μία ισχυρή ταυτότητα που ενισχύει την αυτοαξία του. Όσοι έφηβοι καταλήξουν στην κατακτημένη ταυτότητα, φανερώνουν στην ενήλικη ζωή τους χαμηλότερα επίπεδα άγχους, συνέπεια στην πραγματοποίηση των στόχων τους, υψηλή αυτοεκτίμηση και συνάπτουν ασφαλείς και λειτουργικές σχέσεις.
 
2. Η δοτή ή πρόωρα σχηματισμένη ταυτότητα
Σε αυτή τη μορφή ταυτότητας, ο έφηβος υποχρεώνεται να ακολουθήσει μία ταυτότητα, που χαρακτηρίζεται από σκοπούς και πεποιθήσεις που έχουν υποδειχθεί από άλλους ανθρώπους. Ενδεχομένως αυτοί οι άνθρωποι να ήταν κυρίαρχοι στη ζωή του εφήβου, με μεγάλη εξουσία πάνω του που να μην του άφηναν περιθώριο εναλλακτικής επιλογής. Καθώς ο έφηβος δεν έρχεται σε επαφή με άλλα πολιτισμικά ή κοινωνικά ερεθίσματα, αναγνωρίζει στη δοτή ή πρόωρα σχηματισμένη ταυτότητα, την πραγματικότητά του. Οι άνθρωποι με αυτή την κατάσταση ταυτότητας χαρακτηρίζονται από εξαρτητικές σχέσεις, έλλειψη αυτονομίας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αδυναμία πραγματοποίησης πνευματικών έργων, είναι συνήθως εκτελεστικοί χωρίς ανάληψη πρωτοβουλιών και παρουσιάζουν μία αυταρχική και στερεοτυπική συμπεριφορά.
 
3. Το παρατεταμένο μορατόριουμ
Το παρατεταμένο μορατόριουμ είναι μία μορφή ταυτότητας στην οποία ο άνθρωπος αναζητά συνεχώς και αγωνιωδώς νέες δυνατότητες, νέες εναλλακτικές λύσεις και νέες διεξόδους στη ζωή του, χωρίς να μπορεί να καταλήξει σε ένα ξεκάθαρο αποτέλεσμα που να τον ικανοποιεί και να του προσδίδει σταθερότητα. Η συνεχής αναζήτηση, δημιουργεί μία συνεχή αναστάτωση στον έφηβο, που κουβαλά και στην ενήλικη ζωή και χαρακτηρίζεται από περιόδους έντονου άγχους. Ο ενήλικος, πλέον, με τη μορφή ταυτότητας του παρατεταμένου μορατόριουμ, δυσκολεύεται να εμπιστευθεί τον εαυτό του να προχωρήσει σε ασφαλείς επιλογές, με πιθανό αποτέλεσμα ή να παραμένει στάσιμος σε μία κατάσταση (εργασία, εκπαίδευση κτλ), να αναβάλλει νέα ξεκινήματα και στόχους επιλέγοντας μία επίπλαστη ασφάλεια που ίσως πολλές φορές να ματαιώνει ή να αλλάζει διαρκώς ρόλους και επιλογές και τελικά να μην ολοκληρώνει ποτέ αυτό που έχει ξεκινήσει.
 
4. Η σύγχυση ρόλων
Η σύγχυση ρόλων αφορά στη διαρκή μεταπήδηση του ανθρώπου σε διάφορους ρόλους χωρίς να μπορεί να καταλήξει σε έναν κύριο και σταθερό. Χωρίς μία σαφή εννοιολογική αφετηρία, θα λέγαμε ότι κλίνει «όπου φυσάει ο άνεμος». Από τη σύγχυση ρόλων πηγάζει μία συνεχή αμφισβήτηση για τον εαυτό, ένα αίσθημα ανασφάλειας και άγχους που καλείται να καλυφεί από βραχυπρόθεσμες επιλογές που έχουν προσωρινό μόνο νόημα και μειωμένη αυτοεποποίθηση. Η προσέλκυση του σε νέους ρόλους μπορεί να γίνει πολύ εύκολα αν βρεθεί εκείνο το ερέθισμα που θα νοηματοδοτηθεί σαν ουσιαστικό, έχοντας όμως κριθεί πολύ επιφανειακά. Ο άνθρωπος με αυτή τη μορφή ταυτότητας, χαρακτηρίζεται από επιφανειακές και τυπικές σχέσεις που μεγαλύτερη αξία έχει ο εαυτός του παρά ο σύντροφος.
 
Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν το παιδί τους στην υιοθέτηση της κατακτημένης ταυτότητας.
 
Οι παραπάνω μορφές ταυτότητας, δείχνουν τα ξεκάθαρα πλεονεκτήματα της κατακτημένης ταυτότητας. Ο ρόλος των γονέων αναδεικνύεται πολύ σημαντικός σε όλη τη διάρκεια της αναπτυξιακής φάσης του παιδιού, από την παιδική μέχρι την εφηβική ηλικία. Φυσικά, όσο νωρίτερα οι γονείς ασχολούνται με την ταυτότητα του παιδιού, τόσο πιο κοντά θα βρεθεί ο έφηβος στην κατακτημένη ταυτότητα, χωρίς να υποστηρίζονται γραμμικά αποτελέσματα.
 
1. Ενθάρρυνση και υποστήριξη: σταθείτε δίπλα στον έφηβο με ύφος επεξηγηματικό, ενισχύοντας την αυτονομία του. Μπροστά στην πληθώρα των επιλογών που παρουσιάζονται στο αναπτυξιακό στάδιο της εφηβείας, είναι πολύ λίγο για τον γονιό να συμπεριφέρεται μόνο σαν το αυταρχικό άτομο που καλείται να βάλει όρια: στην ενασχόληση με τις οθόνες, στα διαβάσματα, στις εξόδους κτλ. Με αυτό τον τρόπο, εγκλωβίζει το παιδί σε στερεότυπα και μονόδρομους που δεν υποστηρίζονται από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, αλλά αποτελούν επιλογές της οικογένειας. Ο γονιός καλείται να γνωρίσει τον εφηβικό κόσμο και να σταθεί δίπλα στον έφηβο, όχι ως φίλος αλλά σαν μία αξιόπιστη πήγη που θα τον βοηθήσει να δημιουργήσει το προσωπικό του σχέδιο ζωής.
 
2. Αφήστε το παιδί να εξετάσει εναλλακτικές επιλογές: συνηθίζεται οι γονείς να κάνουν πλύση εγκεφάλου στα παιδιά τους για ορισμένα κρίσιμα θέματα, όπως το επάγγελμα που θα ακολουθήσουν. Τις περισσότερες φορές τα προτρέπουν να ακολουθήσουν το επάγγελμα των ιδίων ή να αναλάβουν την εμπορική τους επιχείρηση. Το επαγγελματικό καθεστώς πλέον στη χώρα μας δείχνει να έχει ανατραπεί, με παλαιότερα επαγγέλματα να χάνουν το κύρος τους και νεότερα να αναδεικνύονται που φαίνονται πιο ελκυστικά στους νέους.
 
3. Αποφύγετε να ωθήσετε τον έφηβο στην πρόωρη υιοθέτηση μίας πεποίθησης ή ιδεολογίας. Καθώς ο εφηβικός εγκέφαλος δεν έχει ωριμάσει για να έχει τη δυνατότητα της πλήρους γνωστικής επεξεργασίας, είναι πολύ εύκολο να πειστεί από κάτι που φαίνεται ωραίο επιφανειακά χωρίς να μπορεί να εξετάσει την πολυπλοκότητά του. Αντίθετα, μιλήστε του και φέρτε τον σε επαφή με όσο το δυνατόν περισσότερες εναλλακτικές επιλογές και τρόπους σκέψης. Η τριβή του με διάφορες γνωστικές σχολές θα του δώσει τη δυνατότητα να συνθέσει, αντλώντας τα δυνατότερα σημεία της κάθε μίας.
 
4. Η εμπιστοσύνη είναι το κλειδί: η εμπιστοσύνη είναι για μένα ο πιο ισχυρός παράγοντας σε κάθε σχέση, έτσι και εδώ στην σχέση γονέα και εφήβου. Οι γονείς που προσέρχονται στο Ψυχολογικό Θεραπευτικό Κέντρο «Συναίσθηση» για συμβουλευτική με τα παιδιά τους στην εφηβεία, προσπαθούν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους μέσα από εξουσιαστικές εντολές. Αντί για αυτό εγώ τους ρωτώ αν εμπιστεύονται τα παιδιά τους. Αν απαντήσουν θετικά, είναι σαν να εμπιστεύονται τον εαυτό τους για την πολύτιμη ανατροφή που τους έχουν δώσει, οπότε δε χρειάζονται να φοβούνται για αυτά. Αν απαντήσουν αρνητικά, δουλεύουμε το κομμάτι της σχέσης με την ενίσχυση και υπεράσπιση του γονεϊκού ρόλου, ως μία πηγή ασφάλειας για τον έφηβο στην οποία μπορεί να ανατρέξει όποτε θελήσει.
 
5. Εκδηλώστε το τρυφερό σας συναίσθημα: τον πιο δραστικό παράγοντα τον άφησα για το τέλος, απαραίτητη προϋπόθεση για όλα τα παραπάνω. Κάθε έρευνα που έχει γίνει για τους ιδανικούς γονείς και την ιδανική σχέση με τα παιδιά τους ανεξαρτήτως ηλικίας αφορά στην εκδήλωση του τρυφερού τους συναισθήματος για τα παιδιά τους. Οι τρόποι εκδήλωσης και η συχνότητα σαφώς και εξαρτώνται από την ηλικία του παιδιού, όμως η ποιότητα στην εκδήλωση χρειάζεται να χαρακτηρίζεται από τα ίδια συστατικά: ανιδιοτέλεια, αγάπη, φροντίδα, με ξεκάθαρα και σαφή μηνύματα.
 
Είναι σταθερή η ταυτότητα σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου;
 
Αρχικώς, η ταυτότητα δεν είναι μία κατάσταση που διαμορφώνεται απαραιτήτως μετά την εφηβεία. Υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις, για διάφορους λόγους, που η ταυτότητα χρειάζεται αρκετά χρόνια μετά την εφηβεία να δομηθεί και σε κάποιους ανθρώπους αγγίζει την ηλικία των 30 και 35 ετών ή μπορεί να μην επιτευχθεί και ποτέ (οι επονομαζόμενοι χαϊδευτικά «αιώνιοι έφηβοι»).
 
Παλαιότερα θα λέγαμε ότι η ταυτότητα είναι μία και παραμένει σταθερή. Σήμερα, μπροστά στους εύθραυστους κοινωνικούς και προσωπικούς δεσμούς, στις συνεχείς κρίσεις και στα ποικίλα ερεθίσματα που δέχεται ο άνθρωπος, είναι σε θέση να εξελίσσει την ταυτότητά του, δίνοντας της τα χαρακτηριστικά της ασφαλούς προσαρμοστικότητας. Έχοντας πάντα ως αφετηρία το χαρακτηριστικό του αυτοπροσδιορισμού (να μπορεί να ορίζει δηλαδή τον εαυτό του και να μην ορίζεται από τις καταστάσεις), είναι σε θέση να έχει ένα ασφαλές εφαλτήριο, γνωρίζοντας τις πρωταρχικές του δεξιότητες και τις αξίες του.
 
Όμως κανείς δεν είναι σε θέση να εγγυηθεί πλέον μία ζωή με ασφάλεια και ηρεμία. Επομένως, κάθε άνθρωπος χρειάζεται να ανταποκριθεί επαρκώς στις προκλήσεις που έρχονται στη ζωή του, να υπερβεί το μοιραίο, να στρέψει την κλίση του σε άλλα ενδιαφέροντα και να καλλιεργήσει νέες δεξιότητες που θα του δώσουν τη δυνατότητα να επιβιώσει ή να προαχθεί. Κάθε στιγμή στη ζωή του ο άνθρωπος έχει την επιλογή να συνενώσει διάφορες ταυτίσεις, ρόλους, σχέσεις, ενδιαφέροντα και τάσεις στο παρόν και έτσι να μπορεί να προβάλει την εικόνα του στο μέλλον. Έτσι, όχι μόνο δεν θα επηρεάζεται από τις καταστάσεις αλλά θα μπορεί να εξελίσσει και να βελτιώνει την ταυτότητά του, ανταποκρινόμενος στις σύγχρονες συνθήκες. Επομένως, θα μπορεί πάντα να απαντά στις τρεις βασικές ερωτήσεις που παρέχουν ασφάλεια, εμπιστοσύνη, ψυχική ισορροπία και προασπίζουν την ταυτότητά του: «Ποιος είμαι;» – «Από που έρχομαι;» και «Που πηγαίνω;».
 
Εσείς μπορείτε να απαντήσετε σε αυτές τις ερωτήσεις;

Οι αξίες κερδίζονται και χάνονται μέσω της εμπειρίας ζωής, όχι μέσω της λογικής ή των συναισθημάτων.

Δεν είναι αρκετό να “μεγαλώσω” και να γίνω “καλύτερος άνθρωπος”. Πρέπει να καθορίσω τι σημαίνει «καλύτερος άνθρωπος» για μένα. Πρέπει να αποφασίσω προς ποια κατεύθυνση θέλω να μεγαλώσω. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να μιλάμε για αυτοβελτίωση χωρίς να μιλάμε και για αξίες.

Πολλοί άνθρωποι δεν το συνειδητοποιούν αυτό και εστιάζουν μανιωδώς στο πώς θα αισθάνονται συνέχεια καλά, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι αν οι αξίες τους δεν είναι καλές, το να αισθάνονται καλά, όχι μόνο δεν θα τους βοηθήσει, αλλά θα τους βλάψει, και πιθανότατα θα βλάψει και τους ανθρώπους γύρω τους (ναρκωτικά, εθισμοί).

Οι αξίες είναι προέκταση του εαυτού μας. Καθορίζουν ποιοι είμαστε και πώς θέλουμε να ζήσουμε τη ζωή μας. Κάθε στιγμή κάθε μέρας, είτε το αντιλαμβάνεστε είτε όχι, αποφασίζετε πώς θα ξοδέψετε το χρόνο σας, πού θα εστιάσετε την προσοχή σας, πού θα κατευθύνετε την ενέργειά σας. Τις αποφάσεις αυτές τις παίρνετε βάσει των αξιών σας.

Ίσως έχετε ακούσει ή διαβάσει ιστορίες ανθρώπων που στο απόγειο της επιτυχίας τους τα παράτησαν όλα και έφυγαν σε κάποιο απομονωμένο μέρος για να βρουν τον εαυτό τους επειδή ένιωθαν ένα εσωτερικό κενό. Το «να βρω τον εαυτό μου» σημαίνει να βρω νέες αξίες. Η ταυτότητά μας, αυτά που αντιλαμβανόμαστε και καταλαβαίνουμε σαν «εαυτό», είναι το άθροισμα των αξιών μας, των πραγμάτων που έχουν αξία για μας.

Οι αξίες είναι το θεμελιώδες συστατικό της ψυχοσύνθεσης και της ταυτότητάς μας. Μας καθορίζουν αυτά που θεωρούμε σημαντικά στη ζωή μας. Μας καθορίζουν οι προτεραιότητές μας. Αν τα χρήματα μετράνε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο για μας, τότε αυτό θα καθορίσει το ποιοι είμαστε, μέσω των πράξεών μας, των λόγων και των αποφάσεών μας.

Η απώλεια μας συνθλίβει γιατί χάνουμε κάτι που είχε αξία για μας. Κι όταν έχουμε πολλές απώλειες, αρχίζουμε ν’ αμφισβητούμε την αξία της ίδιας της ζωής. Η υπαρξιακή κρίση είναι κρίση ταυτότητας, κρίση αξιών, επειδή δεν ξέρουμε τι πιστεύουμε, τι νιώθουμε ή τι κάνουμε πλέον.

Όταν μια αξία μας αποτυγχάνει, τρομάζουμε. Βιώνουμε μια διαδικασία πένθους. Δεδομένου ότι οι αξίες μας αποτελούν την ταυτότητά μας και την κατανόησή μας για το ποιοι είμαστε, χάνοντας μια αξία νιώθουμε σαν να χάνουμε ένα κομμάτι του εαυτού μας.

Οι αξίες κερδίζονται και χάνονται μέσω της εμπειρίας ζωής, όχι μέσω της λογικής ή των συναισθημάτων. Πρέπει να τις ζήσουμε και να τις βιώσουμε για να «κολλήσουν». Κι αυτό απαιτεί κουράγιο. Το να ζήσεις μια αξία αντίθετη από τις παλιές σου αξίες είναι τρομαχτικό.

Αλλά όταν βρίσκεις το κουράγιο να ζήσεις τις νέες αξίες σου, αισθάνεσαι καλά. Είναι σαν την ανακούφιση που νιώθεις, όταν πεις σε κάποιον την αλήθεια, ή την ελευθερία που νιώθεις όταν σταματάς να υποκρίνεσαι.

Χωρίς την ευκαιρία, το ταλέντο και η ικανότητα είναι άχρηστα

Οι επιτυχίες και οι αποτυχίες μας προκύπτουν πάντα από την αλληλεπίδραση πολλών πραγμάτων. Χωρίς την ευκαιρία, το ταλέντο και η ικανότητα είναι άχρηστα. -Νικολό Μακιαβέλι

Από τη μια μεριά υπάρχουν οι περιστάσεις και τα απρόβλεπτα (που θα αποκαλώ, γενικά, το τυχαίο), τα οποία επιδρούν πάνω σε ό,τι η ανάγκη και η λογική επιβάλλουν να συμβεί (και που λαϊκά είναι γνωστό ως το πεπρωμένο).

Από την άλλη μεριά υπάρχει το σεντούκι με τα βοηθήματά μας, τα εσωτερικά και τα εξωτερικά (που από δω κι έπειτα θα τα αποκαλώ προσωπική τύχη), τα οποία θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως το σύνολο των ικανοτήτων, των χαρισμάτων και των περιστάσεων που βρίσκονται στη διάθεσή μας μια συγκεκριμένη στιγμή. Μ’ άλλα λόγια, όσα καταφέραμε να κάνουμε με ό,τι μας έλαχε.

Το να έχει κανείς μια θαυμάσια φωνή,
μια υπερφυσική δύναμη ή μια αξιοζήλευτη μνήμη,
όπως και το να έχει γεννηθεί ωραίος, έξυπνος ή επιδέξιος
αποτελεί, το δίχως άλλο, πλεονέκτημα.
Πρέπει όμως να έχουμε υπόψη μας πως ακόμα κι αν
«γεννηθήκαμε με όλες τις χάρες του κόσμου κερδισμένες»
το τέλος της ιστορίας μας, κανείς δεν μας το εγγυάται.


Ας υποθέσουμε ότι, για κάποιο λόγο, θα θέλαμε να γνωρίζουμε προκαταβολικά τι πιθανότητες έχουμε να φέρουμε ένα καλό αποτέλεσμα σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Ας υποθέσουμε επίσης ότι ήταν στο χέρι μας να υπολογίσουμε -αν όχι όλους τουλάχιστον τους περισσότερους- παράγοντες που θα επιδράσουν. Για να βρούμε αν θα μας χαμογελάσει η τύχη, θα πρέπει να αθροίσουμε:

Το σύνολο των βοηθημάτων (εξωτερικών και εσωτερικών) στα οποία βασιζόμαστε και τα οποία αποτελούν τη δική μας Τύχη.

Το βάρος όσων είναι προκαθορισμένα: το Πεπρωμένο.

Το αναγκαίο μερίδιο του απρόβλεπτου: το Τυχαίο.

Σκοπός αυτής της υπόθεσης εργασίας είναι να μάθουμε να αποκαλούμε «ΤΥΧΗ» όλα αυτά μαζί, και να μην περιορίζουμε την έννοιά της μόνο σε αυτό που είναι τυχαίο.

Έτσι, θα είναι πιο εύκολο να δεχτούμε ότι η τύχη,- ακόμα κι όταν ελάχιστα εξαρτάται από τυχαίο-, πάντα έχει έναν λόγο, μεταβάλλει και διαμορφώνει αναγκαστικά κάθε τελικό αποτέλεσμα και παίζει το ρόλο της σε κάθε κατάσταση.

Ας φανταστούμε τώρα ότι, —από καπρίτσιο—, θέλουμε να πάμε ακόμα παραπέρα. Ας πούμε ότι θέλουμε να μετρήσουμε τη δυνατότητά μας να φέρουμε ένα αποτέλεσμα, προκαθορίζοντας εμείς οι ίδιοι τον συνδυασμό Τύχης, Πεπρωμένου και Τυχαίου.

Για να το καταφέρουμε, σε όλα αυτά τα πράγματα που συγκεντρώσαμε κάτω από τη γενική έννοια της Τύχης, θα πρέπει να προσθέσουμε και το πόσο ενδεδειγμένη και αποτελεσματική (ή όχι) μπορεί να είναι αυτή η παρακινδυνευμένη ενέργειά μας.

Οι ενέργειές μας είναι εξ ορισμού άρρηκτα συνδεδεμένες με τις αποφάσεις μας, και ως εκ τούτου επηρεάζονται από κάτι που θα μπορούσαμε, ίσως, να ονομάσουμε: το Ταλέντο μας.

Είμαι πεπεισμένος ότι κανένας δεν ελέγχει στο βαθμό που θα ήθελε τα πράγματα που τον απασχολούν, αλλά ξέρω επίσης ότι συμμετέχουμε υποχρεωτικά σε κάθε τι που μας αφορά. Όλα εκείνα στα οποία πρωταγωνιστούμε (δηλαδή, η ζωή μας η ίδια) σχετίζονται με τη συμπεριφορά μας, που κι αυτή είναι στενά συνδεδεμένη με την ιδέα που έχουμε για τον κόσμο και τον ίδιο μας τον εαυτό.

Για να το πω με τον δικό μου τρόπο:
Κατά κύριο λόγο, το να είμαι ενήλικος πάει να πει
πως αναλαμβάνω την ευθύνη
όσων κάνω κι όσων λέω,
όσων αποσιωπώ
κι όσων δεν κάνω.

Κι αυτό πάει να πει πως ξέρω ότι, ενεργητικός ή παθητικός…

Είμαι-αν όχι ο μόνος-, τουλάχιστον
ένας αναγκαίος συνυπεύθυνος
για όσα μου συμβαίνουν.

Φυσικά, αυτή η συνευθύνη που περιγράφω δεν παραπέμπει σε κάποια ικανότητά μας να προκαλούμε εμείς οι ίδιοι τα γεγονότα απλώς και μόνο ενεργώντας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Αν ήταν έτσι, τότε αυτός θα ήταν ένας δρόμος προς την παντοδυναμία και όχι προς την ωριμότητα.

Ούτε βέβαια υποστηρίζω ότι μπορούμε να βασιστούμε σε κάποια ικανότητα πρόβλεψης- κάθε άλλο. Για μένα, το να είναι κανείς ενήλικος προϋποθέτει ότι γνωρίζει πως τα προγνωστικά του έχουν όρια, και παρά ταύτα αρνείται να χρησιμοποιήσει αυτό ακριβώς το επιχείρημα προκειμένου να ερμηνεύσει τις αντιξοότητες· προϋποθέτει επίσης ότι εγκαταλείπει τη συνήθειά του να ρίχνει το φταίξιμο στις απρόβλεπτες περιστάσεις και να προσπαθεί έτσι να δικαιολογήσει τα λάθη, τις παραλήψεις ή την απρονοησία του.

“Σε κοροϊδεύουν, Διογένη”, εκείνος απάντησε: “Εγώ όμως δεν κοροϊδεύομαι”

Όταν όμως εξέτασα τη γένεση της ίδιας της οργής, παρατήρησα πως οι άνθρωποι ρέπουν προς την οργή ο καθένας από διαφορετικές αιτίες, όλοι σχεδόν όμως έχουν την πεποίθηση ότι περιφρονούνται ή παραμελούνται. Γι’ αυτό πρέπει να βοηθήσουμε όσους πασχίζουν ν’ αποφύγουν την οργή, απομακρύνοντας όσο γίνεται την πράξη που ξυπνάει την οργή απ’ οποιαδήποτε υποψία περιφρόνησης ή θρασύτητας και αποδίδοντας τη στην άγνοια ή στην ανάγκη ή στο συναίσθημα ή σε ατύχημα.

Όπως λέει ο Σοφοκλής:

ούτε της λογικής το χάρισμα, βασιλιά, μένει
στους δυστυχισμένους, αλλά μακριά τους φεύγει·
έτσι ο Αγαμέμνων αποδίδει την αρπαγή της Βρισηίδας σε θεϊκή τρέλα,
και “θέλει να επανορθώσει,
λύτρα αμέτρητα δίνοντας” (ΟΜΗΡΟΣ).

Πραγματικά, η ικεσία είναι πράξη ανθρώπου που δεν περιφρονεί· και όταν εκείνος που έχει αδικήσει φανεί να ταπεινώνεται, διαλύει κάθε εντύπωση περιφρόνησης. Όμως ο οργισμένος δεν πρέπει να περιμένει τέτοια ταπεινότητα, αλλά ν’ ακολουθεί το παράδειγμα του Διογένη, που, όταν κάποιος του είπε: “Σε κοροϊδεύουν, Διογένη”, εκείνος απάντησε: “Εγώ όμως δεν κοροϊδεύομαι”, και δεν πρέπει να νιώθει καταφρονεμένος, αλλά να καταφρονεί μάλλον τον άνθρωπο που τον προσβάλλει σαν να ενεργεί από αδυναμία [ή σφάλμα], από προπέτεια ή απερισκεψία ή έλλειψη ελεύθερου φρονήματος, από έλλειψη επίγνωσης επειδή είναι πολύ γέρος ή πολύ νέος. Με κανένα τρόπο, όμως, δεν πρέπει να εκδηλώνεται τέτοια στάση απέναντι στους δούλους ή τους φίλους· και τούτο γιατί οι δούλοι παίρνουν μεγάλο θάρρος από τον ακέραιο χαρακτήρα μας και οι φίλοι από την αγάπη μας, και μας αψηφούν και οι δύο, όχι επειδή είμαστε ανίσχυροι ή αποτυχημένοι αλλά εξαιτίας της επιείκειας ή της φιλικής διάθεσής μας.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚA

Ύπαρξη μεθανίου στον 'Αρη

Τα μυστικά του «κόκκινου» πλανήτη αρχίζουν να ανακαλύπτουν σιγά σιγά οι επιστήμονες. Μετά τα υπόγεια νερά που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα, σήμερα, οι επιστήμονες εντόπισαν ακόμα ένα στοιχείο που αποτελεί ένδειξη ζωής στον Αρη.

Πρόκειται για την ύπαρξη μεθανίου, την οποία επιβεβαίωσε ανεξάρτητη επιστημονική ομάδα, σημειώνοντας έτσι ένα σημαντικό βήμα προόδου στον εντοπισμό της μυστηριώδους πηγής του.

Ίχνη του αερίου είχαν ανιχνευθεί για πρώτη φορά στην επιφάνεια του Άρη πριν από μια δεκαετία, αλλά αμφισβητούνταν, ενώ μεγάλη συζήτηση έγινε και για την προέλευση του μεθανίου.

Στη Γη, το μεθάνιο αποτελεί βασική ένδειξη για την ύπαρξη ζωής και εκπέμπεται από βιολογικούς οργανισμούς. Ακόμα κι αν το αέριο του Άρη προέρχεται από άλλη διαδικασία, είναι ακόμα πιθανό να αποτελεί ένδειξη ότι η επιφάνεια του κόκκινου πλανήτη είναι πολύ πιο ενεργή από ό, τι είχε υποτεθεί προηγουμένως.

Τώρα οι επιστήμονες επιβεβαιώνουν ότι ένα άλλο σκάφος, το Mars Express (της ESA – Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία), ανίχνευσε μεθάνιο στην ίδια περιοχή, μόλις μία ημέρα αργότερα, επιβεβαιώνοντας τα προηγούμενα αποτελέσματα.

Τα νέα ευρήματα έρχονται αφού οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ένα φασματόμετρο τοποθετημένο σε ένα σκάφος για να παρατηρήσουν μεθάνιο στην ατμόσφαιρα του Άρη, κοντά στον κρατήρα Γκέιλ.

Ήταν επίσης σε θέση να διερευνήσουν τη δυνητική πηγή του μεθανίου, χρησιμοποιώντας αριθμητική μοντελοποίηση και γεωλογική ανάλυση, η οποία κατέδειξε ότι προέρχεται από ένα ρήγμα κοντά στον κρατήρα Γκέιλ που το απελευθερώνει στην ατμόσφαιρα του Άρη. Αυτό το στοιχείο θα μπορούσε να αποδειχθεί χρήσιμο για τους επιστήμονες που αναζητούν την προέλευση του μεθανίου.

Από τότε που το μεθάνιο εντοπίστηκε για πρώτη φορά, περισσότερο από 10 χρόνια πριν, συζητήθηκε το αν προέρχεται από μικροοργανισμούς ή από υπόγειες γεωχημικές αντιδράσεις.

Αν προέρχεται από μικροοργανισμούς, τότε οι επιστήμονες θα μπορούσαν να παρακολουθήσουν το ίχνος του φυσικού αερίου σε μια προσπάθεια να ανακαλύψουν εάν κάποια μορφή ζωής κρύβεται κάτω από την επιφάνεια του Άρη.

Ελληνιστική Γραμματεία: Τα λογοτεχνικά είδη, Επική ποίηση, Το ιστορικό έπος

Ποιήματα με θέμα αντλημένο από την παλαιότερη και σύγχρονη ιστορία μαρτυρούνται ήδη στην αρχαϊκή και κλασική εποχή. Γραμμένα είτε σε δακτυλικούς εξαμέτρους είτε συχνότερα σε ελεγειακά μέτρα, τα ιστορικά αυτά ποιήματα επικής κλίμακας προορίζονταν για απαγγελία σε θρησκευτικές εορτές και άλλες επίσημες εκδηλώσεις της πόλεως. Τα κυριότερα ιστορικά έπη, που διασώθηκαν σε ελάχιστα αποσπάσματα από την αρχαιότητα, περιλαμβάνουν τη Σμυρνηΐδα του ελεγειακού ποιητή Μίμνερμου με θέμα την ιστορία της Σμύρνης και τη σύγκρουση της πόλης με τους Λυδούς και τα Περσικά του Χοιρίλου από τη Σάμο με θέμα τη σύγκρουση Ελλήνων και Περσών. Εκτός από το ιστορικό/πολεμικό τους θέμα, αυτά τα ποιήματα μετατράπηκαν σταδιακά σε εγκώμια και οι ποιητές τους σε υμνητές στρατηγών και βασιλέων∙ χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο επικός Χοιρίλος από την Ίασο που ακολουθούσε τον Αλέξανδρο στις εκστρατείες του και κατέγραφε τα κατορθώματά του επί πληρωμή.
 
Αυτά τα εγκωμιαστικά έπη γραμμένα σε «ομηρίζον» ύφος απορρίπτονται από τον Καλλίμαχο στον Πρόλογο των Αιτίων καθώς βρίσκονται σε αντίθεση με την καλλιμαχική αισθητική και το ιδεώδες της λεπτότητας [Καλλίμαχος, Αἴτια απ.1]:
 
Μου καταμαρτυρούν/ ότι δεν άπλωσα ποίημα ενιαίο και συνεχές/ σε πολλές χιλιάδες στίχους περί βασιλέων και … ηρώων.
 
Φαίνεται ότι πολλοί ελληνιστικοί ποιητές επιδίδονταν στη συγγραφή τέτοιων επών, μια τάση που ενισχυόταν από την ανάγκη των ελληνιστικών μοναρχών να έχουν επίσημους ποιητές στις αυλές τους, αλλά και από ένα σύγχρονο γεγονός που επικαιροποιούσε την αέναη σύγκρουση Ελλήνων και βαρβάρων, την επέλαση των Γαλατών.
 
Από τα ελληνιστικά ιστορικά έπη, κάποια από τα οποία είχαν και εθνογραφικό/γεωγραφικό προσανατολισμό, δεν σώθηκαν παρά μόνο τίτλοι και αποσπάσματα. Κυριότερος εκπρόσωπος αυτού του τύπου της επικής ποίησης είναι ο Ριανός από την Κρήτη (γεν. 275 π.Χ.) που έγραψε σχετικά με την ιστορία μεγάλων ελληνικών φύλων και περιοχών. Χαρακτηριστικοί τίτλοι των επών του που αναπτύσσονταν σε πολλά βιβλία είναι τα Θεσσαλικά, τα Αχαϊκά, τα Ηλιακά και τα Μεσσηνιακά.
 
Στο μεταίχμιο ιστορικού έπους και αιτιολογίας βρίσκεται μια άλλη κατηγορία ελληνιστικών ποιημάτων με θέμα την κτίση πόλεων. Η ποίηση κτίσεων, όπως ονομάστηκε, αφηγείται μύθους και ιστορίες που εξηγούν («αιτιολογούν») την ίδρυση μιας πόλης και συγγενεύει με την ιστοριογραφία. Η μεγαλύτερη συλλογή ποιημάτων κτίσης αποδίδεται στον Απολλώνιο Ρόδιο, ο οποίος έγραψε για την ίδρυση της Καύνου, της Κνίδου, της Ρόδου, της Αλεξάνδρειας και της Ναυκράτεως.

Κείμενα:

· Καλλίμαχος, Ύμν.Δήλ. 171-188 (Η σύγκρουση Ελλήνων και Γαλατών)