Τετάρτη 30 Μαΐου 2018

ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἀγαμέμνων (1178-1213)

ΚΑ. καὶ μὴν ὁ χρησμὸς οὐκέτ᾽ ἐκ καλυμμάτων
ἔσται δεδορκὼς νεογάμου νύμφης δίκην·
1180 λαμπρὸς δ᾽ ἔοικεν ἡλίου πρὸς ἀντολὰς
πνέων ἐσᾴξειν, ὥστε κύματος δίκην
κλύζειν πρὸς αὐγάς, τοῦδε πήματος πολὺ
μεῖζον· φρενώσω δ᾽ οὐκέτ᾽ ἐξ αἰνιγμάτων.
καὶ μαρτυρεῖτε συνδρόμως ἴχνος κακῶν
1185 ῥινηλατούσῃ τῶν πάλαι πεπραγμένων.
τὴν γὰρ στέγην τήνδ᾽ οὔποτ᾽ ἐκλείπει χορὸς
σύμφθογγος οὐκ εὔφωνος· οὐ γὰρ εὖ λέγει.
καὶ μὴν πεπωκώς γ᾽, ὡς θρασύνεσθαι πλέον,
βρότειον αἷμα κῶμος ἐν δόμοις μένει,
1190 δύσπεμπτος ἔξω, συγγόνων Ἐρινύων.
ὑμνοῦσι δ᾽ ὕμνον δώμασιν προσήμεναι
πρώταρχον ἄτης· ἐν μέρει δ᾽ ἀπέπτυσαν
εὐνὰς ἀδελφοῦ τῷ πατοῦντι δυσμενεῖς.
ἥμαρτον, ἢ κυρῶ τι τοξότης τις ὥς;
1195 ἢ ψευδόμαντίς εἰμι θυροκόπος φλέδων;
ἐκμαρτύρησον προυμόσας τό μ᾽ εἰδέναι
λόγῳ παλαιὰς τῶνδ᾽ ἁμαρτίας δόμων.
ΧΟ. καὶ πῶς ἂν ὅρκου πῆγμα, γενναίως παγέν,
παιώνιον γένοιτο; θαυμάζω δέ σου,
1200 πόντου πέραν τραφεῖσαν ἀλλόθρουν πόλιν
κυρεῖν λέγουσαν, ὥσπερ εἰ παρεστάτεις.
ΚΑ. μάντις μ᾽ Ἀπόλλων τῷδ᾽ ἐπέστησεν τέλει.
1204 ΧΟ. μῶν καὶ θεός περ ἱμέρῳ πεπληγμένος;
1203 ΚΑ. προτοῦ μὲν αἰδὼς ἦν ἐμοὶ λέγειν τάδε.
1205 ΧΟ. ἁβρύνεται γὰρ πᾶς τις εὖ πράσσων πλέον.
ΚΑ. ἀλλ᾽ ἦν παλαιστὴς κάρτ᾽ ἐμοὶ πνέων χάριν.
ΧΟ. ἦ καὶ τέκνων εἰς ἔργον ἤλθετον νόμῳ;
ΚΑ. ξυναινέσασα Λοξίαν ἐψευσάμην.
ΧΟ. ἤδη τέχναισιν ἐνθέοις ᾑρημένη;
1210 ΚΑ. ἤδη πολίταις πάντ᾽ ἐθέσπιζον πάθη.
ΧΟ. πῶς δῆτ᾽ ἄνατος ἦσθα Λοξίου κότῳ;
ΚΑ. ἔπειθον οὐδέν᾽ οὐδέν, ὡς τάδ᾽ ἤμπλακον.
ΧΟ. ἡμῖν γε μὲν δὴ πιστὰ θεσπίζειν δοκεῖς.

***
ΚΑΣΣΑΝΤΡΑ
Σε λίγο ακόμα κι ο χρησμός πια δε θα βλέπει
μες απ᾽ τους πέπλους σαν τη νιόπαντρη τη νύφη,
μα θα χυθεί, όπως φαίνεται, μ᾽ ορμή μεγάλη
1180 προς του ήλιου τις ανατολές και σαν το κύμα
στο φως κακό θα βγάλει πιο μεγάλο απ᾽ τ᾽ άλλο.
Τώρα όχι πια μ᾽ αινίγματα θα σου τα μάθω·
και μάρτυρές μου να ᾽σαστε μαζί ακλουθώντας
πως των αρχαίων οσμίζομαι κακών τ᾽ αχνάρια·
γιατί ποτέ δεν απολείπει αυτή τη στέγη
χορός που ψάλλει μια κακόφωνη αρμονία
και μια που μάλιστα έχει πιεί ανθρώπινο αίμα
κι αποδιαντράπη ολότελα, το ᾽στρωσε μέσα
στο σπίτι για καλά και πια δε λέει να φύγει
1190 των Ερινύων των συγγενικών ο κώμος.
κι έτσι για πάντα θρονιασμένες τραγουδούνε
την πρώταρχη αφορμή των συμφορών κι ακόμα
καταριούνται με φρίκη τ᾽ άνομο κρεβάτι,
που ατίμασε αδερφός — κακό της κεφαλής του!
Αστόχησα, ή το βρήκα σαν καλός τοξότης;
ή ψευτομάντισσα είμαι φλύαρη δερνοθύρα;
αρνήσου το αν μπορείς κι ορκίσου πως δε ξέρεις
απ᾽ ακουστά τις πρώτες του σπιτιού αμαρτίες.
ΧΟΡΟΣ
Ω και να μπόρειε ο στέρεος δεμένος όρκος
καμιά θεράπεια να ᾽φερνε! μα εσέ θαυμάζω,
1200 πώς, από χώρ᾽ αλαργινή κι αλλόγλωσσή μας,
σα να ᾽σουν μπρος και τα ᾽βλεπες, τα ξεδιαλύνεις.
ΚΑΣΣΑΝΤΡΑ
Στην τέχνη αυτή μ᾽ όρισε ο Απόλλωνας ο μάντης.
ΧΟΡΟΣ
Μήπως, αν και θεός, τον λάβωσε ο έρωτάς σου;
ΚΑΣΣΑΝΤΡΑ
Πριν το ᾽χα για ντροπή λόγο γι᾽ αυτά να κάνω.
ΧΟΡΟΣ
Στις ευτυχίες, απάνω του καθείς το παίρνει.
ΚΑΣΣΑΝΤΡΑ
Μα ήταν για μένα αγωνιστής γιομάτος φλόγα.
ΧΟΡΟΣ
Μη και μαζί του σ᾽ ένωσε του γάμου ο νόμος;
ΚΑΣΣΑΝΤΡΑ
Ενώ είχα πει το ναι, τον γέλασα κατόπι.
ΧΟΡΟΣ
Αφού είχες πια τη θεϊκιά την τέχνη πάρει;
ΚΑΣΣΑΝΤΡΑ
1210 Στην πόλη πια προφήτευα όλα της τα πάθη.
ΧΟΡΟΣ
Και πώς απλέρωτη έμεινες απ᾽ την οργή του;
ΚΑΣΣΑΝΤΡΑ
Κανείς πια δε με πίστευε, μετά απ᾽ το κρίμα αυτό.
ΧΟΡΟΣ
Μα σε μας φαίνονται, αχ, πολύ σωστοί οι χρησμοί σου.

Πώς τα ζευγάρια ξεπερνούν την απιστία;

Τα ζευγάρια που ξεπερνούν την απιστία είναι σε θέση να μιλήσουν αργότερα χωρίς να κρατούν κακία ο ένας στον άλλον, αλλά και να αλληλοϋποστηρίζονται, ώστε η σχέση τους να συνεχίσει να εξελίσσεται.

Τα ζευγάρια ξεπερνούν την απιστία; Τα ζευγάρια που ξεπερνούν την απιστία μπορεί να είναι η μειοψηφία, αφού η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν είναι σε θέση να συγχωρήσει έναν άπιστο σύντροφο.

Η απιστία έχει διαφορετικούς βαθμούς. Για παράδειγμα, μια σχέση που έχει διάρκεια και έχει ως αποτέλεσμα την απόκτηση παιδιών είναι διαφορετική από μια συνεύρεση μιας νύχτας. Παρόλα αυτά, εξαρτάται και από την αντίληψη του κάθε ατόμου.

Ωστόσο, η ζήλια και οι ανασφάλειες έρχονται συχνά στο φως όταν εμφανίζεται η απιστία, αφήνοντας ανοιχτό τον δρόμο στη δυσαρέσκεια και την αδυναμία συγχώρεσης του άλλου προσώπου.

Τα ζευγάρια που ξεπερνούν την απιστία επιλέγουν να είναι ευτυχισμένα

Τα ζευγάρια που ξεπερνούν την απιστία πρέπει να γνωρίζουν καλά τον εαυτό τους και, ακόμη, να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον.

Η επικοινωνία είναι εξαιρετικά σημαντική. Αναφερόμαστε σε ειλικρινή επικοινωνία, στην οποία δύο άνθρωποι μπορούν να εκφράσουν τα αληθινά συναισθήματα και τις σκέψεις τους χωρίς τον φόβο ότι ο άλλος θα τους κρίνει.

Όταν η απιστία συμβεί, οι άνθρωποι έχουν τη τάση να θυμώνουν. Μερικές φορές κατηγορούν αυτόν που απίστησε χωρίς να του δίνουν την ευκαιρία να μιλήσει.

Είναι αλήθεια ότι η απιστία πονάει, αλλά τα ζευγάρια που το ξεπερνούν είναι σε θέση να επικοινωνούν και να βρίσκουν λύσεις.

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι αυτά τα είδη ζευγαριών εξαπατούν τους εαυτούς τους, αλλά τίποτα δεν απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Τα ζευγάρια που ξεπερνούν την απιστία είναι ειλικρινή με τον εαυτό τους.

Μόλις κάνετε μια συζήτηση μεταξύ σας και έχετε εκφράσει τα συναισθήματά σας, έρχεται η ώρα να πάρετε μια απόφαση, την οποία και τα δύο μέρη θα πρέπει να πάρετε συνειδητά.

Πρέπει να μείνετε με αυτό το άτομο; Μπορείτε να τον συγχωρήσετε; Πιστεύετε ότι είστε ελεύθερος να κάνετε τέτοια λάθη; Μπορείτε ακόμη να έχετε εμπιστοσύνη στον σύντροφό σας;

Τα ζευγάρια που ξεπερνούν την απιστία είναι σε θέση να απαντήσουν με ειλικρίνεια σε αυτά τα ερωτήματα. Δεν υπάρχει σωστή ή λανθασμένη απάντηση. Δεν πρέπει πάντα να συγχωρείτε την απιστία και αυτό είναι εντάξει.

Το σωστό είναι να είστε ειλικρινής και να αποφασίσετε. Πολλές φορές λόγω του φόβου, της ανασφάλειας ή της αυταπάτης, μένετε σε μια σχέση και καταλήγετε να αγωνίζεστε γι’ αυτήν με πικρία. Υπάρχουν μόνο δύο επιλογές: είτε να συγχωρέσετε αληθινά είτε να προχωρήσετε.

Βλέπουν την απιστία ως μια ευκαιρία να εξελιχθούν

Τα ζευγάρια που ξεπερνούν την απιστία – εκτός από την ανακάλυψη ότι μπορούν να συγχωρήσουν το άλλο πρόσωπο – μπορούν να δουν αυτή την κατάσταση ως μια ευκαιρία για να αναπτυχθούν.

Τονίζουμε τη σημασία της επικοινωνίας. Τα ζευγάρια που ξεπερνούν την απιστία επικοινωνούν συχνά. Επιπλέον, αντιμετωπίζουν την απιστία χωρίς φόβο και με εμπιστοσύνη την παίρνουν ως μια ευκαιρία για να εξελιχθούν.

Αυτά τα ζευγάρια καταφέρνουν να εντοπίζουν τα προβλήματα που χρειάζονται βελτίωση, όπως είναι η έλλειψη επικοινωνίας και οι ενέργειες που έχουν κάνει στο παρελθόν.

Για παράδειγμα, ίσως η σχέση να υποφέρει από το φόβο ότι το άλλο πρόσωπο θα ήταν άπιστο (ο υπερβολικός φόβος γίνεται μερικές φορές πραγματικότητα) ή την έλλειψη ειλικρίνειας σχετικά με το είδος της σχέσης που θα ήθελαν να έχουν.

Όταν η απιστία εμφανίζεται σε μια σχέση, η ειλικρίνεια σχετικά με τον τύπο της σχέσης που επιθυμεί κανείς μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση των ανασφαλειών που έχει κάνει τα πάντα να οδεύουν προς την καταστροφή.

Είναι σημαντικό να μιλάτε για αυτά τα θέματα. Εάν δεν είστε πρόθυμοι να αποδεχτείτε μια ανοιχτή σχέση, για παράδειγμα, ή πιστεύετε ότι το άλλο πρόσωπο προσπαθεί να ρίξει την ευθύνη σε εσάς για αυτό που έχει κάνει, μπορεί να είναι καλύτερο να τελειώσει αυτή η σχέση.

Η σημασία της συμβουλευτικής του ζευγαριού

Τα ζευγάρια που ξεπερνούν την απιστία μπορεί να χρειαστούν τη βοήθεια ενός φίλου που θα ξέρει πώς να τα βάλει στο σωστό δρόμο για να μην χάσουν το δρόμο τους.

Ωστόσο, είναι σημαντικό αυτά τα ζευγάρια να μην υψώνουν τη φωνή, να μην κατηγορούν, ή παρανοούν.

Γνωρίζοντας πώς να διαχειριστείτε τα συναισθήματα με τον σωστό τρόπο και έχοντας γνώση της αποτελεσματικής επικοινωνίας θα μπορέσετε να ξεπεράσετε την απιστία.

Δεν είναι όλοι ικανοί να ξεπεράσουν την απιστία.

Ακόμη και οι άνθρωποι που είναι σε θέση να συγχωρήσουν μπορεί να διαπιστώσουν ότι δεν μπορούν να ξαναφτιάξουν μια σχέση με ένα συγκεκριμένο άτομο εξαιτίας άλλων παραγόντων.

Το σημαντικό είναι να μην εξαπατήσετε τον εαυτό σας, να είστε αληθινοί και να είστε ειλικρινείς με τον εαυτό σας. Μπορείτε να συγχωρήσετε την απιστία, θα το κάνετε;

Παθητικό-επιθετική συμπεριφορά

Πολλοί άνθρωποι έρχονται συχνά αντιμέτωποι με την παθητικο –επιθετική συμπεριφορά. Πολλοί μάλιστα, την επιστρατεύουν χωρίς να το γνωρίζουν. Πώς μπορεί μια τόσο αντιφατική συμπεριφορά να είναι τόσο συνηθισμένη; Γιατί είναι τόσο ενοχλητική ακόμα και όταν συγκρίνεται με την ανοιχτή, «φυσική» επιθετικότητα;
 
H μέρα του Αγίου Βαλεντίνου,  η μέρα των ερωτευμένων, είναι μια ιδιαίτερα φορτισμένη μέρα για κάθε δεσμευμένο. Ίσως το δώρο που αγοράσατε στη σύντροφό σας να ήταν μια αγορά της τελευταίας στιγμής από ένα βενζινάδικο. Ή πιθανώς να αγνοήσατε εντελώς τη μέρα του Αγίου Βαλεντίνου γιατί είχατε αμοιβαία συμφωνήσει ότι είναι ανόητο να γιορτάσετε, αλλά η σύντροφός σας δεν το εννοούσε ακριβώς.
 
Όποιος κι αν είναι ο λόγος οι αντικρουόμενες προσδοκίες για τη μέρα των ερωτευμένων είναι ένας σίγουρος τρόπος να έρθετε αντιμέτωποι με παθητικο – επιθετική συμπεριφορά.
 
Η παθητικο -επιθετική συμπεριφορά εμφανίζεται ως έμμεση εχθρικότητα. Αντί να σας πουν ότι είναι θυμωμένοι μαζί σας και να σας εξηγήσουν γιατί φέρεστε σαν ηλίθιοι, το άτομο με την παθητικο – επιθετική συμπεριφορά θα συμπεριφερθεί με τρόπους που θα σας κάνουν να νιώσετε αμηχανία, εκνευρισμό και θα σας φέρουν σε δύσκολη θέση. Κάθε μια από αυτές τις συμπεριφορές ξεχωριστά, είναι αποδεκτές, δεν είναι ανοικτές επιθέσεις κατά κάποιου, αλλά μπορούν να γίνουν πολύ ενοχλητικές για εκείνον που τις υφίσταται.
 
Οι άνθρωποι συχνά εξισώνουν το θυμό με την επιθετικότητα, αλλά αυτό δεν ισχύει. Ο θυμός είναι μια κατάσταση ψυχικής αναστάτωσης, συνήθως ως απάντηση σε μια δυσάρεστη ή απειλητική περίσταση όπου η επιθετική συμπεριφορά σκοπεύει να προκαλέσει κακό. Μια επιθετική συμπεριφορά μπορεί να λάβει χώρα χωρίς θυμό, ένας παίκτης που σταματάει κάποιον άλλο σε έναν αγώνα ράγκμπι  μπορεί να γίνεται επιθετικός αλλά δεν είναι απαραίτητα θυμωμένος. Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν τα σπορ και τις αθλητικές δραστηριότητες για να εκτονώσουν τα επιθετικά τους ένστικτα σε ένα ασφαλές πλαίσιο. Όμως γενικά, η επιθετικότητα είναι συχνά συνέπεια του θυμού.
 
Αν κάποιος απειλήσει να σας ανασκολοπίσει επειδή διακόψατε την οδική του πορεία, αυτή είναι μια ανοιχτά επιθετική πράξη. Πώς προκύπτει όμως η παθητικο- επιθετική συμπεριφορά;
 
Πρώτα απ’ όλα, πολλά παραδείγματα παθητικο –επιθετικής συμπεριφοράς είναι είτε αναπόφευκτα ή μη συνειδητά. Η ψυχολογία επιστρατεύει μια θεωρία αξιολόγησης του συναισθήματος που εξετάζει αίτια και συνέπειες σε δυο επίπεδα. Αρχικά εξετάζεται το γεγονός που πυροδότησε την αντίδραση και υπολογίζεται η καταλληλότερη αντίδραση. Δευτερευόντως, εξετάζεται η ικανότητα αντιμετώπισης του αρχικού γεγονότος και οι συνέπειες της αρχικής αντίδρασης σε αυτό.
 
Με πιο απλά λόγια, αν κάποιος σας σπρώξει, η αρχική σας εκτίμηση θα είναι να θεωρήσετε ότι έχετε δεχτεί επίθεση και θα θυμώσετε με αυτόν που σας έσπρωξε. Μια δευτερογενής αξιολόγηση θα δείξει ότι στην πραγματικότητα η σπρωξιά δεν είχε σκοπό να σας βλάψει αλλά να σας απομακρύνει από την τροχιά ενός ανεξέλεγκτου οχήματος, οπότε αντιδράσατε μάλλον υπερβολικά ως προς τη σπρωξιά και μάλλον δε θα το επαναλάβετε την επόμενη φορά.
 
Αν κάποιος βγει εκτός εαυτού με το σύντροφο ή κάποιο φίλο του και αργότερα συνειδητοποιήσει ότι θύμωσαν με το σύντροφο ή το φίλο τους πολύ περισσότερο από όσο αναμενόταν ή αν ένιωσαν πώς φέρθηκαν παράλογα, θα προσπαθήσουν να συμπεριφερθούν διαφορετικά σε ανάλογες περιστάσεις στο μέλλον. Αλλά η θυμωμένη αντίδραση δεν υποχωρεί, καθώς συχνά οι άνθρωποι δε μπορούν να σταματήσουν μια αυτοματοποιημένη συναισθηματική αντίδραση και έτσι προσπαθούν να συμπεριφερθούν φυσικά, λέγοντας «ειλικρινά, δεν υπάρχει πρόβλημα», σφίγγοντας τα δόντια τους.  Βεβαίως και υπάρχει πρόβλημα αλλά πιστεύουν ότι δε θα έπρεπε να υπάρχει.
 
Συχνά, η παθητικο- επιθετική συμπεριφορά επιστρατεύεται επίτηδες ακόμα και αν δεν έχει υπάρξει πρόκληση. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, είναι ένας τρόπος αντίδρασης αν είστε στην πιο αδύναμη πλευρά στη δυναμική μιας σχέσης. Η επιθετικότητα σχετίζεται με την πρόκληση βλάβης αλλά οι άνθρωποι είναι τόσο περίπλοκοι που η βλάβη δε χρειάζεται να είναι σωματική αρκεί να είναι ψυχολογική ή συναισθηματική.
 
Αν ο προϊστάμενός σας είναι αγενής, δε  μπορείτε να τον αρπάξετε από τη γραβάτα και να τον χαστουκίσετε ώσπου να γίνει μπλε, όσο ρεαλιστικά και αν καταφέρνετε να αναπαραστήσετε τη σκηνή στη φαντασία σας. Αντ’ αυτού, μπορείτε ν’ αγνοείτε τα emails του, να καθυστερείτε τις εκθέσεις σας, να τον κακολογείτε στους συναδέλφους, να ξεχνάτε να οργανώνετε τις συναντήσεις που σας ζήτησε και διάφορα άλλα πράγματα που θα του προκαλέσουν αμηχανία και ενόχληση. Μπορεί να ξεσπάσει πάνω σας έτσι κι αλλιώς,  αλλά δε θα έχει τον τρόπο να σας παραπονεθεί επισήμως γιατί δεν μπορεί να αποδείξει ότι πράγματι είστε εχθρικός απέναντί του.
 
Σε μια έρευνα του 1994 αναφερόταν ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να επιδείξουν παθητικο – επιθετική συμπεριφορά σε σχέση με τους άντρες που είναι πιθανότερο να «αναλάβουν δράση». Αυτός ο ισχυρισμός επιβεβαιώνει τις στερεοτυπικές αντιλήψεις, αλλά δε συνεπάγεται αυτόματα πως οι γυναίκες είναι περισσότερο δολοπλόκοι ή χειριστικές. Οι γυναίκες κατά κανόνα, βρίσκονται σε μειονεκτική θέση και όπως υποδεικνύουν οι έρευνες που εστιάζουν στους χώρους εργασίας οι γυναίκες πέφτουν σε δυσμένεια όταν επιδεικνύουν επιθετική συμπεριφορά. Υπό αυτές τις συνθήκες, η παθητικο- επιθετική διεκδίκηση θα επιστρατεύεται συχνότερα από άλλες συμπεριφορές.
 
Όμως υπάρχουν και περισσότερα σκοτεινά κίνητρα πίσω από ανάλογες συμπεριφορές. Θα μπορούσαν να κρύβουν την επιθυμία κάποιου να βλάψει κάποιον που αντιπαθεί χωρίς να ενοχοποιηθεί για αυτή του την πράξη. Οι κοινωνικές νόρμες και οι κανόνες καλής συμπεριφοράς υπαγορεύουν την ευγένεια κι έτσι το να σταθείς όρθιος και να φωνάξεις «Θεέ μου, όχι πάλι αυτός», όταν κάποιος μπαίνει στο δωμάτιο σε καθιστά περισσότερο αντιπαθή από τον αποδέκτη της δυσαρέσκειάς σου. Συνεπώς, οι άνθρωποι χρειάζεται να βρουν πιο δημιουργικούς τρόπους να εκφράσουν την επιθετικότητά τους υιοθετώντας κοινωνικά αποδεκτές στρατηγικές συμπεριφοράς. Το να ισχυριστείς ότι ξέχασες να προσκαλέσεις κάποιον στο πάρτι σου ενώ έχεις καλέσει όλους τους φίλους του είναι μια παθητικο- επιθετική τακτική. Το να του απαντήσεις όταν σου ζητήσει το λόγο «γιατί σε σιχαίνομαι» είναι επιθετική συμπεριφορά.
 
Η παθητικό – επιθετική συμπεριφορά είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα της πολυπλοκότητας που χαρακτηρίζει τη διαπροσωπική επικοινωνία, όπως το γεγονός ότι μπορείς να λες «είμαι καλά» ενώ η γλώσσα του σώματος και ο τόνος της φωνής σου αποκαλύπτει σαφώς ότι δεν είσαι ή πως στην πραγματικότητα η σιωπή σου μπορεί  να αποκαλύψει τον εκνευρισμό σου πιο ξεκάθαρα από την οποιαδήποτε αρθρωμένη λέξη.
Ας μην παραβλέπουμε πόσο διαδεδομένη είναι η παθητικο- επιθετική συμπεριφορά μέσω της τεχνολογίας.
«Απότομα» μηνύματα, αναπάντητα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, προσβλητικά status στο Facebook, το διαβόητο subtweet,(ένα tweet που απευθύνεται σε κάποιο μέλος του Twitter, χωρίς να το κατονομάζει), κάθε μέσο επικοινωνίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για παθητικο –επιθετικούς σκοπούς. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάποιους αιώνες πριν θα υπήρχαν τηλεγραφήματα με παθητικο-επιθετικά μηνύματα.
 
Είναι τόσο κακό αυτό; Σίγουρα, σε σχέση με το να απειλεί κάποιος να σε ξεκοιλιάσει με ένα σκουριασμένο κουταλάκι, είναι προτιμότερο να μη σου φτιάχνει τσάι κάποιος που στο μεταξύ έχει κεράσει όλους του άλλους.
 
Κι όμως είναι κακό. Είναι ανησυχητικό ακόμα και αν είναι λογικό. «Έριξα τη μπύρα μου πάνω σε εκείνον τον τύπο και τώρα θέλει να με σκοτώσει», αυτό είναι εύκολο να το καταλάβει κάποιος. Η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά είναι ασαφής. Ο εγκέφαλος δυσκολεύεται να διαχειριστεί τα διφορούμενα μηνύματα ή την αβεβαιότητα και έτσι όπως και στη γνωστική ασυμφωνία, η κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά σε συνδυασμό με επιθετικές τακτικές δημιουργούν σύγχυση και δυσφορία. Πολλοί άνθρωποι αναγνωρίζοντας την επίδραση της παθητικο- επιθετικής συμπεριφοράς τη χρησιμοποιούν προς όφελός τους όπως οι επαγγελματίες του φλερτ, που υποτιμούν τα αντικείμενα του πόθου τους για να μειώσουν την αυτοεκτίμησή τους και να αυξήσουν τις πιθανότητες να ενδώσουν στις προτάσεις τους.
 
Έτσι καταλαβαίνουμε πως η παθητικο – επιθετική συμπεριφορά, είναι μια ισχυρή τακτική αρκετά συνηθισμένη, που δεν είναι πάντοτε εκούσια.
 
Για να το ξεκαθαρίσω. Αυτό το άρθρο δεν είναι μια παθητικο-επιθετική επίθεση. Απλώς βρίσκω το όλο θέμα συναρπαστικό. Πραγματικά, δηλαδή. Μην το σκέφτεστε περισσότερο.

Τα παιχνίδια της βιομηχανίας της κατάθλιψης

Στη δεκαετία του '70, μια ενοχλητική αλήθεια για την κατάθλιψη θα γινόταν γνωστή, καθώς οι συνέπειές της για τους ανθρωπότητα θα ήταν άκρως προβληματικές. Στο παρελθόν, Αμερικανοί ψυχίατροι είχαν συντάξει ένα εγχειρίδιο που περιέγραφε λεπτομερώς όλα τα συμπτώματα διαφορετικών ψυχικών ασθενειών, ώστε να γίνονται διαγνώσεις και να αντιμετωπίζονται όπως έπρεπε, στις πολιτείες των ΗΠΑ.
   
Ονομαζόταν «Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο». Σε μια έκδοσή του, οι επιστήμονες που ήταν υπεύθυνοι για τη σύνταξή του θα προσέθεταν εννέα συμπτώματα που έπρεπε να εκδηλώνει ένας ασθενής ώστε να διαγνωστεί με κατάθλιψη - όπως, για παράδειγμα, μειωμένο ενδιαφέρον για ευχαρίστηση ή επίμονα κακή διάθεση.
 
Για να έφτανε κάποιος γιατρός στο συμπέρασμα ότι ένα άτομο έπασχε από κατάθλιψη, έπρεπε ο ασθενής να εκδηλώνει τουλάχιστον πέντε από αυτά τα συμπτώματα για αρκετές εβδομάδες.
 
Το εγχειρίδιο και η «εξαίρεση πένθους»
Το εγχειρίδιο εστάλη σε γιατρούς στις ΗΠΑ και ξεκίνησε η ευρεία χρήση του για διαγνώσεις. Ωστόσο, μετά από λίγο καιρό, πολλοί από αυτούς τους γιατρούς αναζητούσαν τους επιστήμονες-συγγραφείς του, στην προσπάθειά τους να επισημάνουν κάτι που έβρισκαν προβληματικό.
 
Αυτό που συνέβαινε ήταν ότι θα έπρεπε να προχωρούν σε διάγνωση κατάθλιψης για κάθε άτομο που απευθυνόταν σε αυτούς λόγω πένθους και να του παρέχουν την αντίστοιχη περίθαλψη, που φυσικά περιελάμβανε και φάρμακα. Κι αυτό, ενώ ένα άτομο που έρχεται αντιμέτωπο με την απώλεια ενός κοντινού του ανθρώπου, εμφανίζει τέτοιου είδους συμπτώματα σχεδόν αυτόματα.
 
Συνεπώς, οι γιατροί που χρησιμοποιούσαν το εγχειρίδιο έπρεπε να ενημερωθούν και να συζητήσουν το αν ήταν λογικό να ναρκώνουν επί της ουσίας όλους τους ασθενείς τους που βίωναν αντίστοιχα προβλήματα.
 
Οι συντάκτες του εγχειριδίου αποφάσισαν τότε ότι θα υπήρχε ειδική ρήτρα στον κατάλογο των συμπτωμάτων της κατάθλιψης. Κανένα από αυτά δεν θα ίσχυε, αν ο ασθενής είχε χάσει κάποιο αγαπημένο πρόσωπο κατά τον προηγούμενο χρόνο. Σε τέτοιου είδους περιπτώσεις, όλα αυτά τα συμπτώματα θα θεωρούνταν φυσιολογικά και αναμενόμενα, και δεν θα υποδείκνυαν την ύπαρξη κάποιας ψυχικής διαταραχής.
 
Η συνθήκη αυτή ονομάστηκε «εξαίρεση πένθους», και φάνηκε να επιλύει το πρόβλημα.
 
Δεκαετίες μετά, εκατοντάδες γιατροί θα επανέρχονταν με μια ακόμη παρατήρηση πάνω στο εγχειρίδιο. Σε όλο τον κόσμο, η ιατρική κοινότητα ενθαρρυνόταν διαχρονικά να ενημερώνει τους ασθενείς ότι η κατάθλιψη είναι στην πραγματικότητα αποτέλεσμα μιας χημικής ανισορροπίας του εγκεφάλου - της έλλειψης σεροτονίνης ή κάποιας άλλης χημικής ουσίας.
 
Όμως μια τέτοιου είδους αιτιολόγηση αγνοούσε το συνδυασμό άλλων παραγόντων στη ζωή ενός ανθρώπου, που θα μπορούσαν δυνητικά να προκαλέσουν θλίψη και κλονισμό της ψυχικής του υγείας. Ενδεικτικά παραδείγματα θα μπορούσαν να θεωρηθούν η έλλειψη φίλων ή η μακροχρόνια ανεργία και η φτώχεια.
 
Η «εξαίρεση πένθους» φάνηκε τότε πως είχε καταρρίψει μια σειρά ισχυρισμών που επιβίωνε για δεκαετίες, ότι δηλαδή οι αιτίες της κατάθλιψης αποδίδονται αποκλειστικά στη βιολογία του ανθρώπινου εγκεφάλου. Πρότεινε επί της ουσίας ότι υπάρχουν περαιτέρω αίτια, τα οποία θα μπορούσαν να είναι και κοινωνικά και θα έπρεπε να διερευνηθούν και να λυθούν σε αυτό το επίπεδο.
Επρόκειτο όμως για το άνοιγμα ενός debate που η κυρίαρχη ψυχιατρική (με μερικές εξαιρέσεις) δεν επιθυμούσε να διαχειριστεί.
 
Έτσι σταδιακά η «εξαίρεση πένθους» εξαλείφθηκε. Σε κάθε νέα έκδοση του εγχειριδίου για τη διάγνωση ψυχικών ασθενειών, η περίοδος θλίψης που επιτρεπόταν σε ένα άτομο προτού αυτό χαρακτηριστεί καταθλιπτικό συνεχώς μειωνόταν, αρχικά σε μερικούς μήνες, μέχρι τελικά να εκμηδενιστεί. Εάν για παράδειγμα μια μητέρα έχανε το παιδί της, ο γιατρός της θα είχε τη δυνατότητα να ξεκινήσει το αμέσως επόμενο λεπτό να της χορηγεί αντικαταθλιπτικά φάρμακα.
Καταχρηστική διάγνωση, γιγάντωση της βιομηχανίας φαρμάκων
Η Δρ Joanne Cacciatore, από το Arizona State University, ασχολήθηκε με την «εξαίρεση πένθους» και είχε προσωπική εμπειρία πάνω στο ζήτημα, όταν το δικό της μωρό πέθανε κατά τη διάρκεια του τοκετού. Η ίδια γνώριζε ότι πολλά άτομα σε κατάσταση πένθους είχαν διαγνωστεί με κάποιου είδους ψυχικής διαταραχής, επειδή ακριβώς εξέφραζαν τα αναμενόμενα συναισθήματα της θλίψης τους.
 
Αυτή η καταχρηστική διάγνωση ασθενών με κατάθλιψη, όπως ήταν φυσικό θα ευνοούσε τη ανάπτυξη μιας τεράστιας βιομηχανίας φαρμάκων γύρω από αυτή, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η ΗΠΑ. Περίπου ένας στους πέντε Αμερικανούς ενήλικες λαμβάνουν τουλάχιστον ένα φάρμακο για ένα ψυχιατρικό πρόβλημα.
 
Στη Βρετανία, η συνταγογράφηση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων έχει διπλασιαστεί σε μια δεκαετία, σε βαθμό που ένας στους 11 πολίτες λαμβάνει φάρμακα για να αντιμετωπίσει τυχόν αρνητικά συναισθήματα.
 
Τεράστια αύξηση κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών, και όχι μόνο στα χρόνια της κρίσης, έχει καταγραφεί και στην Ελλάδα με τα "διεγνωσμένα" περιστατικά ανέρχονται περίπου στο 12%.
 
Ενδεικτικά, από τα επίσημα στατιστικά στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων - μέσα σε μία οκταετία, από το 1995 έως το 2003, οι πωλήσεις των απλών ηρεμιστικών (ανάμεσά τους και τα αγχολυτικά) σημείωσαν άνοδο της τάξεως του 138%. Η αύξηση στα αντικαταθλιπτικά ήταν ακόμη μεγαλύτερη με την κατανάλωσή τους από το 1995 έως το 2003 να εκτοξεύεται κατά 515%: από 25,8 εκατομμύρια δόσεις στις 133 εκατομμύρια δόσεις
 
Χαλκευμένες έρευνες
Τι είναι όμως αυτό που έχει προκαλέσει την εκτόξευση της κατάθλιψης και το δίδυμο αδερφάκι της, το άγχος, να εκδηλώνονται με αυτόν τον τρόπο σε παγκόσμιο επίπεδο; Είναι δυνατόν να ευθύνεται μόνο η έλλειψη μιας ουσίας του εγκεφάλου και αυτή να εντοπίζεται σε τόσους μεμονωμένους ανθρώπους στον κόσμο;
 
Ο καθηγητής Irving Kirsch, από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, για χρόνια διεξήγαγε έρευνα πάνω στα χημικά αντικαταθλιπτικά. Στη δεκαετία του 1990, ο ίδιος συνταγογραφούσε αντικαταθλιπτικά φάρμακα στους ασθενείς του συχνά.
 
Ήξερε από επιστημονικές δημοσιεύσεις ότι το 70% των ανθρώπων στους οποίους χορηγούνταν τέτοια φάρμακα αισθανόταν αμέσως σημαντικά καλύτερα. Όμως το γεγονός αυτό του κίνησε την περιέργεια. Άρχισε να διερευνά τα παραπάνω στοιχεία και με αίτημά του απέκτησε δεδομένα φαρμακευτικών εταιριών που είχαν συγκεντρωθεί ιδιωτικά πάνω σε αυτά τα φάρμακα. Με την έρευνά του θα ανακάλυπτε κάτι ιδιαίτερα σημαντικό.
 
Αυτό που έκαναν οι φαρμακευτικές εταιρίες για χρόνια ήταν ότι διεξήγαγαν εκατοντάδες έρευνες πάνω στην χρήση των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, δημοσίευαν όμως μόνο αυτές στις οποίες υπήρχαν θετικά αποτελέσματα στους ασθενείς.
 
Έτσι το ποσοστό που ήταν μέχρι τότε γνωστό πως είχε ωφεληθεί από τα αντικαταθλιπτικά δεν θα μπορούσε να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
 
Επιπλέον, από περαιτέρω έρευνες του Kirsch, αλλά και τις επιστημονικής κοινότητας εν γένει, προέκυψαν στοιχεία που υποδείκνυαν ότι το 65 με 80% των ατόμων στα οποία χορηγούνταν αντικαταθλιπτικά, έπεφταν εκ νέου σε κατάθλιψη μέσα στην επόμενη χρονιά.
 
Αυτό οδήγησε τον καθηγητή Kirsch στο να θέσει ένα ακόμα βασικό ερώτημα. Πώς γνωρίζουμε ότι η κατάθλιψη προκαλείται πραγματικά από την έλλειψη σεροτονίνης;
 
Όταν άρχισε να αναζητεί απαντήσεις, αποδείχτηκε ότι τα στοιχεία που βρήκε ήταν άκρως εντυπωσιακά.
 
Ο καθηγητής Andrew Scull του Πανεπιστημίου του Princeton, γράφοντας στο περιοδικό Lancet, εξηγεί ότι η απόδοση της κατάθλιψης στην χαμηλή σεροτονίνη είναι «βαθιά παραπλανητική και μη επιστημονική». Επρόκειτο μόνο για ένα τέχνασμα του μάρκετινγκ, που θα ευνοούσε στην ανάπτυξη της αντίστοιχης φαρμακοβιομηχανίας.
 
Πως εξηγείται η κατάθλιψη;
Πως μπορούμε λοιπόν να εξηγήσουμε την κατάθλιψη;
Όλοι γνωρίζουμε ότι κάθε άνθρωπος έχει βασικές φυσικές ανάγκες: για φαγητό, νερό, στέγη και καθαρό αέρα. Αποδεικνύεται ότι, με τον ίδιο τρόπο, όλοι οι άνθρωποι έχουν ορισμένες βασικές ψυχολογικές ανάγκες. Όλοι οι άνθρωποι πρέπει να νιώθουν ότι ανήκουν κάπου, ότι είναι πολύτιμοι και ότι είναι καλοί σε κάτι. Πρέπει να αισθάνονται ότι το μέλλον τους θα είναι ασφαλές.
 
Όμως υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι ο πολιτισμός μας δεν ανταποκρίνεται στις ψυχολογικές ανάγκες για πολλούς - ίσως τους περισσότερους - ανθρώπους. Με πολύ διαφορετικούς τρόπους, η ανθρωπότητα φαίνεται πως έχει αποσυνδεθεί από τα πράγματα που πραγματικά έχει ανάγκη και αυτή η βαθιά αποσύνδεση οδηγεί σε αυτή την επιδημία της κατάθλιψης και του άγχους που αντιμετωπίζουν όλο και περισσότεροι πολίτες στον κόσμο.
 
Ας δούμε μια από τις αιτίες της κατάθλιψης και του άγχους: Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι τα ανθρώπινα όντα πρέπει να αισθάνονται ότι η ζωή τους έχει νόημα - ότι κάνουν κάτι με έναν σκοπό που κάνει τη διαφορά. Είναι μια φυσική ψυχολογική ανάγκη. Όμως μεταξύ του 2011 και του 2012, η δημοσκοπική εταιρεία Gallup διεξήγαγε μια λεπτομερή μελέτη για το πώς αισθάνονται οι άνθρωποι για την αμειβόμενη εργασία τους, κάτι που κάνουν άλλωστε για το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους. Διαπιστώθηκε ότι το 13% των ανθρώπων δεν «ενδιαφέρεται» για τη δουλειά του - δεν βρίσκει νόημα και δεν προσβλέπει σε αυτή. Περίπου το 63% δηλώνει ότι δεν είναι «αφοσιωμένο», το οποίο ορίζεται σαν να υπνοβατεί κατά τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας. Και το 24% έχει «ενεργά απεμπλακεί» από τη δουλειά του: τη μισεί.
 
Στη δεκαετία του 1970, ένας Αυστραλός επιστήμονας, ο Michael Marmot, θέλησε να διερευνήσει τι προκαλεί άγχος στο χώρο εργασίας και πίστευε ότι είχε βρει το τέλειο εργαστήριο για να ανακαλύψει την απάντηση: μια βρετανική δημόσια υπηρεσία, με έδρα το Whitehall. Αυτή η μικρή κοινότητα γραφειοκρατών χωριζόταν σε 19 διαφορετικά τμήματα, από τον μόνιμο γραμματέα στην κορυφή μέχρι τους δακτυλογράφους. Αυτό που ήθελε να μάθει ήταν: ποιος είναι πιθανότερο να υποστεί μια καρδιακή προσβολή που σχετίζεται με το άγχος - το αφεντικό στην κορυφή ή υποδεέστερος από αυτόν;
 
Τότε, ο περισσότερος κόσμος υπέθετε πως το αφεντικό θα αντιμετώπιζε πιο πολύ άγχος γιατί έχει περισσότερη ευθύνη πάνω στη δουλειά. Όταν όμως ο Marmot δημοσίευσε τα αποτελέσματά του, αποκάλυψε ότι η αλήθεια ήταν ακριβώς το αντίθετο από ό,τι περίμενε κανείς. Όσο χαμηλότερα βρισκόταν στην ιεραρχία ένας υπάλληλος, τόσο υψηλότερα ήταν τα επίπεδα άγχους και η πιθανότητα εμφάνισης καρδιακής προσβολής. Ο επιστήμονας αναζήτησε τότε τα αίτια αυτής της συνθήκης.
 
Και τότε, μετά από δύο ακόμη χρόνια έρευνας, ανακάλυψε το μεγαλύτερο παράγοντα. Αποδείχτηκε ότι όταν ένα άτομο δεν διαθέτει κανέναν έλεγχο πάνω στην εργασία του, είναι πολύ πιο πιθανό να βιώσει άγχος και κατ' επέκταση να εμφανίσει συμπτώματα κατάθλιψης. Οι άνθρωποι έχουν μια έμφυτη ανάγκη να αισθάνονται ότι αυτό που κάνουν καθημερινά έχει νόημα. Όταν βρίσκονται κάτω από ένα καθεστώς συνεχούς ελέγχου, αδυνατούν να εντοπίσουν ή να δημιουργήσουν νόημα γύρω από την εργασία τους. Προκύπτει δηλαδή ότι ένα τοξικό περιβάλλον εργασίας ή διαβίωσης γενικότερα είναι πιθανό να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα.
 
Σίγουρα η κατάθλιψη και το άγχος μπορούν να οφείλονται σε μια σειρά από παράγοντες στην υγεία μας, όμως είναι καιρός να διερευνηθούν βαθύτερα και να προβληθούν και οι κοινωνικοί παράγοντες που μπορούν να πυροδοτήσουν ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας.

Έρνεστ Χέμινγουεϊ: «Η ευτυχία των έξυπνων ανθρώπων είναι το πιο σπάνιο πράγμα που ξέρω»

Tί είναι άραγε αυτό που μας κάνει ευτυχισμένους; Ο κορυφαίος τζαζίστας Λούις Άρμστρονγκ, είπε κάποτε "Αν ρωτάς τί είναι η τζαζ ποτέ δε θα το μάθεις." Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την ευτυχία. Οι ψυχολόγοι την ονομάζουν χαμένη Ατλαντίδα των συναισθημάτων, αφού όλοι λένε ότι υπάρχει, αλλά κανείς δε γνωρίζει πού να την αναζητήσει. Οι οικονομολόγοι έχουν καταλήξει ότι το χρήμα μπορεί να τη δελεάσει, όχι όμως και να την κατακτήσει.
   
"Η ευτυχία των έξυπνων ανθρώπων είναι το πιο σπάνιο πράγμα που ξέρω." έλεγε ο Έρνεστ Χέμινγουει... ή "Papa", όπως προτιμούσε να τον φωνάζουν αντί με το μικρό του όνομα. Όπως δηλαδή, τον φώναζαν οι γιοι και οι θαυμαστές του.
 
'Ενας από τους κορυφαίους Αμερικανούς συγγραφείς του 20ού αιώνα, γνωστός για το δημοσιογραφικό του έργο.
 
Σύμφωνα με όσα αποτυπώνονται στα βιβλία του, η ζωή του ήταν αρκετά περιπετειώδης και πολυτάραχη. Στις δεκαετίες του 1920 και του 1930, αποτέλεσε μέλος της "Χαμένης Γενιάς" (Lost Generation) των Αμερικανών λογοτεχνών στο Παρίσι. Ανάμεσα στα πιο γνωστά έργα του είναι : "Ο Γέρος και η Θάλασσα","Για ποιον χτυπά η καμπάνα" και ο "Αποχαιρετισμός στα όπλα'. Τιμήθηκε με το Βραβείο Πούλιτζερ, το 1953 και την επόμενη χρονιά βραβεύθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
 
Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ πίστευε ότι "Ο γέρος και η θάλασσα" ήταν το καλύτερο βιβλίο που είχε γράψει. Μαζί του συμφώνησαν τόσο οι κριτικοί όσο και το κοινό. Πρόκειται για ένα εκπληκτικό μυθιστόρημα που μιλάει για την ιστορία ενός γέρου ψαρά που είναι μόνος και αβοήθητος παλεύοντας απελπισμένα στον ωκεανό, στα ανοιχτά της Κούβας, με έναν τεράστιο ξιφία. Χρησιμοποιεί όλη την τέχνη και το μυαλό του. Η μάχη θα διαρκέσει για τρεις μέρες και ο Σαντιάγκο θα νικήσει. Αργά την τρίτη νύχτα, θα μπει στο λιμάνι, δίπλα στη μικρή του βάρκα... Τότε θα πλέει μονάχα το άσπρο κόκαλο από το τεράστιο ψάρι που καταβρόχθισαν στη διαδρομή τους οι καρχαρίες.
 
"Ο γέρος και η θάλασσα" κυκλοφόρησε το 1952, είναι ένα από τα τελευταία έργα του Χέμινγουει και αποτελεί το αριστούργημα του. Είναι μια αλληγορία για τις μάχες που δίνει ο άνθρωπος - μάχες κι αγώνες που πρέπει να τις εξουσιάζει με τέτοιον τρόπο, ώστε ακόμα και ο χαμός του να έχει αξιοπρέπεια και ν' αποτελεί ταυτόχρονα μια νίκη. "Ο άνθρωπος καταστρέφεται, ποτέ δε νικιέται..."
 
Όταν άκουσε την αληθινή ιστορία του γέρου ψαρά, ο σπουδαίος συγγραφέας, είπε: "Θα βγω στ’ ανοιχτά με τον γέρο-Κάρλος και τη βάρκα του για να μπορέσω να τα αποδώσω όλα σωστά. Ό,τι κάνει κι ό,τι σκέφτεται όσες ώρες παλεύει πάνω σ’ εκείνη τη βαρκούλα, κατάμονος στη θάλασσα. Είναι ωραία ιστορία."
Aκολουθούν 25 από τις σπουδαίες ρήσεις του...
Αν νικήσουμε εδώ, μπορούμε να νικήσουμε οπουδήποτε.
Ένας άντρας δεν αξίζει να αποκαλείται άντρας, αν δεν πολεμήσει για τους αγαπημένους του, που υποφέρουν.
Η ζωή δεν πρέπει να σας αποθαρρύνει. Ποτέ μην αποθαρρύνεστε. Είναι το μυστικό της επιτυχίας μου. Δεν έχω πτοηθεί ποτέ. Ποτέ μην δείχνετε αποθαρρυμένοι μπροστά σε άλλους.
Ένας άνθρωπος μόνος του, άσχετα από το πόσο μόνος του είναι, δεν έχει καμία ελπίδα.
Το καλύτερο δώρο για έναν καλό συγγραφέα είναι ένας ενσωματωμένος και ανθεκτικός στα χτυπήματα ανιχνευτής βλακείας.
Όλα τα βιβλία είναι περίπου τα ίδια: φαίνονται πιο αληθινά από την ίδια την ζωή.
Τι μπορεί να βλάψει έναν συγγραφέα; Η πολιτική, οι γυναίκες, η φιλοδοξία, το χρήμα και τα ποτά. Επίσης, η έλλειψη πολιτικής, γυναικών, φιλοδοξίας, χρήματος και ποτού.
Μπορείτε να αγοράσετε είτε ρούχα είτε πίνακες ζωγραφικής. Είναι τόσο απλό. Κάποιος που δεν είναι πλούσιος δεν μπορεί να κάνει κανένα από τα δυο. Μην δίνετε σημασία στην μόδα και αγοράστε ρούχα που σας βολεύουν και είναι ανθεκτικά. Μετά θα έχετε λεφτά για πίνακες.
Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που μπορεί να γελάει, αν και έχει τους λιγότερους λόγους για να το κάνει.
Πάντα να κάνετε νηφάλιοι αυτά που λέτε, ότι θα κάνετε μεθυσμένοι. Αυτό θα σας διδάξει να κρατάτε το στόμα σας κλειστό.
Ποτέ μην ταξιδεύετε με κάποιον που δεν αγαπάτε.
Κάθε μικρή πράξη καλοσύνης που μπορείτε να κάνετε, αξίζει να την κάνετε.
Ποτέ μην κρίνετε έναν άνθρωπο από τους φίλους. Να θυμάστε, ότι οι φίλοι του Ιούδα ήταν άψογοι.
Κοιτάζοντας φωτογραφίες χωρίς προκατάληψη και διαβάζοντας βιβλία με ανοιχτό μυαλό, θα έχετε την ζωή που θέλετε.
Ο καλύτερος τρόπος για να μάθετε αν μπορείτε να εμπιστευτείτε κάποιον είναι να τον εμπιστευτείτε.
Υπάρχουν 2 είδη ανθρώπων: αυτοί που είναι εύκολο να είσαι μαζί τους, αλλά εξίσου εύκολο να είσαι χωρίς αυτούς και αυτοί που είναι δύσκολο να είσαι μαζί τους, αλλά αδύνατο να ζήσεις χωρίς αυτούς.
Ο συγγραφέας πρέπει να γράφει αυτά που θέλει να πει, όχι να τα λέει.
Η ευτυχία δεν είναι τίποτα παραπάνω από καλή υγεία και κακή μνήμη.
Είμαστε ισχυρότεροι στα σημεία που έχουμε ήδη σπάσει.
Να θυμάστε, όποιος επιδεικνύει τις γνώσεις του, στην ουσία δεν έχει γνώσεις.
Ο κόσμος είναι ένα τέλειο μέρος για το οποίο αξίζει να παλέψεις και μισώ το ότι θα πρέπει να τον αφήσω κάποια στιγμή.
Η ευτυχία των έξυπνων ανθρώπων είναι το πιο σπάνιο πράγμα που ξέρω.
Η ζωή δεν είναι δύσκολη, όταν δεν έχει τίποτα να μάθεις.
Είναι καλύτερο να μην έχεις ιδεολογία από το να μην έχεις δουλειά.
Υπάρχουν πράγματα χειρότερα από τον πόλεμο: η δειλία, η προδοσία και η ιδιοτέλεια.

Πώς το δύσκολο μπορεί να γίνει πιο εύκολα;

Έχεις αναρωτηθεί ποτέ μήπως το πιο δύσκολο πράγμα είναι πολύ πιο εύκολο να το κάνεις; Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Όλοι οι άνθρωποι θέλουμε κάτι. Έχουμε μια μεγάλη εικόνα για τον εαυτό μας. Μια εικόνα που μπορεί να φαντάζει δύσκολη, που μας κάνει να λέμε “Πώς μπορεί να γίνει αυτό;”. Συνήθως οι άνθρωποι, γιατί έτσι έχουμε εκπαιδεύσει το νευρικό μας σύστημα, αυτό που θέλουμε πάρα πολύ θεωρούμε ότι είναι πολύ δύσκολο γιατί στο μυαλό μας το έχουμε πάρα πολύ μεγάλο. Όμως τι γίνεται; Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο έχουμε μέσα μας μία φωτιά που καίει.

Σκέψου όμως για λίγο το εξής: Εάν είχες να λυγίσεις ένα σίδερο, πότε θα το λύγιζες πιο εύκολα και πιο γρήγορα; Αν προσπαθούσες με τη δύναμη των χεριών σου ή αν είχες μια φλόγα να το λιώσεις και μετά να το λυγίσεις;

Έτσι ακριβώς συμβαίνει και με τα όνειρά μας. Τι γίνεται λοιπόν; Αυτό το όνειρο το οποίο έχεις μέσα στην καρδιά σου, όποιο και να είναι αυτό, ξέρω ότι θέλει μια διαδικασία για να το ολοκληρώσεις.

Αλλά αν το σκεφτείς καλύτερα, ό,τι και να κάνεις είναι θέμα διαδικασίας. Είτε μικρότερης, είτε μεγαλύτερης. Όμως, είναι πολύ πιο δύσκολο τελικά να ασχολείσαι με αυτά που δεν θέλεις, με αυτά που σε κουράζουν, και στο τέλος της ημέρας τελικά να μην ασχολείσαι με αυτό για το οποίο πραγματικά η καρδιά σου καίγεται.

Όταν λοιπόν βρεις τι είναι αυτό το οποίο κάνει την καρδιά σου να καίει, να έχει αυτή την φλόγα μέσα της, όταν το θυμηθείς και πάλι αυτό, ξέρεις τι συμβαίνει; Τότε μπορείς να χρησιμοποιήσεις αυτή τη φλόγα για να λιώσεις οποιοδήποτε εμπόδιο υπήρχε μέσα σου. Είναι τόσο απλό. Ξέρω ότι κάποια πράγματα είναι θέμα συνειδητοποίησης, αλλά καμιά φορά αξίζει τον κόπο να αφιερώσουμε χρόνο για να συμβεί αυτό. Γιατί τότε η ζωή ανοίγεται μπροστά μας.

Έτσι λοιπόν θέλω να γράψεις κάτω σε ένα χαρτί, πώς είναι αυτή τη στιγμή η ζωή σου; Ποια είναι αυτά που σου αρέσουν και ποια είναι αυτά που δεν σου αρέσουν; Ξέχασε αυτά που δεν σου αρέσουν… Ξέχασε αυτά που σε ταλαιπωρούν… Ξέχασε αυτά που νομίζεις ότι σου κάνουν δύσκολη τη ζωή… Και αφιέρωσε περισσότερο χρόνο ώστε να βρεις τι είναι αυτό που πραγματικά θέλεις.

Ξέρω στην αρχή μπορεί να μην το γράψεις εύκολα, μπορεί να σε δυσκολέψει, μπορεί να φαίνεται ουτοπικό, μπορεί ο εγκέφαλός σου να μην σε αφήνει να το δεις. Όντως το να περπατήσω στο φεγγάρι… έχει γίνει. Το να πετάξω χωρίς φτερά, είναι κάτι που ενδεχομένως φαίνεται ουτοπικό, άρα δεν θα πάω καν να το προσπαθήσω, το ξεχνάω.

Όποιο παιχνίδι κι να σου παίζει ο εγκέφαλός σου, εσύ πάρε ένα χαρτί γιατί καμιά φορά εκεί πέρα που προσπαθείς, θα δεις ότι θα σου έρθει η ιδέα. Και όταν σου έρθει γράψε την, γιατί μετά μπορεί να την ξεχάσεις. Και άρχισε να βλέπεις τι είναι αυτό που θέλεις. Ψάξε γι’ αυτό.

Αν δεν ξέρεις καθόλου, άρχισε να ψάχνεις στο Google, ρώτησε φίλους σου, δες τι κάνουν άλλοι άνθρωποι, άρχισε να διαβάζεις περιοδικά, εφημερίδες, πήγαινε σε διάφορα events μέχρι να πάρεις όλα εκείνα τα ερεθίσματα που μόλις τα συνθέσεις μέσα σου, θα βρεις τι είναι αυτό που θέλεις.

Και τότε άρχισε να σκέφτεσαι και να δουλεύεις πάνω σε αυτό. Και μόλις νιώσεις εδώ πέρα μέσα σου μια φλόγα να βράζει, να βράζει, να βράζει… τότε κάτι μαγικό θα γίνει. Όλα τα παλιά εμπόδια που υπήρχαν μέσα σου θα λιώσουν. Γιατί; Όταν υπάρχει ένα όραμα και ένας ισχυρός λόγος για να υλοποιήσεις αυτό το όραμά σου, τότε το πως εμφανίζεται και τα εμπόδια εξαφανίζονται.

Να θυμάσαι ότι είσαι υπέροχος! Να Αγαπάς τον Εαυτό σου και να Ζεις με Πάθος!

Τα συναισθήματα και οι σκέψεις συμβαίνουν μέσα σε εμάς, όχι σε εμάς

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι όλα τα συναισθήματα έρχονται και φεύγουν. Κανένα συναίσθημα δεν μένει για πάντα στο σώμα μας.

Σε όλη μας τη ζωή έχουν εμφανιστεί χιλιάδες φορές διάφορα συναισθήματα, τα οποία όλα έχουν φύγει. Μπορεί κάποια να έρχονται πιο συχνά από κάποια άλλα, αλλά αυτό οφείλεται στο μηχανισμό της ταύτισης και των ανεπίγνωστων σκέψεων που πιστεύαμε τα προηγούμενα χρόνια ότι λένε την αλήθεια.

Γνωρίζοντας ποια είναι η πραγματική μας φύση και ότι κάθε φορά που εμφανίζεται και εξαφανίζεται ένα συναίσθημα δεν εξαφανιζόμαστε κι εμείς μαζί του, θα μας είναι πιο εύκολο να παραμείνουμε σταθεροί στη θέση του παρατηρητή που παρατηρεί το συναίσθημα, αντί να προσκολληθούμε στο συναίσθημα και να αρχίσουμε να το δυναμώνουμε με διάφορες αρνητικές σκέψεις.

Η επίπτωση της επίγνωσης στο σώμα μέσα από αυτή τη στάση είναι πολύ βαθιά: μαθαίνουμε να μην αντιλαμβανόμαστε το σώμα ως ένα συμπαγές αντικείμενο, αλλά ως μεμονωμένες εμπειρίες (αισθήσεις) που έρχονται και φεύγουν. Με άλλα λόγια, διαλύουμε βιωματικά την πεποίθηση που λέει “εγώ είμαι αυτό το σώμα” και την αντικαθιστούμε με την επίγνωση.

Τα συναισθήματα, όπως και οι σκέψεις και οι πέντε αισθήσεις, είναι φαινόμενα που συμβαίνουν μέσα μας, όχι σε εμάς. Αυτή η διάκριση είναι πολύ σημαντική.

Η επίγνωση δεν επηρεάζεται από αυτά που εμφανίζονται μέσα της, με τον ίδιο τρόπο που και ο ουρανός δεν επηρεάζεται από τα καιρικά φαινόμενα που εμφανίζονται μέσα του.

Είτε το συναίσθημα έχει κριθεί από το νου ως θετικό, είτε ως αρνητικό, η γνώση της ύπαρξής του παραμένει ακέραια, ανεξάρτητη και ανεπηρέαστη. Είμαστε αυτή η γνώση. Κάθε φορά που παρατηρούμε κάτι και έχουμε επίγνωση ότι το παρατηρούμε, ερχόμαστε στην πραγματική μας θέση.

Ένας λόγος που κάνει την αμέτοχη παρατήρηση ενός συναισθήματος δύσκολη, είναι ότι ποτέ δεν εκπαιδευόμαστε πάνω σε αυτές τις δεξιότητες. Αντιθέτως, μαθαίνουμε σε όλη μας τη ζωή, είτε μέσα στην οικογένεια, είτε στο σχολείο και την κοινωνία, ότι για να ζήσουμε με ασφάλεια και να θεωρούμαστε άξιοι και αποδεκτοί, πρέπει να “δουλεύουμε” πάνω στην προσωπικότητά μας.

Πάντα κάτι λείπει, κάτι δεν πάει καλά, κάτι δεν είναι αρκετό, κάτι είναι λάθος, κάτι πρέπει να διορθώσουμε, να πετύχουμε, να αποκτήσουμε, να γίνουμε.

Για να νιώσουμε τελικά τι;

Μια αίσθηση ασφάλειας και επάρκειας, που όμως αναζητούμε στα αντικείμενα, στις εμπειρίες, στους άλλους, στο σωστό τρόπο σκέψης, στις σχέσεις, σε μια καλύτερη δουλειά, έναν καλύτερο μισθό, κ.ο.κ.

Ποτέ δεν μαθαίνουμε ότι το παρόν είναι αρκετό έτσι όπως είναι.

Ποτέ δεν μαθαίνουμε ότι το παρόν είναι η μόνη κατάσταση που υπάρχει στην πραγματικότητα.

Tο ερώτημα που τίθεται για όλα και το καθετί: «Το θέλεις αυτό άλλη μια φορά και αναρίθμητες φορές ακόμη;»

Το μεγαλύτερο βάρος. Κι αν μια μέρα ή μια νύχτα γλιστρούσε ένας δαίμονας μέσα στην πιο μοναχική μοναξιά σου και σου έλεγε: «Αυτή τη ζωή, όπως την έζησες και όπως τη ζεις μέχρι τώρα θα τη ξαναζήσεις άλλη μια φορά και αναρίθμητες ακόμη φορές˙ και δεν θα υπάρχει τίποτα καινούργιο σε αυτή, αλλά κάθε πόνος και κάθε χαρά και κάθε σκέψη και κάθε στεναγμός και καθετί ανείπωτα μικρό ή μεγάλο της ζωής σου θα ξανάρθει σε σένα, όλα με την ίδια σειρά και διαδοχή – ακόμα και αυτή η αράχνη και αυτό το σεληνόφως ανάμεσα στα δένδρα, κι αυτή η στιγμή και εγώ ο ίδιος.

Η αιώνια κλεψύδρα της ύπαρξης γυρίζει ακατάπαυστα πάνω κάτω και μαζί της και εσύ, κόκκε σκόνης!» Δε θα έπεφτες κατάχαμα, δεν θα έτριζες τα δόντια σου και δε θα καταριόσουν το δαίμονα που θα μιλούσε έτσι; Ή μήπως, θα ζούσες μία φοβερή στιγμή όπου θα του απαντούσες: «Είσαι θεός και δεν άκουσα τίποτα πιο θεϊκό!». Αν σε κυρίευε αυτή η σκέψη, θα σε μεταμόρφωνε εσένα, έτσι που είσαι και ίσως να σε έκανε σκόνη: το ερώτημα που τίθεται για όλα και το καθετί: «Το θέλεις αυτό άλλη μια φορά και αναρίθμητες φορές ακόμη;» θα ήταν το μεγαλύτερο βάρος που θα βάραινε τις πράξεις σου! Ή, αντίθετα, πόσο καλός θα έπρεπε να γίνεις απέναντι στον εαυτό σου και απέναντι στη ζωή ώστε να μην ποθείς τίποτε περισσότερο από αυτή την έσχατη αιώνια επιβεβαίωση και επισφράγιση; (Φ.Νίτσε, Η χαρούμενη επιστήμη,1882)

Μάθημα: Ρωτήστε τον εαυτό σας: «Αυτό που κάνω αξίζει να το κάνω συνέχεια; Ή μήπως το κάνω μόνο για προσωρινούς λόγους; Είναι άραγε ένα μπάλωμα ή έτσι θα έπρεπε να είναι πραγματικά η ζωή μου;» Το νοητικό πείραμα δεν είναι ένας ισχυρισμός για το τι ισχύει στ’ αλήθεια. Είναι μάλλον ένας τρόπος να ενταθεί η αίσθηση της σημασίας και του βάρους που έχει η παρούσα στιγμή, προκειμένου να αντιδρούμε στη φυσιολογική μας τάση να σκεφτόμαστε: έχω πολύ χρόνο μπροστά μου, μια μέρα θα σοβαρευτώ.

Διότι όλη η διάρκεια της ζωής του ανθρώπου δεν φαίνεται μεγαλύτερη από μια νύχτα

Ας σκεφτούμε όμως με την ακόλουθη συλλογιστική, ότι δηλαδή υπάρχουν πολλές πιθανότητες ο θάνατος να είναι αγαθό- ο θάνατος εντέλει είναι ένα από τα δυο: ή οδηγεί στην ανυπαρξία και στην παντελή έλλειψη αίσθησης εκ μέρους του νεκρού, ή σύμφωνα με τα λεγόμενα κατά το θάνατο επέρχεται μια μεταβολή και μια μετεγκατάσταση της ψυχής από τον εδώ τόπο στον επέκεινα. Κι αν ο θάνατος συνεπάγεται την έλλειψη αίσθησης, κάτι δηλαδή σαν ύπνος, στον οποίο όποιος παραδίδεται κανένα όνειρο δε βλέπει, τότε θα ήταν κέρδος μεγάλο. Γιατί εγώ νομίζω ότι, αν κάποιος έπρεπε να διαλέξει μια νύχτα, όπου κοιμήθηκε χωρίς να δει κανένα όνειρο, και αν προς αυτή τη νύχτα αντιπαραβάλει όλες τις άλλες μέρες και νύχτες της ζωής του, να σκεφτεί και να πει πόσες μέρες και νύχτες πέρασε στη ζωή του καλύτερες και πιο ευχάριστες από αυτή νομίζω ότι όχι μόνο απλός πολίτης αλλά και ο Μεγάλος Βασιλιάς θα τις έβρισκε ελάχιστες σε σύγκριση προς τις άλλες. Αν επομένως τέτοιος είναι ο θάνατος, εγώ βεβαίως τον θεωρώ κέρδος διότι όλη η διάρκεια της ζωής του ανθρώπου δε φαίνεται μεγαλύτερη από μια νύχτα. Αν πάλι ο θάνατος είναι μια κάποια αποδημία από τη γη σε άλλο τόπο, και αν είναι αληθινά όσα λέγονται ότι εκεί τάχα βρίσκονται όλοι οι πεθαμένοι, ποιο αγαθό μεγαλύτερο θα μπορούσε να υπάρξει από αυτό, άνδρες δικαστές;

Γιατί, αν κάποιος απαλλαγεί από αυτούς εδώ που παριστάνουν τους δικαστές και φτάσει στον Άδη, θα βρει τους αληθινούς δικαστές που κατά την παράδοση δικάζουν εκεί: τον Μίνωα, τον Ραδάμανθυ, τον Αιακό και τον Τριπτόλεμο, και τους άλλους ημίθεους που υπήρξαν δίκαιοι στη ζωή τους- άραγε θα ήταν άσχημη μια τέτοια εκδημία; Άραγε πόσα θα ήταν διατεθειμένος να καταβάλει κανείς, προκειμένου να κάνει παρέα με τον Ορφέα, τον Μουσαίο, τον Ησίοδο και τον Όμηρο;

Τώρα, όσο με αφορά, πολλές φορές επιθυμώ να πεθάνω, αν αυτά είναι αληθινά. Για μένα άλλωστε η εκεί διαμονή θα ήταν ξεχωριστή, ιδιαίτερα όσες φορές τύχαινε να συναντήσω τον Παλαμήδη και τον Αίαντα, τον γιο του Τελαμώνα και οποιονδήποτε άλλον από τους παλιούς ήρωες που έπεσαν θύματα άδικης κρίσης. Και θα ήταν εξαιρετικά ευχάριστο για μένα να αντιπαραβάλω τα δικά μου παθήματα προς τα δικά τους. Και το πιο ενδιαφέρον να περνώ τη ζωή μου εξετάζοντας και ελέγχοντας τους εκεί, όπως τους εδώ, ποιος δηλαδή από αυτούς είναι σοφός και ποιος, ενώ δεν είναι, φαντάζεται πως είναι. Τα πάντα θα έδινε κανείς, άνδρες δικαστές, να εξετάσει εκείνον που ηγήθηκε της μεγάλης στρατιάς εναντίον της Τροίας, τον Αγαμέμνονα, ή τον Οδυσσέα ή τον Σίσυφο ή μύριους άλλους, που θα μπορούσε να αναφέρει κανείς, άνδρες και γυναίκες.

Η υπέρτατη ευδαιμονία για κάποιον θα ήταν να συναναστραφεί μαζί τους, να συζητήσει και να τους ρωτήσει. Οπωσδήποτε οι ένοικοι του Άδη δεν καταδικάζουν σε θάνατο κάποιον που έχει ως αποστολή τον ηθικό έλεγχο των ανθρώπων αλλά και ως προς τα άλλα οι του κάτω κόσμου είναι ευτυχέστεροι από τους εδώ ανθρώπους, και τον υπόλοιπο χρόνο παραμένουν αθάνατοι, αν βέβαια όσα λέγονται αληθεύουν.

Πλάτωνος, Απολογία Σωκράτους

Η ξηρά εμφανίστηκε πάνω από τη θάλασσα πριν από 2.4 δισ. χρόνια και άλλαξε τη μορφή της Γης

Οι χημικές υπογραφές στους σχιστόλιθους, τον πιο συνηθισμένο ιζηματογενές βράχο της Γης, δείχνουν την ταχεία άνοδο της γης πάνω από τον ωκεανό πριν από 2.4 δισεκατομμύρια χρόνια, γεγονός που προκάλεσε δραματικές αλλαγές στο κλίμα και στη ζωή.
 
Εικόνα που υποδεικνύει πως οι εκτάσεις της γης και οι ωκεανοί μπορεί να εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της δημιουργίας της πρώτης παγκόσμιας ηπείρου, που έλαβε την ονομασία Kenorland.  αριστερά και αργότερα, δεξιά μετά το Μεγάλο Γεγονός Οξυγόνωσης.

Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature  ερευνητές αναφέρουν ότι οι σχιστόλιθοι που έχουν συγκεντρωθεί από όλο τον κόσμο περιέχουν αρχειακή ποιοτική μαρτυρία σχεδόν ανεπαίσθητων ιχνών ομβρίων υδάτων, που προκάλεσαν τη γήρανση του εδάφους πριν από 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια.
 
Σημαντικές αλλαγές στις αναλογίες του οξυγόνου 17 και 18 με το συνηθέστερο οξυγόνο 16, δήλωσε ο επικεφαλής συγγραφέας Ilya Bindeman, γεωλόγος στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον, που επέτρεψε στους ερευνητές να διαβάσουν το χημικό ιστορικό μέσα στα βράχια.
 
Τα στοιχεία προέρχονται από αναλύσεις τριών ισοτόπων οξυγόνου, ιδιαίτερα του σπάνιου αλλά σταθερού οξυγόνου 17, σε 278 δείγματα σχιστόλιθου που προέρχονται από προεξοχές και γεωτρήσεις από όλες τις ηπείρους και καλύπτουν 3,7 δισεκατομμύρια χρόνια της ιστορίας της Γης.
 
Με βάση τα προηγούμενα μοντέλα και άλλες μελέτες του, δήλωσε ο Bindeman, ότι η συνολική επιφάνεια της ξηράς στον πλανήτη πριν από 2.4 δισεκατομμύρια χρόνια μπορεί να φθάνει τα περίπου δύο τρίτα της ξηράς που παρατηρείται σήμερα. Ωστόσο, η εμφάνιση της νέας γης συνέβη ξαφνικά, παράλληλα με τις μεγάλες μεταβολές στο μανδύα με δυναμικό τρόπο.
 
Οι ισοτοπικές μεταβολές που καταγράφηκαν στα δείγματα σχιστόλιθου την εποχή εκείνη συμπίπτουν επίσης με την υποθετική χρονική στιγμή των συγκρούσεων της ξηράς που σχημάτιζαν την πρώτη υπερήπειρο, την Kenorland, και τις οροσειρές υψηλών ορέων και τα οροπέδια.
 
«Ο φλοιός πρέπει να είναι παχύς για να εξέχει από το νερό», είπε ο Bindeman. «Το πάχος εξαρτάται από την ποσότητα του, αλλά και από τη θερμική ρύθμιση και το ιξώδες του μανδύα. Όταν η Γη ήταν ζεστή και ο μανδύας ήταν μαλακός, δεν θα μπορούσαν να υποστηριχθούν ψηλά βουνά. Τα δεδομένα μας δείχνουν ότι αυτό άλλαξε εκθετικά πριν 2.4 δισεκατομμύρια χρόνια. Ο ψυχρότερος μανδύας ήταν σε θέση να στηρίξει μεγάλες εκτάσεις γης πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας».
 
Οι θερμοκρασίες στην επιφάνεια όταν η νέα γη αναδύθηκε από τη θάλασσα θα ήταν πιθανώς θερμότερη από σήμερα με αρκετές δεκάδες βαθμού.
 
Η μελέτη βρήκε σταδιακή αλλαγή στα τρία ισότοπα του οξυγόνου γύρω από αυτό το χρονικό πλαίσιο. Αυτό, λένε οι επιστήμονες, επιλύει προηγούμενα επιχειρήματα για μια σταδιακή ή σταδιακή ανάδειξη γης μεταξύ 1,1 και 3,5 δισεκατομμυρίων ετών. Πριν από 2.4 δισεκατομμύρια χρόνια, δήλωσε ο Bindeman, η πρόσφατα αναδυόμενη ξηρά άρχισε να καταναλώνει διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα αυξάνοντας έτσι το οξυγόνο.
 
«Η ξηρά που ανυψώνεται από το νερό αλλάζει το αλμπέντο (albedo) του πλανήτη, αρχικά, η Γη θα ήταν σκούρο μπλε με μερικά λευκά σύννεφα. Και όταν οι πρώιμες ήπειροι προστέθηκαν σήμερα έχουμε σκοτεινές ηπείρους λόγω της μεγάλης βλάστησης».
 
Η έκθεση της νέας γης στις καιρικές συνθήκες, όπως είπε, μπορεί να έχει προκαλέσει την απορρόφηση των αερίων του θερμοκηπίου όπως το διοξείδιο του άνθρακα , διακόπτοντας έτσι την ισορροπία της ακτινοβολίας της Γης, προκαλώντας μια σειρά παγετωνικών επεισοδίων μεταξύ 2.4 και 2.2 δισεκατομμυρίων ετών. Αυτό, ανέφερε, μπορεί να έχει γεννήσει το Μεγάλο Γεγονός Οξυγονώσεως στο οποίο οι ατμοσφαιρικές μεταβολές έφεραν σημαντικές ποσότητες ελεύθερου οξυγόνου στον αέρα. Οι βράχοι οξειδώνονται και γίνονται κόκκινοι.
 
Έκαναν τότε την εμφάνιση τους τα πρώτα άλγη, τα πρώτα φυτά και οι πρώτοι μύκητες και όλα μετά πήραν τον δρόμο τους για να δημιουργηθούν νέες ήπειροι αλλά και να ανθίσει η ζωή στον πλανήτη.
 
Απουσία πολλών εκτάσεων, είπε, τα φωτόνια από τον ήλιο αλληλεπιδρούν με το νερό και το θερμαίνουν. Μια φωτεινή επιφάνεια, που παρέχεται από μια αναδυόμενη γη, θα αντικατοπτρίζει το ηλιακό φως πίσω στο διάστημα, δημιουργώντας πρόσθετη ροπή στην ισορροπία του θερμοκηπίου και μια αλλαγή στο κλίμα.
 
«Αυτό που υποθέτουμε είναι ότι, όταν εμφανιστούν μεγάλοι ήπειροι, το φως θα αντανακλάται πίσω στο διάστημα και θα ξεκινήσει η παγετωνική εποχή», δήλωσε ο Bindeman. «Η Γη θα είχε δει τότε την πρώτη της χιονόπτωση.»

Τα διάφορα είδη του κενού και ο πληθωρισμός

Μπορεί να ακούγεται παράξενο, αλλά ακόμη και το κενό έχει μια πολύ σύνθετη δομή.  Έχει, σιωπηρά θα λέγαμε, όλες τις ιδιότητες που μπορεί να έχει ένα σωματίδιο: σπιν, ή πόλωση στην περίπτωση του φωτός, ενέργεια, και λοιπά. Κατά μέσον όρο, όλες αυτές οι ιδιότητες εξουδετερώνονται: το κενό είναι τελικά, «άδειο» από αυτή την άποψη. Μια σημαντική εξαίρεση είναι η ενέργεια του κενού. 
 
Η ενέργεια του κενού μπορεί επίσης να μελετηθεί από την άποψη των εικονικών σωματιδίων, (που επίσης είναι γνωστά ως διακυμάνσεις του κενού) τα οποία δημιουργούνται και καταστρέφονται στο κενό. Αυτά τα σωματίδια δημιουργούνται πάντα από το κενό ανά ζεύγη σωματίων-αντισωματίων, τα οποία εξαϋλώνονται σύντομα και εξαφανίζονται. Εντούτοις, αυτά τα ζεύγη των εικονικών σωματιδίων μπορούν να αλληλεπιδράσουν με άλλα προτού εξαφανιστούν, μια διαδικασία που μπορεί να σχεδιαστεί με τα διαγράμματα Feynman. 
 
Η απλή εικόνα του κβαντικού κενού στο οποίο ζουν ‘εν δυνάμει’ ή εικονικά σωματίδια τροποποιείται αν λάβουμε υπόψη ότι, όπως τα υποατομικά σωματίδια υπόκεινται σε διάφορες δυνάμεις που το είδος τους εξαρτάται από τον τύπο του σωματιδίου, έτσι και μεταξύ των εν δυνάμει (ή εικονικών) σωματιδίων δρουν οι ίδιες δυνάμεις. Συνεπώς, είναι δυνατόν να υπάρχουν περισσότερα από ένα είδος κατάστασης κενού. Η ύπαρξη πολλών δυνατών «κβαντικών καταστάσεων» είναι γνωστό χαρακτηριστικό της κβαντικής φυσικής, όπως υπάρχουν και οι διάφορες ενεργειακές στάθμες των ατόμων. 
  • Για παράδειγμα, σε ένα άτομο ένα ηλεκτρόνιο είναι δυνατόν να φύγει από την θέση που βρίσκεται, να μεταβεί δηλαδή σε υψηλότερη ενεργειακή στιβάδα, και το άτομο να διεγερθεί. Η χαμηλότερη στάθμη ενέργειας ονομάζεται θεμελιώδης κατάσταση, και είναι η πιο σταθερή· οι υψηλότερες στάθμες είναι διεγερμένες καταστάσεις, και είναι, ασταθείς. Αν το ηλεκτρόνιο του διεγερμένου ατόμου επανέλθει στη θεμελιώδη του κατάσταση, θα πραγματοποιήσει μία ή και περισσότερες προς τα κάτω μεταβάσεις· έτσι λέμε ότι το άτομο αποδιεγείρεται και μάλιστα σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα.
  • Παρόμοιες αρχές ισχύουν και για το κενό το οποίο μπορεί, επίσης, να έχει μία ή περισσότερες διεγερμένες καταστάσεις. Αυτές οι καταστάσεις του κενού θα έχουν πολύ διαφορετικές ενέργειες, αν και θα φαίνονταν απολύτως όμοιες. Η κατάσταση χαμηλότερης ενέργειας (δηλαδή η θεμελιώδης κατάσταση) ονομάζεται μερικές φορές αληθές κενό, ονομασία που εκφράζει το γεγονός ότι πρόκειται για σταθερή κατάσταση και ενδεχομένως για αυτήν που αντιστοιχεί στις κενές περιοχές του σύμπαντος, όπως αυτές παρατηρούνται σήμερα: Ένα διεγερμένο κενό αντίθετα αναφέρεται ως ψευδές κενό ή ψευδοκενό.
  • Πρέπει να τονίσουμε ότι το ψευδοκενό παραμένει μια καθαρά θεωρητική ιδέα, και οι ιδιότητες του εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη συγκεκριμένη θεωρία  που χρησιμοποιούμε. Ωστόσο, η ύπαρξη του προκύπτει αβίαστα στις πιο πρόσφατες θεωρίες που στοχεύουν στην ενοποίηση των τεσσάρων θεμελιωδών δυνάμεων της φύσης.
  • Οι διάφορες Μεγάλες Ενοποιημένες Θεωρίες προβλέπουν, επίσης, τον πλέον ελπιδοφόρο μηχανισμό του κοσμικού πληθωρισμού. Ένα κρίσιμο χαρακτηριστικό αυτών των θεωριών είναι ότι η ενέργεια των καταστάσεων του ψευδοκενού είναι τεράστια: τυπικά σε 1 cm3 χώρου θα περιέχονται 1087 Joule. Ακόμη και ο όγκος ενός μόνο ατόμου, σε μια τέτοια κατάσταση, θα περιέχει 1062 J. Για σύγκριση η ενέργεια που έχει ένα διεγερμένο άτομο είναι της τάξης 10-18 Joule περίπου. Άρα για να διεγερθεί το αληθές κενό, χρειάζεται υπερβολικά πολλή ενέργεια, και επομένως δεν περιμένουμε να βρούμε κάποιο ψευδοκενό στο σύμπαν σήμερα. Από την άλλη πλευρά, με δεδομένες τις ακραίες συνθήκες που ίσχυαν την περίοδο της Μεγάλης Έκρηξης, αυτοί οι αριθμοί είναι εύλογοι.
  • Η τεράστια ενέργεια που σχετίζεται με τις καταστάσεις του ψευδοκενού ασκεί ισχυρή βαρυτική επίδραση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, όπως έδειξε ο Αϊνστάιν, η ενέργεια έχει μάζα, και συνεπώς ασκεί και αυτή βαρυτική έλξη, όπως ακριβώς και η κανονική ύλη. Η βαρυτική επίδραση της τεράστιας ενέργειας του κβαντικού κενού είναι ισχυρότατα ελκτική: η ενέργεια 1 cm3 του ψευδοκενού έχει μάζα 1067 τόνους, που είναι μεγαλύτερη από τη συνολική μάζα του σύμπαντος, που μπορούμε σήμερα να παρατηρούμε (περίπου 1050 τόνοι).
  • Η εν λόγω κολοσσιαία βαρύτητα δεν βοηθάει στην πρόκληση κοσμικού πληθωρισμού, αφού ο τελευταίος απαιτεί κάποιο είδος αντι-βαρύτητας. Εντούτοις, η τεράστια ενέργεια του ψευδοκενού συνδέεται με μια εξίσου τεράστια πίεση του ψευδοκενού, και αυτή ακριβώς είναι που λύνει το πρόβλημα του πληθωρισμού, γιατί είναι αρνητική! Συνήθως, δεν θεωρούμε την πίεση ως πηγή βαρύτητας, αλλά στην πραγματικότητα είναι. Αν και η πίεση ασκεί απωστική μηχανική δύναμη, προκαλεί και βαρυτική έλξη. Στην περίπτωση των συνηθισμένων σωμάτων η βαρυτική επίδραση της πίεσης είναι αμελητέα συγκρινόμενη με την επίδραση της μάζας του σώματος. Για παράδειγμα, λιγότερο από ένα δισεκατομμυριοστό του βάρους σας στη Γη οφείλεται στην εσωτερική πίεση της. Παρ’ όλα αυτά, η επίδραση της πίεσης είναι πραγματική, και σ’ ένα σύστημα στο οποίο φτάνει σε ακραίες τιμές, η βαρυτική επίδραση της μπορεί να συναγωνιστεί την αντίστοιχη της μάζας.
  • Στην περίπτωση του ψευδοκενού υπάρχει κολοσσιαία ενέργεια και συγκρίσιμη κολοσσιαία πίεση, οι οποίες ανταγωνίζονται για τη βαρυτική επικράτηση. Η κρίσιμη ιδιότητα, ωστόσο, είναι το ότι η πίεση είναι αρνητική. Επομένως, το ψευδοκενό δεν ωθεί· αναρροφά. Μια αρνητική πίεση παράγει αρνητική βαρυτική δράση, με άλλα λόγια, αντιβαρύτητα.
  • Έτσι, η βαρυτική επίδραση του ψευδοκενού εμπεριέχει έναν ανταγωνισμό, μεταξύ της τεράστιας ελκτικής επίδρασης της ενέργειας του και της τεράστιας απωστικής επίδρασης της αρνητικής πίεσης του. Αποδεικνύεται ότι η πίεση τελικά επικρατεί, και το συνολικό αποτέλεσμα είναι η παραγωγή μιας απωστικής δύναμης τόσο μεγάλης, που μπορεί να διαλύσει το σύμπαν σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Αυτή η γιγαντιαία πληθωριστική ώθηση προκάλεσε το διπλασιασμό του μεγέθους του σύμπαντος κάθε 10-34 δευτερόλεπτα στις πρώτες του στιγμές.
  • Το ψευδοκενό είναι από τη φύση του ασταθές. Όπως όλες οι διεγερμένες κβαντικές καταστάσεις, τείνει και αυτό να ‘αποδιεγερθεί’ στη θεμελιώδη κατάσταση του, δηλαδή στο αληθές κενό. Αυτό πιθανώς συμβαίνει έπειτα από μερικές δεκάδες ‘τικ’ (μια ασήμαντη χρονική διάρκεια). Όντας κβαντική διαδικασία, υπόκειται στην αναπόφευκτη αβεβαιότητα και τις τυχαίες διακυμάνσεις, όπως λέει η αρχή της απροσδιοριστίας του Heisenberg. Αυτό σημαίνει ότι η αποδιέγερση δεν θα συμβεί ομοιόμορφα σε όλο το χώρο: θα υπάρχουν διακυμάνσεις. Μερικοί θεωρητικοί φυσικοί υποθέτουν ότι αυτό αποτελεί την πηγή των διακυμάνσεων που παρατηρήθηκαν από τον δορυφόρο WMAP που έκανε τη χαρτογράφηση των διακυμάνσεων των μικροκυμάτων στον ουρανό.
  • Από τη στιγμή που το ψευδοκενό έχει αποδιεγερθεί, το σύμπαν ξαναρχίζει την κανονική επιβραδυνόμενη διαστολή του. Η ενέργεια που υπήρχε εγκλωβισμένη στο ψευδοκενό ελευθερώνεται με τη μορφή θερμότητας. Στο τέλος του κοσμικού πληθωρισμού η τεράστια διαστολή είχε ψύξει το σύμπαν σε μια θερμοκρασία πολύ κοντά στο απόλυτο μηδέν. Με το τέλος του πληθωρισμού, όμως, η θερμότητα που ελευθερώνεται το αναθερμαίνει ξαφνικά στην τεράστια θερμοκρασία των 1028 βαθμών. Αυτή η απέραντη δεξαμενή θερμότητας που δημιουργήθηκε τότε επιζεί και σήμερα, με τη μορφή της θερμικής ακτινοβολίας κοσμικού υποβάθρου.
  • Ένα παραπροϊόν της απελευθέρωσης της ενέργειας του κενού είναι ότι τα πολλά εν δυνάμει σωματίδια που υπήρχαν σ’ αυτό (στο κενό δηλαδή) προσέλαβαν ένα μικρό ποσό ενέργειας και προήχθησαν σε πραγματικά σωματίδια. Έπειτα από περαιτέρω διεργασίες και μεταβολές, ένα υπόλειμμα αυτών των αρχέγονων σωματιδίων έφτασε σήμερα να αποτελεί τους 1050 τόνους της ύλης που βλέπουμε στο παρατηρήσιμο σύμπαν.
  • Αν το πληθωριστικό σενάριο βρίσκεται στον σωστό δρόμο — και οι κοσμολόγοι είναι πεπεισμένοι γι’ αυτό —, τότε η βασική δομή και τα θεμελιώδη συστατικά του σύμπαντος καθορίστηκαν από διαδικασίες που είχαν ολοκληρωθεί ήδη στα 10-32 δευτερόλεπτα!
Πολλοί επιστήμονες, ανάμεσα τους και ο Weinberg, πιστεύουν ότι η σκοτεινή ενέργεια είναι η ενέργεια του κενού, που εκφράζεται από την κοσμολογική σταθερά Λ. Όμως στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρουμε το λεγόμενο πρόβλημα της κοσμολογικής σταθεράς (cosmological constant problem).
 
Σύμφωνα με την αρχή της αβεβαιότητας, όλα τα κβαντικά πεδία, ακόμα και όταν βρίσκονται στη βασική μη διεγερμένη  κατάσταση, έχουν μη μηδενική ενέργεια. Απλοί υπολογισμοί της κβαντικής θεωρίας πεδίου οδηγούν σε τιμές για την πυκνότητα της ενέργειας του κενού (δηλαδή για την κοσμολογική σταθερά Λ), που είναι 120 τάξεις μεγέθους (10120) μεγαλύτερη από την πυκνότητα της συνηθισμένης ύλης (όπως παρατηρείται στο σύμπαν).
 
Όμως πρώτον, μια τόσο μεγάλη πυκνότητα ενέργειας του κενού χώρου θα προκαλούσε μια εκθετικά επιταχυνόμενη κοσμική διαστολή που θα διέλυε όλους τους ηλεκτροστατικούς και πυρηνικούς δεσμούς, οι οποίοι συγκρατούν τους πυρήνες, τα άτομα και τα μόρια.
 
Και δεύτερον μετρήσεις στο χώρο της κοσμολογίας δίνουν ένα αρνητικό αποτέλεσμα, δείχνοντας έτσι έναν ανώτερο όριο της κοσμολογικής σταθεράς Λ. 

Έτσι, η τελευταία τιμή υπονοεί ότι στην συνολική κλίμακα του σύμπαντος, τα φαινόμενα των διακυμάνσεων του κενού ακυρώνονται. Κι αυτή η αξιολόγηση έρχεται και σε μία εποχή, που οι θεωρητικοί υπολογισμοί υποδεικνύουν συνεισφορές της διακύμανσης του κενού από τα κουάρκ με μια τάξη 10-6 m-2.
Από τη θεωρία του πληθωρισμού προκύπτει κάτι καταπληκτικό. Οι μεγάλες συγκεντρώσεις της ύλης –σμήνη γαλαξιών, υπερσμήνη και γαλαξίες–  προέρχονται σύμφωνα με τη θεωρία από τις κβαντικές διακυμάνσεις όταν το σύμπαν είχε ηλικία 10-35 δευτερόλεπτα!
Το περίεργο της κβαντικής φυσικής είναι ότι επιτρέπει στο σύμπαν μας να δημιουργηθεί από το τίποτα, από το κενό. Γιατί επιτρέπει να δημιουργούνται σωματίδια και γρήγορα να εξαφανίζονται με μια διαδικασία που λέγεται «διακύμανση του κενού».
 
Σε αυτό το μοντέλο προβλέπεται επίσης να δημιουργήθηκαν 1078 περιοχές, που δημιούργηθηκαν τη χρονική στιγμή  10-35 sec μετά το Big Bang!  Μια από τις περιοχές αυτές σχημάτισε το γνωστό μας Σύμπαν.
 
Το σύμπαν λοιπόν χρειαζόταν τον πληθωρισμό για να «πάρει μπροστά» επειδή όταν πρωτοεμφανίστηκε, ήταν μια μικρή μπάλα μεγέθους 10-35 m,  ύλης και ενέργειας περίπου 1020 φορές μικρότερο από το πρωτόνιο.

Η ενεργειακή πυκνότητα του κενού και οι διάφοροι υπολογισμοί της

Οι φυσικοί όταν μιλάνε για την ενέργεια του κενού ή για την ενέργεια μηδενικού σημείου εννοούν την ενεργειακή πυκνότητα του κενού διαστήματος. Στην κοσμολογία, την ονομάζουν και «κοσμολογική σταθερά», ή «σκοτεινή ενέργεια». 

Όμως υπάρχει η ενέργεια αυτή; Και αν ναι πόση είναι;  Για την ενέργεια του μηδενικού σημείου έχουν ακουστεί πολλοί αριθμοί, από το σχεδόν μηδέν έως και αστρονομικά νούμερα. Και φυσικά υπάρχει η απορία τι ισχύει στην πραγματικότητα. 
 
«Εκτός από το κενό, καμπυλόγραμμο (μη ευκλείδειο) διάστημα δεν υπάρχει τίποτε άλλο στον κόσμο. H ύλη, το φορτίο, ο ηλεκτρομαγνητισμός και τα υπόλοιπα πεδία είναι μόνο οι εκδηλώσεις της κάμψης του χώρου. H φυσική είναι γεωμετρία». John Wheeler (1968)
 
Αρχικά να εξηγήσουμε τι έχουμε καταφέρει. 
Έχουμε δύο θεμελιώδεις θεωρίες της φυσικής: την κβαντική θεωρία πεδίου και τη γενική σχετικότητα. Η κβαντική θεωρία πεδίου λαμβάνει υπόψη της και την κβαντομηχανική και την ειδική σχετικότητα, και είναι η θεωρία όλων των δυνάμεων και των σωματιδίων εκτός από τη βαρύτητα, που την αγνοεί. Η γενική σχετικότητα είναι μια μεγάλη θεωρία της βαρύτητας, αλλά αγνοεί την κβαντομηχανική. Κανένας δεν ξέρει πώς να συμφιλιώσει αυτές τις δύο θεωρίες ακόμα. Κι αυτό προσπαθούν οι άνθρωποι που δουλεύουν πάνω  στη «κβαντική βαρύτητα».
 
Οι δύο θεωρίες, κβαντική θεωρία πεδίου και γενική σχετικότητα έχουν διαφορετική στάση απέναντι στην ενεργειακή πυκνότητα του κενού. Η αιτία είναι ότι η κβαντική θεωρία πεδίου δίνει προσοχή μόνο στις διαφορές ενέργειας. Αν μπορούμε να μετρήσουμε μόνο τις διαφορές ενέργειας, φυσικά και δεν μπορούμε να καθορίσουμε την ενεργειακή πυκνότητα του κενού – είναι θέμα σύμβασης. Η ενεργειακή πυκνότητα του κενού καθορίζεται μόνο από πειράματα που περιλαμβάνουν τη γενική σχετικότητα – συγκεκριμένα, με τη μέτρηση της κυρτότητας του χωροχρόνου.
 
Γι' αυτό όταν υπολογίζετε την ενεργειακή πυκνότητα του κενού παίρνετε διαφορετικές απαντήσεις, ανάλογα με το εάν βασίζεστε στη γενική σχετικότητα ή την κβαντική θεωρία πεδίου.
 
Ας δούμε τις 5 πιο κοινές απαντήσεις που οι φυσικοί φθάνουν σε αυτές τις διαφορετικές απαντήσεις:
 
1. Μπορούμε να μετρήσουμε την ενεργειακή πυκνότητα του κενού μέσω των αστρονομικών παρατηρήσεων που καθορίζουν την κυρτότητα του χωροχρόνου. Όλες οι μετρήσεις που έχουν γίνει συμφωνούν ότι η ενεργειακή πυκνότητα είναι πολύ κοντά στο ΜΗΔΕΝ. Με όρους πυκνότητας της μάζας, η απόλυτη τιμή της είναι μικρότερη από 10-26 kg ανά κυβικό μέτρο. Από την άποψη της ενεργειακής πυκνότητας, είναι περίπου 10-9 joules ανά κυβικό μέτρο.
 
Αλλά δεν γνωρίζουμε εάν αυτό που είναι κοντά στο μηδέν είναι θετικό ή αρνητικό. Για πολύ καιρό έλεγαν ότι το πρόσημο της ήταν σαν της κοσμολογικής σταθεράς. Αλλά, πρόσφατες μετρήσεις από τον δορυφόρο Ανισοτροπίας Μικροκυμάτων Wilkinson (WMAP) και πολλά άλλα πειράματα έδειξαν μια θετική κοσμολογική σταθερά, ίση περίπου με 6 Χ 10-27 kg ανά κυβικό μέτρο. Αυτό αντιστοιχεί σε μια θετική ενεργειακή πυκνότητα περίπου 9 Χ 10-10 joules ανά κυβικό μέτρο.
 
Ο λόγος που παίρνουμε μια θετική ενεργειακή πυκνότητα είναι πολύ ενδιαφέρων. Χάρις στην μετατόπιση προς το ερυθρό  (redshifts) των απόμακρων γαλαξιών και κβάζαρ, ξέρουμε ότι ο Κόσμος διαστέλλεται. Τα νέα δεδομένα παρουσιάζουν κάτι που εκπλήσσει: αυτή η διαστολή επιταχύνεται. Η συνηθισμένη ύλη μπορεί να επιβραδύνει την διαστολή, δεδομένου ότι η βαρύτητα είναι ελκτική – τουλάχιστον πάνω στη συνηθισμένη ύλη.
 
Τι μπορεί ενδεχομένως να φταίει που η διαστολή επιταχύνεται; Η γενική σχετικότητα λέει ότι εάν το κενό έχει μια ενεργειακή πυκνότητα, πρέπει επίσης να έχει και αρνητική πίεση. Στην πραγματικότητα, πρέπει το κενό να έχει μια πίεση αντίθετη ακριβώς με  την ενεργειακή πυκνότητά του, (σε μονάδες όπου η ταχύτητα του φωτός και η σταθερά της βαρύτητας του Νεύτωνα είναι ίσες με 1). Ωστόσο η θετική ενεργειακή πυκνότητα του κενού (που δρα σαν μάζα) κάνει τη διαστολή του σύμπαντος να τείνει προς την επιβράδυνση, αλλά συγχρόνως η αρνητική πίεση του κενού αναγκάζει τη διαστολή να τείνει στην επιτάχυνση.
 
Στη Γενική Σχετικότητα, ο ρυθμός μεταβολής της κοσμικής διαστολής του σύμπαντος είναι ανάλογος με την ποσότητα -(ρtotal + 3ptotal), όπου ρtotal είναι η πυκνότητα όλης της ύλης και της ενέργειας του σύμπαντος και ptotal είναι η αντίστοιχη πίεση. Ο συντελεστής 3 οφείλεται αρκετά παράδοξα στις 3 διαστάσεις. 
 
Αλλά όπως είπαμε, για το κενό η πίεση είναι αντίθετη της ενεργειακής πυκνότητας: ptotal = -ρtotal. Έτσι, ο ρυθμός με τον οποίο το κενό προκαλεί την επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος είναι ανάλογος προς  2 ρtotal
 
Από αυτό, συνεπάγεται ότι εάν το κενό έχει θετική ενεργειακή πυκνότητα, τότε η διαστολή του σύμπαντος θα τείνει να επιταχυνθεί. Κι αυτό τελικά βλέπουμε να συμβαίνει. Και γι αυτό η ενέργεια του κενού με τιμή πολύ κοντά στο μηδέν είναι αυτήν την περίοδο η πιο εύλογη εξήγηση για ό,τι βλέπουμε στο σύμπαν.
 
Οι υπολογισμοί που εξηγούν γιατί το κενό, που έχει θετική ενεργειακή πυκνότητα, έχει αρκετή αρνητική πίεση ώστε να προκαλέσει την διαστολή του σύμπαντος,  βασίζονται στις εξισώσεις του Αίνστάιν.
 
Και για να θεωρήσουμε σωστό το αποτέλεσμα πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη στη γενική σχετικότητα όπως, επίσης, και σε άλλες υποθέσεις για την κοσμολογία. Εντούτοις, το βασικό γεγονός ότι η ενεργειακή πυκνότητα του χωροχρόνου είναι πολύ κοντά στο μηδέν σχεδόν δεν το συζητάμε: αν ήταν λάθος τότε η γενική σχετικότητα θα έπρεπε να ήταν κι αυτή λάθος.
 
2. Μπορούμε να υπολογίσουμε την ενεργειακή πυκνότητα του κενού χρησιμοποιώντας την κβαντική θεωρία πεδίου. Εάν υπολογίσουμε τη χαμηλότερη δυνατή ενέργεια ενός αρμονικού ταλαντωτή, παίρνουμε καλύτερη απάντηση όταν χρησιμοποιούμε την κβαντομηχανική από όταν χρησιμοποιούμε την κλασσική μηχανική.  Η διαφορά ονομάζεται «ενέργεια στο σημείο μηδέν».
 
Η ενέργεια στο σημείο μηδέν ενός αρμονικού ταλαντωτή είναι το γινόμενο 1/2 επί τη σταθερά του Planck επί τη συχνότητά του. Αφελώς μπορούμε να προσπαθήσουμε να υπολογίσουμε την ενεργειακή πυκνότητα του κενού αθροίζοντας τις ενέργειες στο σημείο μηδέν όλων των τρόπων ταλάντωσης των κβαντικών πεδίων που εξετάζουμε (π.χ. το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο και διάφορα άλλα πεδία για άλλες δυνάμεις και σωματίδια).  Οι τρόποι ταλάντωσης με τα πιο μικρά μήκη κύματος έχουν υψηλότερες συχνότητες και συμβάλλουν περισσότερη στην ενεργειακή πυκνότητα του κενού.  Εάν υποθέσουμε ότι ο χωροχρόνος είναι συνεχής, έχουμε καταστάσεις με αυθαίρετα μικρά μήκη κύματος (υψηλές συχνότητες και υψηλή ενέργεια), κι έτσι παίρνουμε το άπειρο ως την ενεργειακή πυκνότητα του κενού. Και βεβαίως υπάρχουν προβλήματα με αυτό το άπειρο.
 
3. Ένας ελαφρώς λιγότερο αφελής τρόπος για να υπολογιστεί η ενέργεια του κενού στην κβαντική θεωρία πεδίου είναι να αναγνωρίσουμε ότι δεν ξέρουμε ότι ο χωροχρόνος είναι συνεχής, και να αθροίσουμε μόνο τις ενέργειες στο σημείο μηδέν για τους τρόπους ταλάντωσης που έχουν μήκη κύματος μεγαλύτερα από, για παράδειγμα, το μήκος Planck (περίπου 10-35 μέτρα). Αυτό δίνει μια τεράστια αλλά πεπερασμένη ενεργειακή πυκνότητα του κενού. Χρησιμοποιώντας τη σχέση E = mc2 παίρνουμε μια πυκνότητα μάζας περίπου 1096 kg ανά κυβικό μέτρο. Δυστυχώς υπάρχουν πολλά προβλήματα και με αυτόν τον υπολογισμό.
 
Πρώτον, προηγουμένως θεωρήσαμε ότι οι τρόποι ταλάντωσης των πεδίων είναι σαν τους αρμονικούς ταλαντωτές κι αυτό ισχύει μόνο για τις «θεωρίες χωρίς πεδίο» – εκείνες στις οποίες δεν υπάρχει καμία αλληλεπίδραση μεταξύ των πεδίων. Αυτό φυσικά δεν είναι ρεαλιστικό.
 
Δεύτερον, η γελοία αναλογία μεταξύ αυτής της πυκνότητας και αυτής που παρατηρούμε στην πράξη ονομάζεται συχνά πρόβλημα κοσμολογικής σταθεράς. Αν κάνουμε τη μετατροπή σε μονάδες της μάζας Planck ανά μήκος Planck στον κύβο, τότε η κοσμολογική σταθερά είναι περίπου 10-123. Είναι πολύ δύσκολο να φτιάξουμε μια θεωρία που να εξηγεί έναν τέτοιο μικροσκοπικό αριθμό διαφορετικό από το μηδέν.
 
Αλλά υπάρχει ένα ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα.
 
4. Η κβαντική θεωρία πεδίων όπως γίνεται συνήθως αγνοεί τη βαρύτητα. Αλλά εφ’ όσον αγνοεί κάποιος τη βαρύτητα, μπορεί να προσθέσει οποιαδήποτε σταθερά στον καθορισμό της ενεργειακής πυκνότητα δίχως να αλλάξει τις προβλέψεις για κάτι που μπορείτε πειραματικά να μετρήσετε. Η αιτία είναι ότι δίχως τη μέτρηση της κυρτότητας του χωροχρόνου, μπορείτε να μετρήσετε μόνο τις ενεργειακές διαφορές. Το μεγάλο πρόβλημα με τον 2ο και 3ο υπολογισμό είναι ότι αγνοούν αυτό το γεγονός. Εάν εκμεταλλευόμαστε αυτό το γεγονός είμαστε ελεύθεροι να επαναπροσδιορίσουμε την ενεργειακή πυκνότητα αφαιρώντας την ενέργεια στο σημείο μηδέν, αφήνοντας τότε μια ενεργειακή πυκνότητα μηδέν. Στην πραγματικότητα αυτό γίνεται συνήθως στην κβαντική θεωρία πεδίου.
 
5. Τέλος ένας πιο αφελής τρόπος να υπολογίσουμε την ενεργειακή πυκνότητα του κενού στην κβαντική θεωρία πεδίων είναι ο ακόλουθος. Στην κβαντική θεωρία πεδίου παραμελούμε τη βαρύτητα. Αυτό σημαίνει ότι είμαστε ελεύθεροι να προσθέσουμε οποιαδήποτε σταθερά στον καθορισμό της ενεργειακής πυκνότητας. Εφ’ όσον είμαστε ελεύθεροι να το κάνουμε, δεν μπορούμε να πούμε πραγματικά τι πραγματικά είναι η ενεργειακή πυκνότητα του κενού. Με άλλα λόγια, εάν εξετάζουμε μόνο την κβαντική θεωρία πεδίου και όχι τη γενική σχετικότητα, η ενεργειακή πυκνότητα του κενού δεν είναι καθορισμένη.
 
Έτσι, υπάρχουν 5 απαντήσεις για την ενεργειακή πυκνότητα του κενού αλλά η πιο πιθανή είναι η πρώτη: πολύ κοντά στο μηδέν ή 9 Χ 10-10 joules ανά κυβικό μέτρο. Κι αυτό επειδή είναι βασισμένη στο πείραμα και σε αρκετά συντηρητικές υποθέσεις για τη γενική σχετικότητα.
 
Οι άλλες απαντήσεις είτε είναι αφελείς (2η και 4η) είτε δεν προσδιορίζεται (5η απάντηση). Η συμφιλίωση της 1ης και 5ης απάντησης είναι ένας από τους μεγάλους στόχους οποιασδήποτε καλής θεωρίας της κβαντικής βαρύτητας.

Η «πραγματικότητα» είναι μία ψευδαίσθηση

Το 1982 μια ερευνητική ομάδα του πανεπιστημίου του Παρισιού υπό την διεύθυνση του φυσικού Alain Aspect, πραγματοποίησε ίσως το σπουδαιότερο πείραμα του 20ου αιώνα.

Οι παραπάνω ερευνητές ανακάλυψαν ότι υπό κατάλληλες συνθήκες υποατομικά σωμάτια όπως τα ηλεκτρόνια, μπορούν να επικοινωνούν ακαριαία με άλλα υποατομικά σωμάτια ανεξάρτητα από την απόσταση που τα χωρίζει τόσο αν πρόκειται για απόσταση 5 εκατοστών ή για απόσταση 100 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων, ως να ήξερε κάθε ανεξάρτητο σωμάτιο ακριβώς τι κάνουν τα άλλα.

Το φαινόμενο αυτό μπορεί να εξηγηθεί μόνο με δύο τρόπους: ή θεωρία του Einstein, που αποκλείει τη δυνατότητα επικοινωνίας με ταχύτητες μεγαλύτερες του φωτός, είναι λανθασμένη, ή μεταξύ των υποατομικών σωματίων υπάρχουν συνδέσεις που δεν έχουν μόνο τοπική σχέση μεταξύ των.

Η συντριπτική πλειοψηφία των φυσικών αρνείται την δυνατότητα ύπαρξης φαινομένων που εξελίσσονται με ταχύτητες μεγαλύτερης εκείνης του φωτός αλλά το πείραμα που αναφέρεται προηγουμένως ανατρέπει το αξίωμα αυτό αποδεικνύοντας ότι μεταξύ των υποατομικών σωματίων υπάρχει δεσμός που δεν είναι τοπικού χαρακτήρα.

Ο διεθνούς φήμης Άγγλος φυσικός David Bohn , του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, υποστήριζε ότι οι ανακάλυψη του Aspect συνεπιφέρει την μη ύπαρξη της αντικειμενικής πραγματικότητας. Δηλαδή ότι το σύμπαν παρά την φαινομενική του στερεότητα στην πραγματικότητα είναι ένα φάντασμα, ένα γιγαντιαίο φαντασμαγορικό ολόγραμμα.

Για να αντιληφθούμε τον εκπληκτικό ισχυρισμό του Bohm ας δούμε για λίγο τι είναι ένα ολόγραμμα.

Ένα ολόγραμμα είναι μια τρισδιάστατη φωτογραφία που γίνεται με τη βοήθεια ενός Laser. Η τρισδιάστατη απεικόνιση δεν είναι το μοναδικό χαρακτηριστικό ενδιαφέρον ενός ολογράμματος. Εάν το ολόγραμμα ενός αντικειμένου κοπεί στα δύο και ύστερα το φωτίσομε πάλι με φως Laser, ανακαλύπτομε ότι το κάθε μισό περιέχει ακόμη ολόκληρη την εικόνα του αντικειμένου.

Ακόμη, συνεχίζοντας να διαιρούμε τα δύο μισά θα δούμε ότι κάθε τεμάχιο από αυτά τα κομμάτια του φωτογραφικού φιλμ θα περιέχει πάντοτε μια έκδοση μικρότερη μεν αλλά ανέπαφη του αντικειμένου. Σε αντίθεση με τις κοινές φωτογραφίες κάθε μέρος του ολογράμματος περιέχει όλες τις πληροφορίες του ακέραιου αρχικά ολογράμματος.

Σχεδόν καθ’ όλη την διάρκεια της πορείας της η δυτική επιστήμη ενεργούσε με την προϋπόθεση ότι ο καλύτερος τρόπος για την κατανόηση ενός φυσικού φαινομένου, τόσο αν επρόκειτο για ένα βάτραχο ή για ένα άτομο, είναι να το διαιρέσει και να μελετήσει τα επί μέρους τεμάχια. Τα ολογράμματα μας λένε ότι μερικά φαινόμενα είναι δυνατόν να μην ακολουθούν αυτή την προσέγγιση. Ο Bohn το αντιλήφθηκε, ανοίγοντας έτσι ένα δρόμο για την κατανόηση της θεωρίας του καθηγητή Aspect.

Κατά τον καθηγητή Bohn ο λόγος για τον οποίο τα υποατομικά σωμάτια διατηρούν την επαφή μεταξύ τους ανεξάρτητα της απόστασης που τα χωρίζει είναι το γεγονός ότι ο διαχωρισμός τους είναι μια ψευδαίσθηση. Ήταν πράγματι πεπεισμένος ότι, σε ένα πιο βαθύ επίπεδο πραγματικότητας, τα σωμάτια αυτά δεν είναι ίδιες οντότητες, αλλά προεκτάσεις του αυτού δομικού « οργανισμού ». Ο ίδιος αυτός καθηγητής εξηγούσε την άποψή του αυτή με το ακόλουθο εκλαϊκευμένο παράδειγμα. Ας φαντασθούμε ένα μικρό ενυδρείο μέσα στο οποίο κολυμπά ένα χρυσόψαρο.

Ας φαντασθούμε ότι το ενυδρείο αυτό δεν το βλέπουμε απ’ ευθείας αλλά με δύο τηλεκάμερες , η μία τοποθετημένη μετωπικά και η άλλη πλευρικά σε σχέση με το ενυδρείο.

Κοιτάζοντας τις δύο οθόνες τηλεοράσεως που δείχνουν το τι βλέπει η κάθε τηλεκάμερα θα μπορούσαμε να σκεφθούμε ότι τα χρυσόψαρα είναι δύο διαφορετικές οντότητες καθόσον οι δύο τηλεκάμερες που βλέπουν το ίδιο χρυσόψαρο από διαφορετικές θέσεις θα μας δείχνουν δύο εικόνες διαφορετικές. Όμως συνεχίζοντας να παρατηρούμε τα δύο ψάρια στο τέλος θα αντιληφθούμε ότι υπάρχει κάποιος δεσμός μεταξύ τους. Όταν γυρίζει το ένα και το άλλο θα κάνει το ίδιο, όταν κοιτάζει το ένα μπροστά του το άλλο θα κοιτάζει προς τα πλάγια. Αν δεν γνωρίζαμε τις συνθήκες λήψης αυτών των εικόνων θα πιστεύαμε ότι τα δυο ψάρια είναι συνεννοημένα μεταξύ τους και ότι υπάρχει κάποιος δεσμός που τα ενώνει νοητικά, άμεσα και κατά μυστηριώδη τρόπο.

Η συμπεριφορά των υποατομικών σωματίων δείχνει ότι υπάρχει ένα επίπεδο πραγματικότητας του οποίου δεν είμαστε ενήμεροι, ότι υπάρχει μια διάσταση πέραν εκείνης μέσα στην οποία ζούμε.

Τα υποατομικά σωμάτια, που αποτελούν το όλον από τον ανθρώπινο εγκέφαλο μέχρι τα άστρα, τους γαλαξίες και το σύμπαν ολόκληρο, μας φαίνονται χωρισμένα μεταξύ τους επειδή εμείς βλέπουμε μόνο ένα μέρος της πραγματικότητάς των, αυτά δεν είναι μέρη χωριστά του όλου αλλά όψεις τεμαχίων μιας βαθύτερης και βασικής ενότητας που προκύπτει τελικά εξ ίσου ολογραφική και αδιαίρετη .

Εφόσον κάθε πράγμα στην φυσική πραγματικότητα αποτελείται από αυτές τις «εικόνες» , προκύπτει ότι το σύμπαν είναι μια προβολή ενός ολογράμματος.


Ο Αριστοτέλης και ο πολεοδομικός σχεδιασμός της ιδανικής πόλης

Από τη στιγμή που τα καταναλωτικά αγαθά παράγονται από τους εργάτες, τους τεχνίτες και τους γεωργούς, η υλική ευμάρεια της πόλης θεωρείται εξασφαλισμένη. Αυτό που μένει είναι η θέση της πόλης που σαφώς έχει τεράστια σημασία πρώτα απ’ όλα για την υγεία του πληθυσμού: «επειδή» (η υγεία εννοείται) «έχει απόλυτη προτεραιότητα (γιατί οι πόλεις με προσανατολισμό προς την ανατολή και τους ανατολικούς ανέμους είναι καλύτερες για την υγεία, δεύτερο όσες δεν τις πιάνουν οι βόρειοι άνεμοι, γιατί έχουν πιο ήπιο χειμώνα)». (1330a 38 – 41).
 
Με άλλα λόγια, η εξασφάλιση των σωστών κλιματολογικών συνθηκών αποτελεί κυρίαρχη προτεραιότητα για την ίδρυση της ιδανικής πόλης, αφού, και πέρα απ’ το ζήτημα της δημόσιας υγείας, οι κλιματολογικές συνθήκες θα παίξουν τεράστιο ρόλο και στην αυτάρκεια της τροφής καθορίζοντας τη σοδιά των αγρών – η ύπαρξη πλούσιων αγροκτημάτων είναι επιπλέον καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή της θέσης της ιδανικής πόλης, καθώς πόλη χωρίς αγρούς που θα εξασφαλίζουν τα γεωργικά προϊόντα είναι αδύνατο να πετύχει την αυτάρκεια. Από τη στιγμή που τα καταναλωτικά αγαθά παράγονται από τους εργάτες, τους τεχνίτες και τους γεωργούς, η υλική ευμάρεια της πόλης θεωρείται εξασφαλισμένη. Αυτό που μένει είναι η θέση της πόλης που σαφώς έχει τεράστια σημασία πρώτα απ’ όλα για την υγεία του πληθυσμού: «επειδή» (η υγεία εννοείται) «έχει απόλυτη προτεραιότητα (γιατί οι πόλεις με προσανατολισμό προς την ανατολή και τους ανατολικούς ανέμους είναι καλύτερες για την υγεία, δεύτερο όσες δεν τις πιάνουν οι βόρειοι άνεμοι, γιατί έχουν πιο ήπιο χειμώνα)». (1330a 38 – 41).
 
Και βέβαια, η θέση της ιδανικής πόλης οφείλει να καλύπτει και την ανάγκη της πρόσβασης σε πόσιμο νερό: «επειδή η φροντίδα για την υγεία των κατοίκων είναι απαραίτητη και αυτό εξαρτάται πρώτα από τη φυσική θέση της πόλης και δεύτερο από τη χρήση πόσιμων νερών, οφείλουμε να μεριμνήσουμε γι’ αυτό ουσιαστικά και όχι ως πάρεργο». (1330b 8 – 11).
 
Η μέριμνα για το κλίμα και το νερό αφορά την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη, ως οντότητα βιολογική, πράγμα που κάθε ιδρυτής πόλης οφείλει να λάβει πολύ σοβαρά υπόψη, πολύ περισσότερο αν μιλάμε για την ιδανική πόλη: «Τέτοια δύναμη από τη φύση τους έχουν τα νερά και η ευκρασία των ανέμων». (1330b 13 – 14). Και φυσικά πρέπει να είναι σαφές ότι όλα τα νερά δεν είναι πόσιμα: «Για το λόγο αυτό ακριβώς οι πόλεις που σκέφτονται σωστά, οφείλουν να καθορίζουν σε ποια περίπτωση τα νερά δεν είναι πάντα το ίδιο υγιεινά ούτε το ίδιο άφθονα και να διαχωρίζονται τα πόσιμα νερά από τα χρήσιμα σε άλλες ανάγκες». (1330b 14 – 17).
 
Όμως, με την εξασφάλιση των βιολογικών αναγκών δε σημαίνει ότι ολοκληρώνονται και οι υποχρεώσεις που πρέπει να εκπληρωθούν για  την επιλογή της θέσης που θα έχει η πόλη. Γιατί η αυτάρκεια της πόλης προϋποθέτει και τη στρατιωτική της ασφάλεια, για την οποία η θέση παίζει τεράστιο ρόλο: «Διότι σχετικά με τις πολεμικές πράξεις πρέπει να διευκολύνει την έξοδο των κατοίκων, αλλά να δυσχεραίνει την πρόσβαση των εχθρών και την περικύκλωση. Επίσης να έχει η πόλη πολύ νερό και πλήθος πηγών, αλλιώς να προβλεφθεί η κατασκευή άφθονων και ευρύχωρων δεξαμενών για να συγκεντρώνονται τα νερά της βροχής, ώστε να μη λείψει ποτέ το νερό σε περίπτωση αποκλεισμού της πόλης από την υπόλοιπη χώρα λόγω πολέμου». (1330b 2 – 7).
 
Ακόμη και η ρυμοτομία της πόλης, πρέπει να είναι φτιαγμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξυπηρετεί τις στρατιωτικές ανάγκες: «Η πολεοδομική οργάνωση των ιδιωτικών κτιρίων θεωρείται πιο ευχάριστη και πιο χρήσιμη για άλλες δραστηριότητες, αν υπακούει σε ορθή ρυμοτομία και είναι σύμφωνη με το νεότερο και το ιπποδάμειο» (αναφορά στον Ιππόδαμο από τη Μίλητο, τη δράση του οποίου την εξηγεί στο δεύτερο βιβλίο  των «Πολιτικών» 1267b 22 – 1268a 15) «ρυμοτομικό σχέδιο». (1330b 21 – 24).
 
Όμως, για την πολεμική ασφάλεια αποτελεσματικότερο θεωρείται το πολεοδομικό σύστημα των αρχαίων χρόνων «γιατί το σύστημα αυτό καθιστά πολύ δύσκολη την είσοδο στους ξένους και πολύ δυσχερή την εισβολή και την κατοχή στους επιδρομείς». (1330b 26 – 27).
 
Σχετικά με το πολεοδομικό σύστημα των αρχαίων χρόνων: «τα σπίτια κτίζονταν χωρίς ρυμοτομικές γραμμές, τάξη και ευθυγραμμίσεις, αλλά το ένα δίπλα στο άλλο και αποτελούσαν συνοικισμούς που χωρίζονταν μεταξύ τους με στενούς δρόμους. Σε καιρό πολέμου οι συνοικισμοί απομονώνονταν με ισχυρούς πυλώνες, ενώ από τους επάνω ορόφους των σπιτιών οι ένοικοι έριχναν στους εχθρούς πέτρες, βέλη, κεραμίδες, ακόντια, ακόμη και βραστό νερό».
 
Ωστόσο, αν η ρυμοτομία των αρχαίων χρόνων πρόσφερε αυτές τις δυνατότητες σε περίπτωση πολέμου, δε θα μπορούσαν να αγνοηθούν τα προτερήματα της σύγχρονης – για τον Αριστοτέλη – ρυμοτομίας που εξασφάλιζε τάξη και αισθητική: «Για το λόγο αυτό είναι σωστό το πολεοδομικό και ρυμοτομικό σχέδιο να συνθέτει στοιχεία και από τα δύο συστήματα. Έτσι μπορεί να μην κτίσει την πόλη στο σύνολό της με άψογη ρυμοτομία, αλλά μόνο σε μέρη και σε περιοχές της, γιατί με τον τρόπο αυτό θα συνδυάζει με επιτυχία και την ασφάλεια και την καλαισθησία». (1330b 27, 29 – 31).
 
Και φυσικά, δε θα μπορούσε να νοηθεί πόλη χωρίς τείχη: «Αναφορικά με τα τείχη, όσοι ισχυρίζονται ότι δεν τα χρειάζονται οι πόλεις που εμπιστεύονται την ανδρεία τους, σκέπτονται παρωχημένα, πολύ περισσότερο μάλιστα όταν η εμπειρία μάς δείχνει ότι οι εξιδανικευμένες με τέτοιες καυχησιολογίες πόλεις διαψεύδονται από τα γεγονότα». (1330b 32 – 35).
 
Η άμυνα της πόλης οφείλει να εξαντλήσει κάθε προστατευτικό μηχανισμό. Η ανδρεία των οπλιτών δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση από την κατασκευή τείχους. Η πόλη πρέπει να έχει και γενναίους στρατιώτες και τείχη προκειμένου να μπορέσει να αντεπεξέλθει έναντι όλων των κινδύνων. Εξάλλου, αν τα τείχη κάνουν την τελική νίκη ευκολότερη και γρηγορότερη, γιατί αυτό να θεωρείται αμελητέο ή, πολύ περισσότερο, υποτιμητικό για τους οπλίτες; «αν λοιπόν η πόλη θέλει να προστατεύεται και να αποφεύγει καταστροφές και εξευτελισμούς, οφείλει να αποδέχεται ότι το πλέον αποτελεσματικό όπλο είναι η ασφαλέστερη οχύρωση των τειχών και μάλιστα στην εποχή μας στην οποία έχουν εφευρεθεί οπλιτικά συστήματα βελών ακριβείας και εύστοχες βαλλιστικές μηχανές για τις πολιορκίες». (1330b 39 – 1331a 2).
 
Ο σχεδιασμός των τειχών είναι τόσο σημαντικός, που πρέπει να εκπληρώνει με απόλυτη ακρίβεια όλα τα λειτουργικά προβλήματα που μπορούν να υπάρξουν. Για παράδειγμα, οι έκτακτες πολεμικές ανάγκες επιβάλλουν και την άμεση σίτιση των ανθρώπων που θα φυλάνε τα τείχη. Κατά συνέπεια, οι κατασκευαστές των τειχών οφείλουν να μεριμνήσουν και για χώρους που θα υπάρχει συσσίτιο: «Επειδή ωστόσο χρειάζεται το πλήθος των πολιτών να μοιραστεί στις διάφορες αίθουσες των συσσιτίων, τα τείχη όμως να είναι ασφαλή στις επίκαιρες θέσεις με φυλάκια και πύργους, είναι φανερό ότι αυτά τα δεδομένα οδηγούν στην ανάγκη να ετοιμάζονται μερικά συσσίτια μέσα στα φυλάκια». (1331a 19 – 23).
 
Το συμπέρασμα είναι αναμενόμενο: «Εφόσον ισχύουν αυτά, έχουμε χρέος όχι μόνο να περιτειχίζουμε τις πόλεις, αλλά και να φροντίζουμε τα τείχη, ώστε να ομορφαίνουν την πόλη και να εξυπηρετούν πολεμικές ανάγκες, παλιές και πρόσφατες». (1331a 10 – 14). Σε τελική ανάλυση, τα επιβλητικά τείχη, μπορούν από μόνα τους να αποτρέψουν τους εχθρούς από το να επιτεθούν την πόλη «γιατί κατά βάση οι άνθρωποι δεν επιχειρούν να επιτεθούν εναντίον αντιπάλων που έχουν πολύ καλά ετοιμαστεί». (1331a 17 – 18).
 
Κι αφού οργανώθηκαν οι αμυντικές ανάγκες, δε μένει τίποτε άλλο από τη διευθέτηση των καθημερινών λειτουργικών υποχρεώσεων που προκύπτουν από τη ζωή της πόλης και που πρέπει ταυτόχρονα να εξυπηρετούν και πρακτικούς και αισθητικούς σκοπούς. Προς την κατεύθυνση αυτή ο Αριστοτέλης προτείνει τη δημιουργία δύο αγορών. Η πρώτη θα σχετίζεται με τις συνελεύσεις και δε θα έχει καμία σχέση με τα εμπορικά δρώμενα της πόλης: «ταιριάζει να κατασκευαστεί αγορά για τις συνελεύσεις κατά το πρότυπο της θεσσαλικής αγοράς, την οποία αποκαλούν ελεύθερη. Σε αυτή δεν εμπορεύεται κανείς τίποτε, ούτε πλησιάζει κάποιος εργατοτεχνίτης, γεωργός ή παρόμοιο πρόσωπο απρόσκλητο από τους άρχοντες. Ο τόπος θα αποκτούσε ευχάριστη όψη, αν κατασκευάζονταν και οργανώνονταν εκεί τα γυμναστήρια των ώριμων σε ηλικία ανδρών, γιατί και ο θεσμός αυτός αρμόζει να προβαίνει στη διαίρεση των γυμναζόμενων κατά ηλικία και επομένως ορισμένοι άρχοντες να συναναστρέφονται τους νεότερους στα γυμναστήρια και οι μεγαλύτεροι στην ηλικία να γυμνάζονται κοντά στους άρχοντες». (1331a 31 – 40).
 
Η αγορά των επιφανών, με τα γυμναστήρια και τις εξέχουσες συναναστροφές επικεντρώνεται πρωτίστως στην ευχάριστη διαβίωση, που θα συνδυάζει την ποιότητα των δραστηριοτήτων και την αισθητική απόλαυση του χώρου. Η άλλη αγορά θα εξυπηρετεί τις εμπορικές ανάγκες, καθώς και όλες τις γραφειοκρατικές εργασίες που θα προκύπτουν στις διάφορες υπηρεσίες της πόλης: «Παράλληλα η εμπορική αγορά ενδείκνυται να είναι άλλη και σε άλλο τόπο, χωριστή από την προαναφερθείσα, σε θέση που διευκολύνει τη συγκέντρωση προϊόντων με προέλευση από τη θάλασσα και από όλη την ενδοχώρα. Ακόμη τα κυβερνητικά κτίρια στα οποία διεκπεραιώνονται υποθέσεις ιδιωτικών συμβολαίων, μηνυτήριων εντολών, κλητεύσεων και άλλες παρόμοιες γραφειοκρατικές υποθέσεις και επιπλέον υποθέσεις αγορανομίας και αστυνομίας, εξυπηρετεί να κατασκευάζονται κοντά στην αγορά και συγκεντρωμένα όλα μαζί. Ένας τέτοιος τόπος βρίσκεται κοντά στην εμπορική αγορά, γιατί παρουσιάσαμε την προαναφερθείσα (ελεύθερη) αγορά απαλλαγμένη από τέτοιες δραστηριότητες, αυτή όμως προορίζεται να εξυπηρετεί τις πρακτικές ανάγκες της ζωής». (1331b 1 – 4, 6 – 13).
 
Τέλος, η πόλη οφείλει να προβλέψει και για τους χώρους της λατρείας των θεών: «Παράλληλα αρμόζει τα θρησκευτικά λατρευτικά ιδρύματα και τα σημαντικότερα κυβερνητικά κτίρια με τις αίθουσες των συσσιτίων τους να βρίσκονται στον κατάλληλο τόπο και μάλιστα στον ίδιο, εκτός αν ο νόμος ή κάποια θεόσταλτη από το (πυθικό) μαντείο εντολή ορίζει έναν άλλο, χωριστό τόπο για την ίδρυση των ιερών. Κατάλληλος τέτοιος τόπος είναι πιθανότατα όποιος χάρη στην εξαιρετική του θέση φαίνεται από παντού και συγχρόνως είναι ασφαλέστερος σε σχέση με τα γειτονικά μέρη της πόλης». (1331a 24 – 30).
 
Η προτροπή της επιλογής ενός σημείου που «θα φαίνεται από παντού» αφορά τη σημασία των θρησκευτικών τελετουργιών, που μόνο συμμετοχικά μπορούν να έχουν υπόσταση. Τα δημόσια θεάματα θρησκευτικού χαρακτήρα όχι μόνο τονώνουν την πίστη των πολιτών, αλλά λειτουργούν κι ως ενωτικό κάλεσμα, που παίρνει διαστάσεις ευλαβικής υπόσχεσης για την προστασία του συλλογικού προτάγματος (αν χρειαστεί) κι ως τόνωση αυτοπεποίθησης της μαζικής ισχύος.
 
Η ιδανική πόλη οφείλει να παρέχει στους πολίτες τέτοιου είδους τελετουργικά. Δεν είναι τυχαίο που ο Αριστοτέλης προτείνει η ελεύθερη αγορά (με τις συνελεύσεις και τα γυμναστήρια) να είναι χτισμένη «κάτω από αυτόν τον τόπο» (1331a 30 – 31), αφού «αυτός ο τόπος» δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής. Πρέπει να είναι μονίμως σε κοινή θέα λειτουργώντας υπενθυμιστικά. Το θέμα της πόλης είναι ιερό και οι σχέσεις των πολιτών επίσης. Οι πολίτες δεν είναι άνθρωποι που απλώς παρευρίσκονται σ’ έναν τόπο. Είναι δεμένοι με όρκους τιμής προς υπηρέτηση αυτού του τόπου. Η πόλη που το ξεχνά αυτό είναι η ευάλωτη πόλη. Όμως μια τέτοια πόλη δε θα μπορούσε να είναι ιδανική.
 
Αριστοτέλης: Πολιτικά