Τετάρτη 13 Ιουνίου 2018

ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας (39-77)

Σχετική εικόναΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ
Ἐτεόκλεες, φέριστε Καδμείων ἄναξ,
40 ἥκω σαφῆ τἀκεῖθεν ἐκ στρατοῦ φέρων,
αὐτὸς κατόπτης δ᾽ εἴμ᾽ ἐγὼ τῶν πραγμάτων·
ἄνδρες γὰρ ἑπτά, θούριοι λοχαγέται,
ταυροσφαγοῦντες ἐς μελάνδετον σάκος
καὶ θιγγάνοντες χερσὶ ταυρείου φόνου,
45 Ἄρη τ᾽, Ἐνυώ, καὶ φιλαίματον Φόβον
ὡρκωμότησαν ἢ πόλει κατασκαφὰς
θέντες λαπάξειν ἄστυ Καδμείων βίᾳ,
ἢ γῆν θανόντες τήνδε φυράσειν φόνῳ·
μνημεῖά θ᾽ αὑτῶν τοῖς τεκοῦσιν ἐς δόμους
50 πρὸς ἅρμ᾽ Ἀδράστου χερσὶν ἔστεφον, δάκρυ
λείβοντες· οἶκτος δ᾽ οὔτις ἦν διὰ στόμα.
σιδηρόφρων γὰρ θυμὸς ἀνδρείᾳ φλέγων
ἔπνει, λεόντων ὣς Ἄρη δεδορκότων.
καὶ τῶνδε πύστις οὐκ ὄκνῳ χρονίζεται.
55 κληρουμένους δ᾽ ἔλειπον, ὡς πάλῳ λαχὼν
ἕκαστος αὐτῶν πρὸς πύλας ἄγοι λόχον.
πρὸς ταῦτ᾽ ἀρίστους ἄνδρας ἐκκρίτους πόλεως
πυλῶν ἐπ᾽ ἐξόδοισι τάγευσαι τάχος·
ἐγγὺς γὰρ ἤδη πάνοπλος Ἀργείων στρατὸς
60 χωρεῖ, κονίει, πεδία δ᾽ ἀργηστὴς ἀφρὸς
χραίνει σταλαγμοῖς ἱππικῶν ἐκ πλευμόνων.
σὺ δ᾽ ὥστε ναὸς κεδνὸς οἰακοστρόφος
φράξαι πόλισμα, πρὶν καταιγίσαι πνοὰς
Ἄρεως· βοᾷ γὰρ κῦμα χερσαῖον στρατοῦ·
65 καὶ τῶνδε καιρὸν ὅστις ὤκιστος λαβέ·
κἀγὼ τὰ λοιπὰ πιστὸν ἡμεροσκόπον
ὀφθαλμὸν ἕξω, καὶ σαφηνείᾳ λόγου
εἰδὼς τὰ τῶν θύραθεν ἀβλαβὴς ἔσῃ.
ΕΤ. ὦ Ζεῦ τε καὶ Γῆ καὶ πολισσοῦχοι θεοί,
70 Ἀρά τ᾽ Ἐρινὺς πατρὸς ἡ μεγασθενής,
μή μοι πόλιν γε πρυμνόθεν πανώλεθρον
ἐκθαμνίσητε δῃάλωτον, Ἑλλάδος
φθόγγον χέουσαν, καὶ δόμους ἐφεστίους·
ἐλευθέραν δὲ γῆν τε καὶ Κάδμου πόλιν
75 ζεύγλῃσι δουλίῃσι μήποτε σχεθεῖν·
γένεσθε δ᾽ ἀλκή· ξυνὰ δ᾽ ἐλπίζω λέγειν·
πόλις γὰρ εὖ πράσσουσα δαίμονας τίει.

***
ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ
Έρχομαι, δοξασμένε βασιλιά της Θήβας,
40 ξεδιαλυμένα φέρνοντάς σου από τα κείθε
νέα του στρατού, που ο ίδιος με τα μάτια μου είδα.
Εφτά καπετανέοι, πολεμόχαροι άντρες,
σφάζοντας μες σε μαυροσίδερην ασπίδα
ταύρο και στο αίμα του τα χέρια τους βουτώντας
στον Άρη, Ενυώ και Φόβο, που σφαγές διψούνε,
όρκο δώσανε: ή αφού με βια τη διαγουμίσουν
την πόλη τέλεια των Καδμείων να ξολοθρέψουν,
ή με το γαίμα τους νεκροί τη γης ν᾽ αργάσουν.
50 κι απής στου Άδραστου τ᾽ άρμα κρέμαγαν σημάδια
θυμητικά για τους γονιούς των στην πατρίδα,
χύνοντας δάκρυ, μ᾽ απ᾽ τ᾽ αχείλι τους ούτ᾽ άχνα
παράπονου δεν έβγαινε· γιατ᾽ η ατσαλένια
καρδιά τους λάβριζε απ᾽ αντρειά και φυσσομάναε
σα λιονταριώ, που πόλεμο σπιθάει η ματιά των.
Και δε θ᾽ αργήσει ώραν την ώρα να το δείξουν·
κλήρους τους άφησα να ρίχτουν, σε ποιά πύλη
θα λάχει καθενός να φέρει το στρατό του.
Λοιπόν και συ διαλέγοντας τους πιο σου αντρείους
πολεμάρχους γοργά, τάξε τους μπρος στις πύλες·
γιατί, όπου να ᾽σαι, ολάρματοι κοντοζυγώνουν
60 οι Αργίτες, κορνιαχτό σηκώνουν και τους κάμπους
χραίνει ο άσπρος στάζοντας αφρός απ᾽ των αλόγων
το λεχομάνισμα· μα εσύ, σαν τιμονιέρης
άξιος του καραβιού, το κάστρο να στεριώσεις
πριν να μανίσει η μπόρα του πολέμου· κι άκου!
κύμα το στεριανό βρουχιέται του στρατού των.
Άδραξε τον καιρό που πρέπει χέρι χέρι,
και γω για τ᾽ άλλα πιστό μάτι ημεροσκόπου
θενα ᾽χω, κι όταν μ᾽ όλη την αλήθεια ξέρεις
τί τρέχει έξω απ᾽ τα τείχη μας, φόβο δε θα ᾽χεις.
ΕΤΕΟΚΛΗΣ
Ω Δία και Γη και Θεοί προστάτες της πατρίδας,
70 κι ω Κατάρα, τρανή Ερινύα του πατέρα,
μη μου απ᾽ τη ρίζα σύγκορμα ξεθεμελιώστε
αφανισμένη απ᾽ τους εχθρούς μια πολιτεία
που κραίνει γλώσσα Ελληνικιά, μηδέ τα σπίτια
που τις εστίες σας έχουνε, και μην αφήστε
μια χώρα ελεύτερη, την πόλη αυτή του Κάδμου,
να πέσει σε σκλαβιάς ζυγό, μα σώσετέ μας,
που ᾽ν᾽ και δικό σας διάφορο· γιατί μια χώρα
μόν᾽ όταν ευτυχεί, τιμά και τους θεούς της.

Πώς να παίρνετε τα πράγματα λιγότερο προσωπικά

Όταν οι άλλοι άνθρωποι σας αδικούν και εσείς παίρνετε τις πράξεις τους προσωπικά, το νιώθετε σαν γροθιά στο στομάχι. Ξέρω ότι αυτό μπορεί να ακουστεί λίγο δραματικό, αλλά όταν είστε ευαίσθητοι- ή και υπερευαίσθητοι, όπως πολλοί το προσδιορίζουν- έχετε την τάση να παίρνετε τα περισσότερα πράγματα γύρω σας προσωπικά. Νιώθετε τα πάντα βαθιά μέσα σας, ακόμα κι αν τελικά τίποτα δεν έχει να κάνει με εσάς.

Αν οι άλλοι μιλήσουν για εσάς άσχημα (μπροστά σας ή πίσω από την πλάτη σας), αυτό είναι αρκετό για να καταστρέψει την αίσθηση αυτοεκτίμησή σας. Ορισμένες φορές, οι άνθρωποι δεν χρειάζεται καν να πούνε κάτι· το πιθανότερο είναι να ερμηνεύσετε τις αρνητικές εκφράσεις στο πρόσωπό τους ή τις κινήσεις τους ως απάντηση σε κάτι που κάνατε λάθος και αυτό σας κάνει να μαζευτείτε και τελικά να μην πείτε ή κάνετε κάτι που πιστεύετε ότι μπορεί να χειροτερέψει τα πράγματα.

Και είναι εύκολο για τους άλλους να σας πουν: «Μην το παίρνεις προσωπικά. Δεν έχει να κάνει με εσένα». Και παρά το γεγονός ότι μάλλον αυτή η δήλωση αληθεύει, είναι δύσκολο να το έχετε στο νου σας κάθε φορά που συναντάτε κάποιον κακοδιάθετο ή νευριασμένο άνθρωπο. Για ένα ευαίσθητο άτομο, μπορεί να φαίνεται ότι μόνο ένα ρομπότ θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστο από τους άλλους. Κι ας το παραδεχτούμε. Η αλήθεια είναι ότι όλοι συνδεόμαστε συναισθηματικά με τον κόσμο γύρω μας- ειδικά τους κοντινούς μας ανθρώπους- οπότε και είναι αδύνατο να μη μας αγγίζει τίποτα.

Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι για να διαχειριστούμε καλύτερα την ευαισθησία μας και για να αποφύγουμε να παίρνουμε τα πάντα γύρω μας προσωπικά, κάτι που μπορεί να μας επηρεάζει άσχημα για μέρες ή να καταστρέφει την αυτοεκτίμησή μας.

Πώς να παίρνετε τα πράγματα λιγότερο προσωπικά

  1. Αναγνωρίστε εσωτερικά την αξία σας
Αν γνωρίσετε τον εαυτό σας και την αξία σας ως άνθρωπο, δεν θα βιάζεστε τόσο να παίρνετε προσωπικά τις δηλώσεις των άλλων. Αφιερώστε χρόνο για να μάθετε τον εαυτό σας, χωρίς να λαμβάνετε υπόψη το πώς σας προσδιορίζουν οι άλλοι. Καταγράψτε σε μια λίστα πέντε πράγματα για τον εαυτό σας, για τα οποία να είστε ευγνώμονες και θυμηθείτε τα κάθε φορά που βρίσκεστε σε μια τέτοια κατάσταση.

  1. Αντιληφθείτε τα ερεθίσματα εκείνα που πυροδοτούν συναισθήματα
Όλοι μας έχουμε ευαίσθητα σημεία από το παρελθόν, που μας επηρεάζουν συναισθηματικά. Και ορισμένες πράξεις που κάνουν οι άλλοι γύρω μας μπορεί να πυροδοτούν την ευαισθησία μας σε συγκεκριμένα πράγματα. Για παράδειγμα, αν ο πατέρας σας ήταν πάντα υπερβολικά επικριτικός και εσείς προσπαθούσατε συνεχώς να είστε τέλειοι για να τον ικανοποιήσετε, κάποιος που σας υποδεικνύει ένα λάθος σας, θα μπορούσε να πυροδοτήσει την ευαισθησία σας αυτή. Όταν αναστατωθείτε με μια τέτοια κατάσταση, ρωτήστε τον εαυτό σας: «Έχω στεναχωρηθεί γι’ αυτή την κατάσταση ή μήπως πρόκειται για ένα συναισθηματικό ερέθισμα από το παρελθόν;».

  1. Εξασκήστε την αυθεντικότητα
Αυτό σημαίνει ότι δεν θα χρειάζεστε πια να είστε κάποιος άλλος και ότι θα αποδεχτείτε αυτό που είστε. Αυτά είναι τα βήματα για να είστε αυθεντικά ο εαυτός σας. Εξασκήστε τη, κάνοντας το καλύτερο για εσάς, θέτοντας ως προτεραιότητα τον εαυτό σας και αναγνωρίζοντας τα βήματα εκείνα που θα αναδείξουν την καλύτερή σας εκδοχή.

  1. Κάντε λάθη
Για να γίνουμε οι καλύτεροι εαυτοί μας, χρειάζεται πρώτα να γίνουμε οι χειρότεροι εαυτοί μας. Επιτρέψτε στον εαυτό σας να κάνει λάθη και καταλάβετε ότι είναι απλά μέρος της πορείας σας που θα σας οδηγήσει να γίνετε το άτομο που πάντα ευχόσασταν να γίνετε. Όταν όντως κάνετε ένα παραστράτημα, μην ξεχάσετε να συγχωρείτε τον εαυτό σας. Είναι σημαντικό να παίρνετε την ευθύνη των πράξεων σας, αλλά μην αυτοτιμωρείστε, αν κάποιος σας απορρίψει. Καταλάβετε ότι κανένας δεν μπορεί να είναι τέλειος και θυμηθείτε ότι δεν υπάρχουν λάθη, από τα οποία να μην μπορούμε να μάθουμε κάτι.

  1. Θέστε όρια
Θέτοντας τα σωστά, υγιή όρια στις σχέσεις σας θα σας βοηθήσει να παίρνετε λιγότερο προσωπικά τα πράγματα γύρω σας. Και για να θέσετε τέτοια όρια, χρειάζεται ορισμένες φορές να λέτε όχι στη δουλειά, στις σχέσεις σας ή σε δραστηριότητες που απλά δεν θέλετε να κάνετε ή που ξέρετε ότι θα σας πληγώσουν συναισθηματικά. Κάνοντας τα πάντα για να ικανοποιήσετε τους άλλους μπορεί να προκαλέσει αυτή την ευαισθησία, όταν βλέπετε ότι κάτι δεν αρέσει ή εκνευρίζει τον συνομιλητή σας.

  1. Απελευθερωθείτε από το παρελθόν
Χρησιμοποιήστε μια επώδυνη εμπειρία από το παρελθόν σας, για να σας βοηθήσει να πορευτείτε στο δρόμο της αυτοβελτίωσης. Χρησιμοποιήστε τη για να σας προσφέρει δύναμη, ενσυναίσθηση και χαρακτήρα. Όλοι έχουμε κάτι από το παρελθόν που μας έχει πληγώσει. Μην το αφήνετε όμως να σας προσδιορίσει. Αντιθέτως, χρησιμοποιήστε το για να ενδυναμωθείτε και για να νιώσετε περήφανοι για το επίτευγμά σας.

  1. Να ξέρετε ότι η καλοσύνη δεν δίνει απαραιτήτως πρόσβαση στην αποδοχή
Έχουμε την τάση να περιμένουμε ότι αν είμαστε ευγενικοί και καλοί με όλους, αν προσφέρουμε όλο μας τον εαυτό στους άλλους, τότε εκείνοι θα μας συμπεριφερθούν με τον ίδιο τρόπο. Αλλά η καλοσύνη δεν εξαγοράζει πάντα την αποδοχή τους. Είναι λοιπόν καλύτερο να κάνουμε αυτό που θέλουμε, χωρίς να προσδοκούμε πάντα κάτι ως αντάλλαγμα.

  1. Να χρησιμοποιείτε και τη λογική σας
Όταν κάτι σας αναστατώνει ή σας κάνει να νιώσετε άβολα, θα βοηθήσει να ρίξετε μια ματιά στην κατάσταση από μια πιο λογική οπτική. Δικαιολογεί η κατάσταση την αντίδραση που είχατε ή ήσασταν λίγο υπερβολικοί χωρίς να χρειάζεται; Όντως το άλλο άτομο κάνει κάτι λάθος ή απλά εσείς παίρνετε σοβαρά την κατάσταση; Αν κάποιος όντως σας πληγώνει, μπορείτε να του ζητήσετε αυτό που χρειάζεστε ή είναι καλύτερα να τον αγνοήσετε;

Αν δεν αναγνωρίζετε συνειδητά την ανικανοποίητη ανάγκη που πυροδοτεί τις συναισθηματικές σας αντιδράσεις, θα νιώθετε φυλακισμένοι από τα ίδια σας τα συναισθήματα. Από την άλλη πλευρά, αν εξετάσετε με ειλικρινή διάθεση τον εαυτό σας και αντιληφθείτε τις προσδοκίες από τις οποίες έχετε γραπωθεί, τότε θα μπορέσετε να δείτε και τη ζωή υπό πιο αντικειμενικό πρίσμα. Θα νιώσετε πιο απελευθερωμένοι ως προς τις αντιδράσεις σας απέναντι στους άλλους, θα παίρνετε περισσότερο την ευθύνη για εσάς και θα παραμένετε πιο ουδέτεροι συναισθηματικά.

Ορισμένες φορές, τα συναισθήματά μας απαιτούν να είμαστε πιο σκεπτικοί και προσεκτικοί και να χρησιμοποιούμε τη λογική μας πλευρά. Γι’ αυτό είναι κρίσιμης σημασίας η εκ των προτέρων εξερεύνηση των συναισθημάτων μας, της προέλευσής τους, των επιλογών διαχείρισής τους και της αντιμετώπισης μιας κατάστασης. Όταν γνωρίσετε όλο το υπόβαθρο των αντιδράσεών σας, τότε μπορείτε να τις μετατρέψετε σε πιο λογικές αποκρίσεις στο μέλλον.

Ευτυχία είναι η καρδιά, ο νους και τα χείλη να λένε το ίδιο πράγμα

Κάποτε διάβασα την πρόταση: «η αλήθεια είναι πάνω από όλα, αλλά και πάνω από αυτή είναι το να ζει κανείς αληθινά».

Όπως ίσως πολλοί από εμάς, σκέφτηκα ότι δε μου αρέσουν τα ψέματα και φυσικά το να λέω ψέματα. Μερικές φορές μπορούσα να βγάλω κάποιο συμπέρασμα ότι ο άλλος ίσως παραποιεί την αλήθεια, αποκρύπτει πληροφορίες ή λέει ολοφάνερες αναλήθειες. Μέχρι που έφτασε η στιγμή της μεγάλης αποκάλυψης.. ότι εξερευνώντας τον ίδιο μου τον εαυτό, μπορώ να ανακαλύψω έναν κρυμμένο μακρόκοσμο, μια αντανάκλαση που έχω για τους άλλους ανθρώπους. Ίσως οι άλλοι να είναι ένας δικός μας καθρέφτης. Όσο καθαρίζουμε την καρδιά τη δική μας, τόσο έλκουμε ανάλογους ανθρώπους και βλέπουμε με πιο καθαρά γυαλιά και την καρδιά των γύρω μας.

Ένα βασικό γνώρισμα της αλήθειας είναι η καρδιά, ο νους και τα χείλη να λένε το ίδιο πράγμα. Ίσως ο πρώτος αποδέκτης των ψεμάτων να είναι ο ίδιος μας ο εαυτός λοιπόν. Μπορεί να είναι ένα μικρό ψέμα ή «αθώο». Πόσες φορές άλλα έχουμε στο νου μας και άλλα λέμε; Πότε η καρδιά μας φωνάζει για κάτι και εμείς την αγνοούμε, βγάζοντας έναν άλλον εαυτό προς τα έξω; Ίσως ανακαλύψουμε ότι υπάρχουν πολλά και εκλεπτυσμένα επίπεδα ειλικρίνειας προς τον ίδιο μας τον εαυτό και για να σκάψουμε σε αυτά και να τα ανακαλύψουμε χρειάζονται δύο, η δεκτικότητα και μετά η θέληση για αλλαγή.

Άλλο χαρακτηριστικό της ειλικρίνειας είναι ότι αφού την εφαρμόζουμε στη ζωή μας, αποκτάμε νοητική ηρεμία και μια αίσθηση ελευθερίας. Η νοητική θολούρα έχει δώσει τη θέση της σε μία ήρεμη κρυστάλλινη λίμνη. Διαφορετικά, γινόμαστε τόσο ανήσυχοι, όπως όταν ρίξουμε μια πέτρα στο νερό, που δημιουργούνται συνεχόμενοι κύκλοι κυμάτων που αλληλοεπιδρούν το ένα με το άλλο.

Άλλο αποτέλεσμα της ειλικρίνειας είναι η αφοβία και η σταθερότητα του χαρακτήρα.

Κάθε αρετή, είτε λέγεται ειλικρίνεια, είτε ταπεινότητα, ανιδιοτέλεια, μη βία είναι μια κατάκτηση-πρόκληση για εμάς σε καθημερινό επίπεδο. Είναι η βάση για το ξεκίνημα ενός αλλιώτικου ταξιδιού προς τη ζωή, πιο ουσιαστικού, πιο πνευματικού και τελικά αληθινού. Είναι το ξεκίνημα. Αν η βάση μας είναι οι ηθικές αξίες. Ποιος είναι ο προορισμός μας με «όπλα» μας αυτά; Ας το σκεφτούμε.

Να μ’ αγαπάς μέχρι να ‘μαι πάλι εγώ

Θα ήθελα να σπάσω λίγο. Τόσο όσο να δώσει στην καρδιά μου λίγο παραπάνω χώρο. Λίγη παραπάνω θέα προς τα έξω. Λίγη παραπάνω ευκαιρία. Ακούω αυτές τις λέξεις να ηχούν στο κεφάλι μου κι αναρωτιέμαι αν αυτές είναι ο λόγος που αγαπάμε. Γιατί, λένε, πως η αγάπη σηκώνει από κάτω τα σπασμένα, ξεχνάει τα άσχημα πρόσωπα, συγχωρεί τις λέξεις που στοιχειώνουν. Γυρνάει και το άλλο μάγουλο, να αντικρίσεις ολόκληρη τη δόξα του προσώπου της.

Όσο ακόμα αναρωτιέμαι, απέναντι στον άδειο τοίχο παίζουν μόνες τους οι φιγούρες μιας ιστορίας που έχω στο νου μου. Από ένα βιβλίο μυθολογίας. Μιλούσε για τη δημιουργία του ανθρώπου. Αρχικά, οι άνθρωποι φτιαχτήκαμε με τέσσερα χέρια, τέσσερα πόδια, δύο κεφάλια και δύο καρδιές, αλλά οι θεοί μας χώρισαν στη μέση φοβούμενοι την παντοδυναμία μας. Έτσι κομμένοι στη μέση αναγκαστήκαμε να περάσουμε τις ζωές μας ψάχνοντας αδιάκοπα το άλλο κομμάτι που μας έλειπε. Το άλλο μισό.

Κανείς ποτέ δε μας είπε, όμως, τι γίνεται όταν έχουμε χάσει ένα ολόκληρο. Κανένας δε μας έδωσε την παραμικρή ιδέα πώς να ψάξουμε για την απώλεια που έρχεται από μέσα. Ναι, εδώ που σου δείχνω. Ίσως εξαιτίας του ότι λίγοι την καταλαβαίνουν. Ακόμα όμως κι αν το κάνουν είναι τόσοι λίγοι που δε φτάνουν να πείσουν τους άλλους.

Οι πολλοί γίνονται αυτό το «δεν ξέρω πια ποιος είμαι» τέρας που σε παρακαλεί να το κοιτάξεις στα μάτια για να του μοιάσεις. Ακούω τις φωνές στο κεφάλι μου κι εκείνες τις απ’ έξω και δεν ξέρω ποια είναι ποια. Δεν ξέρω ποιος μιλάει πια. Αναγνωρίζω το πρόσωπο, αλλά όχι την ύπαρξή του. Το κοιτάζω στον καθρέφτη, αλλά δεν το βλέπω. Στον ίδιο καθρέφτη που με κοιτάζει πίσω ο μόνος εχθρός μου.

Γυρίζω πίσω στην κάθε στιγμή που με είδες να σπάω. Άραγε από πότε να έγινε τόσο σκληρή δουλειά το να είσαι μαζί μου και δε μου το είπες ποτέ; Ακόμα πιο πίσω είναι όσα κουβαλάω και με ικετεύουν να αφήσω το βάρος να με λυγίσει. Περνάω τις καλύτερες μέρες μου μαζί τους. Όπως κι εσύ τις δικές σου με μένα. Έτσι ξέρω κάθε μέρα πώς να επιστρέψω σε σένα όταν έχω πάει πολύ μακριά απ’ τον εαυτό μου.

Τις νύχτες ψιθυρίζεις νανουρίσματα στο μαξιλάρι μου, όμως εσένα παίρνει πάντα πρώτα ο ύπνος. Με μάτια να κάνουν έρωτα με την αγρύπνια μαθημένα στο σκοτάδι, παραδομένα στο ρυθμό των ανασών, σε κοιτάζω και θυμάμαι. Θυμάμαι πάλι ότι η αγάπη δεν είναι παρά το μέσα έξω στο στήθος σου. Γι’ αυτό μένει ζωντανή. Ζωντανή κι ηττημένη. Μελανιασμένη, αγνώριστη στον εαυτό της, αλλά ακόμα αναπνέει.

Το πιο αστείο με το σκοτάδι είναι ότι μπορεί να νικηθεί ακόμα κι απ’ τη μικρότερη γραμμή φωτός. Βλέπεις εσύ για μένα κι η αιτία της όρασής μου σκορπάει ζεστή ακτινοβολία και στα πιο κρυμμένα. Απρόθυμα σε άφησα να τα σκαλίσεις κι έμαθα το ρυθμό και της δικής μου ανάσας.

Τότε που χτυπάει η καρδιά μου ακόμα, αλλά εγώ θέλω να τα παρατήσω. Τότε που γίνομαι το άθροισμα όλων εκείνων που ποτέ δε χώνεψα στους άλλους. Τότε που σιγουρεύομαι ότι εκτός απ’ τον εαυτό μας δεν έχουμε κανέναν άλλον, αλλά εσύ πάντα με είχες με έναν τρόπο που όσο εξηγώ τόσο ξεπηδάνε κι άλλοι.

Απόψε όπως και κάθε απόψε χτύπα για μένα. Σαν καρδιά στο σώμα μου. Ύστερα μπες μέσα του ξανά. Μπες με εκείνο τον θεραπευτικό πόθο που χτυπάει σαν σφαίρα όλα τα κενά. Τα γεμίζει με τον ιδρώτα σου και τα ξεχειλίζει με τη λαχτάρα μου. Χτύπα για μένα και πάρε πάλι δικά σου τα πιο δικά μου, όταν ούτε εγώ δε μου ανήκω.

Χτύπα για μένα στη σιωπή γιατί ο κάθε ήχος ώρες-ώρες γίνεται η υπενθύμιση του να μ’ αγαπάς μέχρι να γίνω πάλι εγώ. Σήμαντρα ειδοποιήσεων να μη φύγεις. Κλείνεις τα αφτιά σου φωνάζοντας ότι δε θα πήγαινες πουθενά. Αφήνεις έξω τα παράσιτα και παίρνεις μέσα εμένα. Γελάς και μόνο που το σκέφτηκα. Κλαίω, γιατί θα το σκεφτώ πάλι.

Μένεις γιατί η αγάπη ακόμα αναπνέει. Το ίδιο κι εμείς. «Όλες αυτές οι άγρυπνες νύχτες μια μέρα θα βρουν το σκοπό τους», λέει πάλι η φωνή σου κι η ανάσα της μετράει όσες έχασα στον πόλεμο με τον εαυτό μου. Ξέρω ότι θα τον κερδίσω, όμως, γιατί οι συμμαχικές μου δυνάμεις πολεμάνε με νανουρίσματα.

Η ευγνωμοσύνη λειτουργεί σαν αντικαταθλιπτικό

Η ευγνωμοσύνη είναι κάτι περισσότερο από το να λες «ευχαριστώ» ή «παρακαλώ». Έχει να κάνει με τα θετικά συναισθήματα που λαμβάνουμε όταν καλά πράγματα έρχονται στον δρόμο μας, όταν εκτιμάμε όσα θετικά συμβαίνουν γύρω μας, χωρίς να τα θεωρούμε δεδομένα. Η ευγνωμοσύνη είναι ένα συναίσθημα που πηγάζει από μέσα μας, το οποίο όμως στην πραγματικότητα αποτελεί επιλογή και στάση ζωής.

Επίσης, η ευγνωμοσύνη είναι ένα καταπληκτικό συναίσθημα, και μπορεί να επηρεάσει τον εγκέφαλο σε βιολογικό επίπεδο όπως λειτουργεί ένα αντικαταθλιπτικό. Ενισχύει τους νευροδιαβιβαστές ντοπαμίνη και σεροτονίνη και σας κάνει ευτυχισμένους. Σκεπτόμενοι τα πράγματα για τα οποία είστε ευγνώμονες, επικεντρώνεστε τότε στις θετικές πτυχές της ζωής σας. Κι αυτή η απλή πράξη αυξάνει την παραγωγή σεροτονίνης.

Βέβαια, μερικές φορές η ζωή αποδεικνύεται πολύ άδικη και νιώθουμε ότι δεν υπάρχει τίποτα για το οποίο να είμαστε ευγνώμονες. Ξέρετε κάτι όμως;

Δεν έχει σημασία, δεν χρειάζεται να υπάρχει τίποτα. Η διαδικασία της αναζήτησης της ευγνωμοσύνης προς τους ανθρώπους, είναι αυτό που μετράει.

Δεν είναι τα πράγματα για τα οποία νιώθουμε ευγνωμοσύνη που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία, αλλά το γεγονός ότι προσπαθούμε να νιώσουμε έτσι.

Το ότι θυμόμαστε να είμαστε ευγνώμονες αποτελεί μια μορφή συναισθηματικής νοημοσύνης. Σε μια μελέτη διαπιστώθηκε ότι στην πραγματικότητα αυτό επηρεάζει την πυκνότητα των νευρώνων τόσο στον κοιλιακό όσο και στον πλευρικό προμετωπιαίο φλοιό.

Ο αλλαγές πυκνότητας υποδηλώνουν ότι όσο αυξάνεται η συναισθηματική νοημοσύνη, τόσο πιο αποτελεσματικοί γίνονται οι νευρώνες σε αυτούς τους τομείς. Η υψηλότερη συναισθηματική νοημοσύνη σημαίνει ότι απλώς χρειάζεται λιγότερη προσπάθεια για να είστε ευγνώμονες.

Μάλιστα η ευγνωμοσύνη δεν κάνει μόνο τον εγκέφαλό σας ευτυχισμένο – μπορεί επίσης να δημιουργήσει ένα θετικό κύκλωμα ανατροφοδότησης στις σχέσεις σας. Εκφράστε λοιπόν την ευγνωμοσύνη σας στους ανθρώπους που αγαπάτε.

Αλλά κοιτάξτε γύρω σας και παρατηρήστε πόσα όμορφα πράγματα έχετε στη ζωή σας: την οικογένειά σας, τους φίλους σας, ένα όμορφο και ζεστό σπίτι. Για πολλά από αυτά, μπορεί να έχετε προσπαθήσει, να έχετε κοπιάσει και να τα έχετε καταφέρει. Αναγνωρίστε όμως όχι αυτά μόνο για τα οποία κουραστήκατε, αλλά και αυτά για τα οποία μας δόθηκαν χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Περπατώντας στον δρόμο, παρατηρούμε πόσα θετικά πράγματα υπάρχουν γύρω μας, τα οποία μπορούμε να δούμε, να αισθανθούμε, να απολαύσουμε: τα χρώματα και τα αρώματα των λουλουδιών, τη μυρωδιά του ζεστού ψωμιού από τον φούρνο, τη ζεστασιά του ήλιου.

Ευγνωμοσύνη μπορούμε να νιώσουμε όχι μόνο όταν δίνουμε εμείς, αλλά και όταν μας προσφέρουν οι άλλοι. Η προσφορά βοήθειας και στήριξης, το ενδιαφέρον των γύρω μας, μια καλή κουβέντα σε μια δύσκολη στιγμή, ένα δώρο, η έκφραση αγάπης και εκτίμησης απέναντί μας είναι πολύτιμες πηγές δύναμης και νοήματος στη ζωή μας, που αξίζει να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να τα βιώσει συναισθηματικά και σωματικά και να αντλήσει δυνάμεις από αυτά.

Πώς να μάθετε τι γίνεται στην Καρδιά του παιδιού σας

Είναι τόσο εύκολο να ξέρουμε τι συμβαίνει στο παιδί μας, όταν αυτό είναι μικρής ηλικίας. Τα μικρά παιδιά συνήθως μιλάνε για τη μέρα τους, κάνουν ερωτήσεις και βασίζονται στους γονείς τους για τα περισσότερα θέματά τους. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, γίνονται πιο επιφυλακτικά και κρατάνε περισσότερα πράγματα για τον εαυτό τους. Πώς μπορείτε λοιπόν να κρατήσετε ανοιχτές τις γραμμές επικοινωνίας με το παιδί σας και να ξέρετε τι γίνεται στην καρδιά του;
 
Εδώ υπάρχουν τέσσερις βασικές ιδέες που μπορείτε να ξεκινήσετε εφαρμόζοντας ήδη από το δημοτικό σχολείο, ώστε όταν το παιδί σας φτάσει στην εφηβεία να είναι απλώς φυσιολογικό ότι έχετε αυτό το στυλ επικοινωνίας. Αν πάλι το παιδί σας είναι ήδη στην εφηβεία, μην ανησυχείτε, ποτέ δεν είναι αργά για να μάθετε τι γίνεται στην καρδιά και το μυαλό του.

1. Αποσυνδεθείτε (από τα ηλεκτρονικά) και Συνδεθείτε (συναισθηματικά)
Πολλές φορές οι γονείς ξεχνιούνται με το κινητό τους, το τάμπλετ τους, ή κάποιο άλλο ηλεκτρονικό ‘εργαλείο’ ζωής και όταν το παιδί τους μπαίνει στο σπίτι το χαιρετάνε χωρίς καν να σηκώσουν τα μάτια τους από αυτό που κάνουν. Έτσι όμως, ο γονιός χάνει πολλές πληροφορίες. Η πολύ απλή κίνηση του να σηκώσει το κεφάλι από το κομπιούτερ ή το κινητό και να κοιτάξει το παιδί του στα μάτια προσφέρει πολλές πληροφορίες: το παιδί μπορεί να έρθει στο σπίτι και να δείχνει αγχωμένο, στεναχωρημένο, θυμωμένο, φουρτουνιασμένο… Αν δεν πει κάτι, ο γονιός που ασχολείται με τα ηλεκτρονικά του δε θα αντιληφθεί τίποτα και θα χάσει μια σημαντική στιγμή επικοινωνίας και επαφής με το παιδί του. Αποσυνδεθείτε λοιπόν από τα ηλεκτρονικά και συνδεθείτε με το παιδί σας συναισθηματικά.

2. Δείξτε γνήσιο ενδιαφέρον
Κάντε ερωτήσεις που ‘σηκώνουν συζήτηση’ και δεν απαντιούνται με ένα απλό ναι ή όχι. Πολλοί γονείς φοβούνται να κάνουν ερωτήσεις στα παιδιά τους επειδή πιστεύουν ότι το παιδί τους θα θυμώσει μαζί τους ή δε θα τους απαντήσει. Πράγματι, ένας έφηβος μπορεί να μην απαντήσει (όχι από κακία, αλλά επειδή θέλει να κρατήσει την ιδιωτικότητά του και την αίσθηση ότι είναι κύριος του εαυτού του), αλλά σίγουρα καταγράφει το γεγονός ότι ο γονιός του κάνει ερωτήσεις. Γιατί είναι σημαντικό αυτό; Επειδή δείχνει ότι ο γονιός ενδιαφέρεται. Άσχετα αν το παιδί απαντήσει ή όχι. Ξεκινήστε με γενικές ερωτήσεις, που δεν απειλούν την αίσθηση αυτονομίας του παιδιού σας και δεν το κάνουν καχύποπτο. «Πώς ήταν η μέρα σου σήμερα;», «Με ποιους έπαιξες;», «Με ποια παιδιά σου αρέσει να κάνεις παρέα;», «Έγινε κάτι ενδιαφέρον στην τάξη σου σήμερα;», «Ποιος από τους φίλους σου έχει την περισσότερη πλάκα;», «Αν είχες να πας στη δουλειά σήμερα, τι είδους εργασία θα διάλεγες;» κλπ. Είναι σημαντικό να κάνετε ερωτήσεις που δεν έχουν σωστή ή λάθος απάντηση, ώστε το παιδί να μπορεί να απαντήσει άνετα. Μπορείτε να απαντήσετε κι εσείς στις ίδιες ερωτήσεις! Το σημαντικότερο! Η καλύτερη ώρα συζήτησης για τους προεφήβους και τους εφήβους είναι το βράδι στο κρεβάτι πριν κοιμηθούν. Εκείνη την ώρα πέφτουν οι άμυνες, χαλαρώνουν και η παρουσία της μαμάς δίπλα τους τους θυμίζει ζεστές στιγμές από μικρότερες ηλικίες, οπότε είναι πιθανότερο να ανοιχτούν για συζήτηση. Εκμεταλλευτείτε την ευκαιρία!
 
3. Μάθετε να ακούτε
Η έκφραση «έχουμε δυο αυτιά και ένα στόμα για να ακούμε δυο φορές περισσότερο απ’ όσο μιλάμε» ισχύει ιδιαίτερα στην επικοινωνία γονιών-παιδιών! Τις περισσότερες φορές οι γονείς των προεφήβων και των εφήβων εξακολουθούν να επικοινωνούν με το παιδί τους όπως όταν αυτό ήταν σε μικρότερη ηλικία: του κάνουν ερωτήσεις, επιμένουν να πάρουν μια απάντηση, λένε στο παιδί ότι κάνει λάθος (σε ζητήματα υποκειμενικά, όπως στις προτιμήσεις τους στη μουσική, ταινίες, ντύσιμο), το διακόπτουν, το νουθετούν, το προσβάλλουν και προσπαθούν να βρουν λύσεις ή να υποδείξουν στο παιδί τους τι πρέπει να κάνει. Όλα αυτά λειτουργούν πολύ ωραία με παιδιά μικρότερης ηλικίας, αλλά από την προεφηβεία και μετά αυτό δεν ισχύει! Σε μεγαλύτερες ηλικίες το παιδί θέλει ένα δεκτικό ακροατήριο, έναν γονιό που ακούει και δείχνει κατανόηση, χωρίς να σπεύδει να λύσει το πρόβλημα του παιδιού. Ο γονιός πρέπει να στηρίξει το παιδί και να το βοηθήσει να επεξεργαστεί μόνο του αυτό που το απασχολεί. Το τελευταίο που θέλει το παιδί είναι να ακούσει τον γονιό να του λέει «είδες που σου τα έλεγα;» ή «αυτό που πρέπει να κάνεις είναι…».

4. Καλλιεργήστε την ιδιότητα της υπομονής
Οι περισσότεροι γονείς χάνουν το παιχνίδι της επικοινωνίας με το παιδί τους επειδή δεν ξέρουν να περιμένουν! Είτε χάνουν την υπομονή τους και λένε στο παιδί τους «Αυτά είναι σαχλαμάρες! Άντε να ασχοληθείς με τα μαθήματά σου!» είτε σπεύδουν να δώσουν οι ίδιοι λύση στο πρόβλημα του παιδιού τους και να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Στην πρώτη περίπτωση, ο γονιός ακυρώνει το παιδί του όταν του λέει ότι «αυτά είναι σαχλαμάρες». Ίσως για τον γονιό να μην είναι κάτι σημαντικό, αλλά για το παιδί του είναι, άρα και ο γονιός θα πρέπει να το αντιμετωπίσει έτσι. Εξίσου λανθασμένο είναι να προσπαθεί ο γονιός να λύσει το πρόβλημα του παιδιού του. Έτσι δίνει το μήνυμα στο παιδί του ότι είναι ανίκανο και ότι δεν μπορεί να διαχειριστεί τη ζωή του. Όταν όμως ο γονιός έχει την υπομονή να ακούσει προσεκτικά τι έχει να του πει το παιδί του, χωρίς να το κρίνει και να το κατακρίνει, αλλά βοηθώντας το να επεξεργαστεί το πώς νιώθει και τα δεδομένα της κατάστασης, όταν το στηρίζει και το ενθαρρύνει, τότε το παιδί μπορεί να σταθεί στα πόδια του και να αντιμετωπίσει τα θέματα που το απασχολούν.

Περιμένετε στη σειρά… για να ζήσετε;

Μου αρέσει πολύ να αφήνω το βλέμμα μου να πλανάται και να παρατηρεί τους ανθρώπους. Καταλαβαίνω ότι όλοι μοιάζουμε μεταξύ μας. Το πρωί συνήθως περπατάμε ανέκφραστοι και βιαστικοί, προσπαθώντας να χωρέσουμε όλες μας τις “υποχρεώσεις“ στην μέρα μας.

Είμαι σίγουρος πως όλοι έχουμε στόχους και όνειρα. Είμαι σίγουρος πως οι περισσότεροι τα έχουμε αναβάλλει προς το παρόν γιατί “οι συνθήκες δεν είναι οι κατάλληλες ακόμα”…

Κάνουμε λες και θα ζήσουμε χίλιες ζωές και μας περισσεύει αυτή εδώ να τη χαραμίσουμε. Μπορεί να περνάμε τη μέρα μας εργαζόμενοι σε μια δουλειά που μόνο βιοποριστικά μας καλύπτει γιατί “και αυτό αρκεί σήμερα” και μετά να ξοδευόμαστε με ανθρώπους, που δεν επικοινωνούμε ουσιαστικά γιατί “έτυχε να τους γνωρίσουμε και κάνουμε παρέα”, καλύπτοντας ο ένας τον κενό χρόνο του άλλου.

Και όταν μένουμε για λίγο μόνοι με τον εαυτό μας, αντί για πληρότητα νιώθουμε μια ανάγκη εκτόνωσης από “την πίεση της ημέρας” και αντί να καταλάβουμε τότε ότι κάτι πάει στραβά με τη ζωή μας, υποκύπτει ο καθένας μας στις κακίες του συνήθειες, τρέφοντας έναν σκοτεινό καταπιεσμένο εαυτό του.

Δεν θα ζήσουμε χίλιες ζωές … Ο,ΤΙ ΠΡΟΛΑΒΟΥΜΕ ΣΕ ΑΥΤΗ! Τα όνειρα και οι στόχοι μας δεν χρειάζεται να περιμένουν τις ”κατάλληλες συνθήκες”, οφείλουμε να πλάσουμε εμείς το ιδανικό περιβάλλον και να τα βάλουμε μέσα. Και πραγματικά, αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουμε.

Γιατί; Είναι υπέροχο η εργασία μας να μας κάνει να αισθανόμαστε εξελίξιμοι, ενεργοί και χρήσιμοι. Να μας αφήνει στο τέλος της ημέρας μια γλυκιά κούραση και την αίσθηση ότι γίναμε καλύτεροι.

Είναι υπέροχο να συγχρωτιζόμαστε με ανθρώπους που κάνουν την ψυχή μας να χαμογελάει. Με ανθρώπους που μας αρέσει να καθρεφτιζόμαστε στα μάτια τους γιατί εκεί θα βρούμε την πιο κολακευτική μας αντανάκλαση. Με ανθρώπους που θα μας έκαναν να θέλουμε να ζήσουμε χίλιες ζωές.

Είναι υπέροχο να νιώθουμε πληρότητα και βαθιά ευτυχία στο τέλος της κάθε μέρας μας. Και πάνω από όλα, αξίζουμε να νιώθουμε όλα αυτά τα υπέροχα συναισθήματα. Αξίζουμε να ακολουθούμε τα όνειρά μας και να τα πετυχαίνουμε. Και αν δεν το κάναμε μέχρι τώρα αξίζει να μηδενίσουμε το κοντέρ και να αρχίσουμε από σήμερα!

Και σε αυτούς που θα απορήσουν και θα θεωρήσουν ότι δεν ξέρουμε τι κάνουμε, εμείς θα κλείσουμε το μάτι… Και όποιος κατάλαβε, κατάλαβε!

Αν μένεις σε μια σχέση χωρίς ουσία, χάνεις στιγμές από τη ζωή σου

Συχνά, την παραμελούμε τη σχέση μας με τον σύντροφό μας. Πνιγόμαστε μέσα στην καθημερινότητα, στις υποχρεώσεις μας, στα πρέπει και στους γρήγορους ρυθμούς της ζωής μας. Ξεχνάμε να ρωτήσουμε πώς ήταν η μέρα του, ξεχνάμε να αγκαλιάσουμε, παραμελούμε να δείξουμε την αγάπη μας, δεν αφήνουμε τον εαυτό μας να είναι τρυφερός.

Εστιάζουμε στα λάθη, στα αρνητικά, στις κακές στιγμές της ημέρας, σε όσα μας ενόχλησαν και μας στενοχώρησαν. Ποιες όμως πρέπει να είναι οι προτεραιότητές μας; Τι ζητάμε από μία σχέση και τι περιμένει και ο σύντροφός μας από εμάς;

Άφησε την κακή σου διάθεση στην άκρη. Μην εστιάζεις μόνο στα αρνητικά. Δείξε εμπιστοσύνη, δείξε έμπρακτα το ενδιαφέρον σου για τον άλλον, υποστήριξέ τον στα εύκολα και στα δύσκολα. Θυμήσου ότι στη σχέση μας δεν φτάνει να είμαστε λειτουργικοί. Πρέπει να απολαμβάνουμε τις στιγμές και να περνάμε όμορφα.

Πριν από μερικές μέρες βγήκα για φαγητό με τις φίλες μου και πήγαμε σε ένα από τα αγαπημένα μου εστιατόρια. Μου αρέσει αυτό το εστιατόριο. Όχι μόνο για το φαγητό και για το περιβάλλον του, αλλά γιατί το διευθύνει ένα ζευγάρι. Ζευγάρι στη ζωή, ζευγάρι στη δουλειά.

Εύκολο; Καθόλου, θα απαντούσα και είναι μία μεγάλη πρόκληση για την καθημερινότητα. Η αλήθεια όμως είναι ότι γοητεύτηκα από μία απλή και ταυτόχρονα τόσο γλυκιά κίνηση. Η κοπέλα σταμάτησε την εργασία της για λίγα λεπτά και με μία απλή αλλά τόσο ουσιαστική κίνηση, έδειξε στο σύντροφό της ότι τον σκέφτεται, ότι τον φροντίζει. Τι όμορφο… Και πόσο ουσιαστικό.

Μη φοβάσαι τα συναισθήματά σου. Μην εστιάζεις μόνο σε όσα δεν κάνει ο σύντροφός σου. Επέλεξε να κάνεις και εσύ. Δείξε, αγκάλιασε, φρόντισε. Αρκεί να πιστεύεις ότι ο άλλος αξίζει την αγάπη σου.

Γιατί αν δεν πιστεύεις ότι τα αξίζει, θα πρέπει να αναρωτηθείς γιατί μένεις σε αυτή τη σχέση. Ποιες δικές σου ανάγκες καλύπτονται. Ποιους δικούς σου φόβους δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις και αποφεύγεις. Και αν γίνεται αυτό, μη φοβηθείς να ζητήσεις βοήθεια. Γιατί αν μένεις σε μία σχέση, χωρίς ουσία, χάνεις στιγμές από τη ζωή σου.

Θυμηθείτε να δίνετε αξία στον εαυτό σας… Γιατί αν δεν του δώσετε εσείς, δεν θα σας δώσει κανένας την αξία που σας αρμόζει.

Μπορεί κάτι να πραγματοποιηθεί επειδή το σκέφτηκες;

Κάθε λεπτό υπάρχουν δισεκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο που σκέφτονται πράγματα όπως: θα πέσω, θα τρακάρω, θα πεθάνω, θα αρρωστήσω, θα κερδίσω το λαχείο, θα γίνω διάσημος, θα αποβάλλω, θα παχύνω, θα με κλέψουν, δε θα κοιμηθώ ποτέ, με απατάει, θα σαλτάρω, θα σκοτωθούμε, και άλλα πολλά βέβαια. Πότε οι σκέψεις γίνονται πράξη;

Όλες οι σκέψεις που γίνονται σχηματίζουν μια μάζα ενέργειας που όταν συμπληρωθεί θα «κληρώσει» σε αυτόν που το σκέφτηκε τελευταίος. Πολλοί σκέφτονται ότι θα τρακάρουν ή ότι θα γράψουν το επόμενο απόλυτο best seller. Αυτός που το σκέφτηκε τελευταίος όταν συμπληρώθηκε η απαιτούμενη ενέργεια για να συμβεί, σε αυτόν και θα συμβεί. Λαχείο; Ίσως…

Γι΄ αυτό χρειάζεται να εκπαιδευτείς στο τι να σκέφτεσαι. Πολλοί πιστεύουν ότι η σκέψη δεν έχει σημασία. Ότι ρόλο παίζουν μόνο οι πράξεις. Και δεν έχουν απόλυτο άδικο. Όμως, αυτό που σκέφτεσαι με επιμονή, αυτό έχει και περισσότερες πιθανότητες να έρθει στη ζωή σου. Οπότε, τσέκαρε τις σκέψεις σου!

Το ήξερες ότι το μυαλό μας είναι κάπως… χαζούλικο; Το ανθρώπινο μυαλό δεν μπορεί να ξεχωρίσει τη διαφορά ανάμεσα στο αληθινό και στο φανταστικό. Έτσι, όταν κάνεις ωραία σενάρια, το σώμα και ο οργανισμός σου αντιδρούν σαν να τα ζεις.

Υπάρχει ένας άρρηκτος δεσμός ανάμεσα στο πνεύμα και στο σώμα. Ο οργανισμός εκκρίνει ορμόνες που τις πυροδοτεί ένα θετικό ευχάριστο ερέθισμα και δεν τον απασχολεί αν εσύ απλά “μεταφέρθηκες” με το μυαλό σου στην καλοκαιρινή Αστυπάλαια σε μια υπέροχη παραλία ή αν το όντως το βιώνεις αυτή τη στιγμή. Ο οργανισμός σου θα αντιδράσει θετικά στο ερέθισμα χαρίζοντας σου χαρά και χαλάρωση, έστω και για λίγες στιγμές.

Αντίστοιχα, κάθε φορά που σκέφτεσαι πράγματα δυσάρεστα, το σώμα αντιδρά με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Δεν το νοιάζει αν είναι αλήθεια ή ψέμματα. Η ανησυχία για τα οικονομικά, τα αισθηματικά ή την υγεία σου, το κάνει να το ζει σαν να έχει ήδη συμβεί.

Δεν υπάρχουν πολλές έρευνες που να έχουν ασχοληθεί εκτεταμένα με τη σύνδεση σκέψης και υλοποίησης. Όμως, μια πρόσφατη οκταεής έρευνα σε 70.000 γυναίκες, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι αισιόδοξοι άνθρωποι,αυτοί που εστιάζονται στα καλά της ζωής και όχι στις δυσκολίες της, παθαίνουν και πεθαίνουν σε μικρότερα ποσοστά από σοβαρές ασθένειες όπως τα καρδιακά νοσήματα, εγκεφαλικά ή ο καρκίνος. Και αυτό γιατί η χημεία του σώματος τους επηρεάζεται άμεσα από τη σκέψη τους η οποία, με τη σειρά της, επηρεάζει και τον τρόπο ζωής τους.

Στον ιδανικό κόσμο, αυτό το οποίο θα σκεφτόσουν θα συνέβαινε αυτόματα. Μπορείς να διαβάσεις παρακάτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα για το πώς λειτουργεί ο νόμος της υλοποίησης.

Όμως επειδή ο κόσμος μας, και κυρίως εμείς, απέχουμε από το ιδανικό, πάντα υπάρχει αυτό το περιθώριο χρόνου που σου δίνει την ευκαιρία να ξανασκεφτείς και να αποφασίσεις αν αυτό που ζήτησες όντως το θέλεις.

“Η διάρκεια της χρονικής καθυστέρησης ποικίλει κι εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οι Συν-Δημιουργίες που μπαίνουν σε κίνηση με δυνατά συναισθήματα θα περάσουν μέσα από τη χρονική καθυστέρηση πολύ γρηγορότερα. Αν ξεκινήσετε μια Συν-Δημιουργία με πάθος, αυτή θα περάσει το διάστημα καθυστέρησης και θα εκδηλωθεί πολύ γρήγορα. Αυτός είναι ο λόγος που πάντοτε δημιουργείτε τους μεγαλύτερους φόβους σας, επειδή ο φόβος είναι ισχυρό συναίσθημα.” 

Αν περνάει πολύς καιρός για να πραγματοποιηθεί κάτι που θέλεις και εύχεσαι με όλη σου την ψυχή συμβαίνει ίσως γιατί η δόνηση σου απέχει από αυτό που θέλεις να πραγματοποιηθεί. Δε γίνεται να ζητάς να γίνεις 55 κιλά όταν τρως junk food.

Εντωμεταξύ, υπάρχουν και οι παράγοντες χρόνος και κυριολεξίας. Η έννοια του χρόνου στον κόσμο των ιδεών είναι αρκετά διαφορετική από τη δική μας γραμμική αντίληψη του χρόνου. Γι’ αυτό μην ξεχνάς να ζητάς αυτό που θέλεις απόλυτα κατανοητά και να βάζεις και ένα λογικό, γήινο, ανθρώπινο περιθώριο χρόνου για την υλοποίηση.

Δεν είναι τυχαίο ότι βιβλία όπως “Το Μυστικό” και “Ο Αλχημιστής” έχουν κάνει τεράστια επιτυχία. Γιατί ξύπνησαν μέσα μας αυτό που πάντα ξέραμε ή ελπίζαμε Ότι μπορούν με την κατάλληλη δόνηση μας να γίνουν πραγματικότητα τα πιο τρελά μας όνειρα. Γιατί μας αξίζει.

Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΥΣΗ

Θα μπορούσε κάνεις να ισχυριστεί ότι η ανθρώπινη φύση είναι αντικείμενο μελέτης των εμπειρικών επιστημών και όχι της φιλοσοφίας. Εξάλλου, πώς μπορούμε να πούμε τι είναι ο άνθρωπος αν δεν τον μελετήσουμε; Το πρόβλημα βρίσκεται στο ότι είναι αδύνατον να συναντήσουμε τα φυσικά ανθρώπινα όντα που η μελέτη αυτή απαιτεί, καθώς όλοι οι άνθρωποι που θα μπορούσαμε να εξετάσουμε είναι προϊόντα μιας συγκεκριμένης κοινωνίας Το ίδιο, βέβαια, ισχύει για όλα τα ανθρώπινα όντα για τα οποία υπάρχει κάποιας μορφής ιστορική μαρτυρία.

Το ερώτημα αυτό είναι καθαρά φιλοσοφικό, μολονότι οι φιλόσοφοι έχουν συνήθως ένα απώτερο κίνητρο, οι περισσότερες, αν όχι όλες, οι πολίτικες και ηθικές θεωρίες στηρίζονται σε μια ερμηνεία της καταγωγής του καλού και του κακού, του χάους και της τάξης, ενώ πρέπει να αποφασίσουν αν οι άνθρωποι είναι φύσει καλοί ή κακοί, φύσει κοινωνικοί ή μονήρεις ·και ούτω καθεξής. Η ιστορία της φιλοσοφίας μάς αποκαλύπτει πολλές και διαφορετικές προσεγγίσεις του ζητήματος αυτού.

Ένα παράδειγμα είναι η κινεζική παράδοση, στο πλαίσιο της οποίας δυο βασικοί εκπρόσωποι της ο Κομφούκιος και ο Μέγκιος βρίσκονται σε πλήρη διαφωνία ως προς το συγκεκριμένο ζήτημα ο πρώτος υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι είναι φύσει κακοί και εγωπαθείς και για να γίνουν καλοί χρειάζονται εκπαίδευση και πίεση από την πλευρά της κοινωνίας, ενώ ο δεύτερος ισχυρίζεται ακριβώς το αντίθετο, ότι οι άνθρωποι είναι εγγενώς καλοί και διαφθείρονται από τις αλλοτριωμένες κοινωνίες και τα κακά εκπαιδευτικά συστήματα. Το ίδιο διχασμένη είναι και η Δυτική πολίτικη παράδοση ο Χομπς υποστηρίζει ότι οι προ-κοινωνικές φυσικές κοινωνίες είχαν αποδυθεί σε έναν πόλεμο όλων εναντίον όλων, ώστε να απαιτείται η σύναψη ενός κοινωνικού συμβολαίου ικανού να χαλιναγωγήσει τα ανθρώπινα ένστικτα και να αποτρέψει την αιματοχυσία, ενώ ο Λοκ αρνείται την κακή φύση του ανθρώπου και ισχυρίζεται ότι το κοινωνικό συμβόλαιό χρειάζεται μόνο για να «απαλύνει» τις οχλήσεις που προκύπτουν από τη φυσική κατάσταση. Έτσι, για τον μεν Χομπς η κτηνώδης φύση καιροφυλακτεί όταν η κοινωνία αρχίσει να διαλύεται, για τον δε Λοκ η ίδια αυτή φύση ανήκει στο μακρινό και σκοτεινό παρελθόν της ανθρωπότητας.

Ο Ρουσσώ αποδεικνύει ότι οι εκ διαμέτρου αντίθετες αυτές απόψεις είναι εξίσου λανθασμένες όπως είπα αρχικά, έχουμε μόνο την εμπειρία του εκκοινωνισμένου και μη φυσικού ανθρώπου. Ο Χομπς και ο Λοκ δεν μπορούν να μας δείξουν αυθεντικά φυσικούς ανθρώπους, αλλά ανθρώπους που η σύγχρονη φιλοσοφία τοποθέτησε σε αυτή την κατάσταση με τρόπο θεωρητικό, δηλαδή τεχνητό. (Πράγματι, ο Ρουσσώ επιχειρηματολογεί υπέρ ενός ανθρώπου που είναι φυσικά και ηθικά καλός.)

Η σύγχρονη βιολογία δεν μπορεί να μας βοηθήσει, γιατί, στην καλύτερη περίπτωση, μας δίνει εξηγήσεις εκ των υστέρων, τουτέστιν πως πάμε από “εδώ” που βρισκόμαστε στο “εκεί”. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι δεν ξέρουμε πού είναι αυτό το “εκεί” (για να μην πω ότι, στην πραγματικότητα, δεν ξέρουμε ούτε το “εδώ” που βρίσκεται). Επιπλέον, η βιολογία, στην προσπάθεια της να μας δώσει κάποιες εξηγήσεις που αφορούν στο οργανικό μέρος του ανθρωπίνου όντος, ξεχνά την πνευματική και λογική διάσταση του. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ηθική πλευρά του ανθρώπου συνδέεται κυρίως με τους λόγους παρά με τις αίτιες των πράξεων.

Η αφοσίωση στην πραγματικότητα

'Όσο λιγότερο καθαρά βλέπουμε την πραγματικότητα του κόσμου – όσο περισσότερο το πνεύμα μας είναι θολωμένο από ψέματα, απατηλές αντιλήψεις, και ψευδαισθήσεις – τόσο λιγότερο ικανοί θα είμαστε να χαράζουμε μια σωστή πορεία δράσης και να παίρνουμε σωστές αποφάσεις. Ο τρόπος που βλέπουμε την πραγματικότητα είναι σαν ένας χάρτης με τον οποίο ανιχνεύουμε το έδαφος της ζωής.

Αν ο χάρτης είναι αληθινός και ακριβής, θα ξέρουμε γενικά πού βρισκόμαστε, κι αν έχουμε αποφασίσει πού θέλουμε να πάμε, θα ξέρουμε γενικά πώς να φτάσουμε εκεί. Αν ο χάρτης είναι λαθεμένος και ανακριβής, το αποτέλεσμα γενικά είναι να χαθούμε. Μολονότι αυτό είναι ολοφάνερο, οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, να το αγνοούν. Το αγνοούν γιατί η όδευσή μας προς την πραγματικότητα δεν είναι εύκολη. Πρώτα πρώτα δε γεννιόμαστε με χάρτες· πρέπει να τους φτιάξουμε. Και το φτιάξιμό τους απαιτεί προσπάθεια. Όσο μεγαλύτερη προσπάθεια καταβάλουμε για να εκτιμήσουμε και να αντιληφθούμε την πραγματικότητα, τόσο μεγαλύτεροι και ακριβέστεροι θα είναι οι χάρτες μας. Πολλοί όμως δε θέλουν να κάνουν αυτή την προσπάθεια. Μερικοί σταματούν να την κάνουν όταν φτάνουν στο τέλος της εφηβείας. Οι χάρτες τους είναι μικροί και πρόχειροι, και οι απόψεις τους για τον κόσμο περιορισμένες και παραπλανητικές. Προς το τέλος της μέσης ηλικίας, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν παραιτηθεί από την προσπάθεια. Αισθάνονται σίγουροι ότι οι χάρτες τους είναι πλήρεις και ότι η Weltanschauung (κοσμοθεωρία) τους είναι σωστή (και μάλιστα ιερή) και δεν ενδιαφέρονται πια για καινούργιες γνώσεις. Λες και είναι κουρασμένοι. Μόνο μια σχετικά μικρή και τυχερή μειοψηφία συνεχίζει μέχρι τη στιγμή του θανάτου να εξερευνά το μυστήριο της πραγματικότητας μεγαλώνοντας, εξειδικεύοντας και αναθεωρώντας συνεχώς την κοσμοαντίληψή τους και την άποψή τους για το τι είναι αλήθεια.

Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα στη χάραξη του χάρτη δεν είναι ότι πρέπει να αρχίσουμε από το μηδέν, αλλά ότι, αν θέλουμε να είναι οι χάρτες μας ακριβείς, θα χρειαστεί να τους αναθεωρούμε συνεχώς. Ο ίδιος ο κόσμος διαρκώς αλλάζει. Παγετώνες έρχονται, …παγετώνες φεύγουν. Πολιτισμοί έρχονται, πολιτισμοί φεύγουν. Υπάρχει πολύ λίγη τεχνολογία, υπάρχει πάρα πολλή τεχνολογία.

Ακόμα πιο δραματικά, η σκοπιά από όπου θεωρούμε τον κόσμο αλλάζει διαρκώς και πολύ γρήγορα. Όταν είμαστε παιδιά είμαστε εξαρτημένοι και αδύναμοι. Όταν γίνουμε ενήλικοι, μπορούμε να είμαστε δυνατοί. Ωστόσο, σε περίπτωση αρρώστιας ή γεροντικής αναπηρίας μπορεί να ξαναγίνουμε αδύναμοι και εξαρτημένοι. Όταν έχουμε παιδιά που πρέπει να φροντίσουμε, ο κόσμος φαίνεται διαφορετικός απ’ όταν δεν έχουμε κανένα παιδί. Όταν ανατρέφουμε μικρά, ο κόσμος φαίνεται διαφορετικός απ’ όταν ανατρέφουμε εφήβους. Όταν είμαστε φτωχοί, ο κόσμος φαίνεται διαφορετικός απ’ όταν είμαστε πλούσιοι. Καθημερινά βομβαρδιζόμαστε με νέες πληροφορίες για τη φύση της πραγματικότητας. Αν θέλουμε να αφομοιώσουμε αυτές τις πληροφορίες, πρέπει συνεχώς να αναθεωρούμε τους χάρτες μας, και μερικές φορές όταν αρκετές νέες πληροφορίες έχουν συσσωρευτεί, πρέπει να κάνουμε πολύ σημαντικές αναθεωρήσεις. Η διεργασία της αναθεώρησης, και ιδιαίτερα της σημαντικής αναθεώρησης, είναι επίμοχθη, μερικές φορές μάλιστα βασανιστική. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται η μεγαλύτερη πηγή πολλών από τα κακά του ανθρώπινου γένους.

Τι συμβαίνει όταν ένας έχει μοχθήσει πολύ και για μακρόχρονο διάστημα για να σχηματίσει μιαν ικανοποιητική κοσμοαντίληψη, έναν φαινομενικά χρήσιμο και πρακτικό χάρτη, και ξαφνικά βρίσκεται μπροστά σε μια νέα πληροφορία που δείχνει πως η αντίληψη αυτή είναι λαθεμένη και πως ο χάρτης χρειάζεται σε ένα μεγάλο μέρος του να ξανασχεδιαστεί; Η απαιτούμενη οδυνηρή προσπάθεια φαίνεται τρομερή, σχεδόν συντριπτική. Εκείνο που κάνουμε πιο συχνά και συνήθως ασύνειδα είναι να αγνοούμε το νέο στοιχείο. Πολλές φορές αυτή η πράξη της ηθελημένης άγνοιας είναι πολύ περισσότερο από παθητική. Μπορεί να καταγγείλουμε το νέο στοιχείο ως λαθεμένο, επικίνδυνο, αιρετικό, έργο του διαβόλου. Μπορεί και να κηρύξουμε σταυροφορία εναντίον του, κι ακόμα να προσπαθήσουμε να παραπλανήσουμε τον κόσμο ώστε να τον κάνουμε να συμφωνήσει με τη δική μας αντίληψη τια την πραγματικότητα. Ένα άτομο αντί να προσπαθήσει να αλλάξει τον χάρτη, μπορεί να προσπαθήσει να καταστρέψει το νέο στοιχείο.

Είναι λυπηρό το γεγονός ότι ένα τέτοια άτομο μπορεί να ξοδεύει πολύ περισσότερη ενέργεια υπερασπίζοντας μια απαρχαιωμένη κοσμοθεωρία από ό,τι θα χρειαζόταν για να την αναθεωρήσει ή να την διορθώσει.

Μόνο ο vulgus (όχλος) τρέφει μεγάλο σεβασμό για τις αυθεντίες

Το argumentum ad verecundiam [επιχείρημα με επίκληση της αυθεντίας]. Αντί να προβάλλουμε επιχειρήματα, επικαλούμαστε αυθεντίες ανάλογα με το επίπεδο γνώσης του αντιπάλου μας.

Unusquisque mavult credere quam judicare [Οι άνθρωποι προτιμούν να πιστεύουν παρά να κρίνουν] λέει ο Σενέκας στο έργο De vita beata,I,IV – η δουλειά μας (κατά την αντιπαράθεσή μας με κάποιον) γίνεται πολύ ευκολότερη όταν έχουμε με το μέρος μας μια αυθεντία, που την σέβεται ο αντίπαλος. Όσο μικρότερες είναι οι γνώσεις και οι ικανότητές του, τόσο περισσότερες είναι οι έγκυρες γι’ αυτόν αυθεντίες. Αν όμως οι γνώσεις και οι ικανότητές του είναι υψηλού επίπεδου, οι αυθεντίες θα είναι πολύ λίγες ή μπορεί και να μην υπάρχουν καθόλου. Θα μπορούσε ίσως να αποδεχτεί την αυθεντία κάποιων ανθρώπων σε τομείς στους οποίους ο ίδιος δεν είναι εκπαιδευμένος, αλλά ακόμα και τότε θα τους αντιμετωπίζει με καχυποψία. Αντίθετα, οι απλοί άνθρωποι σέβονται βαθιά τους κάθε είδους επαγγελματίες. Δεν ξέρουν ότι, όταν κάποιος μετατρέπει μια δραστηριότητα σε επάγγελμα, δεν το κάνει επειδή αγαπάει τη δραστηριότητα, αλλά επειδή αγαπάει το χρήμα που κερδίζει απ’ αυτήν: – ή ότι είναι σπάνιο για κάποιον που διδάσκει ένα αντικείμενο να το κατέχει στην εντέλεια, κι αυτό γιατί όποιος μελετάει σε βάθος ένα αντικείμενο, δεν έχει χρόνο για να το διδάξει. Μόνο ο vulgus (όχλος) τρέφει μεγάλο σεβασμό για τις αυθεντίες- κι αν στη δεδομένη στιγμή δε μας βρίσκεται καμία πρόχειρη, μπορούμε να επικαλεστούμε κάποια που μοιάζει να είναι σχετική- μπορούμε να παραθέσουμε τι είπε κάποιος έστω και με διαφορετικό νόημα, κάπου αλλού, και κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Οι αυθεντίες, που ο αντίπαλός μας αδυνατεί να καταλάβει, είναι αυτές που μπορεί να έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση. Οι απαίδευτοι έχουν έναν ιδιαίτερο σεβασμό για διάφορες βαρύγδουπες αρχαιοελληνικές και λατινικές εκφράσεις. Κι αν χρειαστεί, μπορούμε όχι μόνο να διαστρέψουμε τα λεγόμενα των αυθεντιών, αλλά να τα παραποιήσουμε ευθέως ή να παραθέσουμε κάτι που βγάλαμε εντελώς απ’ το μυαλό μας. Κατά κανόνα, ο αντίπαλος δεν έχει εκείνη την ώρα μαζί του βιβλία, αλλά και να είχε, δε θα μπορούσε να τα χρησιμοποιήσει.

Μια γενικά αποδεκτή εσφαλμένη αντίληψη μπορεί επίσης να πάρει τη θέση της αυθεντίας. Γιατί οι περισσότεροι συμφωνούν με τον Αριστοτέλη, ο οποίος λέει “ά μεν πολλοίς δοκεί ταύτα γε είναι φαμέν” [αυτό που φαίνεται στους πολλούς ορθό, εμείς λέμε ότι είναι κιόλας – Ηθικά Νικομάχεια, Χ,172b 36]: και είναι γεγονός ότι δεν υπάρχει γνώμη, όσο παράλογη κι αν είναι, που να μην την αγκαλιάσουν αμέσως οι άνθρωποι, μόλις πεισθούν ότι είναι γενικά αποδεκτή. Το παράδειγμα επενεργεί στις σκέψεις τους όπως και στις πράξεις τους. Είναι σαν τα πρόβατα που ακολουθούν το προπορευόμενο κουδούνι, όπου κι αν τους οδηγήσει. Είναι γι’ αυτά ευκολότερο να πεθάνουν παρά να σκεφτούν Είναι περίεργο το πόσο μεγάλη επίδραση μπορεί να έχει η γενική αποδοχή μιας γνώμης στους ανθρώπους, παρόλο που η προσωπική τους εμπειρία μπορεί να τους προειδοποιεί, ότι η αποδοχή της είναι μια ανόητη και καθαρά μιμητική διαδικασία. Όμως αυτή η προειδοποίηση δε γίνεται ποτέ, κυρίως γιατί τους λείπει η οποιαδήποτε αυτογνωσία. – Μόνο οι εκλεκτοί μπορούν να πουν μαζί με τον Πλάτωνα τοις πολλοίς πολλά δοκεί [οι πολλοί έχουν πολλές απόψεις- Πολιτεία ΙΧ,576c], που σημαίνει ότι ο όχλος έχει πολλές ανοησίες στο κεφάλι του και είναι πρακτικά αδύνατο να αντιμετωπιστούν.

Αν θέλουμε όμως να μιλάμε σοβαρά, πρέπει να καταλάβουμε ότι η γενική αποδοχή μιας γνώμης δεν είναι απόδειξη για την ορθότητα της ούτε καν ένδειξη μεγάλης πιθανότητας να είναι σωστή. Όσοι ισχυρίζονται το αντίθετο, θα πρέπει να παραδεχτούν το ότι το πέρασμα του χρόνου αφαιρεί την οποιαδήποτε αποδεικτική δύναμη μιας γενικά αποδεκτής γνώμης, γιατί αλλιώς όλες οι παλιές πλάνες, που κάποια στιγμή καταρρίφθηκαν, θα έπρεπε να επανέλθουν σε ισχύ.

Όταν εξετάσουμε το θέμα από πιο κοντά, ανακαλύπτουμε ότι αυτό που ονομάζουν κοινή γνώμη δεν είναι παρά η γνώμη δυο ή τριών προσώπων- και θα πεισθούμε γι’ αυτό, αν παρακολουθήσουμε τον τρόπο, με τον οποίο προέκυψε μια τέτοια γενικά αποδεκτή γνώμη. Θα ανακαλύψουμε ότι μόνο δύο ή τρία άτομα αποδέχτηκαν στην αρχή ή προώθησαν και διατήρησαν αυτή τη γνώμη- κι ότι ο υπόλοιπος κόσμος τους έκανε τη μεγάλη χάρη να πιστέψει ότι την είχαν εξετάσει απ’ όλες τις πλευρές. Μετά, κάποιοι ακόμα, έχοντας πεισθεί εκ των προτέρων ότι οι πρώτοι είχαν την απαραίτητη ικανότητα, δέχτηκαν κι εκείνοι τη συγκεκριμένη γνώμη. Αυτούς επίσης τους εμπιστεύτηκαν πολλοί άλλοι, που η οκνηρία τους έκανε να θεωρήσουν ότι ήταν καλύτερο να πιστέψουν αμέσως, παρά να μπουν στον κόπο να ερευνήσουν το ζήτημα μόνοι τους. Έτσι ο αριθμός αυτών των οκνηρών και εύπιστων οπαδών μεγάλωνε από μέρα σε μέρα: γιατί μόλις η γνώμη αυτή απέκτησε αρκετούς οπαδούς, οι υπόλοιποι απέδωσαν το γεγονός αυτό στο ότι η γνώμη αυτή πρέπει να έχει γίνει αποδεκτή λόγω της ορθότητας των επιχειρημάτων της. Κι όσοι είχαν απομείνει, αναγκάστηκαν κι εκείνοι να αποδεχτούν το γενικά αποδεκτό, έτσι ώστε να μη θεωρηθούν δύστροπα άτομα που διαφωνούσαν με τις ιδέες που αποδέχονταν όλοι, ή εξυπνάκηδες που θεωρούσαν τον εαυτό τους ευφυέστερο απ’ όλους τους άλλους. Απ’ αυτό το σημείο και μετά, η αποδοχή αυτής της άποψης γίνεται καθήκον. Από δω και πέρα, οι λίγοι που έχουν την ικανότητα να εκφράσουν δικές τους γνώμες και δική τους κρίση, αλλά απλώς απηχούν γνώμες άλλων, τις οποίες και υπερασπίζονται με αξιοζήλευτο πάθος και μισαλλοδοξία. Γιατί αυτό που απεχθάνονται στους ανθρώπους που σκέφτονται διαφορετικά δεν είναι τόσο οι διαφορετικές γνώμες που εκφράζουν, όσο το θράσος τους να θέλουν να σχηματίσουν τις δικές τους απόψεις- κάτι που οι ίδιοι ποτέ δεν κάνουν έχοντας απόλυτη συναίσθηση της αδυναμίας τους.

– Εν ολίγοις, ελάχιστοι είναι αυτοί που έχουν την ικανότητα να σκέφτονται, γνώμες όμως θέλουν να έχουν όλοι: και η εύκολη λύση είναι αυτές τις γνώμες να μην τις δημιουργούν οι ίδιοι, αλλά να τις παίρνουν έτοιμες από άλλους. – Κι αφού έτσι έχουν τα πράγματα, ποια αξία μπορεί να έχει η γνώμη ακόμα και εκατό εκατομμυρίων ανθρώπων; Δεν έχει μεγαλύτερη ισχύ από ένα ιστορικό γεγονός που αναφέρουν εκατό χρονικογράφοι, οι οποίοι όμως αποδείχτηκε ότι αντέγραψαν κάποιον άλλο, οπότε όλες αυτές οι αναφορές βασίζονται στη γνώμη ενός και μόνο ατόμου. (Κατά Bayle, Pensees sur les Cometes).

“Dico ego, tu dicis, sed denique dixit et ille:
Dictaque post toties, nil nisi dicta vides”.
[“Το είπα εγώ, το είπες κι εσύ, και μετά το είπε κι άλλος:
Όσοι και να το ξαναπούν, δεν είναι παρά λόγια”]

Παρά τα όσα είπαμε, σε μια αντιπαράθεση με απλούς ανθρώπους, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις γενικά αποδεκτές γνώμες σαν ισχυρά επιχειρήματα.

Γενικά, όταν τσακώνονται δύο καθημερινοί άνθρωποι, το όπλο που κατά κανόνα επιλέγουν είναι οι αυθεντίες: αυτές χρησιμοποιούν ο ένας εναντίον του άλλου.- Αν ένα πιο μυαλωμένο άτομο έχει ν’ αντιμετωπίσει έναν απ’ αυτούς, θα τον συμβούλευα να καταδεχτεί να καταφύγει και αυτό στο ίδιο όπλο και να επιλέξει τις αυθεντίες που θα προκαλέσουν ρήγματα στην αδύνατη πλευρά του αντιπάλου.

Οι συμπάθειές μου αλλάζουν· η κρίση μου, όχι

Εμένα που διδάχτηκα ν’ ακμάζω και να ζω για τον εαυτό μου. (ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΣ)

Τις γνώμες μου, λοιπόν, τις βρίσκω απέραντα τολμηρές και ανένδοτες στην καταδίκη της ανεπάρκειάς μου. Αληθινά, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, αυτό επίσης είναι ένα θέμα όπου ασκώ την κρίση μου. Όλοι οι άνθρωποι κοιτάζουν ό,τι βρίσκεται μπροστά τους· εγώ κοιτάζω μέσα μου, καρφώνω και απασχολώ την κρίση μου εκεί. Καθένας κοιτάζει μπροστά του, εγώ κοιτάζω μέσα μου: δεν έχω να με απασχολεί άλλος εκτός από τον εαυτό μου· τον εαυτό μου παρατηρώ αδιάκοπα, τον εαυτό μου ελέγχω, τον εαυτό μου γεύομαι. Οι άλλοι άνθρωποι πηγαίνουν πάντα αλλού (πράγμα που θα διαπιστώσουν, αν καθίσουν να σκεφτούν), πηγαίνουν πάντα κατά μπροστά,
κανείς δεν δοκιμάζει να κατέβει μέσα στον εαυτό του εγώ κυλιέμαι στον εαυτό μου τον ίδιο. (ΠΕΡΣΙΟΣ)

Μπορεί η συνεχής συναναστροφή μου με τους αρχαίους τρόπους σκέψεις και η ιδέα (που σχημάτισα) για εκείνα τα πλούσια πνεύματα του παρελθόντος, να με αηδιάζει και για τους άλλους και για τον εαυτό μου τον ίδιο· μπορεί ακόμα να ζούμε πράγματι σε έναν αιώνα που παράγει πολύ μέτρια πράγματα μόνο· όπως και αν είναι δεν γνωρίζω τίποτα άξιο μεγάλου θαυμασμού· επίσης, δεν γνωρίζω παρά ελάχιστους ανθρώπους με την οικειότητα που χρειάζεται, για να μπορώ να τους κρίνω· και εκείνοι, με τους οποίους η κοινωνική μου θέση με φέρνει σε συνάφεια συνηθέστερα, είναι – στην πλειονότητά τους – άτομα που λίγο νοιάζονται για την καλλιέργεια της ψυχής και στα οποία δεν προτείνεται άλλη μακαριότητα από την προβολή της τιμής τους και άλλη τελειότητα από την αντρειοσύνη. Ό,τι όμορφο βλέπω σε άλλους, το παινεύω και το εκτιμώ ευχαρίστως· και μάλιστα, υπερθεματίζω συχνά σε όσα σχετικά νομίζω και επιτρέπω στον εαυτό μου να ψεύδεται μέχρις αυτού του ορίου, επειδή δεν είμαι διόλου ικανός να εφευρίσκω πράγματα ψεύτικα. Πρόθυμα καταθέτω την μαρτυρία μου για τους φίλους μου σε ό,τι βρίσκω αξιέπαινο· και από μια οργιά αξία, πρόθυμα φτιάχνω μια οργιά και μισή. Να τους αποδώσω όμως χαρίσματα που δεν διαθέτουν, δεν το μπορώ· ούτε να τους υπερασπιστώ ανοιχτά για ατέλειες που έχουν.

Ακόμα και στους εχθρούς μου, με παρρησία αποδίδω τη μαρτυρία τιμής που τους οφείλω. Οι συμπάθειές μου αλλάζουν· η κρίση μου, όχι. Και καθόλου δεν συγχέω τη διαμάχη μου με άλλες περιστάσεις που δεν έχουν καμία σχέση με την κρίση μου. Είμαι μάλιστα, τόσο ζηλιάρης για την ελευθερία της κρίσης μου, ώστε δύσκολα μπορώ να την εγκαταλείψω για όποιο πάθος και αν πρόκειται. Βλάπτω περισσότερο τον εαυτό μου ψευδόμενος, απ’ ό,τι βλάπτω εκείνον για τον οποίο ψεύδομαι.

Γνωρίζω αρκετούς ανθρώπους που έχουν ποικίλα όμορφα χαρίσματα: άλλος οξύνοια, άλλος καρδιά, άλλος επιδεξιότητα, άλλος συνείδηση, άλλος ευγλωττία, άλλος γνώση, άλλος κάτι άλλο. Αλλά μεγάλο άντρα γενικά, που να έχει όλα αυτά τα όμορφα κομμάτια μαζί ή να είναι έξοχος σε τέτοιο βαθμό ώστε να πρέπει να μένουμε έκπληκτοι ή να τον συγκρίνουμε με τους μεγάλους του παρελθόντος που τιμούμε, η τύχη δεν με έκαμε να δω κανέναν.

Δεν ξέρω όμως πως συμβαίνει (και πάντως συμβαίνει πέραν πάσης αμφιβολίας) να βρίσκεται τόση κοινοτυπία και τέτοια νοητική αδυναμία σε εκείνους που επαγγέλλονται πως έχουν περισσότερη επάρκεια, οι οποίοι ανακατεύονται σε επαγγέλματα των γραμμάτων και σε καθήκοντα που εξαρτώνται από τα βιβλία, από ό,τι σε όποιο άλλο είδος ανθρώπων: είτε γιατί απαιτούμε και περιμένουμε περισσότερα από αυτούς και δεν μπορούμε να τους συγχωρήσουμε κοινά λάθη, είτε γιατί η γνώμη ότι είναι μορφωμένοι τους δίνει περισσότερη τόλμη να εμφανίζονται και να αποκαλύπτονται υπερβολικά, οπότε καταστρέφονται και προδίδονται, όπως ένας τεχνίτης επιδεικνύει πολύ καλύτερα την ανοησία του σε πλούσιο παρά σε ταπεινό υλικό που έχει στα χέρια του.

Ευχαρίστως επιστρέφω στο ζήτημα της κουταμάρας της αγωγής μας. Σκοπός της δεν ήταν να μας κάμει καλούς και σοφούς αλλά μορφωμένους: το κατάφερε. Δεν μας δίδαξε να ακολουθούμε και να εναγκαλιζόμαστε την αρετή και τη φρόνηση, αλλά αποτύπωσε μέσα μας την προέλευση και την ετοιμολογία των λέξεων. Ξέρουμε να κλίνουμε τη λέξη αρετή [στα λατινικά], αλλά δεν ξέρουμε πώς να την αγαπήσουμε.

Η αγωγή μας μας έμαθε τους ορισμούς, τις διαιρέσεις και τους μερισμούς της αρετής, όπως τις προσωνυμίες και τους κλάδους μιας γενεαλογίας, δίχως να την απασχολεί πέρα από αυτό να δημιουργήσει ανάμεσα σε εμάς και στην αρετή κάποια σχέση οικειότητας και στενή γνωριμία. Διάλεξε για τη μαθητεία μας όχι τα βιβλία που έχουν υγιέστερες και πιο αληθινές γνώμες, αλλά εκείνα που μιλούν τα καλύτερα ελληνικά και λατινικά. Και ανάμεσα σε όμορφες λέξεις, άδειασε στα μυαλά μας τις πιο ασήμαντες ιδιοτροπίες της Αρχαιότητας. Μια καλή αγωγή αλλάζει την κρίση και τον χαρακτήρα, όπως συνέβη στον Πολέμωνα, εκείνον τον έκλυτο νεαρό Έλληνα, που, αφού πήγε να ακούσει κατά τύχη ένα μάθημα του Ξενοκράτη, δεν παρατήρησε απλώς και μόνο την ευγλωττία και το τάλαντο του δασκάλου ούτε έφερε απλώς και μόνο στο σπίτι του τη γνώση κάποιου όμορφου θέματος, αλλά έναν καρπό πιο εμφανή και πιο στέρεο, ο οποίος υπήρξε η ξαφνική αλλαγή και βελτίωση της προηγούμενης ζωής του.

 [Νέος δ’ ὢν ἀκόλαστός τε καί διακεχυμένος ἦν. Καί ποτε συνθέμενος τοῖς νέοις μεθύων καί ἐστεφανωμένος εἰς τήν Ξενοκράτους ἦξε σχολήν· ὁ δέ οὐδέν διατραπείς εἶρε τόν λόγον ὁμοίως· ἦν δέ περί σωφροσύνης. Ἀκοῦον δή το μειράκιον κατ’ ὀλιγον ἐθηράθη καί οὕτως ἐγένετο φιλόπονος] (ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Πολέμων, Δ’, 16)

Ποιος ένιωσε ποτέ τέτοιο αποτέλεσμα από την εκπαίδευσή του;
Θα έκανες ότι παλιά ο Πολέμων,
όταν μεταστράφηκε; Θα παρατούσες άραγε τα δείγματα
της αρρώστιας σου,
καφαλόδεσμους, προσκέφαλα, περιλαίμια, όπως ανάσπασε,
πιωμένος καθώς λένε στα κρυφά απ’ το λαιμό του τ’ άνθινα
γιορτάνια,
αφού τον επιτίμησε η φωνή του ανάριστου δασκάλου; (ΟΡΑΤΙΟΣ)

Η λιγότερο αξιοκαταφρόνητη τάξη ανθρώπων μου φαίνεται πως είναι εκείνη που από απλότητα τοποθετείται στην τελευταία βαθμίδα και μας δείχνει πιο τακτοποιημένες σχέσεις. Τα ήθη και τα λόγια των χωρικών, τα βρίσκω συνήθως να συμφωνούν περισσότερο με τα κελεύσματα της αληθινής φιλοσοφίας από ό,τι τα ήθη και τα λόγια των φιλοσόφων.

Ο κοινός νους είναι σοφότερος, γιατί είναι τόσο σοφός όσο πρέπει. (ΛΑΚΤΑΝΤΙΟΣ)

ΜΙΣΕΛ ΝΤΕ ΜΟΝΤΑΙΝΙ, ΔΟΚΙΜΙΑ

Το ήθος στους αρχαίους Έλληνες

Για ν’ αρχίσουμε με το σημαντικότερο, το ήθος, οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ηθικοί όσο ήταν και ανήθικοι. Αυτοί ουσιαστικά πρωτοδίδαξαν στον κόσμο τι είναι ελευθερία και υπευθυνότητα, πατριωτισμός και ευσέβεια. Οι ανατολικοί λαοί δεν γνώριζαν αυτές τις ηθικές αξίες στην αμιγέστερη έκφρασή τους.

Ωστόσο, μάταια θ’ αναζητήσει κανείς στους αρχαίους Έλληνες το σημερινό αίσθημα του δικαίου. Μ’ εξαίρεση μερικούς ποιητές και φιλόσοφους, τους έλειπε η συναίσθηση ότι το έγκλημα είναι απορριπτέο για λόγους αρχών. Σύμφωνα με μια γενική αντίληψη, που ο απόηχός της ήταν αισθητός και σε πολύ μεταγενέστερες εποχές, το έγκλημα είναι μια ιδιωτική υπόθεση που αφορά τον θύτη και το θύμα.

Ακόμα και ο φόνος μπορούσε να μείνει ατιμώρητος: αν το θύμα συγχωρούσε πριν πεθάνει τον φονιά του, οι συγγενείς δεν δεσμεύονταν πια από το χρέος της κατηγορίας (που την απάγγελλαν αυτοί, όχι το κράτος).

Εκείνο που είχε σημασία ήταν να πάρει εκδίκηση η ψυχή: αν η ψυχή παραιτούνταν εθελούσια απ’ αυτή, τότε ούτε στην κοινή ηθική ούτε στη θρησκεία έπεφτε λόγος.

Ακόμα και η βάση κάθε ανώτερης μορφής χρηστοήθειας, η φιλαλήθεια, ήταν υπανάπτυκτη στους αρχαίους Έλληνες· ή μάλλον, για να το πούμε απερίφραστα, οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ο κλασικός λαός του ψέματος και της λοβιτούρας, και μάλιστα, πράγμα, που μάλλον τους επιβαρύνει παρά τους δικαιολογεί, χωρίς να έχουν συνείδηση ότι αυτό είναι κακό. Ο Οδυσσέας, που περισσότερο από κάθε άλλη μορφή της παγκόσμιας λογοτεχνίας μπορεί να διεκδικήσει τον τίτλο του εθνικού ήρωα, είναι πρωταθλητής σ’ όλα τα είδη κατεργαριάς, από την αθώα καυχησιολογία ώς την εξοργιστικότερη απάτη. Αλλά το πιο συγκλονιστικό είναι ότι η Αθηνά τον θαυμάζει απεριόριστα γι’ αυτές του τις ικανότητες, κι όχι μόνον αυτό, αλλά και προσθέτει ότι στις ψευτιές μόνον οι θεοί τον ξεπερνούν! Και πράγματι, ήδη στους Ρωμαίους η έκφραση graeca fides (= ελληνική πίστη) ήταν παροιμιώδης, ενώ ακόμα και σήμερα στα γαλλικά η λέξη Grec (= Έλληνας) σημαίνει ούτε λίγο ούτε πολύ απατεώνας!

Η ψευδορκία φαίνεται ότι ήταν σωστό εθνικό σπορ. Πάντως, πολλοί πίστευαν ότι η ψευδορκία προκαλεί τον όλεθρο του ψεύδορκου και ολόκληρου του γένους του, και γι’ αυτόν το λόγο ο Ησίοδος συμβουλεύει τους αναγνώστες του να την αποφεύγουν. Αλλά ούτε που περνάει απ’ το μυαλό του ότι πρέπει να την αποφεύγει κανείς για λόγους αρχών. Άλλωστε, σε ολόκληρη την αρχαιότητα η ψευδορκία έμενε ατιμώρητη, γιατί η τιμωρία της ήταν δουλειά των θεών. Οι θεοί όμως δεν την κόλαζαν για ηθικούς λόγους παρά επειδή ο ψεύδορκος επέσυρε μόνος του την κατάρα, στο όνομα της οποίας ορκίστηκε. Ο ψεύδορκος πέφτει στα χέρια των δαιμόνων της κόλασης, τους οποίους επικαλέστηκε: πρόκειται δηλαδή για μια διαδικασία νομική, όχι ηθική.

Βέβαια, οι ποιητές και οι φιλόσοφοι παρέπεμπαν ολοένα στη Δίκη, την τρανή θεά της δικαιοσύνης, που καθόταν στο πλευρό του Δία, αλλ’ αυτό ακριβώς μας κάνει να υποθέσουμε ότι στη ζωή οι άνθρωποι δεν την υπολόγιζαν και τόσο.

Από την άλλη πλευρά, όμως, πρέπει να επαινέσουμε τους αρχαίους Έλληνες γιατί είχαν μια ειλικρίνεια που η δική μας κοινωνία έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό: τους έλειπε κάθε είδος ταρτουφισμού και σεμνοτυφίας, που διαποτίζουν όλες τις πλευρές της ζωής από τότε που η αστική τάξη ανέβηκε στην εξουσία, καθώς και κάθε υποκριτική διακριτικότητα, που σήμερα επιδεικνύεται παντού για «επαγγελματικούς λόγους». Μιλούσαν με αξιοθαύμαστη παρρησία για τις ιδιωτικές τους υποθέσεις, τόσο τις δικές τους όσο και των άλλων συμπολιτών τους.

Επίσης, τουλάχιστο τα σώματά τους ήταν απόλυτα ειλικρινή, κινούνταν με φυσική χάρη κι ελευθερία, που σήμερα μας φαίνεται σαν χαμένος παράδεισος. Και τέλος, δύσκολα μπορεί κανείς ν’ αρνηθεί μια βαθιά, εσώτερη αίσθηση της αλήθειας σ’ έναν λαό που γέννησε τέτοια τέχνη.

Αν η ηθική τους μας φαίνεται κάπως ελαττωματική, αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι το σημερινό αίσθημα της τιμής, που είναι από τους κύριους ρυθμιστές της ηθικής συμπεριφοράς μας, τους ήταν ολότελα άγνωστο. Το ξυλοφόρτωμα ξεχνιόταν με μια απλή χρηματική αποζημίωση και η έννοια «προσβολή της τιμής» δεν υπήρχε. Μία και μόνη παράσταση αρχαίας κωμωδίας θα προκαλούσε σήμερα βροχή από μηνύσεις, αντιμηνύσεις, απαγορεύσεις και τα τέτοια.

Είναι γνωστό πόσο αισχρές συκοφαντίες εκτόξευαν οι ρήτορες ακόμα και στις πιο ασήμαντες αστικές δίκες εναντίον της αντίπαλης πλευράς. Και δεν μείωνε ούτε την αξιοπρέπεια ούτε τη φήμη του Σωκράτη το ότι μερικοί ακροατές του απαντούσαν στις κάπως στρεψόδικες αποδεικτικές μεθόδους του με καρπαζιές.

Ο Σοπενχάουερ ανέλυσε απολαυστικά στα Πάρεργα του την ανεμελιά με την οποία αντιμετώπιζε ολόκληρη η αρχαιότητα τέτοια ζητήματα. Αλλά αυτή η στάση των αρχαίων Ελλήνων έρχεται σε ζωηρή όσο και αλλόκοτη αντίθεση με την κυριολεκτικά νοσηρή φιλοπρωτία, από την οποία διακατέχονταν πάντα. Δεν είχαν άλλο στο μυαλό τους έξω από νίκες και βραβεία, και όλες τις δραστηριότητες της ζωής δεν μπορούσαν να τις φανταστούν αλλιώς παρά με τη μορφή του αγώνος, στο τέρμα του οποίου περίμενε κάποιο έπαθλο.

Σκόνη από νανοδιαμάντια που εκπέμπουν μικροκύματα περιβάλλει μακρινά νεαρά άστρα

Εδώ και δεκαετίες οι αστρονόμοι αναρωτιούνται ποια είναι η πηγή των μυστηριωδών μικροκυμάτων που φθάνουν στη Γη από μακρινά συστήματα άστρων στο γαλαξία μας. Τώρα πιστεύουν ότι έχουν την «πολύτιμη» απάντηση: προέρχονται από μικροσκοπικά διαμαντάκια, τα οποία περιβάλλουν ως νέφος διαμαντόσκονης ορισμένα άστρα.
 
Μια καλλιτεχνική άποψη για τα νανοδιαμάντια που είναι γύρω από ένα νεαρό αστέρι στο Γαλαξία. Οι πρόσφατες παρατηρήσεις των τηλεσκοπίων GBT και ATCA έχουν εντοπίσει το αποκαλυπτικό ραδιοσήμα της ροής γύρω από 3 τέτοια αστέρια, υποδεικνύοντας ότι αποτελούν πηγή της αποκαλούμενης ανώμαλης εκπομπής μικροκυμάτων.
 
Η συγκεκριμένη ακτινοβολία, που έχει ονομαστεί «ανώμαλη εκπομπή μικροκυμάτων», προέρχεται από διάφορα σημεία του ουρανού, αλλά μέχρι τώρα ήταν άγνωστη η πηγή της. 
 
Οι ερευνητές από τη Βρετανία, τις ΗΠΑ και τη Γερμανία, με επικεφαλής την αστρονόμο Δρ Jane Greaves, της Σχολής Φυσικής και Αστρονομίας του Πανεπιστημίου του Κάρντιφ στην Ουαλία, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστρονομίας Nature Astronomy, μελέτησαν εκτενώς -με τηλεσκόπια στις ΗΠΑ και την Αυστραλία- το υπέρυθρο φως που προέρχεται από πρωτοπλανητικούς δίσκους γύρω από άστρα.
 
Τελικά ταύτισαν τα εκπεμπόμενα μικροκύματα με τη διακριτή «υπογραφή» που έχουν οι μικροσκοπικοί κρύσταλλοι άνθρακα, γνωστοί και ως νανοδιαμάντια, που βρίσκονται στο εσωτερικό της σκόνης και των αερίων που περιβάλλουν τα νεογέννητα άστρα.
 
Αυτό το συνονθύλευμα σκόνης και αερίων αποτελεί τον πρωτοπλανητικό δίσκο, όπου αρχίζουν να σχηματίζονται σταδιακά οι πλανήτες γύρω από ένα άστρο. Ο καυτός αυτός δίσκος είναι γεμάτος οργανικά μόρια και παρέχει ιδανικές συνθήκες για τη δημιουργία νανοδιαμαντιών. Εκτιμάται ότι το 1% έως 2% του συνολικού άνθρακα σε ένα τέτοιο δίσκο μετατρέπεται σε νανοδιαμάντια.
 
Χάρη στην υψηλή ενέργεια που έχουν αυτά τα νανοδιαμάντια, καθώς περιστρέφονται με μεγάλη ταχύτητα στο εσωτερικό του πρωτοπλανητικού δίσκου, εκπέμπουν ακτινοβολία στο τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος που αντιστοιχεί στα μικροκύματα. Τέτοια νανοδιαμάντια, που το καθένα είναι εκατοντάδες χιλιάδες φορές μικρότερο από ένα κόκκο άμμου, έχουν συχνά βρεθεί και σε μετεωρίτες, οι οποίοι έχουν πέσει στη Γη, ενώ είναι δυνατό να παραχθούν και με βιομηχανικές μεθόδους.
 
«Γνωρίζαμε ότι κάποιου είδους σωματίδιο ευθύνεται γι’ αυτό το φως των μικροκυμάτων, αλλά η ακριβής πηγή αποτελούσε αίνιγμα από τότε που ανιχνεύθηκε για πρώτη φορά πριν περίπου 20 χρόνια. Με μια μέθοδο τύπου Σέρλοκ Χολμς, αποκλείσαμε όλες τις άλλες πιθανές αιτίες και με πολλή βεβαιότητα μπορούμε πλέον να πούμε ότι η πιθανότερη αιτία για τη δημιουργία αυτής της λάμψης μικροκυμάτων είναι η παρουσία νανοδιαμαντιών γύρω από νεαρά άστρα», δήλωσε η Jane Greaves.

Pablo Amaringo – ο Περουβιανός Σαμάνος

Pablo Amaringo η Θρησκευτική Εικονογραφία ενός Περουβιανού Σαμάνου

O Pablo Amaringo γεννήθηκε το 1943 στο Puerto Libertad, στον Περουβιανό Αμαζόνιο. Ηταν δέκα χρονών όταν ήπιε για πρώτη φορά  ayahuasca, ένα οραματικό τσάι που χρησιμοποιείται απο τους σαμάνους. Φτιάχνεται από τα φυτά Banisteriopsis caapi (yagé) και Psychotria viridis (chacruna). Μία σοβαρή αρρώστια της καρδιάς του και η μαγική θεραπεία με την ayahuasca οδήγησε τον Pablo στην ζωή του σαμάνου, και τελικά έγινε ένας αγαπητός λαϊκός γιατρός, μαθαίνοντας τα θεραπευτικά τραγούδια τα icaros, που τον δίδαξε το τσάι της ayahuasca.

Το 1988 ο Pablo ίδρυσε την Αμαζόνιαν Σχολή Καλών Τεχνών Usko Ayar στην Pucallpa, αφιερωμένη στην απεικόνιση και στην διατήρηση των τρόπων ζωής και της γνώσης του Αμαζονίου. Το έργο αυτής της σχολής έχει τεράστια επιρροή και δημιούργησε αυτό που τώρα αποκαλούμε «Νέα Τέχνη Αμαζονίου». Ο Pablo δεν χρέωνε τους μαθητές του για να τους μάθει ζωγραφική.

Ο Steve Beyer γράφει στην συνεισφορά του στο νέο βιβλίο του έργου του Pablo: «Νομίζω, ότι είναι δίκαιο να πούμε, ότι η αύξηση των αλλοδαπών που αναζητούν ayahuasqueros στον Αμαζόνιο, ξεκινώντας από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, οδήγησε σε μεγάλο βαθμό στις εξαιρετικές ζωγραφιές του Pablo. Πράγματι, καθώς οι απεικονίσεις των εμπειριών της ayahuasca έχουν αυξηθεί, μπορεί να ειπωθεί  ό,τι εκτός από την εμπειρία που προδιαγράφει την τέχνη, η τέχνη συνταγογραφεί την εμπειρία».

Ένας άλλος συνεισφέρων στο βιβλίο, ο γνωστός οραματιστής Robert Venosa αναφέρει για το έργο του Pablo: «Η υψηλή αποστολή της τέχνης, μέσα από τις αυταπάτες της, είναι να προφητεύει τα ανώτερα στάδια της πραγματικότητας και κανείς δεν το έκανε καλύτερα στην απεικόνιση των κόσμων του ayahuascan, από τον Pablo»

Το βιβλίο ήταν ένα περίπλοκο έργο, το οποίο απαιτούσε την καταλογογράφηση και την κατοχή των επαγγελματικών φωτογραφιών ζωγραφικής. Σε μεταγενέστερο στάδιο μεταναστεύσαμε στην χρήση τεχνολογίας ψηφιακής σάρωσης. Ο Pablo μας έδωσε εκατοντάδες σελίδες από προσωπικά σημειώματα και περιοδικά και πραγματοποιήσαμε πολλές συναντήσεις με τον Pablo στην Pucallpa για να διερευνήσουμε τις πολύπλευρες, αλληγορικές και μυθικές ιδιότητες των έργων του. Σε αυτές τις συναντήσεις με τον Pablo ήμασταν έκπληκτοι για την τεράστια εκλεκτική του γνώση και απολαύσαμε επίσης τα προσωπικά του ανέκδοτα, την πνευματική του σοφία και την ήπια ταπεινοφροσύνη του.

Αυτή ήταν επίσης μια χαρούμενη εμπειρία για τον Pablo, όπως σημειώνει στην εισαγωγή του στο βιβλίο: «Αυτό το βιβλίο είναι πολύ διαφορετικό από το πρώτο μου βιβλίο, γιατί ένιωσα πολύ πιο ελεύθερα να εκφράσω τον εαυτό μου σε αυτό από την αρχή και του δώσαμε μια ακαδημαϊκή εμφάνιση, ώστε να ληφθεί σοβαρότερα ή τουλάχιστον να αναγνωριστεί ως ένα κομμάτι ανθρωπολογίας. Πριν από δεκαοκτώ χρόνια κανείς δεν περίμενε να πάρει μεγάλη αναγνώριση στις υποκειμενικές εμπειρίες και οι φόβοι μου ότι παρεξηγώ ή επικρίνω ότι δεν είμαι πιστός Καθολικός ήταν μεγαλύτερος. Τώρα αντέχω οικονομικά και είμαι αρκετά ανοιχτός σε προσωπικά θέματα κι ελπίζω ότι αυτό το νέο βιβλίο θα γοητεύσει και θα μαγέψει τους αναγνώστες.»

Ο Pablo ζωγράφιζε και περιέγραφε τα οράματά του με την ayahuasca, μερικά από τα οποία εμφανίζονται στο βιβλίο του Ayahuasca Visions: η Θρησκευτική Εικονογραφία ενός Περουβιανού Σαμάνου. Πριν φύγει απο τον κόσμο της ύλης, εργαζόταν σε πίνακες αγγέλων και πίνακες που κατέγραφαν την χλωρίδα του Περού. Ο Pablo έφυγε στις 16 Νοεμβρίου 2009.

Αναγνωρισμένος ως ένας από τους μεγάλους οραματιστές του κόσμου, ο Pablo Amaringo έγινε γνωστός για τα πολύπλοκα, πολύχρωμα έργα του, εμπνευσμένα από τα σαμανικά του οράματα. Ήταν κύριος πληροφοριοδότης της εμπειρίας ayahuasca. Ήταν εξ ολοκλήρου αυτοδίδακτος και ήταν σε θέση να ζωγραφίζει με σχολαστική βοτανική ακρίβεια τα τοπία του Αμαζονίου και το βασικό μυθικό περιεχόμενο των οραμάτων του. Αυτό το βιβλίο απεικόνιζε τα οράματα που είχε λάβει κατά τη διάρκεια των ετών της πρακτικής του ως ayahuasquero. Οι πίνακες δείχνουν τα πνεύματα, τις υπο-υδάτινες πόλεις, τις ουράνιες σφαίρες, εξωγήινα όντα, ερπετοειδείς, τους μάγους στην μάχη με τους σαμάνους,  και φυσικά φίδια, πολλά πολλά φίδια, παντού φίδια, ερπετά, δράκοι και σάυρες … που όλα αποκαλύφθηκαν σε αυτόν υπό την επήρεια του με την ayahuasca.

Ayahuasca

Στις γλώσσες Quechua, η aya σημαίνει «πνεύμα, ψυχή», «πτώμα, νεκρό σώμα» και το waska σημαίνει «σχοινί» και «ξυλώδη αμπέλια». Το Ayahuasca χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό ως ένα πολύτιμο μαγευτικό μυστήριο. Οι άνθρωποι που δουλεύουν με ayahuasca, σε μη παραδοσιακά περιβάλλοντα, συχνά ευθυγραμμίζονται με τις φιλοσοφίες και τις κοσμολογίες που σχετίζονται με τον shamanism ayahuasca, όπως εφαρμόζεται μεταξύ των αυτόχθονων λαών όπως η Ουαρίνα, του Περουβιανού Αμαζονίου. Ενώ οι μη-γηγενείς χρήστες γνωρίζουν τις πνευματικές εφαρμογές του ayahuasca, μια λιγότερο γνωστή παραδοσιακή χρήση επικεντρώνεται στις φαρμακευτικές ιδιότητες του ayahuasca. Όταν χρησιμοποιείται για ιατρικούς σκοπούς, το ayahuasca επηρεάζει την ανθρώπινη συνείδηση για λιγότερο από έξι ώρες, αρχίζοντας μισή ώρα μετά την κατανάλωση και κορυφώνεται μετά από δύο ώρες.

Οι ψυχεδελικές επιδράσεις του ayahuasca περιλαμβάνουν την οπτική και ακουστική διέγερση, την ανάμειξη των αισθήσεων και την ψυχολογική ενδοσκόπηση που μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλο ενθουσιασμό, φόβο, ευδαιμονία ή φωτισμό. Οι εκκαθαριστικές ιδιότητές του είναι σημαντικές (γνωστές ως la purga ή purge). Ο έντονος έμετος και η περιστασιακή διάρροια που προκαλεί μπορούν να καθαρίσουν το σώμα των σκουληκιών και άλλων τροπικών παρασίτων και τα ίδια τα αλκαλοειδή harmala έχουν αποδειχθεί ανθελμινθικά. Έτσι, η δράση αυτή είναι διττή, μια άμεση δράση στα παράσιτα αυτών των αλκαλοειδών Harmala (ειδικά harmine στην ayahuasca) δουλεύει για να σκοτώσει τα παράσιτα, και τα παράσιτα εκδιώκονται μέσω της αυξημένης εντερικής κινητικότητας που προκαλείται από αυτά τα αλκαλοειδή.

Οι Σαμάνοι και οι έμπειροι χρήστες του ayahuasca συμβουλεύουν να μην καταναλώνεται ayahuasca όταν δεν είναι παρόντες ένας ή αρκετοί καλά εκπαιδευμένοι σαμάνοι. Σε μερικές περιοχές, θεωρούνται brujos -Ισπανικά για «Μάγος» που μεταμφιέζονται ως πραγματικοί σαμάνοι και προσελκύουν τουρίστες να πιουν ayahuasca, παρουσία τους. Οι Σαμάνοι λένε ότι ένας από τους σκοπούς, είναι να κλέψουν την ενέργεια ή / και την δύναμη κάποιου, για την οποία γνωρίζουν ότι κάθε όν έχει περιορισμένο απόθεμα.

Οποιοι καταναλώνουν ayahuasca έχουν βαθιά πνευματικές εμπειρίες και αποκαλύψεις σχετικά με τον σκοπό τους στην γη, την αληθινή φύση του σύμπαντος καθώς και βαθιά γνώση για το πώς να είναι το καλύτερο πρόσωπο που μπορούν να γίνουν. Αυτό είναι μια αληθινή πνευματική αφύπνιση και που συχνά περιγράφεται ως αναγέννηση. Επιπλέον, αισθάνονται ότι έχουν πρόσβαση σε υψηλότερες πνευματικές διαστάσεις κι έρχονται σε επαφή με αόρατα πνευματικά ή υπερδιαστατικά όντα που μπορούν να λειτουργήσουν ως οδηγοί ή θεραπευτές, εχθροί ή παραπλανητές.

Ο συγγραφέας Don Jose Campos αναφέρει ότι οι χρήστες θα βιώσουν βαθιές θετικές αλλαγές στην ζωή μετά την κατανάλωση ayahuasca. Ο έμετος που ακολουθεί την κατάποση της ayahuasca είναι καθαριστικός και θεωρείται από πολλούς σαμάνους και έμπειρους χρήστες του ayahuasca ως βασικό μέρος της εμπειρίας, καθώς αντιπροσωπεύει την απελευθέρωση της αρνητικής ενέργειας και των συναισθημάτων που δημιουργήθηκαν κατά την διάρκεια της ζωής κάποιου.

ΠΑΡΑΤΗΡΩΝΤΑΣ ΤΟ ΟΛΟΦΑΝΕΡΟ

Η φυσική πραγματικότητα, όπως την αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας, αγγίζει ένα μικρό μόνο μέρος της νοητικής μας λειτουργίας. Ένα μέρος στο οποίο μας έχει επιτραπεί μια σχετική πρόσβαση και κίνηση, σε ένα περιορισμένο αριθμό διαστάσεων. Σαν κάτι, ένας μηχανισμός ή μια σφραγίδα να έχει κλειδώσει τον άνθρωπο έξω απ’ το αχανές πεδίο όλων των δυνατοτήτων του.

Η φύση αυτού του μηχανισμού, που εντυπώθηκε βιολογικά μέσα στο ανθρώπινο γονιδίωμα σε κάποια στιγμή της εξέλιξης του, είχε διπλό ρόλο. Απ’ την μια να τον εγκλωβίσει σε μια φούσκα ψευδαισθήσεων, πετσοκόβοντας κυριολεκτικά και μεταφυσικά τις ουσιαστικές ψυχικές κρυσταλλώσεις του. Απ’ την άλλη, να τον “προστατέψει” απ’ την τρομαχτική αλήθεια της γνώσης για την ύπαρξη διαστάσεων και συνειδήσεων πέρα απ’ την δική του κατανόηση.

Ναι, ο άνθρωπος κάποτε ζούσε και βίωνε άμεσα την πραγματικότητα των μύθων, των ηρώων και των Θεών, χωρίς την μεσολάβηση κάποιας πολιτισμικής θωράκισης. Οι πύλες της συνείδησής του ήταν ανοιχτές στην μαγεία και μπορούσε με μια στάση ηρωική να αντιμετωπίσει ή έστω να κατανοήσει οτιδήποτε προσπαθούσε …ν’ αγκιστρωθεί στον κόσμο του από αλλού.

Ο Χ. Φ. Λάβκραφτ παρουσίασε αυτούς ακριβώς τους …από αλλού… σε ένα φανταστικό λογοτεχνικό δημιούργημα, δίνοντας αληθινές πληροφορίες μέσα και για τις μαύρες μυστικές αδελφότητες που ακόμα και σήμερα επηρεάζουν τους αδαείς και φιλόδοξους μύστες. Τα όντα της μυθολογίας Κθούλου θεωρήθηκαν μέγιστοι Θεοί που κινούν τα νήματα της άβουλης ανθρωπότητας από ένα στατικό κόσμο, στον οποίο δεν είναι ακριβώς νεκρά. Επιθυμούν την επιστροφή τους και δρουν προς αυτήν την κατεύθυνση εκπέμποντας μεθ’ υπνωτικές υποβολές στους υπό κατάληψη πιστούς. Αυτοί απλά πιστεύουν ότι οι μεγάλοι παλαιοί κάποια στιγμή θα ξυπνήσουν και πως με τις πράξεις τους προετοιμάζουν την γη για τους άρχοντες τους.

Η βασική περιγραφή της μυθολογίας Κθούλου κάνει λόγο για ένα πανάρχαιο μυστικό πόλεμο μέσα στις δημιουργίες αλλά και στην ψυχή του ανθρώπου. Πολλές οι προεκτάσεις και οι συμβολισμοί, σε όλες τις μυθολογίες, που αναφέρουν τον ερχομό όντων από άλλες διαστάσεις και την κυριαρχία τους πάνω στην γη. Οι μύθοι αυτοί, είτε αλληγορικά τους πάρουμε, είτε κυριολεκτικά, δίνουν μια χαρτογράφηση σε πεδία της ανθρώπινης συνείδησης ξεκαθαρίζοντας τον ρόλο του ανθρώπου απέναντι σε δυνάμεις αβυσσαλέες και καταστροφικές.

Κατά τον Λάβκραφτ η πύλη που ανοίχτηκε για το πέρασμα των μεγάλων παλαιών νοείται ως μια δύναμη που δεν ανήκει στο δικό μας χώρο, αλλά ενεργεί και διαμορφώνεται από άλλους νόμους. Οι περιγραφές που δίνει για τον φρουρό της πύλης, τον Γιογκ Σοθόθ και την εκδήλωσή του στο δικό μας χωροχρονικό συνεχές δεν είναι σαφείς, αλλά κάνουν νύξη για κάτι πελώριο και αόριστα ερπετοειδές, ένα κράμα χταποδιού, σαρανταποδαρούσας και αράχνης … παρατήρησε προσεκτικά τις εικόνες …

Ο Κέννεθ Γκραντ τον περιγράφει σαν μια μάζα από ιριδίζουσες φυσαλίδες ή σφαίρες. Ενώ ή Μπλαβάτσκυ δίνει μια εικόνα για τις τελετές των Γεζίντι, κατά τις οποίες λέγεται ότι εμφανίζονταν τεράστιες σφαίρες φωτιάς που παίρνουνε την μορφή των πιο αλλόκοτων ζώων. !!!

Ο Γιογκ Σοθόθ σχετίζεται έμμεσα με τον Θεό των Γεζίντι. Το όνομά του ίσως να αναλύεται ετυμολογικά σε “Αιώνα του Σετ-Θωθ” ή “Πατέρας Θεός Σετ-Θωθ” του αντίστοιχου αιγυπτιακού Σατανά που αποτέλεσε μια άλλη όψη του φιδιού-παγωνιού.

Αλλά και σε άλλες παραλλαγές με την ίδια ρίζα της λέξης Αμαλήκ, ξαναβρίσκουμε τον Μελέκ Ταούς, τον βιβλικό δαίμονα Αντραμμελέχ και τους μυστηριώδεις Αμαληκίτες ή Υξώς. Αυτοί ήρθανε από τα ανατολικά από την Αραβία και αναγνώρισαν στον αιγυπτιακό Θεό Σετ τον δικό τους Σουτέχ ή Μπααλ και εγκαθίδρυσαν έτσι την λατρεία αυτού του σκοτεινού θεού αντί του φωτεινού του αδελφού, του Όσιρι. Οι Αμαληκίτες και το όνομα Αμαλήκ σχετίζονται με το φίδι της Εδέμ, τον Σαμαήλ, Φαρμάκι του Θεού, έναν από τους επτά αγγέλους που ζευγάρωσαν με τις κόρες των ανθρώπων.

“Αλλά τη μορφή τους κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει, εκτός μονάχα στα χαρακτηριστικά των τέκνων που Εκείνοι γέννησαν στην ανθρωπότητα”.

Ο Λάβκραφτ γράφει για τους φοβερούς Υξώς: “Για την λατρεία τους λέγεται ότι το κέντρο βρίσκεται στις απάτητες ερήμους της Αραβίας, όπου η Ιρέμ, η πόλη των Κιόνων, ονειρεύεται κρυμμένη και ανέγγιχτη”. Και αλλού: “Ίσως ήταν αυτός που ορισμένες μυστικές λατρείες της Γης ανέφεραν ψιθυριστά σαν Γιογκ Σοθόθ κι ο οποίος ήταν μια θεότητα κάτω από άλλα ονόματα”.

Προσπάθησε, αν θέλεις …κι αν αντέχεις, ΠΡΙΝ απορρίψεις τον φανταστικό (!) κόσμο του Λάβκραφτ, να ΔΕΙΣ, να ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ γύρω σου και να ΔΕΙΣ ΜΟΝΟΣ σου με τα δικά σου μάτια, πόσοι ταιριάζουν με την περιγραφή του φανταστικού διηγήματος “Η Σκιά πάνω από το Ίνσμουθ” αλλά και άλλων διηγημάτων του γνωστού συγγραφέα.

Έτσι για βοήθεια και αφού πρώτα διαβάσεις όλο το διήγημα, (αυτονόητο έτσι;) ξεκίνα να παρατηρείς, τα πρόσωπα στην τηλεόραση, για αρχή. Ναι, θα δεις πολλά πρόσωπα με γουρλωτά μάτια που ΔΕΝ ΑΝΟΙΓΟΚΛΕΙΝΟΥΝ. Δες τα γκράφιτι στους τοίχους, σε πόσα δεν ταιριάζει η περιγραφή των Αβυσσαίων; Δες τι περιγράφουν με τα σπρέι, οι καλλιτέχνες των τοίχων στις πόλεις μας και σε ποιά σημεία τα τοποθετούν. Παρατήρησε μόνος σου τα σημάδια των αλλόκοτων πλασμάτων, είναι παντού και ολοκάθαρα.

Σκάλισε λίγο, τώρα που “η θάλασσα έγινε γιαούρτι”, στο ιντερνέτ, διάβασε λίγο την ιστορία πίσω από την μυθολογία, όχι αυτή που σου σερβίρουν, αλλά την άλλη, που ενώ δεν είναι μυστική ή κρυφή, δεν την βλέπεις ή δεν θέλεις να την βλέπεις.

Μήπως επειδή ΉΔΗ ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ;

Μπορεί να φοβάσαι να κοιτάξεις τον καθρέφτη, αλλά αυτό δεν αλλάζει την εικόνα που φοβάσαι να δεις.

Από την άλλη, ΜΗΝ ΠΙΣΤΕΥΕΙΣ ΤΙΠΟΤΕ, ειδικά την φαντασία ενός συγγραφέα του υπερφυσικού τρόμου. !

Δίχως τέλος το σύμπαν: Περιέχει δύο τρισεκατομμύρια γαλαξίες λένε τώρα οι επιστήμονες

Ξαφνικά το σύμπαν έγινε πολύ πιο πυκνοκατοικημένο! Οι αστρονόμοι έκαναν τον αναπάντεχο υπολογισμό ότι στο ορατό σύμπαν υπάρχουν τουλάχιστον δέκα φορές περισσότεροι γαλαξίες από ό,τι πίστευαν έως τώρα.

Ο συνολικός αριθμός τους στο σύμπαν, στο ορατό και μη ορατό από τη Γη, μπορεί να φθάνει τα δύο τρισεκατομμύρια, δηλαδή είναι 20πλάσιος έναντι της προηγούμενης εκτίμησης, που ήταν περίπου 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες.

Οι «φουσκωμένες» εκτιμήσεις βασίζονται σε μια νέα ανάλυση των δεδομένων από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble και άλλα τηλεσκόπια. Η σχετική διεθνής δημοσίευση, με επικεφαλής τον καθηγητή Κρίστοφερ Κονσελάις, του βρετανικού πανεπιστημίου του Νότιγχαμ, έγινε στο περιοδικό αστροφυσικής «Astrophysical Journal».

Η νέα μελέτη δείχνει ότι όσο το σύμπαν εξελισσόταν στην πορεία των 13,7 δισεκατομμυρίων ετών που υπάρχει, τόσο μειωνόταν ο αριθμός των γαλαξιών μέσω συγχωνεύσεων.

Όμως οι αστρονόμοι συνειδητοποιούν πλέον, ότι μόνο στο ορατό σύμπαν -δηλαδή στο τμήμα εκείνο που είναι παρατηρήσιμο από τη Γη- ένα 90% των γαλαξιών είναι υπερβολικά αχνοί και πολύ μακρινοί για να γίνουν αντιληπτοί από τα υπάρχοντα τηλεσκόπια. Το υπό κατασκευή ισχυρότερο διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb, ο διάδοχος του Hubble, θα μπορεί να δει περισσότερους γαλαξίες από ό,τι τώρα βλέπει το Hubble.

Η γενετική τροποποίηση θα σώσει τον άνθρωπο;

Ερευνητές του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ μιλώντας στο κορυφαίο συνέδριο επιστήμης και τεχνολογίας TED που διεξάγεται στις ΗΠΑ ανέφεραν ότι η ανθρωπότητα έχει μέλλον μόνο αν καταφέρει σύντομα να βρει τρόπο να τροποποιηθεί γενετικά.

Σύμφωνα με τους ερευνητές η γενετική τροποποίηση σε πρώτο επίπεδο να μας κάνει πιο δυνατούς, πιο γρήγορους στην κίνηση και την σκέψη αλλά και πιο υγιείς διαγράφοντας γενετικές ασθένειες όπως η κυστική ίνωση, η Χάντιγκτον κ.α. Το επόμενο στάδιο σύμφωνα με τους ερευνητές θα πρέπει να είναι η τροποποίηση των ζωτικών οργάνων του ανθρώπου.

Οι ερευνητές υποστηρίζουν πώς είτε λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας, είτε λόγω κάποιου φυσικού ή κοσμικού φαινομένου η επιβίωση στη Γη δεν αποκλείεται σε σχετικά σύντομο χρόνο (ίσως μέσα στα επόμενα 100 έτη) θα είναι από πολύ δύσκολη ως αδύνατη για τον άνθρωπο.

Όμως οι συνθήκες τόσο στο Διάστημα όσο και σε άλλους πλανήτες δεν είναι φιλικές στον άνθρωπο. Πρέπει λοιπόν να καταφέρουμε να τροποποιηθούμε γενετικά ώστε να μπορούν τα ανθρώπινα κύτταρα να προστατεύονται και να επιδιορθώνουν μόνα τους ζημιές από επικίνδυνους ιούς, την κοσμική ακτινοβολία και άλλους επιβλαβείς για τον ανθρώπινο οργανισμό παράγοντες.

Όπως αναφέρουν οι ερευνητές η αύξηση στην διάμετρο των νευρώνων θα αυξήσει τον χρόνο αντίδρασης του ανθρώπου. Θα πρέπει να τροποποιηθούν οι πνεύμονες και οι ιστοί ώστε να συλλέγουν περισσότερο οξυγόνο σε περιβάλλοντα όπου τα επίπεδα του οξυγόνου είναι χαμηλά.

Οι ιστοί θα πρέπει να είναι ικανοί να φιλτράρουν και να απομακρύνουν επικίνδυνες τοξίνες και χημικές ουσίες και τα κύτταρα να έχουν αντίσταση σε επικίνδυνους ιούς. «Η γενετική τροποποίηση θα μας επιτρέψει να φτάσουμε, να εξερευνήσουμε και τελικά να ζήσουμε σε κόσμους μακριά από την Γη, σε κόσμους που σήμερα δεν φανταζόμαστε καν ότι υπάρχουν ή ότι θα μπορούσαμε να ζήσουμε» ανέφεραν οι ερευνητές από το βήμα του συνεδρίου.

Ο Αριστοτέλης, η παιδεία και τα πολιτεύματα

Ότι η παιδεία είναι θέμα πολιτικό κι ότι – κατά συνέπεια – πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στα καθήκοντα του νομοθέτη τίθεται από τον Αριστοτέλη με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο: «Αναμφισβήτητα καθήκον του νομοθέτη είναι να ασχοληθεί σχολαστικά με την παιδεία των νέων. Γιατί αυτό, αν δε γίνεται στις πόλεις, φθείρει τα πολιτεύματα». (1337a 11 – 14).
 
Η παραδοχή ότι τα πολιτεύματα φθείρονται αν δεν υπάρχει η κατάλληλη με τις αρχές τους παιδεία είναι η επισφράγιση ότι κάθε πολίτευμα χρειάζεται να διαμορφώσει τον πολίτη σύμφωνα τις ανάγκες του. Αν δεχτούμε ότι ο πολίτης στη δημοκρατία πρέπει να έχει δικαίωμα λόγου και ψήφου, δηλαδή κριτική σκέψη και διάθεση για έλεγχο της εξουσίας απαιτώντας συμμετοχή και διαφάνεια, ώστε να πάρει τις σωστές αποφάσεις, ο πολίτης της ολιγαρχίας πρέπει να γνωρίζει να είναι υποτακτικός, να μην αμφισβητεί τις βουλές της εξουσίας και να αποδέχεται, ως κάτι φυσικό, τον αποκλεισμό του από τις διαδικασίες των πολιτειακών αποφάσεων.
 
Οι εκ διαμέτρου αντίθετες εκδοχές του πολίτη καθρεφτίζουν τις διαφορές των πολιτευμάτων που οφείλουν απ’ την αρχή να προστατέψουν τη λειτουργία τους. Ένας πολίτης ολιγαρχικού τύπου είναι όχι μόνο άχρηστος αλλά και βλαπτικός σε μια υγιή δημοκρατία. Όσο για το δημοκρατικό πολίτη, κρίνεται μάλλον επικίνδυνος σε μια ολιγαρχία: «Πράγματι επιβάλλεται οι νέοι να εκπαιδεύονται σύμφωνα με το πολίτευμα, διότι η νοοτροπία που καλλιεργεί κάθε πολίτευμα αποτελεί συνήθως παράγοντα και διατήρησής του αλλά και αρχικής εγκαθίδρυσής του, όπως για παράδειγμα η δημοκρατική νοοτροπία εγκαθιστά το δημοκρατικό πολίτευμα και η ολιγαρχική την ολιγαρχία». (1337a 14 – 17).
 
Η παιδεία είναι το θεμέλιο του πολιτεύματος, αφού δημιουργεί και αναπαράγει τέτοιους πολίτες, ώστε να στηριχθούν οι αντίστοιχες πολιτειακές εκδοχές. Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το πετυχημένο σύστημα εκπαίδευσης είναι εκείνο που καταφέρνει να διαμορφώνει τους νέους σύμφωνα με τις αρχές που θα κληθούν να υπηρετήσουν ως ενήλικοι και που βέβαια θα ταυτιστούν με την αρετή: «Επιπλέον όπως σε όλες τις ικανότητες και τις δεξιότητες υπάρχουν τρόποι να προπαιδεύεται και να ασκείται κανείς εκ των προτέρων στις αντίστοιχες εργασίες, γίνεται φανερό συνεπώς ότι ανάλογα πρέπει να ισχύουν και για τις πράξεις της αρετής». (1337a 18 – 21).
 
Αυτός είναι και ο λόγος που η παιδεία πρέπει να είναι κοινή για όλους: «η παιδεία επιβάλλεται να είναι μία και η ίδια για όλους και να φροντίζει γι’ αυτή το δημόσιο και όχι οι ιδιώτες, όπως συμβαίνει σήμερα να φροντίζει τη μόρφωση των παιδιών του ο καθένας ιδιωτικά, διδάσκοντας μαθήματα της δικής του προτίμησης». (1337a 22 – 26).
 
Ο Αριστοτέλης δείχνει για μια ακόμη φορά τη δυσαρέσκειά του για την αθηναϊκή πραγματικότητα, αφού σε τελική ανάλυση κάθε γονιός μάθαινε στο παιδί του αυτά που ο ίδιος έκρινε αξιόλογα απευθυνόμενος σε ιδιωτικούς δασκάλους. Η κοινή εκπαίδευση περιοριζότανε στις μικρές ηλικίες και είχε ως βασικό κορμό την ανάγνωση, τη γραφή, τη μουσική, τη γυμναστική και τη ζωγραφική: «Τέσσερα περίπου μαθήματα αποτελούν συνήθως το πρόγραμμα σπουδών: οι στοιχειώδεις γνώσεις, η γυμναστική, η μουσική και τέταρτο η ιχνογραφία/ζωγραφική που διδάσκουν μερικοί. Οι στοιχειώδεις γνώσεις» (εννοείται ανάγνωση – γραφή – πρακτική αριθμητική) «διδάσκονται, επειδή είναι χρήσιμες και εξυπηρετούν πολλές ανάγκες της ζωής, και η γυμναστική, επειδή οδηγεί σε ανδρεία». (1337b 23 – 27).
 
Από κει και πέρα, αν το παιδί μάθαινε μαθηματικά, αστρονομία, φιλοσοφία ή οτιδήποτε, επαφιόταν αποκλειστικά στο γονιό (πατέρα) ανάλογα με τις προτιμήσεις του. Υπό αυτές τις συνθήκες, κάθε έννοια κοινής και δημόσιας εκπαίδευσης ακυρώνεται.
 
Όμως, και πέρα απ’ αυτό, για τον Αριστοτέλη είναι λάθος να θεωρεί κάποιος τον εαυτό του υπεράνω της δημόσιας εκπαίδευσης, αφού εντάσσεται μέσα στο όλο (την πόλη) και οφείλει να λάβει τις ανάλογες αρχές. Η υπεροχή του όλου (πόλη) έναντι του μέρους (πολίτης) δεν είναι μόνο ένα θεωρητικό ενδεχόμενο, αλλά μια πραγματικότητα που πρέπει να λαμβάνεται πολύ σοβαρά.
 
Κι εδώ δε γίνεται λόγος για την καταπιεστική εκδοχή της υποταγής απέναντι σε αρχές που θέτουν άλλοι, αλλά για την απαραίτητη συμμετοχή στις αξίες της πολιτείας, που οπωσδήποτε οφείλει κάποιος να γνωρίζει: «Συγχρόνως όμως είναι λάθος κάποιος πολίτης να νομίζει ότι του ανήκει η παιδεία. Αντίθετα όλοι ανήκουν στην πόλη, γιατί ο καθένας είναι μόριο της πόλης, και η φροντίδα που από τη φύση δείχνει κάθε μόριο, αποβλέπει στην φροντίδα του συνόλου». (1337a 27 – 30).
 
Αυτός είναι και ο λόγος που επαινεί το εκπαιδευτικό σύστημα της Σπάρτης: «Σε αυτό συγκεκριμένα θα άξιζε έπαινος στους Λακεδαιμονίους, γιατί και ενδιαφέρονται πάρα πολύ για την αγωγή των παιδιών τους και την έχουν θεσπίσει να είναι δημόσια». (1337a 31 – 32).
 
Φυσικά, ο έπαινος δεν αφορά τη σπαρτιατική στρατοκρατική αντίληψη της παιδείας, αλλά την επίγνωση του συσχετισμού ανάμεσα στην παιδεία και το πολίτευμα και την τελική επιλογή του εκπαιδευτικού συστήματος, που είναι δημόσιο και κοινό για όλους και που υπηρετεί το σπαρτιατικό ιδεώδες. Θα λέγαμε ότι ο έπαινος αυτός είναι μια έμμεση προτροπή προς την Αθήνα να πράξει ανάλογα. Να οριοθετήσει δηλαδή επακριβώς τι είδους πολίτες θέλει να διαμορφώσει, με ποιο τρόπο μπορεί αυτό να επιτευχθεί και να το εφαρμόσει σ’ ένα σύστημα παιδείας δημόσιου χαρακτήρα.
 
Για τον Αριστοτέλη, δεν υπήρχε στην Αθήνα καμία συνεννόηση για το τι είναι η αρετή, ώστε να ανατραφούν αναλόγως οι νέοι, αλλά ο καθένας θεωρούσε την ηθική διαμόρφωση των παιδιών καθαρά προσωπική του υπόθεση: «Με αφετηρία την παρεχόμενη σήμερα παιδεία, η έρευνά μας θα βρεθεί σε μεγάλη σύγχυση και καθόλου δε θα διευκρινιστεί ποια αγαθά έχει χρέος να καλλιεργεί η παιδεία, τα χρήσιμα για τη ζωή, ή όσα οδηγούν στην αρετή ή στις επιπλέον γνώσεις (γιατί όλες αυτές οι απόψεις έχουν τους υποστηρικτές τους). Δεν υπάρχει επίσης καμία συμφωνία για τα μορφωτικά αγαθά που οδηγούν στην αρετή (γιατί καταρχήν οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται διαφορετικά την αρετή που τιμούν, και συνεπώς δικαιολογημένα διαφέρουν και στις προτάσεις τους για την άσκησή της)». (1337a 39 – 1337b 3).
 
Οι εκ διαμέτρου αντίθετες εκδοχές του πολίτη καθρεφτίζουν τις διαφορές των πολιτευμάτων που οφείλουν απ’ την αρχή να προστατέψουν τη λειτουργία τους.
 
Το ζήτημα, όμως, της εκπαιδευτικής εκδοχής σε σχέση με το πολίτευμα περιπλέκεται, αν συνδυαστεί με τον ταξικό παράγοντα, που επίσης είναι καθοριστικός. Γιατί ο Αριστοτέλης έχει ήδη ξεκαθαρίσει ότι η ολιγαρχία είναι το πολίτευμα που ευνοεί τους πλούσιους, ενώ η δημοκρατία τους φτωχούς.
Από αυτή την άποψη, ένα σύστημα παιδείας που εξυπηρετεί κι αναπαράγει τις ταξικές ανισότητες ταιριάζει περισσότερο στην ολιγαρχία, ενώ εκείνο που προάγει την ισότητα των εκπαιδευτικών ευκαιριών είναι πιο κοντά στη δημοκρατία. Αναλογιζόμενοι την ολιγαρχική Σπάρτη θα λέγαμε ότι το σύστημα της εκπαίδευσης, αν και συγκεντρωτικό – στρατοκρατικό, από την άποψη της ισότητας έχει μάλλον δημοκρατικά χαρακτηριστικά, αφού όλοι λάμβαναν (και το θεωρούσαν ιδιαίτερα τιμητικό) την ίδια εκπαίδευση χωρίς να λαμβάνεται υπόψη καθόλου η οικονομική κατάστασή τους.
 
Φυσικά, ένα σύστημα παιδείας για να χαρακτηριστεί δημοκρατικό οφείλει να εκπληρώνει κι άλλες προϋποθέσεις όπως η ελευθερία της έκφρασης, η κριτική σκέψη, η δυνατότητα αμφισβήτησης, η έλλειψη αυταρχικότητας κλπ. Ωστόσο, από την άποψη του εκπαιδευτικού αποκλεισμού των χαμηλών οικονομικά στρωμάτων – καθαρό ολιγαρχικό ιδίωμα – η Σπάρτη φαίνεται να υιοθετεί μάλλον αρχές που ταιριάζουν σε δημοκρατία επιβεβαιώνοντας αυτό που ο Αριστοτέλης έχει τονίσει επανειλημμένα, ότι δηλαδή είναι αδύνατο να βρεθεί πολίτευμα με απολύτως αμιγή ολιγαρχικά ή δημοκρατικά χαρακτηριστικά. Όλα τα πολιτεύματα έχουν μια γενική εικόνα δημοκρατική ή ολιγαρχική και αν τα ψάξει κανείς σε βάθος θα ανακαλύψει στοιχεία ολιγαρχικά μέσα σε δημοκρατίες και το ανάποδο.
 
Τελικά, ο χαρακτηρισμός ολιγαρχικό ή δημοκρατικό πολίτευμα λειτουργεί περισσότερο ως εκφραστική σύμβαση προκειμένου να γίνει κατανοητό προς τα πού τείνει ένα πολίτευμα κι όχι ως απόλυτος πολιτειακός προσδιορισμός. Θα λέγαμε ότι, αν ήθελε κανείς να φτάσει με απόλυτη ακρίβεια στην ουσία των όρων, θα έπρεπε να αποδώσει σε κάθε πολίτευμα που βλέπει και μια διαφορετική ονομασία. Γιατί, εν τέλει, κανένα πολίτευμα δεν μπορεί να είναι εντελώς ίδιο με ένα άλλο. Αν ένας πολιτειακός θεσμός λειτουργεί διαφορετικά, μετατρέπει ολόκληρο το πολίτευμα, αφού αναπόφευκτα θα επηρεάσει την τάση του προς την ολιγαρχία ή τη δημοκρατία.
 
Το μόνο βέβαιο είναι ότι η παιδεία είναι αλληλένδετη με το πολίτευμα. Στο βιβλίο των Louis Cohen, Lawrence Manion και Keith Morrison «Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας» αναφέρεται: «η εκπαίδευση, η εκπαιδευτική έρευνα, η πολιτική και η λήψη αποφάσεων αλληλοσυνδέονται αλλά και εμπεριέχουν η μια την άλλη, μια άποψη την οποία το “πρίσμα” της κριτικής θεωρίας, για παράδειγμα, ξεκάθαρα υιοθετεί στις συζητήσεις αναφορικά με τις αποφάσεις που λαμβάνονται για τη διαμόρφωση των αναλυτικών προγραμμάτων».
 
Κι όχι μόνο αυτό, αλλά η παιδεία λειτουργεί κι ως θεσμός που υπηρετεί τη συνοχή ενός κράτους (ο Αριστοτέλης θα έλεγε μιας πόλης) τονώνοντας το εθνικό ιδεώδες και ταυτίζοντας την αρετή με το όφελος της πατρίδας. Η Έφη Αβδελά στο βιβλίο «Τι είν’ η πατρίδα μας;» ξεκαθαρίζει: «Στα σύγχρονα κράτη, το σχολείο αποτελεί έναν από τους βασικούς μηχανισμούς πολιτισμικής ομοιογενοποίησης και τα μαθήματα της ιστορίας, της γλώσσας και της γεωγραφίας αποσκοπούν να προσδώσουν κοινή ταυτότητα στα άτομα». Για να συμπληρώσει: «Ο σχολικός μηχανισμός, κεντρικά σχεδιασμένος, αποκτά μια ενοποιητική λειτουργία, η οποία στοχεύει ταυτόχρονα στη μετάδοση γνώσεων και στην καλλιέργεια εθνικής ταυτότητας».
 
Η άποψη που θέλει τα σχολικά ή πανεπιστημιακά μαθήματα αποσυνδεμένα από την πολιτική πραγματικότητα κρίνεται όχι εσφαλμένη, αλλά σκοπίμως παραπλανητική προκειμένου να συγκαλυφθούν οι επιδιώξεις του κατεστημένου. Ο Ira Shor στο βιβλίο «Απελευθερωτική παιδαγωγική» είναι αποκαλυπτικός: «Αυτός ο μύθος της διερεύνησης που είναι απαλλαγμένη από αξίες είναι αρκετά κοινότοπος στη δική μου κουλτούρα, όμως συνυπάρχει και με την αποδοχή της φατριαστικής αντίληψης για τη φύση της γνώσης. Οι πολιτικές δυνάμεις στις ΗΠΑ χρησιμοποιούν την επιστημονική έρευνα για να στηρίξουν τις διεκδικήσεις ή τις πολιτικές τους. Ωστόσο, στα σχολεία και τα πανεπιστήμια, μαθήματα σαν αυτά της φυσικής και των μαθηματικών, της μηχανικής, της τεχνολογίας, της διοίκησης επιχειρήσεων, καθώς και μαθήματα που εντάσσονται στις κοινωνικές επιστήμες, γενικά παρουσιάζουν τη γνώση ως κάτι απαλλαγμένο από οποιαδήποτε αξία, ιδεολογία ή πολιτικό προσανατολισμό. Αν είναι απαλλαγμένα από αξίες, τότε αυτά τα γνωστικά αντικείμενα παρουσιάζονται από την οπτική γωνία του κατεστημένου. Οι εκπαιδευόμενοι καταρτίζονται ώστε να γίνουν εργάτες και επαγγελματίες που δεν ασχολούνται με την πολιτική, την οποία αφήνουν στα χέρια των επίσημων φορέων χάραξης πολιτικής που βρίσκονται στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας».
 
Ο Shor περιγράφει με ακρίβεια το νόημα της τεχνοκρατικής εκπαίδευσης, που θέλει απλώς να αναπαράγει τη γνώση ως επαγγελματικό εργαλείο προωθώντας επιστήμονες ανταγωνιστικούς, με άριστη κατάρτιση, που είναι πρόθυμοι – θεωρώντας το απολύτως λογικό – να μην ασχολούνται με τίποτε άλλο πέρα από τη δουλειά τους. Η μετατροπή των επιστημών σε μονοδιάστατες ασχολίες, ξεκομμένες από το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι μετουσιώνουν τον επιστήμονα από κοινωνικό οραματιστή – ανθρωπιστή σε καλοπληρωμένο μισθωτό, που εκτελεί ένα τεχνικό επάγγελμα.
 
Οι επιστήμες έχουν νόημα μόνο όταν υπηρετούν το σύνολο των ανθρώπων και η συνείδηση αυτού είναι πρωτίστως πολιτικό θέμα. Η κατασκευή του απολιτικού επιστήμονα – ρομπότ είναι η αποσύνδεση των επιστημών από το ανθρωπιστικό τους μεγαλείο. Και η παιδεία αυτού του είδους κατά τον Αριστοτέλη είναι παιδεία που αρμόζει σε δούλους: «Γι’ αυτό αποκαλούμε βάναυσα και τα τεχνικά επαγγέλματα τα οποία ταλαιπωρούν το σώμα, και τις μισθωτές εργασίες, γιατί αυτές απασχολούν το πνεύμα και το εξευτελίζουν. Εξάλλου η ενασχόληση ως ένα βαθμό με κάποιες ελευθέριες επιστήμες δεν είναι κάτι ανελεύθερο, η αφοσίωση όμως σε αυτές για την τέλεια εκμάθησή τους οδηγεί στις προαναφερόμενες επιπτώσεις. Όμως είναι πολύ διαφορετικό και το “για ποιο σκοπό” πράττει κάποιος ή μαθαίνει. Γιατί αν πράττει ή μαθαίνει κάτι για χάρη του εαυτού του ή των φίλων ή της αρετής, αυτό δεν είναι γνώρισμα ανελευθερίας. Αντίθετα αν το ίδιο πράττει για άλλους, τότε δίνει ίσως πιο συχνά την εντύπωση ότι πράττει κάτι ανελεύθερο ή δουλικό». (1337b 11 – 21).
 
Ο Shor θα γίνει ακόμα σαφέστερος καταδεικνύοντας τον τρόπο που το εκπαιδευτικό πρόγραμμα σκοπεύει στη δημιουργία του σύγχρονου επιστήμονα – δούλου: «Αυτά τα, με εσφαλμένο τρόπο, θεωρούμενα ουδέτερα αναλυτικά προγράμματα καταρτίζουν τους εκπαιδευόμενους έτσι, ώστε να βλέπουν τον κόσμο από τη σκοπιά της κυρίαρχης συναινετικής ιδεολογίας, να εκτελούν εντολές άκριτα και μηχανιστικά, με τρόπο που να δίνεται η εντύπωση ότι η κοινωνία στην οποία ζουν είναι παγιωμένη, αμετάβλητη και αψεγάδιαστη. Τα μαθήματα των προγραμμάτων αυτών δίνουν έμφαση στο τεχνικό μέρος της εκπαίδευσης και όχι στην κριτική προσέγγιση της πραγματικότητας».
 
Οι επιστήμες έχουν νόημα μόνο όταν υπηρετούν το σύνολο των ανθρώπων και η συνείδηση αυτού είναι πρωτίστως πολιτικό θέμα.
 
Το σίγουρο είναι ότι, αφού το σύστημα της εκπαίδευσης εξυπηρετεί τις πολιτειακές και εθνικές ανάγκες μιας χώρας, το ζήτημα λειτουργεί κι αντίστροφα. Αν δηλαδή το πολίτευμα είναι καθοριστικός παράγοντας για το είδος της παιδείας που πρέπει να αναμένει κανείς, αντιστοίχως η δομή, η οργάνωση και ο τρόπος λειτουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήματος αποτελεί ξεκάθαρο μήνυμα για το είδος του πολιτεύματος που κρύβεται από πίσω.
 
Μια αληθινά δημοκρατική παιδεία οφείλει να προτάσσει τα κοινά στο εκπαιδευτικό της πρόγραμμα με τρόπο αδιαπραγμάτευτο. Η παιδεία που παραγκωνίζει τα κοινά ζητήματα αποσιωπώντας τους κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς μηχανισμούς ως κάτι έξω από τα εξειδικευμένα επιστημονικά της όρια, είναι η παιδεία που αναπαράγει το μοντέλο ότι η πολιτική σκέψη δεν αφορά τις επιστήμες, αντίληψη που αντιτίθεται στο αριστοτελικό πρόταγμα του ελεύθερου ανθρώπου. Η ποιότητα των δημοκρατιών που προάγουν αυτού του είδους τις παιδαγωγικές αντιλήψεις κρίνεται χαμηλή.
 
Ο Κορνήλιος Καστοριάδης στο βιβλίο «Είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας» δε θα μπορούσε να γίνει διαφωτιστικότερος: «Το σχολείο θα έπρεπε να είναι ιδιαιτέρως στραμμένο στα κοινά. Στο σχολείο θα έπρεπε να αναλύεται σε βάθος κάθε τι που αφορά τους οικονομικούς, τους κοινωνικούς και τους πολιτικούς μηχανισμούς. Θα έπρεπε να υπάρχουν μαθήματα πραγματικής ανατομίας της σύγχρονης κοινωνίας. Αλλά τι λέω τώρα… Εδώ τα σχολεία είναι ανίκανα να διδάξουν ακόμη και Ιστορία. Τα παιδιά βαριούνται το μάθημα της Ιστορίας, ένα μάθημα που θα έπρεπε να είναι συναρπαστικό».
 
Ο Ε. Α. Ράουτερ στο βιβλίο «Η κατασκευή υπηκόων» φέρνει ένα ενδιαφέρον παράδειγμα από τη Γερμανία: «Ο “Σύλλογος για τη Σχολική Αποταμίευση” μοιράζει τακτικά στους δασκάλους, μέσω της Γενικής Επιθεώρησης Σχολικής Εκπαίδευσης, ένα “ενημερωτικό έντυπο με επίκαιρα θέματα από το χώρο της οικονομίας”. Με βάση αυτό το έντυπο οι δάσκαλοι καλούνται να μεταδώσουν στους μαθητές μερικές γνώσεις για τη λειτουργία της οικονομίας. Οι δάσκαλοι δεν είναι προετοιμασμένοι να διδάξουν οικονομία. Η Γενική Επιθεώρηση Σχολικής Εκπαίδευσης το ξέρει αυτό και επισυνάπτει στο έντυπο ένα φυλλάδιο με οδηγίες. Σ’ αυτό το φυλλάδιο ο δάσκαλος πληροφορείται πώς πρέπει να διδάξει στους μαθητές τα διάφορα οικονομικά ζητήματα. Η προνοητικότητα μάλιστα της Γενικής Επιθεώρησης Σχολικής Εκπαίδευσης φτάνει στο σημείο να δείχνει στο δάσκαλο με παραδείγματα τι πρέπει να γράψει στον πίνακα. Ο δάσκαλος, που και ο ίδιος δεν καταλαβαίνει τίποτα από οικονομία, δεν έχει άλλη λύση παρά να επαναλαμβάνει ό,τι του λένε οι τράπεζες, δηλαδή οι ισχυρότερες απ’ όλες τις οικονομικές επιχειρήσεις».
 
Το τελικό συμπέρασμα φαίνεται να το εκφράζει ο Theodor Adorno στο βιβλίο «Θεωρία της Ημιμόρφωσης»: «Αναντίρρητα, στην ιδέα της μόρφωσης εμπεριέχεται κατ’ ανάγκη το αίτημα μιας κατάστασης της ανθρωπότητας χωρίς διαβαθμίσεις και εκμετάλλευση, και μόλις αυτή αφεθεί σε εκπτώσεις και εμπλακεί στην πρακτική των μερικών σκοπών, που αμείβονται ως κοινωνικά ωφέλιμη εργασία, ανοσιουργεί κατά του εαυτού της».
 
Υπό αυτές τις συνθήκες, το δημοκρατικό εκπαιδευτικό πρόταγμα της ισότητας και του ανθρωπισμού είναι μάλλον ανέφικτο. Όσο για το ολιγαρχικό στοιχείο της ταξικής ανισότητας που αναπαράγεται στην εκπαίδευση, στο βιβλίο «Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης», που κυκλοφόρησε το 1985, η Άννα Φραγκουδάκη παραθέτει: «Ο γιος ενός ανώτερου στελέχους έχει 80 φορές περισσότερες πιθανότητες να μπει στο πανεπιστήμιο από το γιο ενός αγρεργάτη, σαράντα φορές περισσότερες από το γιο ενός εργάτη και δύο φορές περισσότερες πιθανότητες από το γιο ενός μεσαίου στελέχους. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι ψηλότεροι εκπαιδευτικοί θεσμοί έχουν και την αριστοκρατικότερη σύνθεση. Έτσι το ποσοστό των γιών των ανώτερων στελεχών και ελεύθερων επαγγελματιών φτάνει σε ποσοστά 57% στην Πολυτεχνική Σχολή και από 54% ως 44% στις άλλες λεγόμενες Μεγάλες Σχολές».
 
Αριστοτέλης: Πολιτικά