Παρασκευή 18 Δεκεμβρίου 2015

Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΜΕΛΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ, ΣΤΗΣΙΧΟΡΟΣ

Προσπάθεια για να αποτραπεί το αναπότρεπτο

Το απόσπασμα παραδίδεται σε πάπυρο του 3ου αι. π.Χ., που δημοσιεύτηκε το 1977. Είναι το εκτενέστερο σωζόμενο συνεχόμενο κείμενο του Στησιχόρου και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και καθ᾽ εαυτό, ως χαρακτηριστικό δείγμα στησιχόρειας γραφής, και για τον πρόσθετο λόγο ότι προφανώς αποτέλεσε το πρότυπο για την περίφημη σκηνή του αγώνα στις Φοίνισσες του Ευριπίδη. Προέρχεται από πολύστιχο, τριαδικώς δομημένο ποίημα (στροφή -αντιστροφή - επωδός), που αντλεί το θέμα του από τον θηβαϊκό κύκλο.

Το δεσπόζον πρόσωπο στο παρακάτω απόσπασμα είναι η μητέρα των δυο γιων του Οιδίποδα, η Ιοκάστη, αν ονομαζόταν Ιοκάστη και στον Στησίχορο· οι 31 από τους 34 στίχους προέρχονται από ένα λόγο δικό της, που απευθύνεται εν μέρει στον Τειρεσία και εν μέρει στους γιους της. Ανήσυχη από τη μαντεία του Τειρεσία, που προέλεγε τη διπλή αδελφοκτονία και την άλωση της πόλης, για να αποτρέψει το χειρότερο, προτείνει στον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη, αφού βάλουν κλήρο, να παραμείνει ο ένας στη Θήβα, και ο άλλος να πάρει τα κοπάδια και το χρυσάφι του Οιδίποδα και να φύγει. Η πρόταση, που υποστηρίζεται και από τον Τειρεσία, γίνεται δεκτή και ο Πολυνείκης εγκαταλείπει τη Θήβα. Στα σπαράγματα που σώζονται μετά το απόσπασμα αυτό, αναγνωρίζονται τμήματα από λόγο του Τειρεσία, ο οποίος προλέγει, μεταξύ άλλων, ότι ο Πολυνείκης θα πάει στο Άργος (;) και θα παντρευτεί την κόρη του βασιλιά Άδραστου. Η αφήγηση διακόπτεται στο σημείο που ο Πολυνείκης έχει φτάσει στην Κόρινθο (στ. 303).

Απόσπασμα 222b, 201-234

ἐπ' ἄλγεσι μὴ χαλεπὰς ποίει μερίμνας,
μηδέ μοι ἐξοπίσω
πρόφαινε ἐλπίδας βαρείας.
οὔτε γὰρ αἰὲν ὁμῶς
205 θεοὶ θέσαν ἀθάνατοι κατ' αἶαν ἱράν
νεῖκος ἔμπεδον βροτοῖσιν
οὐδέ γα μὰν φιλότατ', ἐπὶ δ' ἀ….αννόον ἀνδρῶν
θεοὶ τιθεῖσι.
μαντοσύνας δὲ τεὰς ἄναξ ἑκάεργος Ἀπόλλων
210 μὴ πάσας τελέσσαι.
αἰ δέ με παίδας ἰδέσθαι ὑπ' ἀλλάλοισι δαμέντας
μόρσιμόν ἐστιν, ἐπεκλώσαν δὲ Μοίρα[ι,
αὐτίκα μοι θανάτου τέλος στυγερο[ῖο] γέν[οιτο,
πρὶν πόκα ταῦτ' ἐσιδεῖν
215 ἄλγεσ‹σ›ι πολύστονα δακρυόεντα[ˉ ˉ,
παίδας ἐνὶ μεγάροις
θανόντας ἢ πόλιν ἁλοίσαν.
ἀλλ' ἄγε παίδες ἐμοῖς μύθοις, φίλα [ˉ ˘ ˘ ˉ
τᾷδε γὰρ ὑμὶν ἐγὼν τέλος προφα[ίνω·
220 τὸν μὲν ἔχοντα δόμους ναίειν πα[ρὰ νάμασι Δίρκας,
τὸν δ' ἀπίμεν κτεάνη
καὶ χρυσὸν ἔχοντα φίλου σύμπαντα [πατρός,
κλαροπαληδὸν ὃς ἂν
πρᾶτος λάχῃ ἕκατι Μοιρᾶν.
225 τοῦτο γὰρ ἂν δοκέω
λυτήριον ὔμμι κακοῦ γένοιτο πότμο[υ,
μάντιος φραδαῖσι θείου,
αἴ γ᾽ ἐτεὸν Κρονίδας γένος τε καὶ ἄστυ [˘ ˉ ˉ
Κάδμου ἄνακτος,
230 ἀμβάλλων κακότατα πολὺν χρόνον [ˉ ˘ ˘ ˉ ˉ
πέπρωται γενέ[θ]λᾳ.»
ὣς φάτ[ο] δῖα γυνὰ μύθοις ἀγ[α]νοῖς ἐνέποισα,
νείκεος ἐν μεγάροις […]ισα παίδας,
σὺν δ' ἅμα Τειρ[ε]σίας τ[ερασπό]λος· οἱ δ᾽ [ἐ]πίθο[ντο

***
«... πάνω στον πόνο μου μην προσθέτεις αδυσώπητες έγνοιες
και για το μέλλον μην προφητεύεις αγωνία αβάσταχτη.

Γιατί και οι αθάνατοι θεοί
δεν έταξαν για τους θνητούς πάνω στην ιερή γη
ούτε παντοτινή και ακατάπαυτη έχθρα205
ούτε βέβαια και αγάπη·
οι θεοί χαρίζουν στους ανθρώπους στοχασμό
που έχει ορίζοντα την ημέρα.1
Όσο για τις δικές σου τις μαντείες,
να δώσει ο μέγας Απόλλων, ο εκηβόλος,210
να μη βγουν αληθινές όλες.

Αν όμως μου μέλλεται να δω τους γιους μου
ν᾽ αλληλοσφάζονται, αν έτσι όρισαν οι Μοίρες,
ας έρθει ο στυγερός θάνατος να θέσει τέλος στη ζωή μου τώρα,
προτού φτάσω να ιδώ τον πικρό στεναγμό215
και το δάκρυ του ανελέητου πόνου,
να δω τους δυο γιους μου να πεθαίνουν μέσα στα μέλαθρα
ή την πόλη να δαμάζεται.

Ελάτε όμως γιοι μου, ακούστε τα λόγια μου, αγαπημένοι μου·
δείτε ποια λύση σας δείχνω:
ο ένας να έχει τα πατρικά δώματα220
και να ζήσει πλάι στα νάματα της Δίρκης,
ο άλλος να σηκωθεί και να φύγει
παίρνοντας τα κοπάδια κι όλο το χρυσάφι του πατέρα σας,
να κρίνει ο κλήρος ποιος
-όποιος τραβήξει τον κλήρο πρώτος,
καταπώς θα ορίσουν οι Μοίρες.
Έτσι, πιστεύω, θα ξεφύγετε από το κακό ριζικό σας,225
όπως προλέγει ο θείος μάντης,
αν θέλει αλήθεια ο γιος του Κρόνου
να σώσει το γένος και την πόλη του Κάδμου,
αναβάλλοντας καιρό πολύ το κακό που είναι γραφτό για τη γενιά σας».230

Έτσι μίλησε η θεία γυναίκα, λέγοντάς τους λόγια μειλίχια,
γυρεύοντας να αποτρέψει τους γιους της από τον αλληλοσπαραγμό
μέσα στα μέλαθρα·
μαζί της προσπαθούσε ο μάντης Τειρεσίας· και εκείνοι επείσθηκαν.
-------------
1 Η μετάφραση προϋποθέτει τη συμπλήρωση ἀμέραν (στ. 207), η οποία δεν μπορεί να θεωρηθεί βέβαιη.

Σωκράτης: Η φιλοσοφία ως πορεία μύησης

Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση της Πλατωνικής σκέψης, να αναφερθούμε περιεκτικά στη συμβολή του Σωκράτη στην ιστορία της φιλοσοφικής σκέψης. Ο Σωκράτης διαδέχεται τους αρχαίους στοχαστές της Ιωνίας, αλλά σε αντίθεση μ΄αυτούς, οι οποίοι μελετούν το Εν-Παν και τη Φύση, ο Σωκράτης εστιάζει στην ανθρωπινότητα του ανθρώπου και συντάσσει μια «υπαρξιστική» ανθρωπολογία με μεταφυσικές και ιδεαλιστικές αντηχήσεις. Η ανθρωπολογική θεώρηση που εισάγει ο Σωκράτης, αποβλέπει στον άνθρωπο και την ηθική του στάση στις δημόσιες υποθέσεις, αλλά δεν τον αποσυνδέει από το φυσικό και οντολογικό του υπόβαθρο όπως διεξοδικά διερευνάται στο έργο του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Ο Σωκράτης παρεμβάλλεται εμβόλιμα στην οντολογική, μεταφυσική και γνωσιοθεωρητική διένεξη του Παρμενίδη που υποστηρίζει το Είναι και την παρουσία του όντος και των σοφιστών που υποστηρίζουν το Μηδέν και τη σχετικότητα και ρευστότητα του όντος και με αυτόν τον τρόπο, χαράζει την οδό των ιδεών και την έλλογη φύση του Λόγου. Ο Σωκράτης δεν αρνείται τη θέση του Παρμενίδη ότι υπάρχει δεσμός μεταξύ Όντος και Λόγου. Ωστόσο, το Ον μπορεί να προηγείται σε σχέση με τον Λόγο (και αυτό πρέπει να το υποστηρίξουμε έναντι των ισχυρισμών του Γοργία ή του Πρωταγόρα). Από την άλλη, οι σοφιστές δεν είχαν τελείως άδικο για τον Σωκράτη, όταν υποστήριζαν σε αντίθεση με τον Παρμενίδη, ότι υπάρχει μία μορφή όντος συνδεδεμένη στενά με τον Λόγο, η οποία επιμένει να υφίσταται δίπλα στο μοναδικό, ακίνητο και αιώνιο Ον του Παρμενίδη.

Ο Σωκράτης θεωρεί ότι η αλήθεια προέρχεται από την ψυχή, αλλά είναι αναγκαία η συνάντηση με τον άλλον για να αναδειχθεί και να συνειδητοποιηθεί (αυτή είναι η αρχή της σωκρατικής «μαιευτικής», η οποία αποβλέπει στη γέννηση και τη διαύγαση των πνευμάτων). Αυτό που ανακαλύπτει ο άνθρωπος στην ψυχή «του» είναι μια ά-χρονη καθολική αλήθεια, οντολογική και γνωσιοθεωρητική (η αλήθεια που δε θα ήταν de jure αληθινή για όλους, δεν μπορεί να είναι de facto αληθινή για κανέναν) ακόμα και σε θέματα δεοντολογικής ηθικής. Για τον Σωκράτη, η γνώση είναι ανάμνηση και η αλήθεια καθολικό αγαθό που δομεί την ψυχή. Η a priori γνώση, η οποία απο-καλύπτεται με τον Λόγο και τη διαλεκτική, όπως επίσης και η υπερβατικότητα του Αγαθού της Αλήθειας που φωλιάζει στην Αιώνια Συμπαντική ψυχή, συνιστούν τις μείζονες προκείμενες της μεταφυσικής συλλογιστικής του Σωκράτη. Άγνοια είναι η απόσυρση της α-λήθειας από τον ψυχικό χώρο του ενσυνείδητου Λόγου, η εγκατάλειψη της ψυχής στον ποταμό της λησμονιάς, σύμβολο της εισόδου της στο φθαρτό, θνητό και πεπερασμένων δυνατοτήτων σώμα.

Το γεγονός ότι ο Σωκράτης αρνήθηκε πως είχε οποιαδήποτε γνώση «εν οίδα ότι ουδέν οίδα», λειτούργησε αποφθεγματικά κατά την αρχαιότητα. Αυτή η παράδοση, η οποία επιβιώνει μέχρι την εποχή μας, οφείλεται σε μια ερμηνεία του Πλάτωνα. Ο Σωκράτης δεν αρνείται ότι δε γνωρίζει τίποτα, στην «απολογία του, ισχυρίζεται ότι το να εγκαταλείψει τη θεϊκή αποστολή της γνώσης θα ήταν επονείδιστο (29b, 37b). Αυτό που αρνείται είναι ότι έχει οποιαδήποτε σοφία και κατά συνέπεια αρνείται ότι διαπαιδαγωγεί τους ανθρώπους με την έννοια της μετάδοσης γνώσεων ή πληροφοριών. Στην ‘’Απολογία’’ του υποστηρίζει, ότι ο Θεός είναι ο αληθινός σοφός και ότι η ανθρώπινη σοφία δεν είναι τίποτε σε σχέση με τη Θεϊκή σοφία (23a-b). Με την πεποίθηση αυτή, ο Σωκράτης αναγνωρίζει και αποδέχεται τα ανθρώπινα όρια όσον αφορά τη δυνατότητα ολοκληρωμένης και διαυγούς κατανόησης των πάντων. Αντιτίθεται στην ανθρώπινη αλαζονεία και βλασφημεία που προσδοκά ότι ο άνθρωπος μπορεί να εξισωθεί με τον Θεό. Με το «εν οίδα ότι ουδέν οίδα», ο Σωκράτης γίνεται μάρτυρας του Λόγου, πιστός στην πεποίθησή του για τη διαρκή αναζήτηση της Αλήθειας και της μη βίας.

Ο μεταφυσικός ιδεαλισμός του Σωκράτη αντιτίθεται στον εμπειρισμό, τον φαινομεναλισμό και τον θετικισμό που διέπει τη σκέψη των σοφιστών. Στον σχετικισμό και τον ατομικισμό, ο Σωκράτης απαντά με την υπερβατικότητα της Αλήθειας και τη συμπαντικότητα της ψυχής, στον σκεπτικισμό και τον μηδενισμό, αντιπαραθέτει το Δόγμα της βέβαιης γνώσης, του αιώνιου και Απόλυτου Αγαθού. Στην τεχνο-λογία της επιχειρηματολογίας των Σοφιστών, τη ρητορική, η οποία αποβλέπει περισσότερο προς τον «ισχυρό λόγο» όπως υποστήριζε ο Πρωταγόρας και λιγότερο προς τον Αληθή Λόγο, εκθέτει ανταγωνιστικά τη «σωκρατική ειρωνεία», τον Λόγο και την Αλήθεια. Εν τέλει, απέναντι στη λογική της Δημοκρατίας (πλειοψηφία), η οποία τον καταδικάζει σε θάνατο, παρατάσσει την «Απόλυτη Δημοκρατία» του συμπαντικού Λόγου που διαμένει στην Ψυχή. Κατά αναλογία, το Πλατωνικό μαθηματικό παράδειγμα (μια αναγκαία Αλήθεια) υπερισχύει του δημοκρατικού παραδείγματος (συμπτωματικές αποφάσεις που δεν έχουν σχέση με την Αλήθεια). Η Γνώση του Απόλυτου είναι αναγκαία αληθής, διακρίνεται από τη δόξα και τη γνώμη που είναι συμπτωματικές και αυθαίρετες διυποκειμενικές συμφωνίες και αποφάνσεις τόσο για τα ορατά όσο και για τα αόρατα..

Αν η προθετικότητα της -ατομοκεντρικής- σοφιστικής στάσης, είναι η χρησιμοποίηση του Λόγου για πραγματιστικούς, χρησιμοθηρικούς και ωφελιμιστικούς σκοπούς, η -κοινωνικοκεντρική- ηθικότητα της σκέψης του Σωκράτη αποβλέπει στην κατανόηση και τη διαύγαση των ανθρώπινων υποθέσεων. Η Σωκρατική διαλεκτική δε διδάσκει το πώς θα υπερισχύσουμε στις διαλογικές αντιπαραθέσεις, πώς θα ισχυροποιήσουμε την πολιτική μας θέση, πώς θα καθοδηγήσουμε τα ακροατήρια των δικαστηρίων όπως έκαναν οι Σοφιστές, αλλά πώς θα μεθοδεύσουμε ορθολογικά την επικοινωνιακή διαδικασία, η οποία θα πρέπει να συνίσταται στη συν-αναζήτηση του Αγαθού της Αλήθειας και του Καλού. Στον ‘’Γοργία’’ του Πλάτωνα η κριτική που διατυπώνεται εναντίον της ρητορικής τεχνικής των σοφιστών, συνδέεται με τις πρακτικές της συνέπειες και αυτό γιατί ο Πλάτωνας δε διακρίνει τις ανθρώπινες δραστηριότητες από τις υπερβατικές αξίες του Καλού και της Αλήθειας που θα πρέπει να καθοδηγούν τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Η διαδικασία της ανύψωσης προς την ιδέα του Αγαθού της Αλήθειας είναι η διαλεκτική, η «τέχνη του να ζητάς και να δίνεις λόγο» (Πολιτεία 533γ). Η διαλεκτική μέθοδος συμβάλλει στην ανακάλυψη του μέτρου, στον εντοπισμό της Ανυποθετικής αρχής κάθε υπόθεσης. Με τη διαλεκτική, το πνεύμα μεταβαίνει από ιδέα σε ιδέα και αναπτύσσει με ορθολογικό τρόπο τις απαραίτητες σχέσεις και συνάγει αυστηρά ελεγχόμενα συμπεράσματα. Πέραν από αυτή τη σημασία, η διαλεκτική του Σωκράτη έχει και μια άλλη σημασία, εκείνη της ρηματικής διαδικασίας στον διάλογο. Ο ομιλητής, σ΄έναν διάλογο, ερωτάται με τρόπο που θα αναδείξει τις αντιφάσεις του λόγου του. Η διαδικασία αποβλέπει στο να φέρει τον ομιλητή σε κατάσταση σύγχυσης ή ανημποριάς. Η στρατηγική αυτή εμφανίζει δομικές αναλογίες με την ψυχαναλυτική πρακτική, όπου ο αναλυτής αναδεικνύει τις αντιφάσεις, τα χάσματα και τις παλινωδίες στην αφήγηση του αναλυόμενου. Εντούτοις, όπως ο Σωκράτης διερευνά και αναδεικνύει την αλήθεια από τις συγχυσμένες προτάσεις του συνομιλητή του, έτσι και ο αναλυτής πασχίζει να απομακρύνει τις αυταπάτες και τα στερεότυπα που βασανίζουν τον αναλυόμενο, δίχως να τα συνειδητοποιεί. Όπως ο Σωκράτης πιστεύει ότι ο άνθρωπος ξέρει χωρίς να το γνωρίζει, έτσι και ο αναλυτής πιστεύει ότι ο αναλυόμενος ξέρει και καταλαβαίνει περισσότερο από ότι γνωρίζει και αποδέχεται συνειδητά. Η εμπειρία της διαλεκτικής διαδικασίας, τόσο στην παιδαγωγική όσο και στην ψυχαναλυτική πρακτική, συγκλίνει στην πεποίθηση ότι ο άνθρωπος διαθέτει μια «άγνωστη γνώση», μια γνώση που δε γνωρίζει ότι τη γνωρίζει. Ακριβώς γι΄αυτό το λόγο, η φιλοσοφία και ο στοχασμός των επιστημών της αγωγής απαιτείται να αποβλέπουν σε μια σταδιακή ανάδυση και αποκάλυψη αυτής της γνώσης. Βέβαια, οι μέθοδοι, οι τεχνικές όπως και οι στόχοι, μπορεί να αποκλίνουν στις δύο θεματικές της αγωγής. Για παράδειγμα, στην περίπτωση του Σωκράτη και αργότερα στον Hegel, ο άνθρωπος μπορεί να αναχθεί στη γνώση του απόλυτου ή στην «απόλυτη γνώση» με την αφαιρετική σκέψη και τη σύλληψη των καθολικών εννοιών. Στην ψυχανάλυση, όμως, ο στόχος της απόλυτης γνώσης δεν μπορεί να επιτευχθεί και αυτό γιατί το ασυνείδητο είναι μη αναγώγιμο: ανάμεσα στο υποκείμενο και τη γνώση υπάρχει ένας αναπόδραστος διχασμός. Η γνώση είναι γνώση της αλήθειας γύρω από την ασυνείδητη επιθυμία του καθενός μας. Η γνώση δεν ενυπάρχει σε κάποιο συγκεκριμένο υποκείμενο, αλλά είναι διυποκειμενική και βιώνεται με μοναδικό τρόπο από τον καθένα.

Έτσι, η φιλοσοφική μέθοδος του Σωκράτη είναι αδιαχώριστη από το περιεχόμενό της, τη θεωρία της αιώνιας ύπαρξης της αλήθειας στην ψυχή. Η Σωκρατική μεθ’ οδός δεν είναι μια επιστήμη της παιδαγωγικής, δε συγκροτεί ένα διδακτικό σύστημα θεωρητικών αρχών, τεχνικών κανόνων και πρακτικών. Αντίθετα, είναι μια παιδαγωγική της επιστήμης, μια γλώσσα της παιδείας που εδράζεται στην καλλιέργεια, στην ευαισθησία, τη σοφία, στον διάλογο της ψυχής με τον εαυτό της, μ΄αυτό που ονομάζεται σκέψη όπως διατείνεται ο Πλάτωνας (Θεαίτητος 189,ε). Για να επιτευχθεί ο διάλογος της ψυχής με τον εαυτό της, προϋπόθεση είναι η μύηση από τον φιλόσοφο που μεσολαβεί και διευκολύνει την αναζήτηση της Γνώσης του Αγαθού της Αλήθειας, που είναι η ενότητα όλων των αληθειών. Η Αλήθεια έχει απωθηθεί και μ΄αυτή την έννοια, έχει λησμονηθεί από την επικράτηση της πολλαπλότητας των φαινομενικών εντυπώσεων και των συμπτωματικών αντιλήψεων. Η μύηση συνιστά μια δημιουργική και ποιητική Πράξη που χαρακτηρίζεται από έρωτα, ευαισθησία και συμπάθεια για τον μυούμενο, αποδοχή και κατανόηση των αντιστάσεων που εγείρονται κατά τη διάρκεια της διαλεκτικής τέχνης, υπομονή και σεβασμό στον χρόνο που απαιτείται για τη σταδιακή αναγνώριση της διαφοράς μεταξύ της επίπλαστης φαινομενικότητας και της αληθινής πραγματικότητας. Για να απαλλαχθεί ο άνθρωπος από τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που τον κάνουν ένα ον υπόδουλο, χρειάζεται η ψυχή να ξαναθυμηθεί την αλήθεια, γιατί η αλήθεια δεν υπόκειται στις χωροχρονικές μεταβολές, είναι αιώνια παρούσα και δεν έχει αρχή (η α-χωροχρονικότητα της Ιδέας και της Αξίας). Για τον Σωκράτη, η γνώση είναι ανάμνηση και αναγνώριση (γνωρίζω ξανά) που προαπαιτεί τη μεσολάβηση και τη μύηση του φιλόσοφου. Αυτή η Σωκρατική θέση ομοιάζει με τη θέση του Αριστοτέλη που υποστηρίζει ότι αν γνωρίζαμε τι θέλουμε δε θα αναζητούσαμε, αν δε γνωρίζαμε τι θέλουμε δε θα ξέραμε που να στραφούμε και να αναζητήσουμε, οπότε συμπεραίνει ότι μπορεί να μη γνωρίζουμε τι θέλουμε, αλλά αν το συναντήσουμε θα το αναγνωρίσουμε.

Η άρση της υποκειμενικής αλήθειας αναδεικνύει την πραγματική Αλήθεια και τη σκέψη του συμπαντικού Καλού, πάνω στην οποία θα πρέπει να θεμελιώνεται η Δίκαιη Πολιτεία. Ακριβώς αυτή η πίστη στην αιωνιότητα και όχι στη χρονικότητα της Αιώνιας Αλήθειας του Αγαθού και της Ψυχής είναι που οδήγησε την ορθολογιστική σκέψη του Σωκράτη, να κάνει το «άλμα» στο κενό με την απόφασή του να αποδεχτεί τη θανατική καταδίκη που του επέβαλε το Αθηναϊκό Δικαστήριο για ασέβεια και διαφθορά των νέων. Ο Ορθολογιστής Σωκράτης διακινδύνευσε και θυσίασε τη ζωή του για μια μεταφυσική υπόθεση, η οποία ούτε λογικά συναγόταν ούτε στατιστικά πιθανολογούνταν βάσιμα, αλλά ούτε εμπειρικά μπορούσε να αποδειχθεί ή να διαψευσθεί. Ρίσκαρε τη ζωή του με μια υπαρξιακή κίνηση πέραν του οντολογικού χώρου της λογικής, μια κίνηση που αποφασίσθηκε με αποκλειστικό γνώμονα την προσωπική βεβαιότητα της υποκειμενικής αλήθειας (συγκεκριμένο Δέον), αλλά και την ευλαβική προσήλωση στον Νόμο της Πολιτείας (αφηρημένο Δέον) μιας που αποδέχτηκε την ετυμηγορία των αντιδίκων του. Στην ‘’απολογία’’ του, απευθυνόμενος στους κατήγορούς του, οι οποίοι τον προειδοποιούν για το ενδεχόμενο της θανατικής καταδίκης του, υποστηρίζει ότι δεν μπορούν να τον βλάψουν. Ως βλάβη, εννοούσε τη δυνατότητα αλλοίωσης της συνείδησης και μεταβολής των αποφάσεων που έχει λάβει στην περίπτωση του Σωκράτη, η συνείδηση προσλαμβάνει τη μορφή του θεϊκού δαιμονίου. Για τον Σωκράτη, η αταλάντευτη και επίμονη προσήλωση στην παραδειγματική αρχή της συνέπειας των αρχών και ιδανικών «του», καθιστούσε τους διώκτες του ανίσχυρους και την επιδίωξή τους ατελέσφορη. Θα λέγαμε ότι θυσίασε την αυτοσυντήρησή του στο βωμό υπέρτατων ιδανικών και μ΄ αυτή την πράξη καταξίωσε τον άνθρωπο και το πνεύμα, αλλά ταυτοχρόνως, αποδεχόμενος την ετυμηγορία της πολιτείας αναγνωρίζει την αναγκαιότητα σεβασμού και τήρησης του θεσμισμένου νόμου. Ο Σωκράτης υπέβαλε τις ιερότερες ιδέες της κοινωνίας και την παράδοση του αθηναϊκού τρόπου ζωής στην κριτική του δαιμονίου και της διαλεκτικής σκέψης, όπως την ονόμασε ο Πλάτωνας και έτσι προλείανε το ψυχοπνευματικό έδαφος για ριζικά διαφορετικές μορφές ατομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς. Μολονότι η διδασκαλία του μπορεί να θεωρηθεί η φιλοσοφική αφετηρία της κατηγορίας του υποκειμένου, ως του τελικού κριτή του καλού και του κακού, εντούτοις η απόφανσή του ότι ο Λόγος δεν είναι υποκειμενική και συμβατική αρχή, όπως υποστήριζαν οι σοφιστές, τον κατατάσσει στο πάνθεον των υποστηρικτών της αντικειμενικής δομής του Λόγου. Για τον Σωκράτη ο Λόγος αντανακλά την πραγματική φύση των πραγμάτων και γι αυτό έπρεπε να καθορίζει τις πεποιθήσεις και να ρυθμίζει τη σχέση των ανθρώπων και τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Τα διδάγματα της στάσης του υπονοούν την ιδέα μιας απόλυτης αλήθειας, η οποία παρουσιάζεται ως αντικειμενική διόραση και ως αποκάλυψη. Το «δαιμόνιον» ήταν ένας πνευματικός θεός, μια ζώσα δύναμη που νοηματοδοτούσε την ανθρώπινη ψυχή. Το «θεϊκό δαιμόνιο» που καταλαμβάνει τον Σωκράτη, μας υποψιάζει από την μια για την εγγενή αντιφατικότητα και το διφορούμενο της ανθρώπινης ψυχής και του Κόσμου και απ΄την άλλη αναδεικνύει την ηθική ευθύνη του ατόμου να αποφασίζει σύμφωνα με μια υψηλώτερη και ευγενέστερη σφαίρα απ΄ αυτήν των συμβατικών ανθρώπινων προτύπων. Το δαιμόνιον εδρεύει στην ψυχή και η ψυχή είναι το μάτι που μπορεί να προσλαμβάνει τις ιδέες. Αυτοαποκαλύπτεται ως το όραμα της αλήθειας ή ως η ικανότητα του μεμονωμένου ατόμου να αντιλαμβάνεται την αιώνια τάξη των πραγμάτων και κατά συνέπεια υπαγορεύει την στρατηγική δράσης που πρέπει να ακολουθηθεί στην εγκόσμια τάξη.

Ο γνήσιος έρωτας είναι, θες δε θες, πιστός

Γιατί οι άνθρωποι, ακόμα και οι πιο έξυπνοι, παντρεύονται ή γενικά ζευγαρώνουν τόσο συχνά με πρόσωπα εντελώς ακατάλληλα; Ποιος είναι ο λόγος που επιλέγεις να αποτύχεις στον έρωτα με κάποιον όταν όλοι οι τρίτοι γύρω σου προέβλεπαν εξαρχής την αποτυχία σας;

Η πρώτη εύκολη απάντηση που μας έρχεται στα χείλη είναι πως ο έρωτας είναι τυφλός. Ο έρωτας λένε, δεν έχει να κάνει με τη λογική. Ερωτευμένοι βαριά – ιδίως κατά τη νιότη – με τον ίδιο τον έρωτα, αφήνουμε τον ποθητό άνθρωπο, ως ορισμένο μοναδικό πρόσωπο, σε δεύτερο πλάνο.

Πρώτα ο έρωτας για τον έρωτα, μετά ο έρωτας για το πρόσωπο, το συγκεκριμένο πρόσωπο.

Λαχταρούμε τόσο να βυθιστούμε στην αισθηματική ατμόσφαιρα και στο σενάριο ενός ειδυλλίου, που δε χάνουμε καιρό για να εξετάσουμε προσεχτικά ποιος είναι πράγματι αυτός που αρχίζουμε να ερωτευόμαστε. Αν είναι δηλαδή όντως εκείνος που αγαπάμε.

Λίγα ελκυστικά χαρακτηριστικά είναι υπεραρκετά να πυροδοτήσουν καρδιά και σώμα. Για τα υπόλοιπα, τον πρώτο τουλάχιστον καιρό, θα αναλάβει η φλογισμένη φαντασία του πόθου να κάνει τις αναγκαίες προσθήκες, τις αναγκαίες επιδιορθώσεις.

Άραγε δίχως τούτη τη φλογισμένη φαντασία του πόθου, πόσους όντως ερωτεύσιμους θα ανακαλύπταμε γύρω μας;

Δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς πως τα ψεύδη του έρωτα περνούν στην αρχή απ’ τη μαγεία, τη γοητεία και την ποίηση, την έκσταση κι εκείνη την υπέρβαση των ορίων σου, των ορίων ζωής και θανάτου.

Να όμως που οι άνθρωποι συχνά ζευγαρώνουμε με πρόσωπα που, από χέρι, καταδικάζουν τη γοητεία σε απογοήτευση. Οι άνθρωποι διαλέγουν πρόσωπα ακατάλληλα να σχετιστούν και, ακόμα συχνότερα, να παντρευτούν. Είναι όμως πάντα ο τυφλός έρωτας που οργανώνει τη ζημιά;

Πολλοί καταφεύγουν στη επίφαση του έρωτα. Στα κλισαρισμένα επεισόδια και στις ασφαλείς ρυθμίσεις σχέσεων. Ήρεμα και κανονικά θα αγαπούν μέχρι να απομείνουν κι οι ίδιοι ένα ασφαλές κλισέ του εαυτού τους. Φτιάχνουν λοιπόν ερωτική σχέση και γάμο με άνθρωπο που δε συνταράσσει, ώστε να μη διαταράσσει τον κόσμο τους. Το προτιμούν.

Όλα μετρημένα και ζυγισμένα με κριτήριο κάποια επίφαση σιγουριάς. Ώστε να μπορούν και να χωρίσουν εύκολα. Ώστε να μπορούν να φύγουν. Για να μην πονέσουν φριχτά αν εγκαταλειφθούν, για να ξεχάσουν κατόπιν εύκολα, και πιο πολύ, για να είναι σε θέση γρήγορα να αναπληρώσουν. Για να μπορούν να είναι πολυγαμικοί και να μη χάνουν ευκαιρίες για νέες μικροπεριπέτειες.

Ο γνήσιος έρωτας είναι – θες δε θες – πιστός, ενώ εκείνοι προτιμούν να λένε πως έχουν εμπειρίες. Η φανταχτερή ποσότητα εις βάρος της ακριβής ποιότητας ήταν πάντα για τον κόσμο ένα δίλημμα. Όχι, όχι… δε θα προσφέρουν τον εαυτό τους στον άλλον, γιατί δε θέλουν να χάσουν τον εαυτούλη τους.

Δε φεύγουν όμως πάντα όπως ονειρεύονται. Τις πιο πολλές φορές δένονται για τα καλά σε μέτριες σχέσεις, σε μέτριες συγκινήσεις. Παραμένουν σε μια υποτονική, «λίγη» σχέση, που κατά βάθος περιφρονούν, όπως περιφρονούν και την αδυναμία τους…

Είναι απίστευτο, αλλά οι περισσότεροι, δε ζούμε. Προσπαθούμε μόνο να μην πεθάνουμε.

Ξέφρενος έρωτας ή αληθινή αγάπη: Τι είναι προτιμότερο;

Έχουν γίνει πολλές απόπειρες διαχωρισμού της αληθινής αγάπης από τον ξέφρενο έρωτα. Πρόκειται για ένα ζήτημα που αφορά όλους μας για έναν βασικό λόγο: όλοι θέλουμε να γνωρίζουμε πώς μπορούμε να αποφύγουμε τον πόνο που γεννά η συναισθηματική επένδυση σε μια σχέση που δεν έχει μέλλον. Οι άνθρωποι, από τη φύση τους, αναζητούν επιβεβαίωση επιδιώκοντας την παραχώρηση εγγυήσεων σε πολλούς τομείς της ζωής τους, ανάμεσα τους και τον ερωτικό. Επιθυμούν διακαώς να βρίσκονται σε ένα σταθερό περιβάλλον που τους προσφέρει τη δυνατότητα πρόβλεψης του μέλλοντος, καταβάλλοντας αξιοσημείωτη προσπάθεια να αποτρέψουν το αναπόφευκτο: την αλλαγή! Μένει, λοιπόν, να εξετάσουμε πώς συνδέεται η έμφυτη αυτή ανάγκη του ανθρώπου με το θέμα του άρθρου. Είναι γνωστό ότι έχουν αξιοποιηθεί απεριόριστοι τρόποι για την πραγμάτευση του συγκεκριμένου ζητήματος. Πολλοί πιστεύουν ότι ο ξέφρενος έρωτας είναι εκδήλωση ανεξέλεγκτου πόθου και λαγνείας. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η αληθινή αγάπη αποτελεί πραγμάτωση της αφοσίωσης και της ανιδιοτέλειας. Εγώ θα έλεγα ότι η αληθινή αγάπη υπόκειται σε διαρκή μεταμόρφωση… αλλά, μέσα σε αυτό το πλαίσιο της αέναης αλλαγής, παραμένει αδιαπραγμάτευτη και απόλυτη.

Η αλλαγή συναντά την αδιαπραγμάτευτη αγάπη;

Αν υπάρχει ένα πράγμα που διακρίνει την αληθινή αγάπη από τον ξέφρενο έρωτα, αυτό είναι ο εγωισμός. Πράγματι, ο ξέφρενος έρωτας ενέχει πολύ εγωισμό. Περιστρέφεται γύρω από τους μύχιους πόθους και τις ανάγκες ενός ανθρώπου καθώς και από τη δυνατότητα και τη διάθεση κάποιου άλλου να ανταποκρίνεται σε αυτά. Ωστόσο, η πλήρωση των παραπάνω κριτήριων συμβατότητας εδράζεται στην αδράνεια. Βασίζεται στην υπόθεση ότι δεν θα αλλάξουν οι ανάγκες κανενός με την πάροδο του χρόνου. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι απίθανο καθώς η εξέλιξη του ατόμου, είτε αρνητική είτε θετική, αποτελεί ένα ουσιαστικό κομμάτι της ζωής του. Εφόσον οι άνθρωποι νομοτελειακά αλλάζουν, είναι αναπόφευκτο να αλλάζουν και οι ανάγκες τους καθώς περνούν τα χρόνια. Ακόμα κι αν δεν ωριμάζουν ή δεν προοδεύουν, εμφανίζουν πιο έντονα τα ήδη υπάρχοντα χαρακτηριστικά τους. Εάν για παράδειγμα, ένα άτομο επιδιώκει να έχει αμιγώς σεξουαλικές σχέσεις αποφεύγοντας τη δέσμευση και την οικειότητα, μπορεί, καθώς μεγαλώνει, να αυξηθεί αυτή του η ανάγκη και να χρειάζεται κι άλλους ερωτικούς συντρόφους προκειμένου να νιώθει ολοκληρωμένος. Εν πάση περιπτώσει, ο σύντροφος του εν λόγω ατόμου πιθανότατα δεν θα εκτιμήσει μια τέτοια αλλαγή στη σχέση τους. Αν, μάλιστα, εξελιχθεί κι ο ίδιος αλλά προς την αντίθετη κατεύθυνση, είναι αμέσως επόμενο να τον απωθήσει η ιδέα της πολυγαμίας, ακόμα κι αν παλαιότερα αρκούνταν σε μία πιο επιφανειακή και χαλαρή σχέση, γεγονός που θα οδηγήσει το ζευγάρι σε ένα σημείο όπου ο απόλυτος έρωτας ξαφνικά φθίνει. Θα λέγαμε λοιπόν ότι, όταν οι σχέσεις στηρίζονται σε αυτό που αποκαλούμε ξέφρενο έρωτα, είναι πιθανό να αποκλίνουν οι δρόμοι που ακολουθούν τα μέλη του ζευγαριού σε βαθμό που να μην υφίσταται πλέον σημείο συνάντησής τους.

Από την άλλη, μία σχέση που έχει ως βασικό θεμέλιο την αγάπη, αφήνει περισσότερα περιθώρια για προσωπική πρόοδο του καθενός από τα δύο μέλη του ζευγαριού, καθώς λειτουργεί με άξονα την κατανόηση και τη στοργή, συναισθήματα που προωθούν την αλληλοεκτίμηση έναντι του υπολογισμού και του συμφέροντος. Όταν δύο άνθρωποι αγαπιούνται, φροντίζουν ώστε να συντονίζονται μεταξύ τους, στηρίζοντας ο ένας τον άλλο και αφομοιώνοντας τις αλλαγές του καθενός ως φυσική εξέλιξη της οντότητας του ζευγαριού. Ωστόσο, δεν αποκλείεται αργότερα οι δύο σύντροφοι να ακολουθήσουν διαφορετικούς δρόμους και να μην είναι σε θέση ικανοποιούν ο ένας τις ανάγκες του άλλου. Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, τα συναισθήματα αγάπης που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της σχέσης δεν έχουν «σπαταληθεί». Η αληθινή αγάπη είναι απαλλαγμένη από το στοιχείο του εγωισμού και επιτρέπει στα μέλη του ζευγαριού να εξελίσσονται όχι μόνο στο πλαίσιο της σχέσης τους αλλά και ως ξεχωριστές προσωπικότητες. Στη λογική αυτή έγκειται και το απόφθεγμα: αν αγαπάς κάποιον άφησέ τον να φύγει. Η παρεμπόδιση της εξέλιξης ενός ανθρώπου στον βωμό της σχέσης γίνεται μονάχα για εγωιστικούς λόγους και είναι μάταιη, καθώς τα αρνητικά συναισθήματα που γεννά και στους δύο δεν μπορεί παρά να δηλητηριάσουν σταδιακά τη σχέση.

Η ανιδιοτέλεια στην αληθινή αγάπη

Βέβαια, οφείλουμε να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι στην έννοια της «ανιδιοτέλειας» ως συστατικού αληθινής αγάπης, καθώς οι άνθρωποι τείνουν να την παρερμηνεύουν. Η απαλλαγή από τα δεσμά του εγωισμού δεν ισοδυναμεί με απώλεια του εαυτού ούτε με την υποβάθμιση των αναγκών ενός ανθρώπου. Στην πραγματικότητα, η ανιδιοτέλεια πραγματώνεται όταν ένα άτομο εκδηλώνει έμπρακτα την αγάπη του για τον σύντροφό του αφήνοντας τον να εξελίσσεται όπως εκείνος νομίζει, ακόμα κι αν η αλλαγή αυτή, δεν συμπίπτει με τις ανάγκες του ίδιου. Όταν ένας άνθρωπος «χάνει» τον εαυτό του, παύει, παράλληλα, να τον αγαπά και κάτι τέτοιο δεν έχει καμία σχέση, ασφαλώς, με την πραγματική έννοια της ανιδιοτέλειας.

Η σημασία της αγάπης για τον εαυτό μας

Ο άνθρωπος, ωστόσο, παύει να είναι σε θέση να αγαπά και τους άλλους, όταν φτάσει στο σημείο να μην αγαπά τον ίδιο του τον εαυτό! Και φυσικά, είναι λανθασμένο να θεωρούμε ότι η αγάπη του ανθρώπου για τον εαυτό του ισοδυναμεί με εγωισμό. Ο εγωισμός όσο και ο εγωκεντρισμός είναι το να πατά κάποιος επί πτωμάτων προκειμένου να πετύχει τους στόχους του, πληγώνοντας τους υπόλοιπους στον βωμό της επιτυχίας – όχι το να φροντίζει κανείς τον εαυτό του.

Όταν ένα άτομο αγαπά τον εαυτό του, αναγνωρίζει ότι αξίζει αγάπη και αποδοχή όπως είναι, με όποιες αρετές και αδυναμίες μπορεί να διαθέτει. Δεν τιμωρεί τον εαυτό του με ενοχές και άσκοπους περιορισμούς λόγω κάποιας διεστραμμένης αντίληψης της αυτοπειθαρχίας. Γιατί άλλωστε κάτι τέτοιο να αποδίδει στην ενήλικη ζωή, εφόσον είναι ήδη απαγορευτικό στις νεαρότερες ηλικίες, σύμφωνα με τις παιδαγωγικές αρχές;

Όταν οι άνθρωποι αγαπιούνται μεταξύ τους…

Ουσιαστικά, ο τρόπος με τον οποίο ένας άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του καθορίζει και τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρά με τους άλλους. Εάν αγαπάει τον εαυτό του υπό προϋποθέσεις, δημιουργεί αυτομάτως μια κλίμακα διαβάθμισης σύμφωνη με τις δεδομένες απαιτήσεις, προκειμένου να αξιολογεί συνειδητά ή ασύνειδα και τους άλλους ανθρώπους. Επομένως, η υπό όρους αγάπη για τον εαυτό του αντανακλά, αναπόφευκτα, στον τρόπο με τον οποίο αγαπά και τους υπόλοιπους. Πολλά άτομα που δεν έχουν καταφέρει να «τα βρουν» με τον εαυτό τους, ισχυρίζονται ότι αφήνουν πολλά περιθώρια για λάθη στους άλλους, παραχωρώντας τους δεύτερες, τρίτες… άπειρες ευκαιρίες να επανορθώσουν, έτσι ώστε να προβάλουν την εικόνα του μάρτυρα (του καλόκαρδου και πονόψυχου ανθρώπου που δέχεται με αυτοθυσία την εκμετάλλευση των άλλων). Αυτή η περίπτωση δεν είναι παρά η άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος. Εάν κάποιος, πράγματι, βιώνει εκμετάλλευση από τον σύντροφό του, η παραχώρηση διαδοχικών ευκαιριών, αποτελεί δείγμα έλλειψης αυτοσεβασμού και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για το χτίσιμο μιας σχέσης που υπάρχει για να ικανοποιεί μονάχα τις ανάγκες του ‘εκμεταλευτή’ και να τον επιβεβαιώνει μέχρι να είναι έτοιμος να προχωρήσει σε κάτι καινούργιο. Οι λόγοι για τους οποίους ένας άνθρωπος θα υφίστατο αυτός το είδος σχέσης δεν συνδέονται με μια εγγενή επιθυμία του να ικανοποιεί τους άλλους αλλά με την ανάγκη του να εισπράττει έστω και στον ελάχιστο βαθμό την επιβεβαίωση ότι αξίζει να αγαπηθεί. Για άλλη μια φορά, λοιπόν, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η αγάπη που τρέφουμε για τον εαυτό μας είναι απαραίτητη. Το συναίσθημα αυτό αποτελεί σημείο αναφοράς για το άτομο, αφού, χάρη σε αυτό, καταφέρνει να αφήνει χώρο στους ανθρώπους γύρω του χωρίς, ωστόσο, να υπομένει την εκμετάλλευση τους, ισορροπώντας ιδανικά ανάμεσα στον εγωισμό και την ανιδιοτέλεια.

Love and Let Love

Συνοψίζοντας κάθε άτομο έχει τη δική του προσωπικότητα, ψυχισμό και εμπειρίες που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την οπτική του στο θέμα της αγάπης. Αν και αποτελεί καθολική έννοια, ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο καθένας την αγάπη όπως και η πραγμάτωση της ποικίλλει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ορισμένοι εντάσσουν την αγάπη στο πλαίσιο μιας σχέσης όπου δεν υπάρχουν όρια, ενώ άλλοι θεωρούν αυτό το είδος σχέσης φυλακή από την οποία επιθυμούν να δραπετεύσουν. Κάποιοι προτιμούν να εκφράζουν αυτό το συναίσθημα προφορικά ενώ άλλοι έμπρακτα. Εάν δύο σύντροφοι προσεγγίζουν τους αντίθετους πόλους αυτού του φάσματος ερωτικών εκδηλώσεων, δεν θα μπορούν να αντιληφθούν τη συμπεριφορά του άλλου ως αληθινή έκφραση αγάπης. Πιθανότατα, μάλιστα, να μην εισπράττουν καθόλου τέτοιας φύσεως συναισθήματα. Αυτό που, ουσιαστικά, ωφελεί να εξετάσουμε είναι το κατά πόσο αξίζει να παραμένει ένας άνθρωπος σε μια σχέση που του δημιουργεί αμφιβολίες για το πιο θεμελιώδες συστατικό της. Εφόσον τα μέλη του ζευγαριού δεν έχουν κατορθώσει να θέσουν τις βάσεις για τη δημιουργία του ισχυρού δεσμού που επιδιώκουν να έχουν, τι νόημα έχει να αναρωτιούνται αν ερωτεύτηκαν κεραυνοβόλα (αλλά φευγαλέα) ή αν υπάρχει αληθινή αγάπη ανάμεσα τους; Και αν ένας άνθρωπος ξεκινά τη σχέση του με τέτοιου τύπου αμφιβολίες, είναι αμέσως επόμενο να τηρήσει στο μέλλον μια αμυντική στάση που θα αποτελέσει τροχοπέδη στο ξεδίπλωμα των συναισθημάτων του, εμποδίζοντας, κατ’ επέκταση, τη δημιουργία ενός δεσμού αληθινής αγάπης…

Ηθικό δίδαγμα

Σταμάτα να αναρωτιέσαι πώς αλλιώς θα μπορούσαν να είναι τα πράγματα και άρχισε να αγαπάς –πρωταρχικά τον εαυτό σου- χωρίς αυτοπεριορισμούς, προσδοκίες για την εξέλιξη της σχέσης ή φόβους για τον πόνο που μπορεί να προκαλέσει. Έχε στον νου σου ότι η αληθινή αγάπη αναπτύσσεται μόνο όταν στηρίζεται σε γερά θεμέλια συναισθημάτων που πηγάζουν από τα μύχια της ψυχής μας, μην φοβάσαι την υπέρβαση και τόλμησε να κάνεις το «άλμα πίστης».

«Θυσιάστηκα για τα παιδιά μου…»

Δεν είναι λίγοι οι γονείς των οποίων η απόφαση να δημιουργήσουν οικογένεια τους οδηγεί σε ολοκληρωτική παραίτηση από τις προσωπικές τους ανάγκες και επιθυμίες, σε αποξένωση από το σύντροφο τους και, τελικά, από τον ίδιο τους τον εαυτό. Με τον ερχομό των παιδιών, οι γονείς αφοσιώνονται αποκλειστικά στην ανατροφή και τη διαπαιδαγώγησή τους, αφιερώνοντας σε αυτά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους. Τα παιδιά τους αποτελούν την πρώτη και μοναδική προτεραιότητα και γι’ αυτό το λόγο, κάνουν αμέτρητες θυσίες ∙ αποκόπτονται από τους φίλους τους, παραβλέπουν τις προσωπικές τους ανάγκες, δεν αφιερώνουν σχεδόν καθόλου χρόνο στον εαυτό τους ή για να ασχοληθούν με δραστηριότητες που είχαν πριν αποκτήσουν οικογένεια και δεν έχουν ούτε το χρόνο ούτε τη διάθεση για το χτίσιμο της σχέσης του ζευγαριού.

Σε πολλές περιπτώσεις, αυτή η κατάσταση μπορεί να οδηγήσει σταδιακά στην αποξένωση ανάμεσα στο ζευγάρι, οι συνέπειες της οποίας γίνονται συνήθως εμφανείς μετά τη μελλοντική απουσία των παιδιών από το σπίτι, λόγω σπουδών, εργασίας ή δημιουργίας νέας οικογένειας.

Υποσυνείδητα τα παιδιά αισθάνονται ενοχές για την «δυστυχία» των γονιών τους. Ακόμα κι αν δεν το εξέφρασαν ποτέ με λόγια, οι γονείς δείχνουν αυτό το αίσθημα της θυσίας μέσα από την στάση τους, τον τρόπο που μιλάνε και συμπεριφέρονται, την διάθεσή τους. Τα παιδιά έχουν την μαγική ικανότητα να καθρεφτίζουν τους γονείς τους, οπότε ενδέχεται να γίνουν κι αυτά πιο οξύθυμα, νευρικά ή μελαγχολικά, αντανακλώντας με τον τρόπο αυτό την ψυχική διάθεση των γονέων τους.

Παρά την εύλογη και σαφή προτεραιότητα για την ικανοποίηση των αναγκών των παιδιών, είναι σημαντικό οι γονείς να αφιερώνουν χρόνο αποκλειστικά για τον εαυτό τους και για το ζευγάρι. Ενδεχομένως αυτός ο χρόνος να είναι μειωμένος, αλλά μπορεί να αποβεί ευεργετικός και «θεραπευτικός» για την ψυχική υγεία των γονέων. Μπορεί να αναπτερώνει το ηθικό τους, να τους ανανεώσει και να τους γεμίζει ενέργεια για να συνεχίσουν το πολύμορφο έργο τους ως γονείς. Αφιερώνοντας χρόνο για τις προσωπικές τους ανάγκες και επιθυμίες και αλλάζοντας «παραστάσεις» οι γονείς θα έχουν ανεβασμένη διάθεση, όρεξη και κυρίως υπομονή για να αντιμετωπίζουν τα όποια θέματα ή δυσκολίες προκύπτουν.

Το ίδιο ισχύει και για τις μητέρες των μονογονεϊκών οικογενειών που παραμελούν - συνήθως - εντελώς το θέμα της συντροφικότητας και της προσωπικής φροντίδας «για χάρη» των παιδιών. Στην πραγματικότητα, όμως, τα παιδιά θέλουν να δουν τη μητέρα τους ευτυχισμένη.

Θα ήταν καλό, λοιπόν, ως γονείς να προσπαθούμε να διατηρούμε μια ισορροπία ανάμεσα στις ανάγκες των παιδιών και τις δικές μας. Εξάλλου, αν οι γονείς είναι ήρεμοι και ευτυχισμένοι, τότε και τα παιδιά είναι ευτυχισμένα.

Μάθε από το παρελθόν, ατένιζε το μέλλον

Χρησιμοποίησε το παρελθόν για να διδαχτείς, μάθε από τις αποτυχίες σου, από τις λανθασμένες επιλογές σου, από τάσεις και συμπεριφορές που δεν σε βοήθησαν. Όλα αυτά υπήρξαν οι δάσκαλοι σου που σε έφεραν εδώ. Έκφρασε ευγνωμοσύνη και πορεύσου με όλη την σοφία που αποκόμισες.

 Όμως μην αφήνεις το παρελθόν να σε καθορίζει. Να θυμάσαι πως όλες οι αποτυχίες σου σε έχουν προετοιμάσει κατάλληλα για να είσαι πιο ικανός, πιο αποφασιστικός και πιο σοφός στις επιλογές και τις κινήσεις σου στο παρόν σου.

Να ατενίζεις το μέλλον σαν το τοξότη που στοχεύει ευθεία μπροστά στο κέντρο του στόχου. Τώρα πια έχεις καθαρότερη ματιά, πιο σταθερό χέρι και αρκετή θέληση για να πετύχεις αυτό που επιθυμείς.

 Οι αποτυχίες του παρελθόντος σε δυνάμωσαν, οι παρορμητικές κινήσεις του χθες συνέβαλλαν στην σταθερότητα που χρειάζεσαι και έμαθες να κοιτάς πιο καθαρά αυτό που επιθυμείς πραγματικά. Με την σοφία που απέκτησες μπορείς, στην κατάλληλη στιγμή, να τραβήξεις το βέλος προς στο στόχο.

Ατένιζε το μέλλον με σιγουριά και αισιοδοξία, έτοιμος για την επιτυχία!

Μάθε την τέχνη της σύνθεσης. Το παρελθόν σου πρόσφερε ένα πολύτιμο οδηγό. Αποκωδικοποίησε τα μαθήματα που πήρες και προχώρα σοφός και καινός (καινούργιος) στις επιλογές σου. Δεν υπάρχει τίποτα που να σε εμποδίζει και να σε περιορίζει αν εσύ δεν περιορίζεις τον εαυτό σου. Να θέτεις στόχους στη ζωή σου και οργανώνεσαι μεθοδικά για να τους υλοποιήσεις. Μην αφήνεις τίποτα στην τύχη τους. Όλα καθορίζονται από εσένα και την ειλικρίνεια των στόχων σου, καθώς και από το πόσο πολύ τους επιθυμείς. Ενίσχυσε την επιθυμία σου, έτσι ώστε να φλέγεται η καρδιά σου και προχώρα με χαρά και σιγουριά.

Η ζωή σου προσφέρει ότι εσύ θέλεις, αρκεί να το θέλεις ειλικρινά και αυτό που θέλεις να υποκινείται από αγάπη, αγάπη για τον εαυτό, αγάπη για τους άλλους. Και τότε όλοι οι δρόμοι είναι ανοιχτοί για εσένα.

Σε έλεγαν ήρωα

Σε έλεγαν ήρωα,
μα εσύ, ήξερες τους φόβους σου που είχες αντιπαλέψει μόνος κρατώντας σε ξάγρυπνο τα βράδια και είχες όμως βγει νικητής.

Σε έλεγαν μεγάλο,
μα εσύ, ήξερες τις στιγμές της αγωνίας που σε έκαναν να κουλουριάζεσαι στο κρεβατάκι σου σαν μικρό παιδί, μέχρι να κατορθώσεις να υψώσεις το μπόι σου.

Σε έλεγαν γίγαντα των επιτευγμάτων,
μα εσύ, ήξερες τις ατελείωτες ώρες των αποτυχιών που πικρά γευόσουν μονάχος, όμως εξακολουθούσες πάραυτα να επιμένεις.

Σε έλεγαν παράδειγμα προς μίμηση,
μα εσύ, ήξερες ότι μέχρι να φτάσεις έως εκεί πάνω σε είχαν αποπάρει χιλιάδες φορές δείχνοντάς σε ως παράδειγμα για αποφυγή.

Σε έλεγαν χαρούμενη προσωπικότητα,
μα εσύ, ήξερες ότι είχες καταπιεί πολλά δάκρυα, πολύ πόνο, πολύ απογοήτευση, ώσπου να δεις τον ήλιο πίσω από τα σύννεφα.

Σε έλεγαν λαμπρό,
μα εσύ, ήξερες το βούρκο από τον οποίο είχες βγει αποφασίζοντας στη λάσπη του ποτέ να μην ξαναβουλιάξεις.

Σε έλεγαν μέγιστο άνθρωπο,
μα εσύ, μειδιούσες γνωρίζοντας ότι το δρόμο σου τον είχαν ανοίξει άλλοι μέγιστοι άνθρωποι πολύ πριν από σένα και σε αυτούς όφειλες.

Σε έλεγαν…, μα εσένα δεν σε νοιάζει πια, γιατί ξέρεις ποιος είσαι!

Ο Φόβος Της Εγκατάλειψης

Ο φόβος της εγκατάλειψης είναι ένας φόβος πολύ βαθύς και τις περισσότερες φορές εντελώς ασυνείδητος. Κρύβεται πολύ καλά κάτω από όλους τους προηγούμενους φόβους.

Μήπως, πολλές φορές, κάνεις πράγματα για αποδοχή και αγάπη, αλλά από πίσω κρύβεται η απειλή της εγκατάλειψης;
Μήπως έχεις ανάγκη να σε αγαπούν, γιατί έτσι αποκλείεις το ενδεχόμενο να σε εγκαταλείψουν;
Μήπως έχεις λόγους να θέλεις να σε αποδέχονται, γιατί έτσι λαμβάνεις την επιβεβαίωση ότι δε θα σε αφήσουν;
Τι θα γίνει αν σε εγκαταλείψουν; Μήπως αισθάνεσαι ότι κινδυνεύεις;
Μήπως πιστεύεις ότι δε θα τα καταφέρεις μόνος σου και απειλείται η ζωή σου;
Μήπως γι’ αυτό επιδιώκεις να έχεις φίλους που σε θαυμάζουν και σε αγαπούν;

Όσο πιο μεγάλη είναι η ανάγκη σου να σε αγαπούν, τόσο πιο έντονα και ύπουλα υποβόσκει από κάτω αυτός ο φόβος.

Όμως έχεις έναν πολύ καλό φίλο, ο οποίος δεν πρόκειται να σε εγκαταλείψει ποτέ. Αυτός είναι ο ίδιος σου ο εαυτός, τόσο ο γήινος όσο και ο ανώτερος. Ακόμα και να μην το θέλεις, αυτός είναι και θα είναι πάντα κοντά σου.

Υπάρχει κάτι πιο σημαντικό από αυτό;
Οι σύντροφοι, τα παιδιά, οι φίλοι, έρχονται στη ζωή σου, παίρνεις και παίρνουν τα μαθήματά τους και φεύγουν γεμάτοι και πιο έμπειροι, τόσο εκείνοι όσο κι εσύ.

Δεν έχει νόημα να φοβάσαι ότι θα σε εγκαταλείψει ο αγαπημένος σου, γιατί αν είναι να φύγει από κοντά σου, είναι γιατί και οι δυο πήρατε τα μαθήματά σας και κάποιος άλλος θα έρθει στη ζωή σου για να πορευτεί μαζί σου.

Αυτή είναι η ροή της ζωής. Είναι σαν το ποτάμι που περνάει, ποτίζει τα δέντρα που βρίσκει στο διάβα του και φεύγει, ενώ τα δέντρα το ευγνωμονούν και το απελευθερώνουν.

Εσύ το μόνο που χρειάζεται να κάνεις, είναι να απελευθερώσεις με αγάπη αυτό που φεύγει και να ετοιμαστείς για να υποδεχτείς το νέο.

Όλα γίνονται όπως πρέπει και σύμφωνα με το ανώτερο καλό όλων.

Σχέση φόβου και ενοχής

Ο φόβος και η ενοχή είναι το ίδιο πράγμα;
Ο φόβος και η ενοχή δεν είναι καθόλου το ίδιο πράγμα. Όταν αποδέχεσαι το φόβο, γίνεται ελευθερία. Όταν αρνείσαι το φόβο, όταν τον απορρίπτεις, όταν τον επικρίνεις, γίνεται ενοχή.

Ο φόβος είναι μέρος της ζωής. Ο άνθρωπος είναι ένα μικρό, ένα ελάχιστο κομμάτι και το όλο είναι τεράστιο. Ο άνθρωπος είναι μια πολύ μικρή σταγόνα και το όλο είναι ένας ολόκληρος ωκεανός.

Ο άνθρωπος τρέμει μέσα του: «Μπορεί να χαθώ μέσα στο όλο. Η ταυτότητα μου μπορεί να χαθεί.» Αυτός είναι ο φόβος του θανάτου. Όλοι οι φόβοι είναι στην πραγματικότητα φόβος του θανάτου. Και ο φόβος του θανάτου είναι φόβος της εκμηδένισης.

Είναι φυσικό να φοβάται ο άνθρωπος και να τρέμει. Αν το αποδεχτείς αυτό, αν πεις ότι έτσι είναι η ζωή, αν το αποδεχτείς ολοκληρωτικό, το τρέμουλα σταματάει αμέσως και ο φόβος –η ίδια η ενέργεια που γίνονταν φόβος- αποδεσμεύεται και γίνεται ελευθερία.

Τότε γνωρίζεις ότι ακόμη και αν η σταγόνα εξαφανιστεί μέσα στον ωκεανό, θα εξακολουθεί να βρίσκεται εκεί. Για την ακρίβεια, γίνεται ολόκληρος ο ωκεανός. Τότε, ο θάνατος γίνεται νιρβάνα. Τότε, δεν φοβάσαι να χαθείς, Τότε, καταλαβαίνεις: «Αν προσπαθείς να σώσεις τη ζωή σου, θα τη χάσεις και αν τη χάσεις, θα τη σώσεις.»

Ο μοναδικός τρόπος να πας πέρα από το θάνατο είναι να αποδεχτείς το θάνατο. Τότε ο θάνατος εξαφανίζεται. Τότε, η ενέργεια απελευθερώνεται και γίνεται ελευθερία. Αν όμως τον επικρίνεις, αν τον καταπιέζεις, αν κρύβεις το γεγονός ότι φοβάσαι, αν θωρακίζεσαι και προστατεύεσαι και αμύνεσαι, τότε εμφανίζεται η ενοχή. To εγώ προσπαθεί να κουκουλώσει το φόβο.

Ρωτάς: «Ο φόβος και η ενοχή είναι το ίδιο πράγμα;» Όχι. Ο φόβος μπορεί να γίνει ενοχή, μπορεί και όχι. Εξαρτάται από το τι κάνεις εσύ με το φόβο. Αν κάνεις κάτι λάθος με το φόβο, τότε γίνεται ενοχή. Αν απλώς τον αποδέχεσαι και δεν κάνεις τίποτα για αυτόν –και δεν υπάρχει τίποτα να κάνεις- τότε γίνεται ελευθερία, γίνεται τόλμη.

Μη λες στον εαυτό σου πως είσαι άσχημος, πως είσαι λάθος, πως είσαι αμαρτωλός. Μην επικρίνεις. Ότι είσαι, είσαι. Μην νιώθεις ένοχος. Ακόμη και αν υπάρχει κάτι λάθος, δεν είσαι εσύ το λάθος. Μπορεί να κάνεις λάθος, μα δεν είναι λάθος το είναι σου. Κάποια πράξη μπορεί να είναι λάθος, όμως το ίδιο το είναι δεν μπορεί ποτέ να είναι λάθος.

Αμέτρητες συμπτώσεις οδήγησαν στη δημιουργία της ανθρωπότητας!

Ανεπτυγμένες επιστήμες, εξελιγμένη τεχνολογία, ταξίδια στο διάστημα, έρευνες γύρω από την δημιουργία του σύμπαντος. Υπάρχουν χιλιάδες λόγοι να υποστηρίξει κανείς ότι η ανθρωπότητα προοδεύει. Ολα αυτά όμως δεν θα είχαν κανένα νόημα αν δεν ήμασταν εξαιρετικά τυχεροί. Για να συζητάμε σήμερα περί φιλοσοφίας, κβαντομηχανικής, ανθρωπολογίας, μαθηματικών και ούτω καθεξής, έπρεπε να συμβεί μια σειρά από σχεδόν... διαβολικές συμπτώσεις, κατ' αρχήν, για να υπάρξουμε. Συνήθως τα γεγονότα αφηγούνται με χρονολογική σειρά, από το παλαιότερο προς το νεώτερο. Ωστόσο αυτή τη φορά η διαδικασία θα γίνει με αντίθετη φορά, για να γίνει καλύτερα αντιληπτό το πόσο τυχαία θα πρέπει να θεωρείται η ύπαρξη μας.

Η εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου (1 εκατομμύριο χρόνια πριν) Η ανθρώπινη νοημοσύνη ξεκίνησε, μάλλον στην περιοχή της ανατολικής Αφρικής, πριν από περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια. Αυτό συνέβη διότι σε κάποια είδη πιθήκων, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα, εμφανίστηκε μια σταδιακή διόγκωση του εγκεφάλου. Γιατί όμως επικράτησαν τα... μεγάλα κεφάλια; Για αυτό, περιέργως, ευθύνεται ολόκληρο το Ηλιακό μας σύστημα. Η τροχιά του πλανήτη αλλάζει, με την διαμεσολάβηση χιλιάδων χρόνων, λόγω της βαρύτητας που ασκούν στην Γη ο Ηλιος, η Σελήνη και οι άλλοι πλανήτες στου Ηλιακού συστήματος. Η τροχιά της Γης όμως, επηρεάζει σημαντικά και το κλίμα της. Οι επιστήμονες παρατήρησαν, μέσα από μελέτες στα απολιθώματα, ότι οι μεγαλύτεροι εγκέφαλοι συνδέονταν με την εποχή όπου η τροχιά της Γης ήταν πιο ελλειπτική. Αυτό οδήγησε σε βίαιες κλιματικές αλλαγές. Η υψηλότερη νοημοσύνη και προσαρμοστικότητα ήταν το «κλειδί» για την επιβίωση σε αυτήν την εποχή. Ετσι, οι διαστημικές συγκυρίες ευνόησαν τους εξυπνότερους έναντι των δυνατότερων. Διαφορετικά, ο μεγαλύτερος εγκέφαλος μερικών πιθήκων μπορεί να μην είχε προκαλέσει καμία απολύτως αλλαγή.

Η βιβλική καταστροφή που εξαφάνισε τους δεινόσαυρους (65 εκατομμύρια χρόνια πριν) Τα αγαπητά πιθηκοειδή, από όπου προέκυψε ο άνθρωπος, πιθανότατα δεν θα υπήρχαν χωρίς την συμβολή ενός ακόμα τυχαίου γεγονότος. Σε έναν κόσμο όπου βασίλευαν τα δυνατά σαγόνια των δεινοσαύρων, οι πίθηκοι δεν θα είχαν την δυνατότητα να εξελιχθούν. Μάλλον θα ήταν ένα... μικρό γεύμα για τα τότε ανώτερα όντα του πλανήτη. Για περισσότερα από 160 εκατομμύρια χρόνια, οι δεινόσαυροι κυριαρχούσαν πάνω στον πλανήτη. Ενας αστεροειδής όμως έμελε να αλλάξει την ροή της ιστορίας. Η σύγκρουση του με την Γη ήταν καταστροφική. Οι επιπτώσεις ισοδυναμούσαν με περίπου ένα δισεκατομμύριο βόμβες σαν αυτή στην Χιροσίμα. Οπως είναι φυσικό, οι δεινόσαυροι, πέραν ελαχίστων, εξαφανίστηκαν. Ετσι βρήκαν την ευκαιρία να αναπτυχθούν τα υπόλοιπα ζώα του πλανήτη. Χωρίς αυτόν τον αστεροειδή, η εξέλιξη της ζωής αποκλείεται να ήταν η ίδια. Πώς αλλιώς θα τελείωνε η κυριαρχία των δεινοσαύρων, που διήρκεσε για 160 εκατομμύρια χρόνια;

Τα βακτήρια που δημιούργησαν το οξυγόνο ( 2.4 δισεκατομμύρια χρόνια πριν) Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. Ομως δεν θα υπήρχαν καν, αν πριν από 2.4 δισεκατομμύρια χρόνια δεν εξελισσόταν ένας νέος τύπος βακτηρίων. Μέχρι τότε, το οξυγόνο στην ατμόσφαιρα του πλανήτη ήταν ελάχιστο και τα όποια βακτήρια υπήρχαν, «τρέφονταν» κυρίως από διοξείδιο του άνθρακα. Τότε εμφανίστηκαν τα κυανοβακτήρια, τα οποία ήταν οι πρώτες μορφές ζωής που χρησιμοποιούσαν φωτοσύνθεση. Το οξυγόνο ήταν ένα άχρηστο προϊόν αυτής της διαδικασίας. Με τον καιρό, η ποσότητα του οξυγόνου αυξήθηκε. Ετσι εμφανίστηκαν οι πρώτοι, λίγο πιο εξελιγμένοι, οργανισμοί. Αλλιώς, η Γη θα ήταν παγιδευμένη στο διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο, αφιλόξενοι για τους περισσότερους οργανισμούς που γνωρίζουμε σήμερα.

Η τυχαία σύγκρουση που δημιούργησε την σύνθετη ζωή (2.7 δισεκατομμύρια χρόνια πριν) Η μόνη μορφή ζωής που υπήρχε στον πλανήτη, μέχρι πριν από 2.7 δισεκατομμύρια χρόνια, ήταν μονοκύτταροι οργανισμοί. Τότε ένα τυχαίο γεγονός άλλαξε τα δεδομένα της ζωής στην Γη. Δύο μονοκύτταροι οργανισμοί «συγχωνεύτηκαν» και αντί να πεθάνουν, σχημάτισαν ένα υβρίδιο που κατάφερε να επιβιώσει και να πολλαπλασιαστεί. Οι επιστήμονες πιστεύουν πως αυτό το γεγονός συνέβη μόλις μια φορά, στηριζόμενοι στο γεγονός ότι σήμερα, όλα τα ζώα και τα φυτά παρουσιάζουν την ίδια ακριβώς κυτταρική δομή. Οι βιολόγοι αποκαλούν αυτό το τυχαίο γεγονός, που οδήγησε στην ύπαρξη τους, την «Τυχαία Συνάντηση». Η σύνθετη ζωή, ήταν ένα ξεκάθαρο προϊόν τύχης.

Το νερό που ήρθε... εξ ουρανού (4 δισεκατομμύρια χρόνια πριν) Ακόμα και οι μονοκύτταροι οργανισμοί δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν χωρίς τα... βασικά. Η Γη, πριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια δεν ήταν παρά ένα μεγάλο,ξερό κομμάτι βράχου. Η όποια μορφή νερού υπήρχε, είχε εξατμιστεί στο διάστημα λίγο καιρό μετά την γέννηση του πλανήτη. Λίγο νερό ήταν εγκλωβισμένο στα βάθη του πλανήτη, από όταν αυτός σχηματίστηκε. Η μόνη περίπτωση αυτό να απεγκλωβιστεί, ήταν από τις εκρήξεις ηφαιστείων. Αυτό όμως δεν αρκούσε. Η λύση δόθηκε από παγωμένους κομήτες που προσέκρουσαν στην επιφάνεια της Γης, υδροδοτώντας την. Χωρίς αυτούς, ο πλανήτης μας θα ήταν απλώς ένας βράχος.

Η σύγκρουση της Γης με άλλο πλανήτη, που δημιούργησε την Σελήνη (4.5 δισεκατομμύρια χρόνια πριν) Η Σελήνη ασκεί βαρύτητα στην Γη, επηρεάζοντας την τροχιά της και κατ' επέκταση το κλίμα της. Χωρίς το κατάλληλο κλίμα δεν θα μπορούσε να υπάρξει ζωή στον πλανήτη. Η Γη όμως δημιουργήθηκε χωρίς Σελήνη. Μια σύγκρουση της Γης με έναν άλλο πλανήτη, ο οποίος διαλύθηκε εξ ολοκλήρου, οδήγησε στην δημιουργία του μόνου δορυφόρου της. Η Σελήνη ουσιαστικά είναι μια μάζα δημιουργημένη από τα συντρίμμια αυτής της σύγκρουσης. Την ίδια στιγμή, η σύγκρουση απελευθέρωσε σίδηρο από τον πυρήνα της Γης, που ήταν απαραίτητο συνθετικό για την ύπαρξη της ζωής.

Το αστέρι που εξερράγη... εγκαίρως, για να δημιουργηθεί το Ηλιακό μας σύστημα (4.6 δισεκατομμύρια χρόνια πριν) Υπάρχουν πάρα πολλά Ηλιακά συστήματα στον γαλαξία μας. Το δικό μας όμως δεν θα υπήρχε χωρίς ακόμα ένα τυχαίο γεγονός. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το Ηλιακό μας σύστημα ήταν αποτέλεσμα της έκρηξης ενός άλλου, αρχαιότερου αστεριού. Η έκρηξη οδήγησε σε ανάφλεξη κοσμικής σκόνης και κάπως έτσι δημιουργήθηκε ο Ηλιος. Οι πλανήτες, από την άλλη, προέκυψαν από έναν περιστρεφόμενο «δίσκο» ύλης. Αν το αστέρι δεν είχε εκραγεί εγκαίρως, το νέφος κοσμικής σκόνης θα μπορούσε να είχε διαλυθεί με την πάροδο του χρόνου. Ολα όμως έγιναν την κατάλληλη στιγμή. Για να φτάσουμε στον άνθρωπο λοιπόν, έπρεπε να συμβούν μια σειρά από απίθανες συμπτώσεις. Αν με τα σύγχρονα μαθηματικά μας υπολογίζαμε την πιθανότητα της ύπαρξης μας, θα την βγάζαμε σίγουρα μηδενική!

Ομως, ενάντια... στα δεδομένα, υπάρχουμε. Οπότε, μπορούμε να συνεχίσουμε να ακμάζουμε ως ανθρωπότητα, στον «ανθρώπινο» βαθμό που μπορούμε, μέχρι ένα ακόμα απρόβλεπτο, τυχαίο γεγονός, αλλάξει τα δεδομένα του πλανήτη, του ηλιακού συστήματος ή του γαλαξία μας.

Τον εγχείριζαν στο κεφάλι και αυτός... έπαιζε σαξόφωνο!

Την καταπληκτική στιγμή στην οποία οι γιατροί έδωσαν στον 27χρονο Κάρλος Αγκιλέρα ένα σαξόφωνο για να παίξει κατά τη διάρκεια 12ωρης εγχείρησης στο κρανίο κατέγραψε η κάμερα του χειρουργείου.
 
Ο 27χρονος υποβλήθηκε στην επέμβαση αυτή γιατί διαγνώστηκε με όγκο στον εγκέφαλο. Οι γιατροί ωστόσο ήταν πεπεισμένοι από την πρώτη στιγμή ότι όχι μόνο θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα αλλά και ότι η διαδικασία δεν θα επηρεάσει την ικανότητα του Αγκιλέρα να παίζει μουσική.
 
Στο χειρουργείο συμμετείχαν 16 γιατροί διαφορετικών ειδικοτήτων οι οποίοι, όπως εξηγεί ο επικεφαλής χειρούργος Γκιγιέρμο Ιμπάνεζ, έπρεπε να είναι σε θέση να μπορούν να λαμβάνουν απαντήσεις από τον ασθενή κατά τη διάρκεια της επέμβασης.
 
«Αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος να κάνουμε την επέμβαση χωρίς να βλάψουμε το τμήμα του εγκεφάλου του που εμπλέκεται στη μουσική "γλώσσα"» εξήγησε ο Ιμπάνεζ.
 
Αρχικά οι χειρούργοι ζήτησαν από τον 27χρονο να μετρήσει από το 1 στο 10 ενώ ηλεκτρόδια «ενεργοποιούσαν» τον εγκέφαλό του. Το επόμενο βήμα ήταν να διαβάσει έτοιμα κείμενα από ένα χαρτί και στο τελικό στάδιο του ζήτησαν να παίξει μουσική με το σαξόφωνό του.
 
Η επέμβαση ολοκληρώθηκε χωρίς επιπλοκές και πλέον ο Αγκιλέρα αναρρώνει στο σπίτι του.

Πώς θα είναι το φαγητό του μέλλοντος;

Πώς θα σας φαινόταν αν τα παιδιά σας έτρωγαν αντί για παγωτό, ένα ξυλάκι με τριζόνι, προνύμφες σκαθαριού και σοκολάτα; Ή ζυμαρικά από μέδουσα; Αηδιάσατε; Κι όμως, οι ειδικοί υποστηρίζουν πως το μέλλον του φαγητού σε ολόκληρο τον κόσμο θα είναι πολύ διαφορετικό από ό,τι έχουμε συνηθίσει ως τώρα. Σύμφωνα με το BBC, η τιμή του κρέατος αναμένεται να αυξηθεί μέχρι και στο διπλάσιο μέσα στα επόμενα επτά χρόνια, καθιστώντας το πολυτέλεια για μεγάλο μέρος του πληθυσμού. «Σαν αποτέλεσμα, θα αναζητήσουμε νέους τρόπους να αναπληρώσουμε το κρεατοφαγικό κενό», αναφέρει η επιστήμονας διατροφικής εξέλιξης, Morgaine Gaye. Ποιοι θα είναι αυτοί οι νέοι τρόποι; Ιδού:

*Τα έντομα
Είναι πιθανό στο μέλλον να γίνουν γνωστά στο εμπόριο ως «μικρο-κτηνοτροφικά προϊόντα» και όχι ως τα ενοχλητικά ζωύφια που ψεκάζουμε με μανία. Ως γνωστόν, καταναλώνονται ήδη σε άλλους πολιτισμούς (σκουλήκια και ακρίδες είναι δημοφιλή στην Αφρική, σφήκες καταναλώνονται στην Ιαπωνία και γρύλλοι στην Ταϊλάνδη), αλλά οι ειδικοί υποστηρίζουν πως σε δύο δεκαετίες από τώρα, θα μπουν στο διατροφολόγιο όλου του πλανήτη, καθώς αποτελούν… win-win λύση. Διαθέτουν ακριβώς ίδια διατροφική αξία με το συμβατικό ζωικό κρέας, αποτελούν πηγή πρωτεϊνών, καταναλώνουν λιγότερο νερό και επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον. Επιπλέον, υπολογίζεται πως υπάρχουν 1.400 είδη βρώσιμων εντόμων.

*Ο ηχητικός κορεσμός
Τι σημαίνει αυτό; Ότι θα χορταίνουμε… με ήχους. Για την ακρίβεια, η μουσική θα μας βοηθά να αισθανόμαστε χορτάτοι, παρ’ ότι θα τρώμε λιγότερο. Επιστημονικές έρευνα στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης έδειξαν ότι ο κορεσμός είναι ζήτημα περισσότερων αισθήσεων: Δεν παίζει μόνο ρόλο το πόσο λαχταριστό μοιάζει ένα φαγητό, το πόσο ωραία γεύση έχει ή το πόσο όμορφα μυρίζει. Τα πειράματα έδειξαν πως με διαφορετική μουσική ή ηχητικά σήματα, αλλάζει και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τη γεύση. Όταν για παράδειγμα οι συμμετέχοντες στο πείραμα έφαγαν ένα πιάτο θαλασσινών, ακούγοντας παράλληλα ήχους από την ακρογιαλιά σε ακουστικά, αξιολόγησαν το φαγητό ως νοστιμότερο. «Ξέρουμε ποιες ηχητικές συχνότητες κάνουν το φαγητό να εκλαμβάνεται ως πιο γλυκό», αναφέρει ο καθηγητής Jones του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. «Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να μειώσουμε την πρόσληψη ζάχαρης στη διατροφή των ανθρώπων, χωρίς να μειώνεται η απόλαυση της γεύσης».

*Τα θαλασσινά φυτά
Βρίσκονται στον πάτο (κυριολεκτικά) της τροφικής αλυσίδας, αλλά θα μπορούσαν να αποτελέσουν βιώσιμη λύση για το σκοτεινό μέλλον των ανθρώπινων διατροφικών συνηθειών. Τα φύκια και ο υπόλοιπος φυτικός κόσμος του ωκεανού έχουν το εξής σημαντικό, σύμφωνα με την επιστήμη, πλεονέκτημα: Μπορούν να θρέψουν ανθρώπους και ζώα και αποτελούν το ταχύτερα φυόμενο «τρόφιμο», χωρίς να χρειαστεί να δεσμεύσουν καλλιεργήσιμο έδαφος στη γη ή νερό για άρδευση. Επιπλέον, βιοεπιστήμονες μελετούν την δυνατότητα άντληση βιοκαυσίμων από αυτά, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της ανάγκης ορυκτών καυσίμων. Κάπως έτσι, οι μελέτες εκτιμούν ότι οι φάρμες φυκιών θα γίνουν η μεγαλύτερη καλλιεργητική βιομηχανία στο μέλλον. Όπως και τα έντομα, μπορούν κι αυτά να προστεθούν στο φαγητό μας χωρίς οπτικά να το καταλαβαίνουμε. Παράγωγά τους, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν το αλάτι σε έτοιμα γεύματα, τυριά και αλλαντικά.

*Το τεχνητό κρέας
Ήδη, ολλανδοί επιστήμονες έχουν καταφέρει με επιτυχία να παράγουν «εργαστηριακό» κρέας και ψάρι, ήτοι κομμάτια μυικού ιστού από βλαστοκύτταρα αγελάδων, που έμοιαζαν σαν οπτικό αποτέλεσμα περισσότερο με λωρίδες καλαμαριού. Σύντομα, μάλιστα, υπόσχονται να παρουσιάσουν το πρώτο «burger του σωλήνα». Την έρευνα για την παραγωγή τεχνητού κρέατος χρηματοδοτεί και η NASA, με σκοπό να εξακριβώσει αν θα μπορούσε αυτή να γίνει η τροφή των αστροναυτών της. Οι επιστήμονες λένε πως αυτή είναι η πιο αποτελεσματική και φιλική προς το περιβάλλον λύση για να κρατήσουμε το κρέας στο μελλοντικό μας πιάτο: Σε σύγκριση με την βιομηχανία των σφαγείων, παράγει λιγότερα αέρια υπεύθυνα για την υπερθέρμανση του πλανήτη και χρειάζεται λιγότερη ενέργεια και νερό. Τέλος, με σωστή διαχείριση στο εργαστήριο, το «νέο κρέας» θα μπορούσε να διαθέτει λιγότερα λιπαρά και πρόσθετα θρεπτικά στοιχεία.

*Οι εκτυπωμένες τροφές
Οι 3D εκτυπωτές κέρδισαν ήδη ένα Νόμπελ για τα νέα δεδομένα και τις δυνατότητες που φέρνουν στην επιστήμη του 21ου αιώνα. Και μία από τις πιο «καυτές πατάτες» του μέλλοντος της ανθρωπότητας, το διατροφικό ζήτημα, δεν θα μπορούσε να μείνει έξω από το πεδίο διερεύνησης των δυνατοτήτων αυτής της νέας τεχνολογίας. Μια ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Galway για παράδειγμα ανέπτυξε τρισδιάστατα τυπωμένα εργαλεία για να βοηθήσει καλλιεργητές στην Κένυα, ενώ άλλες ερευνητικές ομάδες επιχειρούν να αξιοποιήσουν εναλλακτικές πρώτες ύλες, όπως πλαγκτόν και έντομα για να δημιουργήσει νέα δομικά μοντέλα τροφίμων. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Guardian, θα μπορούσαν βασικές πρώτες ύλες να μετατραπούν σε σκόνη, να σταλούν σε χώρες του τρίτου κόσμου, και με 3D εκτυπωτές να μετατραπούν σε οποιασδήποτε μορφής τρόφιμα σε περίπτωση κρίσης.

Τρόφιμα… νέας γενιάς
Πέρα από όλα τα άλλα, οι επιστήμονες εργάζονται και προς ακόμη πιο εξειδικευμένες κατευθύνσεις. Όπως αναφέρει σε αφιέρωμά του για την τεχνολογία τροφίμων του μέλλοντος ο Guardian, θα μπορούσαμε στο κοντινό μέλλον να έχουμε βελτιστοποιημένα τρόφιμα, όπως ξηρούς καρπούς που δεν προξενούν αλλεργίες, τυρί κατάλληλο για vegans, και καφέ σε νέες «ανεξερεύνητες» γεύσεις, μέσω διαδικασιών ελεγχόμενης ζύμωσης. Η τελευταία ιδέα, μάλιστα, χρηματοδοτήθηκε από το κοινό μέσω Kickstarter και βρίσκεται ήδη σε διαδικασία παραγωγής.

Νοημοσύνη και Σοφία στην Παιδεία

Έχουμε την τάση να κάνουμε μια αντιπαράθεση της Εκπαίδευσης με την Παιδεία και είναι λογικό, το εξήγησαν πολύ σωστά και προηγουμένως. Εγώ θα λειτουργήσω μόνο στο πλαίσιο της Παιδείας, δηλαδή θα κάνω κάτι ανορθόδοξο, με την έννοια ότι θα υποθέσω πως η Εκπαίδευση δεν υπάρχει. Αυτά τα 40 λεπτά θα ασχοληθούμε μόνο με την Παιδεία. Κατά συνέπεια, μάλλον θα χρησιμοποιήσω έννοιες που δεν είναι και τόσο συμβατικές στο χώρο της Εκπαίδευσης. Εδώ λοιπόν, θα βασίσω την ιδέα της Νοημοσύνης, της Σοφίας, θα κάνω μια αντιπαράθεση, γιατί έχουμε την τάση να θεωρούμε ότι η νοημοσύνη έχει ως σκοπό τη σοφία. Άρα, για να μιλήσω και από άλλους χώρους – αφορά ένα θεατρικό που έχουμε γράψει – αν χρησιμοποιήσω το ζευγάρι Προμηθέας και Αθηνά, θα πω ότι η Αθηνά είναι αυτή που τα ξέρει όλα κι ο Προμηθέας είναι αυτός που τα μαθαίνει όλα.
Θα μπορούσαμε να πούμε, ακόμα κι αν αναλύσουμε τον μύθο, ότι υπάρχει, βέβαια, μια αντιπαράθεση, αλλά δεν θεωρώ ότι υπάρχει μία σύγκλιση. Ενώ συμβατικά θεωρούμε ότι υπάρχει μία σύγκλιση και αυτό μας προβληματίζει και σε άλλους τομείς, που αφορούν και θέματα και στρατηγικής και πολέμου και ειρήνης. Η σοφία, αν θέλετε να το κοιτάξουμε και κάπως διαφορετικά, θα έλεγα ότι είναι η βιβλιοθήκη και η νοημοσύνη είναι ο αναγνώστης. Αλλά όχι οποιοσδήποτε αναγνώστης• θα μπορούσα να πω ακόμα και ο βιβλιοθηκάριος, στην πραγματικότητα. Τι εννοώ μ’ αυτό.
Εννοώ ότι το ένα είναι στατικό, διότι έχει φτάσει στην τελειότητα δηλαδή, ότι στην πραγματικότητα η οντολογία της δεν έχει πια τελεολογία, διότι είναι τέλεια εκ φύσεως, άρα δεν έχει ανάγκη να εξελιχθεί. Ενώ η νοημοσύνη, για να χρησιμοποιήσουμε αυτήν την αναλογία, έρχεται σε αντιπαράθεση. Με ποια έννοια: η σοφία είναι η διαχείριση των γνώσεων και πατάει πάνω στην ιδέα της γνώσης. Η νοημοσύνη είναι η διαχείριση των μη-γνώσεων. Ας κάνουμε το παίγνιο λίγο πιο μαθηματικό. Όταν έχετε σπάσει τον κώδικα ενός παιγνίου και ξέρετε από την πρώτη στιγμή ότι υπάρχει ένας αλγόριθμος, ο οποίος θα σας δώσει τη νίκη, όποια κι αν είναι η κίνηση του άλλου -άρα είμαστε σε φάση κυριαρχίας – αυτό σημαίνει ότι στην ουσία δεν υπάρχει πια παίγνιο.

Το παίγνιο υπάρχει και έχει μια έννοια γνωστική όσο δεν μπορούμε να το λύσουμε, όπως λέμε εμείς στην πληροφορική. Δηλαδή, υπάρχουν μερικά παίγνια που ξέρουμε να λύσουμε, ξέρουμε όλες τις δυνατές κινήσεις και ξέρουμε ποιο κλαδί θα χρησιμοποιήσουμε από το δένδρο αποφάσεων και υπάρχουν άλλα που δεν ξέρουμε να λύσουμε. Άρα, η νοημοσύνη θα είναι η διαχείριση της θεωρίας αποφάσεων, όταν δεν έχουμε την πλήρη γνώση. Πολύ συχνά έχουμε την εντύπωση ότι η γνώση αποκτάται σταδιακά και ο στόχος μας είναι να μεγαλώσουμε τη γνώση μας, ξεπερνώντας αυτά τα στάδια και τα εμπόδια. Θα ήθελα να μιλήσω για μια κατηγορία προβλημάτων που χρησιμοποιούμε πολύ εμείς στα μαθηματικά, τα οποία είναι τα προβλήματα που έχουν μια απλή εκφώνηση και όταν βλέπουμε τη λύση, βλέπουμε ότι είναι απλή, αλλά δεν υπάρχει τίποτε που να μας βοηθάει στο ενδιάμεσο.
Σας δίνω ένα πολύ απλό παράδειγμα: Έστω ένας κύκλος• δεν σας δίνω όμως το κέντρο, όπως συνηθίζουμε, δηλαδή να σας πω «πάρτε έναν διαβήτη» ή «πάρτε ένα κέντρο, δημιουργήστε μια ακτίνα και κάντε έναν κύκλο», που όλοι ξέρουμε. Τώρα σας δίνω μόνο τον κύκλο – στην πληροφορική, συχνά, λέμε ότι είναι ένδειξη του Θεού. Εδώ θέλω να δείξω ότι ακόμα και με ένδειξη του Θεού δεν σας βοηθάει. Δηλαδή, τώρα ο Θεός σας έχει δώσει τον κύκλο και σας λέει «μόνο με διαβήτη βρες το κέντρο». Όταν θα δείτε την κατασκευή, θα δείτε ότι «βέβαια εδώ είναι το κέντρο». Εφόσον σας δείξουν την κατασκευή• αλλά αν δεν σας τη δείξουν, έχετε μια πολύ απλή εκφώνηση, μια πολύ απλή λύση, όμως δεν έχετε τίποτε στο ενδιάμεσο.

Εδώ είναι που παίζει η νοημοσύνη.
Δηλαδή, το να νομίζουμε ότι όταν έχουμε ένα πρόβλημα που έχει μια πολύ απλή εκφώνηση, έχει αναγκαστικά μια απλή λύση, μπορεί να υπάρχει ως δυνατότητα. Ότι, όμως, έχει αναγκαστικά μια εύκολη επίλυση, είναι άλλο πρόβλημα. Άρα, όταν η επίλυση δεν είναι εύκολη, ενώ η εκφώνηση είναι εύκολη έχετε ένα πρόβλημα στη διαχείριση των εννοιών νοημοσύνης και σοφίας. Ο σοφός, σ’ αυτή τη συγκεκριμένη περίπτωση, θα σας έλεγε ότι υπάρχει λύση, διότι υπάρχει το θεώρημα του Mohr-Mascheroni το 1677, το οποίο σας λέει πως οτιδήποτε κατασκευάζεται με χάρακα και διαβήτη, κατασκευάζεται και με διαβήτη μόνον.
Τώρα το πρόβλημά σας μέσα σ’ αυτήν την αίθουσα, εκτός κι αν είστε μαθηματικός, είναι ότι έχετε την πληροφορία, αλλά δεν έχετε καμία ένδειξη για το πώς να λύσετε το πρόβλημα. Το χειρότερο, βέβαια, είναι πως ξέρετε ότι επιπλέον λύνεται• δηλαδή, δεν έχετε καν την ελπίδα ότι δεν λύνεται. Γιατί, μια που αναφέρθηκα στον Προμηθέα, να θυμάστε πάντα όταν μας μιλάνε για ελπίδες ότι, το δώρο που είχε η Πανδώρα εμπεριείχε και την ελπίδα, αλλά αυτό που χαρακτηρίζουμε ως νοημοσύνη του Προμηθέα είναι ότι κατάφερε να μην πάρει το δώρο, ενώ το πήρε ο Επιμηθέας και βλέπετε σε ποια κατάσταση μάς οδήγησε.

Η νοημοσύνη είναι μια διαχείριση γνώσεων, οι οποίες δεν αποτελούν πλήρη γνώση.
Αυτό σημαίνει πως αυτό το ασυμμετρικό δίπολο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στο ασυμμετρικό ζεύγος δάσκαλος-μαθητής. Πρόσεξτε, είπα ότι υποθέτω – τουλάχιστον για τη διάρκεια της διάλεξης – πως δεν υπάρχει εκπαίδευση, άρα δεν έχω αυτά τα προβλήματα, άρα θα μιλήσω για δάσκαλο και μαθητή και ποτέ για δάσκαλο και μαθητές και ακόμα λιγότερο για καθηγητές-φοιτητές – υπάρχουν ειδικοί για το θέμα, εγώ δεν ασχολούμαι μ’ αυτό. Άρα στο ζεύγος δάσκαλος-μαθητής, σ’ αυτό το ασυμμετρικό δίπολο, υπάρχει μια τάση, ένα δυναμικό πλαίσιο. Δηλαδή, η ιδέα είναι ότι μαθητής χωρίς δάσκαλο δεν υπάρχει. Δάσκαλος χωρίς μαθητή υπάρχει, αλλά είναι άχρηστος.
Βλέπετε ότι αυτή διαφορά σημαίνει πως ο ένας έχει ένα πρόβλημα οντολογίας, δηλαδή δεν υπάρχει καν, ενώ ο άλλος έχει ένα πρόβλημα τελεολογίας. Δηλαδή, έχει κάποιον σκοπό ή απλώς υπάρχει; Σ’ αυτό το πλαίσιο, η διαχείριση των γνώσεων, όπως θα παίξουμε και στη θεωρία παιγνίων, έχουμε δύο παίχτες που δεν έχουν τα ίδια δεδομένα. Παίζουν εναλλακτικά. Ξέρετε ότι στη θεωρία παιγνίων μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον φορμαλισμό της θεωρίας του Nash για ένα παίγνιο που δεν είναι μηδενικού αθροίσματος.
Παίρνω ένα μη-μηδενικό άθροισμα, γιατί συνήθως αυτοί που κάνουν κριτική του ζεύγους καθηγητής-φοιτητές ή δάσκαλος-μαθητής και μας λένε ότι πρέπει να υπάρχει μια μαθητοκεντρική προσέγγιση, στην πραγματικότητα κατηγορούν το σύστημα όταν λένε πως είναι σαν να είναι ο δάσκαλος που τα ξέρει όλα, ο μαθητής δεν ξέρει τίποτε και γι’ αυτόν τον λόγο υπάρχει ένα παίγνιο το οποίο είναι μηδενικού αθροίσματος. Δηλαδή, στο τέλος της ημέρας η γνώση θα πρέπει να έχει μεταφερθεί, αλλά δεν είναι έτσι τα πράγματα, γιατί είναι μη μηδενικού αθροίσματος, – ο πρώτος ομιλητής το είπε κιόλας – υπάρχει κάποιο φως μεταξύ των δύο που δημιουργείται και το συντηρούν και οι δύο.
Αυτό το φως πιο τεχνικά, εμείς στη θεωρία παιγνίων, λέμε ότι είναι ισορροπία και ξέρετε ότι υπάρχει μια ισορροπία Nash, ακόμη κι αν το ζεύγος δεν είναι συνεργάσιμο, αλλά ξέρετε επιπλέον, κι αυτό είναι το πολύ πιο σημαντικό για μένα, ότι υπάρχει και μια ισορροπία Pareto όταν είναι συνεργάσιμο. Η ισορροπία Nash τι σας λέει στην ουσία: σας λέει πώς πρέπει να σκεφτείτε όταν δεν ξέρετε τίποτε. Ξέρετε, δεν υπάρχουν πολλοί τομείς στη γνώση που να μπορούν να σας πουν τι να κάνετε όταν δεν ξέρετε τίποτε. Γιατί συνήθως όταν δεν ξέρετε τίποτε, σας λένε «μάθε κάτι».
Εμείς στα μαθηματικά ζούμε στον χώρο της ήττας. Δηλαδή, κάθε μέρα προσπαθούμε να αποδείξουμε ένα θεώρημα, να βρούμε κάτι, δεν λειτουργούμε ποτέ, δεν είμαστε στο ίδιο επίπεδο• κάπου-κάπου μας συμβαίνει. Θεωρώ πως είμαστε στο ανάλογο με τον Picasso που λέει «όταν δημιουργούμε στην τέχνη, μιμούμαστε, μιμούμαστε, μιμούμαστε και, κατά κάποιον τρόπο, κάποια φορά κάνουμε ένα λάθος και δημιουργούμε». Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για την ζωή.
Κι εμείς το ίδιο κάνουμε στα μαθηματικά, ήττα, ήττα, ήττα, συνεχώς και κάποια φορά κάνουμε ένα λάθος και βρίσκουμε το θεώρημα, ακόμη και μέσα στην ήττα. Δηλαδή, τα μαθηματικά είναι ένας χώρος όπου δεν μας ενοχλεί το να μην έχουμε επιτυχία. Καθώς δεν μας ενοχλεί να μην έχουμε επιτυχία, δεν έχουμε ανάγκη να πιστεύουμε στην τύχη. Βρισκόμαστε στον χώρο της ανάγκης. Υπάρχει κάποια ανάγκη, διαχειριζόμαστε ανάγκες και προσπαθούμε να βρούμε τα προβλήματά μας, άρα ασχολούμαστε – το άκουσα και προηγουμένως και ήταν πολύ σωστό – με τα προβλήματα και δεν ασχολούμαστε με τις λύσεις.
Συχνά, – το λέω και σε μαθήματα στρατηγικής – όταν ακούω ανθρώπους να μου μιλάνε για τη λύση και δεν μου μίλησαν ποτέ για το πρόβλημα, ξέρω ότι θα μου δημιουργήσουν προβλήματα. Διότι, συνήθως, θα με ρωτήσουν αν συμφωνώ ή όχι και μετά επιπλέον θα μου πουν ότι είναι και η τελευταία μου ευκαιρία, ενώ δεν έχω ακόμη την εκφώνηση του προβλήματος. Ενώ όταν ακούω κάποιον που μου μιλάει συνεχώς για προβλήματα, λέω πως αυτός, ακόμη και κατά λάθος, μπορεί να βρει και τη λύση. Άρα αυτό που μας ενδιαφέρει σ’ αυτό το δίπολο, ο δάσκαλος και ο μαθητής λειτουργούν σ’ ένα παίγνιο όπου, ακόμη κι αν δεν υπάρχει στην αρχή συνεργασία, δηλαδή δεν γνωρίζονται, θα υπάρξει τουλάχιστον μια ισορροπία Nash στη διαχείριση. Πώς μπορεί αυτή η ισορροπία Nash να μετατραπεί σε μια ισορροπία Pareto, η οποία είναι πιο ισχυρή και υπάρχει μόνο σε πλαίσιο συνεργασίας;
Αυτό το επιτυγχάνουμε μόνο με το χάσιμο χρόνου. Δηλαδή, η κοινωνία έχει την εντύπωση – και πολύ σωστά το λέει, εφόσον είναι η κοινωνία της λήθης, ότι αν χάσεις χρόνο, χάνεις τον στόχο σου. Στον χώρο της παιδείας, φανταστείτε τώρα: ας πούμε ότι ο μαθητής δεν ξέρει τίποτε, ας πούμε ότι κι ο δάσκαλος δεν ξέρει τίποτε.Η μεγάλη διαφορά είναι ότι ο δεύτερος το ξέρει κι εδώ είναι και η μόνη διαφορά. Γιατί προσέξτε, στο «οίδα ότι ουδέν οίδα» κάτι πολύ σημαντικό είναι πως τα δύο «οίδα» δεν είναι ίδια.
Δηλαδή, αν τα κοιτάξετε μόνο ως προς το συντακτικό, λέτε πως είναι το ίδιο, αλλά δεν είναι το ίδιο. Είναι ακριβώς το πρόβλημα που μαθηματικά έχουμε με τα μαθηματικά. Έχουμε ένα προβολικό σύστημα, το οποίο εξετάζει την ίδια του την έννοια. Για να σας το πω διαφορετικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει η νοημοσύνη, υπάρχει η σκέψη, η σκέψη πάνω στη σκέψη είναι η συνείδηση. Άρα, προσέξτε, θα μπορείτε μετά να με ρωτήσετε αν υπάρχει συνείδηση της συνείδησης. Δεν έχω πρόβλημα, είναι προβολικό, άρα θεωρώ ότι είναι πάλι συνείδηση. Αυτό δεν μας επηρεάζει και δεν μας ενοχλεί. Η ιδέα, λοιπόν, είναι ότι αν θεωρήσουμε ότι έχουμε ένα ζεύγος το οποίο αποτελείται από έναν που δεν ξέρει και από έναν άλλον που ξέρει ότι δεν ξέρει, αναρωτιόμαστε τι κάνουμε. Είναι ένα ερώτημα.
Γι’ αυτό κατηγορούσαν τον Σωκράτη ότι έλεγε πάντοτε τα ίδια και ο Σωκράτης απαντούσε πάντα «όχι μόνο λέω τα ίδια, αλλά τα λέω και με τον ίδιο τρόπο» και είναι λογικό αν το σκεφτείτε, εφόσον βρισκόσαστε στο πλαίσιο της άγνοιας. Αλλά της άγνοιας και της συνειδητής άγνοιας. Η συνείδηση της άγνοιας δεν είναι πλήρης άγνοια. Είναι ήδη ένα βήμα. Αυτή η διαφορά, θα σας επιτρέψει στην ουσία να λειτουργήσετε σε μια ισορροπία Nash, εφόσον δεν έχετε τίποτε σαν αντικείμενο.
Η ισορροπία Nash, επαναλαμβάνω όπως ο Σωκράτης, σας επιτρέπει να κάνετε κάτι όταν δεν ξέρετε τι να κάνετε. Είναι το ανάλογο που έχουμε και στις θεωρίες του τύπου Ramsey, που λένε «δεν ξέρω τι θα κάνω μ’ όλες αυτές τις επιλογές, αλλά ξέρω ότι μέσα σ’ αυτόν τον χώρο, που μπορεί να ερμηνεύεται ως ένας χώρος αταξίας, υπάρχει και ένα υποκείμενο που έχει μία τάξη».
Το μέγεθος αυτής της τάξης εξαρτάται, βέβαια, από το πλαίσιο συνεργασίας.
Όταν δεν υπάρχει καθόλου, έχουμε ακριβώς την εφαρμογή του θεωρήματος του Ramsey ή το ανάλογο στη θεωρία παιγνίων του θεωρήματος του Nash και τίποτ’ άλλο. Αλλά αν παίξουμε με πλαίσιο συνεργασίας, μπορούμε να ανεβάσουμε το επίπεδο γνώσης, δηλαδή το γνωστικό αντικείμενο αυτής της μετάβασης, σε μία ισορροπία Pareto. Αυτό το καταλαβαίνουμε, θα σας δώσω ένα παράδειγμα, όταν χρησιμοποιούμε εναλλάξ το παίγνιο: Όλοι σας έχετε παίξει το παίγνιο «ψαλίδι-πέτρα-φύλλο». Αν αυτό το παίγνιο το παίζαμε εναλλάξ, εγώ κάνω τη μία κίνηση και σου πω «τώρα παίξε», εσύ θα κάνεις αυτήν, τότε εγώ θα κάνω αυτήν.
Μ’ αυτό εννοώ ότι το παίγνιο είναι στατικό, όταν η απάντηση των δύο είναι ταυτόχρονη και είναι δίκαιο. Πώς αποδεικνύουμε ότι είναι δίκαιο; Το μετατρέπουμε σε δυναμικό και παράγουμε έναν κύκλο. Αν θέσω τέσσερεις επιλογές, δεν είναι πια δίκαιο, παρόλο που έχετε παίξει κι εσείς με ‘μολύβι’ ή με ‘πηγάδι’, αλλά σας έχουν εξαπατήσει κάθε φορά που το παίξατε, γιατί είναι δύο επιλογές που είναι πιο ισχυρές από τις άλλες δύο. Αν θέσετε 5 επιλογές, τότε είναι ξανά δίκαιο. Προσέξτε τώρα, η μετατροπή ενός στατικού παιγνίου που παίζεται ταυτόχρονα, σε δυναμικό, γίνεται από την εισχώρηση του χρόνου. Όταν χάνω χρόνο για να καταλάβω πώς λειτουργεί, το μετατρέπω σε γνωστική επένδυση. Άρα, αν ο δάσκαλος δεν χάσει χρόνο, δεν μπορεί να εξελιχθεί ο μαθητής. Αυτό είναι και το θέμα μερικών μαθητών που λένε πως όταν αρχίζουν ένα βιβλίο πρέπει να το τελειώνουν. Εγώ, συνήθως, τους κάνω το εξής παίγνιο: Ας υποθέσουμε ότι ζεις 100 χρόνια• ποια ήταν η χρονιά που διάβασες τον μέγιστο αριθμό των βιβλίων σου; Αν το πολλαπλασιάσεις επί 100, θα έχεις τον αριθμό των βιβλίων που θα διαβάσεις σε όλη τη ζωή σου. Κάθε φορά που τελειώνεις ένα βιβλίο το οποίο ήταν μια βλακεία, έχεις χάσει ένα.
Αν είχες τη νοημοσύνη να το σταματήσεις λίγο πριν, δεν μετράει. Θα βλέπατε ότι αν χρησιμοποιούσατε αυτή τη στρατηγική, θα είχε τακτικές επιπτώσεις. Το ίδιο ισχύει, βέβαια, και για τον κινηματογράφο. Αναφέρομαι στο βιβλίο γιατί είναι σπάνιο ένα βιβλίο που μπορούμε να διαβάσουμε σε ένα δίωρο. Υπάρχουν και τέτοια, αλλά είναι στα όρια της έννοιας του βιβλίου, σαν ένα αντικείμενο που έχει φύλλα και είναι γραμμένο.

Μιλάω για τα άλλα βιβλία, δηλαδή αυτά που είναι εκτός ύλης.
Σ’ αυτά που είναι εκτός ύλης η επένδυση είναι πολύ σημαντική. Έρχεται, λοιπόν, ο μαθητής και λέει «το κατάλαβα αυτό το παίγνιο, πώς διαλέγω ποιο βιβλίο να διαβάσω;». Εφόσον το διαβάζετε, σημαίνει ότι το διαλέξατε ήδη. Άρα έχετε ήδη το κόστος. Αυτό σημαίνει, πάνω-κάτω, πως πρέπει να κάνετε μία επένδυση. Στα μαθηματικά ένα άλλο καλό που έχουμε είναι ότι μπορούμε να κατασκευάσουμε σχεδόν τα πάντα με το τίποτα. Οι φυσικοί αριθμοί μπορούν να κατασκευαστούν μόνο και μόνο με το κενό σύνολο. Άρα, μπορούμε να πάρουμε το κενό, το σύνολο που έχει μόνο το κενό, το σύνολο που έχει το κενό συν το σύνολο του κενού και σιγά-σιγά αυτό λέγεται ‘φυσικοί αριθμοί’.
Βέβαια μετά βάζουμε ετικέτες, 1-2-3-, για να μη σας μπερδεύουμε, αλλά αν βγάζατε όλες αυτές τις ετικέτες και βλέπατε το προϊόν, θα βλέπατε ότι είναι προϊόν του κενού. Αυτό όμως δεν μας επηρεάζει, αυτό που έχει σημασία είναι πώς να αρχίσετε να κτίζετε δομές, ενώ στην αρχή δεν έχετε τίποτε. Ενώ, πολύ συχνά, θα δείτε στο πλαίσιο της οντότητας που δεν υπάρχει, είναι πώς να χτίσουμε δομές όταν δεν έχουμε τίποτε. Έχουμε, λοιπόν, στρατηγικές μάθησης που μας επιτρέπουν από το τίποτα να χτίσουμε δομές, κατασκευαστικά.
Αυτό θα μας επιτρέψει να κάνουμε και τις επιλογές. Τώρα θα πείτε «μα οι επιλογές αυτές είναι πάντα σωστές;». Βεβαίως όχι! Αλλά, ξέρετε, αυτά που καθορίζουν τη ζωή μας, δεν είναι μόνον αυτά που λένε οι άλλοι ‘οι επιτυχίες μας’, είναι απλώς τα λάθη μας. Προσέξτε όμως, μη μπείτε στο πλαίσιο της εμπειρίας. Ο δάσκαλος δεν διδάσκει ποτέ την εμπειρία του στον μαθητή. Ο Sun Tsu (Η Τέχνη του Πολέμου) έλεγε, στην στρατηγική να χρησιμοποιείτε την εμπειρία του αντιπάλου.
Η εμπειρία είναι το συνονθύλευμα από τα λάθη που κάνουμε και που θα θέλαμε να μην ξανακάνουμε και κάπου τα ξεχνάμε και τα ξανακάνουμε κι άλλες φορές. Αλλά είναι η εμπειρία μας αυτά! Μας λένε «αυτός είναι έμπειρος» κι εγώ κάθε φορά που ακούω να μου το λένε σε μια διαπραγμάτευση, καταλαβαίνω ότι είναι προβλέψιμος, άρα ΘΥΜΑ.
Γιατί μπορεί ο άλλος να έχει παίξει πάνω στις παρτίδες που μπήκε σε διάφορες διαπραγματεύσεις και ξέρει πώς παίζει. Όταν ξέρεις πώς παίζει ο άλλος, ξέρεις να τον νικήσεις. Και ποια είναι η νίκη εδώ; Είναι να σκέφτεσαι σαν εσένα. Εμείς κλασικά, όταν είμαστε σ’ ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, έχουμε την τάση να λέμε ότι πρέπει να κερδίσουμε για να χάσει ο άλλος. Δεν είναι απαραίτητο. Μόνο και μόνο αν σκέφτεται σαν εσάς, έχει ήδη χάσει το παίγνιο, όταν αυτό είναι επιθετικό και έχει ήδη κερδίσει όταν το παίγνιο είναι θετικό και είναι σ’ ένα πλαίσιο ‘δάσκαλος-μαθητής’. Διότι είναι τεχνικές σκέψης που μαθαίνει ο δάσκαλος στον μαθητή. Δεν είναι πραγματικά γνωστικό αντικείμενο.
Όταν ένας δάσκαλος καθοδηγεί κάποιον σ’ έναν τομέα, δεν περιμένει από τον κάποιον να κοιτάζει ακριβώς αυτά που έκανε ο ίδιος και πρωτ’ απ’ όλα διότι έτσι δεν θα υπήρχε πλαίσιο συνεργασίας, θα ήταν απλώς μία αντιγραφή. Η αντιγραφή δεν είναι κάτι που προσθέτει. Το παράδοξο σ’ αυτή τη σχέση είναι ότι η πρόσθεση γίνεται, βέβαια, μέσω αφαίρεσης. Γιατί μόνον η αφαίρεση είναι ικανή να προσθέτει. Η πρόσθεση, συνήθως, αντιγράφει. Δεν μιλάω καν για τον πολλαπλασιασμό, γιατί εδώ μπαίνουμε σε κοινωνικό φαινόμενο.
Άρα, η ιδέα είναι πάντοτε στο πρωτότυπο.

Πρωτότυπο, πρώτη ύλη, πηγή, αυτή είναι η ιδέα.
Όταν μπαίνουμε στην επεξεργασία της πηγής, στην αντιγραφή της πηγής, στις αναφορές στις πηγές, που δεν έχουμε διαβάσει, όταν δημοσιεύουμε ένα άρθρο (είναι σίγουρο ότι αυτό δεν έχει συμβεί σε κανέναν από σας, που δεν έχει δημοσιεύσει άρθρο). Άρα η ιδέα είναι ότι υπάρχουν μερικά σημεία που είναι σημαντικά και χτίζουν μια δομή. Προηγουμένως, όταν ερχόμασταν εδώ και ήμασταν στο αυτοκίνητο τρεις, χωρίς κούκο, μιλούσαμε μεταξύ μας και πάνω κάτω λέγαμε ότι ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη και υπενθύμισα στους φίλους μου ότι στα μαθηματικά είναι οι ιδιομορφίες που χαρακτηρίζουν μια πολλαπλότητα.
Οι ιδιομορφίες είναι πάντοτε μόνες, είναι πάντοτε μοναχικές. Ευτυχώς! Γιατί, βάλτε δύο ιδιομορφίες πολύ κοντά και θα δείτε τι θα γίνει. Είναι πολύ απλό• θα γίνει μια μεγαλύτερη και θα είναι μια από τις δύο, δεν θα είναι όμως δύο. Άρα η ιδιομορφία χρειάζεται και μία απόσταση -κι η απόσταση αυτή είναι καλό να είναι ομαλή – που δημιουργεί αυτή την πολλαπλότητα. Μου άρεσε το παράδειγμα που άκουσα για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, αλλά εγώ θα ήθελα να το συνεχίσω, έως να το εκφυλλίσω.
Θα πάρω, λοιπόν, τον Σωκράτη, που κάνει μαιευτική, ο μαθητής του Σωκράτη είναι ο Πλάτωνας, αρχίζει να λέει τα δικά του, ενώ δεν έλεγε τα ίδια ο Σωκράτης. Μετά με τον Αριστοτέλη μπαίνουμε σ’ ένα καθαρά θεωρητικό, στην αρχή είχαμε φιλοσοφικό, μετά το μετατρέπουμε σε θεωρητικό, κατόπιν σε δογματικό και μας ξαφνιάζει ο τέταρτος να είναι ο Αλέξανδρος ο Μέγας, ο μαθητής του Αριστοτέλη. Αν το συμπιέσω για να το εκφυλλίσω – ελπίζω να καταλάβατε ότι το γενικεύω – κάνω μια προσέγγιση του τύπου Grothendieck δηλαδή γενικεύω το θεώρημα, το ξαναγενικεύω, το ξαναγενικεύω, δεν ξέρω να το αποδείξω, αλλά κοιτάζω τι καταρρέει.
Κοιτάζοντας τι καταρρέει, βλέπω τι μου μένει. Άρα, όταν ακούω πράγματα του τύπου «ο ένας έχει δώσει στον άλλον», αν πραγματικά το πιστεύουν αυτό, σημαίνει ότι, τελικά, ο Αλέξανδρος έγινε πολεμιστής χάρη στον Σωκράτη. Ελπίζω να καταλαβαίνετε ότι αυτό είναι εντελώς εκφυλλισμένο συμπέρασμα και ευτυχώς που δεν ισχύει, γιατί ξέρουμε τι έχει κάνει και ο ένας και ο άλλος και όλη αυτή η σειρά. Αυτό που μ’ ενδιαφέρει όμως, όσον αφορά στον δάσκαλο και στον μαθητή, είναι η σπανιότητα αυτής της τετράδας στην ιστορία του κόσμου. Εδώ βλέπετε ότι είμαστε εντελώς εκτός ύλης! Δεν μας ενδιαφέρει καθόλου σε ποια κοινωνία ήταν ο Σωκράτης, καθόλου σε ποια κοινωνία ήταν ο Πλάτωνας και συνεχίζω έτσι, καθόλου. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι πως αυτή η τετράδα είναι πολύ σημαντική για τη συμβολή της στην ανθρωπότητα και γι’ αυτό μιλάμε ακόμα και το 2010 για 4 άτομα.
Φανταστείτε σε 2.000 χρόνια να μιλάμε για 4 από μας στη σχέση μεταξύ τους ‘μαθητής-δάσκαλος’, ‘μαθητής-δάσκαλος’. Μπορεί να περιμένουμε περισσότερα από 2.000 χρόνια, – αλλά, όπως είπατε, η ελπίδα σώζει την κοινωνία, το θέμα όμως είναι ποιος σώζει την ανθρωπότητα; Άρα, λοιπόν, ο δάσκαλος και ο μαθητής είναι ένα ζεύγος ‘κλειδωμένο’, για να είναι πιο ανθεκτικό. Πιο ανθεκτικό σε τι; Όταν χρειάζεστε χρόνο και πρέπει να τον χάσετε, για να επενδύσετε, πρέπει την ώρα που τον χάνετε να ζείτε. Εκεί είναι που δέχεστε χτυπήματα συνήθως. Δηλαδή, όταν λέτε σε έναν μαθητή «πρέπει να διαβάσεις το τάδε βιβλίο», η απάντηση είναι «δεν προλαβαίνω, πρέπει να κάνω δουλειά, να κάνω μεταφράσεις, δεν μπορώ να τελειώσω το διδακτορικό μου, δεν έχω άλλη καινούργια ιδέα, πρέπει να κάνω κάτι πιο απλό» όλ’ αυτά τ’ ακούτε στον χώρο που δεν υπάρχει (Εκπαίδευση).
Εμάς εκείνο που μας ενδιαφέρει είναι πως όταν κάνουμε αυτή την αφαίρεση και δημιουργούμε αυτό το δίδυμο, τότε υπάρχει κάτι που είναι πολύ σημαντικό και μπορούμε να το δούμε σ’ ένα θεατρικό έργο, το Περιμένοντας τον Γκοντό, του Μπέκετ, όπου τίθεται το ερώτημα: αν θέλετε να απλοποιήσετε την έννοια της ανθρωπότητας χωρίς να την εκφυλλίσετε, σε πόσα άτομα μπορείτε να κατεβείτε; Η απάντηση είναι απλή: σε 2. Αν το διαβάσετε αντίστροφα, σημαίνει πως αυτό το ζεύγος μπορεί να δώσει ένα στίγμα ανθρωπότητας.
Δηλαδή, μπορεί η ανθρωπότητα πρώτον να στηριχθεί πάνω σ’ αυτές τις ιδιομορφίες, τους δασκάλους, οι οποίοι όμως απελευθερώνονται μέσω των μαθητών και αυτό το σύστημα παράγει μια δομή, που μπορεί να σας φαίνεται – όταν λειτουργείτε μόνο και μόνο συγχρονικά, δηλαδή αντί να κοιτάζετε την ταινία του έργου, κοιτάζετε μόνο μια φωτογραφία και βλέποντας μόνο μια φωτογραφία λέτε «είναι πολύ λίγοι αυτοί», όταν όμως βλέπετε όλη την ταινία, βλέπετε και ότι σε άλλη εποχή υπήρχαν και εδώ κι εδώ και προηγουμένως και ρωτάω τώρα: όταν στην πραγματικότητα λέμε «η ανθρωπότητα ανακάλυψε το τάδε», πιο συγκεκριμένα για παράδειγμα: το 1905 η ανθρωπότητα γνώριζε τη θεωρία της Ειδικής Σχετικότητας;
Δεν σας ζητάω να απαντήσετε, γιατί αν απαντήσετε και πείτε όχι, θα πρέπει να αποδείξετε ότι ο Einstein δεν ανήκει στην ανθρωπότητα, αν πείτε ναι, τότε σημαίνει ότι ο Einstein είναι αντιπρόσωπος της ανθρωπότητας. Η ιδέα είναι ότι όταν λέμε ότι η γνώση αποκτάται από την ανθρωπότητα, θα ‘ταν καλό να λέμε από ποια ανθρωπότητα. Και θα δείτε ότι είναι το ίδιο πρόβλημα που έχετε όταν, ας πούμε, σας μαθαίνω μια κίνηση, ποιος είναι αυτός που σας τη μαθαίνει, ποιο κύτταρο μαθαίνει την κίνηση.
Όταν παίζουμε ένα θεατρικό έργο, ποιος ηθοποιός το παίζει; Η απάντηση είναι απλή: κανένας γιατί παίζουν μαζί. Προσέξτε, κανένας, γιατί αν παίζει κάποιος μόνος, πάει να πει ότι είναι μονόλογος, δεν υπάρχει πια θεατρικό έργο. Η ιδέα, επομένως, είναι πως οι δάσκαλοι και οι μαθητές ξέρουν ότι είναι μόνοι, αλλά είναι μαζί. Πολύ συχνά εμείς θεωρούμε ότι η μοναξιά είναι κακό. Είναι κακό όταν πιστεύεις ότι δεν είσαι μόνος, γιατί σου έρχεται μια σφαλιάρα. Αλλά όταν ξέρεις πως αυτό είναι η ζωή σου, είναι η ζωή σου. Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο δάσκαλος και ο μαθητής δεν μπορούν βέβαια να λειτουργήσουν σ’ ένα κανονικό, συμβατικό πλαίσιο, διότι εκεί δέχονται πιέσεις. Αναγκαστικά πρέπει να κάνουν μια αφαίρεση.

Ποια είναι αυτή η αφαίρεση;
Δεν επιλέγω σε ποια κοινωνία ζω, αλλά επιλέγω να ανήκω ή όχι στην ανθρωπότητα. Κατά συνέπεια, είναι σαν να έχω μία δομή – δεν μιλάω για υποδομή, αλλά μια δομή – και μια υπερδομή, αναγκαστικά βρίσκομαι στη δομή, αλλά ψάχνω την υπερδομή. Η υπερδομή, στην πραγματικότητα, αν χρησιμοποιήσουμε την ίδια τεχνική που χρησιμοποιήσαμε και με τον Grothendieck είναι πως αν γενικεύσουμε την έννοια της κοινωνίας, δηλαδή εμείς τοπικά, θεωρούμε ότι η κοινωνίας μας είναι πολύ σημαντική και αν εγώ ξαφνικά σας μιλούσα για μια κοινωνία που βρίσκεται στο Καμερούν, που π.χ. ορίζει ότι για να παντρευτεί μια γυναίκα πρέπει να έχει αποκτήσει ήδη παιδιά, για να είναι σίγουρος ο άνδρας ότι θα έχει όχι μόνο μια γυναίκα, αλλά μια μητέρα, φανταστείτε αν αυτό το παράδειγμα το προωθήσουμε εδώ.
Αυτό είναι ένας ωραίος τρόπος να απορρίψετε τη σημασία της κοινωνίας, διότι αν μπείτε στην άλλη κοινωνία και κοιτάξετε πώς κοιτάζουν τη δική μας και πραγματικά το καταλάβετε, θα πείτε «μα είμαστε τόσο ασήμαντοι;». Είμαστε σημαντικοί, ως κοινωνία, στον χώρο. Ο δάσκαλος και ο μαθητής δεν λειτουργούν στον χώρο, λειτουργούν μόνο στον χρόνο. Γι’ αυτό και το χάσιμο χρόνου είναι το απαραίτητο. Δηλαδή, πρέπει να δώσω χρόνο στον άλλον για να παράγω μια γνώση. Διότι όταν βρίσκομαι στο στατικό ταυτόχρονο, έχουμε και οι δύο μια άγνοια και δεν υπάρχει μεταφορά.
Προσπαθήστε να καταλάβετε εικονικά: αν σας δείξω μία φωτογραφία από μια ταινία που έχετε δει, μια οποιαδήποτε παλιά ασπρόμαυρη ελληνική ταινία, αμέσως θυμάστε το έργο, θυμάστε και μερικές συγκεκριμένες ατάκες από το έργο, ας πούμε «ήρθατεε;» και ξαφνικά δημιουργείτε ένα πλαίσιο γύρω απ’ αυτή τη φωτογραφία. Αν δείξετε αυτή τη φωτογραφία σ’ ένα παιδάκι που δεν έχει δει ποτέ το έργο και ρωτήσετε τι βλέπει, θα σας απαντήσει «μια ασπρόμαυρη φωτογραφία» δεν μπορεί καν να αντιληφθεί ότι αυτή η φωτογραφία ανήκει σ’ ένα κινηματογραφικό έργο.
Είναι ακριβώς αυτό που μας κάνει η κοινωνία. Όταν βρισκόμαστε στο πλαίσιο μιας κοινωνίας, εγώ λειτουργώ μόνο στη φωτογραφία και υπάρχει κάποιος άλλος, ένας δάσκαλος, που μου εξηγεί πως το σημαντικό δεν είναι η φωτογραφία, αλλά όλο το έργο, στο οποίο έργο εμπλέκεται η ανθρωπότητα. Όταν το παιδάκι βλέπει μόνον τη φωτογραφία, είναι πολύ δύσκολο να πειστεί ότι δεν χάνει χρόνο, για να εξετάσει το έργο, ενώ βλέπει μόνον τη φωτογραφία. Δεν θέλω μ’ αυτόν τον τρόπο να σας πω ότι έκανα μία φωτογραφία της κοινωνίας μας, εφόσον δεν μίλησα γι’ αυτήν, καθώς ήμασταν εκτός ύλης.
Θα ήθελα να καταλάβετε πού το πάω με την έννοια ότι, εισχωρώντας, δηλαδή βάζοντας μια επένδυση του χρόνου και αλλάζοντας, πραγματικά, τον χώρο και πραγματοποιώντας μια εμβύθιση μέσα στον χωροχρόνο, δίνω βαθμούς ελευθερίας στο σύστημα. Έχοντας βαθμούς ελευθερίας, μπορώ να έχω κι ένα χαοτικό σύστημα, δεν μας πειράζει.

Το χάος είναι δημιουργικό, μπορώ χάρη σ’ αυτό να μην ψάχνω συνεχώς ισορροπίες, γιατί πολύ συχνά όλη η έγνοια μας είναι να αναζητήσουμε μια ισορροπία. Όταν τσακωνόμαστε, για παράδειγμα, μετά θα τα βρούμε. Στην πραγματικότητα μισούμε ο ένας τον άλλο σε μια απόσταση, απλώς την έχουμε κάνει αρκετά μεγάλη, για να μην ενοχλεί ο ένας τον άλλον και αυτό είναι η κοινωνική ισορροπία. Μιλάμε ο ένας για τον άλλον σε μια απόσταση, αυτό είναι το κουτσομπολιό. Θέτουμε μια απόσταση για να μπορούμε να μιλάμε χωρίς να μας ενοχλούν. Δεν έχει άνεση κάποιος να μιλάει για άλλον παρουσία του. Ενοχλείται! Ο πρώτος! Δεν μπορεί να κάνει το κουτσομπολιό με την άνεσή του.
Η ιδέα, λοιπόν, είναι ότι η κοινωνία λειτουργεί μέσα στον χώρο και δεν θέλει να χάσει χρόνο, γιατί αν χάσει χρόνο, δεν βρίσκεται πια στο παρόν και αν δεν είναι πια στο παρόν, η φωτογραφία δεν κυριαρχεί. Γιατί αν καταλάβετε ότι η νοημοσύνη είναι εγκλωβισμένο μέλλον μέσα στο παρελθόν, έχετε ένα πρόβλημα με το παρόν. Όταν υπάρχει η νοημοσύνη, υπάρχει κάποιος που δεν ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία. Δηλαδή, κοιτάτε τη φωτογραφία και βλέπετε ένα μικρό αντικείμενο κι αυτό το μικρό αντικείμενο θα είναι, ας πούμε, το πρώτο παιγνίδι που είχε ένας μεγιστάνας τότε που ήταν πολύ φτωχό παιδί και επειδή είχε ένα μικρό ελικόπτερο, τώρα πουλάει ελικόπτερα παντού.
Όταν κοιτάτε τη φωτογραφία, θεωρείτε ότι αυτό είναι εντελώς ασήμαντο, μετά αναρωτιέστε ποιος έβαλε το ελικόπτερο εκεί, αναρωτιέστε ποιος έκανε την πράξη πριν. Συμβαίνει το ίδιο με τη νοημοσύνη, η νοημοσύνη αναγκαστικά ανατρέπει τα ιεραρχικά συστήματα του χωρικού, διότι βρίσκεται μέσα στον χρόνο. Σ’ αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, εξετάζοντας το θέμα της παιδείας, προσπαθώ να σας πω πως δεν μπορεί να υπάρχει παιδεία εκτός χρόνου. Διότι εκπαίδευση χωρίς χρόνο είναι δυνατό να υπάρξει• αλλά παιδεία χωρίς χρόνο;
Σημαίνει ότι αναγκαστικά, εφόσον ζει μέσα στον χρόνο και υπάρχει μια αλληλεπίδραση, κάποιος πρέπει να δώσει, κάποιος πρέπει να πάρει, κάπου πρέπει να παιχτεί ένα παίγνιο. Επιπλέον, το καλό, όταν δεν ψάχνουμε συστηματικά ισορροπίες, είναι ότι ανακαλύπτουμε και πράγματα που βρίσκονται και μέσα στις θεωρίες του Prigogine, που μας επιτρέπουν να πούμε ότι υπάρχει και μια ολόκληρη Φυσική «μακράν ισορροπίας» που μας επιτρέπει να είμαστε πολύ πιο δημιουργικοί απ’ όσο στην αναγκαστική ισορροπία, που στην ουσία μας ‘κλειδώνει’. Άρα όταν προσπαθούμε να δώσουμε γνώσεις και λέμε ότι πρέπει πρώτα να είμαστε σίγουροι, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι αυτό θα ανέτρεπε ολόκληρη τη θεωρία των fractals.

Επιπλέον, πώς να είμαστε σίγουροι εφόσον όλα είναι μεταβαλλόμενα και όλα είναι δυναμικά; Ακούστε ένα χειροπιαστό παράδειγμα: εκπαιδεύετε ένα σπουδαστή στην πληροφορική, γίνεται «πληροφορικάριος» μετά από 4 χρόνια και δεν του μαθαίνετε τίποτε άλλο. Πόσο μικρή είναι η ημερομηνία λήξης που έχει αυτός ο άνθρωπος; Το πρόβλημά του είναι ότι μολονότι έχει τελειώσει το πανεπιστήμιο, η τεχνολογία συνεχίζει. Ένα παράδειγμα που μ’ αρέσει να χρησιμοποιώ είναι ότι πολλοί από σας υπήρξατε σε κάποια φάση που δεν υπήρχαν κινητά τηλέφωνα. Φανταστείτε, λοιπόν κάποιος να είναι ειδικός για τηλέφωνα και ξαφνικά του μιλάνε για το ασύρματο. Κάποτε μιλούσαμε μόνο για CD και τώρα είμαστε στο MP3.
Όλες αυτές οι αλλαγές δεν οφείλονται στο μάθημα που παρακολουθείτε εκείνη τη στιγμή. Πρέπει να ξανακάνετε το μάθημα. Ένα ωραίο τεστ που είχε κάνει η ΙΒΜ όταν είχε έρθει στη Γαλλία ήταν ένα τεστ που όσοι θα περνούσαν θα είχαν πληρωμένες τις σπουδές τους. Δεν ζητούσαν ούτε πτυχίο, ούτε το αντίστοιχο των πανελληνίων, ούτε καν ρωτούσαν σε ποιο επίπεδο ήταν οι διαγωνιζόμενοι, όποιος ήθελε περνούσε το τεστ.
Το τεστ βασιζόταν στην ιδέα ότι ούτως ή άλλως τα δεδομένα Νοημοσύνη αλλάζουν τόσο γρήγορα, που δεν χρειάζεται κάποιος που ξέρει καλά τα δεδομένα, αλλά κάποιος που διαχειρίζεται καλά νέα δεδομένα. Αλλά αν διαχειρίζεται καλά νέα δεδομένα, σημαίνει ότι δεν τα ξέρει. Άρα το ζήτημα είναι η ταχύτητα απορρόφησης νέων δεδομένων από κάποιον που δεν ξέρει τίποτε. Αυτός είναι ο “έξυπνος” και τίποτε άλλο. Και είναι και αυτός που παρακολουθεί και τι λένε οι άλλοι. Και μάλλον εδώ έχω φτάσει στο όριο του χρόνου. Ευχαριστώ πολύ!

Ερευνητές αναζητούν την διπολική ροπή του ηλεκτρονίου την τέταρτη ιδιότητα του

electric_dipole_moment_electron
Μήπως τα ηλεκτρόνια έχουν και μια τέταρτη ιδιότητα εκτός από την μάζα, το φορτίο και το σπιν, όπως προβλέπουν δημοφιλείς θεωρίες της φυσικής σαν την υπερσυμμετρία; Ερευνητές από τη Γερμανία, την Τσεχία και τις ΗΠΑ θέλουν λοιπόν να βρουν την απάντηση σε αυτό το θεμελιώδες ζήτημα της φυσικής. Έτσι, προκειμένου να βελτιωθεί η ακρίβεια των προηγούμενων μετρήσεων, δημιούργησαν ένα νέο υλικό με τη βοήθεια του υπερυπολογιστή JUROPA που εδρεύει στο ερευνητικό κέντρο Jülich της Γερμανίας.

Οι φυσικοί του Jülich θέλουν να αποδείξουν την ηλεκτρική διπολική ροπή του ηλεκτρονίου σε συνεργασία με συναδέλφους τους στις ΗΠΑ και την Τσεχία. Πολλές φυσικές θεωρίες αναμένουν την απόδειξη της ύπαρξής της – για παράδειγμα, ορισμένες θεωρίες σχετικά με τη δημιουργία του σύμπαντος. Προκειμένου να βελτιωθεί η ακρίβεια των προηγούμενων μετρήσεων, αυτοί έχουν δημιουργήσει ένα νέο κεραμικό υλικό με τη βοήθεια του υπερυπολογιστή JUROPA

Τα ηλεκτρόνια είναι σωματίδια αρνητικά φορτισμένα που σχηματίζουν φλοιούς γύρω από τα άτομα και τα ιόντα. Αυτή όμως η εικόνα ή κάποια παρόμοια θα την βρείτε σε βιβλία. Σύντομα, ωστόσο, αυτές οι πληροφορίες ενδέχεται να συμπληρωθούν. Ο λόγος είναι ότι πολλοί φυσικοί πιστεύουν ότι τα ηλεκτρόνια έχουν μια μόνιμη ηλεκτρική διπολική ροπή. Μια ηλεκτρική διπολική ροπή συνήθως δημιουργείται όταν θετικά και αρνητικά φορτία είναι διαχωρισμένα στον χώρο.

Όπως υπάρχουν δύο πόλοι – βόρειος και ο νότιος – σε έναν μαγνήτη, έτσι υπάρχουν και δύο ηλεκτρικοί πόλοι. Στην περίπτωση των ηλεκτρονίων, η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη επειδή τα ηλεκτρόνια δεν θα πρέπει να έχουν στην πραγματικότητα καμιά χωρική διάσταση. Παρ “όλα αυτά, μια ολόκληρη σειρά από φυσικές θεωρίες που υπερβαίνουν το καθιερωμένο μοντέλο των στοιχειωδών σωματιδίων, βασίζονται στην ύπαρξη της διπολικής ροπής. Αυτές οι θεωρίες με τη σειρά τους θα μπορούσαν να εξηγήσει πώς το σύμπαν, με τη μορφή που το γνωρίζουμε, θα μπορούσε να έχει δημιουργηθεί. Σύμφωνα με τις επικρατούσες θεωρίες, το Big Bang πριν περίπου 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια θα έπρεπε να έχει δημιουργήσει σε ίσες ποσότητες ύλη και αντιύλη. Δεδομένου ότι αυτές οι δύο μορφές εξαϋλώνουν η μία την άλλη, τίποτα δεν θα έπρεπε να είχε παραμείνει σήμερα. Στην πραγματικότητα, όμως, δημιουργήθηκε περισσότερη ύλη από ό,τι αντιύλη. Μια ηλεκτρική διπολική ροπή του ηλεκτρονίου θα μπορούσε λοιπόν να εξηγήσει αυτή την ανισορροπία.

Μέχρι σήμερα, κανείς δεν έχει αποδείξει με επιτυχία την ύπαρξη αυτής της υποτιθέμενης μικροσκοπικής διπολικής ροπής. Οι υφιστάμενες μέθοδοι απλά δεν είναι επαρκώς ευαίσθητες ώστε να την ανιχνεύσουμε. Όμως ένα μικρό κομμάτι κεραμικού πρόκειται να αλλάξει αυτή την κατάσταση σύντομα.

Η Marjana Ležaić μαζί με τον Konstantin Rushchanskii από το Ινστιτούτο Φυσικής Στερεάς Κατάστασης στο Ερευνητικό Κέντρο Jülich, καθώς και ο καθηγητής Nicola Spaldin από το Πανεπιστήμιο στη Σάντα Μπάρμπαρα σχεδίασαν αυτό το κεραμικό, που έχει πολύ ειδικές ιδιότητες, σε ένα εικονικό εργαστήριο με τη χρήση του υπερυπολογιστή JUROPA. Το νέο υλικό (ευρώπιο τιτανικό βάριο) θα πρέπει να επιτρέψει μετρήσεις 10 φορές πιο ευαίσθητες από ό,τι στο παρελθόν. Σύμφωνα με τους φυσικούς του Jülich αυτή η ευαισθησία θα μπορούσε να είναι επαρκής για να βρούμε την ηλεκτρική διπολική ροπή του ηλεκτρονίου.

Καθώς η ηλεκτρικά ροπή δεν μπορεί να μετρηθεί άμεσα, οι φυσικοί συνεργάζονται με επιστήμονες από το αμερικανικό Πανεπιστήμιο Yale, καθώς και με ερευνητικά ιδρύματα της Τσεχίας στην Πράγα, προκειμένου να αποδείξουν εμμέσως την ύπαρξη της. Οι ερευνητές στο Yale έχουν αναπτύξει μια πειραματική διάταξη που χρησιμοποιεί ένα εξαιρετικά ευαίσθητο μαγνητόμετρο SQUID για να μετρηθεί η μαγνήτιση του κεραμικού μέσα σε ένα ηλεκτρικό πεδίο. Στόχος τους είναι να αποδειχθεί η αλλαγή της μαγνήτισης, όταν έχει αντιστραφεί το ηλεκτρικό πεδίο. Κι αυτή η αλλαγή θα ήταν ταυτόχρονα το περιζήτητο στοιχείο που θα αποδεικνύει ότι υπάρχει η ηλεκτρική διπολική ροπή.

Σε ένα ηλεκτρόνιο, ένα ηλεκτρικό δίπολο μπορεί να είναι προσανατολισμένο μόνο παράλληλα ή αντι-παράλληλα με το σπιν του ηλεκτρονίου. Σε ένα ηλεκτρικό πεδίο, όμως, τα περισσότερα από τα ηλεκτρόνια είναι προσανατολισμένα έτσι ώστε η διπολική ροπή τους να είναι παράλληλη προς το πεδίο. Και τα λιγότερα είναι προσανατολισμένα προς την αντίθετη κατεύθυνση. Αυτό θα οδηγήσει σε μια μετρήσιμη μαγνήτιση. Κι αν το ηλεκτρικό πεδίο αντιστραφεί, τότε η διπολική ροπή των ηλεκτρονίων αντιστρέφονται οδηγώντας, κατά συνέπεια, σε μια ταυτόχρονη, μετρήσιμη αλλαγή στη μαγνήτιση. Χωρίς ηλεκτρικό διπολική ροπή, από την άλλη πλευρά, η μαγνήτιση θα παραμείνει αμετάβλητη.

“Θα ήταν πολύ δύσκολο να βρεθεί ένα τέτοιο κατάλληλο υλικό για να δοκιμάσουμε την θεωρία της διπολικής ροπής”, λέει η Ležaić. Το υλικό αυτό πρέπει να έχει ένα ασυνήθιστο συνδυασμό ιδιοτήτων: υψηλή συγκέντρωση μαγνητικών ιόντων, μαγνητικές διαταραχές σε θερμοκρασίες κάτω από 4 βαθμούς Κέλβιν και μια αναστρέψιμη ηλεκτρική πόλωση.

Η ομάδα των ερευνητών στην Πράγα έχουν ήδη συνθέσει και χαρακτηρίσει το υλικό στο εργαστήριο τους και επιβεβαίωσε τις ιδιότητες όπως τις υπολόγισε το Ερευνητικό Κέντρο Jülich. Μόνο η περιζήτητη διπολική ροπή του ηλεκτρονίου παραμένει ανεξερεύνητη.

"Κάποιες ανεπιθύμητες συνέπειες εμποδίζουν ακόμη τις μετρήσεις", δήλωσε απογοητευμένη η Ležaić. "Αλλά δουλεύουμε εντατικά για την περαιτέρω βελτίωση του υλικού."