Παρασκευή 10 Ιουλίου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλῆς Μαινόμενος (236-274)

ΧΟ. ἆρ᾽ οὐκ ἀφορμὰς τοῖς λόγοισιν ἁγαθοὶ
θνητῶν ἔχουσι, κἂν βραδύς τις ἦι λέγειν;
ΛΥ. σὺ μὲν λέγ᾽ ἡμᾶς οἷς πεπύργωσαι λόγοις,
ἐγὼ δὲ δράσω σ᾽ ἀντὶ τῶν λόγων κακῶς.
240 ἄγ᾽, οἱ μὲν Ἑλικῶν᾽, οἱ δὲ Παρνασοῦ πτυχὰς
τέμνειν ἄνωχθ᾽ ἐλθόντες ὑλουργοὺς δρυὸς
κορμούς· ἐπειδὰν δ᾽ ἐσκομισθῶσιν πόλει
βωμὸν πέριξ νήσαντες ἀμφήρη ξύλα
ἐμπίμπρατ᾽ αὐτῶν κἀκπυροῦτε σώματα
245 πάντων, ἵν᾽ εἰδῶσ᾽ οὕνεκ᾽ οὐχ ὁ κατθανὼν
κρατεῖ χθονὸς τῆσδ᾽ ἀλλ᾽ ἐγὼ τὰ νῦν τάδε.
ὑμεῖς δέ, πρέσβεις, ταῖς ἐμαῖς ἐναντίοι
γνώμαισιν ὄντες, οὐ μόνον στενάξετε
τοὺς Ἡρακλείους παῖδας ἀλλὰ καὶ δόμου
250 τύχας, ὅταν πάσχηι τι, μεμνήσεσθε δὲ
δοῦλοι γεγῶτες τῆς ἐμῆς τυραννίδος.
ΧΟ. ὦ γῆς λοχεύμαθ᾽, οὓς Ἄρης σπείρει ποτὲ
λάβρον δράκοντος ἐξερημώσας γένυν,
οὐ σκῆπτρα, χειρὸς δεξιᾶς ἐρείσματα,
255 ἀρεῖτε καὶ τοῦδ᾽ ἀνδρὸς ἀνόσιον κάρα
καθαιματώσεθ᾽, ὅστις οὐ Καδμεῖος ὢν
ἄρχει κάκιστος τῶν ἐμῶν ἔπηλυς ὤν;
ἀλλ᾽ οὐκ ἐμοῦ γε δεσπόσεις χαίρων ποτὲ
οὐδ᾽ ἁπόνησα πόλλ᾽ ἐγὼ καμὼν χερὶ
260 ἕξεις. ἀπέρρων δ᾽ ἔνθεν ἦλθες ἐνθάδε
ὕβριζ᾽. ἐμοῦ γὰρ ζῶντος οὐ κτενεῖς ποτε
τοὺς Ἡρακλείους παῖδας· οὐ τοσόνδε γῆς
ἔνερθ᾽ ἐκεῖνος κρύπτεται λιπὼν τέκνα.
ἐπεὶ σὺ μὲν γῆν τήνδε διολέσας ἔχεις,
265 ὁ δ᾽ ὠφελήσας ἀξίων οὐ τυγχάνει·
κἄπειτα πράσσω πόλλ᾽ ἐγὼ φίλους ἐμοὺς
θανόντας εὖ δρῶν, οὗ φίλων μάλιστα δεῖ;
ὦ δεξιὰ χείρ, ὡς ποθεῖς λαβεῖν δόρυ,
ἐν δ᾽ ἀσθενείαι τὸν πόθον διώλεσας.
270 ἐπεί σ᾽ ἔπαυσ᾽ ἂν δοῦλον ἐννέποντά με
καὶ τάσδε Θήβας εὐκλεῶς ὠνήσαμεν,
ἐν αἷς σὺ χαίρεις. οὐ γὰρ εὖ φρονεῖ πόλις
στάσει νοσοῦσα καὶ κακοῖς βουλεύμασιν·
οὐ γάρ ποτ᾽ ἂν σὲ δεσπότην ἐκτήσατο.

***
ΧΟΡ. Άραγε οι καλοί άνθρωποι δεν βρίσκουν στα λόγια
μια σωτηρία, κι ας είν᾽ κανείς κακός στο λέγειν;
ΛΥΚ. Συ λέγε μου όσα λόγια σ᾽ έχουν πυργωμένο,
κι εγώ αντίς λόγια κακό θα σου κάμω τώρα.
Εμπρός, διατάζω, άλλοι από σας στον Ελικώνα
240 κι άλλοι στου Παρνασσού πηγαίνοντας τα δάση
κόψετε δρυών κορμούς και φέρτε τους στην πόλη
κι απανωτά φορτώνοντας στον βωμό ξύλα
ανάψτε τα κορμιά και κάψτε αυτωνών όλων,
έτσι να μάθουν πως δεν είναι ο αποθαμένος
της χώρας τούτης βασιλιάς, μα γω είμαι τώρα.
Και σεις, γέροι, που εις τις γνώμες μου είσαστ᾽ ενάντιοι,
όχι μονάχα του Ηρακλή τα παιδιά τώρα
θα κλάψετε, μα και του παλατιού την τύχη,
250 όταν θα πάθει τίποτε, και θα θυμάστε
τη βασιλεία μου όλοι, γεννημένοι δούλοι!
ΧΟΡ. Ω σεις, γέννα της γης, που σας έσπειρε ο Άρης
ξεδοντίζοντας του δράκοντα το σαγόνι,
τα ραβδιά, στηρίγματα των δεξιών σας χεριών σας,
δεν θα σηκώστε και τ᾽ ανόσιό του κεφάλι
δεν θα ματώστε, που, χωρίς να ᾽ναι Καδμείος,
χειρότερος όλων των ξένων βασιλεύει;
Μα εμένα δεν θα μ᾽ εξουσιάσεις με χαρά σου
κι ούτε θ᾽ αρπάξεις των χεριών μου όλους τους κόπους.
260 Άι χάσου όθε μας ήρθες κι όσο θες κει βρίζε,
γιατί όσον καιρό ζω δεν θέλεις συ σκοτώσει
τα τέκνα του Ηρακλή· γιατί σε τόσο βάθος
δεν κρύφτηκεν αφήνοντάς τα έρμα εδώ πέρα.
Γιατί, ενώ συ κατάστρεψες τη χώρα, εκείνος
που την ωφέλησεν άξια δεν παίρνει χάρη·
μήπως κάμνω τίποτε πολύ, ευεργετώντας
τους πεθαμένους φίλους, που χρεία από φίλους έχουν;
Ω δεξιό χέρι, πώς ποθείς ν᾽ αδράξεις τώρα
το δόρυ, μα σου φεύγει αδύναμός σου ο πόθος!
270 Γιατί αλλιώς θα σου το ᾽κοβα να με λες δούλο
και με τιμή θα κατοικούσαμε στη Θήβα,
οπού τη χαίρεσαι γιατί μυαλό δεν έχει,
από στάσ᾽ υποφέρνοντας και κακή σκέψη.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της αρχαϊκής εποχής

3.3.13. Μαρμάρινα και πώρινα αετώματα από την Ακρόπολη της Αθήνας

Το πιο σημαντικό σύνολο αρχιτεκτονικών γλυπτών της αρχαϊκής εποχής προέρχεται όμως από την Ακρόπολη της Αθήνας. Πολλά από τα αρχαϊκά γλυπτά της Ακρόπολης διατηρήθηκαν επειδή οι Αθηναίοι, μετά την καταστροφή της από τον στρατό του Ξέρξη το 480 π.Χ., τα έθαψαν σε λάκκους μέσα στον χώρο του ιερού, γιατί ήταν αφιερώματα στους θεούς που δεν επιτρεπόταν να απομακρυνθούν. Οι λάκκοι αυτοί, που οι αρχαιολόγοι τους έχουν δώσει το όνομα «αποθέτης των Περσών», ανασκάφηκαν στη δεκαετία του 1880 και μας πρόσφεραν το σημαντικότερο σύνολο αρχαϊκών γλυπτών που γνωρίζουμε ως σήμερα. Δεν έχουμε καμία ένδειξη για το πού ήταν αρχικά στημένα τα γλυπτά που βρέθηκαν στον «αποθέτη των Περσών». Η αδυναμία να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό έχει συνέπειες κυρίως για τη μελέτη των αρχιτεκτονικών γλυπτών, τα οποία δεν μπορούμε να αποδώσουμε με ασφάλεια σε συγκεκριμένα κτήρια, αφού το ιερό της Ακρόπολης αναδιαμορφώθηκε εντελώς μετά τους Περσικούς Πολέμους και έτσι δεν σώζονται τα θεμέλια των παλαιότερων οικοδομημάτων. Μόνη εξαίρεση είναι ο αρχαϊκός ναός της Αθηνάς, που ήταν χτισμένος ανάμεσα στον Παρθενώνα και το Ερέχθειο. Είναι όμως σαφές ότι τον 6ο αιώνα π.Χ. υπήρχαν στην Ακρόπολη, εκτός από τον ναό της Αθηνάς και ενδεχομένως έναν ακόμη ναό, και άλλα μικρότερα οικήματα, που ήταν ίσως θησαυροί για τη φύλαξη πολύτιμων αναθημάτων, όπως αυτοί που γνωρίζουμε από τα μεγάλα πανελλήνια ιερά.
 
Μερικά από τα παλαιότερα γλυπτά είναι μαρμάρινα και προέρχονται από έναν μεγάλο ναό, αλλά διατηρούνται πολύ αποσπασματικά: σώζεται το κεφάλι και τμήματα από το σώμα μιας Γοργούς, τμήματα από ένα ανάγλυφο με δύο ξαπλωμένα αιλουροειδή, καθώς και ένα κεφάλι θηρίου, πιθανότατα λιονταριού. Τα γλυπτά αυτά μπορούν να συγκριθούν με εκείνα του δυτικού αετώματος του ναού της Άρτεμης στην Κέρκυρα, από τα οποία φαίνεται ότι είναι λίγο νεότερα, αλλά δεν είναι εύκολο να τοποθετηθούν σε μία ενιαία σύνθεση. Η Γοργώ ήταν ίσως ακρωτήριο, ενώ τα αιλουροειδή μπορεί να προέρχονται από μια ζωφόρο. Το μόνο εύλογο συμπέρασμα είναι ότι στο δεύτερο τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ. ιδρύθηκε στην Ακρόπολη ένας ναός που είχε εν μέρει μαρμάρινο γλυπτό διάκοσμο.
 
Ορισμένα πώρινα γλυπτά, που σώζονται αποσπασματικά, μπορούν να τοποθετηθούν σε έναν τουλάχιστον, ίσως και σε δύο μεγάλους ναούς των χρόνων 580-560 π.Χ. Μεγάλη ένταση έχει μια σύνθεση δύο λιονταριών που σπαράσσουν ένα βόδι, η οποία κοσμούσε το κέντρο του αετώματος ενός μεγάλου ναού. Ένα άλλο πώρινο γλυπτό, που βρισκόταν, όπως όλα δείχνουν, στη βόρεια γωνία του ίδιου αετώματος, εικονίζει τον Ηρακλή να παλεύει με τον Τρίτωνα, ένα μυθικό ον με σώμα ανθρώπου και ουρά ψαριού. Την άλλη γωνία του αετώματος την καταλάμβανε ένας παράξενος δαίμονας με τρία σώματα που απολήγουν σε ουρές φιδιών. Δεν μπορούμε να ονοματίσουμε με βεβαιότητα τον δαίμονα αυτόν, είναι όμως εντυπωσιακός γιατί σώζονται αρκετά καλά τα έντονα χρώματά του· στα μαλλιά και τα γένια του έχει χρησιμοποιηθεί πολύ σκούρο γαλάζιο χρώμα και γι᾽ αυτό είναι γνωστός ως «Κυανοπώγων». Μια ανάγλυφη λέαινα που έχει ρίξει στο έδαφος ένα μοσχάρι κοσμούσε, από κοινού με ένα όμοιο αντωπό σύμπλεγμα, το κέντρο ενός άλλου αετώματος, το οποίο ανήκε ενδεχομένως σε έναν διαφορετικό ναό. Τέλος, δύο μεγάλα πώρινα φίδια πρέπει να τοποθετηθούν στις άκρες ενός μεγάλου αετώματος.
 
Ο ένας από τους ναούς ήταν αναμφισβήτητα ο πρώτος μνημειακός ναός της Αθηνάς. Τη θεμελίωση του ναού αυτού, που αποκαλύφθηκε το 1885 και είναι ως σήμερα ορατή ανάμεσα στον Παρθενώνα και το Ερέχθειο, τη μελέτησε πρώτος ο Γερμανός αρχαιολόγος και αρχιτέκτονας Wilhelm Dörpfeld, ενώ τμήματα από την ανωδομή και τον γλυπτό του διάκοσμο βρέθηκαν στον «αποθέτη των Περσών». Μετά την καταστροφή του ναού από τους Πέρσες το 480 π.Χ. το δυτικό τμήμα του επισκευάστηκε πρόχειρα για να στεγάσει το παλιό άγαλμα της Αθηνάς και διατηρήθηκε ως το 406 π.Χ., οπότε κάηκε. Ο ναός ήταν περίπτερος με έξι κίονες στις στενές πλευρές και δώδεκα στις μακρές, ενώ ο σηκός του ήταν χωρισμένος σε πολλούς μικρούς χώρους· είναι προφανές ότι εκτός από το αρχαϊκό άγαλμα της Αθηνάς, το ξόανον από ξύλο ελιάς, ο ναός στέγαζε τα αγάλματα και άλλων θεών και ηρώων. Η εσωτερική διάταξη του παλαιότερου ναού της Αθηνάς επαναλήφθηκε πιθανότατα στο Ερέχθειο, που χτίστηκε λίγο βορειότερα ανάμεσα στο τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ. και στο οποίο μεταφέρθηκαν τα αγάλματα και τα κειμήλια που φυλάσσονταν στον ναό του 6ου αιώνα. Ο δεύτερος μεγάλος ναός θα πρέπει να βρισκόταν περίπου στη θέση του Παρθενώνα και γι᾽ αυτό δεν σώθηκε κανένα ίχνος από τη θεμελίωσή του.
 
Στα χρόνια του Πεισιστράτου, λίγο μετά τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., ο μεγάλος «πώρινος ναός» της Αθηνάς στην Ακρόπολη της Αθήνας φαίνεται ότι ανακαινίστηκε εντελώς. Μετά τον θάνατο του Πεισιστράτου, η εξουσία πέρασε στους γιους του, τον Ιππία, τον Ίππαρχο και τον Θεσσαλό, που τους ονομάζουμε Πεισιστρατίδες· ανάμεσα στους τρεις τη μεγαλύτερη δύναμη και επιρροή την είχε ο Ιππίας. Οι Πεισιστρατίδες κυβέρνησαν την Αθήνα από το 527 ως το 509 π.Χ., συνεχίζοντας σε γενικές γραμμές την πολιτική του πατέρα τους και κόσμησαν την πόλη με νέα δημόσια κτήρια. Στα χρόνια των Πεισιστρατιδών ο αρχαϊκός ναός της Αθηνάς απέκτησε, όπως θα δούμε πιο κάτω, μαρμάρινα αετωματικά γλυπτά.
 
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν διάφορες πώρινες γλυπτές συνθέσεις που προέρχονται με βεβαιότητα από αετώματα μικρών σχετικά κτηρίων. Η παλαιότερη από αυτές, που χρονολογείται γύρω στο 580 π.Χ., εικονίζει τη μάχη του Ηρακλή με τη Λερναία Ύδρα, το τέρας με τα εννέα κεφάλια φιδιού που κατοικούσε στο έλος της Λέρνας, στον μυχό του Αργολικού κόλπου. Πίσω από τον Ηρακλή βρίσκεται το άρμα που οδηγεί ο φίλος του Ιόλαος. Στο αριστερό μέρος της παράστασης διακρίνεται ένα μεγάλο καβούρι· είναι το ζώο που έστειλε η Ήρα για να ενοχλεί τον Ηρακλή.
 
Ένα άλλο αέτωμα εικονίζει την εισαγωγή του Ηρακλή στον Όλυμπο, όπου τον οδηγεί η Αθηνά και τον υποδέχεται ο Δίας καθισμένος στον θρόνο του. Η απεικόνιση αυτής της σκηνής σε μια εναέτια σύνθεση που χρονολογείται γύρω στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. είναι αξιοσημείωτη και δεν αποκλείεται να οφείλεται σε πρωτοβουλία του τυράννου Πεισιστράτου. Ξέρουμε ότι ο Πεισίστρατος κυβέρνησε την Αθήνα από το 560 ως το 527 π.Χ. με δύο διακοπές· κατέλαβε για πρώτη φορά την εξουσία με τη βοήθεια τριακοσίων σωματοφυλάκων οπλισμένων όχι με δόρατα, αλλά με ρόπαλα όπως ο Ηρακλής. Την πρώτη φορά που οι πολιτικοί του αντίπαλοι τον ανάγκασαν να φύγει ο Πεισίστρατος επέστρεψε χρησιμοποιώντας το εξής τέχνασμα, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος (1.60):
 
«Καθώς ο Πεισίστρατος δέχτηκε την πρόταση [του Μεγακλή] και συμφώνησε με τους όρους, για να πετύχει την επιστροφή του στην Αθήνα μηχανεύτηκε ένα σχέδιο, που εγώ το βρίσκω αφελές (όταν μάλιστα είναι γνωστό ότι οι Έλληνες από παλιότερα ξεχώρισαν από τους βαρβάρους, έτσι που και ευφυέστεροι ήσαν και απαλλαγμένοι από ανόητες αφέλειες) — αν πραγματικά αυτοί τότε μηχανεύτηκαν να κάνουν κάτι τέτοιο στους Αθηναίους, που είχαν τη φήμη πως ήσαν πρώτοι στη σοφία ανάμεσα στους Έλληνες: Στο δήμο της Παιανίας ζούσε μια γυναίκα που το όνομά της ήταν Φύη, ψηλή τέσσερις πήχες παρά τρία δάχτυλα και επιπλέον ωραία. Αυτής της γυναίκας της φόρεσαν πανοπλία, την ανέβασαν σε άρμα και αφού τη δασκάλεψαν πώς να στέκεται, ώστε να φαίνεται όσο γινόταν πιο μεγαλόπρεπη, την οδηγούσαν στέλνοντας μπροστά κήρυκες, που έφτασαν στην πόλη και φώναζαν ό,τι τους είχαν προστάξει, λέγοντας αυτά: «Αθηναίοι, δεχθείτε με αγαθή ψυχή τον Πεισίστρατο, που η Αθηνά, τιμώντας τον πάνω από κάθε άλλον άνθρωπο η ίδια τον φέρνει πίσω στην ακρόπολή της.» Οι κήρυκες λοιπόν σκόρπισαν παντού και αυτά φώναζαν, και αμέσως στις συνοικίες απλώθηκε η φήμη πως η Αθηνά φέρνει πίσω τον Πεισίστρατο· οι άνθρωποι της πόλης, πιστεύοντας πως η γυναίκα αυτή ήταν θεά, προσκύνησαν τούτη την ύπαρξη και δέχονταν τον Πεισίστρατο.»
 
Με το προπαγανδιστικό αυτό τέχνασμα ο Πεισίστρατος εξομοίωσε τον εαυτό του με τον πιο γνωστό προστατευόμενο της Αθηνάς, τον Ηρακλή, τον οποίο η θεά οδήγησε στον Όλυμπο και έπεισε τον Δία να τον δεχτεί ανάμεσα στους θεούς. Δεν αποκλείεται λοιπόν το θέμα της εισαγωγής του Ηρακλή στον Όλυμπο με τη συνοδεία της Αθηνάς, που γίνεται πολύ δημοφιλές στην αττική αγγειογραφία μετά τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., να επιλέχθηκε με πρωτοβουλία του Πεισιστράτου για να θυμίζει την επιστροφή του στην Αθήνα και την άνοδό του στην Ακρόπολη.
 

Μπ. Ράσελ: Πιστεύω πώς όταν πεθάνω θα σαπίσω και τίποτα από το εγώ μου δεν θα επιζήσει

Η θρησκεία, μιας και πηγάζει από τον φόβο, έχει εξάρει ορισμένους φόβους και έκανε τούς ανθρώπους να μην τους θεωρούν μισητούς. Σ’ αυτό έβλαψε πολύ τήν ανθρωπότητα, γιατί κάθε φόβος είναι κακός.

Πιστεύω πώς όταν πεθάνω θα σαπίσω και τίποτα από το εγώ μου δεν θα επιζήσει. δεν είμαι νέος και αγαπώ τή ζωή, δεν καταδέχομαι όμως να τρέμω από φόβο στή σκέψη της εκμηδένισης μου.

Η ευτυχία δεν είναι λιγότερο γνήσια επειδή κάποτε τελειώνει, ούτε ο στοχασμός και η αγάπη χάνουν τήν άξια τους γιατί δεν διαρκούν αιώνια.

Πολλοί άνθρωποι φέρθηκαν περήφανα στο ικρίωμα, και η ίδια αυτή περηφάνια πρέπει να μας διδάξει να σκεφτόμαστε σωστά για τή θέση του ανθρώπου στον κόσμο. Ακόμα κι όταν τ’ ανοιχτά παράθυρα της επιστήμης μας κάνουν να αναριγούμε όσο κι από τή βολική κλεισούρα τών, παραδοσιακών, ενανθρωπιστικών μύθων, στο τέλος, δροσερός αέρας θα μας δυναμώσει και οι ανοιχτοί χώροι θα έχουν ένα δικό τους μεγαλείο,

Η φιλοσοφία της φύσης είναι ένα πράγμα, και η φιλοσοφία αξιών ένα άλλο. Η σύγχυσή τους, μονάχα βλάβη μπορεί να προκαλέσει. Αυτό πού θεωρούμε καλό, αυτό πού αρέσει, δεν έχει καμιά σχέση μ’ αυτό πού είναι, μέ το πρόβλημα δηλαδή πού απασχολεί τή φιλοσοφία της φύσης. Από τήν άλλη μεριά, κανένας δεν μπορεί να μας απαγορεύσει να εκτιμούμε ετούτο ή εκείνο, μέ το πρόσχημα πώς ο μη ανθρώπινος κόσμος δεν το εκτιμά, ούτε είναι δυνατό να μας υποχρεώσουν να θαυμάζουμε οτιδήποτε, γιατί είναι «νόμος της φύσης». δεν υπάρχει αμφιβολία πώς είμαστε μέρος της Φύσης, πού δημιούργησε τούς πόθους μας, τις ελπίδες και τούς φόβους μας» σύμφωνα μέ νόμους πού οι φυσικοί αρχίζουν ν’ ανακαλύπτουν.

Με τήν έννοια τούτη, είμαστε ένα μέρος της Φύσης, δηλαδή είμαστε υποταγμένοι σ’ αυτήν και στους νόμους της, και, τελικά, τα θύματά της.

Η φιλοσοφία της Φύσης δεν πρέπει να είναι υπερβολικά γήινη. Γιατί η Γή είναι ένας μονάχα από τούς πιο μικρούς πλανήτες, πού ανήκουν σ’ έναν από τούς μικρότερους αστέρες τού Γαλαξία. Θα ήταν γελοίο να εξωθούμε τή φιλοσοφία της Φύσης σέ τρόπο πού τ’ αποτελέσματα της να είναι ευχάριστα. στά απειροελάχιστα παράσιτα του ασήμαντου αυτού πλανήτη.

Ο βιταλισμός σα φιλοσοφία και η θεωρία της εξέλιξης δείχνουν, από τήν άποψη αύτη, έλλειψη αίσθησης αναλογιών και λογικής σημασίας. Ατενίζουν τα γεγονότα της ζωής, πού μας ενδιαφέρουν προσωπικά, σα να έχουν συμπαντική σημασία, και όχι μιά σημασία πού περιορίζεται στήν επιφάνεια της Γής. Η αισιοδοξία και η απαισιοδοξία, σαν συμπαντικές φιλοσοφίες, δείχνουν τον ίδιο αφελή ανθρωπομορφισμό.

Το μεγάλο Σύμπαν, στο μέτρο πού το γνωρίζουμε, δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό και δεν ενδιαφέρεται να μας κάνει ευτυχισμένους ή δυστυχισμένους. Όλες οι τέτοιες φιλοσοφίες προκύπτουν από τήν έπαρση μας και διορθώνονται κατά τον καλύτερο τρόπο μέ λίγη αστρονομία.

Στή φιλοσοφία άξιων όμως, η κατάσταση είναι διαφορετική. Η Φύση είναι ένα μέρος μονάχα αυτών πού μπορούμε να φαντασθούμε. το κάθε τί, πραγματικό ή φανταστικό·, μπορεί να εκτιμηθεί από μας και δεν υπάρχουν εξωτερικά σταθμά πού να αποδείχνουν πώς η αξιολόγησή μας αύτη είναι λαθεμένη.

Εμείς οι ίδιοι είμαστε οι τελεσίδικοι κριτές των αξιών και στον κόσμο των αξιών η Φύση είναι ένα μόνο μέρος του. Έτσι, σέ τούτον τον κόσμο είμαστε μεγαλύτεροι από τή Φύση. Στον κόσμο των αξιών η Φύση είναι ουδέτερη, ούτε καλή είναι ούτε κακή, ούτε άξια θαυμασμού, ούτε άξια καταδίκης. Εμείς είμαστε εκείνοι πού δημιουργούμε τις αξίες και οι πόθοι μας είναι εκείνοι πού αξιολογούν.

Στο βασίλειο αυτό είμαστε βασιλιάδες και εξευτελίζουμε σίγουρα την ηγεμονία μας, αν σκύβουμε το κεφάλι μπροστά στή Φύση. Σέ μας εναπόκειται να καθορίσουμε τί είναι, καλή ζωή, όχι στή Φύση — ούτε καν αν τήν προσωποποιήσουμε σα θεό.

Μπ. Ράσσελ, Μετά τη γνώση

«Σχέσεις» μέσα στο ψέμα;

Πόσο δύσκολο είναι να παραδεχθείς τα λάθη σου;

Γιατί συχνά επιλέγουμε να παραμείνουμε σε μια σχέση μόνο και μόνο για να μη δούμε πόσο λάθος επιλογή ήταν αυτή για εμάς ή χωρίς να βλέπουμε τα ψέματα με τα οποία προσπαθεί να μας παραπλανήσει το άλλο μέλος της σχέσης;

Από όποια πλευρά και αν έχουν ξεκινήσει τα ψέματα μέσα σε μια σχέση, ας μείνουμε στο αποτέλεσμα...

Πόσο εύκολο είναι να προχωρήσει μια σχέση που στηρίζεται στα ψέματα; Και αν ξεκίνησε με ψέματα, με πόση ειλικρίνεια μπορεί να συνεχιστεί;

Η αλήθεια είναι πάντα σκληρή...

Όταν θα δεις την αλήθεια δε σημαίνει πως θα τη δεχθείς... είναι πιο εύκολο να την απορρίψεις και να συνεχίζεις να παραμυθιάζεις τον εαυτό σου πόσο ευτυχισμένος είσαι, παρά να τη δεχθείς. Προκειμένου να βγεις πάλι από την στρεσογόνο κατάσταση που σου δημιούργησε το να ξέρεις την αλήθεια την αρνείσαι και εν τέλει την απωθείς.

Οπότε...

Ειδοποιός διαφορά της αλήθειας με το ψέμα, είναι ότι το ψέμα είναι ανώδυνο, καθώς μας μεταφέρει σε ένα μη πραγματικό κόσμο, στον οποίο ξεχνιόμαστε και όλα είναι καλύτερα και πιο ήρεμα, ωραιοποιημένα και ιδανικά...

Το ψέμα μας βοηθά να κατευνάσουμε το άγχος, όμως, για πόσο καιρό μπορούμε να είμαστε καλά μέσα σε ένα ψέμα; Παροδικά, μας βολεύει να ζούμε σε μια ουτοπία, σε μια φαντασιακή πραγματικότητα, όπως τότε που ήμασταν παιδιά και ονειροπολώντας φτιάχναμε τον κόσμο γύρω μας, όπως θέλαμε, καθώς αυτό μας ηρεμούσε και μας καθησύχαζε.

Συνεπώς, η ανάγκη δεν είναι να συγκρουστούμε με την πραγματικότητα, αλλά να παρατείνουμε αυτή τη φαντασιακή κατάσταση, δηλαδή να καλλιεργήσουμε το ψέμα και όχι την αλήθεια.

Το δίλημμα, επομένως, που αναδύεται είναι: ψέμα ή αλήθεια;

Το ψέμα έχει την εξής συνέπεια και συνάμα παγίδα. Η ανάγκη μας να πιστεύουμε το ψέμα είναι μεγαλύτερη από το να πιστέψουμε την αλήθεια, με αποτέλεσμα να φτάνουμε ακόμη και σε κραυγαλέα και ανυπόστατα ψέματα να τα πιστεύουμε και να πειθόμαστε... από τα όμορφα λόγια.

Αν συγκρίναμε την αλήθεια με το ψέμα, θα βλέπαμε ότι η αλήθεια μπορεί και να έχει ένα άσχημο πρόσωπο, αλλά είναι πραγματικό, ενώ το ψέμα έχει ένα όμορφο πρόσωπο, ένα όμως προσωπείο, που κρύβει την πραγματική του ασχήμια.

Ως πότε όμως θα καλλιεργούμε αυτό το ψέμα και θα επιλέγουμε να ζούμε μέσα σε μια τελείως εικονική πραγματικότητα, όπου όλα μοιάζουν όμορφα, αλλά δεν είναι... Κι όλα είναι τόσο διαφορετικά, τόσο ψεύτικα, κι εμείς αρχίζουμε να πιστεύουμε το ψέμα...

Και όταν αρχίσουμε να πιστεύουμε στο ίδιο μας το ψέμα, ξεχνάμε κι εμείς οι ίδιοι ότι αυτό κάποτε ήταν ένα ψέμα, με αποτέλεσμα να καταλήγουμε να μην αναγνωρίζουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.

Το παιχνίδι πλέον είναι χαμένο, δεν έχουμε την ικανότητα να ξεχωρίσουμε τι είναι πραγματικό και τι ψεύτικο, τι θέλουμε και τι δε θέλουμε... και ποια είναι η σχέση που εμείς θέλουμε να έχουμε...

Με όλα αυτά εκπαιδεύουμε τον εαυτό μας να μην ξεχωρίζουμε... να θεωρούμε ότι όλα είναι ίδια και με βάση το ψέμα που έχουμε τόση ανάγκη να πιστέψουμε οδηγούμαστε στο να δικαιολογούμε οτιδήποτε δεν ταιριάζει με το ψέμα μας...

Ξεκινώντας από μικρά, αθώα ψεματάκια, μπορεί να φτάσουμε να λέμε μεγάλα ψέματα, σε όλους, ακόμη και στον ίδιο μας τον εαυτό.

Και έχουμε πείσει τον εαυτό μας ότι με το ψέμα θα καταφέρουμε γρήγορα να γίνουμε ευτυχισμένοι, να κατακτήσουμε όσα θέλουμε, να πάρουμε όλα όσα επιθυμούμε κοροϊδεύοντας τους άλλους και αδιαφορώντας για τις συνέπειες που θα προκαλέσουμε...

Στην ουσία, όμως, κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας, καθώς όσο και να οδηγήσουμε τα πράγματα προς την κατεύθυνση που επιθυμούμε, είτε έρθουν είτε δεν έρθουν, εμείς παραμένουμε ανικανοποίητοι και βαθιά μέσα μας ξέρουμε ότι τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν μόνα τους, αβίαστα και ήρεμα.

Οι Μυστηριώδεις Μαγικοί κύκλοι των ξωτικών

Για χιλιάδες χρόνια η ξαφνική εμφάνιση ενός «δαχτυλιδιού από μανιτάρια» στην φύση, ήταν ένα σίγουρο σημάδι για αλλόκοσμες παρουσίες. Αυτοί οι Μαγικοί κύκλοι εμφανίζονταν μέσα στην νύχτα ή μεταφέρονταν από ένα σημείο στο άλλο, χωρίς προφανή λόγο.

Οι μαγικοί κύκλοι των Ξωτικών

Έτσι αρκετοί ήταν εκείνοι που προειδοποιούσαν για την παρουσία σκοτεινών δυνάμεων που δημιουργούσαν αυτές τις «ανωμαλίες» στον χώρο, και ήταν μία ιδέα που πέρασε στις γενιές ανά τους αιώνες μέσα από τους Μύθους και την Λαογραφία. Αυτά τα αλλοκοσμικά σημάδια, είναι οι Μαγικοί κύκλοι των ξωτικών.

Αυτοί οι Μαγικοί κύκλοι (Κύκλοι των Ξωτικών ή των νεράιδων) είναι ένα φαινόμενο που πραγματοποιείται στην φύση. Οι Μύκητες των μανιταριών σχηματίζουν ένα κύκλο στο χώμα, επηρεάζοντας το χορτάρι της περιοχής και μεγαλώνουν σχηματίζοντας ένα κύκλο από μανιτάρια. Αυτά τα «δαχτυλίδια» – που για κάποιους είναι μία ευχάριστη έκπληξη, ενώ για άλλους ένας οιωνός δυσάρεστων γεγονότων) μπορεί να εξαπλωθεί από μερικά εκατοστά σε κύκλους άνω των 50 μέτρων. Μάλιστα ένας τέτοιος Μαγικός κύκλος που βρέθηκε στο Belfort της Γαλλίας θεωρείται ο μεγαλύτερος που έχει βρεθεί ποτέ, αφού είχε διάμετρο 600 μέτρα και ήταν 700 ετών!!!

Ορισμένες φορές παρατηρούνται περισσότεροι Μαγικοί κύκλοι στην ίδια περιοχή που συνδυάζονται και δημιουργούν παράδοξα μοτίβα στο έδαφος, αφού σε αρκετές περιπτώσεις το χορτάρι μέσα στον κύκλο είναι νεκρό και αποχρωματισμένο σε σχέση με το χορτάρι εκτός του κύκλου.

Υπερφυσικά πλάσματα με Μυστηριώδεις δυνάμεις

Οι Μαγικοί κύκλοι των ξωτικών έχουν μία ιστορική μυθική φήμη, όπως παρατηρούμε στην Λαογραφία και τις προειδοποιήσεις που τους συνοδεύουν ανά την υφήλιο, αλλά ειδικότερα στην Δυτική Ευρώπη.

Σε διάφορα σημεία της Ευρώπης συναντάμε δεισιδαιμονίες σχετικά με αυτά τα «μαγικά» δαχτυλίδια, όπως κατά κύριο λόγο οι μύθοι περιλαμβάνουν ξωτικά, νεράιδες ή υπερφυσικά πλάσματα που χορεύουν γύρω από τον κύκλο, ή χρησιμοποιούν αυτό το σημείο ως πύλη μεταξύ του μαγικού κόσμου τους και του δικού μας. Οι άνθρωποι παλαιότερα πίστευαν επίσης πως οι Μαγικοί κύκλοι σχηματίζονταν από άστρα που έπεφταν, από αστραπές, ή εμφανίζονταν έπειτα από ξόρκια μαγισσών. Αυτές οι δοξασίες διήρκησαν ως τον 19ο Αιώνα, μαζί με τις απόψεις πως αν κάποιος πατούσε μέσα σε ένα τέτοιο μαγικό κύκλο, θα παγιδευόταν για πάντα στον κόσμο των ξωτικών.

Οι Μαγικοί κύκλοι των ξωτικών είναι γνωστοί παντού στην Ευρώπη. Στην παράδοση της Γαλλίας ονομάζονται τα «Δαχτυλίδια των Μάγων», στην Γερμανία «Δαχτυλίδια των Μαγισσών», ενώ λέγεται πως ήταν πιο ενεργά κατά το «Walpurgisnacht», το σούρουπο της 30ης Απριλίου, όπου οι Μάγισσες συγκεντρώνονταν για να γιορτάσουν την άφιξη της Άνοιξης. Στην Αγγλική, Κέλτικη και Σκανδιναβική Λαογραφία τα μαγικά δαχτυλίδια εμφανίζονταν μέσα από τον χορό των ξωτικών ή των Νεράιδων. Τέτοια γεγονότα σχετίστηκαν κυρίως με νύχτες πανσέληνου, και η ξαφνική εμφάνιση ενός τέτοιου μαγικού κύκλου από μανιτάρια λογίζονταν ως απόδειξη για τον χορό των μαγικών πλασμάτων την προηγούμενη νύχτα.

Στην Σκωτία πίστευαν πως οι Νεράιδες κάθονταν πάνω στα μανιτάρια και τα χρησιμοποιούσαν ως τραπέζια για τις γιορτές τους, ενώ στην Ουαλία η ιστορία λέει πως τα μανιτάρια χρησίμευαν στις νεράιδες ως ομπρέλες. Εκεί ακόμη και σήμερα πιστεύουν πως αυτά τα μαγικά δαχτυλίδια σηματοδοτούν την ύπαρξη ενός υπόγειου «νεραιδοχωριού», ή σημαδεύουν περιοχές γονιμότητας και τύχης.

Μην κοιμηθείς μέσα στον Μαγικό κύκλο

Η Γενική αίσθηση που επικρατεί στην παράδοση και τη Λαογραφία γύρω από τους μαγικούς κύκλους των ξωτικών, είναι πως πρόκειται για επικίνδυνα σημεία που συνδέονται με άσχημα γεγονότα και «δαιμονικά» πνεύματα. Αν μάλιστα τολμήσει κάποιος να εισέλθει σε ένα τέτοιο κύκλο, αναφέρουν οι μύθοι, θα πεθάνει νέος. Επίσης λέγεται πως μέσα σε ένα τέτοιο κύκλο, ο άνθρωπος γίνεται αόρατος στον κόσμο των θνητών και αδυνατεί να ξεφύγει απο εκεί, ή τηλεμεταφέρεται αυτόματα στον κόσμο των ξωτικών. Επίσης θα αναγκαστεί να χορεύει γύρω από το μαγικό δαχτυλίδι ώσπου να χάσει τη ζωή του από εξάντληση ή από παράνοια!

Για να αποφύγει κάποιος αυτή την τραγική μοίρα θα πρέπει να λάβει συγκεκριμένα μέτρα, όπως το να τρέξει γύρω από τον μαγικό κύκλο 9 φορές για να εισχωρήσει μέσα του, κάτω από το γεμάτο φεγγάρι, αλλά μονάχα προς την φορά που διασχίζει ο Ήλιος κατά την διάρκεια της ημέρας. Έτσι αν κάποιος κάνει όλα τα παραπάνω και πατήσει μέσα στον μαγικό κύκλο, ίσως ακούσει τις νεράιδες και τα ξωτικά να χορεύουν υπόγεια.

Μπορεί να εξηγήσει η Επιστήμη το μυστήριο των Μαγικών Κύκλων;

Στις ημέρες μας έχει γίνει πλέον κατανοητός ο μύκητας που προκαλεί αυτό το φυσικό φαινόμενο. Ο Μύκητας Mycelium, είναι ένας μύκητας που εξαπλώνεται σε γόνιμο υγρό περιβάλλον. Με καλές συνθήκες οι σπόροι μετατρέπονται σε μανιτάρια (Τα πιό γνωστά είναι τα μαγικά δαχτυλίδια με μανιτάρια σαμπιγιόν). Τα μανιτάρια εξαπλώνονται στο έδαφος και δημιουργούν ένα ευδιάκριτο κύκλο. Υπογείως ο Μύκητας διατρέχει το χορτάρι και κινείται προς τα έξω από το κέντρο, ενώ τρέφεται με οργανική ύλη και αποσυντίθεται καθώς «ταξιδεύει».

Τελικά το σημείο στο οποίο σχηματίζεται ο κύκλος πεθαίνει λόγω του μύκητα, όμως η περίμετρος παραμένη ζωντανή και καταπράσινη. Αυτός ο κύκλος αναπαραγωγής μπορεί να συνεχίσει για αιώνες, και ο κύκλος μεγαλώνει, συρρικνώνεται και κινείται στην ύπαιθρο, ενθουσιάζοντας κάποιους και τρομάζοντας αρκετούς άλλους.

Και μπορεί εμείς να εξηγήσαμε τις παραδοσιακές αναφορές για μαγικούς κύκλους Ξωτικών , όμως οι επιστήμονες ακόμη ζορίζονται να εξηγήσουν τους Μαγικούς κύκλους που μπορεί να βρει κανείς στην Αφρική. Λέγεται πως στην Ναμίμπια, κάποια κυκλικά σημεία εμφανίζονται στην στέρφα ξερή γη, δίχως προφανή λόγο. Οι κύκλοι αυτοί συμπεριφέρονται αρκετά σαν τους Ευρωπαϊκούς κύκλους μανιταριών, παραμένοντας στο σημείο ώσπου να εξαφανιστούν έπειτα από αιώνες. Οι επιστήμονες όμως έχουν αποκλείσει ένα παρόμοιο μύκητα, και αναρωτιούνται τον λόγο για τον οποίο οι κύκλοι εμφανίζονται σε ένα τέτοιο μακρινό και άνυδρο τοπίο. Η Λαϊκή παράδοση των κατοίκων εκεί, αποδίδει την ύπαρξη των κύκλων στα μαγικά πνεύματα και τους Θεούς της φύσης…

Είμαστε ελεύθεροι όταν νιώθουμε πλήρεις μ’αυτό που είμαστε

Το να εμπιστευτούμε το ένστικτό μας και να μάθουμε ν’ ακούμε τον εαυτό μας σημαίνει, πολύ απλά, να είμαστε ελεύθεροι. Όταν κρυβόμαστε πίσω από ψεύτικες αλήθειες, όταν υποκύπτουμε στις απόψεις των «σοφών», δεν στηρίζουμε την ελευθερία μας.

Ο Σαρτρ το ονομάζει αυτό «κακή πίστη». Αντίθετα, η καλή πίστη είναι η εμπιστοσύνη στην ελευθερία μας. Έχουμε συχνά λανθασμένη εικόνα για την ελευθερία: μειώνουμε την αξία της, θεωρώντας την απόλυτη απουσία περιορισμών – όταν η ύπαρξή μας περιορίζεται, συμπεραίνουμε ότι δεν είμαστε ελεύθεροι.

Κι όμως, η ελευθερία δεν έχει να κάνει με την απουσία περιορισμών. Όπως αναφέρει ο Μπεργκσόν, είμαστε ελεύθεροι όταν νιώθουμε πλήρεις μ’ αυτό που είμαστε, όταν καταφέρνουμε να συγκεντρώσουμε ολόκληρο το παρελθόν μας σε μια στιγμή. Δηλαδή όταν ακούσουμε τον εαυτό μας.

Το ν’ αποδεχτούμε το παρελθόν μας, τη ζωή μας, δεν σημαίνει ότι τα απλουστεύουμε μυθοποιώντας τα ή δίνοντάς τους ένα στίγμα εξαναγκασμού, σημαίνει ότι τα αποδεχόμαστε όπως είναι, με την περιπλοκότητά τους. Είμαστε ελεύθεροι όταν καταφέρνουμε να μας ακούσουμε.

Όταν ο γιατρός της εφημερίας εργάζεται, δεν απολαμβάνει την απουσία περιορισμών, αντίθετα, βυθίζεται στους περιορισμούς. Κι όμως, σύμφωνα με τον Μπεργκσόν, είναι ελεύθερος από τη στιγμή που βρίσκεται στο κέντρο των εξελίξεων.

Επομένως, είναι αδύνατον να είμαστε ελεύθεροι όταν ξαναγράφουμε την ιστορία μας ανατρέχοντας στις σκοτεινές σελίδες της, πιέζοντας τον εαυτό μας να δει «το ποτήρι μισογεμάτο». Είναι εξίσου αδύνατον να είμαστε ελεύθεροι όταν δεν σταματάμε να θυμόμαστε τα λάθη μας και να βλέπουμε «το ποτήρι μισοάδειο». Και οι δύο δρόμοι κρύβουν την ίδια έλλειψη αυτοπεποίθησης.

Η αυτοπεποίθηση πρέπει να είναι εμπιστοσύνη σε ολόκληρο το «είναι» μας. Ο εαυτός μας δεν είναι αγνός πυρήνας, ενιαίος και με συνοχή και δεν μπορούμε να βασιστούμε σ’ αυτόν για να βρούμε ή να διατηρήσουμε την εμπιστοσύνη. Τέτοιος πυρήνας δεν υπάρχει.

Αυτοί που τον επικαλούνται και μας υποχρεώνουν να τον βρούμε για να νιώσουμε αυτοπεποίθηση λένε ψέματα και, το χειρότερο, μας οδηγούν στην αποτυχία. Για να το αποδείξουμε αυτό το μόνο που χρειάζεται είναι να το σκεφτούμε.

Πού θα κρυβόταν αυτός ο πυρήνας; Στον εγκέφαλό μας; Στο στομάχι μας; Στη φτέρνα μας; Στο γονιδίωμά μας;

Ο εαυτός μας έχει πολλές μορφές, μεταλλάσσεται. Από το στιγμή που τον αποδεχόμαστε είμαστε ελεύθεροι. Είναι σαν φράγμα που υποχωρεί.

Δεν υποκύπτουμε πια ούτε στο ελάχιστο κομμάτι του εαυτού μας που θα μας τυραννούσε εσωτερικά ούτε σε μια αλήθεια που έπεσε από τον ουρανό και θα μας επιβαλλόταν εξωτερικά. Τότε απελευθερωνόμαστε διπλά και τελικά νιώθουμε αυτοπεποίθηση.

Ενσώματη Συνειδητότητα: Πώς ο εγκέφαλος, το σώμα και τα ζωτικά όργανα επικοινωνούν μεταξύ τους

Η συνειδητότητα δεν αφορά μόνο τον εγκέφαλο.

Υπάρχουν ορισμένα σημεία στην πόλη Ann Arbor που φέρνουν στον νου την ταινία «The Truman show» – όπως τα ξύλινα σπιτάκια με τους λευκούς φράκτες. Εκεί βρίσκεται η βάση του Πανεπιστημίου του Michigan, ενώ στη μεσαία τάξη υπάρχει άφθονη ευημερία και ασφάλεια. Καθώς λοιπόν έκανε έρευνες εκεί πριν από μια δεκαετία, η Sarah Garfinkel ξαφνιάστηκε δυσάρεστα όταν ανακάλυψε ότι οι νεαροί βετεράνοι από τον πόλεμο στο Ιράκ και το Αφγανιστάν ένιωθαν τρομοκρατημένοι ακόμη και στο Ann Arbor. «Μου ράγισε κυριολεκτικά την καρδιά», είπε. Κι αυτό έγινε η αιτία για να αλλάξει η πορεία της καριέρας της.

Η Garfinkel βρισκόταν στο Michigan για να μελετήσει τα εγκεφαλικά κυκλώματα που εμπλέκονται στον επίμονο φόβο. Καθώς δούλευε με τους βετεράνους που είχαν ψυχικά τραύματα, συνειδητοποίησε δύο πράγματα: πρώτον, ότι ένα ασφαλές περιβάλλον δεν τους έκανε να νιώθουν λιγότερο φοβισμένοι. Δεύτερον, ότι ο φόβος τους ήταν τόσο σωματικός όσο και ψυχικός: είχαν συνεχώς ταχυπαλμία, οι κόρες των ματιών τους ήταν διεσταλμένες, οι παλάμες τους ίδρωναν. «Φαινόταν πως οτιδήποτε έκανε το σώμα τους είχε κάποιο νόημα, αλλά εγώ απλώς σκάναρα τον εγκέφαλό τους», λέει. Έτσι άρχισε να καταλαβαίνει τη σύνδεση νου και σώματος.

Η Garfinkel, που τώρα βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο του Sussex στη Βρετανία, ανακάλυψε ότι το σώμα μας έχει μεγαλύτερη επιρροή στον νου μας απ’ όσο φανταζόμαστε. Και συμπληρώνει: «Οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές διαμορφώνονται εν μέρει από εσωτερικά σήματα που προέρχονται από το σώμα μας». Το ζήτημα όμως προχωρά ακόμα παραπέρα, αφού οδήγησε την ίδια αλλά και άλλους σε ένα εκπληκτικό συμπέρασμα, δηλαδή στο ότι το σώμα βοηθά να δημιουργηθεί η αίσθηση του εαυτού μας και αποτελεί σημαντικό μέρος της συνειδητότητας. Αυτό το συμπέρασμα έχει πρακτικές επιπτώσεις στην αξιολόγηση των ανθρώπων που δείχνουν λιγότερα σημάδια συνειδητότητας. Μπορεί επίσης να μας κάνει να επανεξετάσουμε τα όρια της γραμμή μεταξύ ζωής και θανάτου και να δημιουργήσουμε μια νέα εικόνα για τον τρόπο που εξελίχθηκε η συνειδητότητα.

Είναι γνωστό εδώ και καιρό ότι τα εσωτερικά μας τα όργανα έχουν τη δική τους «ζωή». Δημιουργούν ηλεκτρική δραστηριότητα, η οποία μεταφέρεται μέσω των νευρώνων στον εγκέφαλο. Ως αποτέλεσμα, τα σήματα από τον καρδιακό παλμό, η αναπνοή, οι αργές ρυθμικές κινήσεις του στομάχου και η κατάσταση των μυών απεικονίζονται στην ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος με τη σειρά του ρυθμίζει αυτές τις λειτουργίες. Με άλλα λόγια, υπάρχει ένας νευρωνικός βρόχος στον οποίο τα νευρικά κύτταρα μεταφέρουν πληροφορίες από τα όργανα στον εγκέφαλο και εντολές προς τα όργανα.

Ωστόσο, τον 20ο αιώνα οι νευροεπιστήμονες είχαν την τάση να αγνοούν το σώμα. Συνέδεαν αποκλειστικά την ψυχική κατάσταση με τον εγκέφαλο – μια προσέγγιση που αντιπροσωπεύτηκε από το πείραμα σκέψης «του εγκεφάλου μέσα στο δοχείο», κατά το οποίο ένας αποσυνδεδεμένος από το σώμα εγκέφαλος συνεχίζει να έχει κανονικές συνειδητές εμπειρίες.

Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν στο τέλος αυτού του αιώνα, όταν ο νευροεπιστήμονας Antonio Damasio από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας πρωτοστάτησε στον τομέα της ενσώματης συνειδητότητας. «Υποστηρίζω την ιδέα ότι το σώμα παίζει σημαντικό ρόλο σε οτιδήποτε έχει να κάνει με το μυαλό», λέει. Για χρόνια ελάχιστοι είχαν την ίδια άποψη, σήμερα όμως ορισμένοι ερευνητές, μεταξύ των οποίων και η Garfinkel, συμμετέχουν στην αναζήτηση της σωματικής προέλευσης όσον αφορά την αίσθηση του εαυτού μας.

Το σημείο εκκίνησής τους είναι η ενδοδεκτικότητα, ένα είδος έκτης αίσθησης που έχουμε για το τι συμβαίνει στο σώμα μας. Ένας απλός τρόπος για να μετρηθεί η ενδοδεκτικότητα είναι να μετρήσουμε τους καρδιακούς παλμούς για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα και να συγκρίνουμε το αποτέλεσμα με την πραγματική μέτρηση από το ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ). Η ικανότητα των ανθρώπων να το κάνουν αυτό έχει σημαντικές διαφορές. Όσοι μπορούν να νιώσουν περισσότερο τον καρδιακό τους παλμό, συνήθως είναι καλύτεροι στο να παίρνουν διαισθητικές αποφάσεις και αντιλαμβάνονται καλύτερα τα συναισθήματα των άλλων.

Τι σημαίνει αυτό; Προκειμένου να το εξηγήσουν, οι ερευνητές έπρεπε να έχουν μια καταγραφή της ενδοδεκτικότητας στον εγκέφαλο. Βρήκαν μία τέτοια στην αντίδραση του εγκεφάλου στον καρδιακό παλμό, η οποία είναι γνωστή ως «δυναμικό καρδιακών παλμών» (HEP). Πολλές μελέτες επικεντρώνονται σε αυτό, αφού το HEP είναι σχετικά εύκολο να μετρηθεί: ο καρδιακός παλμός δεν είναι απολύτως συμμετρικός, οπότε είναι δυνατό να διαχωριστεί το HEP από όλες τις άλλες δραστηριότητες του εγκεφάλου. Το HEP μπορεί να βρεθεί με την ταυτόχρονη καταγραφή του καρδιακού παλμού ενός ατόμου (μέσω ΗΚΓ) και το σκανάρισμα του εγκεφάλου του. Εμφανίζεται ως δραστηριότητα σε διάφορα «δίκτυα του εγκεφάλου σε κατάσταση ανάπαυσης», τα οποία είναι ενεργά ακόμη κι όταν το άτομο δεν κάνει συνειδητά κάποια δραστηριότητα.

Μια ένδειξη για το τι είναι το HEP προήλθε το 2016, όταν ο νευροεπιστήμονας Hyeongdong Park στο Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας στη Λωζάνη (EPFL) και οι συνάδελφοί του το μέτρησαν σε ανθρώπους που βίωναν μια ψευδαίσθηση σε ολόκληρο το σώμα τους. Οι εθελοντές φορούσαν μια συσκευή εικονικής πραγματικότητας και παρακολουθούσαν μια προσομοίωση του εαυτού τους όπου τους χάιδευαν την πλάτη όπως ακριβώς συνέβαινε και στην πραγματικότητα. Ύστερα από λίγο, ανέφεραν ότι σωματικά ένιωθαν πιο κοντά στο σημείο όπου βρισκόταν ο εικονικός εαυτός τους παρά στο σημείο που κάθονταν στην πραγματικότητα.

Όσο πιο έντονο ήταν το HER, τόσο πιο ισχυρή ήταν και η ψευδαίσθηση. Όπως συμπέραναν οι ερευνητές, αυτή ήταν η πρώτη νευροφυσιολογική απόδειξη της σύνδεσης ανάμεσα στην ενδοδεκτικότητα και την αντίληψη του εγκεφάλου για τον εαυτό μας. Σύμφωνα με τον Olaf Blanke, επικεφαλής του εργαστηρίου της Γνωστικής Νευροεπιστήμης στο Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας στη Λωζάνη, (EPFL) «To HEP αντικατοπτρίζει τις αλλαγές στην αυτοσυνείδηση του σώματος, όπως είναι οι αλλαγές στον αυτοπροσδιορισμό με – και μετατόπιση προς – το εικονικό σώμα».

Η ομάδα του EPFL συνέχισε προκειμένου να δείξει ότι ο σωματικός μας εαυτός δεν είναι καθόλου παθητικός – μάλιστα παρεμβαίνει σε κάθε απόφαση που λαμβάνουμε. Η ομάδα του Blanke είχε ως βάση τη δουλειά του Αμερικανού φυσιολόγου Benjamin Libet, ο οποίος το 1983 εντόπισε ένα σήμα που εμφανίστηκε στον εγκέφαλο ενός ατόμου λίγο πριν συνειδητοποιήσει την πρόθεσή του να δράσει.

Ο Libet έβγαλε το συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση. Η ομάδα του EPFL διαπίστωσε ότι το ίδιο σήμα συνδέεται με μια συγκεκριμένη σωματική πράξη, την αναπνοή: είναι πιο πιθανό να ξεκινήσουμε ηθελημένα να πράττουμε όταν εκπνέουμε. Ο Blanke περιγράφει το εύρημά του ως μια ξεκάθαρη ένδειξη του ότι «οι πράξεις της ελεύθερης βούλησης είναι παγιδευμένες σε μια πληθώρα εσωτερικών σωματικών καταστάσεων».

Τέτοιου είδους πειράματα οδήγησαν τον Park και τον Blanke στο συμπέρασμα ότι τα σήματα από τα όργανα μαζί με τα σήματα από το εξωτερικό περιβάλλον τροφοδοτούν μια αναπαράσταση του σωματικού μας εαυτού στον εγκέφαλο. Αυτό περιλαμβάνει τον αυτοπροσδιορισμό και την αίσθηση της θέσης που καταλαμβάνει το σώμα μας στο φυσικό περιβάλλον, όπως στο παραπάνω πείραμα με την ψευδαίσθηση σε ολόκληρο το σώμα. Πιστεύουν επίσης ότι η ρυθμικότητα των σημάτων από τα όργανα βοηθά στη δημιουργία μιας αίσθησης ότι ο εαυτός μας είναι συνεχής στον χρόνο. «Το κυκλικό μοτίβο του καρδιακού παλμού είναι προβλέψιμο», αναφέρει ο Blanke, «και αυτό το χρονικό στοιχείο ίσως παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτή την αίσθηση συνέχειας του εαυτού μας».

Η Catherine Tallon-Baudry, νευροεπιστήμονας στο Ecole Normale Superieure στο Παρίσι, έχει διαφορετική άποψη για τον τρόπο που το σώμα συμβάλλει στην αυτοσυνειδητότητα. Ο εγκέφαλος βομβαρδίζεται συνεχώς από σήματα μέσα κι έξω από το σώμα ως αποτέλεσμα των δικών του γνωστικών διαδικασιών. Τα σήματα υποβάλλονται σε επεξεργασία από διαφορετικά εγκεφαλικά κυκλώματα. Θεωρεί ότι τα ρυθμικά σήματα από τα όργανα επιβάλλουν ένα ενοποιημένο πλαίσιο αναφοράς στον εγκέφαλο. Αυτό μας επιτρέπει να αντιληφθούμε όλες τις εισερχόμενες πληροφορίες από την προοπτική ενός μοναδικού, υποκειμενικού «εγώ». «Νομίζω ότι η συνειδητότητα είναι μια ιδιότητα που γεννιέται από τον εγκέφαλο μόλις συγκεντρώσει πληροφορίες από ολόκληρο τον οργανισμό», ισχυρίζεται. Και υπάρχουν διάφορα πειράματα που στηρίζουν τον ισχυρισμό της.

Το 2014, η Tallon-Baudry και ο Park, ο οποίος δούλευε στο εργαστήριό της πριν μετακομίσει στο εργαστήριο του Blanke, ξεκίνησαν να ερευνούν τον τρόπο που το HEP μπορεί να επηρεάσει τη συνειδητή εμπειρία μας από τα πράγματα. Ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να επικεντρώσουν το βλέμμα τους σε ένα κεντρικό σημείο και να πουν αν έβλεπαν έναν αχνό δακτύλιο γύρω από αυτό το σημείο. Όσο μεγαλύτερο ήταν το HEP ενός ατόμου λίγο πριν του δείξουν τον δακτύλιο, τόσο περισσότερες πιθανότητες είχε να τον αντιληφθεί. «Ο καρδιακός παλμός συμπεριφέρεται σαν ένα επιπλέον τμήμα οπτικών πληροφοριών», αναφέρει η Tallon-Baudry. Παρέχει επίσης την εσωτερική αίσθηση του «τι μου ανήκει» μιας συνειδητής εμπειρίας. Και συνεχίζει λέγοντας: «Στην απάντηση του ατόμου – «Είδα κάτι» – υπάρχει το στοιχείο του «εγώ». Και δεν πρέπει να αγνοούμε αυτό το στοιχείο του «εγώ» στην αντίληψη».

Ο Blanke θεωρεί αυτή τη μελέτη ως μια εκδήλωση της αρχής της συνειδητότητας, λέει όμως ότι δεν χρειάζεται να συμπεράνουμε ότι περιλαμβάνεται και ο εαυτός μας. Για να το αποδείξει, η Tallon-Baudry και η ομάδα της εκπόνησαν μια άλλη μελέτη. Αυτή τη φορά, είχαν στόχο να βρουν τη διαφορά ανάμεσα στο «εγώ» και στο «εμένα». Η Tallon-Baudry λέει ότι το «εγώ» περιλαμβάνει την πιο βασική πτυχή του εαυτού μας – την πτυχή που έρχεται πριν από τη σκέψη, την ενιαία οντότητα που σκέφτεται. Είναι θεμελιωδώς διαφορετικό από την έννοια του «εμένα», που σημαίνει τον έλεγχο διαφορετικών σωματικών λειτουργιών χωρίς αυτή την αίσθηση της ενότητας.

Για να ανακαλύψουν αν θα μπορούσαν να αποδείξουν ότι και ο εγκέφαλος αντιμετωπίζει αυτές τις δύο έννοιες με διαφορετικό τρόπο, η ομάδα της Tallon-Baudry ζήτησε από τους ανθρώπους των οποίων τον εγκέφαλο είχε σκανάρει να επικεντρωθούν σε ένα σημείο και μετά να αφήσουν το μυαλό τους να περιπλανιέται. Κάθε τόσο τους διέκοπταν και τους ρωτούσαν αν – εκείνη ακριβώς τη στιγμή – σκέφτονταν το «εγώ» ή το «εμένα», τα οποία είχαν εκπαιδευτεί ώστε να τα αναγνωρίζουν. Ανάλογα με το ποιό ανέφεραν, το HEP εμφανιζόταν σε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου: σε μια περιοχή κοντά στο μέτωπο αν σκέφτονταν το «εμένα», και σε μια περιοχή πιο πίσω αν σκέφτονταν το «εγώ». Από αυτό φάνηκε για πρώτη φορά ότι ο εγκέφαλος πράγματι διακρίνει τις δύο έννοιες.

Σε μια εργασία που δεν δημοσιεύτηκε ακόμα, η ομάδα της Tallon – Baudry έδειξε επίσης το πώς το σώμα ίσως συμβάλλει στις αποφάσεις μας σχετικά με τις προσωπικές μας προτιμήσεις, οι οποίες με πολλούς τρόπους μας καθορίζουν στα μάτια των άλλων ανθρώπων. Οι εθελοντές που συμμετείχαν είδαν 200 αφίσες γνωστών ταινιών και τους ζητήθηκε να αξιολογήσουν όσες από αυτές είχαν δει. Την επόμενη μέρα, τους έδειξαν ζεύγη αφισών από τις ταινίες που είχαν αξιολογήσει και τους είπαν να δείξουν ποιά προτιμούσαν ενώ ταυτόχρονα καταγραφόταν το HEP τους. Όπως συμβαίνει συχνά με τέτοιου είδους πειράματα, οι απαντήσεις των συμμετεχόντων δεν ήταν απόλυτα συνεπείς. Ωστόσο, τα άτομα με μεγαλύτερο HEP τη στιγμή της επιλογής έδωσαν απαντήσεις που ήταν περισσότερο σύμφωνες με τις αρχικές τους αξιολογήσεις. Οι επιλογές τους ήταν πιο πραγματικές απέναντι στον εαυτό τους όταν ο εγκέφαλός τους συνδεόταν περισσότερο με την καρδιά τους.
Η αντίληψη του Blanke για τον σωματικό εαυτό και η αντίληψη της Tallon – Baudry για τη σωματική συνειδητότητα τελικά μπορεί να μην είναι και τόσο διαφορετικές. Πράγματι, είναι δυνατόν να υπάρξει μια ανακάλυψη που θα περιλαμβάνει ένα βασικό μοντέλο του ενσώματου εαυτού που συνδυάζει τα ευρήματά τους. Πώς όμως ταιριάζει εδώ η έρευνα της Garfinkel;

Ο συναισθηματικός εαυτός μας

Η Garfinkel έχει κάνει έρευνες για δύο ιδέες που συνδέονται μεταξύ τους: για το ότι τα σωματικά σήματα επηρεάζουν τα συναισθήματά μας και για το ότι τα συναισθήματα διαμορφώνουν την αίσθηση του εαυτού μας μέσω της μνήμης και της μάθησης. Δουλεύοντας με άτομα που έπασχαν από αυτισμό, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν συχνά όταν συναναστρέφονται με τους άλλους προέρχονται από τον εγκέφαλό τους ο οποίος κατακλύζεται από τις σπλαχνικές εισόδους που σχετίζονται με τα δικά τους συναισθήματα και τα συναισθήματα των άλλων.

Με βάση την ιδέα ενός υπερδραστήριου άξονα σώματος-εγκεφάλου, η έρευνα της Garfinkel επέστρεψε σε εκείνο που στοίχειωνε τους βετεράνους του πολέμου: τον φόβο. Στην πιο πρόσφατη μελέτη της, τροποποίησε ένα κλασσικό παράδειγμα της Ψυχολογίας που ονομάζεται «εξαρτημένη εκμάθηση φόβου», στο οποίο οι εθελοντές μαθαίνουν να συσχετίζουν ουδέτερα ερεθίσματα με αρνητικές συνέπειες. Έκανε μέτρηση των καρδιακών παλμών των συμμετεχόντων καθώς και της ηλεκτρικής αγωγιμότητας του δέρματος, η οποία αυξάνεται όταν νιώθουμε φόβο. Οι εθελοντές έδειχναν μεγαλύτερο φόβο όταν τα ερεθίσματα παρουσιάζονταν όταν η καρδιά τους ήταν σε σύσπαση παρά σε χαλάρωση.

Επίσης, η φάση του καρδιακού παλμού επηρέασε το πόσο εύκολα προκαλούνταν αυτές οι αντιδράσεις φόβου αργότερα. Η ίδια αναφέρει: «Αυτά τα σήματα που προέρχονται από την καρδιά μπορούν πραγματικά να οδηγήσουν και να παρακάμψουν τις αντιδράσεις στην εξαρτημένη εκμάθηση φόβου».

Η Garfinkel δεν θέλει να μιλά για τη συνειδητότητα γιατί θεωρεί ότι η έννοια είναι ασαφής. «Η συνειδητότητα λειτουργεί σε πολλά επίπεδα», λέει. Πιστεύει όμως ότι προσπαθεί να λύσει τους ίδιους γρίφους με τον Blanke και την Tallon-Baudry. Για τον Damasio, και οι τρεις προσεγγίσεις είναι αποδεκτές αν τις εξετάσουμε από την οπτική της εξέλιξης.

Πριν από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, οι πρώτοι πρωτόγονοι οργανισμοί σημείωσαν αλλαγές στη σωματική τους κατάσταση – ισοδύναμες με την πείνα, τη δίψα, τον πόνο και άλλα – και είχαν μηχανισμούς ανατροφοδότησης προκειμένου να διατηρηθεί η ισορροπία. Τα κατάλοιπα αυτών των πρωτόγονων μηχανισμών είναι σήμερα το δικό μας αυτόνομο νευρικό σύστημα, το οποίο ελέγχει σωματικές λειτουργίες όπως ο καρδιακός παλμός και η πέψη και που σε μεγάλο βαθμό δεν αντιλαμβανόμαστε. Περίπου μισό δισεκατομμύριο χρόνια πριν, το κεντρικό νευρικό σύστημα που διέθετε εγκέφαλο, εξελίχθηκε.

«Ήταν μια δεύτερη σκέψη της Φύσης», αναφέρει ο Damasio. Αποτέλεσε όμως την «άγκυρα» εκείνου που κάποτε ήταν ένας πιο διαμοιρασμένος νους. Οι αλλαγές στην κατάσταση του σώματος προβλήθηκαν στον εγκέφαλο και βιώθηκαν ως συναισθήματα ή ένστικτα – για παράδειγμα το συναίσθημα του φόβου ή το ένστικτο της πείνας. Η υποκειμενικότητα εξελίχθηκε αργότερα και πάλι. Επιβλήθηκε από το μυοσκελετικό σύστημα, το οποίο εξελίχθηκε ως φυσικό πλαίσιο για το κεντρικό νευρικό σύστημα ενώ ταυτόχρονα παρείχε ένα σταθερό πλαίσιο αναφοράς: το ενοποιημένο «εγώ» της συνειδητής εμπειρίας.

Ενώ ο Damasio έχει στο μυαλό του μια σύνθεση απόψεων, οι άλλοι ερευνητές σκέφτονται για τις εφαρμογές των ευρημάτων τους. Η Garfinkel σκοπεύει να δοκιμάσει την ιδέα της σχετικά με τον υπερδραστήριο άξονα καρδιάς-εγκεφάλου κατευθείαν σε άτομα που υποφέρουν από κάποιο τραύμα. Ήδη, τα συμπεράσματά της υποστηρίζουν το σκεπτικό ότι κάποια φάρμακα που είναι σχεδιασμένα για να επιδρούν στο καρδιαγγειακό σύστημα μπορούν να βοηθήσουν στη θεραπεία της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες. Μάλιστα, τέτοιου είδους φάρμακα βρίσκονται ήδη σε κλινικές δοκιμές.

Οι Blanke και Park έχουν καταθέσει αίτηση για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας που σχετίζεται με τη χρήση αναπνευστικών μοτίβων για να προβλεφθεί μια συμπεριφορά. Μεταξύ άλλων, θα μπορούσε να συμβάλλει ώστε ο συντονισμός εγκεφάλου – ηλεκτρονικού υπολογιστή να είναι πιο ευαίσθητος στις επιλογές των ατόμων με αναπηρία.

Η Tallon-Baudry συνεργάζεται με τον νευρολόγο Steven Laureys στο Πανεπιστήμιο της Λιέγης στο Βέλγιο με σκοπό να μελετήσει το HEP σε ανθρώπους με διαταραχές συνειδητότητας, όπως για παράδειγμα όσοι βρίσκονται σε κώμα. Έχουν προγραμματίσει μια μηχανή τεχνητής νοημοσύνης για να δουν πώς σχετίζεται το HEP με μετρήσιμα κλινικά σήματα των συγκεκριμένων ασθενών, και να ελέγξουν αν το HEP από μόνο του θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως διαγνωστικό εργαλείο σε άτομα των οποίων τα κλινικά σήματα είναι διφορούμενα – ιδιαίτερα στην περιοχή με φαιά ουσία που είναι γνωστή ως Κατάσταση Ελάχιστης Συνειδητότητας.

Όλες αυτές οι ανακαλύψεις έχουν και φιλοσοφικές επιπτώσεις. Αν η συνειδητότητα είναι ενσώματη, αυτό ίσως επηρεάσει τον τρόπο που σκεφτόμαστε για τον θάνατο, ο οποίος επί του παρόντος ορίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως η μη αναστρέψιμη απώλεια της λειτουργίας του εγκεφάλου (αλλά όχι του σώματος). Η έρευνα έχει επίσης επιπτώσεις όσον αφορά τη συνειδητότητα των ζώων και τον τρόπο που τα αντιμετωπίζουμε. Και αν η συνειδητότητα είναι ενσώματη, σημαίνει ότι μια μηχανή ή ένα ρομπότ χωρίς τρόπο ενσωμάτωσης σημάτων από το σώμα του, δεν θα έχει ποτέ πραγματική συνειδητότητα. «Όταν αρχίζουμε να σκεφτόμαστε τις επιπτώσεις του ενσώματου εαυτού μας, το ζήτημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό», λέει η Tallon-Baudry.

Όταν δεν τολμάμε να αποτύχουμε, αποτυγχάνουμε να ζήσουμε

Υπάρχει ένα προφίλ στελεχών που αντιμετωπίζω συχνά κατά τη διάρκεια παρεμβάσεών μου σε εταιρείες. Μετά από πολλές σπουδές σε σχολές διοίκησης επιχειρήσεων ή πολυτεχνεία, έφτιαξαν μια μεγάλη επιχείρηση και έχτισαν μια σταδιοδρομία για δεκαπέντε χρόνια.

Είναι γύρω στα σαράντα και, χωρίς ποτέ να έχουν σκαμπανεβάσματα, χωρίς να έχουν πραγματικά ριψοκινδυνέψει, χωρίς να έχουν κάνει μεγάλα λάθη, βρίσκονται σε υψηλή θέση, κερδίζοντας καλά στη ζωή τους, αλλά με την αόριστη αίσθηση ότι περνούν δίπλα από την ύπαρξή τους.

Συχνά μου εμπιστεύονται ότι κάποιος άλλος θα μπορούσε να κάνει τη δουλειά τους όπως την κάνουν. Η φράση του Νίτσε τους συναρπάζει και δικαίως: η καθημερινότητά τους δεν τους δίνει την ευκαιρία να «γίνουν αυτό που είναι». Αυτά τα απογοητευμένα στελέχη που δεν μπόρεσαν να «γίνουν αυτό που είναι» θεωρούνται παράπλευρη απώλεια του θριάμβου της «διαδικασίας».

Εφόσον αυτές οι διαδικασίες εξορθολογισμού της εργασίας είναι εξ ορισμού απαραίτητες, βλέπω ότι έχουν αλλάξει λειτουργία. Ενώ σήμαιναν μόνο το μέσο, έχουν γίνει ο σκοπός. Κατά τη διάρκεια της ετήσιας αξιολόγησης, αυτά τα στελέχη δεν κρίνονται μόνο για την επίτευξη των στόχων τους, αλλά και για το πώς τους πραγματοποιούν, δηλαδή την τήρηση των διαδικασιών.

Στην εποχή του θριάμβου της «διαδικασίας», η δημιουργικότητα είναι ένα μεγάλο μειονέκτημα και η αποτυχία απόδειξη της ανικανότητας. Υπάρχουν εξαιρέσεις, αλλά η συνολική τάση στις πολυεθνικές είναι η υποτίμηση της πρωτοβουλίας και, ως εκ τούτου, του ρίσκου.

Ακούγοντας όλα αυτά τα στελέχη να ομολογούν τη σύγχυσή τους, τα συναισθήματα ανικανότητας, βλέποντάς τους τόσο θλιμμένους, συνειδητοποιούμε πως η ζωή χωρίς ρίσκα μαραζώνει σιγά σιγά. Μερικοί θα συνηθίσουν την κατάστασή τους, θα την αξιολογήσουν ως το προς το ζην και θα αναζητήσουν αλλού ευκαιρίες για να αισθάνονται ζωντανοί.

Άλλοι θα βρουν το θάρρος να αλλάξουν κατεύθυνση, μερικές φορές με το να γίνουν επιχειρηματίες για να αισθανθούν ξαναγεννημένοι. Άλλοι θα πέσουν θύματα της εργασιακής κατάθλιψης, που πρόσφατα μετονομάστηκε σε burn-out.

Αυτοί δεν καταρρέουν επειδή εργάζονται πολύ, όπως ακούμε συχνά, αλλά επειδή εργάζονται αποκομμένοι από τον εαυτό τους, το ίδιο τους το ταλέντο, την ικανότητα έκφρασής τους. Εάν η δουλειά τους τους επέτρεπε να νιώθουν πλήρεις, θα μπορούσαν να δουλεύουν περισσότερο και χωρίς το burn-out.

Υπάρχει ένα κόστος που συνδέεται με τη δράση, αλλά η αδράνεια είναι ακόμα πιο ακριβή. Το πιστοποιεί όλη αυτή η κατάθλιψη των στελεχών. Καλοί μαθητές πάντα, αργοπεθαίνουν για να μην ρισκάρουν.

«Η ζωή είναι φτωχή, χάνει το ενδιαφέρον της, από τη στιγμή που στο παιχνίδι της ζωής δεν είναι πια δυνατόν να διακινδυνεύσεις την υπέρβαση», προειδοποιεί ο Φρόιντ στο Μελέτες Ψυχανάλυσης. Αυτή είναι η πραγματική απειλή: πιεζόμενοι να μην τολμάμε να αποτύχουμε, απλώς αποτυγχάνουμε να ζήσουμε.

«Επίβαλλε την ευκαιρία σου, αγκάλιασε την επιτυχία σου και πήγαινε προς τον κίνδυνο». Το «εσύ» που χρησιμοποιείται από τον Ρενέ Σαρ στο Les Matinaux είναι το ίδιο με εκείνο του Ζαρατούστρα στον τύπο «γίνε αυτό που είσαι».

Το «εσύ» μιας φωνής που δεν αφήνεται από το «εμείς» του προτύπου και της «διαδικασίας». Ένα «εσύ» που προκαλεί την τύχη του, «την επιβάλλει» στον ίδιο, που ρισκάρει την αποτυχία για να γίνει με επιτυχία ο εαυτός του.

Να είσαι περήφανος για ό,τι έδωσες... κι ας μην το άξιζαν

Έλα ρε άνθρωπε, σταμάτα να παραπονιέσαι.
Δεν είσαι ο μόνος που του φέρθηκαν σκάρτα. Δεν είσαι ο μόνος που έδωσε και πήρε το απόλυτο μηδέν.
Δεν είσαι ο μόνος που γεύτηκε την απογοήτευση, την αχαριστία και προδοσία.
Δεν είσαι ο μόνος που περνάς ζόρια.
Ναι, έδωσες κι έδωσες πολλά.
Αλλά αντί να μετράς τι και πόσα έδωσες, γιατί δεν μετράς πως εσύ είχες να δώσεις;
Είχες αγάπη κι ας μην την άξιζε.
Είχες αισθήματα κι ας τα πρόδωσε.
Είχες καλοσύνη, μεγαλοψυχία, ειλικρίνεια, γενναιοδωρία.
Εσύ είχες.
Ο άλλος, είναι ντενεκές ξεγάνωτος.
Αλλά αυτό δεν σε νοιάζει.
Για σένα ήταν ένα μάθημα ακόμα. Για εκείνον όμως, ήσουν μια χαμένη ευκαιρία να γίνει άνθρωπος.
Μια χαμένη ευκαιρία να νιώσει πώς είναι να τον φροντίζουν, να τον νοιάζονται, να τον αγαπούν.
Μην χάνεις το χρόνο σου πάνω από τελειωμένες ιστορίες και κακογραμμένα παραμύθια.
Να είσαι περήφανος που εσύ ένιωσες!
Να είσαι περήφανος που εσύ έδωσες!
Να είσαι περήφανος που εσύ, μέσα από όλα τα ανάποδα, μέσα από όλα τα στραβά, μέσα από πληγές και ξεπουλήματα, έμεινες άνθρωπος και δεν έγινες ποτέ ανθρωπάκι!
Γι’ αυτό σου λέω κοίτα την πληγή, κοίτα και το σημάδι, και προχώρα.
Γιατί αν σταματήσεις, θα έχουν κερδίσει οι φασαριόζοι ντενεκέδες της ζωής μας!

Καλύτερα να δοκιμάσεις και να αποτύχεις, παρά να μετανοιώσεις γιατί ποτέ δεν τόλμησες

Οι εξαιρετικές ευκαιρίες για την ζωή παρουσιάζονται μπροστά μας πολύ πριν νοιώσουμε ότι είμαστε έτοιμοι. Και τις περισσότερες φορές το ξέρουμε πως αν δεν τις διεκδικήσουμε για τον εαυτό μας και αφεθούμε στον φόβο και την ανασφάλεια, κάπου παρακάτω θα το μετανιώσουμε. To ξέρουμε, γιατί μας έχει ξανασυμβεί.

Μην αφήσεις τον φόβο ή την όποια ανασφάλεια λοιπόν, να γίνει αιτία για να μην υλοποιηθεί ένα από τα πιο σπουδαία όνειρά σου. Γι’ αυτό σήμερα σε ρωτώ:

Ποια είναι τα όνειρά σου; Βλέπεις τι ευκαιρίες που σου παρουσιάζονται ή τις θεωρείς συμπωματικές και ασήμαντες; Και αν τις βλέπεις, θα απλώσεις το χέρι να τις πιάσεις ή για άλλη μια φορά θα προσποιηθείς ότι δεν τις αντιλήφθηκες; Θα διαλέξεις με θάρρος ή θα επιστρέψεις πίσω στην φωλιά σου και θα αρχίσεις ξανά την κλαψούρα για τον άδικο κόσμο;

Οι γενναίες αποφάσεις και οι γενναίες πράξεις μας είναι το όχημα προς το όνειρο μας. Αλλιώς συνεχίζουμε να ονειρευόμαστε.

Κάτσε και σκέψου γιατί νοιώθεις να έχεις «κολλήσει»; Είναι πράγματι το δύσκολο περιβάλλον, η οικογένειά σου, το ένα , το άλλο, ή είναι κάτι μέσα σου, που συνήθως βρίσκει χίλιες δυο δικαιολογίες για να μην αφήσουμε την φωλιά μας και για να μην χρειαστεί να καταβάλουμε την προσπάθεια της αλλαγής και της ανάπτυξης; Μήπως συμβιβαστήκαμε με τα λίγα, γιατί απλώς φοβόμαστε να παλέψουμε ή να κουραστούμε για τα περισσότερα; Μήπως φταίμε εμείς για το που βρισκόμαστε και όχι η κοινωνία, το κράτος, οι συνθήκες κ.λ.π.;

Και αν όντως οι αστάθμητοι παράγοντες παίζουν τον ρόλο τους, εμείς τι κάνουμε; Τι στάση κρατάμε και τι ανάστημα σηκώνουμε; Οι μεγάλες ιδέες πάντα υπάρχουν. Άνθρωποι να τις πραγματοποιήσουν αναζητούνται.

Και δεν υποστηρίζω ότι η αλλαγή είναι εύκολη υπόθεση ή δεν κοστίζει. Αλλά έχουμε αναλογιστεί το κόστος του να μην κάνεις τίποτα; Να περιμένεις πότε θα έρθει το τέλος ή πότε θα συμβεί ένα θαύμα. «Θαύματα» συμβαίνουν και πολλά. Αλλά πότε; Όταν βλέπουμε τις ιδέες, τις ευκαιρίες και σηκώνουμε τα μανίκια και ριχνόμαστε στην δράση με πάθος.

Όσα «σοφά» άρθρα και να διαβάσουμε στο ιντερνέτ, όσα σεμινάρια και να παρακολουθήσουμε, αν δεν μετατρέψουμε την πληροφορία σε γνώση και την γνώση σε καθημερινές πράξεις, τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει. Το χρόνο μας χαλάμε και «κοροϊδεύουμε» τον εαυτό μας.

Αν η κάθε μέρα είναι στείρα, χωρίς παραγωγή, χωρίς εξέλιξη, τότε οι ευκαιρίες θα συνεχίσουν να καταλήγουν στα χέρια των ικανών, επιδέξιων και των προετοιμασμένων. Όπως στρώνουμε, κοιμόμαστε, ότι σπέρνουμε θερίζουμε. Αυτή είναι η αλήθεια και ας μας πονάει. Σημασία έχει να «ξεκολλήσουμε» και να αρχίσουμε να σχεδιάζουμε και να χτίζουμε την ζωή μας ενεργά και με τα χέρια μας. Δεν γίνεται να την αφήσουμε στην τύχη , ούτε στα χέρια των άλλων.

Καλύτερα να δοκιμάσεις και να αποτύχεις, παρά να μετανιώσεις γιατί ποτέ δεν τόλμησες…

Η στάση μας απέναντι στον κίνδυνο

Η στάση μας απέναντι στον κίνδυνο όταν αξιολογούμε τις εναλλακτικές λύσεις είναι διαφορετική. Κάποιοι παίρνουν μεγάλο ρίσκο και κάποιοι μικρό. Η δική µου άποψη είναι ότι πρέπει να παίρνουμε πάντα υπολογισμένο-λογικό ρίσκο. Επειδή, αν δεν πάρουμε ρίσκο στη ζωή, δεν μπορούμε να πάρουμε πρωτοβουλίες, να πειραματιστούμε, να δοκιμάσουμε νέες ιδέες, να καινοτομήσουμε. Αν πάρουμε μεγάλο ρίσκο, μπορεί να έχουμε πολύ δυσάρεστες συνέπειες. Συνεπώς είμαι οπαδός του υπολογισμένου ρίσκου, που πρακτικά θα μπορούσα να το ορίσω µε δύο απλά κριτήρια: πρώτον, το να έχω τις περισσότερες πιθανότητες να βγω κερδισμένος από την επιλογή µου και, δεύτερον, αν τα πράγματα δεν έρθουν όπως τα έχω υπολογίσει µε βάση τις πιθανότητες, να έχω σκεφτεί πώς θα τα αντιμετωπίσω (πιθανά εναλλακτικά σχέδια), ώστε να µην έχω πολύ αρνητικές ή και καταστροφικές συνέπειες. Σημαντικό επίσης στοιχείο, όταν αξιολογώ τις εναλλακτικές µου επιλογές και τις πιθανότητες του οφέλους και του κόστους, είναι να λαμβάνω υπόψη µου ως κριτήριο το κατά πόσο µια επιλογή µου, που πιθανόν να µην έχει τα αποτελέσματα που προσδοκώ, αποκλείει ή δεν αποκλείει τις επόμενες επιλογές µου. Για παράδειγμα, αν σπουδάσω γιατρός και δε βρω δουλειά, είναι πολύ δύσκολο να κάνω κάτι άλλο. Αντίθετα, αν σπουδάσω μαθηματικά, μπορώ να έχω περισσότερες επιλογές, κάνοντας κάποιο εξειδικευμένο μεταπτυχιακό ή ακολουθώντας διαφορετικές επαγγελματικές διαδρομές.

Τις επιλογές κάνει και τις λύσεις δίνει το μυαλό µας. Αν το αντικείμενο της επιλογής είναι το αν θα πιείτε τον καφέ σας ζεστό ή κρύο, τότε ξεχάστε όσα προαναφέρθηκαν, καθώς το ζήτημα δεν αξίζει τον κόπο και τον χρόνο να το σκεφτείτε τόσο διεξοδικά. Αν, όμως, ένα πρόβλημα αξίζει τον κόπο να το σκεφτείτε έστω δεκαπέντε λεπτά, τότε αφιερώστε τα πρώτα λίγα λεπτά για να το ορίσετε όσο γίνεται καλύτερα, κατόπιν μερικά λεπτά για να βρείτε όσο περισσότερες και πιο έξυπνες εναλλακτικές λύσεις γίνεται και, στη συνέχεια, λίγα λεπτά για να τις αξιολογήσετε και να επιλέξετε την καλύτερη. Τρίτον, στη ζωή υπάρχουν μερικά προβλήματα ή ζητήματα που δεν μπορούμε να τα προσεγγίσουμε µε τη συγκεκριμένη διαδικασία, επειδή δε διαθέτουμε τις αναγκαίες πληροφορίες ή υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα ή τα προβλήματα είναι ασαφή και αδόμητα.

Τίποτα το μεγάλο δεν έγινε στον κόσμο χωρίς ένα μεγάλο πάθος

Ο Χέγκελ, εκπρόσωπος του γερμανικού ιδεαλισμού, δήλωνε, εδώ και δύο αιώνες, ότι «το διάβασμα της εφημερίδας είναι η πρωινή προσευχή του σύγχρονου ανθρώπου».

Στην πιο καθημερινή του σκέψη, πέρα από τα θεωρητικά του επιτεύγματα υπερασπιζόταν τη διαρκή μόρφωση ως εργαλείο για την κατάκτηση της ελευθερίας.

«Ο άνθρωπος γίνεται αυτό που πρέπει να είναι μέσω της εκπαίδευσης, μέσω της πειθαρχίας. Ο άνθρωπος είναι απλώς η δυνατότητα να γίνει, δηλαδή, λογικός, ελεύθερος- είναι απλώς η αποφασιστικότητα, το καθήκον. Το ζώο τελειώνει γρήγορα την εκπαίδευσή του- αλλά αυτό δεν πρέπει να θεωρείται ως ευεργεσία της φύσης απέναντι στο ζώο. Η ανάπτυξή του είναι ποσοτική, μόνο, ευρωστία. Ο άνθρωπος, αντίθετα, είναι υποχρεωμένος να κάνει ο ίδιος τον εαυτό του αυτό που πρέπει να είναι- είναι υποχρεωμένος να τα αποκτήσει όλα από μόνος του, ακριβώς επειδή είναι πνεύμα- είναι υποχρεωμένος να αποτινάξει το φυσικό. Το πνεύμα είναι, συνεπώς, το προσωπικό του αποτέλεσμα».

Μια ζωή εστιασμένη στην επιτυχία και στην πληρότητα είναι μια ζωή κατά τη διάρκεια της οποίας δε σταματάμε ποτέ να μαθαίνουμε και να επαναπροσδιοριζόμαστε. Καθώς η νοητική παράλυση οδηγεί στην ανία, το να καλλιεργούμε ένα πνεύμα ανήσυχο συνιστά ασφάλεια ζωής για να μη χάσουμε ποτέ τον ενθουσιασμό να ζούμε.

ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

Εύκολα διατηρεί κανείς την ειρήνη.
Εύκολα διαχειρίζεται κανείς την ταραχή προτού ξεσπάσει.
Εύκολα σπάει το εύθραυστο.
Εύκολα αφανίζεται το μικρό.
Ν’ αντιμετωπίζεις κάτι προτού συμβεί.
Να βάζεις τάξη πριν ξεσπάσει αναταραχή.
Τα δέντρα που ο κορμός τους γεμίζει μια αγκαλιά
από μικρές ρίζες ξεφυτρώνουν.
Πύργοι εννιά πατώματα ψηλοί
ξεκινούν από μια χούφτα χώμα.
Ταξίδι χίλια μιλιά μακρινό
ξεκινά από μια δρασκελιά.
Αυτοί που παρεμβαίνουν στα πράγματα, τα χαλούν.
Αυτοί που αρπάζουν πράγματα, τα χάνουν.
Γι’ αυτό, ο συνετός δεν παρεμβαίνει στα πράγματα
κι έτσι δεν τα καταστρέφει.
Δεν αρπάζει πράγματα
κι έτσι δεν τα χάνει.
Ο κοινός άνθρωπος σ’ ό,τι κάνει
αποτυχαίνει λίγο πριν να φτάσει στην επιτυχία.
Αν μεριμνούσε για το τέλος όσο και για την αρχή
θ’ απόφευγε την αποτυχία.
Γι’ αυτό, ο συνετός απαρνιέται την επιθυμία,
δεν επιδιώκει πράγματα μ’ αξία.
Μαθαίνει να μην γαντζώνεται σε ιδέες.
Δίνει προσοχή σε ό,τι το πλήθος αγνοεί.
Βοηθά όλα τα πλάσματα να ξαναβρούν τη φύση τους,
αλλά δεν παρεμβαίνει σε τίποτα.


ΛΑΟ ΤΣΕ, ΤΑΟ ΤΕ ΚΙΝΓΚ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΡΜΟΝΙΑΣ

Η ανθρώπινη γλώσσα είναι ένα θηρίο που ελάχιστοι είναι ικανοί να δαμάσουν

Στην αυλή του Λουδοβίκου του 14ου, οι ευγενείς και οι υπουργοί περνούσαν μέρες και νύχτες συζητώντας και διαφωνώντας γύρω από τα θέματα του κράτους. Συσκέπτονταν, λογομαχούσαν, έκαναν και διέλυαν συμμαχίες και λογομαχούσαν ξανά, μέχρι που τελικά έφτανε η κρίσιμη στιγμή: Ο Λουδοβίκος διάλεγε δύο απ’ αυτούς για να αντιπροσωπεύσουν τις δύο αντίθετες πλευρές και τελικά αποφάσιζε ο ίδιος. Μετά την εκλογή των δύο αυτών ατόμων, όλοι τους συζητούσαν γι’ ακόμη μία φορά: Πώς θα έπρεπε να διατυπώσουν τα θέματα; Τι θα ενδιέφερε τον Λουδοβίκο και τι θα τον ενοχλούσε; Ποια ώρα της ημέρας Θα έπρεπε να τον πλησιάσουν οι αντιπρόσωποι και σε ποιο τμήμα τον παλατιού; Τι εκφράσεις θα έπρεπε να έχουν τα πρόσωπά τους;

Τελικά, αφού όλα τα παραπάνω ρυθμίζονταν, έφτανε η μοιραία στιγμή. Οι δύο άντρες πλησίαζαν τον Λουδοβίκο – πάντα ένα λεπτά ζήτημα – και όταν τελικά τους πρόσεχε, τον μιλούσαν για το επίμαχο θέμα, όσο πιο λεπτομερώς μπορούσαν.

Ο Λουδοβίκος άκουγε σιωπηλός, με την πιο αινιγματική έκφραση. Τελικά, όταν τελείωναν τις παρουσιάσεις τους και ζητούσαν τη γνώμη του βασιλιά, τους κοίταζε και έλεγε: «Θα δω». Και μετά έφευγε.

Οι υπουργοί και οι αυλικοί δεν ξανάκουγαν το βασιλιά να μιλάει για το ίδιο θέμα – απλά έβλεπαν το αποτέλεσμα, μερικές εβδομάδες αργότερα, όταν έπαιρνε την απόφασή του και ενεργούσε. Δεν τους συμβουλευόταν γύρω από το θέμα ποτέ ξανά.

Ο Λουδοβίκος ο 14ος ήταν άντρας ολιγόλογος. Το πιο φημισμένο τον σχόλιο είναι το «L’ etat c’ est moi» («το κράτος είμαι εγώ») και τίποτα δεν μπορούσε να είναι πιο περιεκτικό και ταυτόχρονα πιο εύγλωττο. Το γνωστά του ρητά «Θα δω» ήταν μία από τις πολλές, εκπληκτικά σύντομες, φράσεις που χρησιμοποιούσε για όλων των ειδών τα αιτήματα.

Ο Λουδοβίκος δεν ήταν πάντα έτσι. Όταν ήταν νεαρός μιλούσε πολύ και χαιρόταν την ευγλωττία του. Τη μετέπειτα ολιγολογία του την επέβαλε στον εαυτό του, έπαιζε θέατρο, φορούσε μια μάσκα που τη χρησιμοποιούσε για να παραπλανεί τους υποτελείς του. Κανείς δεν γνώριζε τι πίστευε ούτε και μπορούσε να προβλέψει τις αντιδράσεις του. Κανείς δεν μπορούσε να τον ξεγελάσει λέγοντάς του αυτά που θα ήθελε να ακούσει διότι κανείς δεν ήξερε τι ήθελε να ακούσει. Καθώς μιλούσαν αδιάκοπα στο σιωπηλό Λουδοβίκο, αποκάλυπταν όλο και περισσότερα για τον εαυτό τους και τον τροφοδοτούσαν με πληροφορίες που χρησιμοποιούσε αργότερα με μεγάλη αποτελεσματικότητα.

Τελικά, η σιωπή του Λουδοβίκου κατέληξε να τρομοκρατεί όλους τους υποτελείς του. Ήταν ένας από τους Θεμέλιους λίθους της δύναμής του. Όπως έγραψε και ο Σαιν-Σιμόν: «Κανείς δεν ήξερε, τόσο καλά όσο αυτός, να πουλά τα λόγια του, το χαμόγελό του, ακόμη και τις ματιές του. Τα πάντα επάνω του είχαν αξία διότι δημιουργούσε κάτι το αλλιώτικα και το μεγαλείο του εντεινόταν από τη σπανιότητα των λόγων του.»

Αστρονόμοι ανακάλυψαν τέσσερα μυστηριώδη στρογγυλά αντικείμενα στα βάθη του διαστήματος

Αστρονόμοι ανακάλυψαν στα βάθη του διαστήματος τέσσερα μυστηριώδη στρογγυλά αντικείμενα.

Τα τέσσερα δακτυλιοειδή αντικείμενα, που ανακαλύφθηκαν από δύο ραδιοτηλεσκόπια (το ASKAP στην Αυστραλία και το Giant MetreWave στην Ινδία) και τα οποία είναι αόρατα από τα οπτικά, υπέρυθρα και ακτίνων-Χ τηλεσκόπια, δεν μοιάζουν με τίποτε που έχει ανακαλυφθεί στο σύμπαν μέχρι σήμερα. Βαφτίστηκαν «παράξενοι ραδιο-κύκλοι» και οι αστρονόμοι δεν μπορούν να υπολογίσουν ακόμη την απόστασή τους από τη Γη. Προς το παρόν, έχει γίνει σχετική προδημοσίευση στη διαδικτυακή βάση arXiv και εκκρεμεί δημοσίευση στο περιοδικό αστρονομίας «Nature Astronomy».

Όσον αφορά τη φύση τους, μία πιθανή εξήγηση είναι ότι πρόκειται για απομεινάρια ωστικών κυμάτων από κάποια εξωγαλαξιακό συμβάν ή για δραστηριότητα κάποιου ραδιογαλαξία. Μπορεί, όμως, και να αφορούν κάποιο νέο φαινόμενο που δεν έχουν συναντήσει ξανά οι αστρονόμοι. Από την άλλη, ένας νέος τρισδιάστατος χάρτης του σύμπαντος αποκάλυψε κοντά στο νοτιότερο μέρος του γήινου ουρανού μία από τις μεγαλύτερες κοσμικές δομές που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα. Πρόκειται για ένα αδιανόητα μεγάλο «Τείχος» που εκτείνεται σε απόσταση 1,4 δισεκατομμυρίων ετών φωτός (ένα έτος φωτός είναι περίπου εννέα τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα) και περιέχει εκατοντάδες χιλιάδες γαλαξίες. Το λεγόμενο «Τείχος του Νοτίου Πόλου» είχε παραμείνει αόρατο έως τώρα, επειδή το μεγαλύτερο μέρος του κρύβεται από τον φωτεινό γαλαξία μας.

Το νέο «Τείχος» ανταγωνίζεται σε μέγεθος το «Μεγάλο Τείχος Σλόαν», την έκτη μεγαλύτερη γνωστή κοσμική δομή. Το ρεκόρ μεγέθους κατέχει το «Μεγάλο Βόρειο Τείχος Ηρακλή-Στέμματος» που απλώνεται σε έκταση περίπου δέκα δισεκατομμυρίων ετών φωτός ή το ένα δέκατο του ορατού σύμπαντος.

Σχετική δημοσίευση για τη νέα κοσμική δομή, με επικεφαλής τον κοσμογράφο δρα Ντανιέλ Πομαρέντ του Ινστιτούτου Ερευνών των Θεμελιωδών Νόμων του Σύμπαντος του Πανεπιστημίου του Παρισιού-Saclay, έγινε στο περιοδικό αστροφυσικής «The Astrophysical Journal», σύμφωνα με το Live Science. Οι ερευνητές δήλωσαν ότι ακόμη δεν είναι βέβαιοι πού αρχίζει και πού τελειώνει το νέο «Τείχος», κάτι για το οποίο θα έχουν καλύτερη εικόνα μόνο όταν χαρτογραφήσουν το σύμπαν σε μεγαλύτερη κλίμακα.

G. Lukacs: Η οντολογική ανατροπή της κοσμοεικόνας

Γκέοργκ Λούκατς:1885-1971

Το ανθρώπινο Είναι, είναι η κοινωνία του ανθρώπου

§1

Ο Γκέοργκ Λούκατς ανήκει στους πιο σημαντικούς φιλοσόφους του 20ου αι. και μάλιστα σε εκείνους τους λίγους, που επιχειρούν να αναπτύξουν μια οντολογική προβληματική με κατεύθυνση το κοινωνικό Είναι. Όπως ακριβώς ο Χάιντεγκερ υποστήριζε ότι δεν μπορεί να υπάρχει οντολογία χωρίς Είναι, γιατί τότε θα ήταν μεταφυσική και όχι οντολογία, έτσι και ο Λούκατς θεωρεί πως η οντολογία μπορεί να καθιδρύεται ως οντολογία του κοινωνικού Είναι, ειδάλλως δεν διαφέρει από την παλιά θεολογική μεταφυσική. Είναι αλήθεια πως στην πολυκύμαντη διανοητική του ζωή παρέμεινε, κατά κύριο λόγο, ένας αναζητητής μιας ιστορικά συγκεκριμένης αλήθειας. Έτσι συνδέθηκε με μια εμβριθή και δια βίου μελέτη της εγελιανής φιλοσοφίας παράλληλα με την εργώδη προσπάθειά του για τη δημιουργική ανανέωση της μαρξικής σκέψηςˑ γι’ αυτό και άσκησε μια αδιαμφισβήτητη επίδραση στις διάφορες σφαίρες της σύγχρονης πνευματικής ζωής. Σίγουρα δεν μπορεί να παραβλέπεται πως σε ορισμένες περιόδους του στοχαστικού του βίου βρέθηκε αντιμέτωπος με ποικίλες στρεψόδικες λογικές ή δραματικές ακαμψίες του μαρξιστικού προτάγματοςˑ ειδικά στις αποπνικτικές περιόδους των σταλινο-χρουστσοφο-μπρεζνιεφικών καθεστώτων, φαινομενικά «σοσιαλιστικών», κατ’ ουσία φεουδαρχικών, που ορισμένα όμοια χαρακτηριστικά τους εμφανίζει και η τρέχουσα εν Ελλάδι κυβερνώσα εθνικοσοσιαλδημοκρατική ολιγαρχία. Ήταν εκείνες οι περίοδοι, που αναγκάστηκε και ο ίδιος ο Λούκατς να προχειρολογήσει ιδεολογικά σε ορισμένα κείμενά του, τα οποία σήμερα δεν θα μπορούσαν να λαμβάνονται ως αντιπροσωπευτικά της σκέψης του.

§2

Ι. Το υπό συζήτηση βιβλίο του για την οντολογία του Χέγκελ ανήκει στην πιο ώριμη φάση της σκέψης του: είναι τότε που ανέλαβε να γράψει το μεγάλο συνθετικό του έργο: Περί της Οντολογίας του Κοινωνικού Είναι. Πρόκειται για την τελευταία φάση της συγγραφικής του δραστηριότητας, η οποία είναι απαλλαγμένη ορισμένως από βολονταριστικές αναλύσεις, από άγονες πολεμικές, από φαντασιακές οντογενέσεις. Επομένως έχει ιδιαίτερη σημασία για τον αναγνώστη η οικείωσή του με μια αντικειμενική οντο-λογική ανάγνωση του Χέγκελ. Εάν λάβουμε υπόψη πως η ζοφερή νύχτα στα κοινωνικο-πολιτικά πράγματα της σημερινής Ελλάδας συνοδεύεται και από ένα χωρίς προηγούμενο πνευματικό χάος, με ευθύνη όχι μόνο των εν εξουσία πολιτικών απατεώνων, αλλά και εκείνων των αμόρφωτων «διανοουμένων» που τους υπηρετούν σαν πιστά σκυλιά, τότε το συγκεκριμένο κείμενο του Λούκατς καθίσταται κατ’ εξοχήν αντιπροσωπευτικό, σε ιδέες και τρόπο σκέψης, μιας ανατρεπτικά διαλεκτικής αντιπαράθεσης με το ως άνω πνευματικό χάος και τη γενικευμένη αποβλάκωση της απερίγραπτα αποβλακωμένης «αριστεράς», η οποία όσο πιο αποβλακωμένη αποδεικνύεται, τόσο πιο απατεωνική εκδηλώνεται.

ΙΙ. Η συνολική ανάλυση της εγελιανής σκέψης δεν επιδιώκεται από τον ούγγρο φιλόσοφο ως μια ιδανική επαναδιατύπωση της διαλεκτικής του Χέγκελ, γιατί ιδανική δεν μπορεί να υπάρχει ποτέ και από κανέναν, αλλά ως μια επαρκής κατανόηση της έννοιας της ολότητας στην καθορισμένη ιστορικο-κοινωνική πραγματικότητα. Η έννοια αυτή αποτελεί θεμελιώδη, συνεκτική κατηγορία, αυτή τούτη τη νοητή γραμμή της εγελιανής φιλοσοφίας. Το αληθές είναι το όλο, μας λέει ο Χέγκελ. Αλλά ποιο όλο; Όχι, προφανώς, οι ποσοτικές αθροίσεις, τα ανώνυμα πλήθη ή ακόμη οι φλύαρες ολοποιήσεις, εν είδει δολερών συλλογικοτήτων ή αμοραλιστικών πολιτικών πρακτικών, των βολεμένων καθεστωτικών, αλλά η διαμορφωμένη ιστορικο-λογική ολότητα, υπό τη μορφή του κοινωνικού συμβάντος. Έτσι δεν ενδιαφέρει απλώς να καθιστούμε αντικείμενο γνώσης το κοινωνικό μας Είναι ως ανθρώπινων υπάρξεων, αλλά και να καθίστατι συνειδητά ενεργό το ιστορικο-λογικό υποκείμενο, που ιδιάζει στο Εγώ της ανθρώπινης ύπαρξης. Τούτο προϋποθέτει μια επεξεργασμένη διαλεκτική συνάφεια ανάμεσα στο Λόγο, τη σκέψη, και την ενεργό πραγματικότητα. Για μια τέτοια ακριβώς επεξεργασία μοχθεί ο Λούκατς: παρακολουθεί ερμηνευτικά τη θεωρητική ανάπτυξη του Λόγου στην εσωτερική-αναλογική του σχέση με την εξέλιξη σε πεδίο πρακτικών αξιών ή προτεραιοτήτων και με μια προσεγμένη διεργασία «εκλογίκευσης» της φύσης. Έτσι κατορθώνει να αναδείξει την κίνηση, τη διεργασία/διαδικασία αλληλεπίδρασης Λόγου και πράξης, το γίγνεσθαι, σε κεντρική κατηγορία της εγελανής γνωσι-οντο-λογικής του σύλληψης. Με τα δικά του λόγια:

«Ο Χέγκελ είναι ο πρώτος μεγάλος διανοητής, από τον Ηράκλειτο και μετά, στον οποίο το γίγνεσθαι αποκτά ένα αντικειμενικά μεγαλύτερο οντολογικό βάρος από το Είναιˑ το φιλοσοφικό του ανάστημα συνίσταται, σε τελική ανάλυση, στο γεγονός ότι αυτή η υπέρβαση της προτεραιότητας του Είναι απέναντι στο γίγνεσθαι δεν έχει απλό και άμεσο χαρακτήρα, αλλά καθιδρύει μια καθολική-συμπαντική μέθοδο».

Κατ' αυτό το πνεύμα συλλαμβάνει το Είναι όχι ως κάτι το στατικό, το στερεοποιημένο επέκεινα, που αντιμετωπίζει με φιλευσπλαχνία την «τεθλιμμένη» ύπαρξη και την πλημμυρίζει αντίστοιχα με αφειδώλευτες υποσχέσεις, αλλά ως το αείζωον Πυρ, που προορίζεται να αναζωογονεί, να ανασυγκροτεί την κατακερματισμένη ύπαρξη του πάσχοντος άνθρώπου και ταυτόχρονα να κατακαίει τα σωθικά κάθε εξουσιομανούς πολιτικο-κοινωνικού πιθήκου, που με τη μάσκα του: «προοδευτικού», «δημοκράτη», «σοσιαλιστή», «φιλελεύθερου» κ.λπ. απεργάζεται εκάστοτε τη συντριβή της αυθυπαρξίας του εν λόγω Πάσχοντος.

ΠΛΑΤΩΝ: Κρίτων (45a-46a)

ΚΡΙΤΩΝ. Μήτε τοίνυν ταῦτα φοβοῦ — καὶ γὰρ οὐδὲ πολὺ τἀργύριόν ἐστιν ὃ θέλουσι λαβόντες τινὲς σῶσαί σε καὶ ἐξαγαγεῖν ἐνθένδε. ἔπειτα οὐχ ὁρᾷς τούτους τοὺς συκοφάντας ὡς εὐτελεῖς, καὶ οὐδὲν ἂν δέοι ἐπ᾽ αὐτοὺς πολλοῦ ἀργυρίου; [45b] σοὶ δὲ ὑπάρχει μὲν τὰ ἐμὰ χρήματα, ὡς ἐγὼ οἶμαι, ἱκανά· ἔπειτα καὶ εἴ τι ἐμοῦ κηδόμενος οὐκ οἴει δεῖν ἀναλίσκειν τἀμά, ξένοι οὗτοι ἐνθάδε ἕτοιμοι ἀναλίσκειν· εἷς δὲ καὶ κεκόμικεν ἐπ᾽ αὐτὸ τοῦτο ἀργύριον ἱκανόν, Σιμμίας ὁ Θηβαῖος, ἕτοιμος δὲ καὶ Κέβης καὶ ἄλλοι πολλοὶ πάνυ. ὥστε, ὅπερ λέγω, μήτε ταῦτα φοβούμενος ἀποκάμῃς σαυτὸν σῶσαι, μήτε, ὃ ἔλεγες ἐν τῷ δικαστηρίῳ, δυσχερές σοι γενέσθω ὅτι οὐκ ἂν ἔχοις ἐξελθὼν ὅτι χρῷο σαυτῷ· [45c] πολλαχοῦ μὲν γὰρ καὶ ἄλλοσε ὅποι ἂν ἀφίκῃ ἀγαπήσουσί σε· ἐὰν δὲ βούλῃ εἰς Θετταλίαν ἰέναι, εἰσὶν ἐμοὶ ἐκεῖ ξένοι οἵ σε περὶ πολλοῦ ποιήσονται καὶ ἀσφάλειάν σοι παρέξονται, ὥστε σε μηδένα λυπεῖν τῶν κατὰ Θετταλίαν.
Ἔτι δέ, ὦ Σώκρατες, οὐδὲ δίκαιόν μοι δοκεῖς ἐπιχειρεῖν πρᾶγμα, σαυτὸν προδοῦναι, ἐξὸν σωθῆναι, καὶ τοιαῦτα σπεύδεις περὶ σαυτὸν γενέσθαι ἅπερ ἂν καὶ οἱ ἐχθροί σου σπεύσαιέν τε καὶ ἔσπευσαν σὲ διαφθεῖραι βουλόμενοι. πρὸς δὲ τούτοις καὶ τοὺς ὑεῖς τοὺς σαυτοῦ ἔμοιγε δοκεῖς προδιδόναι, οὕς σοι [45d] ἐξὸν καὶ ἐκθρέψαι καὶ ἐκπαιδεῦσαι οἰχήσῃ καταλιπών, καὶ τὸ σὸν μέρος ὅτι ἂν τύχωσι τοῦτο πράξουσιν· τεύξονται δέ, ὡς τὸ εἰκός, τοιούτων οἷάπερ εἴωθεν γίγνεσθαι ἐν ταῖς ὀρφανίαις περὶ τοὺς ὀρφανούς. ἢ γὰρ οὐ χρὴ ποιεῖσθαι παῖδας ἢ συνδιαταλαιπωρεῖν καὶ τρέφοντα καὶ παιδεύοντα, σὺ δέ μοι δοκεῖς τὰ ῥᾳθυμότατα αἱρεῖσθαι. χρὴ δέ, ἅπερ ἂν ἀνὴρ ἀγαθὸς καὶ ἀνδρεῖος ἕλοιτο, ταῦτα αἱρεῖσθαι, φάσκοντά γε δὴ ἀρετῆς διὰ παντὸς τοῦ βίου ἐπιμελεῖσθαι· ὡς ἔγωγε καὶ [45e] ὑπὲρ σοῦ καὶ ὑπὲρ ἡμῶν τῶν σῶν ἐπιτηδείων αἰσχύνομαι μὴ δόξῃ ἅπαν τὸ πρᾶγμα τὸ περὶ σὲ ἀνανδρίᾳ τινὶ τῇ ἡμετέρᾳ πεπρᾶχθαι, καὶ ἡ εἴσοδος τῆς δίκης εἰς τὸ δικαστήριον ὡς εἰσῆλθεν ἐξὸν μὴ εἰσελθεῖν, καὶ αὐτὸς ὁ ἀγὼν τῆς δίκης ὡς ἐγένετο, καὶ τὸ τελευταῖον δὴ τουτί, ὥσπερ κατάγελως τῆς πράξεως, κακίᾳ τινὶ καὶ ἀνανδρίᾳ τῇ ἡμετέρᾳ [46a] διαπεφευγέναι ἡμᾶς δοκεῖν, οἵτινές σε οὐχὶ ἐσώσαμεν οὐδὲ σὺ σαυτόν, οἷόν τε ὂν καὶ δυνατὸν εἴ τι καὶ μικρὸν ἡμῶν ὄφελος ἦν. ταῦτα οὖν, ὦ Σώκρατες, ὅρα μὴ ἅμα τῷ κακῷ καὶ αἰσχρὰ ᾖ σοί τε καὶ ἡμῖν. ἀλλὰ βουλεύου —μᾶλλον δὲ οὐδὲ βουλεύεσθαι ἔτι ὥρα ἀλλὰ βεβουλεῦσθαι— μία δὲ βουλή· τῆς γὰρ ἐπιούσης νυκτὸς πάντα ταῦτα δεῖ πεπρᾶχθαι, εἰ δ᾽ ἔτι περιμενοῦμεν, ἀδύνατον καὶ οὐκέτι οἷόν τε. ἀλλὰ παντὶ τρόπῳ, ὦ Σώκρατες, πείθου μοι καὶ μηδαμῶς ἄλλως ποίει.

***
ΚΡ. Ε, λοιπόν, ούτε κι αυτά να φοβάσαι· γιατί ούτε και το χρήμα είναι πολύ, που ζητάνε κάποιοι να πάρουν για να σε βγάλουν από δω μέσα και να σε σώσουν. Έπειτα δεν βλέπεις πόσο φτηνοί είναι οι συκοφάντες κι έτσι δεν χρειάζονται γι᾽ αυτούς πολλά χρήματα; [45b] Και συ έχεις στη διάθεσή σου πρώτα τα δικά μου χρήματα, όπως νομίζω αρκετά· έπειτα αν νομίζεις, φροντίζοντας κάπως για μένα, πως δεν πρέπει να ξοδεύω τα δικά μου, νά, βρίσκονται δω στην πόλη μας φίλοι από ξένα μέρη, πρόθυμοι να ξοδέψουν. Ένας μάλιστα απ᾽ αυτούς, ο Σιμμίας ο Θηβαίος, γι᾽ αυτόν ακριβώς τον σκοπό έχει φέρει μαζί του χρήμα αρκετό· έτοιμος είναι ακόμη και ο Κέβης κι άλλοι πάρα πολλοί να προσφέρουν χρήματα. Ώστε, κι αυτό το ξαναλέω, δεν πρέπει να διστάσεις καθόλου για να σωθείς, με τη δικαιολογία πως φοβάσαι τις συνέπειες για μας· μήτε εκείνο που έλεγες στο δικαστήριο να σου γίνει εμπόδιο, ότι δηλαδή αν έφευγες από την πόλη μας δεν θα ήξερες πώς να φερθείς και τί να κάνεις. [45c] Γιατί σε πολλά βέβαια μέρη, όπου αλλού κι αν πας, θα σ᾽ αγαπήσουν. Αν όμως προτιμάς να πας στη Θεσσαλία, υπάρχουν εκεί δικοί μου φίλοι, που θα σε περιποιηθούν πολύ και θα σου παρέχουν ασφάλεια, ώστε να μη σ᾽ ενοχλεί κανείς απ᾽ όσους κατοικούν στη Θεσσαλία.
Ακόμη και κάτι άλλο, Σωκράτη· αυτό που πας να κάνεις τώρα έχω τη γνώμη πως δεν είναι ούτε δίκαιο, ν᾽ αφήσεις δηλαδή τον εαυτό σου να χαθεί, τη στιγμή που έχεις την ευκαιρία να σωθείς· και βιάζεσαι να σου συμβούν όσα ακριβώς θα έσπευδαν να κάνουν και οι ίδιοι οι εχθροί σου, και μάλιστα έσπευσαν να κάνουν θέλοντας να σ᾽ εξοντώσουν. Κοντά σ᾽ αυτά εγώ τουλάχιστον νομίζω πως προδίνεις και τα παιδιά σου ακόμη, γιατί [45d] ενώ μπορείς και να τ᾽ αναθρέψεις και να τα μορφώσεις πολύ καλά, ξαφνικά και πρόωρα θα τα εγκαταλείψεις και θα φύγεις και σε ό,τι εξαρτάται από σένα η ζωή τους θα μείνει στα χέρια της τύχης· και φυσικά η μοίρα τους θα είναι η συνηθισμένη μοίρα των ορφανών στην ορφάνια τους. Γιατί ή δεν πρέπει να κάνει κανείς παιδιά ή, αν κάνει, έχει χρέος να ταλαιπωρείται κι αυτός μαζί τους μέρα-νύχτα και ανατρέφοντας και μορφώνοντάς τα. Συ όμως, μου φαίνεται, προτιμάς την ευκολία σου. Πρέπει όμως να προτιμά κανείς εκείνα που θα προτιμούσε ένας άνθρωπος ενάρετος και ανδρείος και μάλιστα όταν ισχυρίζεται πως σ᾽ όλη του τη ζωή φροντίζει για την αρετή. Εγώ τουλάχιστον [45e] ντρέπομαι και για σένα και για μας τους φίλους σου, μήπως φανεί στον κόσμο πως όλα αυτά που γίνονται τώρα με σένα έχουν γίνει από κάποια δική μας ανανδρία: Και ότι έφτασε η υπόθεση στο δικαστήριο, ενώ μπορούσε να μη φτάσει ως εκεί, και ότι δικάστηκε με τον τρόπο που δικάστηκε· και τούτο δω το τελευταίο πάλι, σαν κωμικός επίλογος στην υπόθεση, θα δώσει στον κόσμο την εντύπωση πως επειδή σταθήκαμε ανίκανοι και άνανδροι [46a] μας ξέφυγε από τα χέρια, αφού ούτ᾽ εμείς προσπαθήσαμε να σώσουμε σένα ούτε συ τον εαυτό σου, ενώ αυτό ήταν και με το παραπάνω δυνατό, αν είχαμε και την παραμικρότερη αξία.
Όλ᾽ αυτά, Σωκράτη, στοχάσου μήπως δεν είναι μόνο κακά μα κι εξευτελιστικά και για σένα και για μας. Σκέψου λοιπόν ή, καλύτερα, δεν είναι πια καιρός ούτε να σκεφτείς, αλλά να ᾽χεις πάρει την απόφαση. Και μια απόφαση υπάρχει· τη νύχτα που μας έρχεται όλ᾽ αυτά πρέπει να ᾽χουν τελειώσει. Αν όμως περιμένουμε και λίγο, τίποτα πια δεν θα μπορεί να γίνει. Μα έλα, Σωκράτη, άκουσέ με με κάθε τρόπο και μην κάνεις καθόλου διαφορετικά.