Τρίτη 20 Οκτωβρίου 2015

Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, Οι ήχοι της γλώσσας

Η παραγωγή των γλωσσικών ήχων, των φθόγγων

Από τα όργανα που δουλεύουν για την παραγωγή της ομιλίας, αυτό που βλέπουμε είναι τα χείλη, τα δόντια και ένα μέρος της γλώσσας. Αλλά ο αέρας που παράγει το ηχητικό κύμα ξεκινάει από τους πνεύμονες, περνάει από την τραχεία και τον λάρυγγα, όπου βρίσκονται οι φωνητικές χορδές, και βγαίνει από τη στοματική ή τη ρινική κοιλότητα.

Οι φωνητικές χορδές είναι δύο μικρές μυϊκές μάζες στον λάρυγγά μας. Οι δύο αυτές μάζες μπορούν να ανοιγοκλείνουν, να πλησιάζουν ή να απομακρύνονται η μία από την άλλη. Ανάμεσά τους περνάει ο αέρας που βγαίνει από τους πνεύμονες.

Ο ρόλος των φωνητικών χορδών στην ανθρώπινη γλώσσα

Πριν μιλήσουμε για τον ρόλο των φωνητικών χορδών στην παραγωγή της ομιλίας, θα πρέπει να προλάβουμε μια απορία. Λέγαμε νωρίτερα ότι τα όργανα που συμμετέχουν στην παραγωγή της ομιλίας δεν είναι φτιαγμένα ειδικά για τη γλώσσα. Μήπως όμως αυτό δεν ισχύει για τις φωνητικές χορδές; Η απάντηση είναι όχι. Φωνητικές χορδές διαθέτουν και τα ζώα (ή, τουλάχιστον, ορισμένα από αυτά) και τις χρησιμοποιούν για να βγάζουν τις κραυγές που τα χαρακτηρίζουν. Το μόνο θηλαστικό που δεν βγάζει κραυγές είναι η καμηλοπάρδαλη. Οι φωνητικές χορδές μαζί με τους αναπνευστικούς μύες (που ρυθμίζουν πόσος αέρας θα βγει από τα πνευμόνια) κανονίζουν, τόσο στα ζώα όσο και στους ανθρώπους, το ύψος και την ένταση της φωνής. Αλλά εδώ τελειώνει η ομοιότητα, γιατί τα ζώα, σε αντίθεση με τους ανθρώπους, διαθέτουν μόνο φωνή (αδύνατη ή δυνατή, ψηλή ή χαμηλή) και όχι γλώσσα. Το ύψος και η ένταση στην ανθρώπινη γλώσσα υπηρετεί αυτό που είναι το μεγάλο μυστικό της: το ότι αποτελείται από ξεχωριστούς φθόγγους, οι οποίοι σε διαφορετικούς συνδυασμούς δημιουργούν την τεράστια ποικιλία των λέξεων.

Οι φωνητικές χορδές «φτιάχνουν» άηχους και ηχηρούς φθόγγους

Ας δούμε ένα παράδειγμα: Πάρτε τις δύο λέξεις πήρα και μπίρα. Θα συμφωνήσετε ότι, αν εξαιρέσει κανείς τους δύο πρώτους φθόγγους, οι λέξεις αυτές προφέρονται με τον ίδιο τρόπο: [píra]/[bíra]. Οι πρώτοι φθόγγοι αυτών των λέξεων (π [p] και μπ [b]) μοιάζουν στο ότι και οι δύο αρθρώνονται με τη συνάντηση των χειλιών - είναι, όπως λέμε, διχειλικοί. Διαφέρουν όμως στο ότι το μπ της λέξης μπίρα είναι πιο «δυνατό». Τί σημαίνει όμως πιο «δυνατό»; Αυτό μπορείτε να το καταλάβετε αν κάνετε ένα μικρό πείραμα. Βάλτε τα χέρια σας στον λαιμό σας, αριστερά και δεξιά από το «μήλο του Αδάμ», και προφέρετε τον φθόγγο μπ, επαναλαμβάνοντάς τον. Θα αισθανθείτε μέσα στον λαιμό σας έναν κραδασμό. Είναι οι φωνητικές σας χορδές που πάλλονται. Δοκιμάστε το ίδιο με τον φθόγγο ζ. Θα αισθανθείτε το ίδιο. Η παλμική κίνηση των φωνητικών χορδών γεννιέται από το πλησίασμά τους και την επίδραση που ασκεί πάνω τους το ρεύμα του αέρα που βγαίνει από τα πνευμόνια και κινείται προς την έξοδο. Τη διαφορά ανάμεσα στους φθόγγους π [p] και μπ [b] την περιγράφουμε λέγοντας ότι και οι δύο είναι διχειλικοί, αλλά ο πρώτος είναι άηχος (οι φωνητικές χορδές παραμένουν ανοιχτές και δεν πάλλονται κατά την παραγωγή του) και ο δεύτερος ηχηρός.

Αυτό που έχει σημασία να καταλάβουμε είναι ότι αυτή η διαδικασία (που υπάρχει και στα ζώα), δηλαδή η παλμική κίνηση των φωνητικών χορδών, στην ανθρώπινη γλώσσα μπαίνει σε μια νέα λειτουργία: διαχωρίζει φθόγγους, οι οποίοι συνδυαζόμενοι δημιουργούν διαφορετικές λέξεις: πήρα/μπίρα, προς/μπρος. Άλλοι ηχηροί φθόγγοι στα νέα ελληνικά είναι το ζ [z] (ζηλεύω) σε αντίθεση με το σ [s] (σέρνω) αλλά και τα φωνήεντα. Και αυτά παράγονται με παλμική κίνηση των φωνητικών χορδών.

Το ύψος και η ένταση ξεχωρίζουν τις λέξεις και τις προτάσεις

Ας μείνουμε για λίγο ακόμα στο ύψος και την ένταση. Τα χαρακτηριστικά αυτά τα βρίσκουμε και σε ήχους που δεν είναι γλώσσα, λειτουργούν όμως στη γλώσσα, όπως ήδη είδαμε, με τέτοιον τρόπο που υπηρετούν το μεγάλο μυστικό της. Όλοι ξέρουμε από τη σχέση μας με τα ζώα ότι το ύψος και η ένταση των κραυγών τους εκφράζει τα συναισθήματά τους: φόβο, θυμό, χαρά, επιθετικότητα, απαίτηση (για τροφή, προσοχή) κλπ. Το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους. Το ύψος και η ένταση «χρωματίζουν» τη γλώσσα με ανάλογο τρόπο, ώστε να εκφραστούν ανάλογα συναισθήματα. Όταν θυμώνουμε ή χαιρόμαστε, φωνάζουμε· όταν φοβόμαστε, χαμηλώνει η φωνή μας, ψιθυρίζουμε ή και, κάποτε, μας κόβεται η φωνή. Αλλά εδώ τελειώνει, και πάλι, η ομοιότητα με τις συμπεριφορές των ζώων. Στην ανθρώπινη γλώσσα το ύψος και η ένταση της φωνής (που καθορίζονται από τη δραστηριότητα των φωνητικών χορδών) εκφράζουν διακρίσεις που δεν υπάρχουν στα ζώα, γιατί τα ζώα δεν διαθέτουν γλώσσα.

Παρατηρήστε τις παρακάτω φράσεις:

Βρέχει.
Βρέχει;

Τα σημεία της στίξης (τελεία, ερωτηματικό) αποτυπώνουν στο χαρτί διαφορές ύψους της φωνής που αλλάζουν τη σημασία των φράσεων. Στη φράση Βρέχει η καθοδική κίνηση (το κατέβασμα) της φωνής δηλώνει ότι η φράση αυτή εκφράζει ένα γεγονός - είναι καταφατική. Στη φράση Βρέχει; η ανοδική κίνηση (το ανέβασμα) της φωνής δηλώνει ότι η φράση αυτή εκφράζει μια απορία - είναι ερωτηματική. Αυτό το ανεβοκατέβασμα της φωνής (τη διαφορά ως προς το ύψος), που αλλάζει τη σημασία των φράσεων και των προτάσεων, το ονομάζουμε επιτονισμό , δηλαδή τονισμό «πάνω» σε μια φράση ή πρόταση.

Ο επιτονισμός, λοιπόν, αφορά τον «χρωματισμό» μιας ολόκληρης φράσης ή πρότασης ως προς το ύψος κυρίως, αλλά και την ένταση, και χρησιμοποιείται για να ξεχωρίσει φράσεις και προτάσεις με διαφορετικές σημασίες. Ο τόνος , όμως, τα μικρά αυτά σημάδια που βάζουμε πάνω στις λέξεις όταν τις γράφουμε στο χαρτί, αφορά τις λέξεις.

Ο τόνος είναι το αποτέλεσμα της προφοράς ενός κομματιού μιας λέξης με μεγαλύτερη ένταση, με μεγαλύτερη δηλαδή μυϊκή ενέργεια, καθώς σπρώχνεται περισσότερος αέρας έξω από τους πνεύμονες. Και αυτή η μεγαλύτερη ένταση συνοδεύεται συνήθως από μεγαλύτερο ύψος. Αυτές οι φυσιολογικές διαδικασίες μπαίνουν, όπως είδαμε νωρίτερα και για άλλα φαινόμενα, στην υπηρεσία της οργάνωσης της γλώσσας. Έτσι, αν συγκρίνετε τις λέξεις καλός και κάλος, θα παρατηρήσετε ότι, αν και οι δύο αυτές λέξεις αποτελούνται από τους ίδιους φθόγγους, έχουν διαφορετική σημασία. Και αυτό οφείλεται στη διαφορετική θέση του τόνου , δηλαδή στο διαφορετικό σημείο της λέξης όπου εμφανίζεται ένταση της φωνής.

Τα είδη των τόνων

Υπάρχουν γλώσσες όπου ο τόνος λειτουργεί ως διαφορά στο ύψος της προφοράς (στη νότα, ας πούμε) και λιγότερο ως διαφορά στην ένταση. Έτσι, στα κινέζικα η λέξη ma προφέρεται σε τέσσερις διαφορετικές νότες και η κάθε μία αντιστοιχεί σε μία διαφορετική σημασία.

Θα εκπλαγείτε αν ακούσετε ότι κάπως έτσι λειτουργούσε ο τόνος και στα αρχαία ελληνικά - ήταν μουσικός τόνος. Τα αρχαία ελληνικά είχαν μια κατηγορία φωνηέντων που δεν υπάρχει πια στα νέα ελληνικά: τα μακρά φωνήεντα, φωνήεντα δηλαδή που διαρκούν περισσότερο στην προφορά απ' ό,τι τα φωνήεντα που δεν είναι μακρά, που είναι «σύντομα» ή βραχέα, όπως τα ονόμαζαν οι αρχαίοι.

Όσοι ξέρετε αγγλικά, μπορείτε να θυμηθείτε τις δύο λέξεις ship, που σημαίνει 'πλοίο', και sheep, που σημαίνει 'πρόβατο'. Η πρώτη λέξη περιέχει ένα «σύντομο», βραχύ [i] και η δεύτερη ένα μακρό [i] (αυτό που γράφεται ως ee). Τα αγγλικά λοιπόν έχουν μακρά και βραχέα . Η διαφορά της σημασίας των δύο λέξεων ship και sheep οφείλεται στη διαφορά μακρού και βραχέος φωνήεντος.

Έτσι, και τα αρχαία ελληνικά είχαν μακρά και βραχέα φωνήεντα. Το γράμμα ωμέγα, δηλαδή 'μεγάλο ο', ήταν διαφορετικό στην προφορά από το όμικρον, δηλαδή 'μικρό ο'. Το μεγάλο ο (το ω) είχε διάρκεια στην προφορά όσο δύο «μικρά», δηλαδή βραχέα ο: ω = οο. Επίσης το γράμμα ήτα (το η) στα αρχαία ελληνικά προφερόταν ως ένα μακρό ε: η = εε (και με λατινικούς χαρακτήρες [ee]).

Πώς τα ξέρουμε όλα αυτά; Αυτό θα το δούμε στη συνέχεια. Για την ώρα μάς ενδιαφέρει ο μουσικός τονισμός των αρχαίων ελληνικών, όπως γίνεται και στα κινέζικα. Ας δούμε ένα παράδειγμα. Στα αρχαία ελληνικά υπάρχουν δύο λέξεις που αποτελούνται από τους ίδιους φθόγγους αλλά έχουν διαφορετική σημασία, ανάλογα με τη «νότα», το ύψος της προφοράς. Η λέξη φως = [foos] (θυμηθείτε ότι το ω ισοδυναμεί, ως προς τη διάρκειά του, με δύο ο), αν προφερθεί με τη φωνή να ανεβαίνει στο πρώτο ο και να κατεβαίνει στο δεύτερο, δηλαδή [fóòs], σημαίνει, όπως και σήμερα, το 'φως'. Στην παλιότερη ορθογραφία αυτό το ανεβοκατέβασμα της φωνής δηλωνόταν με ένα σημάδι (μια καμπύλη) που λεγόταν περισπωμένη: φῶς , Αν πάλι προφερθεί χωρίς αυτή τη μελωδική καμπύλη αλλά με τη φωνή να ανεβαίνει στο δεύτερο ο, δηλαδή [foós] = φώς, τότε στα αρχαία ελληνικά σημαίνει 'άνθρωπος'. Βλέπετε λοιπόν πώς η διαφορά στη μελωδία, στο ύψος της προφοράς, ξεχωρίζει λέξεις και σημασίες στα αρχαία ελληνικά. Στα νέα ελληνικά αυτός ο διαχωρισμός γίνεται με βάση την ένταση της προφοράς και όχι το ύψος (τη μελωδία). Γι' αυτό λέμε ότι τα αρχαία ελληνικά είχαν μουσικό τονισμό της λέξης, ενώ τα νεότερα ελληνικά έχουν δυναμικό τονισμό της λέξης. Στα νέα ελληνικά το ύψος διαχωρίζει σημασίες ολόκληρων φράσεων και προτάσεων (και αυτό είναι ο επιτονισμός, όπως είδαμε πιο πάνω) αλλά όχι λέξεων.

Η ποικιλία των ήχων της γλώσσας

Στις γλώσσες που μιλιούνται στον κόσμο εμφανίζεται μια τεράστια ποικιλία ήχων (φθόγγων). Κανένα ζώο δεν μπορεί να παραγάγει την ποικιλία των ήχων που βρίσκουμε στις ανθρώπινες γλώσσες. Βρίσκουμε περίπου διακόσια είδη φωνηέντων και εξακόσια είδη συμφώνων! Ήχοι που σε μια γλώσσα δεν λειτουργούν ως φθόγγοι (ως υλικό για την κατασκευή λέξεων) μπορεί να λειτουργούν με αυτό τον τρόπο σε μια άλλη γλώσσα. Έτσι, στα ελληνικά ο ήχος που κάνουμε όταν καθαρίζουμε τον λαιμό μας δεν λειτουργεί ως φθόγγος, δεν φτιάχνουμε λέξεις με αυτού του είδους τον ήχο. Στα αραβικά τέτοιοι ήχοι (τους λέμε φαρυγγικούς γιατί ο φάρυγγας παίζει ρόλο στη δημιουργία τους) είναι φθόγγοι με τους οποίους δημιουργούνται λέξεις. Επίσης, στα ελληνικά ο ήχος που παράγουμε για να δηλώσουμε άρνηση (tsk, το τσού που κάνουμε) δεν εμφανίζεται ως φθόγγος της γλώσσας μας. Αν προσέξτε πώς σχηματίζεται αυτός ο ήχος, θα δείτε ότι δημιουργείται με το «ρούφηγμα» του αέρα και όχι με την εξώθησή του, το βγάλσιμό του έξω από τη στοματική κοιλότητα. Τέτοιου είδους ήχοι είναι σπάνιοι, ως φθόγγοι, στις γλώσσες του κόσμου. Ωστόσο, σε κάποιες γλώσσες της Αφρικής υπάρχουν και λειτουργούν ως φθόγγοι. Για να δώσουμε ένα τελευταίο παράδειγμα, στα νέα ελληνικά που μιλάμε όλοι μας, στην κοινή νέα ελληνική, το παχύ σ που χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να επιβάλουμε τη σιωπή (σσσσ!) δεν εμφανίζεται ως φθόγγος της γλώσσας. Σε πολλές όμως διαλέκτους της νέας ελληνικής βρίσκουμε αυτό το παχύ σ να συμμετέχει στον σχηματισμό λέξεων.

Κάποιοι φθόγγοι χάνονται καθώς οι γλώσσες αλλάζουν

Όπως λέγαμε στο Τμήμα 6 του πρώτου κεφαλαίου, οι γλώσσες αλλάζουν μέσα στον χρόνο. Κάποιοι φθόγγοι χάνονται και δημιουργούνται νέοι. Στα αρχαία ελληνικά υπήρχαν, όπως είδαμε λίγο πιο πριν, μακρά φωνήεντα. Αυτά χάθηκαν και έτσι στα νέα ελληνικά δεν έχουμε μακρά φωνήεντα. Στα αρχαία ελληνικά υπήρχε επίσης ένα σύμφωνο που έμοιαζε με το αγγλικό σύμφωνο [h], όπως στις λέξεις have'έχω', house'σπίτι', ή με αυτό που γράφουμε ως χ στο επιφώνημα ούχουου. Το σύμφωνο αυτό χάθηκε από τη γλώσσα αρκετά νωρίς, γύρω στον 2ο αιώνα μ.Χ. Εξακολούθησε όμως να συμβολίζεται στη γραφή με ένα σημάδι που λεγόταν δασεία. Έτσι, η λέξη απλός, που στα αρχαία ελληνικά προφερόταν [haplόs], γραφόταν μέχρι πολύ πρόσφατα, μέχρι την κατάργηση των πνευμάτων , ως ἁπλός. Το σημάδι ῾ δηλώνει το σύμφωνο [h] με το οποίο άρχιζε κάποτε αυτή η λέξη.

Στα αρχαία ελληνικά υπήρχε ακόμη ένα σύμφωνο που ονομαζόταν δίγαμμα, γιατί το γράμμα με το οποίο δηλωνόταν είχε τη μορφή Ƒ (έμοιαζε με διπλό κεφαλαίο γάμα). Με το σύμφωνο αυτό άρχιζε π.χ. η λέξη εργάζομαι: Ƒ εργάζομαι και η προφορά του Ƒ πλησίαζε την προφορά του w της αγγλικής (π.χ. was 'ήταν') ή στην προφορά του όχι σε ορισμένες διαλέκτους της νέας ελληνικής: ουόχι. Και αυτό το σύμφωνο χάθηκε και δεν υπάρχει πια στα ελληνικά που μιλάμε σήμερα. Έτσι, λοιπόν, η σημερινή λέξη εργάζομαι προφερόταν στα πολύ παλιά αρχαία ελληνικά ουεργάζομαι. Διαφορετικά, όμως, από τα νέα ελληνικά προφερόταν, όπως θα δούμε αργότερα, και το γ, το ζ και το αι.

Κάποιοι φθόγγοι αλλάζουν μέσα στον χρόνο

Δύο ακόμη παραδείγματα που δείχνουν την αλλαγή των φθόγγων μέσα στον χρόνο. Στα αρχαία ελληνικά κείμενα, όταν γίνεται λόγος για το βέλασμα των προβάτων, αυτό περιγράφεται ως βῆ βῆ (θυμηθείτε τί είπαμε για το σημάδι πάνω από το η, που ονομάζεται περισπωμένη). Όλοι ξέρουμε ότι ο ήχος που κάνουν τα πρόβατα όταν βελάζουν είναι μπέε μπέε. Τί συμβαίνει λοιπόν; Είτε τα πρόβατα στην αρχαιότητα βέλαζαν [vi vi], δηλαδή διαφορετικά απ' ό,τι σήμερα, είτε απλά μέσα στον χρόνο άλλαξε η προφορά του β και του η. Αυτό βέβαια είναι και το πιθανότερο.

Για την προφορά του η στα αρχαία ελληνικά έχουμε ήδη μιλήσει. Είχαμε πει ότι εκείνη την εποχή προφερόταν ως ένα μακρό [e] (= [ee]) και όχι με τον ίδιο τρόπο όπως το σημερινό ι. Πώς το ξέρουμε; Το παράδειγμα του βῆ βῆ μιλάει μόνο του. Αν δεν κάνουμε την τρελή υπόθεση ότι τα πρόβατα βέλαζαν διαφορετικά στα αρχαία χρόνια, θα πρέπει να δεχθούμε ότι το η προφερόταν εκείνη την εποχή ως ένα μακρό [e] = [ee] και όχι όπως προφέρεται σήμερα. Γι' αυτό άλλωστε υπήρχε ένα ξεχωριστό γράμμα, το η, που το ξεχώριζε από το ι.

Αλλά η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. Αν τα πρόβατα κάνουν μπέε, αυτό σημαίνει ότι και το β του βῆ βῆ δεν προφερόταν όπως σήμερα, με τη συνάντηση χειλιών και δοντιών (χειλοδοντικό), αλλά με τη συνάντηση των χειλιών: μπ, ή [b] αν το γράψουμε με το λατινικό γράμμα. Ήταν ηχηρό διχειλικό. Οι φθόγγοι λοιπόν που γράφονται σήμερα με τα γράμματα β και η προφέρονταν διαφορετικά στην αρχαιότητα. Η προφορά άλλαξε, αλλά δεν άλλαξε η γραφή. Γι' αυτό ονομάζουμε την ορθογραφία της νέας ελληνικής ιστορική. Επειδή τα νέα ελληνικά γράφονται με τον τρόπο που γράφονταν τα αρχαία ελληνικά.

Το τελευταίο μας παράδειγμα έχει πάλι να κάνει με τα ζώα. Το ρήμα που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι για το μουγκανητό των αγελάδων ήταν η λέξη μυκώμαι (θυμηθείτε πάλι τί είχαμε πει για την περισπωμένη). Η λέξη αυτή δείχνει ότι το υ στην αρχαιότητα προφερόταν διαφορετικά απ' ό,τι σήμερα, που προφέρεται ως [ι]. Θα πρέπει να δεχτούμε ότι προφερόταν ως [u], αν δεν θέλουμε να καταλήξουμε πάλι σε τρελή υπόθεση, ότι στην αρχαιότητα οι αγελάδες μουγκάνιζαν διαφορετικά. Η προφορά λοιπόν του υ στην αρχαιότητα ήταν [u]. Η προφορά άλλαξε, το υ (= [u]) έγινε [i], αλλά εξακολουθούμε να κρατάμε την παλιά γραφή, παρόλο που σήμερα δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα η, ι, υ.

Το ίδιο ισχύει και για τα ο και ω. Στην αρχαιότητα αντιπροσώπευαν δύο διαφορετικούς φθόγγους, το βραχύ και το μακρό [ο]. Σήμερα, αν και αντιπροσωπεύουν τον ίδιο ήχο [ο], αφού χάθηκε η διάκριση μακρών και βραχέων φωνηέντων, εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται στη γραφή, διατηρώντας σε αυτή (και μόνο σε αυτή) την καταγραφή μιας παλιάς προφοράς , που έχει χαθεί.

Η ορχήστρα της γλώσσας

Συλλαβή

Αν παρατηρήσετε τα μωρά στους πρώτους μήνες της ζωής τους, θα δείτε ότι «παίζουν» με τους ήχους και ότι το πιο αγαπημένο τους παιχνίδι είναι η παραγωγή ήχων που αποτελούνται από τον συνδυασμό συμφώνου και φωνήεντος: bababa, mamama, papapa. Αυτός ο συνδυασμός είναι βασικός για την κατασκευή της λέξης και λέγεται συλλαβή. Συλλαβή σημαίνει το «πιάσιμο μαζί» φωνηέντων και συμφώνων (σύν 'μαζί' + λαμβάνω· θυμηθείτε το ρήμα συλλαμβάνω και το ουσιαστικό σύλληψη). Τα μωρά λοιπόν σαν να αρχίζουν να καταλαβαίνουν στην αρχή αρχή της ζωής τους ότι η γλώσσα που ακούν γύρω τους (αν και δεν την καταλαβαίνουν και δεν την έχουν αποκτήσει ακόμα) αποτελείται από ακολουθίες ή μονάδες ήχων που φτιάχνονται από τον συνδυασμό φωνήεντος και ενός ή περισσότερων συμφώνων - από συλλαβές. Αργότερα, ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο έτος της ζωής τους, τα παιδιά αρχίζουν να παράγουν τις πρώτες λέξεις. Αυτό σημαίνει ότι έχουν μπει πια στον κόσμο της γλώσσας - έχουν κατακτήσει το μεγάλο μυστικό της γλώσσας: ότι οι ακολουθίες ήχων που ακούν γύρω τους έχουν σημασία, και ότι οι σημασίες αυτές φτιάχνονται από τον συνδυασμό μικρών κομματιών ήχου - των φθόγγων. Το παιχνίδι με τις συλλαβές, με το οποίο αρχίζουν την πορεία τους προς την απόκτηση της γλώσσας, το διαδέχεται η «ανακάλυψη» ότι οι συλλαβές αποτελούνται από μικρότερα κομμάτια ήχου (τους φθόγγους), τα οποία σε διάφορους συνδυασμούς δημιουργούν τις λέξεις.

Αλλά και οι άνθρωποι στην πορεία της ιστορίας τους ανακάλυψαν πρώτα, όπως τα μικρά παιδιά, τη συλλαβή ως μονάδα από την οποία κατασκευάζεται η λέξη και, αργότερα, τον φθόγγο, το πιο μικρό κομμάτι ήχου που κλείνει μέσα του το μυστικό της αρχιτεκτονικής της γλώσσας. Πώς το ξέρουμε αυτό; Θυμηθείτε τί λέγαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο για το αλφάβητο, την αλφαβητική γραφή . Λέγαμε λοιπόν ότι τα γράμματα του αλφαβήτου είναι εικόνες των ήχων της γλώσσας (των φθόγγων). Ο διαφορετικός συνδυασμός των γραμμάτων (των εικόνων των φθόγγων) δίνει όλο το λεξιλόγιο μιας γλώσσας. Η δημιουργία του αλφαβήτου, μια πολύ παλιά ιστορία που θα τη διηγηθούμε αργότερα, σημαίνει ότι οι άνθρωποι κατάφεραν να ανακαλύψουν το μυστικό της γλώσσας: ότι η γλώσσα κατασκευάζεται από έναν περιορισμένο αριθμό φθόγγων, οι οποίοι σε διάφορους συνδυασμούς δημιουργούν την τεράστια ποικιλία των λέξεων.

Πριν όμως από την ανακάλυψη αυτή, όπως τη βλέπουμε στην αλφαβητική γραφή, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν συστήματα γραφής που βασίζονταν στη συλλαβή. Με άλλα λόγια, η εικόνα (το σημάδι) που χρησιμοποιούνταν δεν αντιστοιχούσε σε φθόγγους (όπως τα γράμματα του αλφαβήτου) αλλά σε συλλαβές. Με έναν τέτοιο τρόπο ήταν γραμμένα τα πρώτα κείμενα της ελληνικής γλώσσας που έφτασαν ως εμάς: τα κείμενα από τα μυκηναϊκά κέντρα (Μυκήνες, Κνωσός, Θήβα, Πύλος). Το συλλαβικό σύστημα γραφής που χρησιμοποιήθηκε ονομάστηκε από τους επιστήμονες γραμμική Β . Θα μιλήσουμε περισσότερο γι' αυτό σε ένα επόμενο κεφάλαιο.

Έτσι, λοιπόν, οι άνθρωποι, όπως και τα μικρά παιδιά, πρώτα ανακάλυψαν ότι η γλώσσα αποτελείται από συλλαβές και μετά βρήκαν το μεγάλο μυστικό της: τα μικρότερα κομμάτια ήχου (τους φθόγγους) που «χτίζουν» τον πλούτο του λεξιλογίου.

Φωνήεντα, σύμφωνα, ημίφωνα, δίφθογγοι

Ο όρος φωνήεν κατασκευάστηκε από τους αρχαίους Έλληνες για να περιγράψουν φθόγγους που έχουν «φωνή», που παράγονται δηλαδή από την ανεμπόδιστη κίνηση του αέρα μέσα στο φωνητικό «κανάλι» - το κανάλι που ορίζεται από τη διαδρομή που ξεκινάει από τους πνεύμονες και οδηγεί προς την έξοδο, τη στοματική και τη ρινική κοιλότητα. Αυτό δεν ισχύει για τα σύμφωνα, που επιπλέον πάντα προφέρονται πλάι σε κάποιο φωνήεν: είναι κινήσεις της γλώσσας και των χειλιών στην αρχή ή στο τέλος φωνήεντος. Ο όρος σύμφωνο ('μαζί με φωνή') περιγράφει αυτή τη σχέση τους με τα φωνήεντα.

Πόσα φωνήεντα βρίσκουμε στις γλώσσες του κόσμου; Το λιγότερο τρία και το περισσότερο είκοσι τέσσερα. Το πιο συχνό είναι να έχει μια γλώσσα γύρω στα πέντε φωνήεντα και το πιο κοινό φωνήεν είναι το [a]. Τα σύμφωνα όμως (οι φθόγγοι που παράγονται από τη συνάντηση του αέρα που ξεκινάει από τα πνευμόνια με διάφορα «εμπόδια» στο φωνητικό κανάλι) είναι περισσότερα. Όπως λέγαμε νωρίτερα, στις γλώσσες του κόσμου , βρίσκουμε περίπου εξακόσια είδη συμφώνων. Στις δέκα πιο ομιλούμενες (με τους περισσότερους ομιλητές, δηλαδή) γλώσσες του κόσμου βρίσκουμε περίπου εκατό είδη συμφώνων. Αυτό δεν σημαίνει ότι η καθεμιά τους έχει εκατό σύμφωνα. Το πιο συνηθισμένο είναι να έχει γύρω στις δύο δεκάδες. Και τα πιο συχνά σύμφωνα είναι το [p], το [t] και το [k]. Αυτό δεν είναι παράξενο. Το [p] σχηματίζεται από την κίνηση των χειλιών - είναι διχειλικό, όπως λέγαμε· το [t] από την επαφή της άκρης της γλώσσας με τα δόντια - είναι οδοντικό· το [k] από την κίνηση του πίσω μέρους της γλώσσας προς το μαλακό τμήμα του ουρανίσκου, την υπερώα - είναι υπερωικό. Αυτές οι κινήσεις είναι οι πιο εύκολες για την άρθρωση συμφωνικών φθόγγων. Γι' αυτό και τα σύμφωνα αυτά είναι τα πιο συχνά στις γλώσσες του κόσμου. Θυμηθείτε τί λέγαμε για τον ήχο tsk, το τσού που κάνουμε όταν θέλουμε να εκφράσουμε το «όχι». Λέγαμε ότι ο ήχος αυτός σχηματίζεται με το «ρούφηγμα» και όχι με το βγάλσιμο του αέρα και είναι σπάνιος ως φθόγγος στις γλώσσες του κόσμου. Και είναι σπάνιος γιατί ο τρόπος με τον οποίο σχηματίζεται (το «ρούφηγμα» του αέρα) είναι δύσκολος.

Γιατί άραγε όλες οι γλώσσες έχουν τουλάχιστον τρία φωνήεντα και πάνω από δέκα σύμφωνα; Σκεφτείτε τί θα γινόταν αν μια γλώσσα είχε μόνο δύο φωνήεντα και μόνο δύο σύμφωνα. Με αυτό τον αριθμό θα μπορούσε να φτιάξει, συνδυάζοντας φωνήεντα και σύμφωνα, έξι συλλαβές και έναν τεράστιο αριθμό λέξεων με τον συνδυασμό αυτών των συλλαβών σε διαφορετικές σειρές. Αλλά πολλές από αυτές τις λέξεις θα ήταν πολύ μεγάλες, σαν «σιδηρόδρομοι», και έτσι θα δυσκολευόμασταν να τις μάθουμε και να τις θυμόμαστε. Η μνήμη μας δεν έχει απεριόριστες δυνατότητες και αυτό καθορίζει σε σημαντικό βαθμό τη μορφή που έχει η γλώσσα. Γι' αυτό τον λόγο χρειάζονται περισσότερα από δύο φωνήεντα και δύο σύμφωνα για να φτιαχτούν οι λέξεις. Μόνο έτσι θα είναι μικρές, ευδιάκριτες και εύκολες στην εκμάθηση και την απομνημόνευση.

Οι τρόποι με τους οποίους αρθρώνονται τα φωνήεντα

Ας δούμε τώρα τους πιο συχνούς τρόπους με τους οποίους σχηματίζονται τα φωνήεντα. Όπως έχουμε ήδη πει, τα φωνήεντα παράγονται από την ανεμπόδιστη ροή του αέρα μέσα στο φωνητικό κανάλι και με την παλμική κίνηση των φωνητικών χορδών - είναι ηχηρά, όπως λέγαμε. Αυτή είναι η πιο συχνή μορφή φωνηέντων στις γλώσσες του κόσμου. Η περιγραφή αυτή όμως δεν φτάνει για να περιγράψουμε ένα μέρος τουλάχιστον της ποικιλίας των φωνηέντων που βρίσκουμε στις γλώσσες.

Αν προσέξουμε πώς προφέρεται το πρώτο φωνήεν της λέξης ίδιος, θα παρατηρήσουμε ότι η γλώσσα ανασηκώνεται μπροστά, περίπου κάτω από τον ουρανίσκο. Το στόμα δεν είναι πολύ ανοιχτό. Tα πλάγια της γλώσσας ακουμπούν λίγο πάνω στα δόντια. Το ίδιο ισχύει και για τα πρώτα φωνήεντα λέξεων όπως ήλιος, λείπω, τοίχος, φιλάω, φυλάω. Όλα προφέρονται σαν το ι της λέξης ίδιος. Γιατί όμως γράφονται με διαφορετικά γράμματα; Επειδή, το έχουμε ήδη πει, κρατάμε την παλιά, αρχαία, γραφή που αντιστοιχούσε σε διαφορετική προφορά. Η προφορά άλλαξε, γιατί η γλώσσα αλλάζει μέσα στον χρόνο, αλλά δεν άλλαξε η γραφή - δεν την αλλάξαμε. Όπως έχουμε ήδη πει, το η των αρχαίων ελληνικών δήλωνε ένα μακρό [e], δηλαδή [ee]. Το υ (και αυτό το είδαμε) δήλωνε τον φθόγγο [u] . Για το οι της λέξης τοίχος και το ει της λέξης λείπω θα μιλήσουμε αργότερα. Αλλά μπορείτε από τώρα να καταλάβετε ότι, αν οι αρχαίοι έγραφαν τη λέξη τοίχος με οι, είναι γιατί την πρόφεραν με δύο φθόγγους, το [ο] και το [ί]. Το ίδιο ισχύει και για το ει της λέξης λείπω.

Επειδή το ι που συζητήσαμε σχηματίζεται με τη γλώσσα μπροστά, περίπου κάτω από τον ουρανίσκο, το ονομάζουμε μπροστινό φωνήεν. Με τη γλώσσα να κινείται προς το μπροστινό μέρος της στοματικής κοιλότητας σχηματίζεται και το πρώτο φωνήεν των λέξεων εγώ και αίμα - είναι και αυτό μπροστινό φωνήεν. Το στόμα είναι πιο ανοιχτό απ' ό,τι για τον φθόγγο [ί], ενώ τα χείλια δεν έχουν κάποια χαρακτηριστική θέση. Και εδώ θα παρατηρήσετε ότι, ενώ οι δύο λέξεις εγώ και αίμα προφέρονται ως προς το πρώτο φωνήεν με τον ίδιο τρόπο, γράφονται διαφορετικά (με ε και αι). Και αυτό γιατί κρατάμε, και πάλι, έναν τρόπο γραφής που αντιστοιχεί σε μια προφορά που χάθηκε. Όπως μπορείτε εύκολα να υποθέσετε, η λέξη αίμα προφερόταν στα αρχαία ελληνικά όπως ακριβώς γράφεται και όχι όπως στα νέα ελληνικά. Αλλά θα ξαναγυρίσουμε σε αυτό.

Από την άλλη, το [u] όπως στη λέξη που, το [ο] όπως στη λέξη πόνος και στη λέξη τώρα (θυμηθείτε τί είχαμε πει για τα γράμματα ο και ω) και το [a] όπως στη λέξη κάνω είναι πισινά φωνήεντα, σχηματίζονται δηλαδή με τη γλώσσα να ανασηκώνεται, να υψώνεται στο πίσω μέρος της. To [u] και το [ο] σχηματίζονται με τα χείλια περισσότερο ή λιγότερο στρογγυλά , ενώ στον φθόγγο [a] δεν υπάρχει στρογγύλεμα των χειλιών. To [u] και το [ο] μοιάζουν κατά το ότι και τα δύο σχηματίζονται με τη γλώσσα υψωμένη στο πίσω μέρος της αλλά στην περίπτωση του [ο] βρίσκεται λίγο πιο χαμηλά. Στην περίπτωση του [a] το στόμα ανοίγει περισσότερο και η γλώσσα είναι ακόμη πιο χαμηλά (βλ. εικ. 5). Τα φωνήεντα που είδαμε (για τα νέα ελληνικά) ονομάζονται μπροστινά και πισινά ανάλογα με την ανύψωση της γλώσσας στο μπροστινό και πίσω μέρος της. Όταν ανυψώνεται το μέσο της γλώσσας (στο κέντρο του στόματος), παράγονται κεντρικά φωνήεντα . Τέτοια δεν υπάρχουν στην κοινή νέα ελληνική, υπάρχουν όμως σε άλλες γλώσσες, π.χ. στα αγγλικά και στα γερμανικά, ή και σε διαλέκτους της ελληνικής γλώσσας.

Όσο πιο ψηλά βρίσκεται η γλώσσα, τόσο πιο κλειστό είναι το στόμα. Γι' αυτό ένα μπροστινό φωνήεν όπως το [i] το ονομάζουμε ψηλό και κλειστό: ψηλό επειδή βρίσκεται ψηλά η γλώσσα, και κλειστό γιατί το στόμα είναι σχετικά κλειστό. Το άλλο μπροστινό φωνήεν (το [e]) το ονομάζουμε μεσαίο επειδή η γλώσσα είναι σε χαμηλότερη θέση, και μισόκλειστο επειδή το στόμα είναι πιο ανοιχτό. Το πισινό φωνήεν [u] είναι και αυτό ψηλό γιατί σχηματίζεται με τη γλώσσα υπερυψωμένη, και στρογγυλό γιατί στρογγυλεύουν τα χείλη στον σχηματισμό του. Το [ο] είναι μεσαίο γιατί η γλώσσα βρίσκεται σε χαμηλότερη θέση, και στρογγυλό, όπως το [u], γιατί στρογγυλεύουν τα χείλη. Το πισινό φωνήεν [a] είναι χαμηλό γιατί η γλώσσα βρίσκεται χαμηλά, και ανοιχτό γιατί το στόμα είναι ανοιχτό.

Για τα μακρά φωνήεντα έχουμε ήδη μιλήσει και έτσι δεν χρειάζεται να επανέλθουμε. Τέτοια φωνήεντα υπήρχαν, όπως είδαμε, στα αρχαία ελληνικά αλλά δεν υπάρχουν στα νέα ελληνικά . Σε ορισμένες γλώσσες, όπως στα γαλλικά, υπάρχουν έρρινα φωνήεντα φωνήεντα δηλαδή στα οποία ένα μέρος του αέρα που ξεκινάει από τα πνευμόνια βγαίνει από τη ρινική κοιλότητα (την κοιλότητα της μύτης).

Οι τρόποι με τους οποίους αρθρώνονται τα σύμφωνα

Λίγα λόγια τώρα για τα σύμφωνα, τον σιαμαίο σύντροφο των φωνηέντων στον σχηματισμό των συλλαβών. Είπαμε ότι τα φωνήεντα δημιουργούνται με την ανεμπόδιστη διαδρομή του αέρα προς την έξοδο από το φωνητικό κανάλι, ενώ η παραγωγή των συμφώνων οφείλεται στα εμπόδια που παρεμβάλλονται σε αυτή τη διαδρομή. Έτσι π.χ. για το σύμφωνο της λέξης εδώ η άκρη της γλώσσας ακουμπά πάνω στα δόντια.

Τα σύμφωνα (και αυτό το έχουμε ήδη δει) μπορεί να είναι ηχηρά ή άηχα , να παράγονται δηλαδή με ή χωρίς παλμική κίνηση των φωνητικών χορδών. Θυμηθείτε τις δύο λέξεις πήρα και μπίρα. Η διαφορά της σημασίας γεννιέται από τη διαφορά των αρχικών συμφώνων ως προς αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό: το πρώτο σύμφωνο του πήρα [pira] είναι άηχο· το πρώτο σύμφωνο του μπίρα [bira] είναι ηχηρό. Κατά τα άλλα είναι ίδια, είναι διχειλικά, σχηματίζονται με τη συνάντηση των χειλιών.

Επίσης τα σύμφωνα μπορεί να είναι κλειστά ή εξακολουθητικά. Κλειστά λέμε τα σύμφωνα που σχηματίζονται με τη δημιουργία απόλυτου κλεισίματος σε κάποιο σημείο της στοματικής κοιλότητας. Διακόπτεται δηλαδή το ρεύμα του αέρα που έρχεται από τους πνεύμονες και δημιουργείται πίεση. Με το άνοιγμα του στόματος παράγεται μια απότομη έξοδος του αέρα. Στα παραπάνω παραδείγματα (πήρα και μπίρα) τα πρώτα σύμφωνα των δύο λέξεων, π [p] και μπ [b], είναι κλειστά. Εξακολουθητικά είναι τα σύμφωνα που δεν σχηματίζονται με απόλυτο κλείσιμο, αλλά όταν αφήνεται ένα μικρό άνοιγμα από όπου διαφεύγει ο αέρας που έρχεται από τους πνεύμονες (βλ. εικ. 6). Τέτοια σύμφωνα είναι το φ [f] όπως στη λέξη φόνος, το δ [δ] όπως στη λέξη δένω, το σ [s] όπως στη λέξη σωρός.

Ξεχωρίζουμε, τέλος, τα σύμφωνα με βάση τη θέση της άρθρωσής τους, με βάση δηλαδή τα όργανα ή τα ανατομικά στοιχεία που συμμετέχουν στην παραγωγή τους. Έχουμε ήδη μιλήσει για τα διχειλικά , όπως στα παραδείγματα πες/μπες, πήρα/μπίρα. Τα χειλοδοντικά δημιουργούνται φέρνοντας το κάτω χείλος προς τα πάνω δόντια: φως/βαρύ. Και τα δύο είναι εξακολουθητικά, γιατί τα δόντια δεν δημιουργούν ερμητικό κλείσιμο - ο αέρας διαφεύγει. Μεσοδοντικά σύμφωνα παράγονται όταν η άκρη της γλώσσας βρίσκεται ανάμεσα στα δόντια, αγγίζει τα πάνω δόντια και προεξέχει: θεός, δέμα. Με την άκρη της γλώσσας στο πίσω μέρος των πάνω δοντιών παράγονται τα οδοντικά σύμφωνα, όπως στις λέξεις τότε, νταντά (το πρώτο άηχο, το δεύτερο ηχηρό).

Τα φατνιακά σύμφωνα (φατνία είναι τα οστέινα κοιλώματα των σαγονιών μέσα στα οποία είναι στερεωμένα τα δόντια, με τις ρίζες τους) παράγονται όταν η άκρη της γλώσσας πλησιάζει στα πάνω φατνία, χωρίς όμως να δημιουργείται απόλυτο κλείσιμο: [s]/[z] όπως στις λέξεις σώο/ζώο. Με τη ράχη της γλώσσας στο σκληρό μέρος του ουρανίσκου παράγονται τα ουρανικά σύμφωνα: κιλό/γκίνια (και τα δύο κλειστά, το πρώτο άηχο, το δεύτερο ηχηρό), χυμός/γίνεται (και τα δύο εξακολουθητικά, το πρώτο άηχο, το δεύτερο ηχηρό). Υπερωικά λέγονται τα σύμφωνα που παράγονται με το πίσω μέρος της γλώσσας στο μαλακό τμήμα του ουρανίσκου, την υπερώα: κρεμάω/γκρεμός, χώμα/γόμα.

Τα ρινικά σύμφωνα έχουν το χαρακτηριστικό ότι ο αέρας περνά μερικά ή ολικά από τη ρινική κοιλότητα. Ρινικό (διχειλικό στην άρθρωσή του) σύμφωνο είναι αυτό που αποδίδεται με το γράμμα μ . Τα υγρά αποδίδονται με τα γράμματα λ και ρ. Αν η άκρη της γλώσσας πάει στα πάνω φατνία και δημιουργήσει κλείσιμο στο κέντρο, ενώ ο αέρας μπορεί να διαφύγει από το πλάι ή από τα δύο πλάγια, έχουμε το πλευρικό υγρό σύμφωνο της λέξης λέω. Αν η άκρη της γλώσσας αγγίζει χαλαρά τα πάνω φατνία ώστε να πάλλεται από το ρεύμα του αέρα, έχουμε το παλλόμενο σύμφωνο της λέξης ώρα.

Ημίφωνα ονομάζονται οι φθόγγοι που είναι κάτι ανάμεσα στα σύμφωνα και τα φωνήεντα, χωρίς να είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Έτσι λ.χ. στις λέξεις καράβια, βοριάς ο ήχος που δηλώνεται με το γράμμα ι τείνει να γίνει, ιδίως σε γρήγορη προφορά, κάτι ανάμεσα σε σύμφωνο και σε φωνήεν: [karávya], [voryás] (το [y] όπως στο αγγλικό you 'εσύ'). Το ίδιο ισχύει και στη λέξη παιδιά [peδyá].

Και για να κλείσουμε αυτή τη διαδρομή στον κόσμο των ήχων της γλώσσας, δίφθογγοι είναι οι συνδυασμοί φθόγγων όπου πλάι σε ένα φωνήεν υπάρχει ένα ημίφωνο. Έτσι στις λέξεις χάιδεψε, γάιδαρος πλάι στο «καθαρό» φωνήεν [a] των συλλαβών χάι, γάι υπάρχει ένας φθόγγος που δεν είναι ένα «καθαρό» [ί] αλλά έχει «μικρύνει» σε ημίφωνο. Όταν λοιπόν δύο φωνήεντα ανήκουν μαζί σε μια συλλαβή, μπορεί το ένα να «μικρύνει» - να γίνει ημίφωνο. Έτσι δημιουργούνται οι δίφθογγοι .

Το φώνημα: ο μαέστρος της γλωσσικής ορχήστρας

Ήρθε η ώρα να ξαναγυρίσουμε στο μεγάλο μυστικό της γλώσσας, στο ότι κατασκευάζεται από ξεχωριστά κομμάτια ήχου (τους φθόγγους), τα οποία σε διάφορους συνδυασμούς δημιουργούν τις λέξεις. Στο κεφάλαιο αυτό μιλήσαμε για τη φύση αυτών των φθόγγων: την άρθρωση και την παραγωγή τους (σύμφωνα, φωνήεντα, ημίφωνα), την οργάνωσή τους (συλλαβή, δίφθογγοι), τον τονισμό (όταν πρόκειται για λέξεις) και τον επιτονισμό (όταν πρόκειται για φράσεις ή προτάσεις). Αλλά, όπως λέγαμε, αυτό που ξεχωρίζει τη γλώσσα από ήχους που δεν είναι γλώσσα είναι ότι αυτά τα φυσικά χαρακτηριστικά των γλωσσικών ήχων (πολλά από αυτά, άλλωστε, τα βρίσκουμε και στις κραυγές και στους ήχους των ζώων) μπαίνουν στην υπηρεσία του μεγάλου μυστικού της γλώσσας: τη δημιουργία, με βάση τους ξεχωριστούς φθόγγους, διαφορετικών λέξεων με διαφορετικές σημασίες.

Θυμηθείτε ξανά τις δύο λέξεις που έχουμε ήδη συζητήσει: πήρα [píra] και μπίρα [bíra]. Οι δύο αυτές λέξεις διαφέρουν μόνο ως προς τα αρχικά τους σύμφωνα. Το πρώτο σύμφωνο της πρώτης λέξης είναι, όπως λέγαμε, άηχο διχειλικό, ενώ το πρώτο σύμφωνο της δεύτερης λέξης είναι ηχηρό διχειλικό. Αλλά αυτή η φυσική διαφορά τους, ως προς την άρθρωση (χείλη) και ως προς την ένταση (παλμική κίνηση των φωνητικών χορδών), χρησιμοποιείται από τη γλώσσα για να δημιουργηθούν δύο λέξεις με ξεχωριστή σημασία. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ζευγάρια τόνος/πόνος , θόλος/πόλοςκαι πολλά άλλα. Οι φθόγγοι που λειτουργούν με αυτό τον τρόπο ονομάζονται φωνήματα . Η έννοια φθόγγος , λοιπόν, αφορά τη φύση των γλωσσικών ήχων, ενώ η έννοια φώνημα αφορά τη λειτουργία τους μέσα στη γλώσσα: δηλαδή, τη δημιουργία ξεχωριστών λέξεων με ξεχωριστές σημασίες.

Φώνημα λοιπόν είναι μια ομάδα από συγγενικούς φθόγγους που διαφέρουν από άλλους φθόγγους γιατί ξεχωρίζουν σημασίες. Πάρτε λ.χ. τις λέξεις αμβροσία και μοίρα: και οι δύο γράφονται με μ αλλά, αν προσέξετε πώς τις αρθρώνετε, θα δείτε ότι το μ της λέξης αμβροσία προφέρεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως το μ της λέξης μοίρα. Στην πρώτη λέξη η γλώσσα (η άκρη της) ανασηκώνεται, ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο με το μ της λέξης μοίρα. Για να το πούμε αλλιώς: το μ [m] (διχειλικό, όπως το λέμε, γιατί σχηματίζεται από τα δύο χείλη) στην περίπτωση της λέξης αμβροσία «αλληθωρίζει» προς την προφορά του χειλοδοντικού β [ν], και αυτό γιατί έχει χειλοδοντική παρέα (το [ν] που ακολουθεί), ενώ κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει στη λέξη μοίρα. Αυτή η διαφορά οφείλεται στην «παρέα» του [m], στον φθόγγο που ακολουθεί. Αλλά δεν παύει να είναι [m]· γι' αυτό γράφουμε και στις δύο περιπτώσεις (αμβροσία, μοίρα) το ίδιο γράμμα, το μ. Αυτή η διαφορετική προφορά δεν παράγει στα ελληνικά διαφορετικές σημασίες, όπως παράγει διαφορετικές σημασίες η διαφορά του μ [m] από το π [p]: μόνος/πόνος.

Λέμε λοιπόν ότι το [m] είναι ένα φώνημα της νέας ελληνικής, γιατί αν «αντιπαρατεθεί» με το [p] (μόνος/πόνος) ή το [t] (μόνος/τόνος) δημιουργεί διαφορετικές σημασίες. Από την άλλη, οι διαφορετικές προφορές με τις οποίες εμφανίζεται ανάλογα με την «παρέα» που έχει (όπως στην περίπτωση αμβροσία, μοίρα) είναι τα αλλόφωνά του, δηλαδή οι διαφορετικές προφορές του ή πραγματώσεις του. (Αν σας φαίνεται αυτό δύσκολο, σκεφτείτε τον εαυτό σας όταν πηγαίνετε με τους γονείς σας σε έναν γάμο και όταν πηγαίνετε με τους φίλους σας βόλτα. Η διαφορετική σας εμφάνιση οφείλεται στα διαφορετικά περιβάλλοντα (γάμος, βόλτα). Αλλά δεν παύετε να είστε το ίδιο άτομο.)

Σε όλες τις γλώσσες του κόσμου οι φθόγγοι υπηρετούν τη δημιουργία ξεχωριστών λέξεων και λειτουργούν με «μαέστρο» τα φωνήματα. Και όπως είδαμε, υπάρχει ποικιλία στις γλώσσες του κόσμου. Ήχοι που δεν είναι φθόγγοι σε μια γλώσσα (όπως το tsk, το τσού της άρνησης στα νέα ελληνικά) μπορούν να υπηρετούν τη δημιουργία ξεχωριστών λέξεων, να λειτουργούν δηλαδή ως φωνήματα σε μια άλλη γλώσσα.

Πόσα φωνήματα έχουν οι γλώσσες; Ο αριθμός ποικίλλει από γλώσσα σε γλώσσα. Έτσι λ.χ. στη γλώσσα της Χαβάης υπάρχουν 8 σύμφωνα που λειτουργούν ως φωνήματα, στην αγγλική 24, στην αρχαία ινδική 32, σε μία από τις γλώσσες του Καυκάσου 55, και σε μια άλλη γλώσσα της ίδιας οικογένειας 80.

Τα μυστικά των ήχων της γλώσσας, λοιπόν...

Πρώτο μυστικό: Η γλώσσα είναι ένα εργαλείο φτιαγμένο από παλιά ανταλλακτικά: πνευμόνια, μύτη, χείλη, δόντια… Όλα αυτά τα όργανα δεν φτιάχτηκαν ειδικά για τη γλώσσα.

Δεύτερο μυστικό: Η παραγωγή των ήχων της γλώσσας: συλλαβή, σύμφωνα, φωνήεντα, ημίφωνα, τονισμός, επιτονισμός.

Τρίτο μυστικό: Η «ορχήστρα» της γλώσσας με μαέστρο το φώνημα: οι φθόγγοι «ηχούν» για να διακρίνουν ξεχωριστές λέξεις και σημασίες - λειτουργούν ως φωνήματα.

Η ηθική - Σοπενχάουερ

Τρεις βαθμοί: ο εγωισμός, ο οίκτος, ο ασκητισμός.
 
Ο εγωισμός δεν έχει όρια για να τον καλύψουν, οι άνθρωποι επινόησαν τους ευγενικούς τρόπους, και για να τον βάλουν σε κανόνες και να τον περιστείλουν, θέσπισαν το Κράτος.

Ο οίκτος, μοναδικό θεμέλιο της ηθικής, γεννιέται από το συναίσθημα της ταυτότητας όλων των ανθρώπων και όλων των όντων, και πρέπει να επεκτείνεται και στα ζώα.
 
Ο ασκητισμός υψώνεται εις την επιούσια απάρνηση, εις την απόλυτη αγνεία, εις την άρνηση της βούλησης του ζην. Η τέχνη δεν είναι άλλο από μια διαβατική απολύτρωση, και ο ασκητισμός είναι η οριστική απελευθέρωση δίνει την μόνιμη ειρήνη. Συμφωνία ανάμεσα στους ασκητές όλων των θρησκειών και όλων των εποχών.
 
Ούτε η αρετή διδάσκεται, ούτε η μεγαλοφυΐα- η Ιδέα πού έχουμε για την αρετή είναι στείρα, και μόνο ως όργανό μπορεί να χρησιμεύσει, όπως η τεχνική στο ζήτημα της τέχνης. Το να ελπίζουμε πώς τα συστήματα ηθικής μας και οι ηθικές μας μπορούν να φτιάξουν ενάρετους, ευγενικούς και άγιους ανθρώπους, είναι τόσο ανόητο, όσο το να φαντασθούμε πώς οι πραγματείες αισθητικής μας μπορούν να δημιουργήσουν ποιητές, γλύπτες, ζωγράφους και μουσικούς.

Μόνο τρία βασικά ελατήρια των ανθρώπινων πράξεων υπάρχουν, και όλες οι πιθανές αφορμές βασίζονται, μόνο σ’ αυτά τα τρία ελατήρια. Είναι πρώτα-πρώτα
α) ο εγωισμός, πού θέλει το δικό του καλό (δεν έχει όρια),
β) η κακία, πού θέλει το κακό του άλλου (φτάνει ως την άκρα σκληρότητα),
γ) ο οίκτος, πού θέλει το καλό του άλλου (φτάνει ως την γενναιοφροσύνη, το ψυχικό μεγαλείο).
Κάθε ανθρώπινη πράξη πρέπει να ανάγεται σε ένα από τα τρία αυτά κίνητρα, ή και σε δύο ταυτόχρονα.
 
Σοπενχάουερ

Πόντιοι Καππαδόκες ανακάλυψαν τον τροχό πριν 17.000 χρόνια!

Η βραχογραφία του 15.000 π.Χ. με τον πρώτο τροχό στον κόσμο, στην Άρχαβι του Πόντου Πόντιοι Καππαδόκες ανακάλυψαν τον τροχό πριν 17.000 χρόνια!

Η γνωστή φράση «αυτός ανακάλυψε τον τροχό» λέγεται παροιμιωδώς για κάποιον που «ανακαλύπτει» κάτι, που όλοι οι άλλοι το ήξεραν ήδη.

Αυτή η διαδικασία παροιμιοποιήσεως της φράσεως αυτής, όχι μόνο έμεινε στον χρόνο να αποδεικνύει πως ο τροχός ήταν ήδη γνωστός, όταν έγινε γνωστός, αλλά και πως κάθε.δέκα χρόνια ανακαλύπτουμε ότι όλο και χιλιάδες χρόνια πίσω πάει η εφεύρεσίς του

Την δεκαετία του 1970-80 οι «εγκυκλοπαίδειες» έλεγαν πως «η ρόδα εφευρέθηκε το 3750-2750 π.Χ.» και «από τους Σουμέριους» «κάπου στο γόνιμο δέλτα του Τίγρη και του Ευφράτη».

Γενιές και γενιές μεγάλωσαν ακούγοντας θαυμαστά πράγματα και επιτεύγματα γι' αυτό το «δέλτα του Τίγρη και του Ευφράτη», «του Παραδείσου».

 Αυτό ήταν μας έλεγαν, «το μεγαλύτερο τεχνολογικό επίτευγμα του ανθρώπου»! Κι έτσι φούσκωνε μέσα μας ο θαυμασμός για τον πολιτισμό του «δέλτα του Τίγρη και του Ευφράτη».

Οι Σουμέριοι, τότε «κατασκεύαζαν τροχούς συναρμολογημένους από 2-3 ξύλινες σανίδες», αντί να κόψουν μια φέτα από έναν χονδρό κορμό δένδρου. Κι αυτό γιατί «είχαν διαπιστώσει πως ένας μονοκόμματος τροχός θα σχιζόταν σύντομα στα "νερά" του ξύλου», ενώ «τα μεγάλα δένδρα σπάνιζαν στην Μεσοποταμία»!

Αναρωτιέμαι: Άλλοι λαοί, που είχαν χονδρόκορμα δένδρα, δεν τους... έκοψε να κόψουν μια φέτα τους, καθώς υλοτομούσαν, και να φτιάξουν τροχό; Στην απλοϊκή μου ερώτηση απάντηση δεν έπαιρνα...

Και οι επιστήμονες συνέχιζαν την φαντασία τους: «Οι Σουμέριοι μετέτρεψαν το έλκηθρο σε άμαξα και την κινητήριο δύναμη την παρείχαν τα βόδια»... «Τα πρώτα απλά αμάξια γρήγορα αντικαταστάθηκαν από δίτροχα κάρα», που εγκαινίασαν τον συμπαγή τροχό, στην Ασσυρία, κάπου στο 3000 π.Χ.

Αμέσως, η νέα τεχνολογία μεταφέρθηκε στις στέππες της Κεντρικής Ασίας και στην Κοιλάδα του Ινδού, γύρω στο 2500 π.Χ.

Οι τροχοί δημιούργησαν δρόμους, και οι δρόμοι μεταναστεύσεις.



 Βοιδάμαξες με συμπαγείς τροχούς εικονίζονται σε σχέδια των Αιγυπτίων, του 1194 π.Χ., που μετέφεραν «μετανάστες» από 800 χλμ. περίπου μακριά, από την Ανατολία στην Αίγυπτο... Μ' αυτές τις «γνώσεις» των «ειδημόνων» μεγαλώσαμε...

Τι κι αν οι μυθολογίες και τα έπη των λαών του κόσμου έβριθαν εποχούμενων και πτερωτών θεών, δίσκων (σεληνιακών, ηλιακών, ζωδιακών), κλπ.

Τι κι αν χιλιάδες χρόνια πριν μιλούσαν για τον «τροχό της Αιωνιότητος» (παράδοση Αρμενίων), τον «τροχό της Τύχης» (των Φρυγών Μακεδονο-Θρακών), τον «κεραμευτικό τροχό στον οποίο ο κεραμουργός πλάστης-θεός έφτιαξε τον κόσμο» (των Θρακών).

Η μεσοποταμιοπληξία καλά κρατούσε από επιστήμονες που «λένε για χώρες μακρυνές, που δεν τις είδανε ποτές»... ώσπου την δεκαετία του 1980-90, ανακαλύφθηκαν τα περίφημα αγγεία του Σέσκλου και του Διμηνιού, της 6ης-7ης χιλιετίας π.Χ., κάπου εκεί στην αρχαία Ιωλκό της Μαγνησίας, στην Θεσσαλία, που απεδείχθη πως έγιναν με τον... τροχό του αγγειοπλάστη και του κεραμουργού... Έτσι η τεχνολογία του τροχού, πήγε άλλες 3-4... χιλιετίες πίσω.

Αλλά πάλι «κλωτσούσε» το καθηγητικό κατεστημένο για την έναρξη της εποχούμενης εποχής του ανθρώπου... Τι κι αν οι πρώτες πόλεις και οι πρώτες οικίες των ανθρώπων ήσαν κυκλικές...



Με την έναρξη των ανασκαφών σε χώρες όπου πριν απαγορεύονταν, λόγω ιδιόρρυθμων και ολοκληρωτικών οπισθοδρομικών καθεστώτων, (ακρο)δεξιών κι (ακρο)αριστερών, η σκαπάνη έφερε στο φως ένα ολόκληρο μινυακό-μινωικό υπόστρωμα, τουλάχιστον, σε χώρες και περιοχές που οι Αιγαίοι εταξείδευσαν και εκπολίτισαν.

Έτσι τροχοί, προσαρτημένοι σε μικρά πήλινα ή πέτρινα παιγνίδια («αυτοκινητάκια» θα τα έλεγε ένα αγνό και καθαρό στόμα παιδιού) ευρέθησαν στο Μαρντίν της Ανατολίας, που ανάγονται στο 5500 π.Χ. Στα Βόρεια Βαλκάνια (περιοχή της νυν Λιουμπλιάνα Σλοβενίας) σε πασσαλόπηκτο οικισμό του 4500 π.Χ. ευρέθη τροχός μαζί με έναν τετράγωνο άξονα από βελανιδιά, τον Απρίλιο του 2002.

Και το παλαιότερο στον κόσμο ξύλινο τιμόνι ευρέθη πάλι στην νυν Σλοβενία, περίπου του 3200 π.Χ. Ήταν τεχνολογία του - «άγνωστου» ακόμη - «πολιτισμού Βίντσα» (6ης-3ης χιλιετίας π.Χ.). Στο Σπήλαιο Πιτ (της νυν Ουκρανίας), στον - επίσης «άγνωστο» ακόμη - «πολιτισμό Yamna» ευρέθησαν κάρα...

Αρχαία παιγνίδια του 3500 π.Χ του - επίσης «άγνωστου» ακόμη - ποντιακού «πολιτισμού των Cucuteni-Trypillians», που ευρέθησαν (πάλι στο έδαφος της νυν Ουκρανίας) έφεραν τροχό.

Παλαιότατα στοιχεία για τροχοφόρα οχήματα υπάρχουν (με την μορφή τροχοφόρων κυπέλλων, ζωόμορφων κυπέλλων και ομοιωμάτων σπιτιών) από τον πολιτισμό της Τριπόλεως (ουκρανική Tripolye, φάσεις Β2 και Γ1), όπου βρίσκουμε πρωτο-όχημα έλκεται από βόδια!

 Άρματα εικονίζονται και σε σφραγιδόλιθους του μινωικού πολιτισμού της Κρήτης.
Στον ναό Shara στο Tell Agrab (του νυν Ιράκ) ευρέθη ομοίωμα άρματος του 2600 π.Χ., που έσερναν 4 όνοι (εάν το έσερναν άλογα, θα το λέγαμε τέθριππο)...

Στο Arkaim (στην έκταση της νυν Ρωσίας), ανακαλύφθηκε το παλαιότερο δίιππο άρμα σε ταφή (θρακική παράδοσις)!

Στα ΝΑ. Ουράλια κοντά στο Botai, σε 16 σπήλαια του - επίσης «άγνωστου» ακόμη - «πολιτισμού Sintashta» ευρέθησαν δίτροχα οχήματα του 2100-1700 π.Χ... Σε Συρία και Αρμενία υπήρχαν άμαξες κλειστού τύπου - σαν και αυτές που βλέπαμε στις ταινίες της «Άγριας Δύσεως» - από το 2000 π.Χ.

Τροχός για... καλάθι (πρωτο-όχημα) του 1600 π.Χ. ευρέθη σε έναν τάφο στο ύψωμα Flintbeck στην έκταση της νυν Γερμανίας, επιβεβαιώνοντας και αυτής το μινυακό-μινωικό υπόστρωμά της.



 Για να μη μιλήσω και θυμίσω τα «μαγνητισμένα» εποχούμενα της 2ας χιλιετίας π.Χ. της Νοτίου Αμερικής... Λ.χ. στην Γουατεμάλα ευρέθησαν πολλά αγάλματα (ύψους 1,2-1,8 μ.) χονδρών ανδρών (που αποκαλούνται «Fat Boy») του 2000 π.Χ. με μαγνητισμένη πέτρα, τόσο στον ναό όσο και τον ομφαλό.

Αλλά για την αρχαία τεχνολογία με τις μαγνητισμένες πέτρες, που πρωτοξεκίνησε στην Σαμοθράκη, θα μιλήσω άλλη φορά.

Τέλος, και οι Αιγύπτιοι εγνώριζαν τον τροχό ήδη επί Παλαιού Βασιλείου. Αλλά το ιππήλατο άρμα εισήχθη πολύ αργότερα από τους «βασιλείς ποιμένες» Υξώς (θρακικής καταγωγής), οι οποίοι μετανάστευσαν στην Αίγυπτο περί το 1650 π.Χ. Το άρμα ήταν ένας από τους κύριους λόγους που κυριάρχησαν οι Υξώς στους νομάδες της Αιγύπτου.

Στον προθάλαμο του τάφου του Τουταγχαμών ευρέθησαν 6 αποσυναρμολογημένα άρματα!
Προορίζονταν για χρήση σε τελετουργικές πομπές. Ήσαν πλούσια διακεκοσμημένα με επίχρυσα πρόσθετα μοτίβα, που απεικονίζουν τον βασιλιά ως Σφίγγα, να νικά εισβολείς εξ Αφρικής και Ασίας.

 Οι τροχοί είναι σταθεροί στους άξονες, ενώ δερμάτινα λουριά παρείχαν «ανάρτηση» (νεώτερου τύπου τέτοια ανάρτηση μπορεί να ιδεί κανείς στο Μουσείο του Δίου Πιερίας).

Το αιγυπτιακό άρμα είναι συνήθως δίιππο και έχει έναν οδηγό (εικονίζεται και σε σκηνές πολέμου στους τοίχους των ναών).



Ο ποντιακός τροχός

Ώσπου ήλθε κι άλλο χαστούκι!



Μια βραχογραφία στον Πόντο (στα σύνορα Τουρκίας-Γεωργίας), που εικονίζει άρμα ή κάρο, το οποίο σέρνει γαϊδουράκι, και μάλιστα με ακτινωτούς τροχούς - τεχνολογία σαφώς ανώτερη του συμπαγούς τροχού!..

Την ανακάλυψε ο αρχαιολόγος Οκτάι Χατζήογλου, στην πόλι Άρχαβι. Είναι ένα πετρογλυφικό, που χρονολογήθηκε περίπου στα 17.000 χρόνια πριν από σήμερα...

Έτσι η τεχνολογία του τροχού, πήγε άλλες 10χιλιετίες πίσω.

 Η Άρχαβις έκειτο στην Ποντική Καππαδοκία, όπου κατοικούσαν «αυτόνομοι άνθρωποι», Ρωμαίοι (προσδιορισμός τότε Ελλήνων) και Λαζοί.

Αναφέρεται και ως Αρκάδιος - δηλ. μια από τις πολλές κτήσεις των φιλαπόδημων Αρκάδων στον Πόντο.

Έκειτο μετά τις πόλεις Ριζαίον και Αθήνα (την οποία είχε οικήσει μια Αθηναία, της οποίας έδειχναν τον τάφο), όπου έρεε ο Πυξίτης ποταμός, ο οποίος απείχε από την Άρχαβιν 90 στάδια (12 μίλια).
Η Άρχαβις ήταν κτισμένη ακριβώς στις εκβολές του ποταμού Αρχάβιου.

Περίπου 60 στάδια (8 μίλια) μετά την Άρχαβι, ήταν η αρχαία πόλις Αψαρού. Από το Ριζαίον έως την Αψαρού η απόστασις ήταν τριών ημερών δρόμος.

Από δε τον Άρχαβι ποταμό έως τον Οφιούντα ποταμό, κατοικούσαν οι Εκχειριείς, οι Μαχελώνες και οι Ηνίοχοι!

Τώρα, λοιπόν, φαίνεται καθαρά γιατί ο ποντιακός αυτός λαός ελέγετο «Ηνίοχοι»: Διότι βαστούσαν ηνία, προφανώς πριν απ' όλους τους άλλους και το όνομα έμεινε τιμητικώς!..

Σημειώνω πως το όνομα της ποντιακής πόλεως Άρχαβις προέρχεται από την ελληνική λέξη «αρχή» και σημαίνει «πόλη κτισμένη την αρχή του Ευξείνου Πόντου», γεωγραφικός προσδιορισμός για όσους - κατόχους ελληνικής φυσικά - έρχονταν από τον Καύκασο προς την μητέρα Ελλάδα.

 Στην επόμενη δεκαετία, ο τροχός θα πάει ακόμη πιο πίσω, στο 30.000 π.Χ.

 Και τα βιβλία του σκότους εξακολουθούν να λένε και να γράφουν πως ο άνθρωπος ζούσε πριν 3000 χρόνια σε σπηλιές.

 Αλήθεια, τελικά, ποιος εφηύρε τον τροχό; Και εν τέλει, από πότε ο άνθρωπος έχει εποχούμενη τεχνολογία; Όταν αυτό θα το καταλάβουμε, και θα το βάλουμε στο βάθος του χρόνου που του αρμόζει, τότε θα γυρίσουμε κι άλλα «κολλημένα ρολόγια» και «μυαλά» πολύ πίσω.

Υποχώρει και νίκα…

Η ζωή έχει ρυθμούς, ανεβοκατεβάσματα.
Τίποτα δεν παραμένει σταθερό.
Ακόμα και αυτά που είναι αμετάβλητα αλλάζουν μέσα μας ως προς τη γνώμη μας γι’ αυτά, ανάλογα με τη συναισθηματική μας κατάσταση και διάθεση απέναντί τους, με το πέρασμα των χρόνων και την απόκτηση νέων εμπειριών και πρισμάτων.

Κάποιοι άνθρωποι βαδίζουν τον δρόμο τους φορώντας παρωπίδες ασφάλειας, άλλοι τον βαδίζουν αντιδρώντας με ποικίλους τρόπους στην έντονη φύση της αβεβαιότητας.
Οι πρώτοι στενεύουν τον ορίζοντά τους εστιασμένοι στο δέντρο και χάνοντας το δάσος ενώ οι δεύτεροι παθαίνουν το αντίθετο.


Υπάρχει μέση οδός;

Ο κινέζος φιλόσοφος Λάο Τσε, ο πνευματικός ηγέτης της Κίνας, έγραψε πριν 2,5 χιλιάδες χρόνια:

Υποχώρει και νίκα
Λύγιζε και μένε ίσιος
Άδειαζε και μένε γεμάτος
Εξουθενώσου και ξανάνιωνε
Έχε λίγα και κέρδιζε
Έχε πολλά, και θα βρεθείς σε σύγχυση.
Γι’ αυτό οι συνετοί αγκαλιάζουν το ένα
δίνοντας παράδειγμα σ’ όλους.
Δίχως να προβάλλονται,
συνεχίζουν να λάμπουν.
Δίχως να δικαιολογούνται,
ξεχωρίζουν.
Δίχως να καμαρώνουν,
δέχονται αναγνώριση.
Δίχως να καυχώνται,
στέκουν πάντα ακλόνητοι.
Δε φιλονικούν,
και κανείς δεν τα βάζει μαζί τους.
Γι’ αυτό οι αρχαίοι λέγαν: «Υποχώρει και νίκα»
Πρόκειται μήπως για κενό ρητό;
Να ‘σαι πραγματικά ολάκερος,
κι όλα θα ‘ρθουν σε σένα…


Βρείτε την ολοκλήρωσή μέσα σας, μυθολόγοι! Και χαρίστε την σε όλον τον κόσμο όταν θα είστε αρκετά δυνατοί γι' αυτό.

Συλλογικός νους για ρομπότ από Ρώσους επιστήμονες

Η προσδοκία της δημιουργίας ενός συλλογικού νου (hive mind) για αρμονικό και συντονισμένο έλεγχο πολλών επιμέρους μονάδων αποτελεί μία από τις πολλές κατευθύνσεις προς τις οποίες κινείται η έρευνα πάνω στη ρομποτική τεχνολογία. Πολλοί είναι οι ερευνητές ανά τον κόσμο που εργάζονται πάνω σε αλγορίθμους οι οποίοι επιτρέπουν τη λειτουργία ρομπότ σε «σμήνη», καθώς θεωρείται ότι τα πλεονεκτήματα που παρέχονται είναι πολλά και σημαντικά.
 
Σε αυτό το πλαίσιο, σύμφωνα με το ρωσικό πρακτορείο Sputnik (Novosti), Ρώσοι επιστήμονες δοκίμασαν με επιτυχία και άρχισαν τη χρήση του λογισμικού «Unicum», που προορίζεται για τον έλεγχο ομάδας ρομπότ. Το συγκεκριμένο σύστημα αναμένεται να δει χρήση τόσο σε πολιτικής όσο και στρατιωτικής χρήσης ρομπότ, όπως μη επανδρωμένα αεροσκάφη (UAV/ drones), όπως δήλωσε στο ρωσικό πρακτορείο ο κατασκευαστής.
 
Το εν λόγω λογισμικό -σύμφωνα με το Sputnik- «προικίζει» μηχανές με «διανοητικές» ικανότητες επαρκείς για την ολοκλήρωση αποστολών, τόσο μεμονωμένα όσο και κατά ομάδες. Το λογισμικό αυτό μπορεί να διαχειριστεί 10 ρομποτικά συστήματα, σε αέρα, γη και θάλασσα, ενώ, όπως αναφέρεται, αποκτούν εξελιγμένες δυνατότητες όπως την αυτοοργάνωση σε ομάδες, την επιλογή «αρχηγού», την αντικατάσταση μονάδων που έχουν υποστεί ζημιά κ.α.

Γιατί τα σχολεία δεν μορφώνουν;

Γιατί τα σχολεία δεν μορφώνουν;Όταν το 1990, για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, απονεμήθηκε στον John Taylor Gatto ο τίτλος του «Δασκάλου της Χρονιάς της Νέας Υόρκης» στην ομιλία αποδοχής του τίτλου που εκφώνησε, δεν αρκέστηκε σε απλές ευχαριστίες, αλλά εξαπέλυσε ένα δριμύ κατηγορώ στην συμβατική λογική που διέπει την εκπαίδευση. Μίλησε για το ρόλο που πρέπει να διαδραματίζει η εκπαίδευση για το άτομο, την οικογένεια και την κοινωνία στην σύγχρονη εποχή. Δεν απευθύνθηκε μόνο στη Νέα Υόρκη και τους μαθητές του.

Τα λόγια του εκφράζουν και τις ανησυχίες των εκπαιδευτικών και των γονιών όπου και αν βρίσκονται. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στη μόρφωση και την δημιουργική απασχόληση των παιδιών μας είναι σοβαρά και πολύπλοκα και δεν αποτελούν αποκλειστική ευθύνη των σχολείων. Κι όμως τα σχολεία μπορούν να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες για την διαμόρφωση της κοινωνίας και του κόσμου που ονειρευόμαστε. Έτσι έχουμε την ευχαρίστηση να δημοσιεύσουμε αυτή την φλογερή ομιλία ενός από τους πιο ένθερμους οπαδούς της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.

Η ομιλία του John Taylor Gatto
Αποδέχομαι αυτό το βραβείο για λογαριασμό όλων των καλών δασκάλων που έχω γνωρίσει όλα αυτά τα χρόνια. Όλων των δασκάλων που πάσχισαν να οικοδομήσουν σχέσεις με τους μαθητές τους. Σχέσεις βασισμένες στην τιμή. Άνδρες και γυναίκες που δεν ήταν ποτέ εφησυχασμένοι, που πάντοτε, στην αδιάκοπη προσπάθεια τους να προσδιορίσουν και να επαναπροσδιορίσουν την σημασία της λέξης «Παιδεία» έθεταν ερωτήματα. Ο «Δάσκαλος της Χρονιάς» δεν είναι ο καλύτερος δάσκαλος. Οι καλοί δάσκαλοι είναι πολύ χαμηλών τόνων για να γίνουν εύκολα αντιληπτοί. Ο «Δάσκαλος της Χρονιάς» όμως, είναι ένας σημαιοφόρος, ένα σύμβολο γι’ αυτούς τους αφανείς ήρωες που πρόθυμα αφιερώνουν τη ζωή τους στα παιδιά. Η διάκριση αυτή τους ανήκει εξ’ ίσου.

Ζούμε σε μία εποχή βαθιάς κοινωνικής κρίσης. Η χώρα μας βρίσκεται πίσω από 19 βιομηχανικές χώρες όσον αφορά στην ανάγνωση, την γραφή και την αριθμητική που μαθαίνουν τα παιδιά. Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα στηρίζεται πάνω στο «ναρκωτικό» του καταναλωτισμού. Αν δεν αγοράζαμε τόσα «πουδραρισμένα» όνειρα, το σύστημα θα κατέρρεε. Και τα σχολεία ακόμα, είναι σήμερα ένα «προϊόν προς πώληση» Έχουμε τον υψηλότερο δείκτη εφηβικών αυτοκτονιών στον κόσμο. Στο Μανχάταν, από τους νέους γάμους, το 70% διαλύεται πριν να συμπληρωθεί πενταετία.

Η κρίση στα σχολεία αντανακλά την ευρύτερη κοινωνική κρίση.
Είναι προφανές ότι έχουμε χάσει την αίσθηση της ταυτότητας μας. Μαντρώνουμε τα παιδιά και τους ηλικιωμένους και τους βγάζουμε εκτός του κοινωνικού γίγνεσθαι. Κανείς δεν τους απευθύνει πλέον τον λόγο. Όμως χωρίς τα παιδιά και τους ηλικιωμένους, μια κοινωνία δεν έχει ούτε παρελθόν αλλά ούτε και μέλλον. Μόνο ένα διαρκές παρόν. Στ’ αλήθεια, η λέξη «κοινωνία» δεν έχει καμία σχέση με την φύση των σχέσεων που δημιουργούμε. Ζούμε δικτυωμένοι και όχι μέσα σε κοινωνίες. Αυτό ευθύνεται για όλους τους μοναχικούς ανθρώπους που έχω γνωρίσει. Κατά περίεργο τρόπο, το σχολείο έχει μεγάλο μερίδιο ευθύνης γι’ αυτή την τραγωδία.

Όπως επίσης ευθύνεται για την διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις.
Χρησιμοποιώντας το σχολείο σαν ένα διαχωριστικό μηχανισμό, οδηγούμαστε στην δημιουργία ενός συστήματος καστών που πλαισιώνεται από παρίες. Αυτοί περιπλανώνται στους υπόγειους σιδηροδρόμους και κοιμούνται στον δρόμο. Στα 25 χρόνια της καριέρας μου σαν δάσκαλος συνειδητοποίησα ένα καταπληκτικό φαινόμενο -ότι τα σχολεία και η εκπαίδευση βρίσκονται πίσω και μακριά από τις σημαντικές εξελίξεις στον πλανήτη μας. Κανείς δεν πιστεύει πλέον ότι οι μεγάλοι επιστήμονες οφείλουν την επιστημοσύνη τους στα μαθήματα φυσικής ή χημείας, οι μεγάλοι πολιτικοί στα μαθήματα πολιτικών επιστημών και οι ποιητές στα μαθήματα γλώσσας και λογοτεχνίας.

Η αλήθεια είναι ότι τα σχολεία δεν σου μαθαίνουν τίποτε άλλο πέρα από το να υπακούς εντολές. (Κάτι που στη συνέχεια το μαθαίνουν ακόμη πιο βάναυσα στον.. υποχρεωτικό στρατό!) Αυτό μου φαίνεται ανεξήγητο, γιατί υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι που εργάζονται στα σχολεία ως δάσκαλοι, βοηθοί ή διευθυντές, που νοιάζονται και συμπεριφέρονται ανθρώπινα στους μαθητές. Όμως η απρόσωπη λογική του συστήματος καταπνίγει την συνεισφορά των μεμονωμένων προσωπικοτήτων. Παρ’ όλο που οι δάσκαλοι νοιάζονται και δουλεύουν σκληρά, το σύστημα είναι «ψυχοπαθητικό». Δεν έχει συνείδηση. Χτυπάει το κουδούνι και ο νεαρός που γράφει ένα ποίημα, πρέπει να κλείσει το τετράδιο του και να μεταφερθεί σε ένα διαφορετικό κελί όπου εκεί μαθαίνει ότι ο άνθρωπος και η μαϊμού κατάγονται από έναν κοινό πρόγονο.

Το δικό μας σύστημα υποχρεωτικής εκπαίδευσης είναι μια εφεύρεση της πολιτείας της Μασαχουσέτης το 1850.
Συνάντησε αντίσταση -μερικές φορές ένοπλη- από το 80% περίπου του πληθυσμού. Ο τελευταίος αντιστασιακός προμαχώνας ήταν το Μπάρνστεϊμπλ (Barnstable) στο Ακρωτήριο Κοντ (Cape Cod). Εκεί οι κάτοικοι αρνούνταν να δώσουν τα παιδιά τους μέχρι το 1880, όταν η περιοχή καταλήφθηκε από την Εθνοφυλακή και τα παιδιά πήγαιναν σχολείο με την συνοδεία φρουράς. Εδώ συμβαίνει κάτι παράδοξο.

Το γραφείο του Γερουσιαστή Τεντ Κέννεντι (Ted Kennedy), πριν από λίγο καιρό, δημοσίευσε μια έκθεση όπου αναφέρεται ότι πριν από την επιβολή της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, το ποσοστό των ανθρώπων που γνώριζαν γραφή και ανάγνωση ανερχόταν στο 98% ενώ, μετά από την επιβολή της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, ο δείκτης δεν ξεπέρασε το 91% το οποίο ισχύει και στην δεκαετία που διανύουμε. Ελπίζω αυτό να σας κινήσει το ενδιαφέρον.

Επίσης αξιοπρόσεκτο είναι και αυτό: Η τάση για την εκπαίδευση μέσα στο σπίτι έχει αυξηθεί σημαντικά. Περίπου 1.500.000 άνθρωποι μορφώνονται αποκλειστικά από τους γονείς τους. Τον προηγούμενο μήνα, περιοδικά που ασχολούνται με εκπαιδευτικά θέματα, έγραφαν το εξής εκπληκτικό: Τα παιδιά που μορφώνονται στο σπίτι φαίνεται ότι προηγούνται στην ικανότητα του «σκέπτεσθαι» κατά 5 ή ακόμα και 10 χρόνια από τους συνομήλικους τους που εκπαιδεύονται με τον παραδοσιακό τρόπο, πηγαίνοντας στο σχολείο.

Δεν πιστεύω ότι τα σχολεία πρόκειται να καταργηθούν μέσα στα επόμενα χρόνια -τουλάχιστον όχι όσο ζω. Αν θέλουμε όμως να ανατρέψουμε αυτό που εξελίσσεται σε καταστροφή, λόγω της άγνοιας μας, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι τα σχολεία παρέχουν εκπαίδευση και όχι μόρφωση. Αυτό είναι σύμφυτο στον σχεδιασμό του συστήματος. Δεν φταίνε οι κακοί δάσκαλοι ή τα λίγα χρήματα που ξοδεύονται για την Παιδεία. Η έννοια της «σχολικής διδασκαλίας» και η έννοια της Παιδείας δεν ταυτίζονται.

Τα σχολεία σχεδιάστηκαν από τον Χόρας Μαν (Horace Mann), τον Μπάρνας Σίαρς (Barnas Sears) και τον Γ. Ρ. Χάρπερ (W. R. Harper) του Πανεπιστημίου του Σικάγο, τον Θόρνταϊκ του Κολεγίου Κολούμπια και άλλους, σαν εργαλεία επιστημονικής χειραγώγησης της μαίας. Ο σκοπός τους είναι να παράγουν, με την εφαρμογή τυποποιημένων μεθόδων, «τυποποιημένους» ανθρώπους, των οποίων την συμπεριφορά θα μπορούν να προβλέπουν και να ελέγχουν.

Σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό το καταφέρνουν.
Η κοινωνία μας όμως βρίσκεται σε αποσύνθεση και σε μια τέτοια κοινωνία επιτυχημένοι θεωρούνται οι άνθρωποι που δρουν ατομικιστικά, είναι αυτάρκεις και έχουν αυτοπεποίθηση -κι αυτό επειδή η κοινωνία που προστάτευε τους αδύνατους και τους εξαρτημένους ανήκει πλέον στο παρελθόν. Τα αποτελέσματα της σύγχρονης εκπαίδευσης είναι ασήμαντα. Οι άνθρωποι που έχουν τύχει «καλής εκπαίδευσης» είναι κυριολεκτικά άσχετοι. Μπορούν να πουλήσουν από φιλμ μέχρι ξυριστικές μηχανές, να διεκπεραιώσουν δουλειές γραφείου και να μιλούν στο τηλέφωνο, ή να κάθονται αποχαυνωμένοι μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή που αναβοσβήνει αλλά, σαν ανθρώπινα όντα είναι άχρηστοι -άχρηστοι για τους άλλους και άχρηστοι για τον ίδιο τους τον εαυτό. Η καθημερινή μιζέρια γύρω μας, νομίζω, οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός -όπως το έθεσε ο Τζον Γκούντμαν (John Goodman) πριν από τριάντα χρόνια- ότι αναγκάζουμε τα παιδιά μας να «μεγαλώνουν παράλογα». Οποιαδήποτε μεταρρύθμιση και να γίνει στην Παιδεία πρέπει να σταματήσει αυτούς τους παραλογισμούς.
Είναι παράλογο και αντίθετο με τη Ζωή να είσαι μέρος ενός συστήματος το οποίο σε υποχρεώνει να είσαι έγκλειστος μαζί με άτομα της ίδιας ηλικίας και κοινωνικής τάξης. Το σύστημα αυτό σε απομονώνει από την απέραντη πολυμορφία της ζωής και την απόλαυση της ποικιλίας των εμπειριών. Σε αποκόπτει από το παρελθόν σου και το μέλλον σου, και σε φυλακίζει σε ένα ατέρμονο παρόν. Ακριβώς ότι κάνει και η τηλεόραση.
Είναι παράλογο και ενάντιο στους φυσικούς νόμους να είσαι μέρος ενός συστήματος που σε υποχρεώνει να ακούς έναν ξένο να απαγγέλλει ποίηση όταν εσύ θέλεις να μάθεις πως χτίζονται τα σπίτια ή να κάθεσαι σ’ ένα μέρος με έναν ξένο που σου λέει πως χτίζονται τα σπίτια όταν εσύ θέλεις να ασχοληθείς με την ποίηση.

Είναι παράλογο και αντίθετο με τους νόμους της ζωής να μετακινείσαι από κελί σε κελί με τον ήχο ενός κουδουνιού, κάθε ημέρα της νεότητας σου, μέσα σε έναν οργανισμό που δεν σου αφήνει καθόλου ιδιωτική ζωή και σε ακολουθεί ακόμα και μέσα στο άσυλο του σπιτιού σου «απαιτώντας να κάνεις τις εργασίες σου».

Ρωτάτε «…και πώς θα μάθουν να διαβάζουν;» Απαντώ. «Θυμηθείτε το παράδειγμα της Μασαχουσέτης» Αν τα παιδιά ζουν με φυσιολογικό τρόπο, αντί να συναγελάζονται σε κελιά, θα μάθουν να γράφουν, να διαβάζουν και να κάνουν την αριθμητική τους με ευκολία -αφού αυτά είναι σήμερα τα σημαντικά εφόδια για τη ζωή που ξεδιπλώνεται μπροστά τους.

Να έχετε όμως υπ’ όψη ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν εκτιμούμε και τόσο αυτόν που γράφει, διαβάζει και ασχολείται με την αριθμητική. Είμαστε μια χώρα πολυλογάδων. Πληρώνουμε αυτούς που ξέρουν να μιλάνε, τους θαυμάζουμε και έτσι τα παιδιά μας μιλούν κι αυτά συνεχώς, ακολουθώντας τα πρότυπα της τηλεόρασης και των καθηγητών τους. Είναι πολύ δύσκολο να διδάξει κανείς τα «βασικά» γιατί δεν είναι πια βασικά για την κοινωνία που έχουμε δημιουργήσει.

Δύο θεσμοί είναι αυτοί που ελέγχουν σήμερα τη ζωή των παιδιών μας: Η τηλεόραση και τα σχολεία, με αυτήν ακριβώς τη σειρά προτεραιότητας. αυτοί «θεσμοί» αποπροσανατολίζουν. Υποβαθμίζουν την αληθινή σοφία, τη γενναιότητα, την εγκράτεια και τη δικαιοσύνη σε μια διαρκή αοριστία, σε κάτι το αφηρημένο.

Αιώνες πιο πριν, ο χρόνος του παιδιού και του εφήβου, αφιερωνόταν στην παραγωγή πραγματικού έργου, αληθινής αγαθοεργίας, πραγματικής περιπέτειας και ουσιαστικής αναζήτησης του πνευματικού καθοδηγητή που θα τους δίδασκε αυτό που πραγματικά ήθελαν να μάθουν. Τα παιδιά και οι έφηβοι ανάλωναν το χρόνο τους στην προσπάθεια επίτευξης κοινωνικών στόχων, η στοργή και η τρυφερότητα αποτελούσαν καθημερινή πρακτική, γνώριζαν και μελετούσαν κάθε πτυχή της κοινότητας τους, μάθαιναν πώς να κάνουν οικογένειες και δεκάδες άλλα πράγματα που χαρακτηρίζουν τον ολοκληρωμένο άνδρα και την ολοκληρωμένη γυναίκα.

Τώρα όμως εγώ και τα παιδιά μου πρέπει να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα του χρόνου. Από τις 168 ώρες της εβδομάδας, τα παιδιά ξοδεύουν τις 56 στον ύπνο. Αυτό τους αφήνει περιθώριο 112 ώρες την εβδομάδα. Μέσα σ’ αυτές τις ώρες πρέπει να διαμορφώσουν τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα τους. Τα παιδιά μου βλέπουν 55 ώρες τηλεόραση την εβδομάδα. Έτσι τουλάχιστον αναφέρουν πρόσφατες στατιστικές. Αυτό τους αφήνει 57 ώρες την εβδομάδα για να «μεγαλώσουν».

Τα παιδιά μου παρακολουθούν τα μαθήματα του σχολείου 30 ώρες την εβδομάδα.
Χρειάζονται ακόμα 8 ώρες για να ετοιμαστούν, να φύγουν για το σχολείο και να επιστρέψουν στο σπίτι, και σπαταλούν -κατά μέσον όρο- 7 ώρες την εβδομάδα για να κάνουν τις εργασίες τους και να διαβάσουν τα μαθήματα τους. Δηλαδή 45 ώρες συνολικά. Όλον αυτόν τον καιρό βρίσκονται υπό διαρκή επιτήρηση, δεν έχουν χώρο ή χρόνο για τον εαυτό τους και αν προσπαθήσουν μόνα τους να ορίσουν το χρόνο τους και τις ασχολίες τους «συνετίζονται» αναλόγως. Έτσι λοιπόν μένουν 12 ώρες την εβδομάδα για να δημιουργήσουν την ατομική τους συνείδηση και προσωπικότητα. Φυσικά, τα παιδιά τρώνε, και αυτό απαιτεί κάποιο χρόνο, αλλά όχι πολύ αφού η παράδοση του οικογενειακού γεύματος αποτελεί πλέον παρελθόν. Εάν αφαιρέσουμε τις τρεις ώρες του φαγητού, έχουμε 9 ώρες ελεύθερου χρόνου για κάθε παιδί.

Δεν αρκεί. Έτσι δεν είναι; Όσο πιο πλούσιο είναι ένα παιδί τόσο λιγότερη τηλεόραση βλέπει.. Όμως ο χρόνος του είναι εξ’ ίσου περιορισμένος εξ αιτίας μιας ευρύτερης γκάμας διασκεδάσεων και αναπόφευκτων δεσμεύσεων όπως τα ιδιαίτερα μαθήματα -που τελικά σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις τα έχει επιλέξει.

Όλα τα παραπάνω είναι, όλως παραδόξως, απλά ένας πιο εύσχημος τρόπος δημιουργίας εξαρτημένων ανθρώπων που δεν θα είναι ποτέ σε θέση να δώσουν νόημα και ουσία στις ζωές τους και να διασκεδάσουν πραγματικά. Αυτή η εξάρτηση και η έλλειψη στόχων έχει καταντήσει εθνική αρρώστια και κατά τη γνώμη μου γι’ αυτό ευθύνονται η τηλεόραση και τα σχολεία.

Σκεφτείτε τα πράγματα που μας δολοφονούν ως έθνος
Τα ναρκωτικά, ο ανελέητος ανταγωνισμός, το σέξ ως μέσον αναψυχής, η πορνογραφία της βίας, ο τζόγος, το αλκοόλ και η χειρότερη πορνεία απ’ όλες: Ζωές αφιερωμένες στην αγορά αγαθών –ο καταναλωτισμός ως φιλοσοφία και στάση ζωής. Σε όλα αυτά τα «ναρκωτικά» είναι εθισμένος ο εξαρτημένος άνθρωπος που κι αυτός με τη σειρά του είναι ένα μοιραίο προϊόν του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Θα ήθελα να σας μιλήσω για τις επιπτώσεις που έχει στα παιδιά το να τους αφαιρούμε όλο τους το χρόνο –χρόνος που τους είναι απαραίτητος για να μεγαλώσουν- και να τα εξαναγκάζουμε να ασχολούνται συνεχώς με γενικότητες. Οποιαδήποτε μεταρρύθμιση και να γίνει -που δεν θα συνοδεύεται από προσπάθεια να εξαλειφθούν αυτές οι συγκεκριμένες ασθένειες- θα είναι μια παρωδία.

1. Τα παιδιά που διδάσκω δείχνουν αδιαφορία για τον κόσμο των μεγάλων. Αυτό ανατρέπει την εμπειρία χιλιάδων ετών. Η στενή παρακολούθηση του τι σκοπεύουν να κάνουν οι μεγάλοι, ήταν πάντοτε η πιο συναρπαστική ασχολία για τη νεολαία. Όμως σήμερα κανένα παιδί δεν θέλει να μεγαλώσει -και ποιος μπορεί να το κατηγορήσει γι’ αυτό; Εμείς είμαστε τα παιχνίδια τους.
2. Τα παιδιά που διδάσκω δεν έχουν καμιά περιέργεια για ότι συμβαίνει γύρω τους, και αν έχουν κάποια, αυτή είναι παροδική. Δεν μπορούν να συγκεντρωθούν για πολλή ώρα, ακόμα και στα πράγματα που τους αρέσουν. Μπορείτε να διακρίνετε τη σχέση ανάμεσα στο συνεχές χτύπημα του κουδουνιού και στην συνεχή αλλαγή αιθουσών διδασκαλίας με την έλλειψη αυτοσυγκέντρωσης;
3. Τα παιδιά που διδάσκω δεν έχουν αίσθηση του μέλλοντος, την αίσθηση ότι το αύριο είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με το σήμερα. Ζουν σε ένα διαρκές παρόν. Η στιγμή την οποία ζουν είναι το όριο της συνειδητότητάς τους.
4. Τα παιδιά που διδάσκω είναι ανιστόρητα. Δεν έχουν συναίσθηση του τρόπου με τον οποίο το παρελθόν καθόρισε το παρόν διαμορφώνοντας τις αξίες τους και τις ζωές τους και περιορίζοντας τις επιλογές τους.
5. Τα παιδιά που διδάσκω είναι σκληρά στις σχέσεις τους με τα άλλα παιδιά. Δεν συμπάσχουν με την δυστυχία, γελούν με τις αδυναμίες των άλλων και νιώθουν περιφρόνηση για τους ανθρώπους που φαίνεται καθαρά ότι χρειάζονται βοήθεια.
6. Τα παιδιά που διδάσκω δεν ανοίγονται εύκολα και δεν είναι ειλικρινή στις σχέσεις τους. Έχουν μάθει να κρύβουν τον αληθινό εαυτό τους πίσω από ένα εξωτερικό προσωπείο που έχουν «συναρμολογήσει» με κομμάτια από χαρακτήρες και συμπεριφορές που έχουν δανειστεί από τα τηλεοπτικά τους πρότυπα ή έχουν δημιουργήσει μόνα τους για να ξεγελούν τους δάσκαλους τους. Επειδή δεν είναι αυτό που δείχνουν προς τα έξω, η μάσκα πέφτει όταν εκθέτουν τις εσώτερες πτυχές του εαυτού τους σε μια στενή σχέση. Γι’ αυτό και τις αποφεύγουν.
7. Τα παιδιά που διδάσκω είναι υλιστές. Ακολουθούν το παράδειγμα των δασκάλων τους που «βαθμολογούν» τα πάντα με υλιστικά κριτήρια και τους τηλεοπτικούς αστέρες που ξεπουλούν ό,τι έχουν και δεν έχουν.
8. Τα παιδιά που διδάσκω είναι εξαρτημένα, παθητικά και φοβισμένα μπροστά στις νέες προκλήσεις.

 Αυτή η δειλία πολλές φορές εκδηλώνεται με έναν επιφανειακό «τσαμπουκά» ή θυμό ή επιθετικότητα, όμως κατά βάθος υπάρχει έλλειψη θάρρους.

Θα μπορούσα να απαριθμήσω κι άλλες καταστάσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν από μία εκπαιδευτική μεταρρύθμιση αν θέλουμε να σταματήσουμε την κατρακυλά του έθνους μας, αλλά πιστεύω ότι μέχρι τώρα έχετε αντιληφθεί τις θέσεις μου, είτε συμφωνείτε είτε διαφωνείτε. Αυτή την ασθένεια την έχει προκαλέσει ή το σχολείο ή η τηλεόραση ή και τα δύο μαζί. Είναι απλά θέμα αριθμητικής. Τα παιδιά τρώνε το χρόνο τους στην τηλεόραση και στο σχολείο. Αυτό είναι που κατέστρεψε την Αμερικανική οικογένεια. Η οικογένεια δεν είναι πλέον το σχολείο των παιδιών της.
Τι μπορεί να γίνει; Πρώτα απ’ όλα χρειαζόμαστε έναν εφ’ όλης της ύλης, αδιάκοπο, διάλογο σε εθνικό επίπεδο. Έναν διάλογο που θα γίνεται συνέχεια, κάθε μέρα, κάθε χρόνο. Πρέπει να του δοθεί τόση έμφαση, να διεξάγεται με τέτοια επιμονή που οι εφημερίδες και τα μέσα ενημέρωσης να αρχίσουν να τον βαριούνται -όπως βαριούνται κάθε τι που έχει διάρκεια. Πρέπει να διατυπώσουμε επιχειρήματα, να φωνάξουμε μέχρι να βρεθεί λύση για το ζήτημα των σχολείων ή να διαπιστώσουμε ότι η ζημιά είναι ανεπανόρθωτη. Εάν μπορέσουμε να το λύσουμε έχει καλώς. Αν όχι, τότε η επιτυχία της κατ’ οίκον μόρφωσης ανοίγει έναν διαφορετικό και πολλά υποσχόμενο δρόμο. Διοχετεύοντας τα χρήματα που ξοδεύονται για την μόρφωση των παιδιών, πίσω στην οικογένεια, πετυχαίνουμε μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια. Κάνουμε καλό και στην οικογένεια και στα παιδιά.

Η πραγματική μεταρρύθμιση είναι εφικτή. Δεν κοστίζει τίποτα.
Πρέπει να επανεξετάσουμε τις θεμελιώδεις αρχές της εκπαίδευσης και να αποφασίσουμε τι θέλουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας και γιατί. Εδώ και 140 χρόνια αυτό το έθνος προσπάθησε να επιβάλλει τους στόχους της εκπαίδευσης από ένα απρόσιτο κέντρο αποφάσεων, απαρτιζόμενο από «ειδικούς» -μια συγκεντρωτική ελίτ κοινωνικών καθοδηγητών. Όμως αυτό απέτυχε. Ούτε πρόκειται να πετύχει ποτέ. Είναι πρώτομεγέθης προδοσία του δημοκρατικού οράματος που καθιστούσε κάποτε αυτό το έθνος ένα ευγενές πείραμα.

Μπροστά στα μάτια μας διαδραματίστηκε η απόπειρα των Ρώσων να κυριαρχήσουν και να ελέγξουν την Ανατολική Ευρώπη. Η προσπάθεια μας να επιβάλουμε την δική μας κοινωνική ορθότητα, χρησιμοποιώντας σαν εργαλείο τα σχολεία, είναι εκ θεμελίων σαθρή και καταρρέει, αν και με πιο αργό και επώδυνο τρόπο. Δεν έχει φέρει αποτελέσματα γιατί οι θεμελιώδεις αρχές της είναι μηχανιστικές, απάνθρωπες και εχθρικές προς τις αρχές της οικογενειακής ζωής. Η μηχανιστική εκπαίδευση μπορεί να ελέγξει τις ανθρώπινες ζωές. Η πραγματικότητα όμως εκδικείται με φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας: Ναρκωτικά, βία, αυτοκαταστροφή, αδιαφορία και τα συμπτώματα που βλέπω στους μαθητές μου.

Είναι καιρός να ανατρέξουμε στο παρελθόν για να αποκτήσουμε ξανά μια λειτουργική εκπαιδευτική φιλοσοφία. Εκείνη που προτιμώ εγώ, είναι αυτή που εφάρμοζαν για χιλιάδες χρόνια οι άρχουσες τάξεις της Ευρώπης. Θεωρώ ότι λειτουργεί το ίδιο καλά και για τα φτωχά παιδιά και για τα πλούσια. Την χρησιμοποιώ όσο μπορώ στα πλαίσια της δικής μου διδασκαλίας -δηλαδή όσο μου αφήνουν περιθώρια οι κανονισμοί της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

Στον πυρήνα αυτού του ελιτιστικού εκπαιδευτικού συστήματος βρίσκεται η θέληση ότι η αυτογνωσία είναι η μοναδική βάση της πραγματικής γνώσης. Σε πολλές περιπτώσεις, και σε κάθε ηλικία, το παιδί καλείται να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα μόνο του. Χωρίς να το βοηθήσει κανείς. Μερικές φορές η δοκιμασία αυτή είναι επικίνδυνη, όπως το να καλπάσει πάνω σ’ ένα άλογο ή να το κάνει να πηδήξει, αλλά αυτή βέβαια, είναι μια δοκιμασία που ξεπερνούν με επιτυχία πριν να συμπληρώσουν τα δέκα τους, χιλιάδες παιδιά κοινωνικά επιφανών οικογενειών. Μπορείτε να φανταστείτε ένα παιδί που έχει ξεπεράσει μόνο του ένα τέτοιο πρόβλημα να μην έχει την πεποίθηση ότι μπορεί να τα βγάλει πέρα με οτιδήποτε καταπιαστεί; Μερικές φορές το πρόβλημα είναι να δαμάσεις τη μοναξιά, όπως έκανε ο Θορώ (Thoreau) στη λίμνη Γουόλντεν.

Ένας πρώην μαθητής μου, ο Ρόλαντ Λεγκιάρντι-Λάουρα (Roland Legiardi-Laura), αν και οι γονείς του είχαν πεθάνει και ο ίδιος δεν είχε κληρονομήσει τίποτα, διέσχισε τις Ηνωμένες Πολιτείες μόνος του, με ποδήλατο. Δεν είχε μπει ακόμα ούτε καν στην εφηβεία. Αρα δεν μας προξενεί καμία έκπληξη που όταν πια έγινε άντρας γύρισε ένα φιλμ για τη Νικαράγουα και κέρδισε ένα διεθνές βραβείο, αν και η κανονική του δουλειά ήταν ξυλουργός.

Αυτό που κάνουμε τώρα, είναι να αφαιρούμε από τα παιδιά το ζωτικό χρόνο που τους είναι απαραίτητος για να αποκτήσουν αυτογνωσία. Αυτό πρέπει να σταματήσει. Πρέπει να βρούμε εκπαιδευτικές διαδικασίες για να κερδίσουν τα παιδιά τον χαμένο τους χρόνο.

Πρέπει να δείχνουμε εμπιστοσύνη στα παιδιά, από την πολύ μικρή τους ηλικία, αναθέτοντας τους ανεξάρτητες εργασίες, που θα μπορούν ίσως να έχουν προκαθοριστεί από τα σχολεία τους, αλλά θα γίνονται εκτός των σχολικών κτιρίων. Πρέπει να φτιάξουμε ένα πρόγραμμα σπουδών όπου το κάθε παιδί θα έχει την ευκαιρία να αναπτύξει τα στοιχεία της προσωπικότητας του που είναι μοναδικά και να μάθει να στηρίζεται στις δυνάμεις του.

Λίγο καιρό πριν, έστειλα με ένα λεωφορείο (δίνοντας τους 70 δολάρια) ένα δωδεκάχρονο κορίτσι και τη μητέρα του -που δεν μιλάει αγγλικά- στην ακτή του Νιου Τζέρσι. Εκεί το κορίτσι γευμάτισε με τον διοικητή του αστυνομικού τμήματος του Σι Μπράϊτ (Sea Bright) και του ζήτησε συγγνώμη γιατί είχε ρυπάνει την παραλία, πετώντας ένα άδειο κουτί αναψυκτικού. Γι’ αυτή τη δημόσια παραδοχή του λάθους της, είχα κανονίσει να ανταμειφθεί το κορίτσι με το να «προσληφθεί» για μια ημέρα από την αστυνομία και να βοηθά στις μικροϋποθέσεις. Λίγες μέρες αργότερα, άλλοι δύο δωδεκάχρονοι μαθητές μου ταξίδεψαν μόνοι τους από το Χάρλεμ μέχρι την 31 η οδό Γουέστ (West 31 st Street), όπου δούλεψαν ως βοηθοί στην έκδοση μιας εφημερίδας. Την επόμενη εβδομάδα, τρεις από τους μαθητές μου θα βρεθούν στους βάλτους του Νιου Τζέρσι, και θα παρατηρούν το πώς σκέφτεται και δρα ένας πρόεδρος μεταφορικής εταιρίας όταν στέλνει τριαξονικά φορτηγά στο Ντάλας, το Σικάγο και το Λος Αντζελες.

Αυτά είναι «παιδιά θαύματα» που έχουν ενταχθεί σ’ ένα «ειδικό» πρόγραμμα; Όχι. Απλώς είναι καλά παιδιά από το κεντρικό Χάρλεμ, έξυπνα και ζωντανά, που είχαν όμως τόσο κακή εκπαίδευση που τα περισσότερα απ’ αυτά όταν ήλθαν σ’ εμένα δεν ήξεραν καλά -καλά να προσθέτουν και να αφαιρούν. Κανένα απ’ αυτά δεν ήξερε ούτε καν πόσο πληθυσμό έχει η Νέα Υόρκη, ή την απόσταση της Ν. Υόρκης από την Καλιφόρνια.

Πρέπει αυτό να με ανησυχεί; Μα φυσικά και πρέπει. Είμαι όμως σίγουρος ότι αν αποκτήσουν γνώση του εαυτού τους, θα μπορέσουν και να διδάξουν τον εαυτό τους, γιατί μόνο αυτού του είδους η γνώση έχει δια χρονική αξία. Πρέπει να δώσουμε στα παιδιά ελεύθερο χρόνο. Τώρα! Αυτό είναι το κλειδί της αυτογνωσίας τους. Πρέπει να τους φέρουμε σε επαφή με τον πραγματικό κόσμο όσο πιο γρήγορα μπορούμε, έτσι ώστε ο ελεύθερος χρόνος τους να μην ξοδεύεται σε αοριστίες και αφηρημένα πράγματα. Αυτό είναι κατεπείγουσα προτεραιότητα.

Χρειάζεται δραστική παρέμβαση για να διορθωθούν τα λάθη. Τα παιδιά μας πεθαίνουν στα σχολεία σαν τις μύγες. Είτε καλό είτε κακό, το σχολείο παραμένει το ίδιο: Άσχετο με την πραγματική ζωή. Τι άλλο χρειάζεται μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση; Να παύσει να είναι ένα παράσιτο στην κοινωνία που εργάζεται. Πρέπει να κάνουμε την κοινωνική εργασία μέρος της εκπαίδευσης. Είναι ο πιο γρήγορος τρόπος για να μάθουμε τα παιδιά μας να είναι υπεύθυνα.

Επί πέντε χρόνια διηύθυνα ένα «αντάρτικο» σχολικό πρόγραμμα.
Κάθε παιδί, πλούσιο ή φτωχό, έξυπνο ή όχι, έπρεπε να συμπληρώσει μέσα σ’ ένα χρόνο 320 ώρες σκληρής κοινωνικής εργασίας. Πολλά από αυτά τα παιδιά, χρόνια αργότερα, ήλθαν σ’ εμένα και μου είπαν ότι αυτή η εμπειρία άλλαξε τη ζωή τους, ότι τους έμαθε να βλέπουν τα πράγματα διαφορετικά, και τους βοήθησε να επανεξετάσουν τους στόχους και τις αξίες τους. Αυτό συνέβη στα 13 τους χρόνια, όταν ήταν στο πειραματικό σχολείο. Αυτό πέτυχε, γιατί στην πλούσια περιοχή που βρισκόταν το σχολείο μου, επικρατούσε χάος. Όταν αποκαταστάθηκε η «τάξη» το πρόγραμμα μου σταμάτησε. Ήταν περισσότερο επιτυχημένο και ανέξοδο απ’ ότι έπρεπε για να το αφήσουν να λειτουργεί. Αποδεικνύαμε τα ακριβά και ελιτίστικα προγράμματα σκάρτα. Σε αυτή την πόλη δεν υπάρχει έλλειψη προβλημάτων. Τα παιδιά μπορούν να βοηθήσουν να λυθούν αυτά τα προβλήματα. Σε αντάλλαγμα θα κερδίσουν την προσοχή και τον σεβασμό των μεγάλων. Αυτό είναι καλό και γι’ αυτά και για εμάς τους υπολοίπους.

Ανεξάρτητη μελέτη, κοινωνική εργασία, εναλλαγές εμπειριών, ελεύθερος χρόνος και ενδοσκόπηση. Αυτές είναι πολλές και διαφορετικές μαθητείες. Είναι εφικτές, φθηνές και αποτελεσματικές μέθοδοι για το ξεκίνημα μιας αληθινής αναμόρφωσης των σχολείων. Καμία όμως μεταρρύθμιση μεγάλης κλίμακας δεν πρόκειται να επανορθώσει το κακό που έχει γίνει στα παιδιά μας και στην κοινωνία, αν δεν συμπεριλάβουμε και την οικογένεια στο βασικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα.

Οι Σουηδοί το έχουν καταλάβει αυτό από το 1976 και εγκατέλειψαν το σύστημα της υιοθεσίας ανεπιθύμητων στους γονείς τους παιδιών. Αντί γι’ αυτό ξοδεύουν τις ώρες τους και τον εθνικό τους πλούτο ενισχύοντας τον θεσμό της οικογένειας, ώστε τα παιδιά που γεννιούνται να μην εγκαταλείπονται από τους γονείς τους. Μείωσαν τον αριθμό των ανεπιθύμητων γεννήσεων. Από 6000 το 1976 σε 15 το 1986. Οπότε κάτι μπορεί να γίνει. Οι Σουηδοί κουράστηκαν να πληρώνουν τα σπασμένα από τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και αποφάσισαν να κάνουν κάτι. Άρα κι εμείς μπορούμε να κάνουμε κάτι.


Η οικογένεια είναι η κινητήρια δύναμη της εκπαίδευσης.
Αν χρησιμοποιούμε τα σχολεία για να απομακρύνουνε τα παιδιά από τους γονείς τους, θα εξακολουθήσουμε να βλέπουμε το τρομακτικό θέαμα που βλέπου με σήμερα. Αυτή ήταν η βασική λειτουργία των σχολείων από το 1650, τότε που ο Τζον Κόττον (John Cotton) ανακοίνωσε ότι αυτός ήταν ο κύριος στόχος των σχολείων της αποικίας Μπέϊ (Bay), και ο Χόρας Μαν (Horace Mann) το 1850 το ανακοίνωσε σαν σκοπό των σχολείων της Μασαχουσέτης.

Η βάση κάθε καλής ζωής είναι το πρόγραμμα μαθημάτων της οικογένειας. Απομακρυνθήκαμε απ’ αυτό το πρόγραμμα. Καιρός είναι να επιστρέψουμε. Ο μοναδικός δρόμος για την επιστροφή σε μια υγιή Παιδεία είναι να αναλάβουμε πρωτοβουλίες για να απελευθερώσου με την οικογενειακή ζωή από την ασφυκτική μέγγενη των εκπαιδευτικών οργανισμών. Να ενθαρρύνουμε, την ώρα του σχολείου, την συνάντηση γονιών και μαθητών. Έτσι θα σφυρηλατηθούν ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί. Αυτό είχα στο μυαλό μου όταν έστειλα το κορίτσι και τη μητέρα του στην ακτή του Ν. Τζέρσι για να συναντήσουν τον διοικητή του αστυνομικού τμήματος.

Έχω πολλές ιδέες για τη δημιουργία ενός οικογενειακού προγράμματος μαθημάτων, και είμαι βέβαιος ότι και εσείς μπορείτε -αν το σκεφτείτε καλά- να προτείνετε πολλά. Το μεγαλύτερο εμπόδιο για μια πλήρη αναθεώρηση της εκπαίδευσης είναι τα μεγάλα συμφέροντα που έχουν επενδύσει κεφάλαια στο τωρινό εκπαιδευτικό σύστημα, και δεν επιθυμούν να αλλάξει -όσο κι αν υποστηρίζουν το αντίθετο.

Πρέπει να απαιτήσουμε να ακουστούν νέες ιδέες. Οι δικές μου και οι δικές σας. Έχουμε χορτάσει από τις απόψεις των «ειδικών» της τηλεόρασης και των εφημερίδων. Τώρα απαιτείται ένας ανοιχτός διάλογος. Φτάνουν πια οι γνώμες των ειδικών. Οι ειδικοί δεν εξέφρασαν ποτέ σωστή άποψη για την εκπαίδευση. Οι λύσεις τους είναι δαπανηρές. Εξυπηρετούν μόνο τους εαυτούς τους και ευνοούν τον συγκεντρωτισμό. Φτάνει πια! Καιρός να επιστρέψουμε στην δημοκρατία, στον σεβασμό του ατόμου, και την οικογένεια.

Είπα ό,τι είχα να πω. Σας ευχαριστώ.

Αρχαίος κρύσταλλος αποδεικνύει ότι υπάρχει ζωή στη Γη εδώ και 4,1 δισ. χρόνια

Ενας αρχαίος κρύσταλλος ζιρκονίου που αποκαλύφθηκε στη Δυτική Αυστραλία μπορεί να αποτελεί απόδειξη ότι η ζωή εμφανίστηκε στον πλανήτη μας πριν από 4,1 δισεκατομμύρια χρόνια, ή 300 εκατομμύρια χρόνια νωρίτερα από ότι υπολογιζόταν ως τώρα, σύμφωνα με μια ομάδα αμερικανών ερευνητών.

Επιστήμονες από τα πανεπιστήμια του Στάνφορντ και της Καλιφόρνιας/Παράρτημα Λος Άντζελες είπαν ότι είχαν συλλέξει πρόσφατα γύρω στα 10.000 ζιρκόνια από την περιοχή Τζακ Χιλς της Αυστραλίας που δημιουργήθηκαν αρκετά δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Μεταξύ των ήταν και ένα που πιστεύουν ότι περιέχει ένα ίζημα άνθρακα που είναι είναι 4,1 δισεκατομμυρίων χρονών… συν ή πλην 10 εκατομμύρια χρόνια.
«Η πλήρης ενθυλάκωσή του σε ακέραιο, μη-διαταραγμένο ζιρκόνιο αποδεικνύει ότι δεν έχει υποστεί μόλυνση ή μείξη από πιο πρόσφατες γεωλογικές διαδικασίες [… και] μπορεί να αποτελέσει απόδειξη ότι η ζωή στη Γη ξεκίνησε πριν από 4,1 δισεκατομμύρια χρόνια,» είπαν σε εργασία τους που εκδόθηκε χθες στα πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών.
Οι επιστήμονες έχουν χρησιμοποιήσει ενδείξεις απολιθωμάτων για να βεβαιώσουν ότι η ιστορία της ζωής στη Γη ξεκίνησε πριν από 3,8 δισεκατομμύρια χρόνια, με τη μορφή μονοκύτταρων οργανισμών. Οι άνθρωποι φαίνεται να έχουν εμφανιστεί στη Γη μόνο πριν από περίπου 200.000 χρόνια.
Οι ερευνητές είναι η Ελίζαμπεθ Μπελ, ο Πάτρικ Μπένκε και ο Τ. Μαρκ Χάρισον (Πανεπιστήμιο Καλιφόρνιας-Λος Άντζελες), μαζί με την Ουέντι Λάο (Στάνφορντ).
zi
zi1

Νέος πανίσχυρος επιταχυντής θα εφοδιάσει το ευρωπαϊκό κέντρο πυρηνικών ερευνών

Γνωρίζοντας πως ο LHC, ο μεγαλύτερος και ισχυρότερος επιταχυντής σωματιδίων στον κόσμο, έχει περιορισμένη διάρκεια ζωής, οι επιστήμονες στο CERN ήδη ετοιμάζουν το επόμενο μηχάνημα που θα εφοδιάσει το ευρωπαϊκό κέντρο πυρηνικών ερευνών.

Τα νέα σχέδια του CERN: Ο μικρότερος,φθηνότερος αλλά και πολύ καλύτερος διάδοχος του επιταχυντή LHC
Ο επιταχυντής που από το 2000 που ξεκίνησε η λειτουργία του, μέχρι και σήμερα, έχει οδηγήσει σε τεράστιες ανακαλύψεις, υπολογίζεται ότι θα αντέξει μέχρι και το 2030. Οι μελέτες για να βρεθεί ο αντικαταστάτης του, σε ένα πείραμα τόσο μεγάλης εμβέλειας, δεν θα μπορούσαν να μείνουν για την τελευταία στιγμή.
Οι επιστήμονες του CERN εξέταζαν, εδώ και αρκετά χρόνια, το πείραμα Advanced Wakefield Experiment, ή πιο σύντομα AWAKE. Μετά από αρκετά χρόνια μελέτης, η αρχική φόρμουλα ώστε να δημιουργηθεί ο νέος επιταχυντής βρέθηκε, το 2013 το πείραμα εγκρίθηκε από το Ερευνητικό Συνέδριο του CERN και η προετοιμασία για την δημιουργία του νέου επιταχυντή ξεκίνησε.
Οι υπεύθυνοι του προγράμματος είχαν ένα πολύ δύσκολο έργο μπροστά τους. Αυτό διότι όχι μόνο θα έπρεπε να δημιουργήσουν ένα καλύτερο μηχάνημα από το ήδη εξωπραγματικό LHC, αλλά επειδή συνάμα αυτό θα έπρεπε να είναι και φθηνότερο. Με την τεχνική που παρουσιάζει το πείραμα AWAKE, υπολογίζεται πως η επιτάχυνση των σωματιδίων μπορεί να είναι εώς και 1.000 φορές μεγαλύτερη. Παράλληλα, το κόστος της κατασκευής αναμένεται να είναι πολύ μικρότερο, αφού ο νέος επιταχυντής θα είναι… mini διάστασης, παρουσιάζοντας όμως μια πολύ εξελιγμένη τεχνική επιτάχυνσης.

Σωματίδια που… σερφάρουν – Η νέα τεχνική που κάνει την διαφορά
Ανάμεσα στους επιστημονικούς κύκλους του CERN υπάρχει η πεποίθηση πως κατασκευές όπως αυτή του LHC έχουν φτάσει το μέγιστο όριο αποδοτικότητας. Αυτό διότι τέτοιου είδους μηχανισμοί επιτάχυνσης, στηρίζονται στο τεράστιο μήκος τους, ώστε να προλάβουν τα σωματίδια να αναπτύξουν μεγάλες ταχύτητες. Δηλαδή, για την δημιουργία ενός ισχυρότερου LHC θα χρειάζονταν υπέρογκα χρηματικά ποσά, αφού τα 27 χιλιόμετρα του τωρινού μήκους του θα έπρεπε να αυξηθούν.
Η νέα τεχνική ξεφεύγει από τις τεράστιες σήραγγες που ως τώρα είχαμε συνηθίσει. Η επιτάχυνση στηρίζεται σε χρήση λέιζερ μέσα σε ειδικό πλάσμα. Για την ανάπτυξη ταχύτητας, όπως σημείωσε σε περιοδικό ο επικεφαλής του πειράματος Αλεν Κάλντγουελ, θα εκτοξεύεται μία δέσμη λέιζερ που θα διαπερνά τη μάζα πλάσματος εντός του επιταχυντή. Με αυτόν τον τρόπο θα προκαλεί ταλάντωση των ηλεκτρονίων και των θετικά φορτισμένων ιόντων. Οι περιοχές που θα είναι θετικά και αρνητικά φορτισμένες θα δημιουργούν κύματα, τα οποία θα επιταχύνουν τα σώματα συνεχώς.
Το σωματίδια θα κινούνται πάνω στα κύματα, με τρόπο που θυμίζει… σερφάρισμα. Η διαφορά με τους συμβατικούς επιταχυντές, είναι πως τα ηλεκτρικά πεδία που δημιουργούνται κατά τέτοιο τρόπο, είναι πολύ πιο ισχυρά. Αυτό με την σειρά του σημαίνει πως το μήκος ενός τέτοιου επιταχυντή θα περιορίζεται σε λίγα χιλιόμετρα, χωρίς ακόμα να έχει υπολογιστεί η ακριβής του διάσταση.

Τα τελευταία βήματα πριν το AWAKE και η μεγάλη κληρονομιά που αφήνει ο LHC
Υπολείπονται ακόμα μερικά πειραματικά δεδομένα, ώστε να αρχίσει να υλοποιείται η επαναστατική ιδέα των επιστημόνων του CERN. Οι άνθρωποι που απαρτίζουν το επιστημονικό δυναμικό του μεγαλύτερου πυρηνικού πειράματος στον κόσμο, εμφανίζονται ενθουσιασμένοι με αυτήν την νέα εξέλιξη, που είναι πολύ πιθανό να αλλάξει τα δεδομένα των ερευνών τους.
Μένει να δούμε αν το AWAKE θα μας προσφέρει αντίστοιχες ανακαλύψεις με αυτές του LHC, που ομολογουμένως έχει θέσει ψηλά τον πήχη. Η ανακάλυψη του «σωματιδίου του θεού» αλλά και η πανίσχυρη σύγκρουση δεσμών του 2010, είναι μέρος της κληρονομιάς που ο LHC θα αφήσει στον πολλά υποσχόμενο διάδοχο του.

Ποιες ήταν οι σημαντικότερες προφητείες της Κασσάνδρας;

Η ίδια η Κασσάνδρα, κατά την κατάληψη της Τροίας, καταφεύγει στο ναό της Αθηνάς. Εκεί την καταδιώ­κει ο Αίαντας ο Λοκρός· εκείνη αγκαλιάζει τότε το άγαλμα της θεάς, ο Αίαντας όμως την τραβά με τη βία από αυτό και κλονίζει το άγαλμα από τη βάση του· η Κασσάνδρα ικετεύει τον ουρανό.

Οι Έλληνες, μπροστά σ” αυτή την ιεροσυλία, είναι έτοιμοι να λιθοβολήσουν τον Αίαντα, ο οποίος όμως σώζεται βρίσκοντας καταφύγιο στο βωμό της θεάς, που πριν από λίγο είχε προσβάλει! Περισσότερα στοιχεία για τις προφητείες της Κασσάνδρας στο κείμενο που ακολουθεί.
Είναι αλήθεια ότι η Κασσάνδρα, σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία, ήταν κόρη του Πρίαμου και της Εκάβης. Είχε δίδυ­μο αδελφό τον Έλενο. Όταν γεννήθηκαν, ο Πρίαμος και η Εκάβη τέλεσαν γιορτή στο ναό του Θυμβραίου Απόλλωνα, που βρισκόταν σε μικρή απόσταση έξω από τα τείχη της Τροίας.
Το βράδυ έφυγαν ξεχνώντας τα παιδιά, τα οποία πέρασαν τη νύχτα στο ιερό. Την άλλη μέρα το πρωί, όταν γύρισαν να τα αναζητήσουν, τα βρήκαν κοιμισμένα, ενώ δύο φίδια έβαζαν τη γλώσσα τους στα αυτιά τους, για να τα «εξαγνίσουν».
Στις κραυγές των τρομαγμένων γονιών τα ζώα αποτραβήχτηκαν στις ιερές δάφνες που βρίσκονταν εκεί. Tα παιδιά κατόπιν φανέρωσαν το χάρισμα της μαντικής, που τους είχε μεταδώ­σει η «κάθαρση» των φιδιών.
Ένας άλλος μύθος αφηγείται πως η Κασσάν­δρα είχε λάβει το χάρισμα αυτό από τον Απόλλωνα τον ίδιο.
Ο Θεός, ερωτευμένος μαζί της, της υποσχέθηκε να της μάθει να μαντεύει το μέλλον, αν δεχόταν να γίνει δική του. Η Κασ­σάνδρα δέχτηκε τη συναλλαγή και πήρε τα μα­θήματα του Θεού. Μόλις όμως τα διδάχτηκε, ξέφυγε από τη συμφωνία. Ο Απόλλωνας τότε την έφτυσε στο στόμα παίρνοντας πίσω όχι το χάρισμα της μαντικής αλλά της πειθούς.
Λέγεται πάντως γενικά ότι η Κασσάνδρα ήταν μάντισσα «εμπνευσμένη», όπως η Πυθία και η Σίβυλλα. Κατεχόταν από το θεό και έδινε χρησμούς μέσα σε παραλήρημα. Ο Έλενος αντίθετα προέλεγε το μέλλον σύμφωνα με το πέ­ταγμα των πουλιών και τα εξωτερικά σημάδια.
kassandra
Ο καταλυτικός ρόλος των προφητειών της Κασσάνδρας
Η ίδια η Κασσάνδρα, κατά την κατάληψη της Τροίας, καταφεύγει στο ναό της Αθηνάς. Εκεί την καταδιώ­κει ο Αίαντας ο Λοκρός· εκείνη αγκαλιάζει τότε το άγαλμα της θεάς, ο Αίαντας όμως την τραβά με τη βία από αυτό και κλονίζει το άγαλμα από τη βάση του· η Κασσάνδρα ικετεύει τον ουρανό. Οι Έλληνες, μπροστά σ” αυτή την ιεροσυλία, είναι έτοιμοι να λιθοβολήσουν τον Αίαντα, ο οποίος όμως σώζεται βρίσκοντας καταφύγιο στο βωμό της θεάς, που πριν από λίγο είχε προσβάλει.
Αναμφισβήτητα, οι προφητείες της Κασσάνδρας μνημονεύονται σε κάθε σημαντική στιγμή της ιστορίας της Τροίας· κατά τον ερχομό του Πάρη στην Τροία, πρόβλεψε πως ο νέος αυτός (που δεν ήταν ακόμη γνωστός με την αληθινή του ταυτότητα) έμελλε να φέρει την καταστροφή στην πόλη. Είναι μάλιστα έτοιμη να πετύχει τη θανάτωση του, όταν αναγνωρίζει ότι είναι γιος του Πρίαμου, πράγμα που του σώζει τη ζωή.
Αργότερα, όταν ο Πάρης επιστρέφει στην Τροία με την Ελένη, η Κασσάνδρα προλέγει ότι αυτή η αρπαγή θα προκαλέσει το χαμό της πόλης. Κανένας όμως δεν την πιστεύει, όπως συνήθως. Είναι η πρώτη που ξέρει, μετά το θάνατο του Έκτορα και την πρεσβεία του Πρίαμου στον Αχιλλέα, ότι ο Πρίαμος επιστρέφει με το κορμί του γιου του.
Υποστηριγμένη από το μάντη Λαοκόωντα αντιστέκεται με όλες τις δυνάμεις της στο σχέδιο να βάλουν μέσα στην πόλη το ξύλινο άλογο, που άφησαν οι Έλληνες στην ακτή, ενώ προσποιήθηκαν ότι αποχωρούν. Η Κασσάνδρα είπε πως το άλογο είναι γεμάτο από οπλισμέ­νους πολεμιστές. Ο Απόλλωνας όμως στέλνει φίδια που καταπίνουν τον Λαοκόωντα και τους γιους του και οι Τρώες δεν την παίρνουν υπόψη τους.
Της Κασσάνδρας τής αποδίδουν επίσης πολλές προφητείες, που έχουν σχέση με την τύχη των γυναικών της Τροίας, οι οποίες αιχμαλωτίστηκαν μετά την άλωση της πόλης, και με το μέλλον του γένους του Αινεία.
Η ίδια κατά την κατάληψη της Τροίας καταφεύγει στο ναό της Αθηνάς. Εκεί την καταδιώ­κει ο Αίαντας ο Λοκρός· εκείνη αγκαλιάζει τότε το άγαλμα της θεάς, ο Αίαντας όμως την τραβά με τη βία από αυτό και κλονίζει το άγαλμα από τη βάση του· η Κασσάνδρα ικετεύει τον ουρανό. Οι Έλληνες, μπροστά σ” αυτή την ιεροσυλία, εί­ναι έτοιμοι να λιθοβολήσουν τον Αίαντα, ο οποίος όμως σώζεται βρίσκοντας καταφύγιο στο βωμό της θεάς, που πριν από λίγο είχε προ­σβάλει.
Όταν μοιράστηκαν τα λάφυρα, η Κασσάνδρα δόθηκε στον Αγαμέμνονα, ο οποίος την ερωτεύτηκε με πάθος.
Η Κασσάνδρα είχε μείνει ως τό­τε παρθένα, παρόλο που δεν είχαν λείψει μνη­στήρες που την είχαν ζητήσει για γυναίκα, και συγκεκριμένα ο Οθρυονέας, ο οποίος είχε υπο­σχεθεί στον Πρίαμο να τον απαλλάξει από τους Έλληνες, αν του έδινε για αμοιβή, μετά τη νίκη, την κόρη του. Ο Οθρυονέας όμως βρήκε το θά­νατο από τον Ιδομενέα.
Η Κασσάνδρα έδωσε, λένε, δύο δίδυμους γιους στον Αγαμέμνονα, τον Τηλέδαμο και τον Πέλοπα. Με την επιστροφή του όμως στις Μυ­κήνες, ο Αγαμέμνονας δολοφονήθηκε από τη γυναίκα του, η οποία σκότωσε ταυτόχρονα και την Κασσάνδρα, την οποία ζήλευε. Σύμφωνα μάλιστα με ορισμένες εκδοχές για τη δολοφονία του Αγαμέμνονα, ο ερωτάς του για την Κασσάν­δρα είναι ο μοναδικός λόγος του θανάτου του.
Η Κασσάνδρα μερικές φορές ονομάζεται Αλεξάνδρα και με το όνομα αυτό αποτελεί το κύριο πρόσω­πο ενός προφητικού ποιήματος του Λυκόφρονα, γραμμένου την εποχή που οι Ρωμαίοι άρχιζαν να παρεμβαίνουν με τρόπο άμεσο στις υποθέ­σεις της Ελλάδας.
Ο Λυκόφρονας φαντάζεται ότι ο Πρίαμος, επειδή είναι δυσαρεστημένος με το χάρισμα της μαντικής που έχει η κόρη του και επειδή φοβάται τις κοροϊδίες των Τρώων, τη φυλακίζει και βάζει να τη φρουρεί ένας φύλακας με την εντολή να του μεταφέρει τα λόγια της. Υπάρχει η άποψη ότι το ποίημα αυτό καταγρά­φει τις προφητείες της νέας κόρης.
Ότι και να έχει συμβεί πάντως ένα είναι γεγονός: Η Κασσάνδρα συνέδεσε το όνομα της με πολύ σημαντικές στιγμές του Ελληνισμού και δια του τρόπου της συνέβαλε καταλυτικά στην εξέλιξή τους!..

«Κυνηγώντας» σκουληκότρυπες για χωροχρονικά ταξίδια

Οι σκουληκότρυπες πρωταγωνιστούν συχνά στα βιβλία και τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, όπως για παράδειγμα στο φιλμ «Interstellar» του Κρίστοφερ Νόλαν, στο οποίο χρησιμοποιείται μία τέτοια συμπαντική «σήραγγα» που οδηγεί σε κόσμους πολύ πιο μακρινούς από το ηλιακό μας σύστημα.
Παρόλο που σε ορισμένες περιπτώσεις σενάρια σαν το παραπάνω έχουν δόσεις υπερβολής, βασίζονται σε ένα φαινόμενο που προβλέπεται από τους νόμους της φυσικής, και πιο συγκεκριμένα από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν.
Έτσι, εκτός από συγγραφείς και σκηνοθέτες, αρκετοί επιστήμονες σε όλο τον κόσμο μελετούν θεωρητικά τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε όντως να χρησιμοποιηθεί μια σκουληκότρυπα για διαστρικά ταξίδια.

Ένας τέτοιος επιστήμονας είναι ο Έρικ Ντέιβις, φυσικός από το Ίδρυμα Tau Zero Tau που εδρεύει στο Κλίβελαντ, ο οποίος χρησιμοποιεί τις εξισώσεις της Γενικής Σχετικότητας για να περιγράψει τις ιδιότητες που θα έχει μια κοσμική «σήραγγα», όπως και τι θα συνέβαινε αν οποιοδήποτε αντικείμενο ή πληροφορία περνούσε το «κατώφλι» της.
«Οι σκουληκότρυπες είναι τούνελ που μπορεί να συνδέουν δύο απομακρυσμένα σημεία (είτε στο σύμπαν μας είτε σε διαφορετικά σύμπαντα), δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές για ταξίδια στον χρόνο, ή ακόμη και διαφορετικές χωρικές διαστάσεις», λέει ο Ντέιβις στο σάιτ Space.com.
Η ύπαρξή τους προβλέφθηκε για πρώτη φορά το 1916 από τον μαθηματικό Λούντβιχ Φλαμ, ο οποίος μελετούσε ποια φαινόμενα θα μπορούσαν να απορρέουν από τη Γενική Σχετικότητα. Παρόλο που αποτελούν μία εντυπωσιακή συνέπεια της θεωρίας, σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή του Caltech Κιπ Θορν, ακόμη δεν έχει προταθεί κάποιος μηχανισμός δημιουργίας τους, ο οποίος να είναι γενικά αποδεκτός από την επιστημονική κοινότητα. Και βέβαια, μέχρι σήμερα δεν έχει ανιχνευθεί καμία τέτοια κοσμική δομή.
Ο Θορν έχει επίσης δείξει μαζί με την ομάδα του πως, ακόμη κι αν σχηματιζόταν μία σκουληκότρυπα, πιθανότατα θα κατέρρεε πριν μπορέσει οποιοδήποτε αντικείμενο να περάσει από μέσα της. Για να παραμείνει αυτή η συμπαντική «πύλη» ανοιχτή για αρκετό χρονικό διάστημα, θα χρειαζόταν κάποιο είδος σκαλωσιάς – κατασκευασμένης μάλιστα από κάποιο είδος «εξωτικής» ύλης.
Ένας υποψήφιο υλικό είναι η σκοτεινή ύλη, η οποία είναι πέντε φορές περισσότερη στο σύμπαν από τη συμβατική ύλη. Βέβαια, οι επιστήμονες δεν έχουν καμία εικόνα για τη φύση της σκοτεινής ύλης, αφού μέχρι σήμερα δεν έχει ανιχνευθεί άμεσα. Ωστόσο, μελετώντας τον τρόπο που αλληλεπιδρά με τη συμβατική ύλη μπορούν να «ψηλαφίσουν» τις ιδιότητές της.
Έτσι, σύμφωνα με άλλους θεωρητικούς φυσικούς, είναι πιθανό οι σκουληκότρυπες να σχηματίζονται σε περιοχές με μεγάλη συγκέντρωση σκοτεινής ύλης, όπως για παράδειγμα στα εξωτερικά όρια του Γαλαξία μας. Μάλιστα, με τη βοήθεια προσομοιώσεων, επιστήμονες έχουν δείξει πως σε μία τέτοια περίπτωση θα μπορούσαν όντως να λειτουργούν σαν συμπαντικές σήραγγες.
Ακόμη όμως κι αν υπάρχουν τέτοια τούνελ στο σύμπαν, τι θα πάθαινε ένα αντικείμενο ή ένας άνθρωπος που θα περνούσε μέσα από αυτές; «Τίποτα», απαντά αφοπλιστικά ο Ντέιβις. «Το ταξίδι θα είναι ασφαλές για ένα διαστημόπλοιο και τους επιβάτες του, αφού στο εσωτερικό τους δεν θα υπάρχουν ισχυρές, παραμορφωτικές βαρυτικές δυνάμεις».
«Έτσι, αν βρεθούν στην είσοδο, π.χ. κάπου στη “γειτονιά” της Γης, απλώς θα περάσουν μέσα από το τούνελ και θα εμφανισθούν στην έξοδό του».
Καθώς αυτές οι χωροχρονικές σήραγγες θα συνδέουν δύο απομακρυσμένα σημεία, παρακάμπτοντας ουσιαστικά τη μεταξύ τους διαδρομή, για έναν εξωτερικό παρατηρητή θα σήμαινε πως οι «ταξιδιώτες» κινούνται με ταχύτητα μεγαλύτερη του φωτός.
Επομένως, αν υπάρχουν, θα επιτρέψουν στον άνθρωπο να εξερευνήσει περιοχές του σύμπαντος στις οποίες είναι αδύνατον να φθάσει αλλιώς, αφού έχουν τόσο μεγάλη απόσταση από τον πλανήτη μας που ακόμη και το φως χρειάζεται χιλιάδες ή και εκατομμύρια χρόνια για να τη διανύσει.
Βέβαια, για να γίνει αυτό, θα πρέπει πρώτα να έχουν βρεθεί σκουληκότρυπες στο σύμπαν. Ωστόσο, ο Ντέιβις υποστηρίζει πως θα μπορούσαν να γίνουν πειράματα που να ψάξουν για χωροχρονικά τούνελ, ανιχνεύοντας έμμεσες ενδείξεις οι οποίες θα «προδίδουν» την ύπαρξή τους.
Τέτοιες ενδείξεις θα ήταν διαφορές στις περιοχές εισόδου και εξόδου, οι οποίες να παραπέμπουν στη σχέση αντικειμένου-ειδώλου ενός κοίλου καθρέφτη. Επίσης, θα μπορούσαν να αναζητηθούν ακτίνες φωτός με ιδιότητες που, όπως προβλέπεται θεωρητικά, θα αποκτούσαν αν είχαν ταξιδέψει μέσα από μία σκουληκότρυπα.