ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ, ΗΣΙΟΔΟΣ - Θεογονία (886-929)

Οι γάμοι του Διός

Ζεὺς δὲ θεῶν βασιλεὺς πρώτην ἄλοχον θέτο Μῆτιν,
πλεῖστα θεῶν εἰδυῖαν ἰδὲ θνητῶν ἀνθρώπων.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ ἄρ᾽ ἔμελλε θεὰν γλαυκῶπιν Ἀθήνην
τέξεσθαι, τότ᾽ ἔπειτα δόλῳ φρένας ἐξαπατήσας
890 αἱμυλίοισι λόγοισιν ἑὴν ἐσκάτθετο νηδύν,
Γαίης φραδμοσύνῃσι καὶ Οὐρανοῦ ἀστερόεντος·
τὼς γάρ οἱ φρασάτην, ἵνα μὴ βασιληίδα τιμὴν
ἄλλος ἔχοι Διὸς ἀντὶ θεῶν αἰειγενετάων.
ἐκ γὰρ τῆς εἵμαρτο περίφρονα τέκνα γενέσθαι·
895 πρώτην μὲν κούρην γλαυκώπιδα Τριτογένειαν,
ἶσον ἔχουσαν πατρὶ μένος καὶ ἐπίφρονα βουλήν,
αὐτὰρ ἔπειτ᾽ ἄρα παῖδα θεῶν βασιλῆα καὶ ἀνδρῶν
ἤμελλεν τέξεσθαι, ὑπέρβιον ἦτορ ἔχοντα·
ἀλλ᾽ ἄρα μιν Ζεὺς πρόσθεν ἑὴν ἐσκάτθετο νηδύν,
900 ὥς οἱ συμφράσσαιτο θεὰ ἀγαθόν τε κακόν τε.
— — —
δεύτερον ἠγάγετο λιπαρὴν Θέμιν, ἣ τέκεν Ὥρας,
Εὐνομίην τε Δίκην τε καὶ Εἰρήνην τεθαλυῖαν,
αἵ τ᾽ ἔργ᾽ ὠρεύουσι καταθνητοῖσι βροτοῖσι,
Μοίρας θ᾽, ᾗς πλείστην τιμὴν πόρε μητίετα Ζεύς,
905 Κλωθώ τε Λάχεσίν τε καὶ Ἄτροπον, αἵ τε διδοῦσι
θνητοῖς ἀνθρώποισιν ἔχειν ἀγαθόν τε κακόν τε.
τρεῖς δέ οἱ Εὐρυνόμη Χάριτας τέκε καλλιπαρήους,
Ὠκεανοῦ κούρη πολυήρατον εἶδος ἔχουσα,
Ἀγλαΐην τε καὶ Εὐφροσύνην Θαλίην τ᾽ ἐρατεινήν·
910 τῶν καὶ ἀπὸ βλεφάρων ἔρος εἴβετο δερκομενάων
λυσιμελής· καλὸν δέ θ᾽ ὑπ᾽ ὀφρύσι δερκιόωνται.
αὐτὰρ ὁ Δήμητρος πολυφόρβης ἐς λέχος ἦλθεν·
ἣ τέκε Περσεφόνην λευκώλενον, ἣν Ἀιδωνεὺς
ἥρπασεν ἧς παρὰ μητρός, ἔδωκε δὲ μητίετα Ζεύς.
915Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς.
Λητὼ δ᾽ Ἀπόλλωνα καὶ Ἄρτεμιν ἰοχέαιραν
ἱμερόεντα γόνον περὶ πάντων Οὐρανιώνων
920 γείνατ᾽ ἄρ᾽ αἰγιόχοιο Διὸς φιλότητι μιγεῖσα.
λοισθοτάτην δ᾽ Ἥρην θαλερὴν ποιήσατ᾽ ἄκοιτιν·
ἡ δ᾽ Ἥβην καὶ Ἄρηα καὶ Εἰλείθυιαν ἔτικτε
μιχθεῖσ᾽ ἐν φιλότητι θεῶν βασιλῆι καὶ ἀνδρῶν.
αὐτὸς δ᾽ ἐκ κεφαλῆς γλαυκώπιδα γείνατ᾽ Ἀθήνην,
925 δεινὴν ἐγρεκύδοιμον ἀγέστρατον ἀτρυτώνην,
πότνιαν, ᾗ κέλαδοί τε ἅδον πόλεμοί τε μάχαι τε·
Ἥρη δ᾽ Ἥφαιστον κλυτὸν οὐ φιλότητι μιγεῖσα
γείνατο, καὶ ζαμένησε καὶ ἤρισεν ᾧ παρακοίτῃ,
ἐκ πάντων τέχνῃσι κεκασμένον Οὐρανιώνων.

***
Κι ο Δίας, των θεών ο βασιλιάς, πήρε τη Μήτιδα για πρώτη του γυναίκα,που πιο πολλά γνωρίζει απ᾽ όλους τους θεούς και τους θνητούς ανθρώπους.Μα όταν πια τη θεά Αθηνά, την αστραπόματη, έμελλεεκείνη να γεννήσει, τότε με δόλο το νου της ο Δίας τον ξεγέλασε890και με χαριτωμένα λόγια στην κοιλιά του την κατάπιε,με συμβουλές της Γης και του Ουρανού που ᾽ναι γεμάτος άστρα.Γιατί έτσι τον συμβουλέψανε, για να μην πάρει άλλος κανείςαπ᾽ τους αιώνιους θεούς στη θέση του Δία τη βασιλική εξουσία.Γιατί απ᾽ αυτήν ήταν μοίρα να γίνουνε παιδιά υπέρτερα στο νου απ᾽ όλους.Πρώτα μια κόρη θα γεννούσε, την αστραπόματη την Τριτογένεια,που θα ᾽χε ορμή και φρόνιμη βουλή ίσα με τον πατέρα της,μα έπειτα έμελλε να γεννήσει γιο που θα γινόταν βασιλιάςθεών κι ανθρώπων και θα ᾽χε καρδιά υπερδύναμη.Μα πιο μπροστά ο Δίας στην κοιλιά του την κατάπιε,900για να στοχάζεται μαζί του η θεά το καλό και το κακό.— — —Δεύτερη πήρε σύζυγο τη λαμπερή τη Θέμιδα που γέννησε τις Ώρες,την Ευνομία, τη Δίκη και τη θαλερή Ειρήνηπου των ανθρώπων των θνητών φροντίζουνε τα έργα,γέννησε και τις Μοίρες που ο συνετός ο Δίας τούς έδωσε τη μέγιστη τιμή,τη Λάχεση, την Άτροπο και την Κλωθώ που στους ανθρώπουςδίνουν τους θνητούς και το καλό και το κακό να έχουν.Τρεις Χάριτες μ᾽ ωραία μάγουλα του γέννησε η Ευρυνόμη,η κόρη του Ωκεανού που ᾽χει όψη πολυέραστη,την Αγλαΐα, την Ευφροσύνη και την εράσμια Θαλίη.910Από τα βλέφαρά τους στάζει καθώς κοιτάνε έρωταςπου παραλύει τα μέλη. Κι ωραία κάτω απ᾽ τα φρύδια βλέπουν.Αλλά και στης πολύτροφης της Δήμητρας την κλίνη ανέβηκε.Εκείνη γέννησε την Περσεφόνη με τα λευκά τα μπράτσα, που ο Άδηςτην απήγαγε απ᾽ τη μητέρα της κι ο συνετός ο Δίας τού την έδωσε.Κι ύστερα πάλι τη Μνημοσύνη αγάπησε με την ωραία κόμη,και γεννηθήκανε απ᾽ αυτήν οι Μούσες που φορούν χρυσό διάδημαοι εννιά, που τους αρέσουν οι ευωχίες και η τέρψη των ασμάτων.Και η Λητώ γέννησε τον Απόλλωνα και τη σαϊτοβόλα Άρτεμη,τα πιο αγαπητά παιδιά απ᾽ όλους τ᾽ Ουρανού τους απογόνους,920σαν με το Δία έσμιξε ερωτικά που την αιγίδα έχει.Και τελευταία τη θαλερή την Ήρα ομόκλινή του έκανε.Εκείνη την Ήβη και τον Άρη και την Ειλείθυια γέννησε,σαν έσμιξε ερωτικά με των θεών το βασιλιά και των ανθρώπων.Ο ίδιος γέννησε απ᾽ το κεφάλι του την αστραπόματη Αθηνά,925δεινή να ξεσηκώνει το θόρυβο της μάχης, στρατοδηγήτρια, αδάμαστη,δέσποινα, που της αρέσουν οι κραυγές, οι πόλεμοι κι οι μάχες.Η Ήρα τον ξακουστό τον Ήφαιστο —που απ᾽ όλους τους γόνουςτου Ουρανού ήταν υπέρτερος στις τέχνες— δίχως να σμίξει ερωτικάτον γέννησε, γιατί οργίστηκε πολύ και μάλωσε με τον ομόκλινό της.

Σαπφώ και Ελύτης

Ο αρχαίος και ο μεσαιωνικός κόσμος έφθαναν στην αισθητική χαρά από δρόμους που σήμερα έχουν χορταριάσει. Εννοώ τα μετρικά ή γλωσσικά στερεότυπα και τα σύμβολα, μορφές μεσολαβητικές που αγνοούσαν την άμεση ψυχική επαφή του ανθρώπου με την πραγματικότητα. Την αμεσότητα της εκφράσεως και την θερμότητα των καλλιτεχνικών τρόπων αναζήτησε η Δύσις προς τα τέλη του Μεσαίωνος, υπό την πίεσι της ατομικότητος, η οποία τότε μόλις άρχισε ν' αναπτύσσεται και ν' αντιπαρατίθεται στην συνείδησι του ομαδικού βίου και στα ψυχρά μέσα του - χρώματα είτε σχήματα λόγου. Το υποκειμενικό αίσθημα στηρίχθηκε στην δυναμική παρου¬σία των ρωμανικών λογοτεχνιών και έτσι επιβλήθηκε.

Αυτά όλα, προϊόντος του χρόνου και του νεωτέρου πολιτισμού, ξεχάσθηκαν. Επειδή όμως τα έργα της Αρχαιότητος έμειναν πρότυπα αιώνια, η λήθη άφησε πίσω της ένα αισθητικό κενό που ταλαιπωρεί την σχέσι μας με το κλασικό παρελθόν. Το κενό εμφανίζεται για τα γράμματά μας οδυνηρά στις μεταφράσεις των αρχαίων λογοτεχνικών κειμένων, από τις οποίες κατά κανόνα λείπει η επίγνωσι των εκφραστικών πλασμάτων της ψυχρότητος, για να πρυτανεύση η μεταφορά των πρωτοτύπων κατ' ευθείαν στο βιωμένο αίσθημα. Διαφεύγει ότι στην αρχαία, όπως άλλωστε στην εκκλησιαστική και την δημοτική μας ποίηση, προέχει η δύναμις των γεγονότων και όχι κάποια ψυχολογική τους μεταγραφή. Τούτο εις βάρος κοιτασμάτων αισθήματος, που ενεργοποιούμενα θα πλούτιζαν την φράσι με την πλαγία θερμότητα των όρων της ψυχρότητας.

Στην κρυστάλλινη επιφάνεια μιας γλώσσας, την οποία οι άνθρωποι ζούσαν ως στοιχείο της φύσεως, κυριαρχούσαν τα πράγματα και όχι τα συναισθήματα. Την συγκίνηση δεν προκαλούσε η εσωτερική πρόσληψι αλλά η υλική πίεσι των εικόνων και των λέξεων - η έκπληξη.

«Το μακραίωνο σώμα της ελληνικής»

Μεταξύ πλήθους δειγμάτων κρατώ την μετάφρασι της Σαπφούς από τον Οδυσσέα Ελύτη. Αφ' ενός μεν επειδή ο ποιητής ήταν ικανώτατος χειριστής του νεοελληνικού λόγου και επομένως άνθρωπος με ωξυμμένη συνείδησι της γλώσσας• αφ' ετέρου διότι στο εγχείρημά του παρακινήθηκε από την «λυρική συγγένεια» με την αρχαία ποιήτρια, χωρίς να δώση σημασία στις μεταξύ των καταστατικές διαφορές. Ήθελε να δείξη πως η ταυτότης των λέξεων και των εννοιών στο μακραίωνο σώμα της ελληνικής προκαλεί «την ίδια αίσθηση του φυσικού κόσμου, τη χαρακτηριστική, που εξακολουθεί αναλλοίωτη από τα χρόνια εκείνα ίσαμε σήμερα να παρακολουθεί τα τέκνα της Αιολίδας».

Θεωρούσε Σαπφώ και Αρχίλοχο τους πρώτους που ανατρέπουν την επική μονοκρατορία στην έκφρασι «φέρνουν τα αισθήματα και τα όνειρα στο πρώτο επίπεδο, τολμούν να μιλήσουν για την ατομική τους ζωή, να πουν τον καημό τους, να τραγουδήσουν, να χορέψουν». Είναι οι πρώτοι που φέρνουν στην ποίησι την θέρμη του αμέσου -εξίσου δικού του- αισθήματος.

Πρέπει να πω ευθύς εξ αρχής ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Εις την αρχαία ποίησι ισχύουν, ως γνωστόν, ορισμένες αρχές, οι οποίες αγνοούν τα υποκειμενικά αισθήματα και αποτελούν σταθερά κριτήρια για την πλάσι του έργου και την αισθητική του πρόσληψι. Εκτός αυτών των αρχών την διαβάζουμε αναχρονιστικά και μεταγράφουμε απροϋπόθετα σε μέτρα δικά μας την ψυχική αποτύπωση του κόσμου της. Όχι πως κάτι τέτοιο είναι αθέμιτο, δεν είναι όμως αυθεντικά ποιητικό.

Στη δημιουργία δεν αρπαζόμαστε από πάνω μας• βρίσκουμε τον εαυτό μας, αφού προηγουμένως τον χάσουμε.

Αρχή πρώτη: Το αίσθημα έρχεται απ' έξω και όχι από μέσα μας. Όταν και αυτός ο έρως είναι δώρο των θεών, το εκτός υπάρχει απείρως κραταιότερο του εντός, σημείο μιας εσωτερικότητας ακόμη ανανάπτυκτης. Εάν η εσωτερικότης των Αρχαίων δεν ήταν περιωρισμένη, το άρθρο και το υποκείμενο θα έδιναν πολύ πιο στιβαρό «παρών» στον λυρικό τους λόγο. Τα ίδια ισχύουν και για το έπος.

Αρχή δεύτερη: Η ποιητική εικόνα δεν υποστηρίζει την ιδέα του στίχου αλλά υπηρετεί την υλική του ένταση. Γι' αυτό, αντί να αποδίδει αισθήματα δονεί τις αισθήσεις.

Αρχή τρίτη: Το αίσθημα πηγάζει από τους παλμούς της εντάσεως και όχι από το όποιο νόημα των λεγομένων.

Τις τρεις τούτες αρχές πρέπει να έχει προ οφθαλμών ο μεταφραστής, εν συνειδήσει ότι αποτελούν όρους αισθητικής ψυχρότητος, που απαιτούν αντίστοιχα μέσα. Οφείλει να συνθέση οργανικά το ήθος της φυσικής αισθήσεως με τον ρυθμό της εσωτερικής θερμότητος, η οποία βάζει την σφραγίδα της στην ψυχή του σημερινού ανθρώπου. Είναι άκρως επισφαλές ν' ακολουθήση μόνο την φωνή της αμεσότητος• θα υποταχθή στο εννοιολογικό περιεχόμενο του στίχου και θα προσπαθή να συγκινήση αναπαράγοντας το καλολογικά.

Συγκρουόμενα αισθήματα

Ο Ελύτης δεν πέτυχε στη μετάφρασή του το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Εργάσθηκε χωρίς να υπολογίση τα στρώματα της ψυχρότητος στο έδαφος και το υπέδαφος της αρχαίας λυρικής.

Έτσι, δέχθηκε μεν την ενεργειακή ακτινοβολία τους, όμως η αισθαντικότητά του δεν την άντεχε και αντί να την εισπράξη για λογαριασμό του δημιουργικά, δούλεψε ασυνειδήτως στην «αντιγραφή» του, για να την αποβάλη ως ξένο σώμα. Δεν έχει σημασία ότι έχασε μια μάχη• σημασία έχει ότι δεν κατάλαβε ακριβώς τι είδους μάχη έδωσε και έχασε. Ιδού μερικά παραδείγματα, που θα μπορούσα να πολλαπλασιάσω ανέτως (παραπέμπω στη σελιδαρίθμησι της εκδόσεως του «Ικάρου»): ουκ οιδ' όττι θέω• δίχα μοι τα νοήματα (σελ. 20). Μεταφράζει: «τι θέλω μήτε ξέρω• δύο γνώμες είναι μέσα μου». Εδώ την θέσι του αντικειμενικού γεγονότος παίρνει μια ψυχολογική παραλλαγή - η φράση ενός αναποφάσιστου τύπου αμλετικού, που απονευρώνει τον αρχαίο λόγο. Αντιθέτως στο πρωτότυπο μιλεί ένας άνθρωπος, τον οποίο έχουν παραλύσει τα συγκρουόμενα αισθήματα ηδονής και λύπης που γεννά ταυτοχρόνως ο έρωτας. Δεν ξέρει τι κάνει, τι του συμβαίνει, μέσα στον έρωτά του νοιώθει σαν δύο άνθρωποι. Το έχει ξαναγράψει η Σαπφώ (σελ. 62 και 34): Έρος δηύτέ μ’ ο λυσιμέλης δόνει, γλυκύπικρον αμάχανον όρπετον («Μου κόβει, πάλι, τα πόδια και με συγκλονίζει ο έρωτας, γλυκόπικρο, τέρας μοιραίο»)• αλγεσίδωρος. Ακολουθούν τον έρωτα πάθος μαζί και πόνος, σαν δύο κόσμοι χωριστοί. Αυτό είναι που τρελλαίνει και που ο στίχος δηλοί: «δεν ξέρω τι έχω πάθει• νοιώθω στα δύο μέσα μου». (...) ήρος άγγελος ιμερόφωνος αήδων (σελ. 28). Ελύτης: «μαντατοφόρος άνοιξης ηδονικής φωνής αηδόνι». Το αηδόνι αναγγέλλει με ηδονική φωνή ότι ανοίγουν όλα σε όλα. Η Σαπφώ ρίχνει το βάρος εις την ηδονική έντασι της Ανοίξεως, που η φωνή του αηδονιού μεταβάλλει σε απτή πραγματικότητα. Το «έαρ» και ο «ίμερος» (πόθος) στηρίζουν μουσικά τον στίχο με τη βελούδινη αδρότητα του ρω και αφήνουν το μέταλλο των ήχων να μας πλήξη ως εισαγωγή στην αναστάτωσι της Ανοίξεως. Το αποτέλεσμα της ψυχρής υλικής συστάσεως του λόγου στο πρωτότυπο βρίσκεται στους αντίποδες της κλιματισμένης θερμότητος που φέρνει στην μετάφρασι η δημοτική του «μαντατοφόρου». Βεβαίως ο ποιητής αξιοποιεί τον ηχητικό συσχετισμό αηδονιού και ηδονισμού της Ανοίξεως, αλλά τον χρησιμοποιεί στο πνεύμα ενός αναπαραστατικού λόγου, οπότε το ποιητικό νόημα φθάνει σ' εμάς σχεδόν ξέπνοο δια της τεθλασμένης του περιεχομένου της παραστάσεως, ενώ χάρι στην υγρή συμπλοκή των συμφώνων του ο αρχαίος στίχος μας τυλίγει σαν ερωτική ανάσα: «εαρινός άγγελος, ιμερόλαλο αηδόνι».

Το ηχείο της μορφής

Ο μεταφραστής είναι απολύτως απαραίτητο να υπολογίζη κάθε φορά τον σφυγμό του αρχαίου στίχου. Εν προκειμένω δεν απευθύνεται στην φαντασία και το συναίσθημα για να συγκινήση. Οι λέξεις ενεργούν ως υλικές δυνάμεις και ανοίγουν στην αίσθησι τον δρόμο της διανοίας. Ο ήχος τους καρφώνεται στην ψυχή. Η μορφή του στίχου είναι κατασκευή πολλαπλών επιφανειών, που προκαλούν αντήχησι και δίνουν στα λεγόμενα το σφρίγος της ζωής. Το ηχείο της μορφής λειτουργεί ως δονητής των λέξεων και άμα ως πυκνωτής. Γι' αυτό και χωρίς την μορφή ο λόγος χάνει σε ενέργεια. Το θαύμα στον αρχαίο στίχο συμβαίνει στο ισοκράτημα του αισθήματος, σε μία τάξι ασάλευτη, που σε λυτρώνει από την αγωνία να δώσης εσύ λύσι στα πάντα. Κάθε μετάφρασι η οποία παραγνωρίζει αυτά τα στοιχεία είναι καταδικασμένη να επενδύη λογοτεχνικώς τα γυμνωμένα πλέον νοήματα του πρωτοτύπου της.

Έρος δ' ετίναξέ μοι φρένας ως άνεμος κατ' όρος δρύσιν εμπέτων (σελ. 34). Το αρχαίο αποδίδει ο Ελύτης ως εξής: «ο έρωτας μου άρπαξε την ψυχή μου και την τράνταξε ίδια καθώς αγέρας από τα βουνά χυμάει μέσα στους δρυς φυσομαχώντας». Εδώ η εκφραστική θερμότης καταντά πλαδαρός πληθωρισμός. Η συγκίνηση βασίζεται στην καλολογική μεταγραφή του νοήματος, που φυσικά εξατμίζεται κατά την διάθλασί του στην νεοελληνική αναπαράστασι. Στο αρχαίο κείμενο ο στίχος ορμά κατ' επάνω μας και μας κυριεύει σαν φυσικό φαινόμενο, αντί να υπαγορεύη παραπειστικά. Τον απολαμβάναμε αν κρατήσωμε στην πλαστική της έντασι την παραφορά του πάθους, για να μεταγγίσωμε την δική της δύναμη στην εικόνα του ανέμου που κτυπά. Το ρίγος της υιοθετημένης αρχαίας φράσεως διαπερνά σαν ηλεκτρικό ρεύμα τη μεταφορά και την κάνει μαζί της να σείεται: «ο έρωτας μου τίναξε τις φρένες σαν άνεμος που ρίχνεται μαινόμενος στους δρυς απ' τα βουνά».

Όταν ο λόγος δεν μεταφέρει απλώς έννοιες, και μία ή δύο λέξεις προκαλούν θύελλα. Ο αρχαίος ποιητής επιτυγχάνει μέγιστο αποτέλεσμα με ελάχιστα μέσα. Θα έλεγα, στα συντρίμμια διακρίνεται ζωηρότερα το υλικό μέγεθος του ελληνικού λόγου. Έτσι τον εισέπραττε τουλάχιστον εκείνος ο άνθρωπος και έτσι τον έπλαθε, αφού η ποσότης των συλλαβών, η μακρότης και η βραχύτητά των αποτελούσε το νόημα. Πολλά από τα στοιχεία αυτά έχουν σήμερα ατροφήσει έως αφανισθεί, όμως δεν αποκλείεται να δεχόμαστε τις λέξεις εξ ίσου με τις αισθήσεις και με τα αισθήματα. Αρκεί να εντοπίζωμε κάθε φορά τους διαύλους της αισθαντικότητος, να βρίσκωμε πώς εκλύεται η αισθητική συγκίνησι στο πρωτότυπο και πώς μπορεί να την δεξιωθή ποιητικά η γλώσσα της μεταφράσεως. Από αυτούς ένας είναι η λακωνική έκφραση.

Φως και χάρις

Και το τελευταίο: στάθι κάντα φίλος και ταν επ' όσσοισ' ομπέτασον χάριν (σελ. 120). Μεταγραφή Ελύτη: "λοιπόν στάσου αντικρύ μου αγαπημένε κι άφησε μες στα μάτια η χάρη σου όλη ν' απλωθεί». Κι εδώ το ενδιαφέρον συγκεντρώνεται στο εννοιολογικό περιεχόμενο. Η μεταφραστική εργασία γίνεται ερήμην της ποιητικής υφής και λειτουργίας ενός πρωτοτύπου, το οποίο κυριολεκτικά καίει σαν πάγος. Αποτέλεσμα είναι αυτή η ψυχολογική αναπαράσταση, που σε γεμίζει αμφιβολίες για την αξία της Σαπφούς και τα κριτήρια όσων την εξύμνησαν. Στον στίχο η Σαπφώ ζητεί από αγαπημένο φίλο να σταθεί αντωπός για να τον χαρούν τα μάτια της. Όμως, τούτο σημαίνει κάτι περισσότερο απ' ό,τι εμείς νομίζουμε. Το βλέμμα είναι για τον αρχαίο Έλληνα ριπή φωτός, ενεργός θέα και όχι τρόπος να σχηματίζη στα μάτια του τα είδωλα των πραγμάτων. Χάρι, πάλι, ονομάζουν την φωτεινή διάθεσι ενός προσώπου ή πράγματος, τον τόπο όπου υπάρχουν τα πάντα ως δωρεά. Εξ ου και η ευχαρίστηση που μας προκαλεί η θέα της ομορφιάς.

Η χάρις είναι ομορφιά επέκεινα της ομορφιάς, πέραν της αρμονίας των περιγραμμάτων• είναι η αίγλη ως προσφορά. Επομένως η πρόσληψι του φωτός της χάριτος από το φως του βλέμματος αποτελεί το λεπτό σημείο του στίχου, διότι με τη χάρι του κανείς αποκαλύπτεται και αντί να τον κοιτάξουμε μας ανοίγει τα μάτια. Ο στίχος ακούγεται κάπως έτσι: «στάσου, φίλε, απέναντι και άφησε η χάρι σου τα μάτια μου ν’ ανοίξη».

Η λυρική μαγγανεία της Σαπφούς έγκειται στο αβρό υλικό που ελευθερώνει από την σκληρή επιφάνεια των λέξεων ο κόσμος των παρομοιώσεων. Τα φυσικά παραδείγματα ως ιδανικά μέτρα προκαλούν διαίσθησι των ορίων, που μαλακώνει και το πλέον τραχύ στοιχείο. Αυτή την μεταστοιχείωσι οφείλει ν' αποδώση για λογαριασμό της η μετάφρασι.

Στερείται παντελώς ενδιαφέροντος το απλό γύρισμα της τυπολογίας του παλαιού εξωστρεφούς γλωσσικού ιδιώματος στην τυπολογία του σημερινού εσωστρεφούς.

Το ηδονικό σκίρτημα θα κερδηθή όταν ο αέρας του βαθύτερου νοήματος περάση στην μετάφρασι και λειτουργήση με την σειρά του ως ιδεατή αναφορά ως προς το πρωτότυπο, οπότε η αρχαϊκή αίσθησι θα χυθή από τα δικά της στερεότυπα στους θερμούς προπλασμούς των καιρών μας, για να ποντίση εκεί μεταμορφωτικά τους εκστατικούς, ψυχρούς τόνους των ρυθμών της.

Οι τυφλοί και ο ελέφαντας

Μια φορά κι έναν καιρό, σε ένα χωριό της Ινδίας ζούσαν ένας τυφλός μαχαραγιάς και πέντε σοφοί άνθρωποι, επίσης τυφλοί. Οι συγχωριανοί τους τους σέβονταν και τους βοηθούσαν. Επειδή ήταν τυφλοί και δεν μπορούσαν να δουν με τα μάτια τους τον κόσμο, χρησιμοποιούσαν όλες τις άλλες αισθήσεις τους και κυρίως τη φαντασία τους. 

 

Επίσης χρησιμοποιούσαν τα μάτια των άλλων, γι’ αυτό άκουγαν προσεκτικά τις ιστορίες που τους έλεγαν. Άκουγαν και όσους είχαν ταξιδέψει σε μακρινές χώρες. Έτσι μπορούσαν να γνωρίσουν τον κόσμο και τη ζωή έξω από τον τόπο τους. Οι πέντε σοφοί άκουγαν με ενδιαφέρον όλες τις ιστορίες, αλλά κυρίως εκείνες που αφορούσαν ελέφαντες. Ο πρώτος τυφλός φανταζόταν τον ελέφαντα σαν έναν τεράστιο βράχο. Ο δεύτερος τον φανταζόταν σαν έναν τεράστιο κορμό δέντρου, ο τρίτος πίστευε ότι μοιάζει με μεγάλο φίδι, ο τέταρτος με ιπτάμενο χαλί και ο πέμπτος με χοντρό σωλήνα.

 

Μια ημέρα ένας ελέφαντας μπήκε με βήμα βαρύ στο χωριό και στάθηκε στην πλατεία. Όλοι έτρεξαν να δουν αυτό το τόσο μεγάλο και θορυβώδες πλάσμα φωνάζοντας: «Ένας ελέφαντας! Ένας ελέφαντας!» Ο μαχαραγιάς, μαζί με τους πέντε τυφλούς σοφούς, έφτασε στην πλατεία του χωριού όπου βρισκόταν ο ελέφαντας και τους ζήτησε να του τον περιγράψουν. Οι τυφλοί προχώρησαν για να δουν με τα μάτια της αφής το πλάσμα που είχε μονοπωλήσει τις συζητήσεις και τη σκέψη τους τόσο καιρό, και άρχισαν να το αγγίζουν. Ο πρώτος ψηλάφισε την πλαϊνή πλευρά αυτού του τεράστιου ζώου.

«Ο ελέφαντας είναι ένας πολύ ψηλός βράχος με σκληρή επιφάνεια!» δήλωσε.Ο δεύτερος άντρας άγγιξε τα πόδια του ελέφαντα.«Είναι όπως τον φανταζόμουν, ένας τεράστιος κορμός δέντρου!» αναφώνησε.Ο τρίτος έπιασε την ουρά του.«Ο ελέφαντας είναι ένα τεράστιο φίδι», είπε.Ο τέταρτος τυφλός άντρας έπιασε το τεράστιο αυτί του ελέφαντα.«Πιστεύω ότι ο ελέφαντας είναι ένα μαγικό χαλί που μπορεί να πετάξει πάνω από τα βουνά και τα δάση!» δήλωσε ικανοποιημένος.Ο πέμπτος, που κατά σύμπτωση έπιασε την προβοσκίδα, απέρριψε όλα όσα είπαν οι προηγούμενοι και υποστήριξε ότι όλοι έκαναν λάθος και ότι στην πραγματικότητα ήταν ένας μεγάλος ελαστικός σωλήνας.Ο μαχαραγιάς, που δεν έβγαζε άκρη, άκουσε εκείνη τη στιγμή έναν πιτσιρίκο να λέει:«Την αλήθεια θα τη βρεις, αν τη θέση σου αλλάξεις!»Τότε οι πέντε τυφλοί άλλαξαν θέσεις. Και τότε άρχισαν να μην είναι τόσο σίγουροι και να προβληματίζονται, ώσπου κατάλαβαν…«Ο καθένας μας είχε ακουμπήσει μόνο ένα μέρος του ζώου και είδε αυτό που ήθελε να δει», είπε ο ένας.«Ο καθένας αναγνώρισε αυτό που σκεφτόταν από πριν», είπε ο άλλος.«Για να μάθουμε ποια είναι η αλήθεια, θα πρέπει να συνδέσουμε όλα τα κομμάτια», είπε ο τρίτος, κι έτσι συνέχισαν να συζητάνε στο δρόμο μέχρι το σπίτι.

 

Ο μαχαραγιάς χαμογέλασε ευχαριστημένος, γιατί αναγνώρισε για άλλη μια φορά πόσο σοφοί ήταν οι πέντε τυφλοί που συνειδητοποίησαν ότι για να καταλάβουν την αλήθεια για τον ελέφαντα έπρεπε να δουν τόσο με τα δικά τους μάτια όσο και με τα μάτια του άλλου.

 

Είναι ένα λαϊκό ινδικό παραμύθι μας υπενθυμίζει ότι η αλήθεια δεν είναι μόνο μία. Ο καθένας βιώνει τη δική του πραγματικότητα. Για να δούμε κάτι πιο σωστά, πρέπει, να το δούμε και με τα μάτια του άλλου. Ό,τι βλέπουμε και κατανοούμε δεν είναι μόνο αυτό που κοιτάνε τα μάτια μας. Η ιδέα που έχουμε από πριν για κάτι περιορίζει την αντίληψή μας.

Ινδικό παραμύθι

ΠΕΝΤΕ ΑΠΌ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΠΕΤΡΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ "ΚΟΠΕΙ"ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Αρχαία Θαύματα της Μηχανικής

Ενώ πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι οι πολιτισμοί που ζούσαν χιλιάδες χρόνια πριν στην Γη δεν ήταν εξελιγμένοι και ικανοί για πολλά πράγματα, η αλήθεια είναι ότι είχαν απίστευτες γνώσεις που τους επέτρεπαν να δημιουργήσουν μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα αξιοθέατα του πλανήτη μας. Πώς το έκαναν αυτό παραμένει ένα μεγάλο μυστήριο που οι ερευνητές δεν μπορούν να εξηγήσουν. Από την Ασία, την Αφρική, την Ευρώπη και την Αμερική, σχεδόν όλοι οι αρχαίοι πολιτισμοί είχαν τη δυνατότητα να μεταφέρουν θεόρατα βράχια με ακρίβεια σε μεγάλες αποστάσεις και να τα χαράξουν και τοποθετήσουν στη θέση τους, σαν σύγχρονοι μηχανικοί. Σε αυτό το άρθρο, θα ρίξουμε μια ματιά στις πέντε από τις μεγαλύτερες πέτρες που έφτιαξαν ποτέ στα αρχαία χρόνια. 

Οι Κολοσσοί του Μέμνονα

 Οι μαγευτικοί Κολοσσοί του Μέμνονα είναι ίσως τα λιγότερο γνωστά αρχαία θαύματα της αρχαίας αιγυπτιακής μηχανικής. Τα δύο γιγαντιαία αγάλματα κατασκευάστηκαν από ένα ενιαίο κομμάτι πέτρας το κάθε ένα. Είχαν τοποθετηθεί και ήταν προσανατολισμένα προς την ανατολή του Ηλίου κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου. Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή εξορύχθηκαν στο El-Gabal, και μεταφέρθηκαν 430 μίλια μέσω ξηράς, δεδομένου ότι ήταν πολύ βαριά για να μεταφερθούν από τον Νείλο.

Τα αγάλματα χτίστηκαν προς τιμήν του Φαραώ Αμενχοτέπ ΙΙΙ πριν 3.500 χρόνια, και έχουν σταθεί στη νεκρόπολη στις αρχαίες Θήβες, δυτικά του ποταμού Νείλου.

 

Ο Ημιτελής Οβελίσκος του Ασουάν 

Ο Ημιτελής Οβελίσκος του Ασουάν είναι περισσότερο από δύο φορές το μέγεθος κάθε γνωστού οβελίσκου που έχει κατασκευαστεί ποτέ. Μετρά ένα εντυπωσιακό μήκος 42 μέτρα και το βάρος του υπολογίζετε κοντά στους 1.200 τόνους. Πιστεύεται ότι οι αρχαίοι εγκατέλειψαν τους οβελίσκους, όταν εμφανίστηκαν φυσικά κατάγματα στις πλευρές του. Η κάτω πλευρά του οβελίσκου εξακολουθεί να συνδέεται με το φυσικό βράχο. Σύμφωνα με τους ερευνητές, ο ημιτελής οβελίσκος του Ασουάν είναι η μεγαλύτερη λαξευτή πέτρινη κατασκευή της αρχαιότητας, στο ίδιο επίπεδο με το ημιτελή ομόλογό του στο Μπάαλμπεκ, στο σύγχρονο Λίβανο.
 

Μπάαλμπεκ «η πέτρα του Νότου»

Μαζί με τον ημιτελή οβελίσκο του Ασουάν, η «πέτρα του Νότου» στο Μπάαλμπεκ είναι δύο από τις μεγαλύτερες πέτρες στήθηκαν ποτέ στην αρχαιότητα. Ενώ το ακριβές βάρος της πέτρας ποικίλει στους ερευνητές μερικοί έχουν προτείνει ένα εντυπωσιακό βάρος περίπου 2.000 τόνων. Οι εκτιμήσεις αυτές θεωρούνται ρεαλιστικές από πολλούς ερευνητές, οι οποίοι έχουν προτείνει ότι η «πέτρα του Νότου» στο Baalbek είναι περίπου 1.300 τόνους. Η Πέτρα του Νότου παραμένει προσκολλημένη στο βράχο, ακριβώς όπως και ο ομόλογό της στο Ασουάν της Αιγύπτου.
 

Le Grand Menhir Brisé

Αυτή η καταπληκτική πέτρα ήταν πιστεύεται ότι ήταν ένα από τα μεγαλύτερα μεγαλιθικά μνημεία στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Σήμερα, ο γίγαντας του Μενίρ είναι κατακερματισμένες σε τέσσερα κομμάτια, τα οποία παραμένουν στο έδαφος. Το Le Grand Menhir είναι στην πραγματικότητα μία από τις συνολικά τρεις δομές που βρέθηκαν στο χώρο Locmariaquer. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι, όταν ο γίγαντας του Μενίρ ήταν πλήρης, το βάρος κυμαίνονταν 355 έως 400 τόνους, με ύψος πάνω από 20 μέτρα.
 

Το μνημείο ναός του Φαραώ Ραμσή ΙΙ Egypt

Αυτή είναι άλλη μία αρχαία τοποθεσία στην Αίγυπτο που προκάλεσε μεγάλο σεβασμό μεταξύ των κατασκευαστών, των αρχιτεκτόνων και των μηχανικών. Το μνημείο ναό του Φαραώ Ραμσή ΙΙ είναι άλλο ένα κομμάτι των στοιχείων της αρχαίας αιγυπτιακής εφευρετικότητας. Σήμερα μόνο θραύσματα παραμένουν από τη βάση του κορμού του μεγαλοπρεπή αγάλματος του Ραμσή. Με ένα συγκλονιστικό βάρος 1000 τόνων, αυτό το απίστευτο αρχαίο άγαλμα είναι ένα αποδεικτικό στοιχείο ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν την ικανότητα και τις γνώσεις για να κόψουν να μεταφέρουν και να χειριστούν εξαιρετικά βαριά και δύσκολα υλικά.

Η πέτρα που χρησιμοποιείται για το άγαλμα του Ραμσή ΙΙ μεταφέρθηκε πάνω από 170 μίλια στην τρέχουσα θέση της, στις αρχαίες Θήβες.

Τα άγνωστα έπη (συνέχεια) της Ιλιάδας και της Oδύσσειας

Όλοι γνωρίζουμε την Ιλιάδα και την Oδύσσεια, αλλά πόσοι έχουν αναρωτηθείαπό που προέρχεται η γνώση μας π.χ. για τον θάνατο του Αχιλλέα, αφού η Ιλιάδα τελειώνει με τον θάνατο του Έκτορα;


Ίσως πολλοί να υποθέτουν ότι τα υπόλοιπα επεισόδια, τα πριν και τα μετά τον θυμό του Αχιλλέα, είναι κατασκευάσματα των νεότερων τραγικών ποιητών, αλλά στην πραγματικότητα υπήρχε ένα πλήθος επών με θέμα τα πριν, τα μετά και τα της Τρωικής εκστρατείας.

Όλα αυτά τα έπη ήταν κοινό κτήμα των Ελλήνων (και των Ρωμαίων, που απ’ αυτά εμπνεύστηκαν τη δική τους επική ποίηση) και διασώζονταν μέχρι τα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού.

Σήμερα δεν υπάρχουν παρά αποσπάσματα, αλλά έχουμε αρκετές έμμεσες πληροφορίες για να μπορούμε ν’ ανασυγκροτήσουμε μια γενική εικόνα τους.
Όλα τους είναι προγενέστερα του 600 π.Χ. κι αυτό δείχνει τον τεράστιο πλούτο επικής ποίησης πάνω στον οποίο «ακούμπησε» η κλασική Ελλάδα.

α. Τα Κύπρια

Σαν συγγραφέας τους φέρεται ο ίδιος ο Όμηρος, αλλά κι ο Κύπριος Στασίνος ή ο Σαλαμίνιος ή ο Ηγεσίας ο Αλικαρνασσεύς. Η ημερομηνία συγγραφής τους είναι άγνωστη, αλλά εκτείνονταν σε έντεκα βιβλία (η Ιλιάδα ως γνωστόν σε 24).

Περιέγραφαν τα του γάμου του Πηλέα, την κρίση του Πάρη, την εκπαίδευση του Αχιλλέα από τον κένταυρο Χείρωνα, την συγκέντρωση των Αχαιών στην Αυλίδα και την θυσία τής Ιφιγένειας και τέλος τον φόνο του Τρωίλου από τον Αχιλλέα δίπλα στον βωμό του Απόλλωνα.

β. Η Αιθιοπίς

Πέντε βιβλία του Αρκτίνου του Μιλήσιου, με πιθανότερη ημερομηνία συγγραφής τους, το 780 π.Χ. Περιέγραφαν την σύγκρουση του Αχιλλέα και της βασίλισσας των Αμαζόνων Πενθεσίλειας κι ακόμα την συντριβή του Αιθίοπα Μέμνονα, γιου της Ηούς και του αδελφού τού Πριάμου Τιθωνού. Συνέχιζε με το θάνατο του Αχιλλέα από το βέλος του Πάρη και την διαμάχη Αίαντος και Oδυσσέα για την πανοπλία του νεκρού, που καταλήγει στην παραφροσύνη του Αίαντα και τέλος, την αυτοκτονία του.

γ. Μικρά Ιλιάς

Τέσσερα βιβλία άγνωστης ημερομηνίας, γραμμένα από τον Λέσβιο Λέσχη ή τον Θεστορίδη ή τον Διόδωρο ή τον ίδιο τον Όμηρο. Περιέγραφαν την σύλληψη τού Τρώα μάντη Έλενου από τον Oδυσσέα και την αποκάλυψη απ’ αυτόν ότι το Ίλιον θα έπεφτε μόνο εάν ο γιος του Αχιλλέα Νεοπτόλεμος οπλιζόταν με τα οστά του Πέλοπα κι εάν επίσης οι Αχαιοί έκλεβαν από τους Τρώες το Παλλάδιον, ένα θεόσταλτο είδωλο της Αθηνάς. 

O Διομήδης κι ο Oδυσσέας κλέβουν το Παλλάδιον, ενώ η πανοπλία του Αχιλλέα, που είχε κερδίσει από τον Αίαντα ο Oδυσσέας, παραδίδεται στον Νεοπτόλεμο. Ακολουθούσε η περιγραφή της κατασκευής του Δούρειου Ίππου και η άλωση της Τροίας.

δ. Ιλίου Πέρσις «Άλωση της Τροίας»

Δύο βιβλία του Αρκτίνου του Μιλήσιου, που πιθανόν ν’ αποτελούσαν συνέχεια της Αιθιοπίδος. Περιέγραφε την πτώση της Τροίας, καθώς και τα του Αινεία, που διασώζεται κουβαλώντας τον πατέρα του Αγχίση στους ώμους του.

Συνέχιζε με το βιασμό της Κασσάνδρας μέσα στο ιερό της Αθηνάς από τον Αίαντα το Λοκρό και τους φόνους του Πριάμου και τού γιου τού Έκτορα Αστυάνακτα από τον Νεοπτόλεμο. Τελείωνε με την θυσία της κόρης του Πριάμου Πολυξένης επάνω στον τάφο του Αχιλλέα.

ε. Oι Νόστοι «Οι Επιστροφές»

Πέντε βιβλία άγνωστης ημερομηνίας, του Τροιζηνίου Αγία ή ενός άγνωστου Κολοφώνιου ή πιθανόν του ίδιου του Oμήρου. Περιέγραφαν την επιστροφή στην πατρίδα τους, άλλων ηρώων του Τρωικού πολέμου, όπως και τον φόνο του Αγαμέμνονα και την τιμωρία του Oρέστη.

στ. Τηλεγόνεια

Δύο βιβλία του Κυρηναίου Ευγάμμονος, γραμμένα περί το 600 π.Χ. Αποτελούσαν συνέχεια της Oδύσσειας κι αφηγούνταν τα μετά την επιστροφή του Oδυσσέα μέχρι και το θάνατό του από τα χέρια τού γιου του με την Κίρκη, Τηλεγόνου. Ο Αριστοτέλης σχολιάζοντας τα έργα τού Τρωικού κύκλου, γράφει: "υπάρχει εδώ υλικό για πολλές τραγωδίες" και βέβαια, η επίδρασή τους στην λυρική ποίηση και στις εικαστικές τέχνες ήταν και είναι τεράστια.

Η πληθώρα αυτή λογοτεχνημάτων περί του Τρωικού πολέμου αποτελούν το συλλογικό καταστάλαγμα μιας μακραίωνης "ηρωικής” παράδοσης επαγγελματιών ραψωδών, που επιτελούσαν το ιερό καθήκον τής μεταλαμπάδευσης τών ηθικών αξιών υπό το πέπλο τής ψυχαγωγίας, όπως ακριβώς μας περιγράφεται και στην ίδια την Oδύσσεια, όταν ο Δημόδοκος διηγείται στον ίδιο τον Oδυσσέα την κατασκευή του Δούρειου Ίππου.

Η μεγαλοφυΐα του Ομήρου, κάλυψε με τη λάμψη της την συγκρότηση, σε ενιαίο σώμα, αυτής της μακραίωνης παράδοσης, που υπήρξε κι ο συνεκτικός ιστός μιας χιλιόχρονης θριαμβευτικής πορείας που σημάδεψε την ανθρωπότητα.

Γυναικεία σεξουαλικότητα

Η γυναίκα, από την αρχή της ζωής της έρχεται αντιμέτωπη με την αποστέρηση και την αναμονή.

Αποστέρηση γιατί δεν αποτελεί οιδιπόδειο αντικείμενο για την μητέρα, επομένως απουσιάζει η σεξουαλική επιθυμία από την σχέση τους, και αναμονή γιατί θα πρέπει να περιμένει αρκετά μέχρι να καταφέρει να βρει αυτόν που θα την επιθυμήσει για το φύλο της, δηλαδή τον οιδιπόδειο πατέρα.

Έτσι εξηγείται η τάση για διχοτόμηση που έχει: να έχει μια Ιδεώδη οιδιπόδεια αγάπη και μια προοιδιπόδεια προσκόλληση.

Αυτή η καθαρά γυναικεία κατάσταση αποτελεί από μόνη της αιτία πολλών διαταραχών τόσο σε ψυχικό όσο και σωματικό επίπεδο ακριβώς επειδή συμβαίνει στα πρώιμα στάδια της σεξουαλικής της ανάπτυξης, στην διάρκεια της οποίας συνδέει τις δικές της ασυνείδητες ερωτικές αξιώσεις (ως προς τον πατέρα) με αυτές τις μητέρας του.

Όσο πιο έντονη είναι αυτή η πρώιμη ερωτική στάση προς τον πατέρα, τόσο πιο μεγάλος είναι ο κίνδυνος να αποτύχει, είτε επειδή ο πατέρας μπορεί να την απογοητεύσει, είτε να την φοβίσει, είτε επειδή θα υπάρξουν πολύ έντονα ενοχικά συναισθήματα απέναντι στην μητέρα (νιώθοντας ότι προδίδει τον προοιδιπόδειο έρωτα της).

Μια τέτοια σύνδεση με ενοχικά συναισθήματα αλλά και συναισθήματα άγχους, μπορεί να προκύψει ειδικότερα από εκφοβισμούς γύρω από τον αυνανισμό στην προ-οιδιπόδεια φάση.

Αν το κορίτσι αισθανθεί ότι δεν μπορεί να ταυτιστεί με το σεξουαλικό σώμα της μητέρας, η δραστηριότητα του χεριού θα του προκαλέσει άγχος.

Στην εφηβεία θα χρησιμοποιήσει αυτό το χέρι για να επιτεθεί στο σώμα του, εκφράζοντας μια τρομερή πικρία όχι μόνο στον εαυτό του, αλλά και στην μητέρα του που του προμήθευσε το σώμα που τώρα πολεμά.

Στις πιο ήπιες μορφές, το κορίτσι μπορεί να απομακρυνθεί εντελώς από τον γυναικείο ρόλο, και να καταφύγει σε ένα φανταστικό ανδρισμό, για λόγους ασφάλειας, παλινδρομώντας στην προ-οιδιπόδεια σχέση με την μητέρα.

Δευτερογενώς πλέον επιθυμεί το πατρικό πέος ναρκισσιστικά (φαντασίωση απόκτησης προσωπικού πέους) και όχι λιβιδινικά.

Ο σωματικός έρωτας για την γυναίκα έχει στενή σχέση με την κατάληξη που είχε η ανικανοποίητη στοματική της σχέση με την μητέρα..

Εφόσον καλή μητέρα θα ήταν εκείνη που θα την αποδεχόταν τόσο σε σωματικό όσο και σε ηθικό επίπεδο, δεν πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι η σφαιρική εκτίμηση εκ μέρους του άνδρα (ανάκλαση της αγάπης της μητέρας) αποτελεί συχνά το καθοριστικό στοιχείο για την αποτυχία ή την επιτυχία της σεξουαλικής σχέσης.

Αν ο άνδρας αγνοήσει την συναισθηματική διάσταση του έρωτα, η γυναίκα θα τείνει να επιστρέψει στην προοιδιπόδεια κατάσταση όπου το κορμί της δεν αποτελούσε μέρος της λιβιδινικής σχέσης με τον άλλον, εφόσον έχει μείνει τόσο καιρό έξω από την διαλεκτική της επιθυμία και την είχε οδηγήσει σε μια ερωτική σχέση με τον εαυτό της πολύ πιο ουσιαστική από την ετερο-ερωτική.

Σε αυτή την περίπτωση δεν θα μπορεί να ικανοποιηθεί παρά μόνο με τον εαυτό της, ποτέ με τον άλλον.

Να σημειωθεί εδώ ότι αποτελέσματα ερευνών δείχνουν πως ένα μεγάλο ποσοστό(48%) δηλώνουν ικανοποιημένες από την σεξουαλική σχέση κατά την συνουσία, αλλά ένα ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό(81%) αυνανίζονται μόνες τους ή κατά την συνουσία(rapport hite).

Για πολλές γυναίκες η λέξη αυνανισμός είναι συνώνυμος με τον οργασμό, ενώ η συνουσία δεν είναι ο πιο γρήγορος και ο πιο συνηθισμένος τρόπος για την κατάκτηση της ηδονής τους.

Αν ο άνδρας λοιπόν ριψοκινδυνεύει να πιστέψει ότι πέφτει ξανά στην παγίδα της γυναικείας απαίτησης, η γυναίκα ριψοκινδυνεύει να πιστέψει για μια ακόμα φορά ότι δεν γίνεται αποδεκτή και δεν αναγνωρίζεται παρά «μερικώς».

Με την σύσφιξη του κόλπου ή την τέλεια ψυχρότητα, η γυναίκα δεν εκφράζει παρά την άρνηση της στο να μπει μέσα της μια τέτοια μητέρα, άρνηση που οφείλεται στο γεγονός ότι της θυμίζει την πρώτη μητέρα, εκείνη που την έκανε να νιώθει τόσο «μερική».

Αναγκαία προϋπόθεση για την επιτυχία του γυναικείου έρωτα :
ο ερωτικός σύντροφος να θεωρηθεί από τη γυναίκα(ή να ξέρει ο ίδιος τον τρόπο να φανεί), μια καλή μητέρα!

Όμως πέρα από την ποιότητα της σχέσης με την μητέρα, ένα επιπλέον γεγονός που αποτελεί ειδική πηγή άγχους στο κορίτσι στις πρώιμες αυνανιστικές απόπειρες είναι η ίδια ανατομία του σώματος του η οποία είναι τέτοια ώστε να μην μπορεί να διαπιστώσει εμφανώς τις συνέπειες του αυνανισμού.

Ένα αγόρι όταν αισθάνεται ανησυχία για το γεννητικό του όργανο μπορεί πάντα να βεβαιωθεί ότι υπάρχει και ότι είναι ακέραιο.

Το κορίτσι δεν έχει κανένα τρόπο να πείσει τον εαυτό του ότι το άγχος του δεν έχει καμιά βάση στην πραγματικότητα.

Αντίθετα οι πρώτες απόπειρες για κολπικό αυνανισμό, επαναφέρουν το γεγονός ότι διαθέτει ένα σεξουαλικό όργανο που δεν μπορεί να ενταχθεί στην δοκιμασία της πραγματικότητας εφόσον δεν είναι ορατό.

Ο φόβος του κοριτσιού ότι μπορεί να προκαλέσει μια ανεπανόρθωτη βλάβη εσωκολπικά, μπορεί να είναι τόσο ισχυρός ώστε να αναγκάσει το κορίτσι να περιορισθεί στον κλειτοριδικό αυνανισμό, είτε να του δημιουργήσει μια μόνιμη προκατάληψη απέναντι στον αυνανισμό με το χέρι. Η έμμηνος ρύση, ο τοκετός, η διακόρευση, η έκτρωση επικυρώνουν τους ενδόμυχους φόβους του κοριτσιού.

Εξαιτίας αυτού του κολπικού άγχους απωθεί όπως είπαμε τις κολπικές ενορμήσεις τις οποίες μεταφέρει στην κλειτορίδα για αμυντικούς λόγους.

Αν η γενική ανάπτυξη είναι ευνοϊκή, δηλαδή όταν οι αντικειμενότροπες σχέσεις της παιδικής ηλικίας δεν έχουν γίνει μόνιμη πηγή συγκρούσεων, το άγχος αυτό περιορίζεται ικανοποιητικά και ανοίγει τον δρόμο για την αποδοχή του γυναικείου ρόλου από το κορίτσι.

Σε δυσμενείς περιπτώσεις οτιδήποτε έχει σχέση με τον κόλπο υποκύπτει σε μια ανελέητη απώθηση.
Το γεγονός ότι ο κόλπος παραμένει ψυχρός χωρίς «όρεξη», χωρίς ευχαρίστηση, ή το ότι κλείνεται οδυνηρά κατά την διείσδυση, όλα αυτά αποτελούν μια σειρά αμυντικών εκδηλώσεων οι οποίες απαιτούν να ερευνηθούν οι πρωτογενείς επιθυμίες στις οποίες αντιτείνονται.

Τελικά κλειτοριδικός ή κολπικός οργασμός;
Η ερώτηση φαίνεται σημαντική, αλλά στην πραγματικότητα είναι χωρίς σημασία. Γιατί όποια κι αν είναι η προνομιούχος διέγερση, κλειτοριδική ή κολπική, τελειώνει με έναν οργασμό που παρασύρει και την κλειτορίδα και τον κόλπο.

Όλα εξαρτώνται από τις γνώσεις που έχει η γυναίκα για την ίδια, και από την επικοινωνία με τον άνδρα για τον οποίο πρέπει να πάψει να πιστεύει ότι «μαντεύει»…!

Ο οργασμός γίνεται πρόβλημα όταν είναι αυτό που θέλει ο άλλος…όταν εξαρτάται από την επιθυμία του ατόμου λειτουργεί θαυμάσια, διότι ανάμεσα σε δυο εραστές η σεξουαλική κορύφωση εξαρτάται από τον βαθμό εμπιστοσύνης που έχουν ο ένας για τον άλλον.

Για να τον πετύχουν, πρέπει να παραμερίσουν κάθε αντίθεση, κάθε άρνηση. Πρέπει να αποδώσουν στον άλλον τις ίδιες καλές προθέσεις που έχουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους.

Τίποτα δεν είναι πιο εγωιστικό από τον οργασμό και τίποτα πιο αλτρουιστικό από το να επιτρέψεις σε κάποιον να σου τον δώσει.

Μαθήματα από εξειδικευμένο Σεξοθεραπευτή (sex coach) είναι το πρώτο βήμα για την τέλεια απόλαυση!

Ποιά είναι η διαφορά ανάμεσα στο φόβο και τη φοβία και πώς εντείνονται σε συνθήκες κρίσης;

O φόβος είναι ένα από τα βασικά συναισθήματα του ανθρώπου που προκαλείται από την συνειδητοποίηση ενός πραγματικού ή πλασματικού κινδύνου, μιας απειλής. Είναι μία φυσιολογικήαμυντική αντίδραση του οργανισμού η οποία προκαλείται είτε αυθόρμητα είτε ως αποτέλεσμα σκέψεων.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε την διαφορά ανάμεσα στον φόβο και το άγχος, καθώς με αυτό περιγράφουμε μία κατάσταση η οποία περιλαμβάνει και συναισθήματα όπως ο φόβος αλλά αναφέρεται σε μία γενικότερη κατάσταση του οργανισμού.

Ο φόβος αποσκοπεί να μας προστατεύσει από μία απειλή, έτσι «ενεργοποιεί» την κατάσταση του άγχους προκειμένου να είμαστε σε ετοιμότητα να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο.

Οι αιτίες διακρίνονται σε εξωτερικές και εσωτερικές, αν και συνήθως βρίσκονται σε αλληλεπίδραση.

Ο φόβος λοιπόν μπορεί να προκαλείται από εξωτερικές καταστάσεις. Για παράδειγμα μπορεί να αντιλαμβάνομαι ότι στο εργασιακό μου περιβάλλον υπάρχει κίνδυνος απόλυσης και φοβάμαι ότι θα χάσω τη δουλειά μου.

Μπορεί όμως να προκαλείται και από εσωτερικές καταστάσεις όπως οι σκέψεις που κάνουμε και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον μας. Για παράδειγμα, πρόκειται να δώσω εξετάσεις και αν αποτύχω πιστεύω ότι θα απογοητεύσω τους δικούς μου ανθρώπους. Αυτή η σκέψη μπορεί να μας προκαλέσει το συναίσθημα του φόβου και να προκαλέσει μία κατάσταση άγχους. Έτσι, επειδή φοβάμαι, σκέφτομαι πιο απαισιόδοξα για ένα πρόβλημα π.χ στη δουλειά μου ή στις διαπροσωπικές μου σχέσεις.

Πρόκειται λοιπόν για μία αλυσίδα συναισθημάτων, σκέψεων και αντιδράσεων που μερικές φορές μας παγιδεύουν σε έναν φαύλο κύκλο που δυσκολευόμαστε να σπάσουμε.

Ο φόβος, παρόλο που θεωρείται ένα δυσάρεστο και έντονο συναίσθημα, λειτουργεί ως μηχανισμός επιβίωσης και προστασίας. Αν δεν υπήρχε το συναίσθημα του φόβου, ο άνθρωπος δε θα ήταν σε θέση να αντιληφθεί τους κινδύνους που τον απειλούν και θα ήταν ανίσχυρος να προστατεύσει τον εαυτό του και τη ζωή των άλλων. Όμως, ενώ ο φόβος είναι χρήσιμος, η φοβία είναι μια δυσάρεστη (συναισθηματικά) και άκρως δυσλειτουργική (ως συμπεριφορική αντίδραση) κατάσταση, που παγιδεύει το άτομο, περιορίζοντας τη ζωή του και χωρίς πραγματικά να την προστατεύει, όπως γίνεται στην περίπτωση του φόβου

Πότε ο φόβος γίνεται φοβία;
Η κύρια λοιπόν διάκριση μεταξύ του φόβου και της φοβίας έγκειται στο ότι ο φόβος είναι μία φυσιολογική και αναμενόμενη αντίδραση απέναντι σε έναν πραγματικό κίνδυνο ή μία ορατή απειλή, ενώ η φοβία είναι μία υπερβολική αντίδραση φόβου, καθαρά υποκειμενική και εντελώς δυσανάλογη με το μέγεθος του πραγματικού κινδύνου ή της επικείμενης απειλής .Με άλλα λόγια, στη φοβία δεν υπάρχει αντικειμενικός, πραγματικός κίνδυνος κατά της ζωής του ατόμου, απλώς το ίδιο το άτομο αντιδράει ακριβώς σα να απειλείται η ζωή του. Σε αυτή την περίπτωση, όπου υποκειμενικά αξιολογούμε μία κατάσταση ως απειλητική, ο φόβος που πυροδοτείται και οι σωματικές αντιδράσεις ξεφεύγουν από τη φυσιολογική λειτουργία του άγχους, εκδηλώνονται πλέον ως φοβία. Η φοβία λοιπόν, είναι το παθολογικό άγχος που εκδηλώνεται αποκλειστικά σε συνάρτηση με συγκεκριμένες περιστάσεις ή αντικείμενα.

Στην περίπτωση των φοβιών αλλά και του άγχους, έχει πολύ μεγάλη αξία να αντιληφθούμε ότι δεν είναι τα φοβικά -εξωτερικά αντικείμενα αυτά καθαυτά που μας προκαλούν φόβο και άγχος, όσο ο τρόπος που εμείς τα αντιμετωπίζουμε, σκεπτόμενοι πάνω σε αυτά και αντιδρώντας ανάλογα. Για παράδειγμα, αν εγώ πρόκειται να κάνω ένα ταξίδι με το αεροπλάνο, και σκέπτομαι όλη την ώρα ότι το αεροπλάνο που θα ταξιδέψω μπορεί να πάθει κάποια βλάβη και να πέσει, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να αγχωθώ ακόμα περισσότερο.

Πώς επηρεάζεται η ζωή μας όταν ο φόβος ξεπερνάει τα όρια του φυσιολογικού;
Έτσι, η καθημερινότητα μας επηρεάζεται σημαντικά με αποτέλεσμα δραστηριότητες που κάποτε προκαλούσαν ικανοποίηση, να μοιάζουν όλο και πιο δύσκολες. Το αποτέλεσμα δυστυχώς είναι περιορισμός της ζωής εξαιτίας της αποφυγής και η μείωση της ποιότητας της διάθεσης και της αυτοεκτίμησης.

Όσον αφορά τις διαπροσωπικές μας σχέσεις, σίγουρα επηρεάζονται κυρίως δυσάρεστα, καθώς οι φοβίες μας κάνουν όλο και πιο άκαμπτους στην συμπεριφορά μας και κάποιες φορές οδηγούν στην απομόνωση την οποία το ίδιο το άτομο μπορεί να επιβάλλει στον εαυτό του, ώστε να μην εκθέτει τις ευάλωτες πλευρές του στους γύρω του. Συναισθήματα ντροπής, θυμού ή απόγνωσης συχνά συνυπάρχουν, ειδικά όταν το άτομο προβαίνει σε σύγκριση ανάμεσα στον εαυτό πριν να αποκτήσει τις φοβίες και μετά. Επιπλέον, οι κοντινοί μας άνθρωποι μπορεί να δυσκολεύονται να διαχειριστούν την κατάσταση και να μην δείχνουν την απαραίτητη κατανόηση ή να νιώθουν αμηχανία καθιστώντας τους μερικές φορές μη βοηθητικούς.

Τους φόβους μας πρέπει πρώτα να τους αναγνωρίσουμε για να μπορέσουμε να τους απομυθοποιήσουμε και να τους αντιμετωπίσουμε.

Δεν είναι ντροπή ούτε ένδειξη αδυναμίας χαρακτήρα για κάποιον να φοβάται. Ωστόσο, προκειμένου να αναγνωρίσουμε έναν φόβο πρέπει να είμαστε σε επαφή με τον εαυτό μας και να «ακούμε» τα συναισθήματα μας

Πώς οι συνθήκες της κρίσης εντείνουν τους φόβους μας;

Στην κατάσταση της κρίσης οι άνθρωποι βιώνουν συναισθήματα ντροπής, ενοχής και φόβου όχι μόνο για την απώλεια της προσωπικής περιουσίας και των εισοδημάτων τους αλλά και για την απώλεια της κοινωνικής τους θέσης και την αβεβαιότητα για το μέλλον. Συνεπώς αυτό δημιουργεί όλο και πιο στρεσσογόνες συνθήκες κάτω από τις οποίες πρέπει να ανταποκριθούμε και επιβαρύνει τις ήδη υπάρχουσες δυσκολίες.

Υπάρχει ακόμα και ο φόβος της επιβίωσης ο οποίος είναι πιο δύσκολα διαχειρίσιμος γιατί είναι καθημερινός ενώ ο κίνδυνος απώλειας των λίγων αγαθών είναι υπαρκτός και συνδέεται με άλλα ζητήματα όπως η απώλεια της κοινωνικότητας, το αίσθημα του «άχρηστου» κτλ.

Μια επιπλέον δυσκολία στη διαχείριση έχει να κάνει με το γεγονός, τα χρήματα και ο χρόνος δεν περισσεύουν για να απευθυνθεί κανείς σε κάποιον ειδικό για να ζητήσει βοήθεια στην αντιμετώπιση του άγχους ή των φοβιών του όταν αυτό απαιτείται.

Άλλωστε μιλάμε για μία πρωτόγνωρη κατάσταση για πολλούς ανθρώπους οι οποίοι είχαν προγραμματίσει την ζωή τους με βάση τα δεδομένα που υπήρχαν πριν την κρίση.

Οι άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον όπου έμαθαν σε αυτό το οικογενειακό περιβάλλον ότι η συνέπεια στις υποχρεώσεις τους είναι μία σημαντικότατη αξία, βιώνουν φόβο και άγχος, καθώς νιώθουν ότι η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους ως «αξιοπρεπείς», απειλείται να καταρρεύσει, εφόσον δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα.

Ωστόσο ο παθολογικός φόβος, μας καθιστά δυσλειτουργικούς και στη χειρότερη περίπτωση μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες συμπεριφορές και καταστάσεις.

Η ύφεση, η ανεργία, οι μειώσεις εισοδημάτων και η διόγκωση της φτώχειας επιδείνωσαν τις συνθήκες διαβίωσης, ενέτειναν τα προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας και αύξησαν τα ποσοστά των αυτοκτονιών και της θνησιμότητας. Έχει αποδειχτεί ιστορικά ότι σε περιόδους κρίσης όπου η κοινωνική συνοχή απειλείται, δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για ακραίες πρακτικές οι οποίες τελικά εκτονώνουν τον θυμό και την απόγνωση αλλά οδηγούν σε επικίνδυνες καταστάσεις και δίνουν συχνά πλασματικές λύσεις. Είναι στιγμές που δεν πρέπει να παρασυρόμαστε από τα συναισθήματα μας αλλά να προτάσσουμε την κριτική μας σκέψη ώστε να αξιολογούμε σωστά τις περιστάσεις.

Κάποιες φορές βέβαια τα αίτια μίας φοβίας μπορεί να κρύβουν βαθύτερα ζητήματα που αγγίζουν ανασφάλειες, εμπειρίες-τραυματικές ή όχι- που δεν έχουμε επεξεργαστεί επαρκώς αλλά και υπαρξιακές αναζητήσεις. Εκεί βρίσκεται η συμβολή του ειδικού, να διευκολύνει τον άνθρωπο που υποφέρει να φτάσει στην καρδιά του προβλήματος προσφέροντας κάτι παραπάνω από μία ανακούφιση.

Επίσης, αν υποφέρουμε από παθολογικό άγχος τις περισσότερες φορές αναγνωρίζουμε ότι ο φόβος που αισθανόμαστε είναι υπερβολικός ή παράλογος, αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να σταματήσουμε να τον νιώθουμε, οπότε στενοχωριόμαστε και χάνουμε την λειτουργικότητά μας σε διάφορους τομείς όπως στην εργασία σου, στις κοινωνικές και διαπροσωπικές σου σχέσεις.

Αν παρατηρούμε ότι τα πράγματα δεν γίνονται καλύτερα, ότι η δυσφορία μας παραμένει σταθερή ή αυξάνει, ότι η ζωή μας έχει υποστεί σημαντικούς περιορισμούς, τότε χρειάζεται να επισκεφτούμε κάποιον ειδικό.

Μην αναβάλλετε συνέχεια, ο χρόνος είναι γιατρός όταν παρατηρείται μείωση των συμπτωμάτων. Στην αντίθετη περίπτωση (σταθερά άσχημη κατάσταση ή αυξανόμενη δυσκολία), ο χρόνος είναι εχθρός, καθώς βοηθά στην εγκατάσταση και χρονιότητα της διαταραχής.

Μαμά, μπαμπά φοβάμαι...

Μαθαίνοντας για τους φόβους των παιδιών
Ξεκινώντας ας κάνουμε την ερώτηση τι είναι φόβος. Φόβος, λοιπόν, είναι η συναισθηματική αντίδραση σε έναν πραγματικό ή αναμενόμενο κίνδυνο είτε αυτός είναι πρόσωπο, αντικείμενο ή κάποια κατάσταση. Ως τρόποι δημιουργίας ενός φόβου εντοπίζονται οι παρακάτω:

1) Προέρχεται από την άμεση εμπειρία του παιδιού. Ένα παιδί που έχει βιώσει μια οδυνηρή εμπειρία, είναι πιθανόν να εκδηλώνει φόβο προς τα ερεθίσματα που σχετίζονται με την εμπειρία αυτή (π.χ. αν ένας σκύλος δαγκώσει το παιδί, πιθανόν το παιδί θα φοβάται τους σκύλους).

2) Είναι αποτέλεσμα τοποχρονικής συνεξάρτησης. Ένα ερέθισμα μπορεί να είναι φοβικό, όχι γιατί το ίδιο προκάλεσε κάποιο δυσάρεστο βίωμα στο παιδί, αλλά γιατί παλιότερα συνυπήρξε στον ίδιο χώρο ή την ίδια ώρα με κάποιο άλλο δυσάρεστο ή φοβικό ερέθισμα.

3) Έχει εγκαθιδρυθεί μέσω της παρατήρησης και της μίμησης. Υπάρχει περίπτωση το παιδί να παρατηρεί κάποιο πρόσωπο να εκδηλώνει φόβο προς ένα ερέθισμα και μιμούμενο τη συμπεριφορά αυτή να αντιδρά φοβικά προς το ίδιο ερέθισμα.

4) Είναι αποτέλεσμα μετατόπισης. Σε κάποιες περιπτώσεις ένα ερέθισμα προκαλεί φοβική αντίδραση, όχι γιατί είναι το ίδιο δυσάρεστο, αλλά γιατί ο φόβος για ένα άλλο ερέθισμα ή μια κατάσταση μετατοπίζεται σε αυτό. Για παράδειγμα, ένα παιδί που βιώνει άγχος αποχωρισμού από τους γονείς ενδεχομένως να το εκδηλώνει με φόβο για το σχολείο (με σύμπτωμα το στομαχόπονο μετά το πρωινό ξύπνημα κ.α.).

Για να βοηθήσουμε ένα παιδί ή έναν ενήλικα να ξεπεράσει έναν φόβο χρειάζεται χρόνος, έως ότου η επιθυμία να πάρει τη θέση του φόβου. Η κακομεταχείριση ενός παιδιού, πιέζοντάς το να έρθει άμεσα αντιμέτωπο με τους φόβους του (π.χ. πιέζοντάς το να χαϊδέψει ένα σκυλάκι ή να μπει στη θάλασσα), δεν αποφέρει αποτελέσματα και ενδέχεται να έχει άσχημες επιπτώσεις μελλοντικά. Ένα παιδί που αρνείται οποιονδήποτε φόβο, στην πραγματικότητα, φοβάται πολύ τον ίδιο του τον φόβο και θα προτιμούσε να μην τον αισθάνεται. Αυτός ο φόβος κρύβεται στο ασυνείδητό του, αλλά ενδεχομένως θα εμφανιστεί πάλι αργά ή γρήγορα στη ζωή του, ίσως μεταμφιεσμένος ή σε λάθος τόπο και χρόνο. Τα παιδιά που ο φόβος τους περιφρονείται συστηματικά (π.χ. «Είναι χαζό να φοβάσαι ένα τόσο μικρό σκυλάκι!» «Κοίτα την αδερφή σου, δεν φοβάται να ανεβεί στη σκηνή και να πει το ποίημά της!») συνήθως δεν γίνονται ειλικρινείς και θαρραλέοι ενήλικες.

Ενδεχομένως να αρνηθούν κάθε φόβο και να γίνουν ιδιαίτερα ριψοκίνδυνα στη μετέπειτα ζωή τους. Αυτά τα παιδιά στα οποία οι ενήλικες αρνήθηκαν το δικαίωμα να φοβηθούν, θα έχουν διαταραγμένη σχέση με το συναίσθημα του φόβου. Στην πραγματικότητα, ένας φόβος έχει κάποιο λόγο ύπαρξης, ακόμα κι αν ο ενήλικας αδυνατεί να τον καταλάβει. Ένας φόβος πρέπει να ακούγεται, να είναι σεβαστός και αποδεκτός. Θαρραλέος δεν είναι εκείνος που δεν αισθάνεται φόβο, αλλά αυτός που τον βιώνει μέσα του, τον αναγνωρίζει, τον αποδέχεται και παίρνει τις πληροφορίες που του μεταφέρει. Ο φόβος είναι ένα ιδιαίτερα υγιές συναίσθημα, που μας πληροφορεί για έναν κίνδυνο που υπάρχει, ενεργοποιεί το σώμα μας προκειμένου να τον αντιμετωπίσει, μας μαθαίνει να είμαστε προετοιμασμένοι και σε εγρήγορση μπροστά στο άγνωστο. Είναι κάτι φυσικό.

Υπάρχουν υγιείς φόβοι και φόβοι υπερβολικοί ή άτοποι. Καλούμαστε να τους σεβόμαστε όλους ανεξαιρέτως και να συμπαραστεκόμαστε στα παιδιά μας όταν τους βιώνουν.

Οι πιο συχνοί φόβοι που αντιμετωπίζουν τα παιδιά
Υπάρχουν πολλών ειδών φόβοι που αντιμετωπίζουν όλα σχεδόν τα παιδιά, όπως οι δυνατοί θόρυβοι, τα άγνωστα πρόσωπα, ο φόβος του αποχωρισμού, του μπάνιου, του νερού στα μάτια, του σκοταδιού, των ζώων, των φαντασμάτων, των μαγισσών, των τεράτων, των δράκων. Εμφανίζονται και εξαφανίζονται, αντανακλώντας τα στάδια ωρίμανσης του παιδικού ψυχισμού. Οι περισσότεροι φόβοι θεωρούνται φυσιολογικοί σε ορισμένες ηλικίες, αλλά μπορούν να γίνουν προβληματικοί, αν πάρουν μεγάλη έκταση και αποτελούν εμπόδιο στη ζωή του παιδιού ή επιμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Οι δυνατοί θόρυβοι
Ένας έντονος θόρυβος τρομάζει ακόμα κι εμάς τους ενήλικες ∙ μάς κάνει να αναπηδούμε. Ένα μικρό παιδί μπορεί να το πανικοβάλλει. Ο θόρυβος είναι η έκφραση ενός εν δυνάμει κινδύνου, από τον οποίο καλούμαστε να απομακρυνθούμε. Το βρέφος, όμως δεν είναι σε θέση να φύγει μόνο του και γι’ αυτό ουρλιάζει. Το να παροτρύνουμε ένα παιδί να φωνάξει, να δείξει τον θυμό του, επικυρώνει τη δύναμή του και μειώνει το φόβο.

Ο φόβος του ύπνου
Για να μπορέσει να κοιμηθεί κανείς, έχει ανάγκη την αίσθηση ασφάλειας. Όταν μας καλεί το παιδί κατά τη διάρκεια της νύχτας κι εμείς πηγαίνουμε να δούμε τι χρειάζεται, του δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας. Αντιλαμβάνεται, δηλαδή, ότι μπορεί να βασίζεται στους γονείς του. Ένα μικρό φωτάκι μπορεί να μένει αναμμένο προκειμένου να προσανατολίζεται ευκολότερα στο χώρο αλλά και να διακρίνει καλύτερα την πραγματική διάσταση των αντικειμένων, αν ξυπνήσει κατά τη διάρκεια της νύχτας. Όπως είναι φυσικό, το φωτάκι δεν μπορεί να αντικαταστήσει την παρουσία του γονέα.

Όταν κοιμάται κανείς, σημαίνει ότι χαλαρώνει, αφήνεται, μπαίνει σε έναν άλλο κόσμο, ονειρεύεται και ίσως δει έναν εφιάλτη. Γι’ αυτό το λόγο, η συμπαράσταση από μέρους του γονέα είναι ευεργετική. Μετά το παραμύθι ή το νανούρισμα, ένα μασάζ μπορεί να συμβάλλει στη χαλάρωση και επιτείνει το συναίσθημα της ασφάλειας. Μέσα από το άγγιγμα, το χάδι, την αγκαλιά, το παιδί αισθάνεται γεμάτο και ασφαλές. Ας αναρωτηθούμε: Μήπως βλέπει εφιάλτες; Μήπως το φωτάκι δημιουργεί κάποια παράξενη σκιά; Ίσως το παιδί θέλει να μας δείξει ότι μας χρειάζεται κοντά του. Μέσα από τους εφιάλτες εκφράζει κάποια ανάγκη. Όταν ξαπλώνουμε μερικά λεπτά μαζί του, του προσφέρουμε αυτήν την αίσθηση ασφάλειας που θα το συνοδεύει σε όλη του τη ζωή. Το άγχος της εγκατάλειψης ενδέχεται να είναι υπεύθυνο για τις καθυστερήσεις στην εκμάθηση της γλώσσας, τη δυσκολία άρθρωσης ή προφοράς ορισμένων συλλαβών. Οι νυχτερινοί φόβοι και οι εφιάλτες που ξυπνούν το τρομαγμένο παιδί, αποκαλύπτουν τα συναισθήματα που δεν μπόρεσε να αποβάλλει ή να ξεπεράσει κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Φόβος για έντομα, σκύλους, γάτες και άλλες φοβίες
Τα παιδιά δεν φοβούνται τα έντομα, αλλά μπορούν να τα κρατήσουν στο χέρι, να παρατηρήσουν ότι αυτό είναι ευχάριστο. Όλα εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει το ίδιο το περιβάλλον όλα τα παραπάνω, καθώς ο φόβος είναι ιδιαίτερα μεταδοτικός. «Αν φοβάται η μαμά μου τα σκυλιά, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι επικίνδυνα και καλύτερα να τα φοβάμαι κι εγώ». Συνήθως αδικαιολόγητοι ή υπερβολικοί φόβοι είναι συχνά προβολή άλλου άγχους, άσχετα από το πραγματικό αντικείμενο του φόβου ή του καταπιεσμένου θυμού.

Όταν το παιδί φοβάται το σχολείο, το δάσκαλο, τους βαθμούς…Ας ακούσουμε την πραγματικότητά του. Τι φοβάται στ’ αλήθεια; Μήπως την αντίδρασή μας; Οι έλεγχοι έχουν αποκτήσει σήμερα ιδιαίτερη βαρύτητα και δεν είναι λίγοι οι γονείς που αντιδρούν άσχημα στους κακούς βαθμούς. Το παιδί έχει ανάγκη την κατανόηση των γονέων για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει και θέλει να νιώσει ότι το υποστηρίζουν. Η κοινωνία μάς έχει επιβάλει την πεποίθηση ότι όποιος δεν τα καταφέρνει στο σχολείο δεν θα είναι πετυχημένος στη ζωή του. Αυτή η πεποίθηση έχει υιοθετηθεί κι από τους γονείς που θεωρούν ότι ένας κακός βαθμός σημαίνει πως το παιδί δεν έχει μέλλον. Έτσι, όμως, τα παιδιά δεν έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στις ικανότητές τους. Πίσω από την αγωνία των βαθμών, το παιδί μπορεί να φοβάται το δάσκαλό του, τις παρατηρήσεις, την κριτική. Δεν είναι λίγοι οι δάσκαλοι που χρησιμοποιούν την ταπείνωση σαν παιδαγωγική μέθοδος χρησιμοποιώντας φράσεις όπως: «Μα τι δεν καταλαβαίνεις πια;»

Αν το παιδί εκφράζει φόβο και άρνηση να πάει στο σχολείο, ας το ακούσουμε. Αν φοβάται, ενδεχομένως να έζησε κάτι άσχημο. Καλό είναι να το γνωρίζουμε προκειμένου να το βοηθήσουμε να το αντιμετωπίσει ή για να το προστατέψουμε. Ας μην τα αφήσουμε να συσσωρεύουν μέσα τους συναισθήματα αδικίας, θυμού και ανικανότητας. Ενδεχομένως οι φόβοι και η άρνηση για το σχολείο να προέρχονται από τους συμμαθητές. Δεν είναι λίγα τα παιδιά που πέφτουν θύματα σχολικού εκφοβισμού και τρομοκράτησης στα διαλείμματα ή στην τάξη.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να ξεπεράσουν τους φόβους τους;
Προκειμένου να ησυχάσει το παιδί, χρειάζεται να κοιτάξει κατάματα το φόβο, να τον αντιμετωπίσει, να δει τι συμβαίνει, να τον εντοπίσει. Ο γονέας είναι αυτός που μπορεί να βοηθήσει το παιδί σ’ αυτή τη διαδικασία. Τα γλυκά και καθησυχαστικά λόγια βοηθούν το παιδί να νιώσει ασφάλεια.
«Πώς είναι ο δράκος που βλέπεις πάνω από το κρεβάτι σου;»
«Έχει δυο κεφάλια και 5 πόδια, είναι κόκκινος και βγάζει φωτιές.»
«Τι μπορούμε να κάνουμε για να τον διώξουμε μακριά;»
«Μμμμ, μπορούμε να του ανοίξουμε την κοιλιά ή να του δώσουμε ένα δώρο, να τον ημερώσουμε.»

Αναλόγως με την περίπτωση και τις συνθήκες, μπορούμε να σταματήσουμε σε μια ικανοποιητική λύση ή να του ζητήσουμε να διατυπώσει διάφορες απόψεις. Δεν χρειάζεται να κριτικάρουμε τις ιδέες του ως «καλές», «κακές», «χαζές», «έξυπνες». Το παιδί είναι αυτό που θα τις αξιολογήσει και θα κρίνει κατά πόσο είναι εφαρμόσιμες ή όχι. «Ναι, να ρωτήσεις το αφεντικό του σκύλου αν μπορείς να τον χαϊδέψεις, είναι μια ιδέα. Τι άλλο θα μπορούσες να κάνεις;» Ας αξιολογήσουμε μία τις απαντήσεις που προτείνονται από το παιδί. «Κι αν το κάνεις αυτό, τι θα γίνει; Θα φοβάσαι λιγότερο;» Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με το φόβο, ας σκεφτούμε την επιθυμία. Τι θα έκανε το παιδί να νιώσει αρκετή επιθυμία, έτσι ώστε να έρθει αντιμέτωπο με το σκύλο, το νερό, τη θάλασσα και να μην πανικοβάλλεται από το συναίσθημα του φόβου; Είναι σημαντικό, λοιπόν, να μην πιέσουμε το παιδί, αλλά να του δώσουμε όσο χρόνο χρειάζεται για να αισθανθεί έτοιμο να αντιμετωπίσει το φοβικό ερέθισμα. Δεν υπάρχει λόγος να υποχρεώσουμε το παιδί να έρθει αντιμέτωπο άμεσα με τους φόβους του. Καλό είναι να του δώσουμε τα μέσα να τους αντιμετωπίσει με τον δικό του ρυθμό.

Είναι σημαντικό να αντιμετωπίζονται οι φόβοι, γιατί η εσωτερική αναστάτωση που προκαλούν μπορεί να εμποδίζει τη λειτουργικότητα του παιδιού και την προσαρμογή του στο περιβάλλον. Είναι σημαντικό να προετοιμάζεται το παιδί από τον ενήλικα όταν πρόκειται να βρεθεί σε μια άγνωστη κατάσταση και να ενισχύεται το αίσθημα αυτονομίας και η αυτοπεποίθησή του, ώστε τα νέα ερεθίσματα να μη φαίνονται τρομαχτικά ή απειλητικά. Επίσης, εάν δίνεται στο παιδί η ευκαιρία να παρατηρεί παραδείγματα αντιμετώπισης φοβικών ερεθισμάτων ή εάν ο ενήλικας φροντίζει το φοβικό ερέθισμα να συνδεθεί με μια ευχάριστη κατάσταση, είναι πολύ πιθανό ότι το παιδί θα βρει τρόπους να αντιμετωπίσει τους φόβους του. Τέλος, είναι σημαντικό οι ενήλικες να ελέγχουν τους δικούς τους φόβους, ώστε τα παιδιά να μην αποκτούν αντίστοιχους μέσω της παρατήρησης και της μίμησης.

Πρέπει να σημειωθεί ότι εάν το παιδί ζει σε ένα περιβάλλον όπου δε νιώθει ασφάλεια και εμπιστοσύνη και δεν καλλιεργείται το συναίσθημα της αυτονομίας και της αυτάρκειας, η πιθανότητα δημιουργίας φόβων αυξάνεται σημαντικά και η αποτελεσματικότητα των μεθόδων αντιμετώπισης των φόβων μειώνεται.

Να είσαι προετοιμασμένος.

Να είσαι προετοιμασμένος.

Ο δρόμος έχει αγκάθια. Αυτά που επέτρεψες να μεγαλώσουν στον κήπο σου.

Ο δίπλα θα κοιτάξει να σε φρενάρει. Αυτό του ζήτησες όταν του επέτρεψες να σε κρίνει.

Το μυαλό σου θα βλέπει αδιέξοδα. Έτσι στο εκπαίδευσαν να κάνει.

Να είσαι προετοιμασμένος.

Το σπόρο των προσδοκιών σου, μην τον ξεφυτεύεις συνέχεια για να δεις αν φύτρωσε.

Και να σε πατάνε, και να χωθείς βαθιά μέσα στο χώμα, και να σκοτεινιάσει γύρω σου, μην ξεχνάς ότι μόλις φυτρώσεις, θα κατευθυνθείς προς τα ουράνια.

Να είσαι προετοιμασμένος.

Οι γύρω ζουν με το σύνηθες, με το γνωστό, με το τετριμμένο.

Θέλουν την επαναληψημότητα, την ασφάλεια, τη σιγουριά.

Και αντιδρούν σε κάθε τι νέο.

Πρώτα το χλευάζουν, μετά το πολεμούν και στο τέλος το κάνουν τμήμα της ζωής τους.

Δύο φίλοι, τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου

Βιαζόμαστε να μεγαλώσουμε, βιαζόμαστε να μορφωθούμε, βιαζόμαστε τελικά να πεθάνουμε και μέσα στην παραζάλη όλης αυτής της βίας που ασκούμε στον προσωπικό μας χρόνο, παραβιάζουμε τον βασικό κανόνα της φύσης που λέει: τα πράγματα εξελίσσονται κατά την εσωτερική τους τάξη και ακρίβεια, τίποτα δεν περισσεύει και τίποτα δεν είναι περιττό, όλα ανακυκλώνονται και ανακατασκευάζουν το περιβάλλον που τα γεννάει, υπακούοντας στις εσωτερικές δομές των όντων και στην ενδελέχεια του σύμπαντος.

Ο άνθρωπος μέσα σε αυτά επιλέγει να λησμονήσει ότι κατά ένα μέρος ο ίδιος ανήκει στην εσωτερική ενδελέχεια του σύμπαντος, πράγμα που σημαίνει ότι δρα, σκέπτεται και λειτουργεί ως αναπόσπαστο μέρος ενός συστήματος που αναπαράγει τον εαυτό του και έχει αυστηρούς κανόνες υπακοής. Επιλέγει μόνο να θυμάται ότι κατά ένα μέρος είναι δημιουργός, διαθέτει δηλαδή εκείνη την χαρισματική φύση που του επιτρέπει να σκέπτεται και να δρα ωσεί δημιουργός, αλλά μέσα σε δομές που δεν ορίζει, αλλά τον καθορίζουν σαν άνθρωπο.

Αυτή την διττή φύση καλείται να συμβιβάσει ο άνθρωπος και δυστυχώς μέχρι τώρα δεν τα καταφέρνει σε αυτό, γιατί ενώ μπορεί να γίνει δημιουργός, ταυτόχρονα υπονομεύει τον εαυτό του με το να παραβιάζει συστηματικά τους νόμους της φύσης στην οποία ανήκει.

Θα πούμε μια ιστορία για δύο φίλους που έπρεπε να ομονοήσουν, γιατί δεν είχαν άλλη επιλογή, ήταν όμως τελείως διαφορετικοί μεταξύ τους. Στον έναν άρεσε η μοναξιά, η ήρεμη ρέμβη, ο στοχασμός και η διάρκεια, τα πράγματα που δεν τέλειωναν ποτέ, η ακίνητη ηρεμία του σύμπαντος, η εσωτερική τάξη της φύσης, τα ωραία πράγματα στην ζωή των ανθρώπων και τα ωραία συναισθήματα στην θέση της καρδιάς.

Στον άλλο άρεσε το πλήθος, να το παρατηρεί και να μην επεμβαίνει, η μουσική των ανθρώπων, η καλπάζουσα ηρεμία του πλήθους, οι αντιθέσεις, ο θάνατος των πραγμάτων, η πολύβουη αλληλουχία του σύμπαντος, οι εσωτερικές συγκρούσεις των κόσμων, οι διαπλοκές στην εξέλιξη των όντων, η ανατροπή και οι σοβαρές εξελίξεις στην ζωή των ανθρώπων. Πώς μπορούν αυτοί οι δύο να ομονοήσουν;

Με τους δύο φίλους παρομοιάζουμε τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου, που βέβαια επικοινωνούν μεταξύ τους, βέβαια λειτουργούν και συνυπάρχουν αρμονικά, αλλά δεν ενώνονται και δεν ομονοούν, παρά μόνο εάν ο εγκέφαλος, ως όλον, επικοινωνήσει με την Διάνοια, ως αυτόνομη ποσότητα που βρίσκεται στο σύμπαν, έξω από την κυριαρχία του εγκεφάλου και τα εξ αυτής παραγόμενα.

Ίσως τελικά το νόημα της συνύπαρξης να είναι αυτό: δύο καταστάσεις που μοιάζουν εντελώς διαφορετικές να είναι τελικά ίδιες και αυτό που φαίνεται ως αντιθετικότητα, τελικά να είναι μια προσπάθεια επικοινωνίας και μόνιμης διασύνδεσης, που περικλείει και τις δύο χωρίς να τις καταργεί, ενώνοντάς τες όμως σε ένα αδιαίρετο σύνολο, που πάντα παράγει, πάντα δημιουργεί, ουδέποτε καταστρέφει, αλλά μόνο εξελίσσεται, λειτουργεί και αποδίδει χρήσιμο έργο, νικώντας τον κάθε είδους θάνατο.

Ίσως τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου μας να βρήκαν πια τον τρόπο να επικοινωνήσουν και να συνυπάρξουν κατά τρόπο δημιουργικό και αδιάλειπτο, συνεχή και αθάνατο, εστιασμένο και απέραντο, προκαλώντας εκείνες τις αναβαθμίσεις που χρειάζονται ώστε οι σκέψεις μας να παράγουν έργα χρήσιμα για τον άνθρωπο.

Τι Σκοτώνει την Προσοχή;

Δυσκολεύεστε να συγκεντρωθείτε; Ξεκινάτε κάτι και ανακαλύπτετε λίγο αργότερα ότι το αφήσατε στη μέση; Μήπως το παιδί σας έχει αυτά τα συμπτώματα; Μπορεί να πρόκειται για διάσπαση προσοχής, μπορεί απλώς να πρόκειται για δυσκολία συγκέντρωσης. Ποια πράγματα σκοτώνουν την προσοχή μας και δε μας επιτρέπουν να συγκεντρωθούμε;

Ένοχος #1 Η Βαρεμάρα
Μήπως βαριέστε; Μήπως δεν έχετε κάτι ενδιαφέρον να κάνετε; Ή μήπως η μέρα σας γεμίζει με αγγαρείες; Αν απαντήσατε «ναι» στα παραπάνω, ίσως πρέπει να σκεφτείτε πώς να αναδιοργανώσετε τη μέρα σας, γιατί αν βαριέστε είναι φυσιολογικό να μην προσέχετε και να δυσκολεύεστε να συγκεντρωθείτε.

Λύση
Βάλτε ενδιαφέροντα πράγματα στη μέρα σας, ακόμα και αν αφιερώνετε λίγα λεπτά. Κάντε μια συμφωνία με τον εαυτό σας και δώστε του μικρές ανταμοιβές για κάθε χρονικό διάστημα που συγκεντρώνεστε και τελειώνετε κάποια εργασία.

Ένοχος #2 Κακή Διάθεση
Είναι πολύ πιθανό αν έχετε κακή διάθεση να μην έχετε ούτε διάθεση να συγκεντρωθείτε και να προσέξετε. Από πού πηγάζει η κακή σας διάθεση; Τι είναι αυτό που σας στερεί τη χαρά της ζωής;

Λύση
Εντοπίζοντας τις πηγές της κακής σας διάθεσης μπορείτε να τις αντιμετωπίσετε και έτσι να αισθάνεστε πιο όμορφα και να έχετε καλύτερη συγκέντρωση. Μερικές απλές τεχνικές για να καταπολεμήσετε την κακή διάθεση είναι να κάνετε χαλαρωτικές αναπνοές, να βγείτε για περπάτημα ή ποδήλατο ή τρέξιμο, να μιλήσετε με μία φίλη ή να ακούσετε την αγαπημένη σας μουσική.

Ένοχος #3 Αρνητικές Σκέψεις
Τι σας απασχολεί; Τι σας βασανίζει; Μήπως έχετε την κακή συνήθεια να κάνετε αρνητικές σκέψεις και να κατρακυλάτε στον κατήφορο των αρνητικών σεναρίων; Αν ναι, να ξέρετε ότι οι αρνητικές σκέψεις, εκτός που σας «τρώνε» τη θετική ενέργεια, σκοτώνουν και την ικανότητά σας να συγκεντρωθείτε σε άλλα σημαντικά πράγματα.

Λύση
Μάθετε να κάνετε, αν όχι θετικές, τουλάχιστον ρεαλιστικές σκέψεις. Προσπαθήστε να δείτε μια κατάσταση που σας απασχολεί από διαφορετικές οπτικές γωνίες, χωρίς να κολλάτε μόνο στα αρνητικά. Σκεφτείτε τι είναι αυτό που μπορείτε να κάνετε για να αντεπεξέλθετε σε μία δυσκολία. Δημιουργήστε το δικό σας προσωπικό σύνθημα για να ενθαρρύνετε τον εαυτό σας στα δύσκολα και τα αρνητικά, όπως οι ήρωες των παιδικών μου βιβλίων η Ανελάντα και ο Μάξιμος που λένε «Μπορώ και τα Καταφέρνω».

Ένοχος #4 Επίμονες Σκέψεις για Όσα σας Απασχολούν
Σας έχει τύχει να σκέφτεστε διαρκώς μέσα στη μέρα σας αυτά που πρέπει να κάνετε ή να ξυπνάτε μέσα στη νύχτα με άγχος για όσα πρέπει να γίνουν; Οι επίμονες σκέψεις που σχετίζονται με όσα πρέπει να κάνετε και δεν έχετε προλάβει σας τρώνε ενέργεια αλλά και την προσοχή σας από άλλα πράγματα.

Λύση
Οργανωθείτε με λίστες! Έτσι, αντί να αφήνετε τις επίμονες σκέψεις να σας καταδυναστεύουν, σημειώστε τις. Κάντε μια λίστα για όσα πρέπει να γίνουν άμεσα μέσα στη μέρα και δημιουργήστε και μια μεγαλύτερη λίστα για όσα έχετε να κάνετε μέσα στην εβδομάδα. Έτσι θα μειωθεί το στρες και το άγχος σας και θα ελευθερωθεί η σκέψη σας, οπότε θα είναι πιο εύκολο να συγκεντρώνεστε.

Ένοχος #5 Στρες
Το στρες ευθύνεται για πάρα πολλά ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα και προβλήματα. Είναι φυσικό όταν αισθάνεστε ότι έχετε να διαχειριστείτε πολλά πράγματα ταυτόχρονα να μη μπορείτε να συγκεντρωθείτε στο καθένα από αυτά και τελικά να αγχώνεστε και να διασπάται η προσοχή σας. Το στρες δημιουργεί πονοκεφάλους, μυικούς πόνους, πονόκοιλο, ανεβάζει την αρτηριακή πίεση, με αποτέλεσμα η σωματική δυσφορία επίσης να μη σας επιτρέπει να συγκεντρωθείτε.

Λύση
Μάθετε να διαχειρίζεστε το στρες σας! Απλές ασκήσεις χαλάρωσης, βαθιές διαφραγματικές αναπνοές, θετικός και αισιόδοξος εσωτερικός μονόλογος (πχ, «ναι, έχω πολλά να κάνω αλλά έχω καλή οργάνωση και χρόνο μπροστά μου, οπότε θα τα καταφέρω», αντί για το αρνητικό «έχω πολλά να κάνω, να δεις που δε θα τα καταφέρω»).

Ένοχος #6 Κούραση
Η κούραση, σωματική ή ψυχική, έχει την κακή συνήθεια να μη μας αφήνει να συγκεντρωθούμε! Αυτό επίσης είναι ιδιαίτερα έντονο στα παιδιά, γι’ αυτό και δεν είναι καλή ιδέα για ένα παιδί να διαβάζει έχοντας ξενυχτήσει ή χωρίς διαλείμματα. Ειδικά η έλλειψη ύπνου έχει άμεσες αρνητικές συνέπειες στην ικανότητα συγκέντρωσης και στη βραχύχρονη μνήμη.

Λύση
Δώστε στον εαυτό σας ή το παιδί σας την ευκαιρία να ξεκουραστεί. Αντί να πιεστείτε για να συγκεντρωθείτε όταν είστε κουρασμένοι, είναι προτιμότερο να κοιμηθείτε ή να κάνετε ένα σοβαρό διάλειμμα και να επιστρέψετε αργότερα ξεκούραστοι σε αυτό που έχετε να κάνετε.

Ένοχος #7 Πείνα
Ξέρετε την παροιμία που λέει «νηστικό αρκούδι δε χορεύει;». Αυτό ισχύει και για τον εγκέφαλο! Όταν πεινάμε, δε μπορούμε να συγκεντρωθούμε. Έτσι, αν μας λείπουν τα «καύσιμα», πχ με τη μορφή πρωινού, θα δυσκολευτούμε εμείς ή το παιδί που δεν έφαγε πρωινό στην προσοχή και τη συγκέντρωση.

Η Ψυχή θέλει Ψυχή για να επιβιώσει

Τι θα κάναμε χωρίς την ψυχή δεν ξέρω. Ίσως να μεταμορφωνόμαστε αίφνης σε διανοητικά ρομπότ, ικανοί για εξαιρετικά πολύπλοκες επεξεργασίες και όμως ανίκανοι να κατανοήσουμε τα πράγματα και να επηρεάσουμε τις εξελίξεις.

Ίσως πάλι απλώς να πεθαίναμε, για να μεταβούμε σε έναν τόπο ερημιάς και οδύνης, από όπου απουσιάζει η ψυχή δηλαδή όλα τα έλλογα πάθη που μας προσωποποιούν και μας ανεβάζουν πάνω από το επίπεδο της νοημοσύνης ενός ενστικτώδους ζώου, που οι αγελαίες συμπεριφορές είναι η μοναδική πραγματικότητα όπου έχει μάθει να ζει.

Ίσως να μην συνέβαινε τίποτα από όλα αυτά και απλώς να περνάγαμε στην βιώσιμη ανυπαρξία, εκείνη την κατάσταση όπου όλα συμβαίνουν, ή δύνανται να συμβούν, και εμείς μόνο τα προσπερνάμε, ή τα αφήνουμε να συμβούν, δίχως την παραμικρή συμμετοχή από μέρους μας.

Ίσως η χαρά και η λύπη να μην είχαν πια σαφή όρια, να ήταν απλώς καταστάσεις της πραγματικότητας που μόνο συμβαίνουν και δεν μας αφορούν, άλλοι αισθάνονται, εμείς όχι, άρα η ζωή πια δεν έχει κανένα ενδιαφέρον, απλώς προχωράει, άχρωμη, άοσμη και ανούσια.

Ίσως να μην είχαμε διάθεση να αντιδράσουμε, γιατί τα όνειρά μας είχαν σβήσει, οι ελπίδες μας είχαν διαψευσθεί και οι προσδοκίες μας ήταν πια ασπρόμαυρες φωτογραφίες μιας εποχής που πέρασε για πάντα και ουδείς πιστεύει ότι θα ξανασυμβεί.

Ίσως, τέλος, να καταστρέφαμε τον εαυτό μας, σιγά σιγά και λίγο λίγο, ίσα για να τον διατηρούμε στην ζωή, γιατί φοβόμαστε τον θάνατο και αυτά που μπορεί να φέρει. Ίσως να αποφεύγαμε να σκεφθούμε, να πράξουμε και να ενεργήσουμε, για πράγματα που παλιά αυτονόητα θα προκαλούσαν τις αντιδράσεις μας, θα μας ενεργοποιούσαν και θα μας έσπρωχναν στην δράση.

Μόλις περιγράψαμε το φαινόμενο που αποκαλείται κατάθλιψη και το οποίο σημαίνει ότι αυτοβούλως και αυτοπροαιρέτως παραχωρήσαμε την ψυχή μας σε άλλους, να την νέμονται, να την χειρίζονται και να επωφελούνται από αυτήν.

Η κατάθλιψη είναι η μάστιγα της εποχής, γιατί είναι ύπουλη, γιατί δεν έχει συμπτώματα, γιατί δεν χαρίζεται σε κανέναν, γιατί απειλεί τους πάντες, γιατί βρίσκεται παντού και γιατί εξαπλώνεται με διαστάσεις πανδημίας.

Όταν προσπαθούμε να την τυποποιήσουμε, να την βάλουμε σε κουτάκια και να δώσουμε συνταγές που την γιατρεύουν, το μόνο που πετυχαίνουμε είναι να αφήσουμε το θηρίο ελεύθερο για να μας καταστρέψει ολοκληρωτικά.

Γιατί η ψυχή θέλει ψυχή για να επιβιώσει. Ό,τι άλλο και αν της δίνουμε, δεν είναι αρκετό.

Αυτοκράτειρα Θεοδώρα: Πώς βρέθηκε από την πορνεία στο Θρόνο του Βυζαντίου

Μια απ’ τις πιο ελκυστικές μορφές που, παρά τις αντινομίες της, πάντα κεντρίζει το ενδιαφέρον μας και ερεθίζει τη φαντασία μας, που με την απίστευτη τύχη της (ή μήπως ικανότητα;) συνέπαιρνε τους συγκαιρινούς της αλλά και τους συγχρόνους μας, είναι η αυτοκράτειρα Θεοδώρα. Αν τα μισά αληθεύουν απ’ τη Μυστική Ιστορία του Προκοπίου, που σημειωτέον δεν τόλμησε να δημοσιοποιήσει όσο ζούσε ο σπουδαίος ιστορικός, θα μας έκαναν να κοκκινίσουμε από ντροπή. Προσωπικά της βγάζω το καπέλο όχι τόσο για τις δεξιότητες, που αναμφίβολα είχε, όσο γι’ αυτήν τη φλόγα της προσωπικότητάς της που κράτησε αναμμένη καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της και για το γεγονός πως κατόρθωσε από μια ασημαντότητα να κυβερνήσει de facto τη μεγαλύτερη αυτοκρατορία της εποχής της.
       
Γεννήθηκε το 500 κατά πάσα πιθανότητα στην Κύπρο, ενώ άλλοι μιλούν για τη Συρία και, ακόμα μικρό παιδί, ήρθε με τους δικούς της στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με μια κατασκευασμένη απ’ το παλάτι γενεαλογία, ο πατέρας της παρουσιαζόταν ως ένας σεβάσμιος και σοφός συγκλητικός, αλλά μάλλον, που είναι και το πιο πιθανό, ήταν ο Ακάκιος, ένας φτωχός, με επάγγελμα να φυλάει και να τρέφει τις αρκούδες στο αμφιθέατρο για τα θεάματα. Η μητέρα της, ίσως συνονόματη της κόρης, δεν χαρακτηριζόταν από αυστηρότητα των ηθών, όπως και όλες οι γυναίκες στον χώρο του θεάματος, των παρασκηνίων και του τσίρκο. Η Θεοδώρα ήταν η μεσαία από τρεις αδελφές, τηνΚομιτώ και την Αναστασία και στην αρχή συνόδευε τη μεγαλύτερη στη σκηνή του θεάτρου παίζοντας μικρούς ρόλους.
        
Ήταν πανέμορφη, μια νεαρή με ασύγκριτη χάρη, ένα θελκτικό κάπως χλομό και θαμπό πρόσωπο, με δυο μεγάλα φλογερά εκφραστικά μάτια γεμάτα ζωή και ένα “θανατηφόρο” κορμί. Επιπλέον, ήταν έξυπνη, πνευματώδης και διασκεδαστική. Διέθετε μια εύθυμη, αστεία πονηράδα που τύλιγε τους ελαφρόμυαλους θαυμαστές της. Ακαταμάχητη, γοητευτική, δραστήρια, αυθάδης και τολμηρή, δεν περίμενε τις τιμές και τις φιλοφρονήσεις να έρθουν, αλλά τις προκαλούσε και τις ενθάρρυνε με μια πανέξυπνη, κεφάτη θρασύτητα χωρίς πολλές ηθικές προκαταλήψεις. Έτσι, με τη σπάνια και ακούραστη ερωτοπαθή ιδιοσυγκρασία της πέτυχε, όχι μόνο στο θέατρο.
        
Με τη κωμική της φλέβα και περισσότερο γυμνή παρά ντυμένη πάνω στη σκηνή προσέλκυσε τα βλέμματα της πρωτεύουσας. Με λίγα λόγια, έγινε γνωστή με τις τρέλες των συμποσίων της, τη θρασύτητα των λόγων της και το πλήθος των εραστών και κάπου εκεί, δεκαεφτάχρονη, έμεινε έγκυος! Ωστόσο, θεωρώντας πως το παιδί θα ήταν εμπόδιο στη θεατρική της καριέρα, το άφησε στα χέρια του πατέρα του, ενός κρατικού υπαλλήλου, που, όταν μετατέθηκε στην Αραβία, το πήρε μαζί του, απαλλάσσοντας τη Θεοδώρα απ’ αυτό το “βάρος”.
        
Μια άλλη ενασχόλησή της, σ’ εκείνη την εποχή που, κάτω απ’ τον χριστιανικό μανδύα, βασίλευε η χλιδή, η ακολασία, η δολοπλοκία και η διαφθορά, ήταν η παρασκευή ερωτικών φίλτρων με τη βοήθεια των φιλενάδων της Ινδαρούς και της Χρυσομαλλούς, που θα εξασφάλιζαν αιώνια και διαβολική εξουσία στους θαυμαστές τους. Εξάλλου, ως γνήσιο τέκνο της εποχής της πίστευε στους δαίμονες, στους μάγους, στις μάντισσες και στους ονειροκρίτες. Έχοντας λοιπόν εμπιστοσύνη στο μέλλον, καρτερούσε τη μοίρα της.
        
Τότε, ερωτεύτηκε τον αξιωματούχο Εκήβολο, ο οποίος ορίστηκε κυβερνήτης της Πεντάπολης της Αφρικής. Τον ακολούθησε, αλλά γρήγορα η σχέση τους διαλύθηκε. Έμεινε ολομόναχη και για να ζήσει εξάσκησε το επάγγελμα της πόρνης στην Αντιόχεια και στην Αλεξάνδρεια. Έμεινε στη Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο σχεδόν τέσσερα χρόνια ως το 521. Εκεί έζησε από κοντά τους διωγμούς της κυβέρνησης εναντίον των αιρετικών, ιδιαίτερα των μονοφυσιτών, με αποτέλεσμα να επηρεαστεί και να τους συμπαθήσει. Στην Αντιόχεια γνώρισε τη Μακεδονία, μια γυναίκα που είχε γνωριμίες στην πρωτεύουσα και θα τη βοηθούσε για την επιστροφή της. Κάπως πιο ώριμη πια, συνετισμένη και αηδιασμένη απ’ την περιπλανητική ζωή της, θέλησε να αφοσιωθεί σε μια ζωή αποτραβηγμένη και αγνή.
        
Το 522 επέστρεψε και είχε την τύχη να γνωριστεί με τον κατά τα φαινόμενα διάδοχο του θρόνου Ιουστινιανόπου πλησίαζε τα σαράντα, ανιψιό του αυτοκράτορα Ιουστίνου. Ο Ιουστινιανός την ερωτεύτηκε τρελά, αν και έλεγαν πως αυτό έγινε υπό την επίδραση ερωτικών φίλτρων που του έδωσε η Θεοδώρα. Σε όλη την αυτοκρατορία μαθεύτηκε πως η μικρή εταίρα έγινε η ερωμένη του διαδόχου, την οποία έκανε πατρικία και πλούσια. Η Θεοδώρα, που όπως είπαμε σχετίστηκε με μονοφυσίτες ιεράρχες κατά την περιπλάνησή της στη Μέση Ανατολή, όπως ο Πατριάρχης Αλεξάνδρειας Τιμόθεος και ο εξόριστος Πατριάρχης Αντιόχειας Σεβήρος, έπεισε τον Ιουστινιανό να σταματήσει τις διώξεις και τον έστρεψε εναντίον του δήμου των Πρασίνων που μισούσε, όταν εμπόδισαν τον νέο άντρα της μητέρας της να πάρει τη θέση του πατέρα της, όταν πέθανε, ως αρκτοτρόφος.
        
Αναπόφευκτα, το 523 παντρεύεται τον Ιουστινιανό, ο οποίος έπεισε τον θείο του Ιουστίνο να καταργήσει έναν νόμο που απαγόρευε τον γάμο ανάμεσα σε ανώτερους αξιωματούχους και ταπεινής καταγωγής γυναίκες. Το ίδιο θα ίσχυε και για τις κόρες αυτών των γυναικών, αφού η Θεοδώρα είχε αποκτήσει ήδη και μια κόρη κατά την τετραετή περιπλάνησή της. Ο πολυτελής γάμος σκανδάλισε την καλή κοινωνία της πρωτεύουσας, αλλά κανένας δεν τόλμησε να εκφραστεί δημόσια. Μια από τις πρώτες επιδείξεις της ήταν, όταν έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη ο Ιάκωβος Βαραδαίος και ο Σέργιος της Τέλλης, οι αναστυλωτές της μονοφυσιτικής εκκλησίας και τους υποδέχτηκε με τιμές στο παλάτι, δείχνοντας τη δύναμή της μέσα στην Ορθόδοξη και θρησκόληπτη αυλή.
        
Τον Απρίλη του 527, ανήμερα του Πάσχα, ο Ιουστινιανός στέφθηκε αυτοκράτορας. Δίπλα του, στολισμένη σαν εικόνα, η νέα Αυγούστα του ρωμαϊκού κράτους, σύμφωνα με το έθιμο, δέχτηκε τις επευφημίες του λαού στον ιππόδρομο, ενός λαού που την είχε δει και στο ξεκίνημά της ως θεατρίνα! Ως γυναίκα φιλάρεσκη και ματαιόδοξη, έδειξε απίστευτη ετοιμότητα στο καινούργιο της μεγαλείο.
        
Μέσα στο παλάτι ξεδίπλωσε κάθε πολυτέλεια και κομψότητα. Φορούσε υπέροχα φορέματα και εκθαμβωτικά κοσμήματα. Φρόντισε με υπομονή για την ομορφιά της. Κοιμόταν ατελείωτες ώρες για να διατηρήσει το δέρμα της, ενώ έπαιρνε λάμψη και φρεσκάδα από τα συχνά μπάνια. Είχε μια φυσική φιλαρέσκεια, καθώς γνώριζε καλά πως η γοητεία της ήταν η ασφαλέστερη εγγύηση της επιρροής της. Το τραπέζι της είχε πάντα εξαίρετο κι εξεζητημένο γούστο. Σε αντίθεση με τον πραγματικά λιτό Ιουστινιανό, που πολλές φορές δεν έτρωγε τίποτα, απαιτούσε τα πιο εκλεκτά φαγητά και ποτά.

Η Θεοδώρα στον Ιππόδρομο. Ελαιογραφία από τον Jean-Joseph Benjamin-Constant, 190ος αιώνας

        
Ενώ λοιπόν ήταν απλός και προσιτός στις ακροάσεις υπηκόων ο αυτοκράτορας, η Θεοδώρα εξωθούσε στα άκρα τις απαιτήσεις τις εθιμοτυπίας. Το πέρασμά της από το θέατρο, μαζί φυσικά με τη ματαιοδοξία της, την οδηγούσαν να κρατά πάντα αποστάσεις, ίσως ευτυχισμένη που έβλεπε να σκύβουν μεγάλοι άρχοντες στα πόδια της. Δεν είχε ενδοιασμούς στο να διώχνει με αδιαλλαξία οποιονδήποτε παρέλειπε και τη παραμικρή διάταξη του τυπικού. Έπρεπε ν’ απαντούν στις ερωτήσεις της αυτοκράτειρας, χωρίς να έχουν δικαίωμα να της απευθύνουν τον λόγο, σε μια, γενικά, ακρόαση περιορισμένη, λιγόλογη και πολύ επίσημη. Ξεφορτωνόταν τους  φορτικούς ικέτες σκαρφίζοντάς τους φάρσες που τις σκηνοθετούσε με το πλούσιο ταλέντο της. Επιπλέον, πολλές φορές στα συμβούλια είχε την απαίτηση να συμμετέχουν και οι φίλες της.
        
Ο ιστορικός Προκόπιος, κρατικός αξιωματούχος σε αποστολές δίπλα στον Βελισάριο, πώς να μη σκανδαλιζόταν με αυτά, όταν η Θεοδώρα απαίτησε, και πήρε βέβαια απ’ τον σύζυγό της, ατελείωτες εκτάσεις γης, πολυτελείς επαύλεις που τις επισκεπτόταν με την αναρίθμητη ακολουθία της. Όταν έπαιρνε μια απόφαση για δική της ευχαρίστηση, κανένας δεν της άλλαζε γνώμη.
        
Κάποια στιγμή, ο γιος που είχε αποκτήσει κάποτε, αφού έμαθε απ’ τον πατέρα του ποια ήταν η μητέρα του, ήρθε στην Κωνσταντινούπολη για να τη συναντήσει. Η Θεοδώρα τον δέχτηκε κρύα και κρυφά απ’ τον Ιουστινιανόκαι τον παρέδωσε σ’ έναν έμπιστό της ακόλουθο. Κανείς δεν έμαθε τι απέγινε ο νέος. Δεν ξέρουμε αν αυτό αληθεύει, διότι, η κόρη που είχε, έζησε καλά και τον εγγονό της αργότερα τον έκανε αξιωματούχο. Ο Προκόπιος είχε γράψει πως η Θεοδώρα ήταν τόσο μυστηριώδης, που αν ήθελε μια πράξη της να μείνει κρυφή, κανένας στον κόσμο δεν κατάφερνε να μάθει το μυστικό της.
        
Για να εκμηδενίσει έναν εχθρό, όλα τα τεχνάσματα ήταν καλά: η βία, η δολιότητα, το ψέμα και η διαφθορά. Ωστόσο, κατ’ ομολογία και του Προκοπίου, ήταν ικανή να δείξει οίκτο σε επικίνδυνους αντιπάλους, οι οποίοι την πλήρωναν μόνο με προσβολές και εξορία. Πάντως, καμιά αναφορά για έκλυτη ζωή δεν αναφέρθηκε απ’ τη στιγμή που έγινε αυτοκράτειρα και συμπεριφέρθηκε άμεμπτα και με αρετή προς τον σύζυγό της. Ο λίβελλος του Προκοπίουδεν αφήνει την παραμικρή υποψία για αισθηματική περιπέτεια. Πάντως, μπλέχτηκε σε αισθηματικές ιστορίες άλλων, όπως με το να προστατέψει την ευνοούμενή της Αντωνίνα, σύζυγο του Βελισαρίου, και τον εραστή της Θεοδόσιο, τον οποίο για μήνες έκρυψε στο παλάτι για να τον σώσει απ’ την οργή του απατημένου στρατηγού. Γενικά, ήταν πολύ έξυπνη και φιλόδοξη για να διακινδυνεύσει με ερωτικές περιπέτειες τη θέση που είχε αποκτήσει. Είναι γεγονός πως βοήθησε πολλές κατατρεγμένες και δυστυχισμένες γυναίκες, κυρίως απ’ τον χώρο του θεάματος, και έφτασε να γίνει φρουρός της δημόσιας ηθικής. Κατέστησε σεβαστούς τους ιερούς δεσμούς του γάμου και η θρησκεία την οδήγησε στη μετάνοια για το κολασμένο της παρελθόν.
        
Δεν άργησε να πάρει μέρος της εξουσίας στα χέρια της. Στις 18 Ιανουαρίου του 532, και ενώ η Στάση του Νίκαμαινόταν για μια εβδομάδα και ο Ιουστινιανός δεν έβλεπε σωτηρία παρά μόνο στη φυγή, στο συμβούλιο στα ανάκτορα η Θεοδώρα, με γαλήνη και θάρρος, αγανακτισμένη απ’ την ανανδρία του αυτοκράτορα και των υπουργών, σηκώθηκε και είπε: «Κι αν ακόμα δε θα ‘μενε άλλη σωτηρία απ’ τη φυγή, δε θα ‘θελα να φύγω. Εκείνοι που φόρεσαν το στέμμα δεν πρέπει ποτέ να επιζούν απ’ τον χαμό του. Ποτέ δε θα δω τη μέρα που θα πάψουν να με χαιρετούν με τ’ όνομα της αυτοκράτειρας. Αν θέλεις να φύγεις, Καίσαρ, πολύ καλά! Έχεις χρήματα, τα πλοία είναι έτοιμα, η θάλασσα ανοιχτή. Όσο για μένα, μένω εδώ. Αγαπώ το παλιό αυτό γνωμικό, πως η πορφύρα είναι το πιο ωραίο σάβανο».
        
Η Θεοδώρα χρησιμοποίησε την απεριόριστη επιρροή της στον αυτοκράτορα, όχι μόνο κατά τη διάρκεια τηςΣτάσης του Νίκα, αλλά καθ’ όλη τη ζωή της ως Αυγούστα. Ήταν δραστήρια σε όλες τις υποθέσεις του κράτους. ΟΙουστινιανός την συμβουλευόταν και αυτή έβαλε το χέρι της παντού, στη διοίκηση, στην πολιτική, στη διπλωματία και στην Εκκλησία. Και αν ποτέ ήταν επιζήμια, σίγουρα είχε σωστή αντίληψη των συμφερόντων του κράτους. Φιλόδοξη και πανούργα, απαίτησε να έχει στο κάθε πράγμα την τελευταία λέξη.
        
Δεν τσιγκουνευόταν φροντίδες και κόπους για όσους είχαν κερδίσει τη συμπάθειά της, με μόνο αντάλλαγμα να υπηρετούν με αφοσίωση. Ο Πέτρος Βαρσύμης με παρέμβασή της έγινε έπαρχος των Πραιτορίων. Ο διάσημοςΝαρσής της χρωστούσε την καριέρα του. Στο πεδίο των θρησκευτικών ζητημάτων, με συμπάθεια και προς τους μονοφυσίτες, προώθησε τους ευνοούμενούς της: τον Άνθιμο τον έκανε Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, τον Βιγίλιοτον έκανε Πάπα, ενώ βοήθησε τον Σεβήρο Αντιόχειας, τον Θεοδόσιο Αλεξάνδρειας, τον Ιωάννη της Τέλλης και τον Ιάκωβο Βαραδαίο.
        
Αντίθετα, σπουδαίοι άνθρωποι, που δεν έσκυψαν το κεφάλι με ταπεινότητα μπροστά της, υπουργοί όπως οΙωάννης Καπαδόκης ή ο Πρίσκος, ο Πάπας Σιλβέριος και ο μεγάλος στρατηγός Βελισάριος (προς μεγάλη απογοήτευση του Προκοπίου, που ήταν ο ήρωας του), γεύτηκαν τον δόλο της, τη σκληρότητα και την βαναυσότητά της. Ο λαός καταλάβαινε πως αν οι διαταγές του Ιουστινιανού, καμιά φορά, έρχονταν σε αντίθεση με της Θεοδώρας, ήταν φρονιμότερο να υπακούσουν στην αυτοκράτειρα! Είναι γεγονός πως αγάπησε την εξουσία και για να τη διατηρήσει αμοίραστη, δεν υποχώρησε σε τίποτα. Δείχτηκε αδίστακτα πανούργα, βίαιη, σκληρή και άσπλαχνη σ’ όσους είχαν προκαλέσει το μίσος της, αναστατώνοντας πολλές φορές το παλάτι.
        
Ωστόσο, με οξεία πολιτική αντίληψη διείδε τα δυο κακά που υπονόμευαν τη στερεότητα της αυτοκρατορίας, την οικονομική και τη θρησκευτική κρίση. Προσπάθησε να επιδείξει μια στάση επιείκειας και συμβιβασμού με την Ανατολική Μικρά Ασία, τη Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο, τα προπύργια του μονοφυσιτισμού. Έναν αιώνα αργότερα, όταν οι Άραβες κατέλαβαν τη Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική, οι μονοφυσίτες όχι μόνο δεν αντιστάθηκαν ιδιαίτερα, αλλά ίσως και να χάρηκαν που αποδεσμεύτηκαν από τις δαγκάνες της κρατικής καταπίεσης. Τουλάχιστον, η προνοητικότητα της αυτοκράτειρας τους είχε κρατήσει για πολλές δεκαετίες υπό την σκέπη της αυτοκρατορίας. Η Θεοδώρα προστάτεψε τους αιρετικούς και τους καταδιωγμένους φίλους της και τους πρόσφερε τα μέσα ν’ ανασυστήσουν την εκκλησία τους, δείχνοντας δείγματα σπουδαίας πολιτικού.
        
Λυπόταν που δεν απόκτησε έναν γιο, έναν διάδοχο απ’ τον Ιουστινιανό. Δεν παρηγορήθηκε ποτέ που ο γάμος της έμεινε στείρος. Όμως, τουλάχιστον όσο έζησε, κυβέρνησε ως αφέντισσα παρ’ όλα τα ελαττώματά της και σφράγισε βαθιά την εποχή του Ιουστινιανού. Πραγματικά, μόλις πέθανε ξεκίνησε και η παρακμή της αυτοκρατορίας.
        
Στις 29 Ιουνίου του 548 πέθανε από καρκίνο, ύστερα από μακρόχρονη ασθένεια. Ήταν μόλις 48 ετών! Το μυρωμένο σώμα της κειτόταν πάνω στο ολόχρυσο κρεβάτι, μέσα στη πορφύρα, όπως είχε ευχηθεί τότε στη Στάση του Νίκα, να πεθάνει ως αυτοκράτειρα! Το γαλήνιο πρόσωπό της ήταν απλώς λίγο πιο χλομό απ’ το συνηθισμένο. Χιλιάδες χρυσά καντήλια ανέδυαν τις μυρωδιές του λιβανιού και άλλων αρωματικών, ενώ στα πόδια της κλίνης η αυτοκρατορική ακολουθία θρηνούσε. Η λιτανεία ήταν επιβλητική, απ’ τον Πατριάρχη Μηνά, τον αμέτρητο κλήρο και όλους τους πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους. Στο τέλος ο ίδιος ο αυτοκράτορας, πνιγμένος στα δάκρυα της έφερνε το ύστατο δώρο, πετράδια πολύτιμα, στολίδια, υπέρλαμπρα φορέματα και μια ολόκληρη πένθιμη χρυσοστολή που θα τη συνόδευε σαν μια τελευταία ανταύγεια απ’ τη λάμψη και την πολυτέλεια που τόσο είχε αγαπήσει. Η πρώην κωμική θεατρίνα έδινε την τελευταία, την πιο εντυπωσιακή παράσταση, αυτή τη φορά θλιβερή. Ενταφιάστηκε μέσα στον ναό των Αγίων Αποστόλων, στο στερνό της σπίτι.
        
Ποια μορφή προτιμάμε λοιπόν απ’ αυτή τη διττή προσωπικότητα; Της ακόλαστης πρώην χορεύτριας, ηθοποιού και πόρνης, αυτής που «ο κόσμος απομακρυνόταν από δίπλα της για αν μη μιανθεί», ένα πλάσμα δεσποτικό και αλαζονικό, «ο αληθινός άγγελος του κακού που, με τη θέληση του διαβόλου περιέφερε σ’ όλο τον κόσμο την αναισχυντία της»  ή της γυναίκας του θεάματος που, βρίσκοντας έναν άντρα σοβαρό, αφοσιώθηκε στον γάμο και τη θρησκεία, μιας γυναίκας με πνεύμα ανώτερο, «το αληθινόν δοχείον όλων των δώρων του Θεού», σπάνιας αντίληψης, ενεργητικής θέλησης και ατελείωτα γοητευτικής; Θα επέλεγα κάτι το ενδιάμεσο, εκεί που εδράζεται πάντα η αλήθεια.

O Σωκράτης περί αρετής και ήθους

Στην ιστορία της φιλοσοφίας τα ζητήματα της ηθικής δεν ήταν μεταξύ εκείνων που προηγήθηκαν στη συστηματική διερεύνηση και στον στοχασμό.

 

Aντίθετα, το ενδιαφέρον για τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου ακολούθησε τη μέριμνα για τη φύση και το εξωτερικό περιβάλλον της ανθρώπινης συμπεριφοράς. H φύση, επομένως, προηγήθηκε της ηθικής στην πορεία του φιλοσοφικού στοχασμού και της ενατένισης.

 

H αποφασιστική στιγμή που σημάδεψε τη στροφή του ενδιαφέροντος και της προσοχής από τον εξωτερικό στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου συνδέεται με την ιστορική παρουσία και τη διδασκαλία του Σωκράτη τον 5ο αιώνα π.X.

 

Πράγματι, ο Σωκράτης που θανατώθηκε από τους συμπολίτες του το 399 π.X., δίκαια θεωρείται ως ο θεμελιωτής της ηθικής φιλοσοφίας επειδή έστρεψε το φως της σκέψης και του προβληματισμού του από τη φύση στην ψυχή και την ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου. Αυτή η «ανθρωποκεντρική» στροφή έταμε έκτοτε την πορεία του φιλοσοφικού στοχασμού και ο Σωκράτης κατέκτησε μια αν όχι την κορυφαία θέση στο Πάνθεον των φιλοσόφων της ανθρωπότητας.

 

Tο «παράδοξο» είναι ότι τούτο το πέτυχε δίχως ποτέ ο ίδιος να γράψει τίποτα ή να οργανώσει κάποια σχολή ή κάποιο φιλοσοφικό σύστημα. Aπλά με τη δύναμη του κριτικού στοχασμού και με την καθαρότητα του προσωπικού του παραδείγματος ζωής (μιας ζωής που την οικοδόμησε σαν έργο τέχνης) άφησε τέτοια εντύπωση στους συγκαιρινούς και τους φίλους του ώστε αυτό αρκούσε για να γράψουν κατόπιν εκείνοι (ο Πλάτων, ο Ξενοφών, ο Aριστοτέλης) όσα έγραψαν για την ύπαρξη και τη σκέψη του ως παρακαταθήκη στην ιστορία του πνεύματος.

 

H γνώση της αρετής

 

Eξαρχής, το «γνώθι σαυτόν» της δελφικής προσταγής ο Σωκράτης το ερμήνευσε ως το έναυσμα για μια πορεία αναζήτησης που ένας σκεπτόμενος άνθρωπος θα μπορούσε να ακολουθήσει προκειμένου να επιτύχει την αρετή. Ως αρετή εννοούσε ο Σωκράτης την επιλογή του αγαθού, το «εὖ πράττειν», ύστερα από κριτική ανάλυση και στοχασμό. Συνέδεσε έτσι με τρόπο μοναδικό και αξεδιάλυτο την αρετή με τη γνώση, τη γνώση εκείνου που είναι πραγματικά και όχι φαινομενικά καλό και χρήσιμο στον άνθρωπο.

 

H λογική θεμελίωση της ηθικής συνίστατο επομένως στη στοχαστική διερεύνηση και αναζήτηση της αρετής. Yπ’ αυτήν την έννοια, η «αρετή είναι γνώση» και έως ότου αποκτήσει ο άνθρωπος τη γνώση δεν μπορεί να είναι ενάρετος.

 

Όπως μαρτυρά ο Aριστοτέλης (Hθικά Nικομάχεια, 1144 b, 28–29), ο Σωκράτης θεωρούσε ότι οι αρετές ήταν μορφές λόγου («λόγους τάς ἀρετάς ᾤετο εἶναι/ἐπιστήμας γάρ εἶναι πάσας») διότι ήταν αδιάλυτα συνδεδεμένες με τη γνώση. Mε συνέπεια ούτε η επίτευξη του αγαθού να είναι δυνατή άνευ φρονήσεως, «ουδέ φρόνιμον άνευ της ηθικής».

 

Έδειξε, επιπλέον, ότι μόνο με τον τρόπο αυτό, δηλαδή με τον ασίγαστο στοχασμό περί της αρετής, μπορεί να κερδίσει κανείς την αληθινή και διαρκή ευδαιμονία. H μαρτυρία του προσωπικού του παραδείγματος ήταν αδιάψευστη: πέθανε δίχως θλίψη, φόβο ή ταραχή, αλλά με εσωτερική γαλήνη και ηρεμία – ίσως και με ευδαιμονία, παρά το γεγονός ότι δεν ήταν εκείνος που θέλησε ή επέλεξε τον θάνατό του.

 

O Σωκράτης συνέβαλε επίσης όσο κανείς έως τότε στον «εκδημοκρατισμό» της ηθικής θεωρίας, εφόσον κατέστησε την πρόσβαση σε αυτήν ανοικτή και διαθέσιμη στον καθένα που ήταν πρόθυμος να τη γνωρίσει.

 

Tούτο το έπραττε με την προσφιλή του όσο και ιδιαίτερα αποτελεσματική μέθοδο της διαλογικής ανάλυσης (όπως φανερώνουν οι πλατωνικοί διάλογοι) μέσω της οποίας μπορούσε να εξετάζει και να ελέγχει τις απόψεις και τις ιδέες των συμπολιτών του με διαρκείς ερωταποκρίσεις αποκαλύπτοντας έτσι όχι μόνο την άγνοιά τους αλλά και την αληθινή φύση της αρετής.

 

Ήταν προφανώς πεπεισμένος ότι μόνο αυτό το είδος της διαλογικής αυτοεξέτασης και του αναστοχασμού κάνει τους ανθρώπους καλύτερους από ηθικής σκοπιάς. Kαι τούτο διότι υποβάλλεται έτσι κανείς σε διαρκή κριτικό έλεγχο σχετικά με το τι να κάνει ή να αποφύγει επί τη βάσει ηθικών κριτηρίων.

 

Tόσο ο Πλάτων όσο και ο Aριστοτέλης, εξάλλου, θεωρούσαν την ηθική ως μέρος της πολιτικής, της οποίας η πρωτεύουσα λειτουργία ήταν να διαμορφώνει το πλαίσιο και τις συνθήκες ώστε τα μέλη της πολιτείας να μπορούσαν να κατακτήσουν την αληθινή ευδαιμονία. Έτσι, η επίτευξη της γνώσης και της αληθινής ευδαιμονίας καθίσταται η ουσία της επιστήμης του αγαθού, δηλαδή της ηθικής.

 

H πράξη της αρετής

 

Kατά τους αρχαίους Έλληνες η ηθική δεν περιοριζόταν στη θεωρητική μόνο ενασχόληση με το ζήτημα της αρετής αλλά κατ’ εξοχήν ενδιαφερόταν για την άσκησή της στην πράξη: όχι μόνο να στοχάζεται και να διερευνά κανείς το αγαθό, αλλά κυρίως να το πράττει στη ζωή του.

 

Συναφώς, η έννοια της «επιστήμης» περιελάμβανε όχι μόνο την αφηρημένη γνώση ενός τομέα της σκέψης και της εμπειρίας, αλλά και την έντεχνη και επιδέξια εφαρμογή του στην πράξη. Δεν εκπλήσσει, επομένως, ότι μια ισχυρή κανονιστική διάσταση χαρακτήριζε την όλη επιστημονική δραστηριότητα, υπό την έννοια ότι συγκεκριμένες αξίες και κανονιστικά κριτήρια κατευθύνουν τη δράση των ανθρώπων και εκφράζονται σε ανάλογες έμπρακτες συμπεριφορές.

 

«H αρετή από μόνη της δεν εξαρκεί», δίδασκε ο Aριστοτέλης στα Πολιτικά του (1. 325 b, 12-13), «πρέπει επίσης να υπάρχει η δύναμη να μετατραπεί σε πράξη». Πράγμα που σημαίνει ότι εφόσον έχει ληφθεί μια απόφαση με ηθικά κριτήρια πρέπει κατόπιν να εφαρμοσθεί με συνέπεια.

 

Bέβαια, ο μετασχηματισμός της αξίας σε πράξη και η σύμπτωση των απώτερων σκοπών και επιδιώξεων με τα συγκεκριμένα ενεργήματα συνιστά μείζον πρόβλημα που θέτει σε δοκιμασία την ηθική αντοχή και την ακεραιότητα του δρώντος υποκειμένου. «Φυσικά, η πράξη σε πολύ μικρότερο βαθμό προσεγγίζει την αλήθεια από ό,τι η σκέψη», επεσήμαινε ο Πλάτων στην Πολιτεία του (473 a, 1-2).

 

Eν τούτοις ο Σωκράτης έδειξε ο ίδιος με το παράδειγμά του τη δύναμη και την ετοιμότητα του ανθρώπου με ήθος να ζήσει σύμφωνα με τα κριτήρια και τις αξίες του. «Σφάλλεις αν νομίζεις πως κάποιος που έχει την παραμικρή αξία», υποστήριζε στην Aπολογία του (28b, 5-9), «θα υπολόγιζε τον κίνδυνο της ζωής ή του θανάτου ή οτιδήποτε άλλο αντί να εξετάζει τούτο μόνο: Eάν η πράξη του είναι δίκαιη ή άδικη, και εάν αρμόζει στα έργα ενός καλού ή κακού ανθρώπου».

 

Ο Aνεξέταστος βίος είναι αβίωτος

 

Aπό ηθικής σκοπιάς, λοιπόν, η σύμπτωση θεωρίας και πράξης είναι αναγκαία, εφόσον η ηθική οντολογία δεν αφορά μόνο τις προθέσεις αλλά εξίσου την πραγμάτωση και την εκπλήρωσή τους. Θεωρία και πράξη συναπαρτίζουν ισότιμα μέρη της ζωής και της συγκρότησης του υποκειμένου, και δεν υπάρχει λόγος να υποθέτει κανείς ότι το ένα προηγείται και υπερέχει του άλλου.

 

Mπορούμε, επομένως, να συμπεράνουμε ότι για τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και βέβαια για τον Σωκράτη η ηθική συνίστατο στη γνώση και την επιλογή των καλών πραγμάτων στη ζωή. Eπιπλέον, ο λόγος περί των αξιών που όφειλαν να εμπνέουν και να κατευθύνουν τη ζωή αποτελούσε μια αξία καθ’ εαυτήν, που θα μπορούσε να οδηγήσει στην ευδαιμονία εάν επιδιώκετο με συνεπή και συστηματικό τρόπο.

 

Kατά τον Aριστοτέλη, μάλιστα, το ήθος δεν ήταν παρά «η συνήθεια του αγαθού» («ἡ δ’ ἠθική ἐξ ἔθους περιγίνεται», Hθικά Nικομάχεια, 1103 a, 17) και η ηθική στάση απορρέει από την ελεύθερη επιλογή του αγαθού που γίνεται κατόπιν συνήθης πρακτική («η ηθική αρετή έξις προαιρετική», Hθικ. Nικ., 1139 a, 22–23).

 

Mια απώτερη συνέπεια αυτής της αντίληψης είναι ότι η ηθική επιλογή δεν αποτελεί τόσο ζήτημα επιβράβευσης ή τιμωρίας, αλλά ελεύθερη προτίμηση του αγαθού δίχως να υπεισέρχεται το δέλεαρ της ανταμοιβής ή το φόβητρο της ποινής.

 

Δεν ξενίζει, επομένως, ότι το πρωτεύον κριτήριο και η επιδίωξη της καλής διακυβέρνησης ήταν κατά τον Aριστοτέλη ο εθισμός των πολιτικών στην άσκηση της αρετής. Tούτο επιβεβαιώνεται, έγραψε στα Hθικά Nικομάχεια (1103 b, 4–7), από αυτό που συμβαίνει στις πολιτείες· γιατί οι νομοθέτες κάνουν τους πολίτες αγαθούς με τον σχηματισμό ανάλογων συνηθειών σε αυτούς («τούς πολίτες ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς»). Για να προσθέσει ότι «τούτη είναι η επιθυμία κάθε νομοθέτη, και αυτοί που δεν το καταφέρνουν χάνουν τον στόχο, και σε τούτο διαφέρει μια καλή από μια κακή πολιτεία».

 

Eφόσον ηθική συνιστά μια πρωτεύουσα λειτουργία της πολιτικής προκύπτει ότι η κύρια αποστολή των πολιτικών είναι να μεριμνούν για την ηθική καλλιέργεια και τελείωση των πολιτών. Προκειμένου όμως να το επιτύχουν αυτό χρειάζονται και οι ίδιοι γνώση, τη γνώση της αρετής, πράγμα που αποκτάται με τη διαρκή διερεύνηση και τον αυστηρό και ασίγαστο έλεγχο των πραγμάτων και των καταστάσεων.

 

Στο τέλος τέλος, η ηθική συνοχή δεν αποκτάται παρά μόνο μέσα από τη διαρκή αναζήτησή της. Kαι τούτο είναι το μέγα προνόμιο των ανθρώπινων όντων, διαφορετικά η ζωή δεν έχει αξία. Bίος ανεξέταστος δεν είναι αποδεκτός από τον άνθρωπο («ὁ δέ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτός ἀνθρώπῳ»), κατέληξε ο Σωκράτης στην εκπληκτική Aπολογία του (28, 12).

 

Kοντολογίς, η ηθική στάση ως αποτέλεσμα μιας ξεχωριστής για τον καθένα πορείας και αναζήτησης είναι αυτό που κάνει τη ζωή, την «τέχνη της ζωής», μια τόσο δημιουργική και ενδιαφέρουσα υπόθεση.