Πέμπτη 2 Μαΐου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ἱππῆς (884-942)

ΔΗ. τοιουτονὶ Θεμιστοκλῆς οὐπώποτ᾽ ἐπενόησεν.
885 καίτοι σοφὸν κἀκεῖν᾽ ὁ Πειραιεύς· ἔμοιγε μέντοι
οὐ μεῖζον εἶναι φαίνετ᾽ ἐξεύρημα τοῦ χιτῶνος.
ΠΑ. οἴμοι τάλας, οἵοις πιθηκισμοῖς με περιελαύνεις.
ΑΛ. οὔκ, ἀλλ᾽ ὅπερ πίνων ἀνὴρ πέπονθ᾽ ὅταν χεσείῃ,
τοῖσιν τρόποις τοῖς σοῖσιν ὥσπερ βλαυτίοισι χρῶμαι.
890 ΠΑ. ἀλλ᾽ οὐχ ὑπερβαλεῖ με θωπείαις· ἐγὼ γὰρ αὐτὸν
προσαμφιῶ τοδί· σὺ δ᾽ οἴμωζ᾽, ὦ πόνηρ᾽. ΔΗ. ἰαιβοῖ.
οὐκ ἐς κόρακας ἀποφθερεῖ βύρσης κάκιστον ὄζον;
ΑΛ. καὶ τοῦτό ‹γ᾽› ἐπίτηδές σε περιήμπεσχ᾽, ἵνα σ᾽ ἀποπνίξῃ·
καὶ πρότερον ἐπεβούλευσέ σοι. τὸν καυλὸν οἶσθ᾽ ἐκεῖνον
895 τὸν σιλφίου τὸν ἄξιον γενόμενον; ΔΗ. οἶδα μέντοι.
ΑΛ. ἐπίτηδες οὗτος αὐτὸν ἔσπευσ᾽ ἄξιον γενέσθαι,
ἵν᾽ ἐσθίοιτ᾽ ὠνούμενοι, κἄπειτ᾽ ἐν ἡλιαίᾳ
βδέοντες ἀλλήλους ἀποκτείνειαν οἱ δικασταί.
ΔΗ. νὴ τὸν Ποσειδῶ καὶ πρὸς ἐμὲ τοῦτ᾽ εἶπ᾽ ἀνὴρ Κόπρειος.
900 ΑΛ. οὐ γὰρ τόθ᾽ ὑμεῖς βδεόμενοι δήπου ᾽γένεσθε πυρροί;
ΔΗ. καὶ νὴ Δί᾽ ἦν γε τοῦτο Πυρράνδρου τὸ μηχάνημα.
ΠΑ. οἵοισί μ᾽, ὦ πανοῦργε, βωμολοχεύμασιν ταράττεις.
ΑΛ. ἡ γὰρ θεός μ᾽ ἐκέλευε νικῆσαί σ᾽ ἀλαζονείαις.
ΠΑ. ἀλλ᾽ οὐχὶ νικήσεις. ἐγὼ γάρ φημί σοι παρέξειν,
905 ὦ Δῆμε, μηδὲν δρῶντι μισθοῦ τρύβλιον ῥοφῆσαι.
ΑΛ. ἐγὼ δὲ κυλίχνιόν γέ σοι καὶ φάρμακον δίδωμι
τἀν τοῖσιν ἀντικνημίοις ἑλκύδρια περιαλείφειν.
ΠΑ. ἐγὼ δὲ τὰς πολιάς γέ σου ᾽κλέγων νέον ποήσω.
ΑΛ. ἰδοὺ δέχου κέρκον λαγῶ τὠφθαλμιδίω περιψῆν.
910 ΠΑ. ἀπομυξάμενος, ὦ Δῆμέ, μου πρὸς τὴν κεφαλὴν ἀποψῶ.
ΑΛ. ἐμοῦ μὲν οὖν. ΠΑ. ἐμοῦ μὲν οὖν.
ἐγώ σε ποιήσω τριη-
ραρχεῖν, ἀναλίσκοντα τῶν
σαυτοῦ, παλαιὰν ναῦν ἔχοντ᾽,
915 εἰς ἣν ἀναλῶν οὐκ ἐφέ-
ξεις οὐδὲ ναυπηγούμενος·
διαμηχανήσομαί θ᾽ ὅπως
ἂν ἱστίον σαπρὸν λάβῃς.
ΑΛ. ἁνὴρ παφλάζει, παῦε παῦ᾽,
920 ὑπερζέων· ὑφελκτέον
τῶν δαλίων ἀπαρυστέον
τε τῶν ἀπειλῶν ταυτῃί.
ΠΑ. δώσεις ἐμοὶ καλὴν δίκην
ἰπούμενος ταῖς εἰσφοραῖς.
925 ἐγὼ γὰρ εἰς τοὺς πλουσίους
σπεύσω σ᾽ ὅπως ἂν ἐγγραφῇς.
ΑΛ. ἐγὼ δ᾽ ἀπειλήσω μὲν οὐ-
δέν, εὔχομαι δέ σοι ταδί·
τὸ μὲν τάγηνον τευθίδων
930 ἐφεστάναι σῖζον, σὲ δὲ
γνώμην ἐρεῖν μέλλοντα περὶ
Μιλησίων καὶ κερδανεῖν
τάλαντον, ἢν κατεργάσῃ,
σπεύδειν ὅπως τῶν τευθίδων
935 ἐμπλήμενος φθαίης ἔτ᾽ εἰς
ἐκκλησίαν ἐλθών· ἔπει-
τα πρὶν φαγεῖν ἁνὴρ μεθή-
κοι, καὶ σὺ τὸ τάλαντον λαβεῖν
βουλόμενος ἐ-
940 σθίων ‹ἅμ᾽› ἀποπνιγείης.
ΧΟ. εὖ γε νὴ τὸν Δία καὶ τὸν Ἀπόλλω καὶ τὴν Δήμητρα.

***
ΔΗΜ. (Με το ίδιο ύφος μαγεμένου:) Τέτοιο πράμα ούτε ο Θεμιστοκλής το σκέφτηκε ποτέ! Βέβαια, ποιός λέει τ᾽ αντίθετο, σπουδαίο πράμα κι ο Πειραιάς· για μένα πάντως δεν φαίνεται σπουδαιότερη ιδέα από το πουκάμισο.
ΠΑΦ. Αλίμονό μου ο καψερός! (Προς τον Αλλαντοπώλη:) με τί μαϊμουδίσματα με τούμπαρες!
ΑΛΛ. Δεν έκανα τίποτ᾽ άλλο απ᾽ ό,τι όποιος τον πιάνει χεσούρα πάνω στο τσιμπούσι· όπως εκείνοι, απ᾽ τη βιασύνη, βάζουν ξένα ποδήματα, έτσι κι εγώ βολεύομαι με τα τερτίπια σου.
ΠΑΦ. [890] Όμως δεν θα με ξεπεράσεις στα καλοπιάσματα. (Βγάζει και δείχνει το —από προβιά— πανωφόρι του). Γιατί εγώ θα του φορέσω από πάνω αυτό (πάει να το φορέσει στον Δήμο) κι εσύ, καψερέ μου, να κλαις τη μοίρα σου.
ΔΗΜ. (Σπρώχνοντάς τον:) Φτου, φτου! (Απευθύνεται στο πανωφόρι:) Άι στον κόρακα, κακό ψόφο να ᾽χεις, βρομοκοπάς τομαρίλα!
ΑΛΛ. Εξεπίτηδες σε κουκούλωσε μ᾽ αυτό, για να σε πνίξει. Κι άλλη μια φορά, παλιότερα, σου ᾽σκαψε τον λάκκο. Θυμάσαι μια χρονιά που η ρίζα απ᾽ το σίλφιο πουλιόταν δυο δεκάρες η οκά;
ΔΗΜ. Πώς δεν θυμάμαι!
ΑΛΛ. Εξεπίτηδες ετούτος φρόντισε να πουλιέται δυο δεκάρες η οκά, (απευθύνεται προς τους θεατές) για να τ᾽ αγοράσετε, να το φάτε κι ύστερα, δικαστές στην Ηλιαία, με πορδο-ριπές να σκοτωθείτε μεταξύ σας.
ΔΗΜ. Μά τον Ποσειδώνα, αυτό ήταν! Αυτή την εξήγηση έδωσε και σ᾽ εμένα κάποιος απ᾽ το Κοπροχώρι.
ΑΛΛ. (Στρέφεται προς τους θεατές:) [900] Αν δεν μ᾽ απατά η μνήμη, τότε ήταν που απ᾽ τις πορδές που τρώγατε γίνατε κοκκινοτρίχηδες.
ΔΗΜ. Στα σίγουρα, μά τον Δία, τούτη η φάμπρικα ήταν του Κοκκινοτρίχη μας.
ΠΑΦ. Χαμένο κορμί, με τί σαχλαμάρες μού άλλαξες τον αδόξαστο!
ΑΛΛ. Μα αυτή ᾽ναι η προσταγή της Αθηνάς, να σε νικήσω με παπαρδέλες.
ΠΑΦ. Κι όμως, δεν θα με νικήσεις! Γιατί, Δήμε μου, σου δίνω τον λόγο μου ότι θα σου δίνω επίδομα ανεργίας μια πιατέλα μιστό να τη ρουφήξεις.
ΑΛΛ. Κι εγώ σου δίνω βαζάκι με γιατρικό, για να τ᾽ αλείψεις γύρω-γύρω στα σπιθούρια που ᾽βγαλες στα καλάμια των ποδιών σου.
ΠΑΦ. Κι εγώ θα ξεδιαλέξω μία-μία τις άσπρες τρίχες της κεφαλής σου και θα σου ξαναδώσω νιάτα.
ΑΛΛ. Νά, πάρε λαγοουρά, για να ξετσιμπλιάζεις γύρω-γύρω τα ματάκια σου.
ΠΑΦ. [910] Δήμε μου, όταν βγάζεις τη μύξα σου, σφούγγιξ᾽ την στα μαλλιά της κεφαλής μου. (Ο τόνος ζωηρότερος, ως το τέλος του «πνίγους»).
ΑΛΛ. Στα δικά μου τα μαλλιά!
ΠΑΦ. Όχι, στα δικά μου! (Στον Αλλαντοπώλη:) Βρε, εγώ θα σου φορτώσω τριηραρχία, να ξοδέψεις τα μαλλιοκέφαλά σου, θα σου χρεώσω σκαρί σαραβαλιασμένο, που να μη βρίσκεις άκρη στα έξοδα και τα μερεμέτια· και θα σου στήσω μηχανή, ώστε να πάρεις σάπια άρμενα.
ΑΛΛ. Βράζει, παφλάζει ο άνθρωπος! φτάνει, φτάνει, ξεχείλισε το καζάνι!
[920] τράβηξε κάπως μακρύτερα τα δαυλιά από κάτω και (παίρνει απ᾽ τον πάγκο του μια κουτάλα) μ᾽ ετούτη ξαφρίστε τις φοβέρες του.
ΠΑΦ. Θα μου το πληρώσεις και θα πεις κι ένα τραγούδι, όταν σε φορτώσω έκτακτο φόρο. Γιατί θα βάλω στα γρήγορα να σε γράψουν στις καταστάσεις των πλούσιων.
ΑΛΛ. Απ᾽ τη μεριά μου, καμιά απειλή. Μια ευχή μόνο σου δίνω: Να ᾽ναι πάνω στη φωτιά το τηγάνι με καλαμάρια και να τσιτσιρίζει.
[930] Κι εσύ να ᾽χεις στα σκαριά πρόταση για τους Μιλήσιους και να καρτεράς να τσεπώσεις ολόκληρο τάλαντο, αν κερδίσεις την υπόθεση. Να ᾽σαι λοιπόν ανυπόμονος να την κάνεις ταράτσα με καλαμάρια κι αμέσως μετά να προλάβεις να πας στη συνέλευση. Και τότε, πριν βάλεις στο στόμα σου μπουκιά, να καταφτάσει ο κλητήρας· κι εσύ, για να μη χάσεις το τάλαντο,
[940] να μπουκωθείς από τη βιασύνη σου και να πνιγείς.
ΧΟΡ. Εύγε, εύγε, μά τον Δία και τον Απόλλωνα και τη Δήμητρα.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ, Τρωίλος και Αχιλλέας

Μία παράδοση έλεγε ότι, αν ο Τρωίλος, νεότερος γιος του Πρίαμου και της Εκάβης, έφτανε τα είκοσι χρόνια, η Τροία δεν θα μπορούσε να κυριευθεί από κανέναν. Ο νέος σκοτώθηκε λίγο μετά την άφιξη των Ελλήνων από τον Αχιλλέα που τον παραμόνεψε στην πηγή, όπου θα πήγαινε να ποτίσει τα άλογά του και η Πολυξένη να γεμίσει τη στάμνα της νερό.

Παραλλαγή παραδίδει ότι ο Αχιλλέας είδε τον Τρωίλο στην πηγή και τον ερωτεύτηκε. Όταν αυτός αρνήθηκε τον έρωτά του και κατέφυγε στο ναό του Απόλλωνα, ο Αχιλλέας, θυμωμένος, τον σκότωσε με το δόρυ του στο εσωτερικό του ναού.

Το επεισόδιο, σε δύο διαδοχικές φάσεις, το βρίσκουμε σε μελανόμορφο αμφορέα και σε μελανόμορφη κύλικα, και τα δυο του 560 π.Χ. Στον πρώτο, η Πολυξένη έρχεται να γεμίσει τη στάμνα της νερό από την κρήνη, και ο αδελφός της Τρωίλος να ποτίσει τα άλογά του. Πίσω από την κρήνη παραφυλάει πάνοπλος ο Αχιλλέας.

Στο δεύτερο αγγείο ο χώρος οριοθετείται αριστερά από την κρήνη, δεξιά από την Πολυξένη που φεύγει τρέχοντας. Στο κέντρο ο πάνοπλος Αχιλλέας κυνηγάει τον έφιππο Τρωίλο. Η στάμνα είναι πεσμένη κάτω και το νερό χύνεται. Ένα πουλί πετά ορμητικά προς τον Αχιλλέα, ενώ ένας λαγός ή υποδηλώνει την ερημιά του τοπίου ή, το πιθανότερο, αποτελεί ερωτικό σύμβολο. Παρόμοια με την πρώτη παράσταση είναι και μια ετρουσκική τοιχογραφία από τον τάφο των Ταύρων στην Ταρκυνία, χωρίς όμως την παρουσία της Πολυξένης (γύρω στο 540 π.Χ.).

Καβάφης, ο ποιητής της Ιστορίας

«Εγώ είμαι ποιητής ιστορικός˙ ποτέ μου δε θα μπορούσα να γράψω μυθιστόρημα ή θέατρον, αλλ’ αισθάνομαι μέσα μου 125 φωνές να με λέγουν ότι θα μπορούσα να γράψω ιστορία».
 
-Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, επάγγελμα: Ποιητής
 
Στις 29 Απριλίου, γεννιέται και πεθαίνει ο σπουδαίος Αλεξανδρινός ποιητής Κ.Π. Καβάφης (1863-1933). Μπορούσε άραγε να προβλέψει τη ραγδαία και γενναία αναγνώριση που κέρδισε το έργο του επί των δικών μας ημερών; Ή εν τέλει ξεπέρασαν κατά πολύ και τις πιο τολμηρές προσδοκίες του;
 
«Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.
Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική».
(Όσο μπορείς, 1913)
 
“Ο Αλεξανδρινός”
 
Σπάνια ένας συγγραφέας έχει συνδεθεί κατά τέτοιο απόλυτο και διαρκή τρόπο με τον τόπο διαβίωσής του, ώστε η προσωνυμία του να στεγάσει τον βίο του με ακρίβεια και επάρκεια. Ο “Αλεξανδρινός” έχει αμετάκλητα ταυτιστεί -κυρίως μέσω του έργου του- με την πόλη όπου γεννήθηκε, έζησε και πέθανε. Η Αλεξάνδρεια, βέβαια, δεν ήταν κάποια συνηθισμένη αιγυπτιακή πόλη˙ είχε ένα παρελθόν πλούσιο σε μνήμες και μεγαλειώδη φήμη. Το όνομά της ανακαλούσε όχι μόνο τον Μακεδόνα στρατηλάτη, Μέγα Αλέξανδρο, αλλά και το ελληνιστικό βασίλειο των Πτολεμαίων και τη ρωμαϊκή επικυριαρχία που ακολούθησε. Στο παρελθόν αυτό, το “ελληνικό” στοιχείο βρήκε τις πιο ανοίκειες προσαρμογές και ο Καβάφης το συνάντησε σε μια Αίγυπτο που μετά το 1882 ήταν κτήση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον της ακμάζουσας ελληνικής παροικίας, ο Καβάφης υπήρξε η πιο σημαντική πνευματική προσωπικότητα, όπως αποδείχθηκε όχι εκ των υστέρων, αλλά όσο ζούσε.
 
Η γενέθλια πόλη του δεν ορίζει μόνον τον κύκλο του, αλλά και ένα μεγάλο μέρος της ποιητικής του. Την πέρασε στον κόσμο της γραφής, καθιστώντας την οικουμενική συνεκδοχή ή επιχειρώντας συσχετισμούς στους οποίους ανακαλείται το παρελθόν για να προκαλέσει συνειρμούς με το παρόν.
 
«Σάν ἕτοιμος ἀπό καιρό, σά θαρραλέος,
σάν που ταιριάζει σε πού ἀξιώθηκες μιά τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά πρός τό παράθυρο,
κι ἄκουσε μέ συγκίνησιν, ἀλλ’ ὄχι
με τῶν δειλῶν τά παρακάλια και παράπονα,
ὡς τελευταία ἀπόλαυσι τούς ἤχους,
τά ἐξαίσια ὄργανα τοῦ μυστικοῦ θιάσου,
κι ἀποχαιρέτα την, τήν Ἀλεξάνδρεια πού χάνεις
».
(Ἀπολείπειν ὁ Θεός Ἀντώνιον, 1911)
 
Θα λέγαμε πως η Αλεξάνδρεια συνέθεσε τον βίο και το έργο του, καθώς κυριάρχησε ως αναγκαία συνθήκη. Δάνεισε στον Ποιητή λάμψη και αίγλη από το παρελθόν της και ένα σημείο να σταθεί πολύτροπα προς τον κόσμο. Και ο Καβάφης με τη σειρά του, την έφερε στο προσκήνιο και της χάρισε ένα μέλλον στη λογοτεχνία που ξεπερνά την ιστορία και τη γεωγραφία.
 
«Πάντα η Αλεξάνδρεια είναι. Λίγο να βαδίσεις
στην ίσια της οδό που στο Ιπποδρόμιο παύει,
θα δεις παλάτια και μνημεία που θ’ απορήσεις.
Όσο κι αν έπαθεν απ’ τους πολέμους βλάβη,
όσο κι αν μίκραινε, πάντα θαυμάσια χώρα».
(Φυγάδες, 1914)
 
Η οικογένεια Καβάφη
 
Ο Καβάφης, ναι μεν, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Αλεξάνδρεια, όμως πραγματοποίησε δύο πρώιμα και μεγάλης διάρκειας ταξίδια. Αυτά  προσδιορίστηκαν από ατυχείς περιστάσεις, όμως παράλληλα διαδραμάτισαν εξαιρετικά ευεργετικό ρόλο στη ζωή του.
 
Το 1870, πεθαίνει ο πατέρας του ποιητή, Πέτρος Καβάφης, επικεφαλής μεγάλου εμπορικού οίκου και η χήρα, Χαρίκλεια (Φωτιάδη) Καβάφη αναχωρεί το 1872 για την Αγγλία, όπου λειτουργούσε ένα παράρτημα της οικογενειακής επιχείρησης. Πέντε παιδικά χρόνια στην Αγγλία θα του εξασφαλίσουν όχι μόνο την τέλεια γνώση της γλώσσας (τα πρώτα του ποιήματα ήταν αγγλικά), αλλά και την οργανωτική εμπειρία με τον αγγλόφωνο πολιτισμό, τον συγχρονικό προσανατολισμό στην πορεία της παγκόσμιας λογοτεχνίας της εποχής.
 
Το 1877 η οικογένεια Καβάφη επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια, όμως λίγο αργότερα αναγκάστηκε να ξαναφύγει, αυτήν τη φορά στην Κωνσταντινούπολη, στον πατέρα της Χαρίκλειας. Οι αιτίες της φυγής, βέβαια, είναι τώρα πολιτικές: η οικονομική κατάρρευση της Αιγύπτου και οι επεμβάσεις των ξένων δυνάμεων προμηνύουν δυναμικές αναμετρήσεις. Το 1882, δυο βδομάδες μετά την αναχώρησή τους, η Αλεξάνδρεια θα κανονιοβοληθεί από τον βρετανικό στόλο, προκαλώντας ζημιές και στο σπίτι της οικογένειας.
 
Τρία εφηβικά χρόνια στην Κωνσταντινούπολη θα περάσουν δημιουργικά και ευχάριστα. Οι ρομαντικές ποιητικές δοκιμές του βρίσκουν θερμή ενθάρρυνση στο οικογενειακό περιβάλλον, ενώ ένα από τα κυριότερα αποκτήματα αυτής της περιόδου ήταν η άμεση επικοινωνία με τη διαχρονική παράδοση του ελληνικού πολιτισμού και η ενθουσιώδης προσέγγιση στο Βυζάντιο, που αποτέλεσε μεσολαβητή ανάμεσα στον αρχαίο και σύγχρονο ελληνικό κόσμο.
 
Επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια το 1885 και από τότε δεν την εγκατέλειψε ποτέ για μεγάλο χρονικό διάστημα έως τον θάνατό του. Την ίδια εποχή άφησε την αγγλική υπηκοότητα, που κληρονόμησε από τους γονείς του και κράτησε την ελληνική, παραμένοντας Έλληνας της διασποράς.
 
«Εἶµαι Κωνσταντινουπολίτης τὴν καταγωγήν, ἀλλὰ ἐγεννήθηκα στὴν Ἀλεξάνδρεια — σ’ ἕνα σπίτι τῆς ὁδοῦ Σερίφ· µικρὸς πολὺ ἔφυγα, καὶ ἀρκετὸ µέρος τῆς παιδικῆς µου ἡλικίας τὸ πέρασα στὴν Ἀγγλία. Κατόπιν ἐπισκέφθην τὴν χώραν αὐτὴν µεγάλος, ἀλλὰ γιὰ µικρὸν χρονικὸν διάστηµα. Διέµεινα καὶ στὴ Γαλλία. Στὴν ἐφηβικήν µου ἡλικίαν κατοίκησα ὑπὲρ τὰ δύο ἔτη στὴν Κωνσταντινούπολη. Στὴν Ἑλλάδα εἶναι πολλὰ χρόνια ποὺ δὲν ἐπῆγα. Ἡ τελευταία µου ἐργασία ἦταν ὑπαλλήλου εἰς ἕνα κυβερνητικὸν γραφεῖον ἐξαρτώµενον ἀπὸ τὸ ὑπουργεῖον τῶν Δηµοσίων Ἔργων τῆς Αἰγύπτου. Ξέρω Ἀγγλικά, Γαλλικὰ καὶ ὁλίγα Ἰταλικά».
 
Η κατάκτηση της ποιήσης
 
Ο Καβάφης διέκρινε το ποιητικό του σώμα σε 3 μέρη: το φιλοσοφικό, το αισθητικό/ηδονικό και το ιστορικό. Το 1886 πραγματοποιούνται οι πρώτες του ελληνόγλωσσες δημοσιεύσεις: το πεζό «Το κοράλλιον υπό μυθολογικήν έποψιν» και το ποίημα «Βακχικόν».
 
«Την άχαριν αλήθειαν γυμνήν δεν βλέπω πλέον.
Άλλην απήλαυσα ζωήν, και κόσμον έχω νέον·
εν των ονείρων τω ευρεί ευρίσκομαι πεδίω —
δος, δος να πίω!
Και αν ήναι δηλητήριον, και ανεύρω την πικρίαν
της τελευτής εντός αυτού, εύρον πλην ευτυχίαν,
τέρψιν, χαράν, και έπαρσιν εν τω δηλητηρίω·
δότε να πίω!»
(Βακχικόν, 1886)
 
Έπειτα από τις δημοσιεύσεις αυτές, ακολούθησαν πέντε χρόνια σιωπής, αφιερωμένα στην επίμονη αναζήτηση νέων προσανατολισμών. Η σταδιοδρομία του στον χώρο της τέχνης αρχίζει ουσιαστικά στα 28 του έτη, το 1891, τότε που οι προσπάθειές του αποκτούν καλύτερη προοπτική και ο μέτριος ποιητής μετατρέπεται σταδιακά σε ιδιώνυμο αριστοτέχνη.
 
Από το 1891 έως το 1904 εργαζόταν πυρετωδώς για να στεριώσει την ποιητική του φήμη με δύο τρόπους: δημοσιεύοντας ποιήματα σε εφημερίδες, περιοδικά και ετήσια ημερολόγια και διανέμοντας τα ποιήματά του ιδιωτικά ως μονόφυλλα, δημιουργώντας σταθερή φιλολογική βάση στην Αλεξάνδρεια.
 
«Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω».
(Τείχη, 1896)
 
Το 1904/5 κυκλοφόρησε μόνος του το πρώτο τεύχος που περιείχε 14 από τα πιο γνωστά ποιήματά του και το 1910 το δεύτερο τεύχος με 21 ποιήματα.
 
Έναν χρόνο αργότερα, το 1911, πραγματοποιήθηκε η μεγάλη στροφή στην ποίησή του, καθώς ο ίδιος αποδεσμεύτηκε από τις βαριές επιρροές του ρομαντισμού, του παρνασσισμού και του συμβολισμού και άρχισε οριστικά να κατακτά τη προσωπική του ποιητική γλώσσα. Έτσι, σε σύντομο χρονικό διάστημα, αναγνωρίστηκε ως σπουδαία ποιητική παρουσία στην Ελλάδα και την Ευρώπη με φανατικούς θαυμαστές, αλλά και φανατικούς αντιπάλους. Ταυτόχρονα με την αλλαγή αυτή στην ποίησή του, άλλαξε και ο τρόπος ζωής του˙ αποσύρθηκε από την κοσμική δράση και έγινε περισσότερο ιδιωτικός, σηματοδοτώντας με τον τρόπο αυτό την “ώριμη” περίοδο της λογοτεχνικής του πορείας.
 
«Σώμα, θυμήσου όχι μόνο το πόσο αγαπήθηκες,
όχι μονάχα τα κρεββάτια όπου πλάγιασες,
αλλά κ’ εκείνες τες επιθυμίες που για σένα
γυάλιζαν μες στα μάτια φανερά,
κ’ ετρέμανε μες στη φωνή – και κάποιο
τυχαίον εμπόδιο τες ματαίωσε.
Τώρα που είναι όλα πια μέσα στο παρελθόν,
μοιάζει σχεδόν και στες επιθυμίες
εκείνες σαν να δόθηκες – πώς γυάλιζαν,
θυμήσου, μες στα μάτια που σε κύτταζαν·
πώς έτρεμαν μες στη φωνή, για σε, θυμήσου, σώμα».
(Θυμήσου, σώμα… 1918)
 
Ο ποιητής της Ιστορίας
 
Μέσα από το έργο του επιβεβαιώνεται η επικυριαρχία της Ιστορίας στην καβαφική απόπειρα να συγκροτηθεί ένα καινούριο και ξεχωριστό ποιητικό πεδίο˙ «ο Καβάφης και η Ιστορία», «ο Ιστορικός Καβάφης», «Ιστορία και Ποίηση»: όλες αυτές οι θεματικές ενισχύθηκαν πρωτογενώς από άμεσες ή έμμεσες δηλώσεις του ποιητή ότι τα ποιήματά του διακρίνονται σε «ιστορικά, ηδονικά και φιλοσοφικά» και ότι «αν δε γινόταν ποιητής, θα γινόταν ιστορικός». Εξ αρχής και ενδογενώς, λοιπόν, η καβαφική ποίηση συνδέεται με την Ιστορία ως πρωταρχικό συστατικό της ποιητικής γραφής.
 
«Είν’ η προσπάθειές μας, των συφοριασμένων·
είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων.
Κομμάτι κατορθώνουμε· κομμάτι
παίρνουμ’ επάνω μας· κι αρχίζουμε
νάχουμε θάρρος και καλές ελπίδες.
 
Μα πάντα κάτι βγαίνει και μας σταματά.
Ο Αχιλλεύς στην τάφρον εμπροστά μας
βγαίνει και με φωνές μεγάλες μας τρομάζει.–
Είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων.
Θαρρούμε πως με απόφασι και τόλμη
θ’ αλλάξουμε της τύχης την καταφορά,
κ’ έξω στεκόμεθα ν’ αγωνισθούμε.
Αλλ’ όταν η μεγάλη κρίσις έλθει,
η τόλμη κ’ η απόφασίς μας χάνονται·
ταράττεται η ψυχή μας, παραλύει·
κι ολόγυρα απ’ τα τείχη τρέχουμε
ζητώντας να γλυτώσουμε με την φυγή.
Όμως η πτώσις μας είναι βεβαία. Επάνω,
στα τείχη, άρχισεν ήδη ο θρήνος.
Των ημερών μας αναμνήσεις κλαιν κ’ αισθήματα.
Πικρά για μας ο Πρίαμος κ’ η Εκάβη κλαίνε».
(Τρώες, 1900)
 
Τα ιστορικά του ποιήματα, τα συνέθεσε βιώνοντας την ατμόσφαιρα μιας πόλης που έγινε κατά το ελληνιστικό της παρελθόν σταυροδρόμι πολιτισμών. Οι ήρωές του είναι γνωστά ιστορικά πρόσωπα ή γεννήματα της φαντασίας του και ο ποιητής αφηγείται στους χαρακτήρες που πλάθει ανθρώπινες συμπεριφορές σημαδεμένες από πρόσκαιρο της επιτυχίας και τη μοίρα που εξουδετερώνει την ανθρώπινη θέληση. Πόλεις της ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα η Αλεξάνδρεια, είναι οι τόποι όπου λαμβάνουν χώρα τα περιστατικά των ποιημάτων και με βάση το περιεχόμενό τους χαρακτηρίζονται από τους  ερευνητές της καβαφικής ποιητικής ως ψευδοϊστορικά, ιστορικοφανή και ιστοριογενή.
 
«Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή.
Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις
αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις
να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις,
τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι.
 
Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια·
έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις,
τότε κυρίως πρόσεξε σα βγεις στον δρόμον έξω,
εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,
αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο
κανένας Aρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα,
και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα,
είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν»,
μη λείψεις να σταθείς· μη λείψεις ν’ αναβάλεις
κάθε ομιλίαν ή δουλειά· μη λείψεις τους διαφόρους
που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις
(τους βλέπεις πιο αργά)· ας περιμένει ακόμη
κ’ η Σύγκλητος αυτή, κ’ ευθύς να τα γνωρίσεις
τα σοβαρά γραφόμενα του Aρτεμιδώρου».
(Μάρτιαι Ειδοί, 1906)
 
Υπό μία κρατούσα έννοια, ο ιστορικός Καβάφης, είναι εγκυκλοπαιδικός Καβάφης. Μας μαθαίνει, κατά κάποιον τρόπο, ιστορία μέσω της ποίησης και ποίηση μέσω της ιστορίας. Το ένα δρα συμπληρωματικά στο άλλο και η ιστορία γίνεται ερμηνευτικό κλειδί για να κατανοήσουμε τη δική μας εποχή, για να συνειδητοποιήσουμε τους αόρατους παράγοντες που προσδιορίζουν τη ζωή μας και τη θέση μας μέσα στον κόσμο. Και αντίστροφα, η δική μας εμπειρία ζωής γίνεται, με τη σειρά της, ερμηνευτικό κλειδί, για να κατανοήσουμε το ήθος και το πνεύμα της μακρινής εκείνης εποχής. Γνωρίζουμε ή μαθαίνουμε το ιστορικό παράδειγμα και έτσι μαθαίνουμε το ποίημα -διαβάζουμε το ποίημα και κατόπιν αναζητούμε να κατανοήσουμε το ιστορικό παράδειγμα.
 
«Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι να ‘ναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,
αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.
Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι.
Χωρίς αυτήν δεν θα ‘βγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
 
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν».
(Ιθάκη, 1910)
 
Στην ποίηση του Καβάφη η Ιστορία είναι ένα δυνατό χέρι που μας τραβάει στο παρελθόν, μας βυθίζει σε αυτό, μας αναγκάζει να αναμετρηθούμε μαζί του. Με μια μεγαλύτερη διερεύνηση, η ιστορία συνδέεται με τη φιλοσοφική (διδακτική) και την ερωτική (ηδονική) πλευρά της καβαφικής ποιητικής, αφού συχνά το παράδειγμα λειτουργεί, συνήθως αλληγορικά, για να υποδειχθεί ένα δίδαγμα ή να διατυπωθεί ένας στοχασμός. Μέσα από τον χρόνο της αναδύονται πρόσωπα, τόποι, γεγονότα που μετεωρίζονται ανάμεσα στον μύθο και την αφήγηση, επιχειρώντας να διεισδύσουν στο παρόν.
 
Η Ιστορία είναι ο τρόπος του ποιητή να αντιμετωπίσει το ζήτημα του Χρόνου και του Καιρού. Ο Χρόνος ορίζει τη μεταφυσική αγωνία που κάποτε γίνεται οδυνηρό αδιέξοδο, ενώ ο Καιρός ορίζει την ανθρώπινη κατάσταση, όπως πραγματώνεται μέσα από τον κόσμο. Μέσα από αυτά τα δύο, ο ποιητής τοποθετεί τα κυρίαρχα ανθρώπινα δράματα: τις περιπέτειες του έρωτα, τη ματαιότητα των παθών, τη δίψα για εξουσία, τα γυρίσματα της τύχης, την παρακμή του πολιτισμού και άλλα πολλά που αναφέρονται στην τάξη των όντων και των πραγμάτων.
 
«Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου
είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.
Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.
Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάπως ξέρεις από φάρμακα·
νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.
Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.-
Τα φάρμακα σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάμνουνε – για λίγο – να μη νοιώθεται η πληγή».
(Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου˙ Ποιητού εν Κομμαγηνή˙ 595 μ.Χ., 1918)
 
Το τέλος ενός σπουδαίου ποιητή
 
Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, η πορεία του Καβάφη έχει ήδη κορυφωθεί. Είναι πλέον διασημότητα εντός και εκτός Ελλάδας. Όπως όμως συμβαίνει στους ανθρώπους, μαζί με τη δόξα έρχονται συχνά τα γηρατειά, και μαζί μ’ αυτά, η αρχή του τέλους. Από διάφορες μαρτυρίες συγχρόνων του, μαθαίνουμε ότι κυκλοφορούσε ατημέλητος και έδινε την εντύπωση, παρά τη μεγαλειώδη φήμη του, ενός ανθρώπου σε γενική παρακμή. Τότε ήταν που εμφανίστηκαν και τα σοβαρά προβλήματα υγείας.
 
Ήδη από το 1930 είχε ενοχλήσεις στον λάρυγγα, όμως η κατάσταση επιδεινώθηκε στις αρχές του 1932, οπότε διαγνώστηκε με καρκίνο. Με παρότρυνση φίλων πήγε στην Αθήνα τον Ιούλιο, με την υγεία του να βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο. Εκεί γνώρισε σημαντικούς λόγιους και λογοτέχνες, όπως ήταν ο Σικελιανός, ο Βάρναλης, η Πηνελόπη Δέλτα, και ο κάποτε πολέμιός του, Γιώργος Θεοτοκάς.
 
«Ήταν ένα ανθρώπινο ερείπιο, αλλά ερείπιο επιβλητικό… Είχε μεγάλη αρχοντιά απάνω του, φυλετική και κοινωνική, και μαζί μεγάλη ευαισθησία, καλλιέργεια και σοφία. Δεν ήταν αρχοντιά του σπαθιού αλλά της τηβέννου, αρχοντιά που σου έφερνε στο νου επιφανείς και περισπούδαστους νομομαθείς, διπλωμάτες και λόγιους του παλιού καιρού, ελληνολάτρες και κοσμοπολίτες». -Γιώργος Θεοτοκάς.
 
Ο ποιητής επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια τέλη Οκτωβρίου του 1932. Τον Νοέμβριο τύπωσε το τελευταίο του ποίημα με τίτλο «Μέρες του 1908» ενώ λίγους μήνες αργότερα ίσως έγραψε ή τελείωσε το ποίημα «Εις τα περίχωρα της Αντιόχειας» το οποίο δεν πρόλαβε να τυπώσει και να διανείμει.
 
«Τὸ πήραμε, τὸ πήγαμε τὸ ἅγιο λείψανον ἀλλοῦ˙
Τὸ πήραμε, τὸ πήγαμε ἐν ἀγάπη κ’ ἐν τιμῆ.
Κι ὡραῖα τωόντι πρόκοψε τὸ τέμενος.
Δὲν ἄργησε καθόλου, καὶ φωτιὰ
μεγάλη κόρωσε : μιὰ φοβερὴ φωτιά :
καὶ κάηκε καὶ τὸ τέμενος κι ὁ Ἀπόλλων.
Στάχτη τὸ εἰδωλο˙ γιὰ σάρωμα, μὲ τὰ σκουπίδια.
Ἔσκασε ὁ Ἰουλιανός καὶ διέδωσε –
τἰ ἄλλο θὰ ἔκαμνε – πὼς ἡ φωτιὰ ἦταν βαλτὴ
ἀπὸ τοὺς Χριστιανοὺς ἐμᾶς. Ἄς πάει νὰ λέει.
Δὲν ἀποδείχθηκε˙ ἄς πάει νὰ λέει.
Τὸ οὐσιώδες εἶναι ποὺ ἔσκασε».
(Εἰς τὰ περίχωρα τῆς Ἀντιοχείας, 1932/3)
 
Παριστάνοντας τη ζωή του ανθρώπου σαν ένα ταξίδι προς την Ιθάκη με κίνητρο όχι τον τελικό στόχο, αλλά τη χαρά του ταξιδιού, την ευτυχία της μάθησης και της δημιουργίας, την προσγειωμένη και στωική ικανότητα για αγάπη στη ζωή με όσα δίνει, ο Καβάφης -θιασώτης της ειρωνείας- εν τέλει πέφτει θύμα ενός σπάνιου παιχνιδιού της μοίρας στις 29 Απριλίου του 1933, ανήμερα των γενεθλίων του, και σε ηλικία εβδομήντα ετών, εγκαταλείπει τα εγκόσμια, αφήνοντας πίσω του μια κληρονομιά μοναδική για την παγκόσμια λογοτεχνία…
 
«Τί συμφορά, ἐνῷ εἶσαι καμωμένος
γιὰ τὰ ὡραία καὶ μεγάλα ἔργα
ἡ ἄδικη αὐτή σου ἡ τύχη πάντα
ἐνθάρρυνσι κ’ ἐπιτυχία νὰ σὲ ἀρνεῖται ˚
νὰ σ’ ἐμποδίζουν εὐτελεῖς συνήθειες,
καὶ μικροπρέπειες, κι ἀδιαφορίες.
Καὶ τί φρικτὴ ἡ μέρα ποῦ ἐνδίδεις
(ἡ μέρα ποῦ ἀφέθηκες κ’ ἐνδίδεις),
καὶ φεύγεις ὁδοιπόρος γιὰ τὰ Σοῦσα,
καὶ πιαίνεις στὸν μονάρχην Ἀρταξέρξη
ποῦ εὐνοϊκὰ σὲ βάζει στὴν αὐλή του,
καὶ σὲ προσφέρει σατραπεῖες, καὶ τέτοια.
Καὶ σὺ τὰ δέχεσαι μὲ ἀπελπισία
αὐτὰ τὰ πράγματα ποῦ δὲν τὰ θέλεις.
Ἄλλα ζητεῖ ἡ ψυχή σου, γι’ ἄλλα κλαίει ˚
τὸν ἔπαινο τοῦ Δήμου καὶ τῶν Σοφιστῶν,
τὰ δύσκολα καὶ τ’ ἀνεκτίμητα Εὖγε ˚
τὴν Ἀγορά, τὸ Θέατρο, καὶ τοὺς Στεφάνους.
Αὐτὰ ποῦ θὰ στὰ δώσει ὁ Ἀρταξέρξης,
αὐτὰ ποῦ θὰ τὰ βρεῖς στὴ σατραπεία ˚
καὶ τί ζωὴ χωρὶς αὐτὰ θὰ κάμεις».
(Η σατραπεία, 1905)

Δε γνωρίζουμε τίποτα αν δε γνωρίζουμε τον εαυτό μας

Την εποχή που διανύουμε (σχεδόν) όλοι μας αναζητούμε κάθε νέα τεχνολογική εξέλιξη, μελετούμε τις επιστήμες και τα δεδομένα της εργασίας μας. Ξεκινώντας απ’ το σχολείο εστιάζουμε στην καλύτερη γνώση της εξεταστέας ύλης, εν συνεχεία στην έρευνα του πανεπιστημίου μας κι αργότερα στην άρτια εκμάθηση του επαγγελματικού μας χώρου. Παραμερίζουμε, όμως, την ύψιστη γνώση της ζωής μας· τη γνώση του ίδιου μας του εαυτού. Ο άνθρωπος έχει καταφέρει να φτάσει στο φεγγάρι και δυσκολεύεται να φτάσει στην αυτοσυνειδησία του.    

Το βασικότερο πράγμα που μπορεί να μας κάνει να εξελιχθούμε και να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι είναι η αυτογνωσία. Οι περισσότεροι δε γνωρίζουν τον εαυτό τους. Δεν αφιέρωσαν ποτέ λίγο χρόνο για να ανακαλύψουν τις ιδέες τους, τις δυνάμεις και τις αδυναμίες τους, τα όνειρα και τις ελπίδες τους. Έχουμε μάθει να ζούμε σε μια γυάλα, θεωρώντας τον εαυτό μας αψεγάδιαστο. Με ευκολία κρίνουμε καθετί γύρω μας, αρνούμενοι πάντοτε να κρίνουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.

Στην πραγματικότητα, ο εαυτός μας χρειάζεται τη μεγαλύτερη έρευνα. Πρέπει να γνωρίζουμε πού βαδίζουμε· να ξέρουμε ποιοι είμαστε και ποιοι θέλουμε να γίνουμε. Το να παραπονιόμαστε πως δεν έχουμε χρόνο να αναζητήσουμε τον εαυτό μας είναι σαν να λέμε πως δεν έχουμε χρόνο να βρούμε βενζινάδικο για να εφοδιάσουμε το αυτοκίνητό μας με καύσιμα. Η έλλειψη βενζίνης θα μας αφήσει στη μέση του δρόμου. Το ίδιο θα συμβεί και με τον εαυτό μας. Αν δε βρίσκουμε χρόνο να μεριμνήσουμε γι’ αυτόν, έτσι κι αυτός θα πάψει να βαδίζει, να πηγαίνει μπροστά.

Η αυτογνωσία είναι η βασιλική οδός για να γίνουμε κυρίαρχοι του εαυτού μας. Ο Ρόμπιν Σάρμα είχε πει πως οι άνθρωποι που μελετούν τους άλλους είναι σοφοί, όμως οι άνθρωποι που μελετούν τον εαυτό τους είναι φωτισμένοι. Άλλωστε, η αυτογνωσία είναι το DNA της φώτισης. Είναι αυτό που θα σε κάνει να σκέφτεσαι, να αναζητάς, να εκτιμάς και να σέβεσαι -κάποιες φορές και να μετανιώνεις.

Η γνώση του εαυτού μας κι ο αυτοέλεγχος μας καθιστούν δυνατούς και θαρραλέους. Μόνο αυτοί που αναζητούν, βρίσκουν. Αναζητώντας τον εαυτό μας θα ζήσουμε πιο ουσιαστικά, πιο αρμονικά, πιο ποιοτικά. Η ποιότητα στη ζωή μας έρχεται πάντα μέσα απ’ τη σωστή αναζήτηση.

Απ’ τα αρχαία χρόνια το «γνώθι σαυτόν» ήταν πρωταρχικός όρος αυτοκάθαρσης, αυτοενδοσκόπησης, προσπάθεια πνευματικής ανόδου κι ηθικής τελειοποίησης. Ας επαναπροσδιορίσουμε, λοιπόν, τον εσωτερικό μας κόσμο, κοιτώντας πιο βαθιά σε αυτόν, προσπαθώντας περισσότερο για την εσωτερική μας ανάπτυξη. Τα αποτελέσματα θα ‘ναι θεαματικά για εμάς και για τους γύρω μας.

Μπορούμε μέσα μας να βρούμε θησαυρούς που ποτέ δεν είχαμε φανταστεί πως υπάρχουν. Και ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε το εξής: Δεν υπάρχει τίποτα μεγαλειώδες στο να ‘σαι ανώτερος από κάποιον άλλον άνθρωπο. Το αληθινά μεγαλειώδες έγκειται στο να ‘σαι ανώτερος απ’ τον προηγούμενο εαυτό σου.

Σημάδια ύπαρξης διατροφικών διαταραχών

Οι διατροφικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένων της νευρικής ανορεξίας, της νευρογενούς βουλιμίας και της αδηφαγικής διαταραχής, είναι σοβαρές, συχνά απειλητικές για τη ζωή ψυχικές ασθένειες που σχετίζονται με υψηλό στρες, χρόνια προβλήματα υγείας και συχνά το θάνατο.

Η νευρική ανορεξία είναι μια κατάσταση στην οποία ένα άτομο υποσιτίζεται για να διατηρήσει ένα επιθυμητό σωματικό βάρος και βιώνει φόβο στην ιδέα αύξησης του σωματικού του βάρους. Η νευρογενής βουλιμία περιλαμβάνει υπερφαγία (κατανάλωση μεγάλης ποσότητας τροφής σε μικρή χρονική περίοδο) με την παράλληλη χρήση αντισταθμιστικών μεθόδων για την αποφυγή αύξησης του βάρους όπως είναι η νηστεία, η πρόκληση εμετού ή η υπερβολική άσκηση. Τέλος, τα άτομα με αδηφαγική διαταραχή επιδίδονται σε υπερφαγία αλλά χωρίς να κάνουν εμετό ή να χρησιμοποιούν άλλες μεθόδους αποφυγής αύξησης του σωματικού βάρους (π.χ υπερβολική άσκηση) μετά το επεισόδιο υπερφαγίας.

Συνήθη χαρακτηριστικά προσωπικότητας ατόμων με διατροφικές διαταραχές

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομα με νευρική ανορεξία χαρακτηρίζονται από ανησυχία, πεσιμιστική σκέψη, αμφιβολία, ντροπή, βιώνουν κατάθλιψη και μοναξιά.

Τα άτομα με νευρογενή βουλιμία επίσης έχουν υπερβολική ανησυχία, πεσιμιστική σκέψη ή είναι ντροπαλά αλλά επιπλέον έχει παρατηρηθεί ότι είναι παρορμητικά, ευέξαπτα ή αποφεύγουν να εκνευρίζονται και διαρκώς έχουν την ανάγκη να ψάχνουν καινούρια και συναρπαστικά ερεθίσματα.

Τα άτομα με αδηφαγική διαταραχή είναι επίσης παρορμητικά ή ευέξαπτα, επιπλέον έχει παρατηρηθεί ότι έχουν χαμηλά επίπεδα αυτοπειθαρχίας και έχουν δυσκολία να διαχειριστούν το στρες και την πίεση ώστε να πετύχουν τους στόχους τους.

Άλλα κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων με διατροφικές διαταραχές είναι η ανάγκη για έλεγχο, η εμμονική σκέψη, η τελειοθηρία, η συνεχής δυσαρέσκεια και η ανταγωνιστικότητα.

Σημάδια που βοηθούν στον εντοπισμό διατροφικών διαταραχών

Αποφεύγουν τροφές που συνήθως τους άρεσαν.
Τα άτομα με διατροφικές διαταραχές συχνά αποφεύγουν φαγητά και ποτά υψηλής θερμιδικής αξίας, όπως ζάχαρη, λιπαρά και υδατάνθρακες. Αρχικά, τα καταναλώνουν αραιά και καθώς η διαταραχή εξελίσσεται αναπτύσσουν συναισθήματα φόβου γι' αυτές τις τροφές και προσπαθούν να τις αποφεύγουν εντελώς.

Αποφεύγουν κοινωνικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν φαγητό.
Τα άτομα με διατροφικές διαταραχές αντιμετωπίζουν υψηλό στρες και σοβαρή ανησυχία σε κοινωνικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν φαγητό γιατί δεν μπορούν να ελέγξουν ό,τι θα φάνε. Δε γνωρίζουν για παράδειγμα πώς έχει προετοιμαστεί το φαγητό, πόσο βούτυρο έχει χρησιμοποιηθεί ή πόσες θερμίδες περιλαμβάνει ένα πιάτο.

Ασκούνται υπερβολικά.
Η υπερβολική άσκηση είναι ένας δείκτης για διατροφικές διαταραχές που συχνά παραβλέπεται. Παρακάτω παρατίθενται κάποια σημάδια υπερβολικής άσκησης.
  • Πανικός και αίσθημα ανησυχίας όταν χάνουν μια μέρα άσκησης.
  • Θέσπιση μη ρεαλιστικών και ανθυγιεινών στόχων (π.χ. ώρες ημερήσιας άσκησης).
  • Αγνόηση σημαδιών κούρασης και τραυματισμών.
  • Απομόνωση με σκοπό την άσκηση.
  • Ανάπτυξη τελειομανούς συμπεριφοράς για το σώμα και την άσκηση.
  • Μείωση κοινωνικών δραστηριοτήτων προκειμένου να αθληθούν.
  • Προγραμματισμός της ημερήσιας δραστηριότητας με άξονα την άσκηση.
  • Άσκηση ως προϋπόθεση για να επιτρέψουν στον εαυτό τους να καταναλώσουν θερμίδες μετά.
Υπολογίζουν τις θερμίδες και εμμονικά ζυγίζονται.
Τα άτομα που υποφέρουν από διατροφικές διαταραχές ζυγίζονται επανειλημμένα και συχνά σκέφτονται το επόμενο γεύμα τους, πόσες θερμίδες πρέπει να περιλαμβάνει, πόσο “παχυντικό” ή “διατητικό” μπορεί να είναι.

Μαγειρεύουν λεπτομερώς για τους άλλους.
Συχνά, άτομα με διατροφικές διαταραχές έχουν την ανάγκη να μαγειρεύουν μεγάλα γεύματα για άλλους ανθρώπους χωρίς όμως να τους συνοδεύουν στο φαγητό. Έχουν αποκτήσει μια εμμονή με την τροφή και μπορεί να συλλέγουν βιβλία μαγειρικής και συνταγές χωρίς ωστόσο οι ίδιοι να καταναλώνουν πολλές θερμίδες κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Πίνουν περισσότερο για να γεμίσουν το στομάχι τους με υγρά.
Είναι τυπικό για άτομα με διατροφικές διαταραχές να καταναλώνουν πολλά ολιγοθερμιδικά ποτά ώστε να γεμίσουν το στομάχι τους και να μη νιώθουν πεινασμένοι. Μπορεί να φτάσουν στο σημείο να αντικαταστήσουν ένα ολόκληρο γεύμα με ένα ποτό.

Έχουν περίεργες τελετουργίες στο φαγητό.
Άτομα με διατροφικές διαταραχές μπορεί να κόβουν το φαγητό τους σε πολύ μικρά κομματάκια ή να κανονίζουν να φάνε το φαγητό τους με συγκεκριμένη σειρά. Αυτές οι συνήθειες είναι ένας τρόπος να μη φάνε πολύ ή ένα σημάδι ψυχαναγκαστικής καταναγκαστικής διαταραχής που συχνά είναι παράγωγη διαταραχή σε άτομα με διατροφικές διαταραχές.

Κάνουν αρνητικά σχόλια για το σώμα τους.
Άτομα με διατροφικές διαταραχές συχνά γίνονται εμμονικά με την εικόνα του σώματός τους, το βάρος τους και την εμφάνισή τους. Μπορεί να περάσουν ώρες κοιτάζοντας τον εαυτό τους στον καθρέφτη, μετρώντας και υπολογίζοντας κάθε λεπτομέρεια του σώματός τους.

Η εικόνα του σώματος παίζει κρίσιμο ρόλο στην ανάπτυξη και διατήρηση μιας διατροφικής διαταραχής. Στην πραγματικότητα, έχει διαπιστωθεί ότι η θετική εικόνα σώματος είναι ένας προστατευτικός παράγοντας και μειώνει την ευαλωτότητα για ένα άτομο να αναπτύξει διατροφική διαταραχή. Η δίαιτα και η φτωχή εικόνα σώματος είναι κύριοι παράγοντες για την ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών.

Επιπλέον, η εστίαση των ΜΜΕ στο σχήμα του σώματος και την εμφάνιση προκαλεί ανησυχία και αμφιβολία σε πολλούς ανθρώπους. Τα ΜΜΕ μπορούν να επηρεάσουν τα άτομα μέσω της διάδοσης προτύπων και συνακολούθως να επηρεάσουν τις διατροφικές συνήθειες. Σε έναν κόσμο όπου επικρατεί το photoshop, οι άνθρωποι είναι εκτεθιμένοι σε ανέφικτα και μη υπαρκτά σωματικά χαρακτηριστικά. Άτομα ευάλωτα, με τελειοθηρία, που δεν έχουν την αίσθηση του ανήκειν ή έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να επηρεαστούν αρνητικά από τα προβεβλημένα πρότυπα και να αναπτύξουν διατροφική διαταραχή.

Η θεραπεία εστιάζει στην αναγνώριση των υποκείμενων χαρακτηριστικών προσωπικότητας, των συμπεριφορών και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων διαχείρισης για την αποφυγή της αρνητικής σκέψης και της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς.

Καντ: Ο ένας κοιτάζει το νερόλακκο και βλέπει τη λάσπη, ο άλλος βλέπει μέσα του τα άστρα που αντανακλούνται

«Ό,τι υπήρξε ο Αθηναίος σοφός για την αρχαία φιλοσοφική σκέψη –λέγουν– αυτό είναι και ο Kant για τη νεώτερη: ένα μοναδικό στο ύψος του ορόσημο. Και χωρίζουν την αρχαία φιλοσοφία σε τρία κεφάλαια: προσωκρατική, σωκρατική, μετασωκρατική· τη νέα σε άλλα τρία: προκαντιανή, καντιανή, μετακαντιανή.» είπε κάποτε ο σπουδαίος Ε.Π. Πανούτσος για έναν από τους σημαντικότερους στοχαστές και φιλοσόφους όλων των εποχών και τον μεγαλύτερο της νεότερης εποχής. Τον Γερμανό φιλόσοφο κι επιστήμονα, Εμμάνουελ Καντ.

Ο Κάντ εξηγεί με ευκρίνεια τα βασικά στοιχεία του ηθικού του συστήματος Στο έργο που έγραψε το 1785, «Θεμέλια της μεταφυσικής των Ηθών», εξηγεί τα θεμελιώδη στοιχεία του ηθικού του συστήματος. Παρουσιάζει κριτικά τις συνθετικές a priori αρχές του Πρακτικού Λόγου, με σκοπό να τις συνταιριάξει αργότερα με την κριτική παρουσίαση των συνθετικών a priori αρχών του Θεωρητικού Λόγου.

Σύμφωνα με τον σπουδαίο φιλόσοφο, η καλή βούληση είναι το μόνο αυτοτελές καλό. Ο χαρακτήρας, το ταλέντο, ο αυτοέλεγχος και η τύχη δεν είναι απαραίτητα καλά.  Το ηθικό πράττειν είναι καλό καθ’ εαυτό.

«Ακόμη και αν, [από] κάποια ιδιαίτερη δυσμένεια της μοίρας, ή από τη φειδωλή, σαν μητριάς, προίκα της φύσης, αυτή η βούληση δεν έχει καμιά απολύτως δύναμη να εκπληρώσει τις προθέσεις της. Αν, παρά τη μέγιστη προσπάθειά της, εξακολουθεί να μην επιτυγχάνει τίποτα, και μένει μόνον η καλή βούληση… ακόμη και τότε θα έλαμπε παρ` όλα αυτά σαν κόσμημα, για το δικό της χατήρι, σαν κάτι που φέρει όλη του την αξία του μέσα του.» γράφει.

Η διδασκαλία του Καντ είναι αντίθετη με εκείνη του Αριστοτέλη, καθώς ο τελευταίος  πίστευε πως ο πραγματικά ενάρετος άνθρωπος είναι εκείνος που απολαμβάνει να εκτελεί ενάρετες πράξεις. Ο Καντ πίστευε ως πραγματική απόδειξη για την αρετή την οδυνηρή πάλη του καλώς πράττειν, καθώς θεωρούσε ότι η ανθρώπινη φύση δε συμμορφώνεται χωρίς εμπόδια στις καθολικές, πανανθρώπινες απαιτήσεις του. Μόνο στις περιπτώσεις όπου είμαστε διατεθειμένοι να μας κοστίσει κάτι και να συγκρουστούμε με την προσωπική, εγωιστική ευχαρίστηση ή διάθεση, μπορούμε  να πούμε με σιγουριά ότι πράττουμε με κίνητρο το καθήκον.


Ο Κάντ έδωσε τροφή για σκέψη με πολλές από τις ρήσεις του. Συγκέντρωσα κάποιες από αυτές και σας τις παραθέτω:

  • Πρόσεχε να αντιμετωπίζεις τους άλλους σαν σκοπό και όχι σαν μέσο.
  • Ο ένας κοιτάζει το νερόλακκο και βλέπει τη λάσπη, ο άλλος βλέπει μέσα του τα άστρα που αντανακλούνται.
  • Δημιουργία: ο καλύτερος τρόπος να απολαμβάνεις τη ζωή.
  • Η ελεύθερη βούληση και η βούληση που υποτάσσεται σε ηθικούς νόμους είναι ένα και το αυτό πράγμα.
  • Στο σκοτάδι η φαντασία είναι πιο ζωηρή απ’ ό,τι στο άπλετο φως.
  • Το γούστο είναι πάντα βάρβαρο με την έννοια ότι ανακατεύει την επιθυμία με τα συναισθήματα για να προσδιορίσει την ομορφιά.
  • Έπρεπε λοιπόν να αφαιρέσω γνώση για να κάνω χώρο για την πεποίθηση.
  • Μπορούμε να μετρήσουμε την ευφυΐα ενός ανθρώπου με βάση πόσες αβεβαιότητες μπορεί να αντέξει.
  • Η τέχνη έχει τον ανιδιοτελή χαρακτήρα του παιδιού.
  • Η Μεταφυσική είναι ένας σκοτεινός ωκεανός χωρίς ακτές και φάρους, γεμάτη με φιλοσοφικά ναυάγια.
  • Θα πειστεί κάποτε το χοντροκέφαλο ανθρώπινο γένος ότι μεγαλύτερη μωρία και συμφορά από τον πόλεμο δεν υπάρχει, και από τα παθήματα του θα διδαχθεί κάποτε ότι πρέπει να τον καταργήσει, σαν υπερβολικά οδυνηρό και ακριβό τρόπο για επίλυση διαφορών;
  • Η Ηθική δεν είναι το δόγμα που καθορίζει πώς να γίνουμε ευτυχισμένοι, αλλά πώς να είμαστε άξιοι για να γίνουμε ευτυχισμένοι.
  • Όσο περισσότερο σκέφτομαι, τόσο περισσότερο δυο πράγματα γεμίζουν την ψυχή μου με μεγάλο θαυμασμό και ολοένα μεγαλύτερη ευλάβεια: ο έναστρος ουρανός από πάνω μου και ο ηθικός νόμος μέσα μου.
  • Εκείνος που απέρριψε τα περιττά, εκείνος απέφυγε τις στερήσεις.
  • Μη δέχεσαι ευεργεσίες χωρίς τις οποίες μπορείς να ζεις.
  • Η ευτυχία δεν είναι ιδανικό της λογικής, αλλά της φαντασίας.
  • Να ενεργείς με τέτοιο τρόπο, ώστε η αρχή στην οποία στηρίζεται η πράξη σου να μπορούσε να γίνει παγκόσμιος νόμος.
  • Η επιστήμη είναι οργανωμένη γνώση. Η σοφία είναι οργανωμένη ζωή.
  • Οφείλεις, άρα μπορείς.

 

NIETZSCHE: Υπάρχει στον κόσμο ένας και μόνο δρόμος που κανένας άλλος δεν μπορεί να διαβεί εκτός από εσένα. Πού οδηγεί; Μη ρωτάς, ακολούθησέ τον

Σχετική εικόναΑκόμα όμως κι αν το μέλλον δεν μας επέτρεπε να ελπίζουμε σε τίποτε, είναι η αλλόκοτη ύπαρξή μας σ’ αυτό ακριβώς το τώρα που, περισσότερο από κάθε τι άλλο, μας ενθαρρύνει να ζήσουμε σύμφωνα με δικά μας μέτρα και δικούς μας νόμους· εκείνο δηλαδή το ανεξήγητο γεγονός ότι ζούμε ακριβώς σήμερα, μολονότι θα μπορούσαμε να γεννηθούμε οποιαδήποτε άλλη στιγμή μέσα στον άπειρο χρόνο, το γεγονός ότι δεν κατέχουμε τίποτε άλλο παρά ένα βραχύ σήμερα και οφείλουμε εντός αυτού να δείξουμε για ποιον λόγο και σκοπό γεννηθήκαμε τώρα και όχι κάποια άλλη στιγμή.

 Πρέπει για την ύπαρξή μας να λογοδοτούμε ενώπιον του ίδιου μας του εαυτού· συνεπώς, θέλουμε να αποτελέσουμε και τους πραγματικούς πηδαλιούχους της ύπαρξης αυτής και να μην επιτρέψουμε να καταστεί τούτη όμοια με τυφλή σύμπτωση. Πρέπει να αντιμετωπίζουμε την ύπαρξή μας κάπως πιο τολμηρά και πιο ριψοκίνδυνα, αφού άλλωστε είναι σίγουρο πως, σε κάθε περίπτωση, εμείς πάντα θα τη χάνουμε.

 Γιατί να προσκολλόμαστε σε τούτο το κομμάτι γης, σ’ εκείνο το επάγγελμα; Γιατί να αφουγκραζόμαστε αυτό που λέει ο πλησίον;

 Είναι τόσο μικροαστικό να δεσμεύεσαι από απόψεις που μόλις διακόσια μίλια μακριά δεν είναι πια δεσμευτικές. Η Ανατολή και η Δύση είναι γραμμές που κάποιος χάραξε μπροστά στα μάτια μας με κιμωλία για να περιγελάσει τη λιποψυχία μας.

 “Θα κάνω μια προσπάθεια να αποκτήσω την ελευθερία μου”, μονολογεί η νεανική ψυχή· και σε τούτο πρόκειται να την εμποδίσει το γεγονός ότι δύο έθνη τυχαίνει να μισούνται και να πολεμούν μεταξύ τους ή το ότι μία θάλασσα χωρίζει δύο ηπείρους ή το ότι γύρω της διδάσκεται μια θρησκεία που όμως πριν μερικές χιλιάδες χρόνια πριν δεν υφίστατο. “Δεν είσαι εσύ όλ’ αυτά”, λέει στον εαυτό της. “Κανένας δεν μπορεί να χτίσει για σένα τη γέφυρα στην οποία πρέπει εσύ ακριβώς να βαδίσεις για να περάσεις πάνω από το ποτάμι της ζωής· κανένας εκτός από σένα και μόνο. Υπάρχουν βέβαια αμέτρητα μονοπάτια και γέφυρες και ημίθεοι που θέλουν να σε μεταφέρουν στην απέναντι όχθη, τούτο όμως μόνο με αντίτιμο εσένα τον ίδιο· τον εαυτό σου θα έβαζες ενέχυρο και θα τον έχανες. “Υπάρχει στον κόσμο ένας και μόνο δρόμος που κανένας άλλος δεν μπορεί να διαβεί εκτός από εσένα. Πού οδηγεί; Μη ρωτάς, ακολούθησέ τον”.

 Ποιος ήταν αυτός που είπε τη ρήση: “Ένας άνθρωπος δεν ανεβαίνει ποτέ ψηλότερα απ’ όσο όταν δεν ξέρει που ακόμη μπορεί να οδηγήσει ο δρόμος του”.

 Πώς όμως θα ξαναβρούμε τον εαυτό μας; Πώς μπορεί ο άνθρωπος να γνωρίσει τον εαυτό του; Αυτός είναι πράγμα σκοτεινό και συγκαλυμμένο· κι αν ο λαγός έχει επτά δέρματα, ο άνθρωπος μπορεί να γδάρει τον εαυτό του επτά επί εβδομήντα φορές και πάλι να μην μπορεί να πει: “Αυτό λοιπόν είσαι πραγματικά, αυτό πλέον δεν έχει περικάλυμμα”.

 Επιπλέον, είναι βασανιστικό, επικίνδυνο εγχείρημα το να ανασκάπτει κανείς τον εαυτό του κατά τέτοιον τρόπο και να εκβιάζει την κατάβασή του στα έγκατα της ουσίας του από την πιο κοντινή διαδρομή.

 Πόσο εύκολα μπορεί κανείς έτσι να τραυματιστεί τόσο ώστε κανένας γιατρός να μην μπορεί να τον θεραπεύσει! Και πέραν τούτου, γιατί να είναι αναγκαίο κάτι τέτοιο τη στιγμή που όλα αποτελούν μαρτυρίες για την ουσία μας: οι φιλίες και οι έχθρες μας, το βλέμμα και η χειραψία μας και ό,τι ξεχνάμε, τα βιβλία μας και ο γραφικός μας χαρακτήρας;

 Για την διεξαγωγή όμως της πλέον σημαντικής ανάκρισης, υπάρχει το εξής μέσο: να στρέψει η νεανική ψυχή το βλέμμα της πίσω και να κοιτάξει τη ζωή της με το ερώτημα: “Τι αγάπησες στ’ αλήθεια μέχρι τώρα, τι εξύψωσε την ψυχή σου, τι την κυρίευσε και συγχρόνως την αγαλλίασε; Βάλε τα λατρευτά αυτά αντικείμενα σε μια σειρά μπροστά σου και τούτα ίσως σου αποκαλύψουν, μέσω της φύσης τους και της σειράς τους, έναν νόμο, τον θεμελιώδη νόμο του αληθινού σου εαυτού. Σύγκρινε τούτα τα αντικείμενα, δες πώς το ένα συμπληρώνει το άλλο, το διευρύνει, το υπερβαίνει, το λαμπρύνει, πώς όλα αυτά μαζί σχηματίζουν μια σκάλα με την οποία εσύ σκαρφάλωνες μέχρι τώρα στον εαυτό σου· διότι η αληθινή ουσία σου δεν βρίσκεται βαθιά κρυμμένη μέσα σου, αλλά σε απροσμέτρητο ύψος πάνω από σένα ή, τουλάχιστον, πάνω απ’ αυτό που συνήθως εκλαμβάνεις ως το Εγώ σου.

 “Οι αληθινοί παιδαγωγοί και διαμορφωτές σου σού αποκαλύπτουν ότι το αληθινό πρωταρχικό νόημα και το θεμελιώδες υλικό της ουσίας σου είναι κάτι εντελώς ανεπίδεκτο διαπαιδαγώγησης και διαμόρφωσης και οπωσδήποτε κάτι το δέσμιο, δυσπρόσιτο και παραλυμένο· οι παιδαγωγοί σου δεν μπορούν να είναι παρά μόνον ελευθερωτές σου. Κι αυτό είναι το μυστικό όλης της παιδείας: δεν παρέχει τεχνητά μέλη, κέρινες μύτες, διοπτροφόρα μάτια· απεναντίας, εκείνο που δεν θα κατόρθωνε να προσφέρει παρά μόνο τέτοια χαρίσματα θα ήταν απλώς το κακέκτυπο της διαπαιδαγώγησης. Η παιδεία είναι, αντιθέτως, απελευθέρωση, απομάκρυνση όλων των ζιζανίων, των σωρών από μπάζα, των σκουληκιών που θέλουν να βλάψουν τα τρυφερά βλαστάρια των φυτών, εκπομπή φωτός και θερμότητας, τρυφερό βουητό νυχτερινής βροχής· είναι μίμηση και λατρεία της φύσης εκεί όπου η φύση εμφανίζει μητρική κι ευσπλαχνική διάθεση, είναι τελείωση της φύσης όταν αποτρέπει τις φρικτές και ανελέητες επιθέσεις αυτής και τις μετατρέπει σε κάτι καλό, όταν καλύπτει μ’ ένα πέπλο τις εκδηλώσεις των άστοργων διαθέσεων αυτής και της θλιβερής της αφροσύνης”.

 Θα υπάρχουν σίγουρα και άλλα μέσα για να βρει κανείς τον εαυτό του, για να βγει από τον λήθαργο μέσα στον οποίο πλανιέται συνήθως σαν σε θολό σύννεφο και να έλθει στον εαυτό του· εγώ όμως δεν ξέρω κανένα καλύτερο από το να αναλογίζεται κανείς τους παιδαγωγούς και τους διαμορφωτές του. Έτσι λοιπόν, σήμερα θα τιμήσω τη μνήμη του μόνου δάσκαλου και αυστηρότατου παιδαγωγού για τον οποίο μπορώ να καυχιέμαι: του Άρθουρ Σοπεγχάουερ [Arthur Schopenhauer] – προκειμένου αργότερα να τιμήσω τη μνήμη και άλλων.

Περί αέρων, υδάτων και τόπων

Ιπποκράτης*: Περί αέρων, υδάτων και τόπων
 
Διαβάζοντας κανείς το «Περί αέρων, υδάτων και τόπων» καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο συγγραφέας του έργου, δηλαδή ο Ιπποκράτης ως βασική μέθοδο για την έρευνα του χρησιμοποιεί την παρατήρηση (την ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΟΛΟΦΑΝΕΡΟΥ). Ειδικότερα, μέσα από την παρατήρηση αναζήτησε τις βασικές αιτίες των ασθενειών, οι οποίες εντοπίζονται σε φυσικά αίτια και διαταραχές των σωματικών λειτουργιών. Καταγράφει τη λειτουργία των ανθρώπινων οργάνων καθώς και την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος σε αυτά. Συμβουλεύει τους επαγγελματίες γιατρούς πριν καταλήξουν σε κάποια διάγνωση να μελετήσουν πρώτα τους ανέμους και τα ύδατα μιας πόλης αλλά και τις εποχικές μεταβολές ώστε να οδηγηθούν σε ένα σωστό συμπέρασμα και να αποφύγουν τυχόν σφάλματα.
 
Ο Ιπποκράτης κατηγοριοποιεί τις ασθένειες που μπορεί να προκληθούν από περιβαλλοντικούς παράγοντες ανάλογα με το φύλο και την ηλικία. Μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι σχετικά με τον γυναικείο πληθυσμό ο συγγραφέας εστιάζει στις ασθένειες που σχετίζονται με την αναπαραγωγή. Από αυτό μπορεί να συμπεράνει κανείς την αντίληψη που κυριαρχούσε την εποχή εκείνη, ότι δηλαδή η γυναίκα ταυτιζόταν αποκλειστικά με την αναπαραγωγή. Μελετώντας κανείς το παρόν έργο αντιλαμβάνεται ότι ο Ιπποκράτης θεωρεί, ότι το ανθρώπινο σώμα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του περιβάλλοντος. Συνεπώς, η ποιότητα ζωής σε συνδυασμό με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες επηρεάζουν την υγεία των ανθρώπων. Γι’ αυτό και κάθε γιατρός οφείλει να συνυπολογίσει όλους τους παράγοντες προτού καταλήξει σε κάποια διαπίστωση σχετικά με μια ασθένεια.
 
Από τον παραλληλισμό της Γνώσης του “Περί  Αέρων, Υδάτων και Τόπων” με την Φιλοσοφία του Φενγκ Σούι, οι ομοιότητες που προκύπτουν είναι εμφανέστατες. Το Φενγκ Σούι είναι η αρχαία κινέζικη μέθοδος διαβίωσης σε συντονισμό με τις ενέργειες της ζωντανής γης. Στην κινέζικη γλώσσα, Φενγκ σημαίνει κατά λέξη «άνεμος» δηλαδή είναι το Τσι, η ροή της ζωντανής ενέργειας που ρέει γύρω μας και μέσα σε όλα τα πράγματα. Σούι σημαίνει «νερό» και αναφέρεται στα πλούτη. Με άλλα λόγια, το Φενγκ-Σούι ενός τόπου είναι τα συστατικά που τρέφουν τους ανθρώπους που ζουν εκεί. Οι άνθρωποι προέρχονται από πολλά διαφορετικά περιβάλλοντα, τα οποία με τη σειρά τους επηρεάζουν την εμφάνιση, την προσωπικότητα και την κουλτούρα του καθενός ξεχωριστά.
 
Και στο Φενγκ Σούι επίσης, κρίνεται το φυσικό περιβάλλον σύμφωνα με τα σχήματα, το έδαφος και τα περιγράμματα. Τα βουνά, οι λόφοι, τα ποτάμια, οι δρόμοι, τα επίπεδα, οι εδαφικοί σχηματισμοί, τα σχήματα, οι μυρωδιές και σχεδόν καθετί που διεγείρει τις αισθήσεις, περιλαμβάνεται στην ανάλυση του περιβάλλοντος. Επιπλέον η ποιότητα του εδάφους, η δύναμη των ανέμων, η ένταση του ηλιόφωτος, η ευρωστία των φυτών και η κλίση των πλαγιών, περιλαμβάνονται μέσα στην εκτίμηση του Φενγκ Σούι για το περιβάλλον.
 
Με την ανάλυση και μελέτη του περιβάλλοντος το Φενγκ Σούι  προσφέρει βασικές κατευθυντήριες γραμμές, που επιτρέπουν στον ειδικό να ερμηνεύσει τα χαρακτηριστικά του τοπίου, από την άποψη του αν φέρνουν καλή ή κακή ενέργεια και, επομένως, αν φέρνουν ευμενή ή δυσμενή τύχη σε όσους ζουν εκεί κοντά. Υποδεικνύει την διάταξη του προσωπικού χώρου με τέτοιον τρόπο, ώστε να συλλαμβάνει το πλήθος των ευνοϊκών ενεργειών, που κυκλοφορούν εν αφθονία στο περιβάλλον και την αποφυγή κατασκευών και διατάξεων, που μεταβάλλουν αναπόφευκτα την ευνοϊκή ενέργεια σε δηλητηριώδη.
 
Ο θεμελιώδης εμπειρικός κανόνας είναι να ακολουθήσετε τα σχέδια της Φύσης. Εάν είστε προσεκτικοί και δεν εναντιωθείτε στους νόμους της, θα αποκομίσετε πολλά κέρδη. Η διατήρηση της Υγείας είναι βέβαια κεφαλαιώδους σημασίας, υπάρχουν όμως και άλλα ουσιαστικά οφέλη. Το Νερό και ο Άνεμος, και τα δύο μαζί διέπουν το περιβάλλον. Είναι πολύ σημαντικό να έχετε την ικανότητα να εναρμονίζεστε με την σωστή ροή. Εάν κάνετε λάθος σχετικά με την θέση σας ως προς τη ροή, είναι πιθανόν να αποσυντονίσετε τη ζωή σας.
 
Στο τέλος του άρθρου κατεβάστε το PDF και μελετήστε το

5. Οι πόλεις που είναι εκτεθειμένες στους ανέμους που πνέουν ανάμεσα στην θερινή και στην χειμερινή ανατολή του ήλιου και όσες έχουν τον αντίθετο προσανατολισμό είναι η εξής: οι περιοχές που έχουν προσανατολισμό στην ανατολή είναι πιο υγιεινές από τις πόλεις που βλέπουν προς τον βορρά, ή τις πόλεις που είναι εκτεθειμένες σε θερμούς ανέμους. Επίσης, στις πόλεις αυτές η ζέστη και το κρύο είναι μετριασμένα και τα νερά είναι διαυγή, ελαφριά, ευωδιαστά και ευχάριστα , για τον εξής λόγο: ο ήλιος, καθως ανατέλλει λάμπει παντού και εμποδίζει την αλλοιωσή τους από την ομίχλη που επικρατεί σε μερικά μέρη, τις πρωινές ώρες.Εκτός από αυτό, η όψη των κατοίκων των πόλεων αυτών, είναι ζωηρή, η φωνή τους είναι καθαρή, ο χαρακτήρας τους καλός, είναι πιο έξυπνοι από τους κατοίκους των πόλεων που βρίσκονται προς τον βορρά και τέλος, οι γυναίκες συλλαμβάνουν αμέσως και γεννούν εύκολα.
 
6. Αντιθέτως, οι πόλεις που βλέπουν προς την δύση είναι ανθυγιεινές γιατί: προστατεύονται από τους ανατολικούς ανέμους και οι θερμοί ή ψυχροί άνεμοι φυσούν από τα πλάγια. Τα νερά τους δεν είναι διαυγή γιατί τις πρωινές ώρες επικρατεί ομίχλη, αφού ο ήλιος δεν λάμπει πάνω τους παρά μόνο όταν ανεβεί ψηλά στον ουρανό. Οι κάτοικοί τους έχουν αλλοιωμένο χρώμα γιατί ο ήλιος καθώς προχωρεί προς την δύση τους τσουρουφλίζει και επίσης τους κάνει ασθενικούς και ευάλωτους στις ασθένειες. Η φωνή τους είναι βαριά και βραχνή εξαιτίας του ατμοσφαιρικού αέρα που είναι ακάθαρτος και ανθυγιεινός αφού δεν καθαρίζεται από τους βόρειους ανέμους, αλλά οι άνεμοι που φυσούν εκεί (δυτικοί) είναι γεμάτοι υδρατμούς. Αυτές οι πόλεις μοιάζουν με το φθινόπωρο, γιατι η διαφορά της θερμοκρασίας ανάμεσα στην μέρα και στην νύχτα είναι πολύ μεγάλη.
 
7. Τα είδη νερών, ποια είναι υγιεινά ή ανθυγιεινά και οι βλάβες ή οι ωφέλειες που προκαλούν
α) Τα στάσιμα νερά των ελών και των λιμνών το καλοκαίρι είναι ζεστά, παχύρρευστα και δύσοσμα γιατί δεν ανανεώνονται, είναι αναγκαστικά θολά, βλαβερά και ερεθίζουν την χολή γιατί προστίθεται συνεχώς σ’ αυτά φρέσκο νερό της βροχής και καίγονται από τον ήλιο. Το χειμώνα παγώνουν, κρυώνουν και θολώνουν από το χιόνι και τους παγετούς και προκαλούν βλέννα και βραχνάδα. Τα άτομα που πίνουν απ’ αυτό το νερό έχουν σκληρή σπλήνα, αδύνατη, ζεστή κοιλιά και τέλος είναι αδύνατοι στους ώμους, τις κλειδώσεις αλλά και στο πρόσωπο. Οι σάρκες τους λειώνουν για να θρέψουν την σπλήνα και γι’ αυτό είναι πολύ αδύνατοι. Οι κατώτερες και ανώτερες κοιλότητές τους είναι ξηρές και χρειάζονται τα ισχυρότερα καθαρτικά.
 
Επίσης, αυτή η κατάσταση τους αναγκάζει να είναι λαίμαργοι και να διψούν συνεχώς. Η αρρώστια αυτή είναι συνηθισμένη το καλοκαίρι και το χειμώνα. Το καλοκαίρι προσβάλλονται από δυσεντερίες, διάρροιες και μακροχρόνιους τεταρταίους πυρετούς. Αυτές οι ασθένειες αν παραταθούν καταλήγουν σε υδρωπικία και στο τέλος, στον θάνατο. Το χειμώνα οι νέοι υποφέρουν από περιπνευμονίες και ασθένειες που συνοδεύονται με παραλήρημα, οι γεροντότεροι από καύσους, οι γυναίκες έχουν οιδήματα και λευκοφλεγμασία, συλλαμβάνουν σπάνια και γεννούν δύσκολα, ενώ τα μωρά τους είναι μεγάλα, πρησμένα και κατά τον θηλασμό αδυνατίζουν και εξασθενούν. Επίσης, η κάθαρση των γυναικών μετά τον τοκετό είναι ανώμαλη και τα παιδιά παθαίνουν συχνά κήλη, οι άνδρες κιρσούς και πληγές στην κνήμη, ενώ πολλές φορές οι γυναίκες έχουν την εντύπωση ότι είναι έγκυοι, αλλά όταν φτάσει η ώρα του τοκετού ο όγκος της μήτρας τους εξαφανίζεται. Αυτό συμβαίνει όταν η μήτρα τους έχει υδρωπικία.
 
β) Έπειτα έρχονται τα νερά που πηγάζουν από βράχους ή από έδαφος όπου υπάρχουν θερμά ύδατα ή από περιοχές που παράγουν σίδηρο, χαλκό, άργυρο, χρυσό, θειάφι, στύψη, πίσσα ή ανθρακική σόδα. Από τέτοια εδάφη βγαίνουν ανθυγιεινά, σκληρά, θερμαντικά νερά που προκαλούν δυσκοιλιότητα και δυσκολεύουν την διούρηση.
 
γ) Σ’ αντίθεση, τα καλύτερα νερά είναι αυτά που πηγάζουν από ψηλές περιοχές και χωματένιους λόφους γιατί, αυτά τα νερά είναι γλυκά και διαυγή. Αυτά τα νερά το χειμώνα είναι ζεστά και το καλοκαίρι κρύα. Υγιεινά είναι και τα νερά που το ρεύμα τους κατευθύνεται προς την ανατολή γιατί είναι διαυγή, ευώδη και ελαφρά.
 
δ) Τα αλμυρά, δύσπεπτα και σκληρά νερά δεν είναι καλά για πόσιμο. Ωστόσο μερικά άτομα μπορούν να επωφεληθούν απ’ αυτά τα νερά. Γι’ αυτά τα νερά ισχύουν τα ακόλουθα: Τα καλύτερα είναι όσα έχουν τις πηγές τους προς την ανατολή. Δεύτερα έρχονται όσα πηγάζουν ανάμεσα στην θερινή ανατολή και στην θερινή δύση του ήλιου. Έπειτα είναι τα νερά τα οποία πηγάζουν ανάμεσα στην χειμερινή και στην θερινή δύση. Τα χειρότερα, όμως, είναι αυτά που ρέουν προς τον νότο.
 
Αυτά τα νερά πρέπει να χρησιμοποιούνται με τον εξής τρόπο: ο υγιής άνθρωπος να πίνει οποιοδήποτε νερό. Αυτοί, όμως, που έχουν κάποια ασθένεια και θέλουν να πίνουν το κατάλληλο για αυτούς νερό πρέπει να ακολουθήσουν τις παρακάτω συμβουλές: όσοι έχουν σκληρό πεπτικό σύστημα επωφελούνται από τα γλυκά, ελαφρά και διαυγή νερά. Όσοι έχουν μαλακό πεπτικό σύστημα είναι καλύτερο να πίνουν τα σκληρά, δύσπεπτα και υφάλμυρα νερά για να απορροφηθεί η υγρασία. Τα νερά που είναι καλύτερα για μαγείρεμα χαλαρώνουν την κοιλία και την υγραίνουν. Τα νερά που είναι δύσπεπτα και σκληρά συσφίγγουν τα όργανα του πεπτικού συστήματος και τα ξηραίνουν. Επίσης τα αλμυρά νερά δυσκολεύουν τις κοιλιακές κενώσεις και σφίγγουν τα πεπτικά όργανα.
 
8. Η κατάσταση των νερών της βροχής και του χιονιού είναι η ακόλουθη. Τα βρόχινα ύδατα είναι τα ελαφρότερα, τα γλυκύτερα, τα λεπτότερα και τα διαυγέστερα. Όμως, το νερό της βροχής σαπίζει πολύ γρήγορα και μυρίζει άσχημα γιατί συγκεντρώνεται και αποτελεί ανάμιξη από πολλά και συστατικά. Όταν το νερό της βροχής υψωθεί προς τα πάνω με περιστροφικές κινήσεις και αναμιχθεί με τον ατμοσφαιρικό αέρα το θολό, σκούρο τμήμα του αποβάλλεται και γίνεται καταχνιά ή ομίχλη, ενώ το ελαφρότερο τμήμα του γλυκαίνει, ψηνόμενο από τον ήλιο.
 
Όλα αυτά τα στοιχεία, σκορπισμένα, αιωρούνται στην ατμόσφαιρα, αν όμως συγκεντρωθούν και συμπυκνωθούν, τότε πέφτουν κάτω από το σημείο που η συμπύκνωση είναι μεγαλύτερη. Τότε, αν τυχαίνει να έρχονται σύννεφα από πίσω, αυτά διογκώνονται, μελανιάζουν και συμπυκνώνονται, έπειτα, εξαιτίας του μεγάλου βάρους τους, κατρακυλούν και γίνονται βροχή. Αυτά τα νερά είναι τα καλύτερα, αρκεί να βράσουν για να φύγει η σήψη, γιατί αλλιώς έχουν άσχημη μυρωδιά και προκαλούν σε αυτούς που τα πίνουν βραχνάδα και βαριά φωνή.
 
Τα νερά που προέρχονται από το χιόνι και τον πάγο είναι όλα βλαβερά. Όταν παγώσουν μια φορά δεν ξαναβρίσκουν την αρχική τους μορφή, δηλαδή το διαυγές, ελαφρύ τμήμα τους, το οποίο διαχωρίζεται και εξαφανίζεται, άρα μένει το θολό και βαρύ τμήμα τους το οποίο είναι και το πιο ανθυγιεινό. Για αυτό το λόγο τα νερά που προέρχονται από το χιόνι ή τον πάγο είναι βλαβερά για όλες τις χρήσεις.
 
9. Οι άνθρωποι που πίνουν νερό από ποταμούς μεγάλους, που χύνονται μέσα νερά από λίμνες και άλλα διάφορα ρεύματα, προσβάλλονται από λιθίαση, φλεγμονές των νεφρών, σραγγουρία, ισχιαλγία και κήλη. Αυτό γίνεται γιατί τα διάφορα νερά δεν μοιάζουν μεταξύ τους και οι ιδιότητές τους δεν ταιριάζουν και έτσι δημιουργούνται προβλήματα. Η κάθε μία ιδιότητα υπερισχύει ανάλογα με τον άνεμο. Τα νερά αυτά αφήνουν κατακάθι λάσπης και άμμου, όμως δεν προκαλούν σε όλους ασθένειες. Οι γυναίκες δεν υποφέρουν συνήθως από λιθίαση, επειδή η ουρήθρα τους είναι κοντύτερη και πιο πλατιά σε σχέση με τα αγόρια.

10. Αν ο χειμώνας είναι ξηρός με βόρειους ανέμους και η άνοιξη βροχερή με νότιους, τότε το καλοκαίρι θα φέρει πυρετούς, οφθαλμίες και δυσεντερίες. Όταν έρθει ξαφνικά η ζέστη και η γη είναι υγρή από τις ανοιξιάτικες βροχές και τους νότιους ανέμους, τότε ο καύσωνας αναγκαστικά διπλασιάζεται σε ένταση, επειδή η μουσκεμένη ζεστή γη ψήνεται από τον ήλιο. Αν κατά την ανατολή του Κύκνου πέσουν βροχές, επικρατήσει κακοκαιρία και φυσήξουν ετήσιοι άνεμοι, ίσως σταματήσουν οι ανωμαλίες και το φθινόπωρο είναι υγιεινό. Αλλιώς υπάρχει κίνδυνος θανάτου για τα παιδιά και τις γυναίκες. Αν ο χειμώνας είναι βροχερός και ήπιος, με νότιους ανέμους και η άνοιξη είναι ξηρή και ψυχρή με βόρειους, τότε υπάρχει κίνδυνος για εγκυμονούσες. Πρώτα οι έγκυοι που περιμένουν να γεννήσουν την άνοιξη θα αποβάλλουν κι όσες καταφέρουν να γεννήσουν τα παιδιά τους ή θα πεθάνουν ή θα είναι αδύναμα, φιλάσθενα και καχεκτικά.
 
Πραγματικά, όταν ο χειμώνας συνοδεύεται από νότιους ανέμους και το σώμα είναι ζεστό, ούτε το αίμα ούτε τα αιμοφόρα αγγεία αποκτούν σύσταση. Αν όμως η άνοιξη είναι ξηρή και ψυχρή, με βόρειους ανέμους, ο εγκέφαλος αντί να χαλαρώσει, πήζει και δένει, με αποτέλεσμα η αιφνίδια επίδραση της καλοκαιρινής ζέστης και η μεταβολή του καιρού να προκαλέσει ασθένειες. Οι πόλεις που βρίσκονται σε θέση προς τον ήλιο και τους ανέμους και έχουν καλά νερά, επηρεάζονται λιγότερο από τέτοιες μεταβολές. Αν όμως συμβαίνει το αντίθετο, επηρεάζονται περισσότερο. Αν το καλοκαίρι και το φθινόπωρο είναι βροχερά με νότιους ανέμους, ο χειμώνας θα είναι αναγκαστικά ανθυγιεινός. Αν το καλοκαίρι είναι ξηρό με βόρειους ανέμους και το φθινόπωρο βροχερό με νότιους, πιθανόν το χειμώνα να παρουσιαστούν πονοκέφαλοι, συνάχι, βρογχίτιδες, εγκεφαλίτιδες ή φθίση. Αν όμως φυσούν βοριάδες και υπάρχει ξηρασία, ο καιρός θεωρείται ευνοϊκός για τους φλεγματικούς και για τις γυναίκες, βλάπτει πολύ όμως τους χολώδεις.
 
11. Τα περισσότερα προβλήματα υγείας δημιουργούνται κατά τη διάρκεια απότομων μεταβολών των εποχών. Οι ακόλουθες τέσσερις μεταβολές είναι οι βιαιότερες και οι πιο επικίνδυνες: τα δύο ηλιοστάσια, ιδιαίτερα το θερινό και οι δύο ισημερίες, ιδιαίτερα η φθινοπωρινή. Πρέπει επίσης να παίρνει κανένας προφυλάξεις κατά την ανατολή των αστερισμών, ιδιαίτερα του Κυνός, μετά του Αρκτούρου και κατά τη δύση των Πλειάδων, γιατί οι αρρώστιες κρίνονται κυρίως αυτές τις μέρες. Ορισμένες αρρώστιες καταλήγουν στον θάνατο, άλλες θεραπεύονται, οι υπόλοιπες όμως παίρνουν άλλη μορφή και εξέλιξη.
 
12. Αν συγκρίνουμε την Ευρώπη με την Ασία, θα δούμε είναι διαφορετικές από κάθε άποψη. Η Ασία διαφέρει κατά πολύ από την Ευρώπη ως προς τη φύση όλων των πραγμάτων, δηλαδή και των προϊόντων της γης και των ανθρώπων. Στην Ασία όλα γίνονται πολύ ομορφότερα και μεγαλύτερα, ενώ ο χαρακτήρας των ανθρώπων είναι ηπιότερος και πιο ήρεμος. Αυτό οφείλεται στο εύκρατο κλίμα, επειδή η περιοχή βρίσκεται ανατολικά, ανάμεσα στις δύο ανατολές του ηλίου και απομακρυσμένη από το ψύχος. Οι περιοχές που βρίσκονται σε ίση απόσταση ανάμεσα στο κρύο και τη ζέστη, είναι πολύ εύφορες, σκεπάζονται από πυκνά δάση, έχουν πολύ ήπιο κλίμα και τα νερά τους είναι υπέροχα, είτε προέρχονται από τη βροχή είτε από πηγές.
 
Ούτε ξεροψήνονται από την ζέστη, ούτε στεγνώνουν από ξηρασίες και έλλειψη νερού, ούτε μαστίζονται από το κρύο. Το έδαφος είναι το πιο κατάλληλο για καλλιέργεια, αφού διαποτίζεται από άφθονες βροχές και χιόνια. Επίσης τα ζώα που τρέφονται σε αυτές τις περιοχές είναι σε εξαιρετική κατάσταση. Οι άνθρωποι είναι καλοθρεμμένοι, με πολύ όμορφη εμφάνιση και πολύ ψηλό ανάστημα, με ελάχιστες διαφορές στην όψη και το ύψος. Η περιοχή αύτη, θα μπορούσαμε να πούμε ότι μοιάζει ως προς τον χαρακτήρα και την ηπιότητα των εποχών της άνοιξης. Κάτω από παρόμοιες συνθήκες δεν είναι δυνατόν να αναπτυχθεί ούτε η ανδρεία, ούτε η εγκαρτέρηση, ούτε η φιλοπονία, ούτε το ψυχικό σθένος, ούτε στους ντόπιους αλλά ούτε και στους εποίκους, αναγκαστικά υπερισχύει η φιληδονία.
 
13. Οι άνθρωποι είναι σε κάθε τόπο διαφορετικοί. Μοιάζουν με την γη και την φύση. Δηλαδή σε κάθε μέρος οι συνθήκες ζωής των ανθρώπων μεταβάλλονται ανάλογα με το κλίμα. Εκεί όπου οι εποχές παρουσιάζουν τις πιο απότομες καιρικές αλλαγές η χώρα είναι πολύ άγρια και ανώμαλη (πολλά βουνά με πυκνά δάση, πεδιάδες και λιβάδια). Έτσι και οι άνθρωποι που κατοικούν εκεί μοιάζουν με τη φύση.
 
14. Τα έθνη διαφέρουν πολύ μεταξύ τους. Οι Μακροκέφαλοι για παράδειγμα θεωρούσαν ότι αυτοί που έχουν πιο μεγάλο κεφάλι είναι και περισσότερο ευγενείς. Γι’αυτό και σύμφωνα με το έθιμο, ένα παιδί με τα κατάλληλα όργανα τροποποιούσαν σε αυτό που ήθελε η φύση. Σιγά σιγά όμως άρχισε και η φύση να συμβάλει στο έθιμο αυτό γιατί όπως ήταν φυσικό τα παιδιά έπαιρναν τις ιδιομορφίες των γονιών τους. Έπειτα αυτό άλλαξε γιατί οι λαοί ανακατεύτηκαν μεταξύ τους.
 
15. Οι κάτοικοι στην περιοχή του ποταμού Φάση, μια περιοχή γεμάτη έλη, ζέστη, υγρή και δασωμένη με πολλές βροχές όλο το χρόνο. Οι κάτοικοι ζουν σε σπίτια από καλάμια και ξύλα μέσα στον ποταμό και μετακινούνται με μονόξυλα. Το νερό που πίνουν δεν είναι υγιεινό αφού είναι θερμό και στάσιμο. Ο ποταμός Φάσης είναι ο πιο αργός ποταμός και εξαιτίας του οι καρποί δεν ωριμάζουν από το πολύ νερό. Επίσης υπάρχει πολύ ομίχλη. Έτσι επειδή η περιοχή είναι διαφορετική από τις άλλες δεν είναι παράξενο ότι και οι κάτοικοι της είναι διαφορετικοί από τους άλλους λαούς. Είναι ψηλοί και χοντροί με βραχνή φωνή και κίτρινο πρόσωπο. Δύσκολα αντέχουν στις καιρικές μεταβολές από το νότιο(ζεστό) άνεμο στον ψυχρό. Συνήθως οι άνεμοι είναι νότιοι εκτός από τη ζεστή αύρα Κεγχρόνα.
 
16. Στο κλίμα οφείλεται πάλι ο χαρακτήρας των ανθρώπων αν δηλαδή είναι μικρόψυχοι και ήπιοι ή όχι. Οι Ασιάτες δεν είναι τόσο πολέμιοι αλλά αντίθετα έχουν έλλειψη θάρρους. Το κλίμα είναι αίτιο όπως είπαμε γιατί δεν παρουσιάζει απότομες μεταβολές θερμοκρασίας. Έτσι οι ισχυροί πνευματικοί κλονισμοί δεν προκαλούν τους ανθρώπους πνευματικά και σωματικά άρα δεν εξαγριώνουν τον χαρακτήρα τους, αντίθετα με εκείνους που ζουν κάτω από τις συνεχείς αλλαγές των συνθηκών και δεν αφήνουν το πνεύμα να ησυχάσει.
 
Όμως η δειλία των Ασιατών οφείλεται και στους πολιτικούς θεσμούς τους, γιατί οι περισσότεροι ασιατικοί λαοί δεν είναι ελεύθεροι αλλά έχουν κάποιον (βασιλιά) που κρατάει την εξουσία στα χέρια του. Και επειδή συνήθως του εναντιώνονται δεν ενδιαφέρονται για το πώς θα φαίνονται άξιοι πολεμιστές αλλά το αντίθετο, δηλαδή ακόμα και αν τους επιστρατεύουν για τον πόλεμο και πεθαίνουν μακριά από τους συγγενείς τους κάνοντας οποιαδήποτε γενναία πράξη, αναδεικνύει το βασιλιά τους. Και δεν φτάνει αυτό αλλά ερημώνονται και οι χώρες τους από τους εχθρούς τους και από τη διακοπή της δουλειάς τους. Άρα ακόμα και αν ένας χαρακτήρας ενός ανθρώπου είναι τολμηρός και γενναίος από όταν γεννιέται στην συνέχεια μεταβάλλεται εξαιτίας του καθεστώτος. Εκείνοι οι λαοί πχ. Έλληνες που είναι αυτόνομοι και κοπιάζουν για να επιβιώσουν είναι πιο θαρραλέοι και πιο αξιόμαχοι από όλους. Για όλα τα παραπάνω είναι υπαίτιες οι εναλλαγές των εποχών.
 
(Οι Σκύθες για τους οποίους μιλάει ο Ιπποκράτης ήταν οι φυλές των γότθων οι οποίοι επιχείρησαν το 5ο αι. χμ πολλές επιδρομές στο βυζάντιο και στο ρωμαϊκό κράτος.)
 
17. Οι Σκυθές ήταν ένας λαός που διέφερε από τους άλλους. Οι γυναίκες τους ίππευαν, πετούσαν τόξο, ακόντιο και πολεμούσαν τους εχθρούς όσο ήταν παρθένες. Δεν απαρνιούνταν την παρθενία τους, παρά μόνο αφού σκότωναν τρεις εχθρούς. Δεν ζούσαν με τους άντρες τους προτού τελέσουν όλες τις ιερές θυσίες που όριζε ο νόμος. Μόλις παντρεύονταν έπαυαν να ιππεύουν. Δεν είχαν δεξιό μαστό επειδή, όσο ήταν ακόμα νήπια, οι μητέρες τους τον πύρωναν με χάλκινο εργαλείο για να σταματήσουν την ανάπτυξη του και να διοχετευτεί όλη η δύναμη και η θρέψη στον δεξιό ωμό και βραχίονα.
 
18. Οι Σκύθες ζούσαν στη σκυθική έρημο. Ονομάζονταν νομάδες, επειδή δεν είχαν σπίτια και κατοικούσαν σε άμαξες, στις άμαξες ζούσαν οι γυναίκες ενώ οι άντρες ακολουθούσαν τα κοπάδια. Τρέφονταν με βραστό κρέας και έπιναν φοραδίσιο γάλα.
 
19. Η γεωγραφική θέση της χώρας τους ήταν κάτω από τον αστερισμό της άρκτου και από τα βουνά ριπαία. Ο ήλιος ζέσταινε την χώρα τους για μικρό χρονικό διάστημα και ελαφρά. Οι άνεμοι από τις θερμές περιοχές δεν έφταναν ως εκεί. Πυκνή ομίχλη τύλιγε κατά την ημέρα τις πεδιάδες, έτσι εκεί επικρατούσε αιώνιος χειμώνας, ενώ το καλοκαίρι διαρκούσε μόνο λίγες ημέρες. οι άνθρωποι έμοιαζαν μεταξύ τους στην σωματική διάπλαση. Ντύνονταν με τον ίδιο τρόπο όλες τις εποχές. Ανέπνεαν υγρό και πυκνό αέρα, έπιναν νερό από τα χιονιά και τους πάγους και απείχαν από σωματικές προσπάθειες· τα σώματά τους ήταν παχύσαρκα χωρίς εμφανείς άρθρωσης, υγρά και άτονα· οι κοιλότητες του σώματός τους είναι γεμάτες υγρά γιατί η κοιλιά δεν μπορούσε να αφυδατώνεται με τέτοιο κλίμα.
 
20. Οι Σκύθες καυτηρίαζαν τους ώμους τους, τα μπράτσα τους, τους καρπούς των χεριών τους, το στήθος τους, τους γοφούς τους και την μέση τους εξαιτίας της υγρασίας και της μαλακότητας της σωματικής δομής τους. Όταν καυτηριαστούν, η περίσσια υγρασία αφαιρείται από τις αρθρώσεις και τα σώματά τους γίνονται πιο σφιχτοδεμένα. έπειτα τρέφονται καλύτερα και αποκτούν καλύτερες αρθρώσεις. Τα αγόρια μέχρι να μεγαλώσουν μένουν μέσα στην άμαξα. Τα κορίτσια έχουν μια υπέροχα χαλαρή και νωχελική σωματική διάπλαση· οι Σκύθες είναι ερυθροκίτρινοι εξαιτίας του κρύου το οποίο ψήνει το λευκό δέρμα τους και το κάνει ερυθροκίτρινο.
-------------------------
*Ιπποκράτης (Κως 460 π.κ.ε. – Λάρισα 377 π.κ.ε) Δωριεύς την καταγωγή, ανήκε στον ενδοξότατο κλάδο των Ασκληπιαδών. Ηταν Έλληνας ιατρός κι ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής.

Σύμφωνα με την παράδοση, εκ πατρός (ιατρού Ηρακλείδη) καταγόταν από τον Θεό της Ιατρικής Ασκληπιό και εκ μητρός Φαιναρέτης από τον ήρωα της Ελληνικής Μυθολογίας Ηρακλή. Ήταν προικισμένος με μεγάλη εργατικότητα και ροπή για μάθηση. Σπούδασε ιατρική στο φημισμένο Ασκληπιείο της Κω. Αρχικά υπήρξε μαθητής του ίδιου του πατέρα του, κατόπιν του Ηρόδικου, του Γοργία, του ρήτορα Λεοντίνου και του Δημόκριτου του Αβδηρίτη.
 
Ο Ιπποκράτης είναι ο θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής που κατόρθωσε να την απαλλάξει από τις προλήψεις, τις προκαταλήψεις, τις δαιμονολογίες και τις δεισιδαιμονίες της εποχής. Πέτυχε το αρμονικό συνταίριασμα της ανθρωποκεντρικής επιστήμης με την ιατρική τέχνη και τον φιλοσοφικό στοχασμό, ταυτίζοντας την επαγγελματική της άσκηση με τις ηθικοδεοντολογικές αρχές και τις ανθρώπινες αξίες. Το πρωτοποριακό και σε σημαντικό βαθμό προβλεπτικό του έργο επηρέασε τις περισσότερες σύγχρονες ιατροβιολογικές ειδικότητες του δυτικού κόσμου που επάξια τον ονόμασε θεμελιωτή και στυλοβάτη της Ιατρικής Επιστήμης. Ειδικότερα, πιστώνεται με την προώθηση σε μεγάλο βαθμό της συστηματικής μελέτης και της κλινικής ιατρικής, συνοψίζοντας την ιατρική γνώση και συνταγογραφώντας πρακτικές συμβουλές για ιατρούς μέσω της Ιπποκρατικής Συλλογής (Corpus Hippocraticum) και άλλων έργων.
 
Αν και υπάρχουν πολλές βιογραφικές πληροφορίες για τον Ιπποκράτη, οι περισσότερες είναι αναληθείς. Ο Σορανός ο Εφέσιος, Έλληνας γυναικολόγος του 2ου αιώνα μ.κ.ε. ήταν ο πρώτος βιογράφος του Ιπποκράτη και η πηγή των περισσότερων πληροφοριών γύρω από το πρόσωπό του. Η βιογραφία που έγραψε, με τίτλο «Ιπποκράτους γένος και βίος» φέρεται να είναι η πιο αξιόπιστη. Πληροφορίες σχετικά με τον Ιπποκράτη υπάρχουν επίσης στα γραπτά του Αριστοτέλη, τα οποία χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα π.κ.ε. στο λεξικό Σούδα του 10ου αιώνα μ.κ.ε καθώς και στα έργα του Ιωάννη Τζέτζη, τα οποία χρονολογούνται από τον 12ο αιώνα μ.κ.ε.
 
Κατά την διάρκεια των ταξιδιών του, ο Ιπποκράτης θεράπευε και δίδασκε, έγραφε τις παρατηρήσεις του, τις θεωρίες του, τις ανακαλύψεις και τα ιδανικά του. Μετά το θάνατό του, το έργο του συγκεντρώθηκε και αποτέλεσε αυτό που είναι γνωστό ως «Ιπποκρατική Συλλογή».
 
Τα έργα που αποτελούν την Ιπποκρατική Συλλογή είναι 59 στον αριθμό και γράφτηκαν στην ιωνική διάλεκτο. Η Ιπποκρατική Συλλογή περιέχει εγχειρίδια, διαλέξεις, έρευνες, σημειώσεις και φιλοσοφικά δοκίμια για διάφορα θέματα στον τομέα της ιατρικής, χωρίς συγκεκριμένη σειρά. Τα έργα αυτά γράφτηκαν για διαφορετικά ακροατήρια, για ειδικούς και μη ειδικούς, και μερικές φορές παρουσιάζονται σημαντικές αντιφάσεις μεταξύ των έργων. Μερικά δε από τα άρθρα έχουν γραφτεί από άλλους γιατρούς που γνώριζαν πως καθετί που είχε την υπογραφή του Ιπποκράτη θα τύχαινε ευρείας αποδοχής.
 
Το ζήτημα της γνησιότητας απασχόλησε για πολύ τους ερευνητές, με αποτέλεσμα να καταγραφούν πολλές και παράδοξες απόψεις. Ο Ερωτιανός, για παράδειγμα, παραδέχεται μόνον 31 συγγράμματα, ενώ ο Γαληνός μειώνει τον αριθμό τους περίπου σε 13. Από τους νεότερους ο Γάλλος ιστορικός της ιατρικής Εμίλ Λιτρέ, στηριζόμενος στην ιωνική διάλεκτο γεμάτη με τους «δωρισμούς» του Ιπποκράτη, εξαιτίας της δωρικής καταγωγής του, παραδέχεται ως γνήσια, εκτός του Όρκου και του Νόμου, άλλα έντεκα έργα. Ο Ντιλς παραδέχεται μόνον τρία κ.ο.κ. Σημαντικότερη από τις εκδόσεις του έργου του παραμένει η δεκάτομη έκδοση του Εμίλ Λιτρέ (1829-1861), στο Παρίσι, με ελληνικό κείμενο και γαλλική μετάφραση. Η νεότερη έκδοση των έργων ανήκει στον Κουλβάιν (Λειψία 1894 και 1902), αλλά παρέμεινε ανολοκλήρωτη. Από τους Έλληνες άριστη κριτική στα έργα του έκανε ο Αδαμάντιος Κοραής στα «Περί Αερίων Υδάτων και Τόπων» και «Περί Διαίτης Οξέων και Αρχαίας Ιατρικής»
 
PDF: Περί αέρων υδάτων τόπων

Ελληνιστική Γραμματεία: Ποιητική και αισθητική, Γλώσσα, δομή και ύφος, Το καταλογικό είδος

Τα ονόματα, με τον εξωτισμό και τη φορμαλιστική τους ποικιλία, ασκούσαν ανέκαθεν μια ιδιαίτερη γοητεία στους ποιητές∙ οι συσσωρεύσεις ονομάτων υπό τη μορφή καταλόγων, είτε ως μνημοτεχνικές ασκήσεις είτε ως επίδειξη γνώσης και δεξιοτεχνίας, αποτελούν μια προσφιλή ποιητική στρατηγική. Ήδη στην Ιλιάδα απαντά ο πιο μακροσκελής κατάλογος στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία — ο κατάλογος των Αχαιών αρχηγών που έπλευσαν στην Τροία μαζί με τον αριθμό των πλοίων τους και με αναφορά στις γεωγραφικές περιοχές της επικράτειάς τους (Νεῶν Κατάλογος Β 494-759). Εκατοντάδες ονόματα περιλαμβάνουν και οι κατάλογοι θεοτήτων και προσωποποιημένων εννοιών από τη Θεογονία του Ησιόδου ή οι επιβλητικοί κατάλογοι με τα εξωτικά ονόματα των Περσών που χάθηκαν στη Σαλαμίνα στους Πέρσες του Αισχύλου.
 
Στην ελληνιστική ποίηση πλέον ο κατάλογος ανάγεται σε νεωτερικό tour de force. Ο Απολλώνιος στα Αργοναυτικά (1.18-233) προτάσσει τον κατάλογο όλων των ηρώων που συμμετέχουν στην εκστρατεία, παίζοντας με τις συμβάσεις του ομηρικού προτύπου. Ο Καλλίμαχος, από την άλλη πλευρά, υπερβαίνει τα όρια του συμβατικού αρχαϊκού καταλόγου με τη μονότονη απαρίθμηση και εισάγει τη φορμαλιστική ποικιλία αλλά και στοιχεία αφήγησης στους πολυάριθμους καταλόγους του. Ιδιαίτερη αδυναμία δείχνει στους πάσης φύσεως γεωγραφικούς καταλόγους που συγκροτούνται από ονόματα πόλεων, ποταμών, βουνών, νήσων και λατρευτικών τόπων. Ένα γλαφυρό παράδειγμα δραματοποιημένου καταλόγου απαντά στον Ὕμνο εἰς Δῆλον, εκεί όπου οι τόποι αποφεύγουν την ετοιμόγεννη Λητώ (στ. 70-74):
 
Την απόφευγεν η Αρκαδία, την απόφευγε και το ιερόν όρος της Αύγης, το Παρθένιον, την απόφευγε κι ο γερο-Φενειός, αφήνοντάς την πίσω, την απόφευγε και όλη η γη του Πέλοπα η κοντινή προς τον Ισθμό εκτός απ' τον Αιγιαλό και τ' Άργος, γιατί η Λητώ στους δρόμους τους δεν πάτησε, αφού η γη του Ινάχου λαχίδι είναι της Ήρας…
 
Παράλληλα, ο κατάλογος αποτέλεσε ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια και δομικό μοντέλο για τη σύνθεση ενός ολόκληρου ποιήματος: χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Γυναικῶν Κατάλογος του Ησιόδου όπου πολυάριθμες μικρο-αφηγήσεις μυθολογικού περιεχομένου με πρωταγωνίστριες ηρωίδες όπως η Αλκμήνη και η Ελένη αρθρώνονται χαλαρά σε ένα συλλεκτικό ποίημα. Στα χνάρια του Ησιόδου κινείται ο Καλλίμαχος με τα δικά του Αίτια, ένα καταλογικό ποίημα σε 4 βιβλία, με μοναδικό αρμό μεταξύ των δεκάδων μικρο-αφηγήσεών τους την αιτιολογική εξήγηση. Παρόμοια συλλεκτικά ποιήματα είναι οι ελεγειακές συλλογές προς τιμήν μιας φανταστικής ερωμένης, όπως το Λεόντιον του Ερμησιάνακτα, ή ακόμα και η ανθολόγηση διάσημων ερωτικών παραδειγμάτων από τη μυθολογία, όπως στο έργο του Φανοκλή Ἔρωτες ἢ καλοί. Τα όρια του καταλογικού ποιήματος, που με την αφηγηματική του ασυνέχεια εισάγει την ποιητική του μοντερνισμού, διερευνά ο Οβίδιος στα 15 βιβλία των Μεταμορφώσεων.

Κείμενα:

· Απολλώνιος, Αργοναυτικά 1.18-233 (Ο κατάλογος των Αργοναυτών)
· Καλλίμαχος, Αίτια (Το πρότυπο του καταλογικού ποιήματος)