Σάββατο 5 Αυγούστου 2017

ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τοῦ στεφάνου (107-110)

[107] Ἆρα μικρὰ βοηθῆσαι τοῖς πένησιν ὑμῶν δοκῶ, ἢ μίκρ᾽ ἀναλῶσαι ἂν τοῦ μὴ τὰ δίκαια ποιεῖν οἱ πλούσιοι; οὐ τοίνυν μόνον τῷ μὴ καθυφεῖναι ταῦτα σεμνύνομαι, οὐδὲ τῷ γραφεὶς ἀποφυγεῖν, ἀλλὰ καὶ τῷ συμφέροντα θεῖναι τὸν νόμον καὶ τῷ πεῖραν ἔργῳ δεδωκέναι. πάντα γὰρ τὸν πόλεμον τῶν ἀποστόλων γιγνομένων κατὰ τὸν νόμον τὸν ἐμόν, οὐχ ἱκετηρίαν ἔθηκε τριήραρχος οὐδεὶς πώποθ᾽ ὡς ἀδικούμενος παρ᾽ ὑμῖν, οὐκ ἐν Μουνιχίας ἐκαθέζετο, οὐχ ὑπὸ τῶν ἀποστολέων ἐδέθη, οὐ τριήρης οὔτ᾽ ἔξω καταλειφθεῖσ᾽ ἀπώλετο τῇ πόλει, οὔτ᾽ αὐτοῦ ἀπελείφθη οὐ δυναμένη ἀνάγεσθαι.

[108] καίτοι κατὰ τοὺς προτέρους νόμους ἅπαντα ταῦτ᾽ ἐγίγνετο. τὸ δ᾽ αἴτιον, ἐν τοῖς πένησιν ἦν τὸ λῃτουργεῖν· πολλὰ δὴ τἀδύνατα συνέβαινεν. ἐγὼ δ᾽ ἐκ τῶν ἀπόρων εἰς τοὺς εὐπόρους μετήνεγκα τὰς τριηραρχίας· πάντ᾽ οὖν τὰ δέοντ᾽ ἐγίγνετο. καὶ μὴν καὶ κατ᾽ αὐτὸ τοῦτ᾽ ἄξιός εἰμ᾽ ἐπαίνου τυχεῖν, ὅτι πάντα τὰ τοιαῦτα προῃρούμην πολιτεύματα, ἀφ᾽ ὧν ἅμα δόξαι καὶ τιμαὶ καὶ δυνάμεις συνέβαινον τῇ πόλει· βάσκανον δὲ καὶ πικρὸν καὶ κακόηθες οὐδέν ἐστι πολίτευμ᾽ ἐμόν, οὐδὲ ταπεινόν, οὐδὲ τῆς πόλεως ἀνάξιον.

[109] ταὐτὸ τοίνυν ἦθος ἔχων ἔν τε τοῖς κατὰ τὴν πόλιν πολιτεύμασι καὶ ἐν τοῖς Ἑλληνικοῖς φανήσομαι· οὔτε γὰρ ἐν τῇ πόλει τὰς παρὰ τῶν πλουσίων χάριτας μᾶλλον ἢ τὰ τῶν πολλῶν δίκαι᾽ εἱλόμην, οὔτ᾽ ἐν τοῖς Ἑλληνικοῖς τὰ Φιλίππου δῶρα καὶ τὴν ξενίαν ἠγάπησα ἀντὶ τῶν κοινῇ πᾶσι τοῖς Ἕλλησι συμφερόντων.

[110] Ἡγοῦμαι τοίνυν λοιπὸν εἶναί μοι περὶ τοῦ κηρύγματος εἰπεῖν καὶ τῶν εὐθυνῶν· τὸ γὰρ ὡς τἄριστά τ᾽ ἔπραττον καὶ διὰ παντὸς εὔνους εἰμὶ καὶ πρόθυμος εὖ ποιεῖν ὑμᾶς, ἱκανῶς ἐκ τῶν εἰρημένων δεδηλῶσθαί μοι νομίζω. καίτοι τὰ μέγιστά γε τῶν πεπολιτευμένων καὶ πεπραγμένων ἐμαυτῷ παραλείπω, ὑπολαμβάνων πρῶτον μὲν ἐφεξῆς τοὺς περὶ αὐτοῦ τοῦ παρανόμου λόγους ἀποδοῦναί με δεῖν, εἶτα, κἂν μηδὲν εἴπω περὶ τῶν λοιπῶν πολιτευμάτων, ὁμοίως παρ᾽ ὑμῶν ἑκάστῳ τὸ συνειδὸς ὑπάρχειν μοι.

***
[107] Άραγε νομίζετε ότι μικρή ανακούφιση πρόσφερα στους φτωχούς από σας ή ήταν μηδαμινό το ποσό που θα ξόδευαν οι πλούσιοι προκειμένου να μην αναλάβουν τις δίκαιες υποχρεώσεις τους; Περηφανεύομαι λοιπόν όχι μόνο γιατί δεν υποχώρησα σ᾽ αυτές τις αξιώσεις τους και γιατί αθωώθηκα από την κατηγορία, αλλά και γιατί θέσπισα νόμο που εξυπηρετεί τα συμφέροντα της πόλης και έχω μάλιστα αποδείξει στην πράξη την αποτελεσματικότητά του. Γιατί σε όλη τη διάρκεια του πολέμου, επειδή οι ναυτικές αποστολές γίνονταν σύμφωνα με τον δικό μου νόμο, κανένας τριήραρχος δεν παραπονέθηκε ποτέ σε σας μέχρι σήμερα ότι αδικείται, ούτε κάθισε ικέτης στον βωμό της Μουνυχίας Άρτεμης, ούτε φυλακίστηκε από τους υπευθύνους των ναυτικών αποστολών, ούτε και καμιά τριήρης εγκαταλείφθηκε έξω στη θάλασσα και χάθηκε για την πόλη, ούτε και παρέμεινε στον ναύσταθμο ως μη δυναμένη να ανοιχτεί στο πέλαγος.

[108] Και όμως, με τους προηγούμενους νόμους συνέβαιναν όλα αυτά. Η αιτία ήταν το ότι οι προς το δημόσιο υποχρεώσεις έπεφταν στους ώμους των φτωχών· συνέβαιναν πράγματι πολλά άτοπα. Εγώ όμως μετέφερα το βάρος των δημόσιων υποχρεώσεων από τους φτωχούς στους πλούσιους και έτσι γίνονταν όλα όσα έπρεπε. Επίσης, θεωρώ τον εαυτό μου άξιο επαίνου και για έναν άλλο λόγο, για το ότι έπαιρνα όλα εκείνα τα πολιτικά μέτρα που πρόσφεραν στην πόλη ταυτόχρονα δόξες, τιμές και δύναμη· δεν υπάρχει κανένα δικό μου πολιτικό μέτρο μικρόψυχο, σκληρό, και μικροπρεπές, ούτε ταπεινωτικό, ούτε και ανάξιο της πόλης.

[109] Θα αποδειχθεί λοιπόν ότι κρατούσα το ίδιο ήθος τόσο στην εσωτερική πολιτική όσο και στην πολιτική που αφορούσε στις ελληνικές υποθέσεις. Γιατί ούτε στην πόλη προτίμησα την ευγνωμοσύνη των πλουσίων από τα δίκαια του λαού ούτε στις εξωτερικές υποθέσεις πόθησα περισσότερο τα δώρα και τη φιλία του Φιλίππου από τα κοινά συμφέροντα όλων των Ελλήνων.

[110] Αυτό που μου απομένει τώρα, νομίζω, είναι να μιλήσω για την αναγόρευση και για την απόδοση ευθυνών. Το ότι οι ενέργειές μου ήταν οι καλύτερες για την πόλη και το ότι είμαι πάντοτε φίλος του λαού και πρόθυμος να σας υπηρετώ, πιστεύω ότι με τα όσα είπα το έχω δηλώσει κατά τρόπο ικανοποιητικό. Ωστόσο, τις πιο σημαντικές από τις πολιτικές πράξεις και ενέργειές μου τις παραλείπω, γιατί νομίζω πρώτον ότι στη συνέχεια είμαι υποχρεωμένος να απολογηθώ για την κατηγορία σχετικά με την παρανομία του ψηφίσματος του Κτησιφώντα, δεύτερον ότι, και αν ακόμη δεν πω τίποτε για την υπόλοιπη πολιτική μου δράση, ο καθένας από σας τα ξέρει εξίσου καλά με εμένα.

Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΟΝΥΣΙΑ

Αποτέλεσμα εικόνας για Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΟΝΥΣΙΑΣτο δεύτερο μισό του Μάρτη οι Αθηναίοι γιόρταζαν τα Μεγάλα Διονύσια, μια από τις πιο σημαντικές, ενδιαφέρουσες και επιπλέον πιο μοντέρνες σε περιεχόμενο γιορτές στη μακρά σειρά των γιορτών τους. Λίγο νωρίτερα είχε ξαναρχίσει η ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο. Οι πόλεις της αθηναϊκής συμμαχίας έπρεπε από τα μέσα του πέμπτου αιώνα να καταβάλουν στην Αθήνα τις εισφορές τους (που ήδη τότε ήταν βασικά φόροι) “στα Διονύσια”, όπως έλεγαν. Η πόλη γέμιζε από ξένους και αποκτούσε διεθνή χαρακτήρα.
 
      Οι Αθηναίοι ήταν προφανώς τόσο βέβαιοι για την ανωτερότητα και την ακτινοβολία τους, ώστε επέτρεπαν ευχαρίστως και σε άλλους να παίρνουν μέρος σε μια γιορτή που είχε μεγάλη σημασία για την πόλη τους, μέσω της οποίας προσπαθούσαν να επιτύχουν μια νέα ισορροπία ανάμεσα στη δράση, τις εμπειρίες, την πείρα και τη γνώση τους για τους ανθρώπους, το πεπρωμένο και τον κόσμο.
 
     Φυσικά μπροστά σε αυτήν ακριβούς τη διεθνή δημόσια, ζωή είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι αυτές οι παραστάσεις δεν αποτελούσαν τόσο (από άποψη περιεχομένου) προβολή της Αθήνας όσο μάλλον αφορμή για διατύπωση ερωτημάτων, για παρουσίαση και διερεύνηση προβλημάτων και για άσκηση κριτικής. Αυτό βέβαια ισχύει στην περίπτωση που η επιλογή των σωζομένων τραγωδιών δεν δημιουργεί παραπλανητική εντύπωση. Επιτρεπόταν λοιπόν σε αυτή την πόλη να πραγματευτεί μπροστά σε “ολόκληρη την Ελλάδα” όλα εκείνα τα προβλήματα που ανέκυπταν από τη δράση, τις εμπειρίες και την πείρα της; Ή μήπως εκείνο το “γενικό πάθος” για κριτική (Karl Reinhardt) δεν αποτελεί τόσο ικανότητα όσο ανάγκη, και μάλιστα αδήριτη;
 
Στη γιορτή των μεγάλων Διονυσίων συμπεριλαμβάνονταν - μετά την πανηγυρική περιφορά του αρχαίου ξύλινου ξοάνου του θεού (που το είχαν μεταφέρει προηγουμένου οε ένα άλσος έξω από την πόλη) - μια μεγαλοπρεπής πομπή, στην οποία κάθε πόλη που ανήκε στην αθηναϊκή συμμαχία έπρεπε να στείλει έναν μεγάλο ξύλινο φαλλό, έπειτα θυσίες με άφθονο κρέας και κρασί και έπειτα μια εύθυμη παρέλαση. Εξάλλου πραγματοποιούνταν αγώνες χορών (δέκα ανδρών, δέκα εφήβων, που ο καθένας τους αποτελούνταν από πενήντα τραγουδιστές) και τέλος παραστάσεις κωμωδιών, τραγωδιών και σατυρικών δραμάτων. Η γιορτή διαρκούσε πολλές μέρες. Σε αυτό το διάστημα απαγορεύονταν, ίσως ήδη από τον πέμπτο αιώνα, ορισμένες δικαιοπραξίες. Απελευθερώνονταν προσωρινά φυλακισμένοι, εφόσον βέβαια μπορούσαν να ορίσουν κάποιον πολίτη ως εγγυητή τους.
 
Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς θεσπίστηκε η γιορτή του Διονύσου. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι ανάγεται στην εποχή των τυράννων ή τουλάχιστον ότι αυτοί συνετέλεσαν πολύ στη διαμόρφωσή της. Το χορικό τραγούδι στη μορφή του διθυράμβου (που ταίριαζε στον Διόνυσο) πρέπει από νωρίς, αν όχι και από την αρχή, να συνόδευε τις θυσίες για τον θεό. Οι χαρούμενες πομπές με μουσική και κάθε λογής αστεία (κώμοι) φαίνεται ότι προστέθηκαν από τους γιους του Πεισίστρατου. Το 534 ή 533 π.Χ. διοργανώθηκε για πρώτη φορά τραγικός αγώνας. Οι παραστάσεις αρχικά συνίσταντο μόνο σε έναν διάλογο ανάμεσα σε ένα άτομο, συχνά τον ίδιο τον ποιητή, που συγχρόνως ήταν και υποκριτής, και τον χορό. Ο Θέσπις, που ήταν ο πρώτος νικητής σε αγώνα τραγωδίας, φαίνεται ότι αρχικά είχε βάψει το πρόσωπό του με διάφορους τρόπους και μετά εισήγαγε τη χρήση του προσωπείου. Ενδεχομένως ο αγώνας διαρκούσε αρχικά μόνο μια μέρα, και κάθε ποιητής έπρεπε να παρουσιάσει μόνον ένα κομμάτι.
 
Έχουμε στοιχεία ότι διάφορες πόλεις συνέβαλαν σημαντικά στη διαμόρφωση της αρχαίας τραγωδίας, κυρίως η Κόρινθος και η γειτονική της Σικυώνα. Οι ρίζες και η καταγωγή των παραστάσεων παραμένουν εντούτοις σκοτεινές: οι ευφυείς προσπάθειες πολλών μελετητών μπορούν στην καλύτερη περίπτωση να υποδείξουν κάποιες δυνατές ερμηνείες (και να αποκλείσουν κάποιες άλλες). Πάντως, όποια και αν είναι η σημασία των αρχέγονων πηγών, είναι οπωσδήποτε σαφές ότι μια ολόκληρη σειρά από συνειδητές πράξεις, από καλλιτεχνικές επινοήσεις, συντέλεσαν στη διαμόρφωση της ιστορίας της τραγωδίας. Μόνο χάρη στην εισαγωγή του ανθρώπινου προσωπείου η τραγωδία απομακρύνεται από κάθε θρησκευτική τελετουργία της εποχής.
 
Όμως όλα αυτά τα ερωτήματα δεν έχουν σχέση με τα πολιτικά συμφραζόμενα που μας απασχολούν. Εδώ δεν ενδιαφέρει η πρώιμη ιστορία ούτε ίσως το αρχικό νόημα της τραγωδίας αλλά η περαιτέρω εξέλιξή της σύμφωνα με τις απαιτήσεις και τις προκλήσεις της μεταγενέστερης εποχής. Ενδιαφέρει η καινοτομία που χαρακτήριζε την αττική τραγωδία του πέμπτου αιώνα και που την έκανε να ξεχωρίζει από όλες τις προηγούμενες μορφές του είδους. Αν ορισμένες αλλαγές ήδη κατά τη διάρκεια του ύστερου έκτου αιώνα μπορούν να θεωρηθούν αττική επινόηση, ακόμη μεγαλύτερη αλλαγή αποτελεί η μορφή που απέκτησε η τραγωδία κατά τον πέμπτο αιώνα. Βέβαια δεν πρόκειται για επινοήσεις με την έννοια μιας μεμονωμένης ενέργειας αλλά για το αποτέλεσμα μιας μακράς σειράς από καινοτομίες.
 
Κατά την εποχή από την οποία προέρχονται οι παραδεδομένες τραγωδίες είχε δημιουργηθεί το εξής πλαίσιο (αν και δεν γνωρίζουμε τίποτε για το πότε εισήχθησαν τα επιμέρους στοιχεία με τη μορφή που μας είναι γνωστά): Για τις τραγωδίες ορίζονταν τρεις μέρες. Σε καθεμιά από αυτές παίζονταν τρία έργα ενός ποιητή, που τα συνόδευε ένα σατυρικό δράμα. Σε μια τέταρτη μέρα παίζονταν οι κωμωδίες, εδώ όμως συμμετείχε κάθε ποιητής με μία κάθε φορά. Οι παραστάσεις άρχιζαν νωρίς το πρωί, καθώς το φως της ημέρας τούς ήταν απαραίτητο.
 
Οι ποιητές που ήθελαν να λάβουν μέρος στον διαγωνισμό έπρε- πε να υποβάλουν από πριν τα κείμενά τους στον επώνυμο άρχοντα (ίσως και να του τα διαβάσουν). Αυτός κατείχε το ανώτερο αξίωμα. Από το 487 π.Χ. όμως οι άρχοντες κληρώνονταν από έναν στενό αρχικά, αργότερα από έναν ευρύτερο κύκλο υποψηφίων. Αυτοί δεν ήταν απαραίτητα σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες ούτε φορείς συγκεκριμένων πολιτικών απόψεων. Είναι άγνωστο μέχρι ποιοι; σημείου επεκτεινόταν η δικαιοδοσία τους, δηλαδή αν μπορούσαν να προκρίνουν συγκεκριμένους ποιητές με βάση τα πολιτικά τους φρονήματα. Πρέπει μάλλον να υποθέσουμε ότι τόσο αυτοί όσο και οι σύμβουλοί τους επεδίωκαν μιαν όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική κρίση. Οπωσδήποτε είχαν να αντιμετωπίσουν τη δημόσια κριτική. Δεν υπάρχει επιπλέον καμιά ένδειξη ότι οι τραγικοί ποιητές υποχωρούσαν στις απαιτήσεις της τρέχουσας πολιτικής, αφού έπρεπε να γράψουν τα έργα τους σε μια στιγμή που δεν ήξεραν ποιος θα γινόταν άρχοντας (τουλάχιστον αν δεχτούμε ότι δεν μεσολαβούσε πολύς καιρός ανάμεσα στην εκλογή του άρχοντα και την έναρξη της θητείας του). Και οι πολιτικές συνθήκες μπορούσαν να μεταβληθούν πολύ γρήγορα.
 
Το έργο του άρχοντα διευκολυνόταν από το ότι δεν έπρεπε να διαλέξει έναν αλλά τρεις ποιητές. Ο αριθμός των υποψηφίων που θα έπρεπε να υπολογιστούν σοβαρά ίσως δεν ξεπερνούσε συχνά κατά πολύ τον αριθμό των ημερών που είχαν στη διάθεσή τους.
 
Το γεγονός ότι οι Αθηναίοι - και γενικά οι Έλληνες - έδιναν μεγάλη σημασία ακόμα και στους μουσικούς αγώνες και ότι, επομένως, έπρεπε να είναι οι καλύτεροι που θα αγωνίζονταν μπροστά στο κοινό, και ο πρώτος έπρεπε να εκλεγεί μετά από δημόσια παράσταση, όλα αυτά πρέπει να οδήγησαν στη διαμόρφωση ορισμένων κριτηρίων. Από την άλλη ορισμένοι ποιητές, όπως ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης (βέβαια σε μικρότερη κλίμακα) είχαν αποκτήσει με τον καιρό ένα προβάδισμα. Μαρτυρούνται δεκατρείς νίκες του Αισχύλου, δεκαοχτώ του Σοφοκλή και του Ευριπίδη μόνον τέσσερις στα Διονύσια (κάποιες άλλες προστέθηκαν σε άλλες ευκαιρίες: στο τέλος του δεύτερου μισού του αιώνα διδάσκονταν τραγωδίες ευκαιριακά και στα Λήναια, την άλλη διονυσιακή γιορτή). Αν οι ποιητές ήταν κατά κανόνα σε θέση να υποβάλουν μόνον κάθε δεύτερο χρόνο τέσσερα έργα, τότε ο Αισχύλος συμμετείχε σε δεκατρείς αγώνες από την πρώτη (484 π.Χ.) ως την τελευταία του νίκη (458 π.Χ.) και νικούσε κάθε φορά. Σίγουρα ήταν ο πιο πετυχημένος και έχαιρε της πιο μεγάλης εκτίμησης ανάμεσα στους τραγικούς (ακόμη και αν υπολογίσουμε ότι διαγωνιζόταν ήδη από τα 490 π.Χ.).
 
Είναι χρήσιμο να έχουμε υπόψη μας ότι οι τρεις μεγάλοι τραγικοί κέρδισαν συνολικά μόνον τριάντα πέντε νίκες και ότι από την πρώτη νίκη του Αισχύλου (484 π.Χ.) μέχρι τον θάνατο του Σοφοκλή (406/5 π.Χ.) πραγματοποιήθηκαν εβδομήντα επτά ή εβδομήντα οκτώ τραγικοί αγώνες. Επίσης ότι τον περισσότερο καιρό τουλάχιστον οι δύο από τους τρεις ήταν εν ενεργεία. Για τον Ευριπίδη ξέρουμε ότι συμμετείχε είκοσι δύο φορές σε αγώνα και ότι νικήθηκε δεκαοχτώ φορές. Αν τα υπολογίσουμε όλα αυτά, θα καταλήξουμε σε έναν τεράστιο αριθμό τραγωδιών, σίγουρα πάνω από χίλιες στη διάρκεια του πέμπτου αιώνα, και, σε περίπτωση που από την αρχή αυτού του αιώνα γράφονταν εννέα τραγωδίες ανά έτος, τότε συγκεντρώνονται πολύ περισσότερες από χίλιες! Ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης πρέπει να έγραψαν περίπου ενενήντα έργα ο καθένας· για τον Σοφοκλή μαρτυρούνται εκατόν δεκατρία έργα. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται και τα σατυρικά δράματα.
 
Η απόφαση του άρχοντα “έδινε”, όπως λεγόταν, “χορό” στον καθένα από τους τρεις ποιητές. Όριζε ακόμη τρεις εύπορους άνδρες για χορηγούς (κατά λέξη: αρχηγούς του χορού), που αναλάμβαναν να επιχορηγήσουν τα μέλη του χορού και τον αυλητή με δικά τους χρήματα, να τους ντύσουν και να τους τρέφουν, όσο διαρκούσαν οι δοκιμές, και γενικά χρηματοδοτούσαν το σύνολο της παράστασης. Επιπλέον έπρεπε να βρουν έναν χώρο για τις δοκιμές. Όλα αυτά ήταν υπόθεση προσωπικής προσφοράς. Αλλά σε μια κοινωνία όπου κανείς δεν πλήρωνε φόρους ήταν αυτονόητο ότι οι εύποροι πολίτες θα έπρεπε να καλύψουν δημόσιες δαπάνες με δικά τους χρήματα. Για. αυτό και οι συμπολίτες τους τους χρωστούσαν ευγνωμοσύνη και τους το αναγνώριζαν, κάτι που τους ευνοούσε και πολιτικά. Η πόλη έπρεπε μόνο να τους εκλέξει. Δεν ξέρουμε με ποια κριτήρια γινόταν η εκλογή αυτή.
 
Μαθαίνουμε πάντως ότι ο άρχοντας όριζε τους χορηγούς λίγο μετά την έναρξη της θητείας του, δηλαδή τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο, έτσι ώστε να έχουν περίπου επτά μήνες καιρό για την προετοιμασία των παραστάσεων. Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι οι ποιητές εκλέγο­νταν έγκαιρα, έτσι ώστε στη συνέχεια να ορίζεται με κλήρο για τον κάθε ποιητή ένας ορισμένος χορηγός. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι (κάτι που είναι γνωστό) στους χορούς διθυράμβων οι χορηγοί είχαν οριστεί ήδη έναν μήνα μετά το τέλος των Μεγάλων Διονυσίων για την επόμενη χρονιά. Οι δοκιμές άρχιζαν λοιπόν από νωρίς.
 
Πρέπει να κατέβαλλαν πολύν κόπο στις δοκιμές των παραστάσεων. Γνωρίζουμε ότι από τον τέταρτο αιώνα ο χορηγός μπορούσε να ζητήσει απαλλαγή από στρατιωτικές υποχρεώσεις για τα μέλη του θιάσου του, που βέβαια αποτελούνταν αποκλειστικά από άνδρες. Ίσως να μην είχαν καμιά ή σχεδόν καμιά απασχόληση, κάτι που ίσως ίσχυε και για τον πέμπτο αιώνα. Τη σκηνοθεσία την αναλάμβανε κατά κανόνα ο ίδιος ο ποιητής. Για αυτό έπαιρνε μια τιμητική διάκριση από την πόλη - το ίδιο και οι ηθοποιοί.
 
Μια. δημόσια συγκέντρωση, που πραγματοποιούνταν λίγο πριν από τις παραστάσεις, έδινε στους τραγικούς ποιητές την ευκαιρία να παρουσιάσουν τα έργα τους και τους ηθοποιούς. Αν πιστέψουμε ότι οι δοκιμές γίνονταν με περισσότερη ή λιγότερη μυστικότητα, τό­τε θα πρέπει να περίμεναν αυτόν τον “προάγωνα” με μεγάλη ανυπομονησία. Ανοιχτό μένει πάντως το ερώτημα αν οι ποιητές έκαναν εδώ κάποιους πολιτικούς υπαινιγμούς. Για τους ηθοποιούς αυτή ήταν η μοναδική ευκαιρία να εμφανιστούν χωρίς προσωπείο μπροστά στο κοινό. Χώρος αυτού του προάγωνα παραδίδεται ότι ήταν το Ωδείο του Περικλή, που είχε χτιστεί στην ανατολική πλευρά του θεάτρου γύρω στα 440 π.Χ. Πιο πριν όμως ο προάγων θα πρέπει να γινόταν κάπου αλλού. Δεν μας παραδίδεται ο τρόπος με τον οποίο καθοριζόταν η σειρά των ποιητών: πιθανόν με κλήρο.
 
Μόνο λίγο πριν από την έναρξη της παράστασης φαίνεται ότι ο άρχων κλήρωνε την κριτική επιτροπή. Προηγουμένως είχε καταρτιστεί ο κατάλογος των υποψηφίων. Παράλληλα οι χορηγοί είχαν τη δυνατότητα να κάνουν προτάσεις, και γενικά πρέπει να φρόντιζαν, ώστε να συμπεριληφθούν στον κατάλογο άνθρωποι που είχαν κάποια γνώση του θέματος. Την τελική απόφαση πρέπει να την έπαιρνε η Βουλή των πεντακοσίων, που μαζί με την Εκκλησία του Δήμου ήταν το πιο σημαντικό όργανο εξουσίας. Στους καταλόγους πρέπει να συμμετείχαν εξίσου ίσως και οι δέκα φυλές, οι επιμέρους ομάδες στις οποίες ήταν χωρισμένοι οι πολίτες. Στη συνέχεια γράφονταν τα μεμονωμένα ονόματα σε πινακίδες, που τοποθετούνταν σε δέκα υδρίες, οι οποίες σφραγίζονταν και κατατίθονταν στην Ακρόπολη υπό την επίβλεψη ενός θησαυροφύλακα. Ακολουθούσε κλήρωση, που, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, γινόταν όσο το δυνατόν αργότερα.
 
Η επιτροπή αποτελούνταν από δέκα μέλη, ένα από κάθε φυλή. Στο τέλος της παράστασης ψήφιζαν. Η απόφαση δεν έβγαινε εντούτοις από όλες τις ψήφους μαζί, αλλά πάλι επιλέγονταν οι πέντε από τις δέκα. Μόνον αυτές λαμβάνονταν υπόψη, και η πλειοψηφία εξέλεγε τον νικητή.
 
Καταρχήν είναι αξιοσημείωτο ότι δεν επιτρεπόταν να ψηφίσουν οι θεατές, κάτι που γινόταν στις σικελικές ελληνικές πόλεις κατά τον τέταρτο αιώνα. Ωστόσο από το δεύτερο τέταρτο του πέμπτου αι- (όνα η αττική δημοκρατία λειτουργούσε αυτόνομα, με βάση την αρχή ότι κάθε απόφαση πρέπει να στηρίζεται σε όσο το δυνατόν πιο μεγάλο εκλογικό σώμα. Στο θέατρο συγκεντρώνονταν τελικά πολλοί, ακόμη και αν δεν ήταν όλοι τους πολίτες. Πάντως είναι ολοφάνερο ότι δεν ήθελαν να εμπιστευτούν την απόφαση εξ ολοκλήρου στη διάθεση του ακροατηρίου αλλά μάλλον προτιμούσαν να εξασφαλίσουν ένα ορισμένο επίπεδο γνώσης και απαιτήσεων. Το αποτέλεσμα όμως της επιτροπής δεν ήταν εντελώς απαλλαγμένο από την επίδραση που ασκούσαν στους κριτές οι θεατές, κάτι που μας μαρτυρούν ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, και που φυσικά είναι αυτονόητο. Όμως πρέπει να υπήρχε και ένας σχετικός βαθμός ανεξαρτησίας.
 
Αξιοσημείωτο είναι επιπλέον και το γεγονός ότι η επιλογή των κριτών, και επομένως και των καθοριστικών ψήφων, από τους υποτιθέμενους ειδήμονες βασίζονταν τελικά σε μεγάλο ποσοστό στην τύχη. Η εκλογή με κλήρο των δέκα μελών της επιτροπής γινόταν ίσιος για να αμβλυνθούν οι πολιτικές αντιθέσεις και να περιοριστεί η επιρροή των ισχυρών, κάτι που δεν μπορεί να απουσιάζει από μιαν εκλογή. Αυτή η διαδικασία εφαρμοζόταν σε πολλά αξιώματα της Αθήνας εκείνη την εποχή: όμως για ποιον λόγο είχαν κανονίσει να υπολογίζονται μόνον οι πέντε ψήφοι, κάτι που ()α μπορούσε να έχει ως έσχατη συνέπεια κάποιος που θα συγκέντρωνε τρεις ψήφους να κερδίσει τη νίκη έναντι κάποιου άλλου που θα είχε με το μέρος του επτά ψήφους; Αυτό είναι ολοφάνερο ότι γινόταν, γιατί ήθελαν να προλάβουν τυχόν συνωμοσίες και ταυτόχρονα να προστατέψουν τους κριτές από κατηγορίες και πιέσεις, καθώς μέσα σε αυτήν τη διαδικασία οι ενδιαφερόμενοι θα αναγκάζονταν να δωροδοκήσουν, αν ήθελαν να είναι σίγουροι, όχι έξι αλλά οκτώ κριτές. Επιπλέον με τον τρόπο αυτόν δεν γινόταν γνωστός ο συνολικός συσχετισμός ψήφων - στην περίπτωση αυτή οι μυημένοι θα μπορούσαν ίσως να υπολογίσουν ποιος ψήφισε ποιον. Φυσικά στο τέλος έπρεπε να φροντίσουν για την καταστροφή των υπόλοιπων πέντε ψήφων. χωρίς να τις δει κανείς. Δεν ξέρουμε πώς αποφάσιζαν σε περίπτωση που δύο από τις πέντε ψήφους πήγαιναν στον ίδιο. Μήπως αποφάσιζε τότε η κλήρωση; Ή μήπως πρόσθεταν και άλλες από τις αρχικά ακυρωμένες ψήφους;
 
Όμως, όπως και να εξηγήσουμε τις λεπτομέρειες, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε τη σημασία του βραβείου, το πόσο περιζήτητο και δυσπρόσιτο ήταν και πόσο μεγάλη προσπάθεια κατέβαλλαν, για να καταλήξουν σε μια κατά το δυνατόν πιο αντικειμενική απόφαση, παρά τις φαινομενικά ανυπέρβλητες δυσκολίες. Επιπλέον πρέπει να είχαν για ένα διάστημα πειραματιστεί πάνω στη διαδικασία.
 
Το βραβείο δινόταν τόσο στον ποιητή όσο και στον χορηγό. Από το 449 π.Χ. διακρινόταν και ο καλύτερος πρωταγωνιστής, που δεν ήταν αναγκαστικά εκείνος των βραβευμένων έργων.
 
Από τον πέμπτο αιώνα - πότε ακριβώς δεν ξέρουμε - εκτός από τη θυσία ενός χοίρου για τον τελετουργικό εξαγνισμό του θεάτρου πραγματοποιούνταν πριν από την παράσταση και· δύο τουλάχιστον πράξεις πολιτικές που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Έφερναν στην ορχήστρα τις συμμαχικές εισφορές, χωρισμένες σε τάλαντα. Ένα τάλαντο ήταν 6000 δραχμές, ασήμι βάρους τουλάχιστον 26 κιλών. Οι εισφορές ήταν μάλλον τοποθετημένες σε πήλινες υδρίες. Επίσης οδηγούσαν με επίσημη πομπή στο θέατρο τα ορφανά του πολέμου που είχαν μόλις ενηλικιωθεί. Αυτά έφεραν για πρώτη φορά τον οπλισμό που τους πρόσφερε η πόλη, αφού είχε φροντίσει για την αγωγή τους. Ένας αγγελιοφόρος ανακοίνωνε ότι, εκείνοι των οποίων οι πατέρες είχαν πέσει ως γενναίοι πολεμιστές στον πόλεμο απαλλάσσονταν τώρα από την προστασία του λαού. Μετά κάθονταν σε ξεχωριστές τιμητικές θέσεις.
 
Γιατί γίνονταν αυτά μέσα στο θέατρο; Ο Ισοκράτης, που μας τα παραδίδει, τα αποδίδει στο γεγονός ότι το θέατρο ήταν γεμάτο, κάτι που σαφώς σημαίνει ότι οι Αθηναίοι συνήθιζαν να συγκεντρώνονται εκεί σε ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό, και όχι μόνοι τους αλλά μαζί με πολλούς ξένους, μεταξύ των οποίων ήταν ίσως και οι απεσταλμένοι που είχαν προσκομίσει τις “συμμαχικές εισφορές”, εύποροι, διακεκριμένοι πολίτες από εκατοντάδες πόλεις, που κατά κανόνα είχαν οι ίδιοι μεταφέρει τα χρήματα.
 
Πρόκειται λοιπόν σίγουρα για επίδειξη ισχύος, που διαφορετικά δεν θα μπορούσε να συμβεί μπροστά σε τόσο μεγάλο κοινό, κατά κάποιον τρόπο μπροστά σε όλη την Ελλάδα. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε μια πιο ανοιχτή, πιο ρητή και συγχρόνως πιο ειρηνική εκδήλωση της δύναμης των Αθηνών. Οι άνδρες έμπαιναν ο ένας μετά τον άλλο κουβαλώντας τα τάλαντα, πολλές εκατοντάδες, και οι θεατές μπορούσαν να μετρήσουν τα χρήματα, καθώς δεν ήταν συσκευασμένα. Στην πραγματικότητα έτσι παρουσιάζονταν τα κέρδη της ηγεμονίας. Οι εισφορές προορίζονταν βέβαια για τη συντήρηση του στόλου, που εδώ και πολύν καιρό είχε καταντήσει να είναι το εργαλείο της αθηναϊκής ηγεμονίας. Μέρος των χρημάτων έμενε για πολύν καιρό στο θησαυροφυλάκιο που φυλαγόταν στην Ακρόπολη υπό την προστασία της θεάς Αθηνάς. Από τα πλεονάσματα όμως ο Περικλής χρηματοδοτούσε από το 447 π.Χ. το μεγάλο οικοδομικό πρόγραμμα, τα Προπύλαια και τον Παρθενώνα, που εντέλει λειτουργούσε και ως θησαυροφυλάκιο και συγχρόνως ως ορατή έκφραση της εξουσίας - και επιπλέον της ομορφιάς και της χάρης της δημοκρατικής Αθήνας, όπως και η τραγωδία με διαφορετικό τρόπο. Και αυτά τα δύο φαίνεται πως αποτελούσαν ένα σύνολο.
 
Συγχρόνως ο κατά κανόνα μάλλον μεγάλος αριθμός των ορφανών του πολέμου μαρτυρούσε τα πολλά θύματα που έπεσαν για χάρη της ελευθερίας των Ελλήνων, και φυσικά των συμμάχων, καθώς και για χάρη του μεγαλείου της πόλης. Σε αυτήν την πράξη, που τιμούσε εκ νέου τους πεσόντες, πρόβαλλε την κοινωνική πρόνοια της πόλης και επέτρεπε στα ορφανά πολέμου την αποδοχή τους στον κύκλο των εν ενεργεία πολιτών, όπως σε κάθε άλλον νέο άνδρα, σε αυτήν λοιπόν την πράξη έπρεπε να τονιστεί και αυτό το στοιχείο.
 
Οι δύο αυτές όψεις - η δύναμη και η θυσία - παρουσίαζαν στο θέατρο με εντελώς εντυπωσιακό τρόπο την αθηναϊκή ηγεμονία, προτού αρχίσει η παράσταση. Το τι σκέφτονταν οι σύμμαχοι πάνω σε αυτό είναι άλλο θέμα, πάντως οι Αθηναίοι ολοφάνερα δεν νοιάζονταν. Οι Αθηναίοι δεν προσπαθούσαν να συγκαλύψουν την “τυραννίδα”τους (που την πρόβαλλαν έτσι με διάφορους τρόπους) ή τουλάχιστον δεν προσπαθούσαν να μην την επιδείξουν τόσο φανερά ή τελικά να μην την υπερτονίσουν. Οπωσδήποτε καταλαβαίνουμε διαφορετικά οτιδήποτε λέγεται στις τραγωδίες σχετικά με την ηγεμονία και την τυραννίδα, αν έχουμε υπόψη μας την έναρξη τιον θεατρικών παραστάσεων. Είναι πολύ εύκολο να συνδέσουμε με την ίδια την πόλη μερικές απόψεις για τους τυράννους και τους γενναίους ήρωες. Αυτό ισχύει και στην περίπτωση που η δημόσια επίδειξη των χρημάτων εγκαινιάστηκε με την αρχή του πελοποννησιακού πολέμου, επομένως πολύν καιρό αφότου ο τύραννος έγινε τραγικός ήρωας.
 
Επιπλέον ήδη από τότε είναι πιθανόν ότι οι ιδιαίτερες τιμητικές διακρίσεις ανακοινώνονταν στο θέατρο και ότι πριν από την παράσταση πραγματοποιούνταν η ετήσια ανανέωση της ισχύος των συμβολαίων μέσω των απεσταλμένων. Μαθαίνουμε ότι οι Σπαρτιάτες έπρεπε να στέλνουν κάθε φορά μετά από τη συνθήκη του 421 π.Χ. μια πρεσβεία στα Μεγάλα Διονύσια (όπως και οι Αθηναίοι, έστελναν πρεσβεία στα Υακίνθεια στη Σπάρτη).
 
Η πολιτική δεν μπορούσε να ξεχαστεί τόσο εύκολα στο θέατρο μετά από μια τέτοια είσοδο, ακόμη και αν στη συνέχεια οι τραγωδίες συνέπαιρναν τους θεατές, ακόμη και αν εκείνοι πίστευαν ότι οι ίδιοι αποτελούσαν εξ ολοκλήρου μέρος του συνόλου της θρησκευτικής γιορτής: οι θεατές έρχονταν συνήθως στεφανωμένοι και ντυμένοι γιορτινά. Κουβαλούσαν ακόμη, ίσιος για να τιμήσουν τον θεό της γιορτής, κρασί και τραγήματα, αφού μάλιστα οι παραστάσεις διαρκούσαν πολύ.
 
Σε ό, τι αφορά τον αριθμό των θεατών, μπορούμε μόνο να πούμε ότι, σύμφωνα με τις πηγές, ήταν “πολλοί". Στη νότια πλευρά της Ακρόπολης, εκεί όπου ίσως είχε χτιστεί το θέατρο στην πρωιμότερη μορφή του στις αρχές του πέμπτου αι. π.Χ., μπορούσαν να καθήσουν 14000 μέχρι 17000 θεατές. Αυτό προκύπτει από τη μελέτη του χώρου των θεατών, ο οποίος στην αρχή βέβαια δεν πρέπει να ήταν μόνιμη κατασκευή. Υπέρ της άποψης ότι πραγματικά οι θεατές ήταν πάρα πολλοί συνηγορούν και άλλες μαρτυρίες, όπως λόγου χάρη το γεγονός ότι είχαν ληφθεί και κάποια μέτρα, όχι ακριβώς γνωστά σε μας, που ρύθμιζαν την είσοδο των θεατών. Αυτό το καθήκον το ανέθεταν σε έναν “εργολάβο”, που αναλάμβανε να διορίσει αρμόδιους για την τήρηση της τάξης. Αυτός ήταν πιθανώς υπεύθυνος και για τη διαμόρφωση του χώρου των θεατών, ιδιαίτερα των θέσεων. Ως αμοιβή είχε το δικαίωμα να εισπράττει το αντίτιμο των εισιτηρίων. Ο Περικλής δεν θα επέτρεπε να πληρώνει το δημόσιο ταμείο για τους φτωχότερους πολίτες της πόλης, αν εκείνοι δεν έδειχναν μεγάλο ενδιαφέρον για τις παραστάσεις.
 
Εκτός από τους πολίτες και τους ξένους μπορεί να υπήρχαν και γυναίκες στο κοινό, ίσιος σε χωριστές θέσεις. Η παράδοση δεν είναι ομόφωνη πάνω σε αυτό το ζήτημα. Στους νέους είναι βέβαιο ότι επιτρεπόταν η είσοδος, τουλάχιστον στους άρρενες.
 
Ακόμα και αν δεχτούμε ότι ανάμεσα στους θεατές μόνον οι μισοί ήταν ενήλικοι άρρενες πολίτες, τότε αυτό σημαίνει ότι, όταν το θέατρο ήταν γεμάτο, μόλις το ένα τέταρτο των πολιτών ήταν παρόν.
 
Αίνιγμα παραμένει κατά πόσο οι θεατές ήταν σε θέση να παρακολουθούν τα έργα. Τρία προβλήματα προκύπτουν: το θέατρο του Διονύσου δεν ήταν τόσο καλά χτισμένο όσο η πολύ πιο κλειστή κατασκευή της Επιδαύρου. Στην Αθήνα η απόσταση από την πρώτη μέχρι την τελευταία σειρά έφτανε τα ογδόντα περίπου μέτρα, ενώ στην Επίδαυρο μόλις τα πενήντα. Οι ειδικοί υπολογίζουν για τα σύγχρονα κλειστά θέατρα ότι το βάθος της αίθουσας δεν πρέπει να ξεπερνά τα τριάντα με σαράντα μέτρα. Από την άλλη μεριά δεν διατυπώνεται κανένα παράπονο - στις κωμωδίες π.χ. - σχετικά με το ότι το μεγαλύτερο μέρος των θεατών δεν μπορούσε να καταλάβει τα λόγια και τα τραγούδια. Σύγχρονοι μελετητές προσπάθησαν να εντοπίσουν διάφορες μεθόδους βελτίωσης της ακουστικής, όμως τίποτε από αυτά δεν μπορεί να αποδειχτεί. Αν τα προσωπεία, με τα οποία εμφανίζονταν πάντα οι υποκριτές, ήταν έτσι φτιαγμένα, ώστε να λειτουργούν σαν ηχεία, αυτό θα περιόριζε την εμβέλεια της φωνής. Ένα μόνο μπορούμε να θεωρήσουμε σίγουρο: ότι οι ηθοποιοί πρέπει να είχαν εξαιρετικά δυνατές φωνές και ανάλογη εκπαίδευση. Αυτό ίσιος πρέπει να συσχετιστεί με το γεγονός ότι ο αριθμός των ηθοποιών δεν ξε- περνούσε τους τρεις για κάθε τραγωδία (και επομένως αυτοί θα πρέπει να έπαιζαν περισσότερους από έναν ρόλους: έτσι θα ήταν σχετικά λίγοι αυτοί που θα χρειάζονταν δυνατή φωνή. Αξίζει να αναφερθεί εδώ ότι στο χώρο της εκκλησίας του δήμου στην Πνύκα η μέγιστη απόσταση από το βήμα του ομιλητή μέχρι την άκρη του χώρου ήταν 40 μέτρα, και ο χώρος είχε μια μικρή ανηφορική κλίση.).
 
Ίσως οι θεατές να κάθονταν πολύ πυκνά, ίσως οι πιο πάνω σειρές να προορίζονταν μάλλον για τους μη-πολίτες και τις γυναίκες. Πάντως η παρουσία στο θέατρο δεν πρέπει να σήμαινε πάντα δυνατότητα ακουστικής επαφής. Ο αγώνας είχε βέβαια και αρκετά οπτικά θέλγητρα - τους χορούς, τη γλώσσα του σώματος (που ενδεχομένως μπορούσε να αντικαταστήσει την έκφραση του προσώπου). Έτσι το κείμενο, που είναι το μόνο που διαθέτουμε εμείς, δεν παρουσίαζε κανένα ενδιαφέρον για όσους κάθονταν στα απομακρυσμένα έδρανα. Ίσως ο ποιητής να είχε δώσει στον προάγωνα τουλάχιστον μια γενική εικόνα του περιεχομένου. Άλλες λεπτομέρειες της υπόθεσης πάλι μπορεί να διαδίδονταν από στόμα σε στόμα, αλλά είναι βέβαιο ότι το πολύ δέκα χιλιάδες θεατές μπορούσαν να σχηματίσουν ολοκληρωμένη αντίληψη των έργων.
 
Μόνον υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε σχετικά με το κατά πόσο αυτοί οι θεατές ήταν σε θέση να καταλάβουν το περιεχόμενο. Οπωσδήποτε γνώριζαν το θέμα, δεν έπασχαν από υπερπληροφόρηση και, καθώς ήταν μέτοχοι μιας κατά βάση προφορικής παιδείας και είχαν συγχρόνως εξασκηθεί στις λαϊκές συνελεύσεις, τις συνεδριάσεις της βουλής κλπ., πρέπει να είχαν μια σχετικά υψηλή προσληπτική ικανότητα. Επιπλέον τους ήταν οικεία πολλά στοιχεία που εμείς τα αντιλαμβανόμαστε μετά από επίπονη φιλολογική έρευνα. Αν συνυπολογίσουμε την ποσότητα ειδικών γνώσεων και καλλιέργειας που μπορεί να διαδοθεί ευρέως στην περίπτωση που η παιδεία επικεντρώνεται μόνο σε ορισμένα αντικείμενα, τότε μπορούμε να δεχτούμε ότι η τραγωδία πρέπει να γινόταν αρκετά καλά κατανοητή από τα πλατιά λαϊκά στρώματα των πολιτών της Αττικής. Επιπλέον οι Αθηναίοι είχαν τη φήμη κοινού ασυνήθιστα απαιτητικού. Ήταν παθιασμένοι ακροατές.
 
Μένει ακόμη ένα τρίτο πρόβλημα: κατά πόσο δηλαδή διατηρούνταν κάτι από την απόλαυση εννέα τραγωδιών (και μαζί τριών σατυρικών δραμάτων) μέσα σε τρεις μέρες. Δεν πρέπει να προκαλούσε κάποια σύγχυση ο καταιγισμός των παραστάσεων; Είχαν οι θεατές τόσο μεγάλη ικανότητα συγκέντρωσης ή μήπως δεν πήγαιναν και τις τρεις μέρες στο θέατρο; Ή μήπως μεθούσαν με τα έργα όπως με το κρασί που κουβαλούσαν μαζί τους; Η παράσταση ήταν για αυτούς πάνω από όλα ένα θέαμα; Έφευγαν έχοντας σχηματίσει μιαν αξιολογική κρίση και, ακόμη, θυμούνταν χωρία που τους άγγιξαν περισσότερο; Ή μήπως τους εντυπωνόταν και κάτι σημαντικό από το περιεχόμενο, ας πούμε το νόημα της Ορέστειας-, Και τι θα συνέβαινε σε περίπτωση που δεν ανεβάζονταν τριλογίες με θεματική ενότητα αλλά εννέα έργα εντελώς ανεξάρτητα μεταξύ τους;
 
Μόνον αντιμετωπίζοντας τέτοια και παρόμοια ερωτήματα μπορούμε να καταλάβουμε πόσο ξένοι μας είναι τέτοιοι “γιορταστικοί αγώνες”, και επίσης ίσως μπορούμε και να διαπιστώσουμε ότι η αττική θεατρική παράδοση δεν θα ήταν σε θέση να παραγάγει τόσο μεγάλα έργα, αν δεν προϋπήρχε πραγματικό ενδιαφέρον, το οποίο μάλιστα δεν περιοριζόταν μόνο στη μέρα της παράστασης. Αυτό μαρτυρούν παραδείγματος χάρη μεταγενέστερες αναφορές σε παλαιότερα έργα, που βέβαια δεν ήταν σε όλους κατανοητές αλλά οπωσδήποτε μπορούσαν να ανακαλέσουν κάποια στοιχεία στη μνήμη των θεατών.
 
Όλα τα έργα διδάσκονταν μόνο μία φορά τον πέμπτο αιώνα στην Αθήνα. Μόλις τον τέταρτο αιώνα άρχισαν να γίνονται επαναδιδασκαλίες, και από τα παράπονα του Αριστοτέλη, ότι στην εποχή του οι υποκριτές εκτιμούνταν περισσότερο από τους ποιητές, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το ενδιαφέρον της εποχής για τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη αφορούσε περισσότερο στα ίδια τα έργα. Πρόκειται για μιαν ασυνήθιστα υψηλή παραγωγή, μιαν ιδιαίτερη χαρά για το παιχνίδι, τη διαρκή ανανέωση, την ερμηνεία και την ανάπλαση υλικού από τη μυθολογία. Αλλά ακόμη πρόκειται και για μιαν εξισορρόπηση, ένα απαραίτητο αντιστάθμισμα σε όσα είχαν να αντιμετωπίσουν καθημερινά οι Αθηναίοι, τόσο στον χώρο της πολιτικής όσο και της ιδιωτικής ζωής.
 
Στο τέλος των Διονυσίων συγκαλούνταν συνέλευση του λαού στο θέατρο, κατά την οποία συζητούνταν η πορεία της γιορτής, οι θυσίες, η πομπή, ο αγών της τραγωδίας, ακόμη και οι χειρισμοί του άρχοντα και όλα όσα είχαν συμβεί. Δινόταν έτσι η ευκαιρία να ακουστούν παράπονα. Οι πρώτες μαρτυρίες που διαθέτουμε για αυτήν τη συνέλευση και το αντικείμενό της προέρχονται μόλις από τον τέταρτο αιώνα, αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι είχε θεσπιστεί ήδη τον πέμπτο. Το γεγονός ότι η δημοσιότητα και ο έλεγχος ήταν τόσο διευρυμένα ανταποκρίνεται σε όλα όσα γνωρίζουμε για την αττική δημοκρατία. Αυτό Οα αποτελούσε μιαν επιπλέον απόδειξη για τη σημασία της γιορτής για τους πολίτες της Αττικής και για τη μεγάλη σπουδαιότητα που απέδιδαν στην άψογη εκτέλεση των πάντων.
 
Προπάντων όμως Οα μπορούσαμε να συμπεράνουμε, όπως και μέσα από πολλές άλλες διαδικασίες για την οργάνωση της γιορτής του Διονύσου, κάτι αξιοσημείωτο: ότι δηλαδή για τους πολίτες της Αττικής μετρούσε πολύ η υψηλή ποιότητα των τραγικών έργων και ότι επομένως αυτά που μας παραδίδονται αντιπροσωπεύουν από μιαν άποψη τον κανόνα, ακόμη και αν ξεχωρίζουν. Έντονο δημόσιο ενδιαφέρον και πολύπλευρος έλεγχος έχουν κατά κανόνα ως αποτέλεσμα να ριψοκινδυνεύονται λίγα πράγματα, να προσπαθεί κανείς να κρατηθεί από τον ελάχιστο κοινό παρονομαστή και να είναι όσο το δυνατόν πιο ισορροπημένος και αρεστός. Εδώ όμως έχουμε να κάνουμε με το αντίθετο όλων αυτών.
 
Ο Αριστοφάνης λέει κάπου ότι οι τραγωδίες υπάρχουν για να διαπαιδαγωγούν τους πολίτες και να διδάσκουν συγχρόνως τους ενήλικες. Αλλά εδώ πρέπει είτε να εννοήσουμε την αγωγή με mo ευρεία σημασία ή να δεχτούμε ότι έχουμε να κάνουμε με κάτι πολύ περισσότερο: με μια συζήτηση, μια πραγμάτευοη σημαντικοί ερωτήσεων, την αφομοίωση νέ(»ν στοιχείων στον κόσμο των αντιλήψεων, στα ήθη και τη θρησκεία - και για τη μεταβολή τους. Όλα αυτά δεν πρέπει με κανέναν τρόπο να συμπεριλαμβάνονταν εξαρχής στο σχέδιο δημιουργίας της τραγωδίας. Αυτές οι λειτουργίες αναπτύχτηκαν παράλληλα με την τραγωδία, με την ιστορία των πολιτών της Αττικής, που, αν τη δούμε με προσοχή, αποτελεί την πιο αξιοθαύμαστη από όσες έχει να παρουσιάσει η παγκόσμια ιστορία.
 
Επίμετρο: Το γεγονός ότι απαγορεύτηκε ρητά η συνδιδασκαλία του έργου του Φρυνίχου Μιλήτου Άλωσις ήδη στη δεκαετία του 490 π.Χ. μου φαίνεται πως ενισχύει την υπόθεση ότι τις παραστάσεις στο θέατρο του Διονύσου ακολουθούσαν - τακτικά ή τουλάχιστον ευκαιριακά - παραστάσεις σε διάφορα αττικά τοπικά θέατρα. Αυτό συνεπάγεται ότι ο αριθμός όσων μπορούσαν τελικά να δουν τραγωδίες ήταν σημαντικά μεγαλύτερος από εκείνον που χωρούσε το θέατρο της πλαγιάς της Ακρόπολης.
 
Επιπλέον μαρτυρούνται θεατρικές παραστάσεις και αγώνες και στον Πειραιά, την Ελευσίνα, καθώς και σε μια σειρά άλλων αττικών κοινοτήτων, ενμέρει ήδη από τον πέμπτο αιώνα.

Πώς μπορούμε να... προβλέψουμε το μέλλον

Γιατί η τυχαιότητα κρύβει μέσα της στοιχεία αιτιοκρατίας και ποιοι είναι οι κανόνες που... δεσμεύουν το τυχαίο. Η κατανομή των πιθανοτήτων και οι κίνδυνοι για όσους την αγνοούν.

Οι μεταβολές στον φυσικό ή τεχνητό μας κόσμο μπορούν να καταταγούν σε δύο κατηγορίες. Σε αυτές που υπακούν τη σχέση αιτίου και αποτελέσματος και καλούνται αιτιοκρατικές και σε αυτές που δεν υπακούν, είναι ανεξήγητες, ατιθάσευτες και ονομάζονται «τυχαίες».

Τυχαίες είναι εκείνες που ο άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει ή να ερμηνεύσει. Οφείλονται ίσως σε ατέλεια των γνώσεων ή των αισθήσεών μας, σε τεχνολογική ή επιστημονική ανεπάρκεια, ή ακόμα σε άγνωστες επιδράσεις στο φαινόμενο που εξετάζουμε.

Τα λεγόμενα πειράματα τύχης αφορούν επαναλήψεις που ακόμα και αν γίνονται κάτω από τις ίδιες συνθήκες, δεν μας οδηγούν πάντα στο ίδιο αποτέλεσμα. Η όλη διεργασία που καθοδηγεί ένα τέτοιο πείραμα δεν είναι η αναγκαιότητα αλλά η τυχαιότητα.

Η εξαναγκασμένη τυχαιότητα

Η μεγαλύτερη βοήθεια που μπορούν να μας υποσχεθούν τα μαθηματικά και η θεωρία των πιθανοτήτων είναι πως όσο περισσότερες δοκιμές κάνουμε, τόσο πιο κοντά πλησιάζουμε τη θεωρητική μαθηματική πιθανότητα.

Υπάρχει μια περίεργη σύνδεση σε ένα πλήθος δοκιμών. Μπορεί να είναι φαινομενικά ανεξάρτητες, όμως στο σύνολό τους υπακούν σε έναν αδυσώπητο νόμο: όλες μαζί δένονται με μια ενιαία καμπύλη κατανομής. Αυτός είναι ο λόγος που τα καζίνο είναι επικερδείς επιχειρήσεις. Στη ρουλέτα, ο μέσος όρος κερδών και ζημιών μπορεί να προβλεφθεί. Μπορούμε να ξέρουμε το αποτέλεσμα αν κάποιος ποντάρει στο κόκκινο για μεγάλο αριθμό γύρων.

Η τύχη δεν παίζει κανένα ρόλο για να προβλέψουμε το αποτέλεσμα. Αντίθετα, για να προβλέψουμε το αποτέλεσμα ενός μεμονωμένου γύρου θα χρειαστούμε τη βοήθειά της. Όποια επιλογή και να κάνουμε, θα ήταν αυθαίρετη, μια υποταγή στην τύχη.

Σαν να υπάρχει μια κρυμμένη αιτιοκρατία μέσα στα κατάβαθα της τυχαιότητας. Μια αόρατη αιτιοκρατία. Η συνύπαρξη του τυχαίου με το αναγκαίο, η συνεργασία τυχαιότητας της δοκιμής και της αιτιοκρατίας της ισοκατανομής των πιθανοτήτων, μαζί με την υπεροχή εκείνων που ευνοήθηκαν πρώτα από τη διαδικασία, συνθέτουν μια δύναμη που κυριολεκτικά κυβερνά τις παγκόσμιες μεταβολές, την εξαναγκασμένη τυχαιότητα.

Στα πειράματα τύχης υπάρχει η διάχυτη εντύπωση πως δεν βρίσκεται καμία πληροφορία, δεν υπάρχει γλώσσα, δεν υπάρχει κώδικας. Για αυτό ακριβώς ο κόσμος πιστεύει πως τα αποτελέσματα είναι διάσπαρτα και ακανόνιστα.

Μπορεί να φαίνεται παράδοξο, αλλά έχει αποδειχτεί πως η τυχαιότητα οδηγεί σε μια κατάσταση δομημένη, οδηγεί σε μια μορφή, μια τάξη. Υπακούει σε ένα σχήμα κατανομής πιθανοτήτων.

Αν η γλώσσα της τυχαιότητας είναι η πιθανότητα, ο κώδικάς της είναι η δόμηση των αποτελεσμάτων στον χρόνο. Όσοι ξέρουν τον κώδικα θα αντιδράσουν όπως πρέπει, νικώντας την τυχαιότητα, πολεμώντας με τα ίδια της τα όπλα. Όσοι τον αγνοούν, θα γίνουν τα εύκολα θύματά της.

Η τύχη δεν προκύπτει όσο τυχαία νομίζουμε

Στην πρώτη της κίνηση η τυχαιότητα βρίσκεται στην πλήρη ελευθερία του παιχνιδίσματός της, στην κορωνίδα της αβεβαιότητας και της απροσδιοριστίας.

Όμως από την πρώτη της κίνηση μπλέκεται η ίδια στα δικά της τα δίχτυα, μειώνοντας τους βαθμούς της ελευθερίας της. Κι όσο προχωρεί στις κινήσεις της, όλο και λιγοστεύει αυτή η ελευθερία της, όλο και περισσότερο υποτάσσεται σε έναν εξαναγκασμό.

Η απλή, ελεύθερη και παντοδύναμη τυχαιότητα πλησιάζει σιγά σιγά τις δεσμεύσεις και τους περιορισμούς της αιτιοκρατίας. Με γνωστές τις παραμέτρους, κάθε παρέκκλιση από τη διαμόρφωση που θεωρητικά αναμένεται, αποτελεί ουσιαστικά και μια προειδοποίηση σε όσους την παρακολουθούν.

Η συστηματική κατανομή της επαναληψιμότητας των τυχαίων γεγονότων και η βεβαιότητα τάσης προς την επανόρθωση κάθε στρέβλωσης ή απόκλισης από την κανονική δομή αποτελούν την πληροφορική της τυχαιότητας.

Η τάση σε ένα σύστημα ισοπίθανων γεγονότων οδηγεί προς το αποτέλεσμα εκείνο που θα ικανοποιήσει καλύτερα τη δομή προς την οποία οδεύει. Η επαναληψιμότητα θα οδηγήσει το σύστημα στη διόρθωση της παρέκκλισης.

Οι ίσες πιθανότητες που έχει πάντα το σύστημα για τα γεγονότα του διαφέρουν από την πιθανότητα που έχει το σύστημα να διαμορφωθεί σύμφωνα με τη τάση του, εφόσον υπάρχει παραμόρφωση από τη θεωρητικά προβλεπόμενη κατάσταση.

Όπως η τυχαιότητα κρύβει μέσα της στοιχεία αιτιοκρατίας, έτσι και η αιτιοκρατία κρύβει μέσα της στοιχεία τυχαιότητας. Οι δύο αυτές οντότητες ενώνονται σε μία και μόνο αρχή που κυβερνάει τις μεταβολές στο σύμπαν.

Την εξαναγκασμένη τυχαιότητα, που επικαλύπτει και τις δύο, αποτελώντας την αρμονική τους σύνθεση. Με άλλα λόγια, αν μπορούμε να πραγματοποιήσουμε μια κρίσιμη μάζα δοκιμών και ταυτόχρονα να κατανοήσουμε τη μορφή που παίρνει η κατανομή πιθανοτήτων, έχουμε τη δυνατότητα να προβλέψουμε το μέλλον!

Ένας άνθρωπος γεννιέται ή γίνεται αυτό που είναι;

Ένας άνθρωπος, τελικά, γεννιέται ή γίνεται κακός; Έχουν ακουστεί άπειρες απόψεις, έχει χυθεί τόσο μελάνι ώστε να απαντηθεί με μία βεβαιότητα ή με ένα τουλάχιστον βασικό συμπέρασμα για ένα θεμελιώδες ερώτημα: Ένας άνθρωπος γεννιέται ή γίνεται αυτό που είναι; Ένας άνθρωπος είναι τελικά από τη γέννησή του καλός ή κακός ή γίνεται;

Ωστόσο , καλά και κακά στοιχεία ενυπάρχουν σε κάθε άνθρωπο, ένας σκληρός άνθρωπος μπορεί να εμφανίσει κάποια σημάδια ευαισθησίας, όπως και ένας άνθρωπος με ιδιαίτερα ευαίσθητο χαρακτήρα, μπορεί να επιδείξει κιόλας μεγάλη σκληρότητα. Αλλά μπορούμε να ορίσουμε το καλό και το κακό ως ένα διαρκές μοτίβο συμπεριφοράς που έχει υπερισχύσει σε έναν άνθρωπο και είναι μόνιμο.

Ο πρώτος που ασχολήθηκε με αυτό το θέμα δεν ήταν άλλος από το Σωκράτη. Ο Σωκράτης ως ο πρώτος ανθρωποκεντρικός φιλόσοφος που ασχολήθηκε με το μείζον αυτό ζήτημα, θεωρούσε ότι κανένας άνθρωπος δεν είναι από τη φύση του κακός (σε αυτόν ανήκει η γνωστή φράση, ουδείς εκών κακός). Σύμφωνα με αυτόν, ένας άνθρωπος ο οποίος προβαίνει σε μία αξιόποινη πράξη, δεν έχει γνώση ότι αυτή του η πράξη είναι αντίθετη με την ηθική ή με αυτό που από την κοινωνία έχει οριστεί ως καλό (πχ κάποιος κλέβει, επειδή δεν έχει διδαχθεί ότι η πράξη του αυτή είναι αξιόποινη και ηθικά κατακριτέα). Άρα είναι η έλλειψη γνώσης (αγνωσία), εκείνη που κάνει έναν άνθρωπο καλό ή κακό.

Όμως, θα διαφωνήσει κάποιος προβάλλοντας ως επιχείρημα ότι πολλοί άνθρωποι διδάχθηκαν ότι η κλοπή είναι μία αξιόποινη πράξη όπως και ο φόνος και στο τέλος να ήταν αυτοί οι ίδιοι που σκότωσαν και έκλεψαν. Άρα, ήταν θέμα γνώσης η υπεροχή του καλού ή του κακού, ή ένας άνθρωπος γεννιέται με έναν στοιχειώδη χαρακτήρα, ο οποίος πλάθεται με τα βιώματα – ειδικά αυτά που συμβαίνουν στην παιδική ηλικία;

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η κύρια αιτία που σε έναν άνθρωπο μπορεί να υπερτερεί ο κακός, εγωιστής ή σκληρός χαρακτήρας να οφείλεται κατά κύριο λόγο στους γονείς και το κατά πόσο ένα παιδί αγαπήθηκε ή ανατράφηκε σωστά. Αυτό είναι ένα από τα λογικότερα επιχειρήματα, διότι ο άνθρωπος σε ένα μεγάλο βαθμό στα πρώτα χρόνια της ζωής του ‘’ρουφάει’’ σα σφουγγάρι τις συμπεριφορές – καλές ή κακές – που έχουν υιοθετήσει οι γονείς του. Στην πορεία, αν το ίδιο άτομο έρθει αντιμέτωπο με την αδιαλλαξία ή τη σκληρότητα και την αδικία, και το ίδιο να υιοθετήσει αυτό τον τρόπο ζωής. Από την άλλη όμως υπήρξαν άνθρωποι που μεγάλωσαν σε ιδρύματα ή κακοποιήθηκαν από γονείς και να υπερίσχυσε μέσα τους ο καλός τους χαρακτήρας και τα θετικά τους γνωρίσματα.

Πολλοί διαφωνούν με την πεποίθηση ότι ένας άνθρωπος γεννιέται και έχει μεγαλύτερη ροπή στο καλό ή το κακό, διότι θεωρούν ότι ένα βρέφος δε μπορεί μέσα του να έχει κακία, μίσος, επιθυμία να βλάψει ή να προβεί σε κάποια αξιόποινη πράξη. Πολλοί αιτιολογούν την αντικοινωνική συμπεριφορά ως απόρροια εξωγενών από το άτομο γεγονότων (ένα παιδί μεγαλώνει σε περιβάλλον κακοποίησης και όταν μεγαλώσει κακοποιεί και το ίδιο τη γυναίκα του, ένας άνθρωπος κλέβει επειδή βρέθηκε σε μία τραγική οικονομική κατάσταση).

Ένας άνθρωπος, με τον ερχομό του στη ζωή, έχει και από εκείνη τη στιγμή έναν δικό του τρόπο αντίληψης ο οποίος με τα χρόνια, τα βιώματα και την ανατροφή πλουτίζει και αποκτά υπόσταση. Άρα ένας άνθρωπος μπορεί να έχει ήδη μία ροπή η οποία λόγω βιωμάτων να βγαίνει στην επιφάνεια. Δύο άνθρωποι μπορεί να μεγάλωσαν σε ένα ίδρυμα, ο ένας μεγαλώνοντας να ασχολήθηκε με τον εθελοντισμό επειδή συμπόνεσε άλλα παιδιά και να μη θέλει κάποιος άλλος να βιώσει την εγκατάλειψη, ενώ ο άλλος μπορεί να μίσησε τους υπόλοιπους επειδή εκείνοι μεγάλωσαν καλά και εκείνος στερήθηκε την αγάπη. Με τον ίδιο τρόπο δύο άνθρωποι που νόσησαν, ο πρώτος να αγάπησε περισσότερο τους ανθρώπους γύρω του, ενώ ο δεύτερος να μισεί τους άλλους επειδή ήρθε σε εκείνον η ασθένεια. Άρα μπορεί να υπάρξει ως συμπέρασμα ότι ένας άνθρωπος μπορεί να έχει μέσα μία ροπή η οποία να βγαίνει στην επιφάνεια και να οξύνεται λόγω των βιωμάτων και των καταστάσεων.

Η ανθρώπινη ψυχή είναι τόσο δύσκολη, πολυεπίπεδη, δυσανάγνωστη, έχει τέτοια μοναδικότητα και βάθος που δε σταματάει να εκπλήσσει. Και, σίγουρα, δε γίνεται να υπάρχει ένα και μόνο συμπέρασμα το οποίο να είναι απόλυτο, ειδικά σε ένα τόσο σημαντικό ζήτημα. Η ροπή του ανθρώπου είτε περισσότερο στο καλό, είτε περισσότερο στο κακό είναι ένας συγκερασμός τόσο κοινωνικών, οικογενειακών καταστάσεων, όσο και έμφυτης ροπής από τη γέννηση του ατόμου κιόλας.

Τα καλά όρια πλάθουν ευτυχισμένα παιδιά

Μια σχέση στέρεη και δυνατή, που τροφοδοτείται από το γονιό με αγάπη, αποδοχή, κατανόηση και τρυφερότητα προς το παιδί, είναι η καλύτερη βάση πάνω στην οποία μπορεί να στηριχτεί για να βάλει όρια. Αν η σχέση είναι δυνατή, ο θυμός από τις διενέξεις που αναπόφευκτα θα προκύψουν, θα εκτονωθεί σύντομα.

Επιβραβεύουμε τις επιθυμητές συμπεριφορές αντί να σχολιάζουμε τις μη επιθυμητές, π.χ. αντί για «Μην είσαι αφηρημένος!», λέμε «Συγκεντρώσου!» ή αντί για «Μην κρατάς τα παιχνίδια μόνο για σένα!» λέμε «Μπράβο παιδί μου, που παίζεις ωραία με την αδερφή σου! Πολύ σε χαίρομαι!». Πιο αναλυτικά, για να έχει αποτέλεσμα, η επιβράβευσή μας χρειάζεται να είναι:

– Άμεση: να δίνεται τη στιγμή που το παιδί εκδηλώνει την επιθυμητή συμπεριφορά και όχι πολύ αργότερα.

– Συγκεκριμένη: να περιλαμβάνει ένα ξεκάθαρο λιτό λεκτικό μήνυμα, π.χ. «Κάθεσαι πολύ ωραία δίπλα μου στο καρότσι και με βοηθάς να ψωνίσω! Σ’ ευχαριστώ!».

– Ειλικρινής και απόλυτα αφιερωμένη σε αυτό που συμβαίνει: να δίνεται ενώ προσέχουμε το παιδί, π.χ. το κοιτάμε στα μάτια και στεκόμαστε στο ύψος του όταν του μιλάμε.

– Προσανατολισμένη στην αναγνώριση της προσπάθειας και όχι μόνο στην επιτυχία: να δίνεται όταν το παιδί καταφέρνει κάτι, αλλά και ενδιάμεσα, όσο δείχνει να προσπαθεί, ώστε να ενθαρρύνεται να βάλει τα δυνατά του μέχρι το τέλος.

– Σταθερή και συνεπής: να ενισχύει σε κάθε ευκαιρία το παιδί, καθημερινά και χωρίς διακυμάνσεις.

Ο τρόπος που ένας γονιός ορίζει, διατυπώνει και επικοινωνεί τα όρια, είναι πολύ σημαντικός.

1. Οι τρόποι πειθαρχίας που θα μεταχειριστεί ένας γονιός εξαρτώνται από τη δική του ιδιοσυγκρασία, καθώς και αυτή του παιδιού του. Τι ταιριάζει στον ίδιο, με ποιο τρόπο θα το κάνει, τι πιάνει στο παιδί του; Ό,τι ξέρει ο γονιός γύρω από το χαρακτήρα και τις ευαισθησίες του παιδιού του είναι ιδιαίτερα χρήσιμο. Μπορεί για ένα παιδί η στέρηση των παιχνιδιών του να είναι η μέγιστη τιμωρία, ενώ για ένα άλλο να μη σημαίνει κάτι. Ή μπορεί το να κοιτά τον τοίχο για λίγα λεπτά να είναι ό,τι χειρότερο, ενώ να μην ενοχλείται καθόλου άμα δε φάει σοκολάτα για μια μέρα.

2. Τα όρια πρέπει να συμβαδίζουν με το στάδιο ανάπτυξης του παιδιού και να προσαρμόζονται στα χαρακτηριστικά της ηλικίας του. Όσο πιο μικρό το παιδί, τόσο πιο σύντομες, ξεκάθαρες και λιτές οι εντολές του γονιού προς αυτό. Αν πρόκειται για βρέφος ή νήπιο που μόλις άρχισε να στέκεται στα πόδια του, ο γονιός μπορεί να στρέψει την προσοχή του σε μια άλλη δραστηριότητα. Από την άλλη, για ένα παιδί άνω των δύο ετών, η επιβολή των ορίων είναι πιο σύνθετη διαδικασία, καθώς περιλαμβάνει διάλογο, εξηγήσεις και διαπραγματεύσεις. Συχνά το παιδί από μόνο του προκαλεί το γονιό κάνοντας ερωτήσεις, π.χ. «Γιατί μπαμπά; Δεν είναι δίκαιο!». Απαντήσεις τύπου «γιατί έτσι το λέω εγώ!» ή «είσαι μικρός ακόμα για να καταλάβεις» δεν έχουν αποτέλεσμα, δεδομένου ότι οι απαγορεύσεις που δεν συνοδεύονται από κάποια εξήγηση δε γίνονται κατανοητές από το παιδί, αλλά φαίνονται σαν περιορισμός. Κανείς δεν υπακούει απλά επειδή κάποιος του λέει ότι αυτό είναι το σωστό. Αφήνουμε το παιδί να μας πει την άποψή του και κάνουμε ειλικρινή προσπάθεια για διάλογο. Είναι μια από τις καλύτερες επενδύσεις που μπορεί να κάνει ένας γονιός. Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν και ειδικά στην εφηβεία, το παιδί που δεν του δόθηκε ουσιαστικός χρόνος και χώρος να εκφραστεί, έχει περισσότερες πιθανότητες να αποφεύγει συζητήσεις με τους γονείς.

3. Το παιδί μαθαίνει από αυτό που κάνουμε και όχι από αυτό που του λέμε. Το προσωπικό μας παράδειγμα αποτελεί «μοντέλο» προς μίμηση για το παιδί. Αν δυσκολευόμαστε να βάλουμε όρια σε εμάς πρώτα, τότε πώς θα βάλουμε στους άλλους; Τα παιδιά κατανοούν πιο εύκολα το τι είμαστε και πώς λειτουργούμε, παρά το τι λέμε. Για παράδειγμα, τι κάνουμε εμείς οι γονείς όταν είμαστε θυμωμένοι, αγχωμένοι, απογοητευμένοι, όταν δε γίνεται το δικό μας κλπ. Τι θα σήμαινε για το παιδί του παραδείγματός μας αν ο πατέρας του άρχιζε να του φωνάζει μέσα στο κατάστημα, το χτύπαγε ή …; Πώς θα ένιωθε εκείνο μετά; Από την άλλη, στην περίπτωση που το χάσουμε και παραφερθούμε, δεν τελείωσαν όλα. Κανένας δεν είναι τέλειος, αλλά τον τιμά περισσότερο το να το αναγνωρίζει και να παραδέχεται τα λάθη του, γιατί έτσι γίνεται καλύτερος. Τέλειοι γονείς δεν υπάρχουν, όπως δεν υπάρχουν και τέλεια παιδιά…

4. Δεν είναι όλα τα θέματα το ίδιο σημαντικά. Ξεχωρίζουμε ποια είναι προς διαπραγμάτευση και ποια όχι, π.χ. είναι το ίδιο αν ο δίχρονος γιος μου χοροπηδάει στα πατώματα τις ώρες κοινής ησυχίας και αν χτυπάει την αδερφή του για να πάρει ένα παιχνίδι; Αν η έφηβη κόρη μου θέλει να βάλει το αγαπημένο της μπλουζάκι στο πάρτι ακόμα και αν αυτό είναι βρώμικο, είναι λιγότερο σημαντικό από το να επιστρέψει αργότερα από την ώρα που έχουμε συμφωνήσει. Διαχωρίζω τα ζητήματα και ασχολούμαι με κάποια, όχι με όλα, γιατί αλλιώς θα κάνω κήρυγμα όλη μέρα και το παιδί μου θα γίνει σκέτος τύραννος ή θα απομονωθεί εντελώς. Η σχέση μου μαζί του θα διαταραχθεί και αυτό δεν το θέλω με τίποτα στον κόσμο.

5. Η επικοινωνία πρέπει να είναι παρούσα και συγκεκριμένη, χωρίς αναφορές στο παρελθόν, να αφορά το «Εδώ και Τώρα»: («…και την περασμένη φορά τα ίδια έκανες!»), χωρίς προφητείες για το μέλλον («…ποτέ δεν θα αλλάξεις!») και χωρίς γενικεύσεις (πάντα, ποτέ, όλοι, κανένας…). Πώς αισθάνεται κάποιος όταν κάνει ένα λάθος στη δουλειά και ο εργοδότης του λέει «Πάλι λάθος έκανες! Αδιόρθωτος είσαι πια! Όλοι έχουν καταλάβει πώς λειτουργεί το σύστημα, αλλά εσύ ποτέ σου!»; Ματαίωση, απόρριψη, απογοήτευση, ντροπή, χαμηλή αυτοεκτίμηση, θυμό, πίκρα, παραίτηση και καμία διάθεση για περαιτέρω προσπάθεια κλπ.

Μέσα από όλα τα παραπάνω, κατανοούμε τη μεγάλη σημασία που διαδραματίζουν τα όρια στην ανάπτυξη των παιδιών. Το είδος των οικογενειακών σχέσεων, η αυτοπεποίθηση και σιγουριά του γονέα για την επιβολή ορίων σε συνδυασμό με την έμπρακτη αγάπη προς το παιδί αποτελούν τα βασικά συστατικά της επιβολής ορίων στα παιδιά. Τα καλά όρια πλάθουν ευτυχισμένα παιδιά, ικανούς και ολοκληρωμένους ενήλικες, οι οποίοι καθώς μεγαλώνουν θα έχουν περισσότερες ευθύνες, μα και περισσότερα δικαιώματα.

Η σπουδαιότητα της χροιάς μιας φωνής

Αποτέλεσμα εικόνας για Η σπουδαιότητα της χροιάς μιας φωνήςΦωνή. Πόσο σπουδαίο ρόλο παίζει ακόμη κι αν δεν το έχουμε σκεφτεί, τουλάχιστο σε αρχικό επίπεδο μιας γνωριμίας. Μια χροιά φωνής μπορεί να κάνει πολλά, θετικά ή όχι βέβαια...

Ακόμη κι αν δεν το έχουμε φιλοσοφήσει, αν το καλοσκεφτούμε θα παραδεχτούμε ότι η χροιά μιας φωνής μας είναι πολύ σημαντική αφού μας δημιουργεί από μόνη της διάφορα συναισθήματα θετικά ή και αρνητικά. Σε πρώτη φάση γνωρίζοντας έναν άνθρωπο κι όχι μόνο, υπάρχει περίπτωση μια φωνή να σε σημαδέψει για την υπόλοιπη ζωή σου. Μια χροιά του δικού σου γούστου -μιας και είναι και υποκειμενικό το θέμα- μπορεί να προσδιορίσει πολλά στη ζωή σου...

Τι μας συμβαίνει στο άκουσμα
Ακούγοντας λοιπόν μια φωνή του αντίθετου φύλου σαφώς, ξέρουμε και νιώθουμε κατευθείαν, αν και κατά πόσο μας έλκει αυτό το άτομο. Μπορεί απλά από τη φωνή του να ερωτευτούμε σχεδόν ή και να ξενερώσουμε τελείως - να το πούμε στην καθομιλουμένη.

Υπάρχουν και φωνές που είναι γενικά παραδεκτό πως είναι όμορφες, ερωτικές αλλά ενίοτε αυτό είναι και προσωπικό γούστο. Η φωνή και η χροιά της, αλλά ακόμη και ο τρόπος που προφέρει με αυτή τη συγκεκριμένη φωνή κάποιος τις όποιες κουβέντες του, μας δημιουργούν συναισθήματα πριν, κατά τη διάρκεια ή και μετά ακόμη και μας σεξουαλικής πράξης, πόσο μάλλον στην περίοδο του φλερτ. Αν κάποιος ακόμη κι αν μας αρέσει πολύ, δεν έχει μια φωνή που μας προκαλεί αυτά που πρέπει, είναι δύσκολο να προχωρήσουμε. Όπως και το αντίστροφο, αν κάποιος δεν ανταποκρίνεται τόσο στα στάνταρ μας σε άλλους τομείς μα έχει μια χροιά που μας απογειώνει, έχει πολλές ελπίδες να κάνουμε κάτι μαζί του εντέλει.

Χωρίς τη φωνή
Έχοντας ήδη μια ανθρώπινη σχέση, δεν έχεις μείνει στη φωνή πια, ωστόσο δεν παύει να παίζει πάλι ρόλο αν κι όχι τον αρχικό. Επίσης, έχοντας τελειώσει κάτι, συνήθως θυμόμαστε πολλά αλλά η φωνή του άλλου είναι σίγουρα κάτι που δε ξεχνάμε με το χρόνο. Ακόμη κι αν την ακούγαμε δίχως να τον δούμε μετά από χρόνια κιόλας, είναι σίγουρο πως θα αναγνωρίζαμε σε ποιον ανήκει αφού μένει αναλλοίωτη συν ότι είναι ικανή από μόνη της να φέρει χιλιάδες αναμνήσεις στο λεπτό.

Από αυτά καταλαβαίνουμε πόσο σημαντική είναι η χροιά τη φωνής ενός ανθρώπου και πόσο μπορεί να αφήσει σημάδι σε κάποιον άσχετα από την όποια εμπειρία είχαμε μαζί του. Από τη φωνή και μόνο πολλές φορές έχει εξαρτηθεί μια εξέλιξη ή μια ποιότητα σε μια ερωτική σχέση κι αυτό δεν είναι ευκαταφρόνητο διόλου.

Όλες οι αισθήσεις μας παίζουν το ρόλο τους στις σχέσεις μας με το αντίθετο φύλο. Η ακοή λοιπόν είναι μια καθοριστική παράμετρος, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι.

Αρκεί βεβαίως να μην εστιάσουμε μόνο εκεί ή δώσουμε πέραν του δέοντος αξία.

Είναι φανερό πως δεν είναι ο κόσμος άδειος και χωρίς μεγαλείο – εμείς είμαστε

Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι έχουν ένα βαθύ αίσθημα πνευματικότητας. Ξέρουν ότι η υπόστασή τους και ο κόσμος στον οποίο ζουν δεν μπορούν να εξηγηθούν ή να κατανοηθούν μόνο με την ανθρώπινη εμπειρία. Ξέρουν ότι πρέπει να κάνουν το “μυστηριακό άλμα”. Πρέπει να πάνε πέρα από τον εαυτό τους, πέρα από την περιορισμένη τους πραγματικότητα. Έχουν μια ανεξήγητη αίσθηση του κάτι παραπάνω. Αισθάνονται πως υπάρχει μια μεγαλύτερη ενεργή διάνοια από τη δική τους, ακόμα κι αν δεν μπορούν να της δώσουν ένα όνομα. Έχουν επίγνωση ενός μεγάλου σχεδιασμού, ακατάπαυστα ενεργού, στον οποίο όλα είναι συμβατά και δεν υπάρχουν αντιφάσεις.

H ζωή μας δίνει λίγες εξηγήσεις. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το πραγματικό νόημα της ζωής, για την προέλευση της ζωής, ούτε για τη ζωή μετά τη ζωή. Μπορούμε μόνο να γεμίσουμε το κενό που δημιουργεί αυτή η αβεβαιότητα. Μπορούμε είτε να αποδεχτούμε με πίστη, είτε να επιλέξουμε το μηδενισμό. Και τα δύο μας εισάγουν στο μυστήριο. Επιλέγουμε να πιστεύουμε, είτε ότι όλα έχουν σημασία, είτε ότι τίποτα δεν έχει σημασία ωστόσο στην ουσία και οι δύο επιλογές είναι το ίδιο. Και οι δυο προκαλούν διανοητικά παιχνίδια, γιατί καμία από τις δύο δεν προσφέρει οριστικές αποδείξεις. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν απαντήσεις. Είναι όπως και το Ζεν Κοάν που τονίζει ότι δεν υπάρχει διαφορά στο αν νομίζουμε ότι είμαστε ένας μοναχός, που ονειρευόμαστε πως είμαστε μια πεταλούδα ή μια πεταλούδα που ονειρευόμαστε ότι είμαστε ένας μοναχός, που ονειρεύεται ότι είναι μια πεταλούδα.

Μερικοί από μας δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς απαντήσεις. Το κενό είναι υπερβολικά τρομακτικό, υπερβολικά ισοπεδωτικό. Πρέπει έτσι να δημιουργήσουμε απαντήσεις για τον εαυτό μας. Μερικοί διαλέγουμε, να ζήσουμε χωρίς απαντήσεις. Δεν τις βρίσκουμε απαραίτητες. Ζούμε τη ζωή μας χωρίς να κάνουμε ερωτήσεις, ζώντας μέσα στις απαντήσεις. Και οι δύο τρόποι απαιτούν τη δημιουργία ενός συστήματος πίστης, για το οποίο δεν υπάρχει αξιολόγηση. Οποιαδήποτε επιλογή εμπεριέχει μια ζωντανή αίσθηση πνευματικότητας, που προέρχεται από την επιβεβαίωση του εαυτού μέσα από την ίδια την προσωπική επιλογή.

Η πνευματικότητα, η πίστη και το μυστήριο εμπεριέχονται σε κάθε πλευρά της ζωής. Θυμάμαι όταν επισκέφθηκα τη Νέα Αγγλία και είχα την πρώτη μου εμπειρία με το μεγαλείο του φθινοπώρου. Ποτέ δεν είχα δει δέντρα σε τέτοια φαντασμαγορική ακτινοβολία χρώματος. Εκείνο που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν ότι στο ίδιο δέντρο υπήρχαν φύλλα, το χρώμα των οποίων ποίκιλλε από κίτρινο ανοιχτό μέχρι βαθύ πορφυρό, συχνά πάνω στο ίδιο κλαδί. Θυμάμαι ότι γύρισα στους φίλους μου με σύγχυση και θαυμασμό, ρωτώντας γιατί. Είχαν ζήσει στην περιοχή εκείνη όλη τους τη ζωή και δεν μπορούσαν να απαντήσουν. “Είναι απλώς έτσι”, μου είπαν. Ήταν μια καλή απάντηση, αλλά όχι αρκετή για μένα. Σίγουρα, κάποιος πιο πεπειραμένος από μένα θα είχε κάνει την ίδια ερώτηση και θα είχε φτάσει σε μια πια αποκαλυπτική και “επιστημονική’ εξήγηση. Ναι υπήρχε τέτοια απάντηση. Υπήρχαν εξηγήσεις της βοτανικής για τη θέση του κάθε φύλλου στον ήλιο και τη σκιά, όπως και για τους παράγοντες παγωνιάς. Όλ’ αυτά εξηγήθηκαν σαφώς, αλλά έφυγα από τη βιβλιοθήκη το ίδιο έκπληκτος, το ίδιο εντυπωσιασμένος. Η επιστημονική απάντηση δεν είχε εξαφανίσει’ το μυστήριο από την εμπειρία. Επειδή κάτι μπορεί να εξηγηθεί δεν επηρεάζεται το μεγαλείο του!

Μπορούμε να προβλέπουμε τις παλίρροιες σχεδόν στο δευτερόλεπτο. Μπορούμε να χρονολογήσουμε τη μετανάστευση των πουλιών και των φαλαινών Μπορούμε να περπατήσουμε πάνω στη σελήνη. Ελαττώνει όμως αυτό το μεγαλείο της θάλασσας, τη μαγεία των πουλιών ή την ομορφιά ;

Το γεγονός ότι μπορώ να φυτέψω ένα σπόρο και να γίνει λουλούδι, να μοιραστώ λίγη -γνώση με κάποιον άλλο, να χαμογελάσω σε κάποιον και να μου ανταποδώσει ένα χαμόγελο, είναι για μένα συνεχείς πνευματικές ασκήσεις.

Διδάσκω και βρίσκω ότι κάτι από αυτά που είπα επηρεάζει τη ζωή ενός άλλου. Συμμετέχω στην αλληλεπίδραση και έχω τη δύναμη να προκαλέσω λύπη, χαρά ή γέλιο. Πνευματικότητα!

Είναι φανερό πως δεν είναι ο κόσμος άδειος και χωρίς μεγαλείο – εμείς είμαστε.

Η μαγεία δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του μάγου. Εμείς οι ίδιοι είμαστε μάγοι με τη δύναμη να επικαλούμαστε την εμφάνιση και να εξαφανίζουμε πράγματα κατά βούληση. Δημιουργούμε το μυστήριο της κάθε μέρας – τα μυστικά βρίσκονται κάτω από κάθε δέντρο, σε κάθε έντομο, σε κάθε σκέψη. Τα λουλούδια θα ανθίζουν είτε ενδιαφερόμαστε, είτε όχι, οι τροφές θα έχουν διαφορετική γεύση, είτε κάνουμε τον κόπο να μασήσουμε ή να γευτούμε. Θα υπάρχουν λαμπερές αυγές ακόμα κι αν δεν σηκωνόμαστε αρκετά νωρίς για να δούμε μία. Το πνεύμα κάθε προσώπου και κάθε πράγματος είναι παρόν, ακόμα κι αν κοιμόμαστε πολύ για να το βιώσουμε, ακόμα κι αν δεν παραδεχόμαστε την ύπαρξή του. Η πνευματικότητα εμπεριέχει μια συνειδητότητα όλων των υπαρκτών και μια ευρύτητα αντιλήψεων για τα ανύπαρκτα. Είναι η δύναμη και η έλλειψη φόβου που θα μας επιτρέψει να υπερβούμε την πραγματικότητα και τον εαυτό μας. Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι ξέρουν πώς είναι αυτή η μαγεία που αποτελεί το καρύκευμα της ζωής, θεραπεύει την πλήξη και εξυψώνει την ύπαρξη πάνω από το χώρο και το χρόνο. Το να είσαι ολοκληρωμένος άνθρωπος σημαίνει να γνωρίζεις τη μέθη από ένα πορτοκάλι και την έκσταση σ’ ένα φύλλο χόρτου! Το να είσαι ολοκληρωμένος σημαίνει ν’ απλώνεις το χέρι με πλήρη εμπιστοσύνη και ν’ αγγίζεις το σύμπαν σε όλα τα πράγματα.

Ιερό σύκο: Το δώρο της θεάς Δήμητρας στον Φύταλο

Αποτέλεσμα εικόνας για θεα εστιαΥπάρχει ένας καρπός που συνοδεύει εδώ και αιώνες την διατροφή των Ελλήνων. Το δέντρο που μας δίνει αυτόν τον καρπό, φυτρώνει στην ελληνική ύπαιθρο ακόμα και στα πιο αφιλόξενα χώματα.

Έχει συνδεθεί με θεούς και θεές, με βασιλιάδες και με θνητούς. Ακόμα και με "προδότες" και με "πρωτόπλαστους". Είναι το σύκο. Ποιος ο μύθος και ποια η Ιστορία πίσω από αυτό; Ας πάμε όμως να ξετυλίξουμε το κουβάρι.

Στην ελληνική μυθολογία, και ειδικότερα στην τοπική μυθολογική παράδοση της Αττικής, με το όνομα Φύταλος είναι γνωστός ένας Αττικός ήρωας, που έγινε ο γενάρχης του αττικού γένους των Φυταλιδών.

Ανάμεσα στους πολλούς που δέχθηκαν την περιπλανώμενη θεά Δήμητρα, η οποία έψαχνε απεγνωσμένα την Κόρη της Περσεφόνη, ήταν και ο Φύταλος που κατοικούσε κατά μήκος του Κηφισού, στον δρόμο προς την Ελευσίνα.

Στον Φύταλο, το όνομα του οποίου παραπέμπει σε δενδροφυτείες, η θεά της γεωργίας, η Δήμητρα, δίδαξε για πρώτη φορά την καλλιέργεια της συκιάς σε ανταπόδοση της φιλοξενίας που της είχε προσφέρει όταν αυτή αναζητούσε την κόρη της.

Τον Φύταλο τον τιμούσαν και στην Ελευσίνα.

Η πομπή των Ελευσίνιων μυστηρίων, που ξεκινούσε από την Αθήνα προς την Ελευσίνα, σταματούσε πάντα να αναπαυθεί στην τοποθεσία που ονομαζόταν "Ιερή Συκιά", όπου υπήρχε ακόμα εκείνο το πρώτο δέντρο που είχε χαρίσει η Δήμητρα, κάτω από μία κεραμιδένια στέγη και την οποία οι Ελευσίνιοι ιερείς είχαν την φροντίδα να επισκευάζουν κάθε τόσο. Ο δε τάφος του βρισκόταν επίσης πάνω στον δρόμο Αθηνών-Ελευσίνας με σχετικό τετράστιχο επίγραμμα που διασώζει ο Παυσανίας (Α΄ 37, 2-4) :

"Ήρωας και βασιλιάς, ο Φύταλος δέχθηκε εδώ την μεγαλόπρεπη Δήμητρα, όταν για πρώτη φορά εκείνη έκανε να φανεί το πρώτο φθινοπωρινό φρούτο, που η γενιά των ανθρώπων ονομάζει "ιερό σύκο".
Η μυθολογία συνδέει επίσης το δέντρο και με την Θεά Αθηνά, η οποία λέγεται πως αυτή δώρισε το πολύτιμο αυτό φυτό στους Αθηναίους όταν η πόλη θρηνούσε την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Άλλες μυθολογικές αναφορές θέλουν το δέντρο αυτό να αποτελεί την τελευταία μορφή του Συκέα, του μοναδικού Τιτάνα που επέζησε από τη Τιτανομαχία και μεταμορφώθηκε για να γλυτώσει από την οργή του Δία.

Στην Αθήνα, πάντως, το σύκο εθεωρείτο όχι μόνο ιερό αλλά και πολύτιμο για την υγεία φρούτο και ήταν αναμφισβήτητα συνδεδεμένο με τη μάχη, αφού όπως αναφέρεται σε πηγές, οι πελταστές (στρατιώτες με ελαφρύ οπλισμό) που περπατούσαν 10-15 παρασάγγες την ημέρα (1 παρασάγγης = 5,5 χιλιόμε­τρα) κουβαλούσαν, μαζί με την ασπίδα, την περικεφαλαία και το δόρυ, οπωσδήποτε αποξηραμένα σύκα μαζί τους. Τα εκτιμούσαν τόσο, ώστε απαγόρευαν την εξαγωγή τους. Την εποχή εκείνη ο επ'αμοιβή καταδίδων τον παρανόμως εξάγοντα σύκα, ονομαζόταν συκοφάντης. Αργότερα επειδή γίνονταν ψευδείς καταγγελίες για τα χρήματα και μόνο, η λέξη απέκτησε το νόημα που έχει σήμερα. Είναι αυτός που εν γνώσει του εξαπολύει μια ψευδή κατηγορία εναντίον κάποιου.

Σήμερα αμφισβητείται η φημολογούμενη ως ασιατική καταγωγή της συκιάς, επειδή κατά τον Ηρόδοτο, δεν καλλιεργούνταν ούτε στη Λυδία ούτε στην Περσία. Ο ιστορικός της αρχαιότητας αναφέρει μάλιστα ότι βασικός λόγος της εκστρατείας του βασιλιά της Περσίας Ξέρξη, ήταν η κατάκτηση της Αττικής, και πάρθηκε όταν δοκίμασε για πρώτη φορά ξερά σύκα από την Αθήνα. ώστε να έχει την δυνατότητα να τρώει όχι μόνο αποξηραμένα αλλά και νωπά σύκα.
Όσο θρεπτικό άλλο τόσο συμβολικό είναι το σύκο. Γεμάτο με όλους αυτούς τους μικροσκοπικούς σπόρους, κατέληξε να συμβολίζει την γονιμότητα και την ευημερία, την ενότητα και την γνώση. Ο παχύρρευστος λευκός οπός του χύνεται σιγά-σιγά αποκτώντας σεξουαλικές προεκτάσεις με αναφορά τόσο στο ανδρικό σπέρμα όσο και στο μητρικό γάλα. Κάτω από μια συκιά, ήταν που βύζαινε και η λύκαινα το Ρώμο και το Ρωμύλο. Και κατά τον Όμηρο, ο Λαέρτης αναγνώρισε τον Οδυσσέα επειδή αυτός του υπενθύμισε που είχε φυτέψει τις σαράντα συκιές που του είχε δωρίσει.

Αυτός ο καρπός που συμβόλιζε την γονιμότητα όπως είπαμε, έδωσε και το προσωνύμιο του θεού Διονύσου, Συκίτης και έγινε το ιερό δέντρο της θεάς Ήρας.

Σε μια άλλη μυθολογία βέβαια το ιερό αυτό δέντρο δαιμονοποιήθηκε και έγινε το δέντρο όπου ένας "προδότης" κρεμάστηκε και κάποιοι "πρωτόπλαστοι" κόψανε από ένα φύλλο συκής για να κρύψουν την ντροπή τους για το ίδιο τους το σώμα και κάποιος το καταράστηκε να ξεραθεί.

Μήπως τα παίρνεις όλα πολύ προσωπικά;

Η καθημερινότητά μας είναι γεμάτη προκλήσεις οι οποίες πολλές φορές μας οδηγούν σε λανθασμένα συμπεράσματα και παρορμητικές αντιδράσεις! Το αποτέλεσμα είναι η ψυχολογική μας φθορά αλλά και οι τριβές στις σχέσεις μας με τους ανθρώπους που ερχόμαστε σε επαφή.

Μήπως είσαι από τους ανθρώπους που παίρνεις πολύ προσωπικά την συμπεριφορά των άλλων; Αναλύεις διαρκώς στο μυαλό σου τα λόγια, τις αντιδράσεις, τις πράξεις των ατόμων που σε περιβάλλουν, κάνοντας την προσπάθεια να βρεις τις κατάλληλες απαντήσεις; Συνήθως το αποτέλεσμα είναι να χάνεις πολύ χρόνο, σε σκέψεις που δεν έχουν και τόση πολύ σημασία και που πάντα καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: Νιώθεις ότι έχεις αδικηθεί, ότι δεν σε εκτιμούν, ότι δεν σου φέρονται έτσι όπως θα έπρεπε , ότι έδωσες πολλά ενώ δεν έπρεπε ή απλά ότι το σύμπαν και οι άνθρωποι έχουν συνωμοτήσει εναντίον σου.

Αναγνωρίζεις λοιπόν ότι και εσύ που διαβάζεις αυτή τη στιγμή το συγκεκριμένο άρθρο, ότι έχεις την τάση να τα παίρνεις όλα πολύ προσωπικά με αποτέλεσμα να απογοητεύεσαι… Η «ρίζα» του προβλήματος ξεκινά στις ανασφάλειες που σε διακατέχουν, όμως το θέμα είναι τι κάνουμε τώρα;

Εφόσον κατανοήσεις πόσο ζημιογόνα είναι για σένα και τις σχέσεις σου η αντίδρασή σου να προσωποποιείς κάθε γεγονός που συμβαίνει γύρω σου, ακολούθησε τα παρακάτω tips που θα σε βοηθήσουν να καταπολεμήσεις την κακιά συνήθεια του να τα παίρνεις όλα τόσο προσωπικά (ή και βαρέως)

ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΕ… ότι η συμπεριφορά κάποιων ανθρώπων αντικατοπτρίζει τα προσωπικά προβλήματα που οι ίδιοι περνούν.

ΣΚΕΨΟΥ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ: Αντί να βιαστείς να κρίνεις την αντίδραση και την συμπεριφορά ενός ανθρώπου, βάζοντας ως επίκεντρο τον εαυτό σου, προσπάθησε να σκεφτείς με έναν τρόπο εναλλακτικό, για παράδειγμα: Έκανες μία νέα γνωριμία, όπου σε έχει ενθουσιάσει, αλλά προβληματίζεσαι γιατί δεν σου ανοίγεται και δεν σου μιλάει πολύ. Αντί να σκεφτείς «μάλλον δεν θα ενδιαφέρεται για μένα» σκέψου ότι το άτομο μπορεί να είναι ντροπαλό ή λίγο πιο εσωστρεφές και να θέλει τον δικό του χρόνο για να σου ανοιχτεί.

ΑΦΗΣΕ ΧΡΟΝΟ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ: Προσπάθησε να διατηρείς τον έλεγχο των παρορμήσεών σου και μην βγάζεις βιαστικά συμπεράσματα αλλά απέφυγε και τις σπασμωδικές αντιδράσεις… Η ηρεμία θα σε βοηθήσει να σκεφτείς πιο σωστά και δομημένα όλες τις καταστάσεις!

ΜΠΕΣ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ: Είναι εξαιρετικά σημαντικό να μπορέσεις να αναπτύξεις την ενσυναίσθηση σου! Να μπορείς δηλαδή να κατανοείς τόσο τα συναισθήματα τα δικά σου, όσο και των ανθρώπων που σε περιβάλλουν! Μπες λίγο στα «ρούχα του άλλου» προσπάθησε να νιώσεις όπως νιώθει …και δείξε περισσότερη επιείκεια…

ΜΗΝ ΣΤΕΚΕΣΑΙ ΣΤΗΝ ΓΝΩΜΗ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΓΙΑ ΣΕΝΑ: Όσο και να προσπαθείς να είσαι το «καλό παιδί» και να μην απογοητεύεις ποτέ κανέναν προκειμένου όλοι να έχουν να πουν έναν καλό λόγο για σένα… μόνιμα θα απογοητεύεσαι . Μην δίνεις και τόση σημασία για το πώς θα σε κρίνουν, τι θα πουν πίσω από την πλάτη σου, αν θα σε σχολιάσουν ή πώς θα σε χαρακτηρίσουν … Σημασία έχει να νιώθεις καλά εσύ με τον ίδιο σου τον εαυτό!

ΛΟΓΟ ΔΙΝΕΙΣ ΜΟΝΟ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΟΥ: Αν είσαι από τα άτομα που τα παίρνεις όλα πολύ προσωπικά, τότε θα έχεις διαπιστώσει ότι πολλές φορές παίρνεις μία απολογητική στάση απέναντι στους ανθρώπους που έρχεσαι σε επαφή, προκειμένου να υπερασπιστείς τον ίδιο σου τον εαυτό! Σκέψου λοιπόν ότι ο μοναδικός υπεύθυνος για τη ζωή σου είσαι εσύ και μόνο εσύ!

ΔΕΝ ΤΑΙΡΙΑΖΟΥΜΕ ΜΕ ΟΛΟΥΣ: Σου μίλησαν απότομα, σε παρεξήγησαν, δεν σου φέρθηκαν έτσι όπως έπρεπε και άλλα πόσα … Θα αλλάξει κάτι με το να κάθεσαι να το υπεραναλύεις; Όχι γιατί πολύ απλά η απάντηση είναι μία : Δεν ταιριάζουμε με όλους τους ανθρώπους, δεν μπορούμε να έχουμε καλή χημεία με όλο τον κόσμο … κάποιοι θα μας παρεξηγήσουν, κάποιοι θα μας κρίνουν, ενώ άλλοι θα μας αντιπαθήσουν … Θα υπάρξουν όμως και οι άνθρωποι που θα μας λατρέψουν πραγματικά για αυτό που είμαστε!

Ο ΧΡΟΝΟΣ & Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΟΛΥΤΙΜΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΣΟΥ: Αντί να απογοητεύεσαι από την στάση και την συμπεριφορά κάποιων ανθρώπων, κάνε πράγματα για σένα! Αφιέρωσε περισσότερο χρόνο σε σκέψεις, αλλά και ασχολίες που γεμίζουν τις μπαταρίες σου και σε κάνουν να βρίσκεις την χαρά και την αισιοδοξία σου! Μπαίνοντας μόνιμα στην διαδικασία του τι έφταιξε, τι έκανα λάθος, δεν με αγαπά, λες να έχει κάτι μαζί μου … χάνεις πολύτιμη ενέργεια αλλά και χρόνο από άλλα πράγματα που είναι πολύ πιο ουσιαστικά για σένα!

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕ ΤΙΣ ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΕΣ ΣΟΥ: Είναι πολύ σημαντικό να αποδεχτείς το γεγονός ότι έχεις την τάση να τα παίρνεις όλα πολύ προσωπικά! Η αποδοχή είναι αυτή που θα σε βοηθήσει να μπορέσεις να εφαρμόσεις το «σχέδιο δράσης» προκειμένου να απαλλαγείς από αυτή την αδυναμία!

ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΕ ΑΠΟ ΚΟΝΤΑ ΣΟΥ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΠΟΥ…: η στάση και η συμπεριφορά τους γίνεται μόνιμα η αιτία να τα παίρνεις όλα πολύ προσωπικά …Θυμήσου ότι σε κάποιους ανθρώπους του περιβάλλοντός σου, τους αρέσει αυτή η αδυναμία σου και επί τούτου την προκαλούν ακόμα περισσότερο προκειμένου να επιβεβαιωθούν! Τα παίρνεις όλα πολύ προσωπικά; Τότε ναι υπάρχουν άνθρωποι που ρίχνουν λάδι στη φωτιά για να φουντώσουν ακόμα περισσότερο τις ανασφάλειές σου για να νιώσουν αυτοί πιο δυνατοί …αυτούς ακριβώς τους ανθρώπους και πρέπει να απομακρύνεις από κοντά σου!

Γιατί δεν πρέπει να ακυρώνει ο ένας γονιός τον άλλον, μπροστά στο παιδί

Αμέτρητες φορές θα διαφωνήσουν οι γονείς όχι μόνο για την συνολική διαπαιδαγώγηση του παιδιού, αλλά και για τα μικρά καθημερινά, όπως το αν χρειάζεται το παιδί να φορέσει μπουφάν ή αν πρέπει να φάει άλλο ένα γλυκό. Και πολλές από αυτές τις φορές η διαφωνία θα λάβει χώρα μπροστά στα παιδιά.

Πολλοί ειδικοί θα πουν ότι «δεν πειράζει να σας βλέπουν τα παιδιά σας να διαφωνείτε, ακόμα και να τσακώνεστε, αρκεί να σας βλέπουν και να ‘τα βρίσκετε’ στη συνέχεια», γιατί η διαφωνία είναι φυσιολογικό κομμάτι των ανθρώπινων σχέσεων. Τι γίνεται, όμως, όταν αυτή η κατάσταση συμβαίνει με ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο; Όταν, δηλαδή, ο ένας γονιός ακυρώνει διαρκώς τον άλλον μπροστά στο παιδί, μειώνοντας την ισχύ του λόγου του και του ρόλου του;

Σύμφωνα με την ψυχολόγο-οικογενειακή σύμβουλο Kathy Eugster όταν η κατάσταση αυτή γίνεται χρόνια, όταν δηλαδή μια φυσιολογική διαφωνία συνεχίζεται και αρχίζει να περιλαμβάνει φωνές, κριτική του ενός προς τον άλλον, αλληλοκατηγορίες, έλλειψη στήριξης του ενός προς τον άλλον, κοροϊδία, σαρκασμό και αδιαφορία του ενός ως προς τη γνώμη του άλλου, οι επιπτώσεις που αυτό μπορεί να έχει στο παιδί είναι σοβαρές:

Το παιδί πικραίνεται και γίνεται ανασφαλές
Ακόμα κι αν εκείνη τη στιγμή δεν το δείχνει, γιατί η διαφωνία μπορεί να γίνεται προς όφελός του, ένα παιδί που βρίσκεται διαρκώς ενώπιον μιας τέτοιας κατάστασης βάλλεται ψυχολογικά και μπορεί σταδιακά να εμφανίσει συμπτώματα άγχους, μελαγχολίας, προβλήματα στον ύπνο, χαμηλή αυτοπεποίθηση ή προβλήματα στο σχολείο.

Το παιδί βάζει ταμπέλες, παίρνει θέση, γίνεται χειριστικό
Όταν ο ένας γονιός διαρκώς μειώνει, υποτιμά, έμμεσα κατηγορεί τον άλλον, το παιδί θα αρχίσει σιγά-σιγά να τους βάζει ταμπέλες: Ο ένας γονιός είναι ο υπομονετικός, ο τρυφερός, ο ανιδιοτελής, και ο άλλος ο ευερέθιστος, η εγωκεντρικός, ο κακός, ο αδύναμος ή ο οκνηρός, αυτός που βαριέται. Σιγά-σιγά το παιδί παίρνει θέση –μαθαίνει ότι με το να υποστηρίξει τον «λάθος» γονιό, κινδυνεύει να δυσαρεστήσει τον άλλον και έτσι μπαίνει στη διαδικασία να μπερδεύεται, να νιώθει αμήχανο, ανασφαλές ή ακόμα και να αναγκάζεται να υποκριθεί ή να γίνει χειριστικό.

Το παιδί χάνει τον σεβασμό του
Για πόσο καιρό θα δείχνει σεβασμό το παιδί προς τον γονιό που έχει χάσει εντελώς τον σεβασμό του άλλου; Είναι αναπόφευκτο, ότι ο γονιός που δέχεται διαρκώς την ακύρωση, στα μάτια του παιδιού είναι αδύναμος, άρα ανίκανος να βάλει όρια και να καθοδηγήσει το παιδί, άρα… ποιος τον υπολογίζει;

Το παιδί επαναλαμβάνει
Καθώς το παιδί μεγαλώνει θα αρχίσει να επαναλαμβάνει το μοντέλο της σχέσης που έμαθε στο σπίτι του και υποσυνείδητα θα αναβιώνει παρόμοιες καταστάσεις αργότερα στη ζωή του – θα δυσκολεύεται πολύ να χτίσει σχέσεις με σεβασμό, στις οποίες θα μάθει να ακούει τον άλλον και να λύνει μαζί του αποτελεσματικά τα προβλήματα. Επιπλέον, θα είναι δύσκολο για το παιδί στο μέλλον να σέβεται και να απολαμβάνει τον χρόνο του με τον γονιό που έχει «πέσει» στα μάτια του.

Πώς να διορθώσετε το πρόβλημα… οριστικά
Αν αναγνωρίζετε ότι η οικογένειά σας αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα, ο ψυχολόγος-οικογενειακός σύμβουλος Val Farmer συμβουλεύει τα εξής:

Προστατεύστε το παιδί
Αποφύγετε τις φωνές, την κριτική και τα υποτιμητικά λόγια μπροστά στο παιδί. Φροντίστε, όσο αυτό είναι εφικτό, να λύνετε τις διαφωνίες σας μεταξύ σας, πίσω από κλειστές πόρτες. Μην τσακώνεστε – διαπραγματευτείτε. Και αφού συμφωνήσετε σε μία κοινή «γραμμή», τότε μπορείτε να συμπεριλάβετε και τα παιδιά στην συζήτηση, προκειμένου να κατανοήσουν τους κανόνες και τις επιπτώσεις. Όταν έχετε μια κοινή θέση ως προς την διαπαιδαγώγηση του παιδιού, δεν έχει σημασία ποιος θα την επιβάλει. Σημασία έχει, όμως, όταν ο ένας από τους δύο είναι ασυνεπής ως προς την συμφωνία σας, να το συζητήσετε αργότερα οι δυο σας.

Δημιουργήστε ένα κοινό μέτωπο
Όταν έρχεται η στιγμή να μπουν κάποια όρια ή να τεθεί ένας κανόνας στο παιδί, οφείλετε να είστε στο πλευρό του συντρόφου σας, ακόμα κι αν διαφωνείτε μαζί του εκείνη τη στιγμή. Μην έρθετε σε ρήξη, λοιπόν, εκείνη την ώρα, μπροστά στο παιδί, γιατί στο μυαλό του πρέπει να είστε μία ομάδα.

Ενδώστε
Δεν χρειάζεται να συμφωνείτε στα πάντα με τον σύντροφό σας. Εσείς μπορεί να είστε πιο ελαστική ως προς την διατροφή του παιδιού σας, εκείνος ως προς τα ωράρια του ύπνου. Αν οι αρχές του συζύγου σας είναι πολύ σημαντικές για εκείνον σε κάποια θέματα, αποδεχτείτε τις και προχωρήστε με αυτές. Σεβαστείτε τον άνθρωπο που επιλέξατε για πατέρα του παιδιού σας και τον τρόπο με τον οποίον διαχειρίζεται τον ρόλο του, όσο αυτός εκτυλίσσεται γύρω από το καλό του παιδιού.

Βρείτε καλύτερες μορφές επικοινωνίας
Βρείτε τρόπο να απευθύνεστε στον σύντροφό σας χωρίς να του επιτίθεστε ή να τον προσβάλλετε, προσπαθώντας πάντα να δείχνετε κατανόηση στα συναισθήματα και τις απόψεις του. Γίνετε ένα θετικό πρότυπο επικοινωνίας για το παιδί σας. Για παράδειγμα:

-Παρεκτραπήκατε και μιλήσατε απότομα στον σύντροφό σας; Διορθώστε το άμεσα, λέγοντας «Συγγνώμη, είμαι λίγο κουρασμένη. Αυτό που ήθελα να πω είναι…». Το παιδί θα μάθει έτσι ότι ο καθένας μπορεί να θυμώσει, όμως οφείλουμε να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τα συναισθήματά μας, να απολογούμαστε και να ανακτούμε την καλή επικοινωνία. Θα δείτε ότι σιγά-σιγά θα αρχίσει και το παιδί να λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο.

-Διαφωνείτε ως προς μια σημαντική αγορά; Συζητήστε το ήρεμα, θέτοντας επιχειρήματα, χωρίς να υψώνετε τη φωνή σας και να προκαλείτε τον άλλον. Το παιδί θα μάθει ότι οι άνθρωποι που ζουν μαζί, μπορεί να έχουν διαφορετικές απόψεις, όμως ακούνε ο ένας τον άλλον και «δουλεύουν» για να βρουν μια λύση συμφέρουσα προς όλους –και όλα αυτά με σεβασμό και αγάπη.  Αν η συζήτηση οδηγηθεί σε σημείο έντονης διαφωνίας, συμφωνήστε να την επαναφέρετε κάποια άλλη στιγμή που ίσως σκεφτείτε μια καλύτερη λύση.

«Βρείτε τα». Ακόμα κι αν διαφωνήσατε έντονα με τον σύντροφό σας μπροστά στο παιδί, ακόμα κι αν η συζήτησή σας έληξε χωρίς λύση και με «μούτρα», προσπαθήστε αργότερα να κάνετε μια αγκαλιά και δείξτε στο παιδί ότι παραμένετε αγαπημένοι. Όταν μπορείτε να διεξάγετε τις διαφωνίες σας με σεβασμό και καλή διάθεση, αναζητώντας λύσεις και όχι κατηγορίες, κι όσο παραμένετε αγαπημένοι μεταξύ σας, το παιδί δεν έχει τίποτα να φοβάται!

Μερικές αλλαγές μπορεί να φαίνονται αρνητικές επιφανειακά, αλλά σύντομα θα διαπιστώσεις ότι δημιουργείται χώρος στη ζωή σου για να εμφανιστεί κάτι καινούριο.

Για μερικούς ανθρώπους υπάρχει μια απότομη ή σταδιακή ρήξη με το παρελθόν τους: η δουλειά τους, οι συνθήκες της ζωής τους, οι σχέσεις - όλα υφίστανται βαθιά αλλαγή.

Ένα μέρος της αλλαγής μπορεί να ξεκινήσει από τους ίδιους, όχι μέσω μιας αγωνιώδους διαδικασίας λήψης αποφάσεων, αλλά με μια ξαφνική συνειδητοποίηση ή αναγνώριση: "Αυτό πρέπει να κάνω". Η απόφαση έρχεται έτοιμη, θα μπορούσαμε να πούμε. Έρχεται μέσω της επίγνωσης, όχι μέσω σκέψης. Ξυπνάς ένα πρωί και ξέρεις τι πρέπει να κάνεις.

Μερικοί άνθρωποι πιάνουν τον εαυτό τους να φεύγει από ένα νοσηρό περιβάλλον εργασίας ή κατάσταση ζωής. Έτσι, πριν ανακαλύψεις τι είναι σωστό για σένα στο εξωτερικό επίπεδο, πριν ανακαλύψεις τι λειτουργεί, τι είναι συμβατό με την αφυπνιζόμενη συνειδητότητα, μπορεί να χρειάζεται να ανακαλύψεις τι δεν είναι σωστό, τι δεν λειτουργεί πια, τι είναι ασύμβατο με τον εσωτερικό σου σκοπό.

Άλλα είδη αλλαγής μπορεί να σου έρθουν ξαφνικά απ' έξω. Μια τυχαία συνάντηση φέρνει νέες ευκαιρίες και διεύρυνση στη ζωή σου. Ένα εμπόδιο ή μια σύγκρουση που υπήρχαν για πολύ καιρό διαλύονται. Οι φίλοι σου ή περνούν μαζί σου αυτή την εσωτερική μεταμόρφωση ή σιγά σιγά απομακρύνονται από τη ζωή σου. Κάποιες σχέσεις διαλύονται, άλλες βαθαίνουν. Μπορεί να απολυθείς από τη δουλειά σου ή να γίνεις παράγοντας αλλαγής στο χώρο εργασίας σου. Ο/Η σύζυγός σου σε εγκαταλείπει ή φτάνετε σ' ένα νέο επίπεδο οικειότητας. Μερικές αλλαγές μπορεί να φαίνονται αρνητικές επιφανειακά, αλλά σύντομα θα διαπιστώσεις ότι δημιουργείται χώρος στη ζωή σου για να εμφανιστεί κάτι καινούριο.

Μπορεί να εμφανιστεί μια περίοδος ανασφάλειας και αβεβαιότητας. Τι πρέπει να κάνω; Καθώς δεν διαφεντεύει πια το Εγώ τη ζωή σου, η ψυχολογική ανάγκη για εξωτερική ασφάλεια, που έτσι κι αλλιώς είναι ψευδαισθησιακή, λιγοστεύει. Μπορείς να ζεις με αβεβαιότητα, ακόμα και να το απολαμβάνεις. Όταν νιώσεις άνετα με την αβεβαιότητα, άπειρες δυνατότητες ανοίγονται στη ζωή σου. Σημαίνει ότι ο φόβος δεν σ' εμποδίζει πια από το να αναλάβεις δράση για να ξεκινήσεις την αλλαγή.

Αυτό ήταν το πρώτο λουλούδι στη Γη

Μια διεθνής ομάδα επιστημόνων ένωσαν τις γνώσεις και δεξιότητές τους, έβαλαν πάνω στο τραπέζι ό,τι μπορούσαν για την εξέλιξη των λουλουδιών – DNA συμπεριλαμβανομένου – και «βάδισαν πίσω στον χρόνο» για να φτάσουν σε έναν, θεωρητικά, κοινό πρόγονο...

«Διακοσμούμε» τους εαυτούς μας, φορώντάς τα ως μοτίβα σε ενδύματα ή σε κοσμήματα. Γράφουμε ποίηματα για αυτά, συνθέτουμε τραγούδια για αυτά, τα προσφέρουμε σε αγαπημένα πρόσωπα. Τα καλλιεργούμε, επιστρέφοντας ευγνωμοσύνη για την ομορφιά που δίνουν στην καθημερινότητά μας. Πώς ήταν, όμως, το πρώτο λουλούδι στον πλανήτη Γη, ο πρόγονος των σημερινών;

Πριν 140 εκατομμύρια χρόνια, αυτά τα όντα τα οποία αποκαλούμε σήμερα λουλούδια μόλις είχαν αρχίσει να αναδύονται στην εξελικτική διαδικασία. Ακριβώς πώς, κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα. Όμως, χάρη σε επιστημονικές έρευνες και προσομοιώσεις σε υπολογιστή, έχουμε πια μια ιδέα του πώς θα μπορούσαν να ήταν. Και – τι έκπληξη – ο μακρινός πρόγονος είναι αναγνωρίσιμος, μοιάζει ακριβώς με αυτό που βλέπουμε σήμερα στα δάση, σε ανθοκομεία, σε κήπους.

Μια διεθνής ομάδα επιστημόνων ένωσαν τις γνώσεις και δεξιότητές τους, έβαλαν πάνω στο τραπέζι ό,τι μπορούσαν για την εξέλιξη των λουλουδιών – DNA συμπεριλαμβανομένου – και «βάδισαν πίσω στον χρόνο» για να φτάσουν σε έναν, θεωρητικά, κοινό πρόγονο. Ο πρόγονος – ο οποίος, βεβαίως, δεν έχει όνομα – είχε τόσο το αρσενικό όσο και το θηλυκό μέρος. «Αυτά τα αποτελέσματα αμφισβητούν πολλά από όσα, στο παρελθόν, πιστεύαμε και διδάσκαμε για την εξέλιξη των ανθέων» επισήμανε, στην ανακοίνωση Τύπου, ένας εκ των συντονιστών της επιστημονικής ομάδας, ο Juerg Schoenenberger.

Η έρευνα στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης δημοσιεύθηκε, στις αρχές της εβδομάδας, στο επιστημονικό περιοδικό «Nature Communications». Υπάρχουν πολλά που πρέπει ακόμη να μάθουμε σχετικά με την εξέλιξη των ανθέων, ειδικά για το πώς και κατέληξαν σε αυτή την απίστευτη ποικιλία που έχουμε σήμερα. Κάποια από τα μυστήρια ενδέχεται να λυθούν στην περίπτωση εύρεσης απολιθωμάτων αυτών των τόσο παλιών λουλουδιών.

Παρ' όλα αυτά, οι επιστήμονες-ερευνητές είναι ευχαριστημένοι με την πρόοδο που έχει γίνει. «Όταν είχαμε τα τελικά αποτελέσματα έμεινα κατάπληκτος, έως ότου συνειδητοποίησα ότι όντως ήταν πολύ λογικά» δήλωσε ο Herve Sauquet, καθηγητής στο Universite Paris-Sud και επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας.

Δημιουργήθηκε ο λεπτομερέστερος χάρτης για την ύλη του σύμπαντος -26 εκατομμύρια γαλαξίες μελετήθηκαν

Ένας νέος χάρτης δημιουργήθηκε που πλέον διαθέτει λεπτομέρειες που οκοινός νους δε μπορούσε να αντιληφθεί μέχρι στιγμής.

Ο νέος χάρτης επιβεβαιώνει την ορθότητα των έως τώρα βασικών θεωριών της κοσμολογίας για την εξέλιξη του σύμπαντος, δηλαδή του μοντέλου ΛCDM ή Lambda-CDM, όπου Λάμδα είναι η κοσμολογική σταθερά με την οποία επεκτείνεται συνεχώς το σύμπαν και CDM-Cold Dark Matter είναι η κρύα σκοτεινή ύλη.

Ο χάρτης (Dark Energy Survey), που παρουσιάσθηκε από τη μεγάλη διεθνή ερευνητική κοινοπραξία Dark Energy Consortium (DES) σε συνέδριο της Αμερικανικής Φυσικής Εταιρείας στο Εργαστήριο Fermilab, σύμφωνα με το BBC και το Nature, βασίσθηκε στη μελέτη άνω των 26 εκατομμυρίων γαλαξιών του ουρανού του νοτίου ημισφαιρίου της Γης, περισσότερων από κάθε άλλη φορά στο παρελθόν.

Μεταξύ άλλων, δείχνει πώς η κατανομή των γαλαξιών στο σύμπαν έχει αλλάξει κατά τα τελευταία επτά περίπου δισεκατομμύρια χρόνια (σχεδόν η μισή ηλικία του σύμπαντος).

Η κατανομή της ύλης προκύπτει από τον τρόπο που η μάζα καμπυλώνει το φως, σύμφωνα με τη γενική θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν.

Η ύλη δεν κατανέμεται ομοιόμορφα στο σύμπαν, αλλά υπό την επίδραση της βαρύτητας συγκεντρώνεται σε ορισμένες περιοχές, ενώ άλλες τεράστιες περιοχές του σύμπαντος μένουν κενές.

Οι γαλαξίες, τα σμήνη γαλαξιών, τα μοριακά νέφη και άλλες κοσμικές δομές αποτελούν τις μεγαλύτερες συσσωματώσεις ύλης (ορατής και αόρατης) στο σύμπαν.

Ο νέος χάρτης κατανομής της συμπαντικής ύλης σε γενικές γραμμές συμφωνεί με τις παρατηρήσεις του ευρωπαϊκού δορυφόρου «Πλανκ» για την κατανομή της κοσμικής μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου (του «αποτυπώματος» της αρχικής Μεγάλης Έκρηξης).

Ο χάρτης θα βοηθήσει τους επιστήμονες να καταλάβουν καλύτερα τη φύση της μυστηριώδους σκοτεινής ύλης και της ακόμα πιο μυστηριώδους σκοτεινής ενέργειας, που συναπαρτίζουν το σύμπαν μαζί με την ορατή ύλη.

Η κίνηση των άστρων και των γαλαξιών «προδίδει» ότι στο σύμπαν υπάρχει μια κρύα αόρατη ύλη πολύ περισσότερη από την ορατή, αλλά κανείς μέχρι στιγμής δεν έχει ιδέα από τι αποτελείται αυτή η σκοτεινή ύλη. Από την άλλη, η ολοένα επιταχυνόμενη επέκταση του σύμπαντος αποδίδεται στη λεγόμενη σκοτεινή ενέργεια, για την οποία οι επιστήμονες έχουν επίσης...μαύρα μεσάνυχτα.

Από κοινού, η σκοτεινή ύλη και η σκοτεινή ενέργεια εκτιμάται ότι αποτελούν το 96% περίπου του σύμπαντος, με την ορατή ύλη - δηλαδή το ορατό σύμπαν- να είναι μόνο το 4%. οι 400 επιστήμονες δούλεψαν επί 13 χρόνια

Η κοινοπραξία DES που έφτιαξε το νέο συμπαντικό χάρτη, ξεκίνησε να εργάζεται το 2004 και αποτελείται από 400 περίπου επιστήμονες από επτά χώρες.

Για την μελέτη του σύμπαντος, χρησιμοποιεί το διαμέτρου τεσσάρων μέτρων τηλεσκόπιο «Βίκτορ Μπλάνκο» στη Χιλή, στο οποίο έχει τοποθετηθεί μία από τις πιο ευαίσθητες κάμερες που έχουν ποτέ κατασκευασθεί, η DECam με ανάλυση 570 μεγαπίξελ, η οποία είναι ικανή να συλλαμβάνει αμυδρό φως από γαλαξίες σε απόσταση έως οκτώ δισεκατομμυρίων ετών φωτός.

Οι επιστήμονες υπολόγισαν τον τρόπο που κατανέμεται η σκοτεινή ύλη στο χώρο, αλλά και τον τρόπο που αυτή η κατανομή μεταβάλλεται με το χρόνο, πράγμα που τους επιτρέπει να βγάλουν συμπεράσματα και για την επίδραση της σκοτεινής ενέργειας.

Ανάλογα με τον τρόπο που οι γαλαξίες είναι διασκορπισμένοι στο σύμπαν και την πυκνότητά τους, οι ερευνητές είναι σε θέση να κάνουν εκτιμήσεις για τη σκοτεινή ύλη και ενέργεια.

Ο νέος χάρτης επιβεβαιώνει προηγούμενες εκτιμήσεις ότι το σύμπαν έχει χονδρικά 4% ορατή ύλη, 26% σκοτεινή ύλη και 70% σκοτεινή ενέργεια.

Ο πρώτος χάρτης DES είχε παρουσιασθεί το 2015 και ο νέος χάρτης είναι τριπλάσιος από εκείνον.

Ο τελικός χάρτης, που θα περιλαμβάνει περίπου το ένα δέκατο του ουρανού, θα είναι πολύ καλύτερος, καθώς θα λαμβάνει υπόψη του περίπου 300 εκατομμύρια γαλαξίες.

Αναμένεται να παρουσιασθεί εντός του 2020.

Ένα θέμα που απασχολεί ορισμένους επιστήμονες είναι ότι οι δύο διαφορετικοί τρόποι «χαρτογράφησης» της εξέλιξης του σύμπαντος και ελέγχου της αξιοπιστίας του κυρίαρχου κοσμολογικού μοντέλου- δηλαδή οι μετρήσεις της μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου από τον «Πλανκ» και ο γαλαξιακός χάρτης DES- εμφανίζουν όχι αμελητέες αποκλίσεις.

Ο «Πλανκ» υπολογίζει σε 29% τη σκοτεινή ύλη του σύμπαντος (έναντι 26% του νέου χάρτη DES).
Επίσης η κατά τόπους συγκέντρωση της συμπαντικής ύλης φαίνεται να είναι 7% μικρότερη με βάση τον χάρτη DES σε σχέση με τον «Πλανκ». Αν αυτό όντως ισχύει, τότε η μάζα του σύμπαντος τείνει να συσσωματωθεί διαχρονικά με αργότερο ρυθμό από ό,τι προβλέπει το κοσμολογικό μοντέλο που βασίζεται στις μετρήσεις του δορυφόρου «Πλανκ».

Επιπλέον -και ίσως ακόμη σημαντικότερο- οι γαλαξιακές παρατηρήσεις οδηγούν στον υπολογισμό μιας μεγαλύτερης κοσμολογικής σταθεράς (δηλαδή μιας ταχύτερης επέκτασης του σύμπαντος λόγω της σκοτεινής ενέργειας), από ό,τι προβλέπουν οι παρατηρήσεις του «Πλανκ».

Ίσως όμως αυτές οι αποκλίσεις να μειωθούν ή και να εξαφανισθούν, όταν ο χάρτης DES συμπεριλάβει πολύ περισσότερους γαλαξίες και αποκτήσει την τελική μορφή του.