Κυριακή 9 Αυγούστου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλῆς Μαινόμενος (1394-1428)

ΘΗ. ἀνίστασ᾽, ὦ δύστηνε· δακρύων ἅλις.
1395 ΗΡ. οὐκ ἂν δυναίμην· ἄρθρα γὰρ πέπηγέ μου.
ΘΗ. καὶ τοὺς σθένοντας γὰρ καθαιροῦσιν τύχαι.
ΗΡ. φεῦ·
αὐτοῦ γενοίμην πέτρος ἀμνήμων κακῶν.
ΘΗ. παῦσαι· δίδου δὲ χεῖρ᾽ ὑπηρέτηι φίλωι.
ΗΡ. ἀλλ᾽ αἷμα μὴ σοῖς ἐξομόρξωμαι πέπλοις.
1400 ΘΗ. ἔκμασσε, φείδου μηδέν· οὐκ ἀναίνομαι.
ΗΡ. παίδων στερηθεὶς παῖδ᾽ ὅπως ἔχω σ᾽ ἐμόν.
ΘΗ. δίδου δέρηι σὴν χεῖρ᾽, ὁδηγήσω δ᾽ ἐγώ.
ΗΡ. ζεῦγός γε φίλιον· ἅτερος δὲ δυστυχής.
ὦ πρέσβυ, τοιόνδ᾽ ἄνδρα χρὴ κτᾶσθαι φίλον.
1405 ΑΜ. ἡ γὰρ τεκοῦσα τόνδε πατρὶς εὔτεκνος.
ΗΡ. Θησεῦ, πάλιν με στρέψον ὡς ἴδω τέκνα.
ΘΗ. ὡς δὴ τί; φίλτρον τοῦτ᾽ ἔχων ῥάιων ἔσηι;
ΗΡ. ποθῶ, πατρός τε στέρνα προσθέσθαι θέλω.
ΑΜ. ἰδοὺ τάδ᾽, ὦ παῖ· τἀμὰ γὰρ σπεύδεις φίλα.
1410 ΘΗ. οὕτω πόνων σῶν οὐκέτι μνήμην ἔχεις;
ΗΡ. ἅπαντ᾽ ἐλάσσω κεῖνα τῶνδ᾽ ἔτλην κακά.
ΘΗ. εἴ σ᾽ ὄψεταί τις θῆλυν ὄντ᾽ οὐκ αἰνέσει.
ΗΡ. ζῶ σοι ταπεινός; ἀλλὰ πρόσθεν οὐ δοκῶ.
ΘΗ. ἄγαν γ᾽· ὁ κλεινὸς Ἡρακλῆς οὐκ εἶ νοσῶν.
1415 ΗΡ. σὺ ποῖος ἦσθα νέρθεν ἐν κακοῖσιν ὤν;
ΘΗ. ὡς ἐς τὸ λῆμα παντὸς ἦν ἥσσων ἀνήρ.
ΗΡ. πῶς οὖν †ἔτ᾽ εἴπης† ὅτι συνέσταλμαι κακοῖς;
ΘΗ. πρόβαινε. ΗΡ. χαῖρ᾽, ὦ πρέσβυ. ΑΜ. καὶ σύ μοι, τέκνον.
ΗΡ. θάφθ᾽ ὥσπερ εἶπον παῖδας. ΑΜ. ἐμὲ δὲ τίς, τέκνον;
1420 ΗΡ. ἐγώ. ΑΜ. πότ᾽ ἐλθών; ΗΡ. ἡνίκ᾽ ἂν †θάψηις τέκνα†.
ΑΜ. πῶς; ΗΡ. εἰς Ἀθήνας πέμψομαι Θηβῶν ἄπο.
ἀλλ᾽ ἐσκόμιζε τέκνα, δυσκόμιστ᾽ ἄχη·
ἡμεῖς δ᾽ ἀναλώσαντες αἰσχύναις δόμον
Θησεῖ πανώλεις ἑψόμεσθ᾽ ἐφολκίδες.
1425 ὅστις δὲ πλοῦτον ἢ σθένος μᾶλλον φίλων
ἀγαθῶν πεπᾶσθαι βούλεται κακῶς φρονεῖ.
ΧΟ. στείχομεν οἰκτροὶ καὶ πολύκλαυτοι,
τὰ μέγιστα φίλων ὀλέσαντες.

***
ΘΗΣ. Σήκω κακόμοιρε· αρκετά δάκρυα έχεις χύσει.
ΗΡΑ. Δεν θα μπορέσω· πάγωσαν οι κλείδωσές μου.
ΘΗΣ. Οι δυστυχιές και τους πολύ δυνατούς ρίχνουν.
ΗΡΑ. Αλί!
πέτρ᾽ ας γινόμουν δω ξεχνώντας τα δεινά μου.
ΘΗΣ. Πάψε! δώσε το χέρι σου σε βοηθό φίλο.
ΗΡΑ. Κοίτα μην το αίμα μου τα ρούχα σου λερώσει.
1400 ΘΗΣ. Σκουπίσου απάνω, μη λυπάσαι· δεν με νοιάζει.
ΗΡΑ. Τα παιδιά μου στερημένος παιδί μου σε έχω.
ΘΗΣ. Βάλε στον ώμο μου το χέρι, οδηγός θα ᾽μαι.
ΗΡΑ. Φιλικό ζεύγος, μα δυστυχισμένος ο ένας!
Ω γέροντα, τέτοιο άντρα φίλο πρέπει να ᾽χεις!
ΑΜΦ. Γιατί καλότεκνη πατρίδα τον εγέννα.
ΗΡΑ. Γύρνα με πίσω να ιδώ πάλι τα παιδιά μου.
ΘΗΣ. Γιατί; μήπως θα σ᾽ αλαφρώσει αυτό το φίλτρο;
ΗΡΑ. Ω! τα ποθώ· και την αγκάλη του πατέρα.
ΑΜΦ. Νά την, ω τέκνο μου· ποθείς τα ίδια μ᾽ εμένα.
1410 ΘΗΣ. Έτσι λοιπόν, τους άθλους σου δεν τους θυμάσαι;
ΗΡΑ. Μικρότερα ήσαν τα δεινά εκείν᾽ από τούτα.
ΘΗΣ. Έπαινο δεν θα πει όποιος δει σε σαν γυναίκα.
ΗΡΑ. Ταπεινός σού είμαι τόσο; πριν δεν το θαρρούσες.
ΘΗΣ. Και βέβαια· πού ειναι ο ξακουστός Ηρακλής κείνος;
ΗΡΑ. Και συ όντας μες στις δυστυχίες του Άδη ποιός ήσουν;
ΘΗΣ. Απ᾽ τον καθένα ήμουν χειρότερος στο θάρρος.
ΗΡΑ. Πώς λοιπόν λέγεις ότι ετρόμαξα απ᾽ τα πάθη;
ΘΗΣ. Πρόβαινε! ΗΡΑ. Χαίρε, ω γέροντα! ΑΜΦ. Και συ, παιδί μου!
ΗΡΑ. Θάψε, όπως σου είπα, τα παιδιά. ΑΜΦ. Και ποιός εμένα;
1420 ΗΡΑ. Εγώ! ΑΜΦ. Και πότ᾽ ερχάμενος; ΗΡΑ. Όταν τα θάψεις.
ΑΜΦ. Πώς; ΗΡΑ. Θα σε φέρω στην Αθήν᾽ από τη Θήβα.
Μα τώρα τα βαριά παιδιά παράχωσέ τα·
κι αφού έσβησα μες στις ντροπές εγώ το σπίτι,
ολέθρια βάρκα θα συρθώ στον Θησέα πίσω.
Κι όποιος πλούτον ή δύναμη παρά άξιους φίλους
ν᾽ απολαβαίνει προτιμά κακή έχει σκέψη.
ΧΟΡ. Ας πάμε θλιβεροί και πολυδάκρυτοι,
αφού τους πιο μεγάλους φίλους χάσαμε!

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της ώριμης κλασικής εποχής

5.3. Αγγειογραφίες των χρόνων του Παρθενώνα

5.3.1. Ο αμφορέας του Αχιλλέα

Η ζωγραφική στα χρόνια 450-430 π.Χ., δηλαδή την εποχή που κατασκευαζόταν ο Παρθενώνας, ακολούθησε παράλληλη πορεία με τη γλυπτική, όπως δείχνουν ορισμένες εξαιρετικής ποιότητας αττικές αγγειογραφίες του λεγόμενου «ωραίου ρυθμού», οι οποίες φαίνεται ότι απηχούν δημιουργίες της μεγάλης ζωγραφικής, όπως συνέβαινε και στην προηγούμενη περίοδο. Δεν είναι τυχαίο ότι τρεις Αθηναίοι αγγειογράφοι των μέσω του 5ου αιώνα π.Χ. υπογράφουν με το ψευδώνυμο Πολύγνωτος, που το δανείζονται χωρίς αμφιβολία από τον περίφημο Θάσιο ζωγράφο για τον οποίο μιλήσαμε στην αρχή του κεφαλαίου.
 
Στην μπροστινή όψη ενός αμφορέα των χρόνων γύρω στο 450 π.Χ. που προέρχεται από Vulci της Ετρουρίας και βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο του Βατικανού, δεσπόζει η μορφή του Αχιλλέα (ταυτίζεται με επιγραφή) με πολεμική εξάρτυση, που πατάει επάνω σε μια ζώνη διακοσμημένη με μαίανδρο. Το σώμα του νεαρού αγένειου άνδρα εικονίζεται κατενώπιον, ενώ το κεφάλι του είναι στραμμένο προς τα αριστερά. Η ενδυμασία αποτελείται από έναν κοντό χιτώνα, που οι πυκνές πτυχές του καλύπτουν το επάνω μέρος των μηρών, και έναν πλούσια διακοσμημένο θώρακα. Στον δεξιό ώμο και στο στήθος διακρίνεται ο ιμάντας που συγκρατεί το ξίφος, ενώ το αριστερό χέρι, γύρω από το οποίο τυλίγεται ένα μικρό ιμάτιο, κρατάει ένα μακρύ δόρυ με την αιχμή προς τα επάνω. Αξίζει να προσέξουμε την απουσία κράνους και κνημίδων καθώς και τα γυμνά πόδια του Αχιλλέα. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι δεν έχουμε μπροστά μας έναν κοινό πολεμιστή, αλλά έναν ήρωα. Στην άλλη όψη του αγγείου εικονίζεται μια ντυμένη όρθια γυναίκα που κρατάει οινοχόη και φιάλη, προφανώς για να κάνει σπονδή πριν ο Αχιλλέας ξεκινήσει για τη μάχη· ίσως είναι η Βρισηίδα. Εντυπωσιακή είναι η μνημειακότητα της μορφής του Αχιλλέα, που θυμίζει άγαλμα. Το στήσιμο, με το βάρος του σώματος να πέφτει στο αριστερό σκέλος και με το δεξιό πόδι να ακουμπάει στο έδαφος μόνο με τα δάχτυλα, φέρνει στον νου τον Δορυφόρο του Πολυκλείτου. Ο αγγειογράφος, που είναι ένας από τους πιο άξιους της γενιάς του, οφείλει το όνομα με το οποίο είναι γνωστός σε αυτή την παράσταση· λέγεται «ζωγράφος του Αχιλλέα».

Ο λόγος σαν μέσο

Η Αληθινή Ζωή είναι Εμπειρία, Άμεση Επαφή με τα πράγματα, όσα υπάρχουν, όσα συμβαίνουν. Η Αντίληψη της Πραγματικότητας μπορεί να είναι απλή και καθαρή ή να εμπλουτίζεται σε ερμηνεία, με κίνδυνο όμως να παραποιήσουμε την εικόνα της πραγματικότητας. Η περιγραφή της Αλήθειας δεν είναι η Αλήθεια. Αυτό είναι ολοφάνερο.

Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η σκέψη, ο λόγος (που την εκφράζει), λειτουργούν συμβολικά, είναι σύμβολα της Πραγματικότητας. Υποδεικνύουν βέβαια την Πραγματικότητα, αλλά Μένει κάποιος να Βιώσει το Μήνυμα, το περιεχόμενου του λόγου, για να λειτουργήσει ο λόγος σαν μέσο προς την Αλήθεια.

Ένα μέσο, εξορισμού, δεν είναι παρά ένα βοήθημα μετάβασης, Έχει αξία αν λειτουργεί σαν βοήθημα μετάβασης. Ο ίδιος ο λόγος δεν έχει δική του ανεξάρτητη ύπαρξη, ούτε μπορεί να σταθεί σαν Αλήθεια στην θέση της Αλήθειας, ούτε καν σαν (ιερός) λόγος, σαν κάτι αληθινό. Είναι μόνο Υπόδειξη της Αλήθειας.

Άρα, το να εγκλωβιζόμαστε σε μια αντίληψη, σε μια περιγραφή, σε μια διδασκαλία, σε ένα ιερό κείμενο (που θεωρούμε «λόγο» του Θεού), σε οποιοδήποτε κείμενο νομίζοντας και υποστηρίζοντας ότι είναι η Αλήθεια, κάνουμε ένα χονδροειδές λογικό σφάλμα. Ο λόγος δεν είναι η Αλήθεια, μιλά για την Αλήθεια. Μια Αλήθεια που οφείλουμε, που πρέπει, να Βιώσουμε, για να Είναι Αλήθεια. Πρέπει εμείς οι ίδιοι να Γίνουμε η Αλήθεια για να Κατανοήσουμε την Αλήθεια. Το να μεταχειριζόμαστε μια διδασκαλία, ένα κείμενο, όσο ιερό κι αν το θεωρούν οι άνθρωποι, για να αντλήσουμε διανοητικά επιχειρήματα και να υποστηρίξουμε μια διανοητική θέση σημαίνει ότι δεν καταλάβαμε τίποτα, ότι δεν πέρασε μέσα μας το Αληθινό Μήνυμα και το μόνο που συλλάβαμε κι έχουμε κτήμα μας είναι η διανοητική περιγραφή. Πιστεύουμε, λέμε, διακηρύττουμε αλλά δεν «κάνουμε». Αυτό είναι μια παιδιάστικη συμπεριφορά. Και δυστυχώς οι περισσότεροι άνθρωποι λειτουργούν σε αυτό το επίπεδο.

Ένα Ιερό Κείμενο, κι οι άνθρωποι έχουν, από τα αρχαία χρόνια, πολλά ιερά κείμενα, δεν αυτό καθ’ εαυτό ιερό. Αποκτά όμως αξία όταν μιλά για το Ιερό και μας Οδηγεί στο Ιερό, στην Εμπειρία του Αληθινού, όταν δηλαδή «λειτουργεί» για τον σκοπό για τον οποίο συντάχθηκε κι όταν έχει αποτελέσματα. Με άλλα λόγια, δεν είναι το Κείμενο, αυτό που λέει το κείμενο (ο διανοητικός λόγος) που έχει αξία αλλά η Κατανόηση που αποκομίζουμε εμείς, η Εμπειρία της Αλήθειας. Τότε το κείμενο γίνεται η «σχεδία» που μας περνά από τον κόσμο της άγνοιας στην Αντίπερα Όχθη της Πραγματικότητας.

Πέρα από τις όποιες «χρήσεις» ή ερμηνείες του «ιερού λόγου», αυτό που έχει σημασία είναι το αποτέλεσμα. Αν όντως μας Οδηγεί στην Αλήθεια. Με αυτή την έννοια, βλέποντας μόνο το ουσιαστικό που είναι πέρα από τον λόγο, δεν έχουν σημασία, ούτε ερμηνείες, ούτε διαφορές, ούτε διαμάχες. Σημασία έχει να Περάσει κάποιος στην Αντίπερα Όχθη του ποταμού της άγνοιας, του χρόνου, της εξέλιξης, της τελείωσης, στην Ακτή της Γνώσης της Πραγματικότητας. Σημασία δεν έχει το τι σχήμα έχει η σχεδία ή πως είναι δεμένη (μιλάμε για την μορφοποίηση του κειμένου). Όταν Περάσεις Πέραν η σχεδία εγκαταλείπεται, είναι άχρηστη πιά γιατί ο Σκοπός έχει Επιτευχθεί. Αυτά τα είχε πει ένας Σοφός πριν 2.500 χρόνια, αλλά είναι μια Αλήθεια που Ισχύει πάντα και για όλους.

Και σε τελευταία ανάλυση το δίκαιο είναι με την Αλήθεια, με την Αληθινή Ζωή, με την Εμπειρία των πραγμάτων, με την άμεση επαφή με όσα υπάρχουν, όσα συμβαίνουν. Γιατί αγωνίζονται οι άνθρωποι να αναδείξουν την δική τους ερμηνεία σαν την απόλυτη αλήθεια; Γιατί οι διαμάχες μεταξύ των θρησκειών; των εκκλησιών; των σχολών; Μήπως δεν Βιώνουν την Αλήθεια, δεν Γνωρίζουν την Αλήθεια, δεν Υπερασπίζονται την Αλήθεια, αλλά προβάλλουν μονάχα τον ανθρώπινο εγωισμό τους, την μονομέρειά τους και την έλλειψη πραγματικής γνώσης; Κι όμως, το περίεργο είναι ότι όλη αυτή η υπόθεση υπηρετείται από λαμπρά πνεύματα, από εξαίρετους διανοούμενους, από ηθικούς ανθρώπους, από ανιδιοτελείς εργάτες της ανθρωπότητας (αν και όχι πάντα) που αναλώνονται να αποδείξουν ότι μόνο το άστρο που βλέπουν αυτοί στον ουρανό είναι το μόνο πραγματικό άστρο, ή ότι μόνο ένας δρόμος (μια ακτίνα) οδηγεί από την περιφέρεια στο κέντρο του κύκλου.

Τελικά, αν είμαστε σοβαροί άνθρωποι και τίμιοι με τον εαυτό μας και τους άλλους, θα πρέπει να αποδεχτούμε την Αλήθεια που είναι Ολοφάνερη μπροστά μας, το Πραγματικό. Η Αλήθεια Είναι Εδώ, Τώρα, Μπροστά μας, σε Αυτό που Υπάρχει, σε Αυτό που Συμβαίνει. Η Αλήθεια δεν βρίσκεται μέσα στις φαντασιώσεις των ανθρώπων. Δεν κυκλοφορεί στην κοινωνία, στις αγορές της κοινωνίας, σαν τα υλικά αγαθά, ούτε διδάσκεται στα πανεπιστήμια, οι στις απόκρυφες σχολές που φτιάχνουν οι άνθρωποι (συνήθως για να ικανοποιήσουν τον εγωισμό τους να κερδίσουν δόξα και χρήματα), ούτε είναι γραμμένη στα βιβλία γιατί αυτό που μεταδίδουν τα βιβλία είναι όχι η Αλήθεια αλλά οι (ελλιπείς) γνώσεις των ανθρώπων για την Αλήθεια. Η Αλήθεια Είναι η Κατανόηση που Κατακτάμε Μέσα μας κι είναι τόσο ολοκληρωμένη όσο είναι το βάθος της Κατανόησής μας Μέσα μας είναι ο Δρόμος. Μέσα μας είναι το Τέλος του Δρόμου, Μέσα μας Είναι η Αλήθεια, όταν η Αυτογνωσία Ανθίζει και γίνεται το Αμάραντο Λουλούδι της Θεότητας.

Η ΜΥΘΙΚΗ ΣΚΕΨΗ: Η γέννηση κι η εξέλιξη της Μυθικής Σκέψης

Από τις αρχές της ανθρώπινης ιστορίας ο άνθρωπος ένοιωθε την ανάγκη να αναγνωρίζει το περιβάλλον του για να μπορεί να ζήσει και να επιβιώσει μέσα στις διάφορες συνθήκες. Στην προσπάθειά του αυτή ήθελε να έχει μια γενική αντίληψη του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο θα μπορούσε να «εντάσσει» τα ιδιαίτερα πράγματα. Αναγκαστικά, με τις λιγοστές δυνάμεις που διαθέτει ο άνθρωπος, εξαρχής σκέφτηκε, φαντάστηκε, υπέθεσε, πως είναι ή πως θα μπορούσε να είναι ο κόσμος, οι σχέσεις των πραγμάτων, τα γεγονότα κι οι ιδιότητες των πραγμάτων. Με άλλα λόγια εξαρχής ο άνθρωπος χρησιμοποίησε την Φαντασία, την Δημιουργική Μυθική Σκέψη για να αντιληφθεί τον κόσμο. Κι αυτό το κάνει μέχρι σήμερα. Η περιοχή της πραγματικά επιστημονικής γνώσης είναι ακόμα και σήμερα πολύ περιορισμένη. Χιλιάδες χρόνια χρησιμοποιούμε την Μυθική Σκέψη και ζούμε μέσα στις διάφορες Μυθολογικές Αντιλήψεις, τις δικές μας προσωπικές μυθολογίες. Έτσι η αναζήτηση της Προέλευσης, της Καταγωγής της Μυθικής Σκέψης, των Μύθων, των Παραμυθιών πρέπει να αναζητηθεί στο Φως της Ανθρωπολογίας, μέσα στην ίδια την Φύση του Ανθρώπου, στον τρόπο που λειτουργεί η αντίληψή του και η διανόησή του κι όχι ιστορικά, αυστηρά ιστορικά μέσα στον χρόνο. Η Φαντασία, το Φανταστικό, η Μυθική Σκέψη, η Μυθολογία, οι Μύθοι, τα Παραμύθια, είναι περισσότερο ανθρώπινη διανοητική λειτουργία κι όχι απλά ιστορικό φαινόμενο. Είναι λάθος να πιστεύουμε σε μια φανταστική εξέλιξη του ανθρώπου που βεβαιώνει (ψευδώς, κατά την γνώμη μας) ότι ο άνθρωπος παλιά χρησιμοποιούσε την Μυθική Σκέψη για να ερμηνεύσει τον κόσμο και να περιγράψει την ζωή και τώρα, στην σύγχρονη πολιτισμένη επιστημονική εποχή χρησιμοποιεί μια ανώτερη επιστημονική αντίληψη του κόσμου. Αυτό είναι ακόμα ένας μύθος των ανθρώπων.

Χιλιάδες χρόνια τώρα οι άνθρωποι χρησιμοποιούν, μέχρι σήμερα, την Μυθική Σκέψη. Με αυτόν τον τρόπο μίλησαν για τον κόσμο, για την προέλευση του ανθρώπου, για την ζωή, για τις σχέσεις των ανθρώπων, για την ιστορία και τα γεγονότα. Οι άνθρωποι, σε ολόκληρο τον πλανήτη, όλες τις εποχές, επειδή ακριβώς στηρίζονται στην ίδια, κοινή σε όλους, φύση, αντιλαμβάνονται με ίδιους ή παρόμοιους τρόπους, τα ίδια πράγματα. Έτσι οι Μύθοι για την προέλευση της ύπαρξης, της ζωής, για την ίδια την ζωή, για τον σκοπό της ζωής, δημιουργήθηκαν στους διάφορους λαούς, μέσα από τις ίδιες ανθρωπολογικές προϋποθέσεις, μέσα από παρόμοιες ανάγκες και λίγο-πολύ με τους ίδιους στόχους. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που σε όλους τους λαούς συναντώνται παρόμοιοι μύθοι, με παρόμοια θέματα και σχεδόν την ίδια εξιστόρηση. Δεν πρόκειται ούτε για επηρεασμό (αν και θα μπορούσε να συμβαίνει και αυτό σε κάποιες περιπτώσεις), ούτε για λογοκλοπή. Απλά όλους τους ανθρώπους, όλες τις εποχές, τους απασχολούν τα ίδια προβλήματα και όλοι οι άνθρωποι δίνουν, με τις ίδιες δυνάμεις, παρόμοιες απαντήσεις.

Μύθοι, Παραμύθια, ανιχνεύονται χιλιάδες χρόνια πίσω. Μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, μεταφέροντας την γνώση της ζωής, την ηθική εμπειρία, ήθη και έθιμα και συνήθειες. Ο Μύθος, το Παραμύθι, ήταν πάντα Μέσο Διδασκαλίας και Διαπαιδαγώγησης. Απευθύνεται κυρίως στις νεότερες γενιές που πρέπει να κοινωνικοποιηθούν, να «μυηθούν» στην ζωή της κοινότητας. Αλλά ακριβώς αυτή η χρήση του Μύθου, των Παραμυθιών, για τον σκοπό της κοινωνικοποίησης, σαν εκπαιδευτικού υλικού, αποδεικνύει την μύηση όλων στους μύθους της φυλής, είτε μιλάμε για πρωτόγονες φυλές, είτε για αρχαίους πολιτισμούς, είτε για τις σύγχρονες κοινωνίες. Αποδεικνύει ακόμα την γνώση των μύθων και την χρήση τους, στην καθημερινή ζωή, από όλα τα μέλη της κοινότητας. Οι Μύθοι ήταν, κι είναι μέχρι σήμερα, τόσο σημαντικοί που χρησιμοποιούνταν πάντα σαν βάση της κοινωνικής ιδεολογίας κι ακόμα χρησιμοποιούνται στην καθημερινή επιχειρηματολογία των ανθρώπων.

Το Περιεχόμενο των Μύθων αναδεικνύει όχι μόνο παρόμοια θέματα, σε όλες τις εποχές, σε όλους τους λαούς, αλλά επίσης αποκρυσταλλώνει όμοια σύμβολα, την Πηγή της Ζωής, τον Αρχηγό, τον Πατέρα, τον Βασιλιά, τον Γιό ή την Κόρη, το Αγαπημένο πρόσωπο, τον Ήρωα, τον Αγωνιστή, τον Νικητή, τον Καλό, τον κακό, κλπ. Όλα αυτά είναι και θα είναι πάντα λογικά αιτήματα της ανθρώπινης σκέψης και ευσεβείς πόθοι της ανθρώπινης δημιουργικότητας και φαντασίας. Προέρχονται από την ίδια την Ανθρώπινη Φύση μας κι απαντούν στα ίδια ανθρωπολογικά, υπαρξιακά κι ιστορικά προβλήματα.. Είναι η αληθινή κληρονομιά των ανθρώπων. Οφείλονται στην ίδια την Λειτουργία της Ανθρώπινης Φύσης. Δεν θα μπορούσαμε να λειτουργήσουμε αλλιώς. Πρόκειται για Ανθρώπινα Παγκόσμια, Αιώνια Σύμβολα κι όχι για απλά ψυχολογικά αιτήματα, απλά ψυχολογικά αρχέτυπα, όπως ίσως τα περιορίζει ο Καρλ Γιούγκ. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο. Είναι Έκφραση της Ίδιας της Ζωής.

Έτσι, αν θελήσουμε να βρούμε την καταγωγή της Μυθικής Σκέψης, των Μύθων, των Παραμυθιών, πρέπει να την αναζητήσουμε στην ίδια την ανθρώπινη φύση μας, στην λειτουργία της αντίληψής μας, από την αρχή της παρουσίας μας στην ζωή, σε αυτόν τον πλανήτη. Δεν είναι απλά ένα ιστορικό γεγονός, γέννημα του χρόνου, της εξέλιξης, που εμφανίστηκε κάποια εποχή κι ίσως σταματήσει κάποια στιγμή να χρειάζεται και έτσι πάψει να υπάρχει. Οι άνθρωποι πάντα θα χρησιμοποιούν την Δημιουργική Φαντασία γιατί αυτή τους απελευθερώνει και τους δίνει φτερά να πετάξουν σε κόσμους πλατύτερους από την απλή καθημερινή ζωή. Το γεγονός είναι ότι ιστορικά η χρήση των Μύθων, των Παραμυθιών, πάει χιλιάδες χρόνια πίσω. Και στην διάρκεια αυτής της ανθρώπινης ιστορίας διασώθηκαν Παραδόσεις, Μυθικά Θέματα, Διηγηματικά Μοτίβα, Συμβολισμοί και Ηθικά Συμπεράσματα.

Η Ελληνική Αρχαιότητα: Ι. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ - 2. Νομοθέτες και τύραννοι

2.2. Ένας μεγάλος βράχος έπεσε πάνω στους άρχοντες

Γύρω στο 500 οι Σπαρτιάτες κάλεσαν τους Πελοποννήσιους συμμάχους τους σε σύσκεψη. Είχαν κάνει ένα σοβαρό λάθος στην εξωτερική πολιτική και επιθυμούσαν να επανορθώσουν το ταχύτερο. Ισχυρίστηκαν ότι, παραπλανημένοι από χαλκευμένους χρησμούς, ανέτρεψαν τον τύραννο της Αθήνας, τον Ιππία, μολονότι ήταν φιλικός προς αυτούς, και παρέδωσαν την πόλη σε έναν αχάριστο δήμο. Οι Αθηναίοι ωστόσο, παρά την ευεργεσία, σήκωσαν κεφάλι και τους έδιωξαν από την πόλη (αντί να ενταχθούν, όπως αναμενόταν, στη συμμαχία τους). Ελεύθεροι πλέον και ανεξάρτητοι, γίνονταν καθημερινά ισχυρότεροι. Επιθυμούσαν λοιπόν οι Σπαρτιάτες, με τη βοήθεια των συμμάχων τους, να αποδώσουν την εξουσία και πάλι στον τύραννο.
 
Ο Ηρόδοτος, που αφηγείται την ιστορία, εμφανίζει τον αντιπρόσωπο των Κορίνθιων στη σύσκεψη να εξανίσταται και βάζει στο στόμα του τα ακόλουθα λόγια:
 
«Ο ουρανός θα βρεθεί κάτω από τη γη και η γη θα βρεθεί μετέωρη πάνω από τον ουρανό και οι άνθρωποι θα ζουν με θαλασσινό νερό και τα ψάρια στη στεριά, όταν εσείς, Λακεδαιμόνιοι, ετοιμάζεστε να καταργήσετε στις διάφορες πόλεις την ἰσοκρατίαν και να επιβάλετε τυραννίες, που απ᾽ αυτές δεν υπάρχει πιο άδικο και σκληρό καθεστώς. Αν νομίζετε ότι είναι σωστό να υπάρχουν τυραννίες στις πόλεις, τότε εσείς πρώτοι διαλέξτε έναν τύραννο και τότε μόνο προσπαθήστε να επιβάλετε και στους άλλους τυραννία. Αλλά εσείς δεν έχετε δοκιμάσει την τυραννία και προφυλάσσετε με όλα τα μέσα τη Σπάρτη για να την αποφύγει, ενώ θέλετε να την επιβάλετε στους συμμάχους σας».
 
Την εποχή που έγινε η σύσκεψη, η τυραννία ήταν πολίτευμα μισητό στον ελληνικό κόσμο. Πολλές ελληνικές πόλεις είχαν διακυβερνηθεί από τυράννους τους οποίους, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κατάφεραν να ανατρέψουν - συχνά με τη βοήθεια της Σπάρτης. Ο αντιπρόσωπος των Κορίνθιων, οι οποίοι διέθεταν μεγάλο κύρος στη συμμαχία, θεώρησε χρήσιμο να αφηγηθεί τη δική τους εμπειρία. Την πόλη τους διοικούσαν κάποτε οι Βακχιάδες, μια ομάδα ευγενών που παντρεύονταν μόνο μεταξύ τους. Μια από τις κόρες τους, ωστόσο, επειδή ήταν κουτσή και δεν βρήκε γαμπρό στον κύκλο της, παντρεύτηκε κάποιον από άλλο γένος. Μαζί του απέκτησε έναν γιο, τον Κύψελο. Με την ενθάρρυνση του μαντείου των Δελφών, ο Κύψελος ανέτρεψε τους Βακχιάδες και έγινε τύραννος. Έδιωξε αρκετούς Κορίνθιους από την πόλη, κατέσχεσε τις περιουσίες πολλών και σκότωσε ακόμη περισσότερους. Στην εξουσία παρέμεινε ευτυχής για τριάντα χρόνια και, όταν πέθανε, τον διαδέχθηκε ο γιος του Περίανδρος. Ο Περίανδρος ήταν στην αρχή ηπιότερος από τον πατέρα του, αλλά στη συνέχεια έγινε πολύ χειρότερος. Ασκώντας βία, θεώρησε επιπλέον σωστό να προσβάλει τις γυναίκες των Κορίνθιων για να τιμήσει τη δική του νεκρή σύζυγο.
 
Η ιστορία αυτή είναι διαφωτιστική, καθώς υπογραμμίζει βασικά χαρακτηριστικά της τυραννίας. Αφήνει ωστόσο κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες αδιευκρίνιστες. Δεν είναι σαφές πώς κατάφερε ο Κύψελος να κερδίσει την εύνοια του μαντείου, να ανατρέψει τους ευγενείς και να παραμείνει στην εξουσία για πολύ μεγάλο διάστημα, μεταβιβάζοντάς την μάλιστα στον γιο του.
 
Για την τυραννία στην Κόρινθο συγκέντρωσε πληροφορίες και ένας μεταγενέστερος ιστορικός, ο Νικόλαος Δαμασκηνός, από το έργο του οποίου έχουν σωθεί αποσπάσματα. Σύμφωνα με τον Νικόλαο, ο Κύψελος δεν έγινε τύραννος αλλά βασιλιάς. Πριν ανατρέψει τους ευγενείς, κέρδισε την εμπιστοσύνη των πολιτών της Κορίνθου, επειδή, σε αντίθεση με τους Βακχιάδες που ήταν υβριστές και βίαιοι, αυτός είχε θεωρηθεί ανδρείος και σώφρων. Επιπλέον, διακρίθηκε ως πολέμαρχος, ασκώντας με ηπιότητα τα δικαστικά καθήκοντα που του αναλογούσαν. Διαπιστώνοντας ότι οι πολίτες της Κορίνθου εχθρεύονταν τους Βακχιάδες, έγινε αρχηγός τους. Είχε άλλωστε με το μέρος του και χρησμό από το μαντείο. Σκότωσε αυτόν που ασκούσε εκείνη τη χρονιά την εξουσία και αναγορεύτηκε από τον δήμο βασιλιάς στη θέση του. Δήμευσε τις περιουσίες ευγενών και τους έδιωξε από την πόλη. Επανέφερε όμως όσους είχαν εξοριστεί από τους Βακχιάδες και απέδωσε πολιτικά δικαιώματα σε εκείνους που τα είχαν στερηθεί.
 
Όσα χρόνια παρέμεινε στην εξουσία ο Κύψελος ήταν πράος και δεν χρειάστηκε ποτέ να χρησιμοποιήσει σωματοφύλακες (δορυφόρους), όπως συνήθιζαν οι τύραννοι. Όταν πέθανε, άφησε την εξουσία στον γιο του Περίανδρο, ο οποίος όμως υπήρξε ωμός και βίαιος. Αυτός χρειαζόταν τριακόσιους σωματοφύλακες για την προστασία του. Δεν άφηνε τους πολίτες να αγοράζουν δούλους και τους κρατούσε διαρκώς απασχολημένους. Ούτε τους επέτρεπε να κάθονται στην αγορά, από φόβο μήπως συνωμοτήσουν εναντίον του. Βρισκόταν σε διαρκείς πολέμους και ναυπηγούσε πολεμικές τριήρεις. Στον ερωτικό του βίο υπήρξε ανόσιος. Ο Περίανδρος, με δυο λόγια, εξέτρεψε τη βασιλεία σε τυραννία.
 
Οι δύο αφηγήσεις δεν είναι ασυμβίβαστες μεταξύ τους. Σε πολιτικά και κοινωνικά θέματα έχει πάντα σημασία η οπτική γωνία του αφηγητή. Ακόμη και όταν επιθυμεί να είναι αντικειμενικός, ο ιστορικός προσέχει διαφορετικές πλευρές των ίδιων φαινομένων και αποδίδει διαφορετικά κίνητρα στις ίδιες πράξεις. Σε βασικά ζητήματα, πάντως, οι δύο εκδοχές συμφωνούν. Πρώτον, ο Κύψελος πήρε την εξουσία με βία, ανατρέποντας το παλαιό πολιτικό σύστημα. Δεύτερον, κυβέρνησε με αυθαιρεσία, εξορίζοντας, δημεύοντας περιουσίες και θανατώνοντας. Τρίτον, προσπάθησε να καταστήσει την εξουσία του κληρονομική. Και οι δύο εκδοχές συμφωνούν επίσης ότι ο Περίανδρος, είτε από την αρχή είτε αργότερα, έγινε πολύ χειρότερος και, επιπλέον, δεν σεβόταν τα χρηστά ήθη.
 
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι συμπληρωματικές διευκρινίσεις της δεύτερης εκδοχής. Απέναντι στους Βακχιάδες ο Κύψελος ήταν σκληρός και αδίστακτος, αλλά μόνο ο Νικόλαος εξηγεί ότι εξέφραζε το γενικό αίσθημα του δήμου και ότι η επιτυχία του οφειλόταν στη διαφθορά του παλαιού καθεστώτος. Η μακρά παραμονή του στην εξουσία δείχνει άλλωστε ότι υπήρξε δημοφιλής. Η αυθαιρεσία του μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη, στρεφόταν ωστόσο εναντίον μιας ολιγομελούς κλειστής ομάδας, όχι εναντίον των μαζών.
 
Η αρχαιολογία και διάσπαρτες ιστορικές μαρτυρίες βοηθούν να φανταστούμε κάπως τις συνθήκες που επικρατούσαν στην Κόρινθο πριν από την επικράτηση του Κύψελου. Για έναν περίπου αιώνα, την εποχή δηλαδή που κυβερνούσαν οι Βακχιάδες, η πόλη ευημερούσε. Αξιοποιούσε με επιτυχία τη γεωγραφική της θέση στον Ισθμό για τις χερσαίες μετακινήσεις μεταξύ Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου και τα δύο λιμάνια της για τις θαλάσσιες μετακινήσεις προς το Αιγαίο πέλαγος ανατολικά και το Ιόνιο δυτικά. Διακρίθηκε έτσι τόσο στο εμπόριο όσο και στην ίδρυση αποικιών, από τις οποίες ξεχώρισαν η Κέρκυρα και οι Συρακούσες. Στην ίδια την πόλη, τεχνίτες και έμποροι ήταν διαρκώς απασχολημένοι, κατασκευάζοντας και διακινώντας εμπορεύματα υψηλής ποιότητας και αισθητικής. Ο πλούτος που άρχισε να συσσωρεύεται διαμοιράστηκε σε ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού και, σε μεγάλο βαθμό, επενδύθηκε στη γη, δημιουργώντας μια σημαντική τάξη εύπορων αγροτών.
 
Τα συμφέροντα και οι ανάγκες της Κορίνθου, μετά από έναν αιώνα ανάπτυξης, συγκρούονταν πλέον ευθέως με τα συμφέροντα και τις ανάγκες μιας κλειστής ομάδας ευγενών που δεν ήταν διατεθειμένοι να μοιραστούν την εξουσία με νέους άνδρες. Επιπλέον, ισχυροί και επικίνδυνοι γείτονες, όπως το Άργος και τα Μέγαρα, δεν αντιμετωπίζονταν πλέον αποτελεσματικά από την παλαιά αριστοκρατία. Η λύση βρέθηκε, καθώς φαίνεται, στο πρόσωπο του Κύψελου. Ως απόλυτος άρχοντας μπορούσε να αναδείξει και να κινητοποιήσει ευρύτερες δυνάμεις. Όταν εδραίωσε την εξουσία του, θα πρόβαλε ασφαλώς στο πλήθος ως αγαθός βασιλιάς και στους ευγενείς ως σφετεριστής δυνάστης, δηλαδή τύραννος.
 
Οι διαφορετικοί τίτλοι που αποδίδονται στον Κύψελο δεν δημιουργούν ιδιαίτερο πρόβλημα: βασιλεύς και τύραννος ήταν αρχικά λέξεις συνώνυμες. Στα ομηρικά έπη εμφανίζονται αρκετοί βασιλείς με μεγάλη εξουσία, αλλά ο τίτλος δίνεται κάποτε και σε άλλους ευγενείς. Στον Ησίοδο βασιλείς αποκαλούνται γενικά οι ευγενείς. Για «τυραννία» έγινε πρώτη φορά λόγος, όσο ξέρουμε, από τον ποιητή Αρχίλοχο, στο μέσον του 7ου αιώνα, ίσως για να δηλωθεί η απόλυτη εξουσία που δεν είχε μεταβιβαστεί κληρονομικά. Για άνδρες που επιβάλλονταν μόνοι τους, έξω από το αριστοκρατικό πλαίσιο, εξοντώνοντας ή εκτοπίζοντας άλλους ευγενείς, θεωρήθηκε χρήσιμο να χρησιμοποιηθεί ένας νέος όρος, δάνειο, μάλλον, από κάποιον ανατολικό πολιτισμό - ίσως από τη Λυδία, όπου κυβερνούσε εκείνη την εποχή ο σφετεριστής Γύγης. Το μαντείο των Δελφών πάντως, ακόμη και στην εκδοχή του Ηροδότου, προανήγγειλε τον Κύψελο ως βασιλιά.
 
Ο Κύψελος ήταν ένας από τους παλαιότερους Έλληνες τυράννους. Πήρε την εξουσία στο μέσον περίπου του 7ου αιώνα ή λίγο αργότερα. Παρόμοιες εξελίξεις σημειώθηκαν σε πολλές άλλες πόλεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι τύραννοι επικράτησαν ύστερα από αναταραχή ή σφοδρή σύγκρουση, ενώ σε ορισμένες με πόλεμο. Συχνά είχαν ισχυρή υποστήριξη από τον δήμο. Ορκισμένοι τους εχθροί ήταν οι ευγενείς, που έχαναν την εξουσία και κάποτε τις περιουσίες ή τη ζωή τους. Συνέβαινε ωστόσο να τους υποστηρίζουν και ορισμένοι ευγενείς που αισθάνονταν αποκλεισμένοι από την πολιτική εξουσία.
 
Ο κυριότερος λόγος που καθιστούσε την εγκαθίδρυση μιας τυραννίας επιθυμητή από τον δήμο, ή πάντως από μια μεγάλη μερίδα του, ήταν ο πόλεμος. Οι περισσότερες ελληνικές πόλεις βρίσκονταν σε αυξανόμενη ένταση με γειτονικές κοινότητες για τον έλεγχο της γης, αλλά και με μακρινές για τον έλεγχο περιοχών κατάλληλων προς αποικισμό, επομένως πάλι για τον έλεγχο καλλιεργήσιμων εδαφών. Οι ανάγκες του πολέμου απαιτούσαν ικανούς στρατηγούς, όχι κληρονομικούς άρχοντες. Ο Κύψελος και ο Περίανδρος, μεταξύ άλλων, ήταν αποτελεσματικοί οργανωτές του στρατού και πρόθυμοι να στηριχτούν στη δύναμη και τη βούληση των οπλιτών. Για να επέλθει μια αλλαγή που θα περιόριζε την εξουσία και την αυθαιρεσία των ευγενών, χρειαζόταν μια επίσης αυθαίρετη και αποφασιστική παρέμβαση.
 
Προκειμένου να εξασφαλίσουν στρατιωτικές επιτυχίες, οι τύραννοι έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για τον δήμο, από τον οποίο προέρχονταν οι οπλίτες. Σε αντίθεση με τους ευγενείς, που προτιμούσαν να επιδεικνύουν τη δόξα των προγόνων τους, αυτοί είχαν κάθε λόγο να αναδείξουν τη δόξα της πόλης και των πολιτών. Επέβλεψαν την κατασκευή λαμπρών ναών και την εκτέλεση άλλων δημόσιων έργων, δίνοντας στους αντιπάλους τους την εντύπωση ότι επιθυμούσαν απλώς να κρατούν τον λαό απασχολημένο. Επιπλέον, προσπάθησαν να καταστήσουν τις εορτές υπόθεση όλου του δήμου, τονώνοντας το ηθικό του και το αίσθημα ενότητας που απαιτούσαν οι περιστάσεις. Ο Περίανδρος μπορεί να απαγόρευσε την αγορά πολλών δούλων, για να περιορίσει την επίδειξη των ευγενών, ή να κατέσχεσε τα κοσμήματα που φορούσαν οι ευγενείς δέσποινες, αλλά αξιοποίησε πολυάριθμους δούλους και έκανε μεγάλες δαπάνες για έργα της πόλης. Ως πολιτικοί άνδρες, οι τύραννοι έθεσαν τον πολιτισμό στην υπηρεσία της πόλης και του πολέμου.
 
Οι πρώτοι τύραννοι είχαν αρκετούς εχθρούς αλλά πολύ περισσότερους φίλους. Το μαντείο ήξερε τι έκανε όταν τους ενθάρρυνε και τους στήριζε. Οι μύθοι που πλάστηκαν για τα παιδικά χρόνια του Κύψελου και τη διάσωσή του μέσα σε μια κυψέλη από τις επιβουλές των ευγενών φανερώνουν ότι κάποιοι τον φαντάστηκαν να επιβιώνει με σκοπό να επιτελέσει ηρωικά κατορθώματα. Η Πυθία, καθώς λεγόταν, το είχε πει καθαρά πριν γεννηθεί: «Ένας μεγάλος βράχος θα πέσει πάνω στους άνδρες που κατέχουν την εξουσία και θα αποδώσει στην Κόρινθο τη θέση που δικαιούται.» Άλλωστε, παρά τα όσα είχαν να προσάψουν πολλοί στον Περίανδρο, στην ιστορία παρέμεινε περισσότερο ως ένας από τους λεγόμενους Επτά Σοφούς και λιγότερο ως δυνάστης.
 
Η πρόθεση των τυράννων να καταστήσουν την εξουσία τους κληρονομική ήρθε πάντως σε σύγκρουση με τις φιλοδοξίες και τις ανάγκες του δήμου που τους είχε στηρίξει. Η πολυετής διακυβέρνηση μιας πόλης χωρίς ουσιαστικό έλεγχο καθιστούσε πολλούς από αυτούς άπληστους και μισαλλόδοξους. Κάθε προσπάθεια να αμφισβητηθεί η εξουσία τους αντιμετωπιζόταν με μεγάλη σκληρότητα. Εκτός από την παλαιά αριστοκρατία, που παρέμενε σταθερά εχθρική απέναντί τους, εναντίον τους στράφηκε τελικά και ο δήμος. Αρκετοί τύραννοι κατάφεραν να μεταβιβάσουν την εξουσία στα παιδιά τους, αλλά μόνο στην Κόρινθο η τυραννία πέρασε στην τρίτη γενιά - και αυτό για λίγα μόνο χρόνια. Στο τέλος ανατράπηκαν όλοι σε συνθήκες αναταραχών ή εξωτερικών επεμβάσεων, εξάπτοντας νέα πάθη. Η λέξη «τύραννος» κατέληξε να σημαίνει τον καταπιεστή και τον δυνάστη. Μόνο στην ποίηση, που επιθυμούσε να χρησιμοποιεί αρχαϊκό λεξιλόγιο, ο τύραννος μπορούσε να παραμένει αγαθός και καλοπροαίρετος άρχοντας. Ο Σοφοκλής προτίμησε να αποκαλέσει έτσι τον Οιδίποδα.
 
Στη Μυτιλήνη του ύστερου 7ου αιώνα επικρατούσαν συνθήκες που θύμιζαν πολύ την Κόρινθο. Η πόλη, την οποία κυβερνούσε το αριστοκρατικό γένος των Πενθιλιδών, ευημερούσε και είχε συμμετάσχει στην ίδρυση πολλών αποικιών. Αλλά οι Πενθιλίδες βασιλείς φέρονταν με υπεροψία. Λέγεται ότι περιδιάβαιναν τους δρόμους της πόλης και χτυπούσαν τους κατοίκους με ρόπαλα, χωρίς να δίνουν λογαριασμό. Στο μεταξύ οι αριστοκρατικές οικογένειες που δεν συμμετείχαν στην εξουσία διαμαρτύρονταν. Το πολίτευμα ανατράπηκε, και στη θέση των ευγενών κυβέρνησαν διαδοχικά διάφοροι τύραννοι. Η κατάσταση παρέμενε έκρυθμη, με διαρκείς συνωμοσίες και πολιτικές δολοφονίες.
 
Κάποια στιγμή δόθηκε απόλυτη εξουσία στον Πιττακό που, όπως ο Κύψελος, είχε αριστοκρατική καταγωγή μόνο από τη μητέρα του. Ο αριστοκράτης ποιητής Αλκαίος τον αποκαλούσε τύραννο και είχε πολλά να του προσάψει, αλλά ο Αριστοτέλης διευκρινίζει ότι ήταν αἰσυμνήτης, δηλαδή, όπως εξηγεί, ένας «αιρετός τύραννος». Σε άλλες πηγές ο Πιττακός αποκαλείται βασιλιάς. Άσκησε τα καθήκοντά του για δέκα χρόνια, όπως προβλεπόταν, και, όταν παραιτήθηκε, ιδιώτευσε για άλλα δέκα. Ένα από τα βασικά του καθήκοντα ήταν να αποτρέψει την επάνοδο των εξόριστων ευγενών στην πόλη και την εξουσία. Ο Πιττακός κέρδισε και αυτός μια θέση μεταξύ των Επτά Σοφών της αρχαίας Ελλάδας.
 
Η σχεδόν ταυτόχρονη εμφάνιση τυράννων σε πολλές ελληνικές πόλεις είναι εντυπωσιακή. Υπήρχαν δύο λόγοι που συνέβαλαν στη γρήγορη διάδοση του φαινομένου. Ο ένας ήταν ο μιμητισμός: οι επιτυχίες των τυράννων στην Κόρινθο έδωσαν την ιδέα σε άλλους να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο. Ο άλλος λόγος ήταν η βοήθεια που έσπευδαν να προσφέρουν ο ένας στον άλλο. Ο Περίανδρος, για παράδειγμα, μπορούσε να γεφυρώσει τις παλαιές διαφορές της πόλης του με τη Μίλητο και να συνεργαστεί με τον τύραννό της, τον Θρασύβουλο.
 
Ισχυροί τύραννοι αναδείχθηκαν ορισμένες φορές μπροστά στον κίνδυνο μιας σοβαρής εξωτερικής απειλής. Ο Πολυκράτης της Σάμου οικοδόμησε μια ισχυρή συμμαχία ικανή να αντισταθεί, για ένα διάστημα, στην περσική επέκταση. Προκειμένου να επιβληθεί στην εξουσία, δέχτηκε τη βοήθεια του τυράννου της Νάξου Λύγδαμη και έγινε γρήγορα τόσο ισχυρός, ώστε έθεσε κάτω από τον έλεγχό του πολλά άλλα νησιά, όπως τη Ρόδο. Είχε στη διάθεσή του 100 πολεμικά πλοία και 1.000 τοξότες. Για τα κατορθώματά του κατέστη ο θρυλικότερος και ενδοξότερος τύραννος, με φιλίες που περιλάμβαναν τον φαραώ της Αιγύπτου. Τα δημόσια έργα που προώθησε ήταν για την εποχή του αξεπέραστα σε μεγαλείο και τεχνική αρτιότητα. Στην αυλή του συγκεντρώθηκαν ποιητές όπως ο Ανακρέων και ο Ίβυκος, που τον δόξασε και τον ύμνησε. Το καθεστώς του πάντως δεν το ανέχτηκε ο σοφός Πυθαγόρας, που προτίμησε να εγκατασταθεί στη νότια Ιταλία για να ιδρύσει τη σχολή του.
 
Η αυξανόμενη δύναμη του Πολυκράτη φόβισε πολλούς Έλληνες. Παρακινημένοι από εξόριστους Σάμιους, οι Σπαρτιάτες με τους συμμάχους τους προσπάθησαν να τον ανατρέψουν. Η επιχείρηση απέτυχε, αλλά ο Πολυκράτης δεν άργησε να βρει τον θάνατο στα χέρια των Περσών, που τον συνέλαβαν με δόλο. Στη συνέχεια οι Σπαρτιάτες κατάφεραν να ανατρέψουν τον Λύγδαμη της Νάξου και αργότερα τον Ιππία της Αθήνας. Προσπαθούσαν να οικοδομήσουν μια δική τους μεγάλη συμμαχία, ικανή να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανατολική Μεσόγειο. Στη συμμαχία αυτή οι φιλόδοξοι τύραννοι δεν είχαν θέση. Αλλά τα σχέδια των Σπαρτιατών σκόνταψαν στον αθηναϊκό δήμο, που αποδείχθηκε ακόμη πιο φιλόδοξος από τους τυράννους.
 
Προς το τέλος του 6ου αιώνα, όταν πολλές ελληνικές πόλεις προσπαθούσαν να απαλλαγούν από τους τυράννους τους, οι Πέρσες άρχισαν να καταλαμβάνουν τα μικρασιατικά παράλια. Για τη διοίκηση των ελληνικών πόλεων που εξουσίαζαν, οι Πέρσες θεώρησαν ότι το καταλληλότερο σύστημα διακυβέρνησης ήταν η τυραννία. Με τυράννους της δικής τους επιλογής μπορούσαν να ασκούν τον έλεγχο που επιθυμούσαν και να εξασφαλίζουν τους φόρους που απαιτούσαν. Με αυτή την εξέλιξη, στις συνειδήσεις των Ελλήνων οι τύραννοι έγιναν επιπλέον μισητοί εκπρόσωποι μιας ξένης δύναμης. Ακόμη και για την αντιμετώπιση επικίνδυνων εχθρών, οι περισσότεροι Έλληνες πίστευαν πλέον ότι καταλληλότερα ήταν άλλα πολιτεύματα με πολύ ευρύτερη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά.
 
Παρόμοιες εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες δημιουργήθηκαν και στις δυτικές αποικίες. Εκτός από τις συγκρούσεις των ευγενών με τον δήμο, οι Έλληνες είχαν να αντιμετωπίσουν τους ντόπιους πληθυσμούς, τους Ετρούσκους από τη βόρεια και τη δυτική Ιταλία και τους Καρχηδόνιους από τη βόρεια Αφρική. Στον Ακράγαντα, τη Γέλα, τις Συρακούσες και άλλες πόλεις επιβλήθηκαν τυραννίες. Όπως και αλλού, οι τυραννίες αυτές αντικαταστάθηκαν με τη σειρά τους από συμμετοχικότερα πολιτεύματα, αλλά νέοι εξωτερικοί κίνδυνοι και εσωτερικές αναταραχές επέτρεψαν και πάλι την επιβολή τυράννων στις Συρακούσες, που παρέμεινε για πολλούς αιώνες η ισχυρότερη ελληνική πόλη στη Σικελία.

Τα στραβά θα συμβούν το θέμα είναι τι θα κάνεις μ’ αυτά

Η ζωή έχει την ικανότητα να σε συνεπάρει με τον χείμαρρο των γεγονότων της. Όλων εκείνων που φέρνει η ώρα, ο χρόνος, η στιγμή. Αυτά τα απρόσμενα που συχνά προλαβαίνουν να σε αιφνιδιάσουν προτού τα προγραμματίσεις. Ακόμα κι αυτά που σου είναι αδύνατο να προβλέψεις. Όμως αυτή είναι η ομορφιά της. Να σου μαθαίνει. Να σου δίνει την δυνατότητα μέσα από όλα εκείνα που σου φέρνει να δοκιμάζεις τις δυνατότητές σου. Να οριοθετείς κι αν χρειαστεί να σπάσεις τα όρια αυτά ξανά και ξανά.    

Σου δίνει το πλεονέκτημα να δεις την αλλαγή σου μέσα τους. Μέσα από τον τρόπο που αντιμετωπίζεις αυτό που σου συμβαίνει όταν δεν μπορείς να το αλλάξεις. Ακόμα κι αν άλλα πεπραγμένα έχουν καθορίσει το ποιος είσαι ή τι θέλεις, αυτό δε σημαίνει πως δεν μπορείς να ρίξεις από την αρχή τα θεμέλια του βελτιωμένου και εξελιγμένου σου εαυτού. Μέσα από τους φόβους που φέρνει το αύριο μπορείς να καθρεφτιστείς και να δεις κατάματα όλα εκείνα που σε τρομάζουν. Όλα αυτά που έλεγες πως δε θα σου συμβούν, θα γίνουν τα πιο δυνατά σου χαρτιά και ο άσσος που έκρυβες τόσο καιρό στο μανίκι σου για να κερδίσεις την παρτίδα.

Αν μπορούσες μόνο να αντιληφθείς πόση δύναμη ελλοχεύει εκείνο το άτομο που μέχρι σήμερα πλάγιαζε με ένα σωρό ανασφάλειες. Αυτό που κάποτε στεκόταν και μετρούσε τα λάθη του ένα προς ένα και αντί να τα προσπεράσει μετά την αναμέτρηση, τα άφηνε να καθορίσουν την πορεία του στο μέλλον. Πιάσε αυτό το άτομο απ’ το χέρι και οδήγησέ το σε σκέψεις γεμάτες διαύγεια. Άφησε την αισιοδοξία να ανατείλει ξανά στον ουρανό σου ποτίζοντας τις ρίζες της να δυναμώσουν βαθιά μέσα σου και να σου δώσουν το ανάστημα που σου αξίζει.

Ένα γεγονός δεν αλλάζει. Αυτό που αλλάζει είναι η στάση σου απέναντί του. Εκείνη καθορίζει την οπτική με την οποία θα δεις. Κι η οπτική αυτή θα σου φέρει είτε θετικά είτε αρνητικά συναισθήματα. Στο χέρι σου είναι να ζεις περιτριγυρισμένος από χαμογελαστά χείλη. Λέξεις που εκπέμπουν αισιοδοξία. Μάτια που κοιτούν μόνο την ομορφιά. Γιατί η ομορφιά υπάρχει ακόμα και πίσω από κάθε δυσάρεστη εξέλιξη. Κρύβεται μέσα σε όλα εκείνα που φαινομενικά μπορεί να μην της μοιάζουν, όμως υπάρχει παντού. Κι όταν μάθεις να την ξετρυπώνεις τότε εκείνη τόσο πιο εύκολα θα εμφανίζεται όλο και πιο φανερή μπροστά σου.

Μπορείς να διαλέξεις να νιώσεις άσχημα. Μπορείς επίσης να διαλέξεις αυτή η στεναχώρια να καταβάλει το σήμερα και το αύριό σου. Να καθορίσει το ποιος είσαι, το τι σου αξίζει, τι θα καταφέρεις και πόσα θα αποκτήσεις. Επιπλέον μπορείς να επηρεάσεις αρνητικά και τους άλλους γύρω σου. Να διασκορπίσεις τη μιζέρια. Μπορείς να επιλέξεις όμως να αισθανθείς άσχημα μόνο για λίγο. Και αυτό το λίγο να τυλίξει την κακή σου σκέψη σαν σύννεφο καπνού και να την απομακρύνει. Να την αφήσει να κάνει χώρο για όλα τα υπέροχα πράγματα που μπορούν να πάρουν τη θέση τους από δω και πέρα. Και για την αισιοδοξία που θα καταλάβει το είναι σου αντί της θλίψης και της απόγνωσης.

Τα κακά συμβάντα πάντα είναι μέρος της μικρής μας ρουτίνας. Έρχονται ευθαρσώς να κλέψουν με αποτρόπαιο τρόπο την καλή σου διάθεση, ώρα όμως να τους δείξεις πως δεν μπορούν να σε αλλάξουν ακόμα κι αν δείχνουν ικανά να σε επηρεάζουν στιγμιαία. Αντιμετώπισε με ψυχραιμία ένα τέτοιο γεγονός, κοίταξέ το κατάματα και απομυθοποίησέ το. Ξεγύμνωσε όλες του τις αλήθειες και ρώτα τον εαυτό σου: «Ποιο είναι το χειρότερο που μπορεί να μου συμβεί;». Προετοιμάσου προβλέποντας αυτήν την πιθανότητα, εξοικειώσου μαζί της και προσπέρασέ την αγνοώντας τη στο μέλλον σαν να μην υπήρξε ποτέ. Έτσι αν κι όταν πραγματικά συμβεί δε θα σε αγγίξει.

Η ζωή δεν είναι αυτό που σου συμβαίνει αλλά το τι κάνεις με αυτό που σου συμβαίνει. Η ζωή σου είναι η επιλογή σου να διαχειρίζεσαι τα λάθη, τα γεγονότα, τις συμπεριφορές. Δεν μπορείς να ελέγξεις το μέλλον, μπορείς όμως να το αντιμετωπίσεις με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Στο πίσω μέρος σου μυαλού πάντα να καλλιεργείς την πεποίθηση ότι μελλοντικά τα πράγματα θα κυλήσουν καλύτερα. Έτσι θα μπορέσεις να χειριστείς αποτελεσματικότερα τις απογοητεύσεις, επειδή θα γνωρίζεις ότι είναι προσωρινές. Θα μάθεις να εστιάζεις στο δάσος αγνοώντας το δέντρο.

Η απάτη και η αυταπάτη του εσωτερισμού

Οι ''Μύστες'' του διαδικτύου, οι ψευδοεπιστήμες και η απάτη της New Age εποχής.
 
Πολλοί φαντάζομαι -αν όχι όλοι οι οπαδοί του εσωτερισμού - θα σπεύσουν να υπερασπιστούν τον εσωτερισμό η τις ''διδασκαλίες'' ενός "φωτισμένου"...δασκάλου δικαιολογώντας με αυτόν τον τρόπο τις εικασίες τους. Αυτό είναι συνήθως το πρώτο βήμα.

Ορισμένοι νομίζουν πως ήδη ξέρουν αρκετά, θέλουν να διδάξουν γρήγορα, έχουν απαιτήσεις κάθε είδους και τελικά στο τέλος καταφεύγουν σε δικαιολογίες.

Η βασική ιδέα στον εσωτερισμό είναι μια ιδέα γνωστή και έχει ως βάση θρησκευτικά η φιλοσοφικά συστήματα όπως είναι αυτά της επανενσωμάτωσης (ή μετενσάρκωσης ή μετεμψύχωσης). Η ανέλιξη (ή ενέλιξη) δεν ολοκληρώνεται σε μια ενσωμάτωση ισχυρίζονται... Ο ειλικρινής μαθητής μετενσωματώνεται σε συνθήκες όπου θα μπορέσει να συνεχίσει την επιμόρφωσή του από το σημείο όπου έμεινε όταν έφυγε από την προηγούμενη ζωή...

Πολλοί φεύγουν απο αυτές τις ''σχολές'' της δήθεν φώτισης γιατί «χόρτασαν» αέρα κοπανιστό και δεν μπορούν να δεχθούν περισσότερη παραπληροφόρηση. Πολλοί επίσης έχουν συνειδητοποιήσει την απάτη. Αν θες να ακούσεις πρέπει να σωπάσεις. Αν δεν γνωρίζεις δεν πρέπει να «μιλάς», αλλά και πάλι αν γνωρίζεις δεν πρέπει να ''μιλάς'', πως είναι δυνατόν να μιλάς στον φωτισμένο δάσκαλο;..

Δεν πρέπει να καταρρίψεις τις ψευδοεικασίες τους. Αυτό δεν το επιτρέπουν αλλά ούτε επίσης τις τεκμηριώνουν με έναν τρόπο καθώς τους βολεύει. Εκεί ο σκεπτικισμός είναι ανυπόφορος για αυτούς. Αλλά η αλήθεια δεν επιτρέπεται εκεί.

Θα σου αναφέρουν για την ψευδαίσθηση. Όχι την δική σου αλλά την δική τους. Είναι εφικτό για αυτούς να ζουν σε μια ψευδαίσθηση σε έναν δικό τους κόσμο που έχουν δημιουργήσει με διάφορους τρόπους αφού έχουν ''πείσει'' τους εαυτούς για αυτό και αναζητούν υποψήφια θύματα για τον ίδιο λόγο. δηλαδή την πλύση εγκεφάλου. Προσπαθούν να βρίσκουν υποψήφια θύματα που αναζητούν τον ...''χαμένο παράδεισο'' τους αφού δεν τον βρήκαν κάπου αλλού.

Δεν διαφέρουν καθόλου απο τα θρησκευτικά δόγματα αν και δεν ισχυρίζονται κάτι τέτοιο αρχικά.

Δυστυχώς μεταξύ αυτών υπάρχουν και κάποιοι λίγοι επιστήμονες που διαδίδουν τέτοιες πληροφορίες αφού ηθελημένα επιζητούν να ανήκουν σε μια δογματική ''φιλοσοφία'' όχι απαραίτητα αληθινή αρκεί να συμπληρώνει τα κενά τους έστω και αν την ερμηνεύουν λάθος.

Κριτήριο δεν υπάρχει για τον εσωτερισμό όπως δεν υπάρχει και για κανένα δόγμα κάτω απο επιστημονικοφανείς όρους επιχειρούν να καλύψουν τούτες τις ανοησίες που δεν έχουν ουδεμία σχέση με καμία απολύτως επιστήμη και για αυτόν τον λόγο ορίζονται ως ψευδοεπιστήμονες. Αλλά αυτές οι τεχνικές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μόνο σε πολύ δεκτικούς όπως π.χ σε αδύναμες προσωπικότητες και εύκολα χειραγωγήσιμους ανθρώπους. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι είναι έτσι κ' αλλιώς εύκολο να εξαπατηθούν ή να κατευθυνθούν προς το χειρότερο. Δεν βρίσκουν ΠΟΤΕ έδαφος σε μη δεκτικά άτομα η ισχυρές προσωπικότητες που έχουν οδηγό την λογική.

Συνήθως ομιλούν για ''τεχνικές'' που είναι πλήρως αντιεπιστημονικές. Η τεχνική είναι τεχνική. Όχι θεωρία. Μια θεωρία έχει βάση. Μια εικασία όχι. Οι τεχνικές αυτές έχουν βάση την εικασία. Ακόμη και αν ένας άνθρωπος στον πλανήτη είχε ανακαλύψει κάτι δεν σημαίνει ότι ανακάλυψε και μια θεωρία που θα μπορούσε να την στηρίξει επιστημονικά...
 
Ο εσωτερισμός απλά σε βάζει να κολυμπάς στην υποκειμενική σου άποψη για το τι συμβαίνει και πως αισθάνεσαι εσύ με την εμπειρία σου αλλά αυτό δεν καμία σχέση με την πραγματική γνώση.
 
Το βέβαιο είναι ότι θα σε οδηγήσει στην ΠΛΑΝΗ. Αλλά όλοι οι μεγάλοι μύστες της αρχαιότητας κολυμπούσαν σε μια πλάνη;... Εδώ είναι το ακριβές σημείο που θα πρέπει να προσέξει κάποιος καθώς ''ξετρυπώνουν'' μύστες παντού για να στηρίξουν αόριστους ισχυρισμούς. Αν οι ισχυρισμοί τους ήτο αληθείς δεν χρειαζόταν καν το ''ξετρύπωμα'' των δήθεν μυστών τους παρελθόντος ως στήριξη. Θα αρκούσαν μερικά ως αρκετά πειράματα για να αποδείξουν του λόγου το αληθές. Τέτοια λοιπόν δεν υπάρχουν και η επίκληση στην ''αυθεντία'' αρχαίων είναι και μια ακόμη αδυναμία τους να στηρίξουν ισχυρισμούς ξεχνώντας ηθελημένα οι αρχαίοι κατείχαν κάποιες γνώσεις αλλά ΔΕΝ κατείχαν ΟΛΟΙ οι αρχαίοι ΟΛΕΣ τις γνώσεις....
Η δουλειά που έχει γίνει από τους φιλοσόφους και τους ψυχολόγους βασισμένη στην υπόθεση ύπαρξης μιας μη-φυσικής οντότητας, που κατοικεί και αλληλοεπιδρά με το ανθρώπινο σώμα, δεν έχει προωθήσει την γνώση για τις λειτουργίες του νου. Αντίθετα, έχει μεγαλώσει την προκατάληψη και την άγνοια εμποδίζοντας παράλληλα την ανάπτυξη πραγματικής και χρήσιμης γνώσης για τον νου.
 
Πιο υποσχόμενη είναι η δουλειά εκείνων που βλέπουν την συνείδηση ως αποτέλεσμα της εγκεφαλικής λειτουργίας των νευρώνων και προσπαθούν να θεραπεύσουν "ψυχικές νόσους" αντιμετωπίζοντας τες σαν φυσιολογικά (υλικά, φυσικά) προβλήματα. Αρκετοί γράφουν βιβλία βασιζόμενοι στην υπόθεση της ύπαρξης μιας αθάνατης ψυχής ενώ άλλοι βγάζουν τα προς το ζειν με το να γράφουν ανασκευές και κριτικές για τα προηγούμενα βιβλία.

Dagon: Ο ιχθυόμορφος Θεός

Αρκετά είναι τα βιβλία που αναφέρονται σε τέτοιου είδους υπέρτατους και Αρχαίους Θεούς, όμως το πιο αμφιλεγόμενο από όλα φαίνεται πως είναι το ¨Al Azif¨ του τρελού Άραβα Αμπντούλ Αλχαζρέντ, το αποκαλούμενο και ¨Νεκρονομικόν¨, όνομα που πηγάζει από τις τις Ελληνικές λέξεις Νεκρός, Νόμος, Εικόνα ( Η εικόνα του Νόμου των Νεκρών), και που κατά πολλούς επινοήθηκε και γράφτηκε από τον ίδιο τον Λάβκραφτ, εμπνευστή της Μυθολογίας Κθούλου. Φημολογείται πως ο Λάβκραφτ επινόησε το ψευδώνυμο Αλχαζρέντ για να δώσει αληθοφάνεια στο Βιβλίο του και κατασκεύασε μια ολόκληρη ιστορία που θα συνόδευε τον υποτιθέμενο Αλχαζρέντ και το Νεκρονομικόν μέχρι και σήμερα.
¨Και πήραν τον Δάγωνα και τον εγκατέστησαν στον Τόπο του, επανιδρύοντας την Αρχαία λατρεία, καλώντας τους ισχυρούς που έρχονται από την Αιωνιότητα¨…
¨Dagon Rising – The litany of Dagon¨ o.t.o 1989
Σύμφωνα με την ιστορία αυτή, που ο Λάβκραφτ δημοσίευσε σε κάποιο φυλλάδιό του το 1936, ο Αλχαζρέντ βρήκε και αντέγραψε τα κείμενα του ¨Al Azif¨ στην Δαμασκό το 730 π.χ. Το περιεχόμενο των επίμαχων κειμένων του βιβλίου κάνει λόγο για την ύπαρξη κάποιων σκοτεινών θεών που περιμένουν μέσα στην Αιωνιότητα ώσπου να αναστηθούν και να κυβερνήσουν ξανα. Άμορφες εξωγήινες Θεότητες που έσπειραν τους Γόνους τους στην Γη και εξορίστηκαν περιμένοντας την ώρα της επιστροφής τους…
 
Ένας απο αυτούς τους αποτρόπαιους θεούς είναι και ο Δάγωνας. Θεότητα του νερού, κατώτερη από τον Μέγα Κθούλου, τον Ιερέα των Μεγάλων Παλαιών, αφού ο Δάγων και οι υπηρέτες του Αβυσσαίοι τον υπηρετούν. Η πρώτη αναφορά στον Δάγων της Μυθολογίας Κθούλου γίνεται από τον Λάβκραφτ στο ομώνυμο έργο του ¨Dagon¨, το 1917.Οι ιστορικές αναφορές στον Θεό Δάγωνα κάνουν λόγο για μια αρκετά διαφορετική θεότητα από εκείνη που παρουσιάζεται στο Νεκρονομικόν. Φαίνεται πως το αρχέτυπο του Δάγωνα είναι η Σημιτική Θεότητα Dagan, που λατρευόταν από τους Φιλισταίους. Σε αντίθεση με την Δαιμονική θεότητα του Νεκρονομικόν, μάλλον ο Ντάγκαν των Φιλισταίων λατρευόταν ως Θεός της βλάστησης αλλά και της γονιμότητας. Αναγνωριζόταν επίσης ως ο Υπέρτατος Δικαστής των Νεκρών.
 
Η λατρεία του Δάγωνα αναπτύχθηκε στην Συρία, τον Λίβανο και την Παλαιστίνη, και αργότερα υιοθετήθηκε από τους Φιλισταίους και τους Φοίνικες. Υπήρχαν ναοί αφιερωμένοι σε αυτόν στην Γάζα, αλλά και σε πολλές ακόμη πόλεις της Νότιας Παλαιστίνης. Ήταν ένα από τα τέσσερα παιδιά του Ουρανού και της αδελφής του Γης. Οι άλλοι ήταν οι Elos (Κρόνος) και Άτλας. Λέγεται πως αφού ανακάλυψε τα δημητριακά, ο Δάγων ονομάστηκε και Ζευς Αρότριος. Συνδέεται επίσης με τον Θεό Βάαλ, τον επονομαζόμενο ¨Υιό του Δάγωνα¨. Ο Βάαλ αναφέρεται ως θεός της Γονιμότητας, του Κεραυνού και της Βροχής.
 

Η σκοτεινή Πλευρά του Dagon

 
Έστω και αν αναγνωριζόταν ως θεός της βλάστησης, ο Δάγων είχε και σκοτεινές πλευρές, που στην πορεία ενέπνευσαν τον Λάβκραφτ για την κατασκεύη της Λατρείας του Δάγωνα των Μεγάλων Παλαιών. Πιο συγκεκριμένα, στο πρώτο βιβλίο του Σαμουήλ, κεφάλαιο 5, γίνεται μια αναφορά στο πως οι δυνάμεις του Γιαχβέ κατατροπώνουν αυτές του Δάγωνα. Σύμφωνα με το παραπάνω κεφάλαιο, οι Φιλισταίοι έκλεψαν την Κιβωτό της Διαθήκης με σκοπό να την κρατήσουν ως τρόπαιο στον Ναό του Δάγωνα και τότε οι Κατάρες του Γιαχβέ έπεσαν πάνω τους. Αρχικά βρήκαν το άγαλμα του θεού τους να κείτεται στο πάτωμα, και αφού το αντικατέστησαν, το ξαναβρήκαν πεσμένο, αλλά αυτή την φορά με το κεφάλι και τα χέρια κομμένα. Οι μάστιγες και οι επιδημίες στοίχειωσαν τους Φιλισταίους, που πλέον στα μάτια τους ο Δάγων ήταν ανίκανος, ώσπου να επιστρέψουν την Κιβωτό πίσω στους Ισραηλίτες.
 
Όπως φαίνεται, η Λατρειά του Δάγωνα από τους Φιλισταίους ήταν η κύρια πηγή έμπνευσης για τον Λάβκραφτ, που την εδραίωσε με το διήγημά του ¨Η Σκιά Πάνω από το Ίνσμουθ¨ (1931), στο οποίο αναφέρει πως στην πόλη αναπτύχθηκε η Μυστική Λατρεία ενός Ιχθυόμορφου Θεού και των βατραχόμορφων απογόνων του, με σκοπό την ανάστασή τους και την απόδοση φόρου τιμής στον Μέγα Κθούλου.
 
Αν και η πιό συνηθισμένη εικόνα του Δάγωνα είναι αυτή του Θεού – Ψαριού, κανένα άγαλμα ή προτομή της θεότητας δεν έχει βρεθεί ή αναγνωριστεί. Επίσης, τίποτα δεν φαίνεται να συμφωνεί με την εικόνα το Ιχθυόμορφου που έχει αποδοθεί σε εκείνον. Αυτό συμβαίνει διότι με τους Αιώνες η εικόνα του Δάγωνα μάλλον έχει μπερδευτεί με αυτές άλλων Θεοτήτων. Η απεικόνιση των χαρακτηριστικών της γοργόνας που του αποδίδουν, ανήκουν στην Συριακή Θεά Αταργκάτις, που είχε μορφή Γοργόνας. Ο ραββίνος Λεβί πως ο Δάγων είχε την μορφή Άνδρα.Αυτή η συγχώνευση εικόνων του Δάγωνα, φαίνεται πως οφείλεται στην προσπάθεια των Εβραίων να γελοιοποιήσουν την Θεότητα. Ο θεός Δάγων, ακριβώς λόγω των υποτιθέμενων ιχθυόμορφων χαρακτηριστικών του, συσχετίστηκε με τον Βαβυλώνιο Θεό Ea, που σύμφωνα με τον μύθο κατοικούσε στα βάθη της Αβύσσου των γλυκών νερών. Είχε την μορφή κατσίκας με ουρά ψαριού, και κρατούσε στα χέρια του ένα βάζο από το οποίο έτρεχε νερό. Είναι εύκολο λοιπόν να κατανοήσουμε τις πολλές και διαφορετικές ρίζες της διφορούμενης εικόνας του Αρχαίου Θεού Δάγων. Ποιά είναι όμως η αληθινή του υπόσταση; Αυτή που δεν δίνεται σε γλαφυρές παρομοιώσεις τύπου ¨Ιχθυόμορφος Θεός¨;…
 
Ένας Θεός στα Ταρώ;
 
Ο Άλιστερ Κρόουλι, αναφέρει στις κάρτες Ταρώ του Ερμή Θωθ, πως ο Δάγων είναι η απεικόνιση 0 ¨The Fool¨, και η απεικόνιση ΧΙΙΙ ¨Death¨. Αυτές οι κάρτες θα μπορούσαν να έχουν σχέση με τον Θεό αυτό, αν είχε την μορφή ιχθύος και όντως σχετιζόταν με τον Θεό Ea. Μάλλον όμως και οι δύο κάρτες αυτές δεν έχουν σχέση με τον Δάγωνα. Αν πάρουμε τις παραπάνω παραμέτρους και κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο λατρευόταν από τους φιλισταίους, θα παρατηρήσουμε αμέσως πως η κάρτα Ταρώ που ταιριάζει σε αυτόν είναι η κάρτα ΙΧ ¨Ο Ερημίτης¨.
 
Ο αριθμός της εβραικής λέξης DGVN (Δάγων) είναι το 63, όπου 6+3 =9 ή ΙΧ: Ο Ερημίτης. Ο Κρόουλι αναφέρει: ¨Ο υψηλότερος συμβολισμός σε αυτήν την κάρτα είναι πως η γονιμότητα βρίσκεται στην πιο ανυψωτική της υπόσταση, Κι αυτό αντανακλάται στην κάρτα με το σημάδι της Παρθένου. Η παρθένος είναι το σημάδι της Γης και παραπέμπει στο Καλαμπόκι, για αυτό και το φόντο της κάρτας είναι ένα τοπίο γεμάτο σιτάρι…¨
 
Ο Δάγων είναι ο Θεός της βλάστησης και της Γης, οπότε γίνεται εύκολα αντιληπτό πως η κάρτα αυτή είναι που ταιριάζει πέρα απο κάθε αμφιβολία στην πραγματική μορφή του. Ο σχεδιασμός της συγκεκριμένης κάρτας είναι εκπληκτικός. Ένα γεωμέτρικό μοτίβο διαφαίνεται στις ακτίνες φωτός που διαπερνούν το φανάρι στο κέντρο της, φωτίζοντας την. Το συγκεκριμένο γεωμετρικό μοτίβο είναι και ο Τελετουργικός Σχεδιασμος του Δάγωνα, που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα από διάφορες σέκτες για την επίκλησή του…
 
Κάθε φορά που αναρωτιόμαστε, φτάνουμε ένα βήμα πιό κοντά στην κατανόηση της αλήθειας. Απλώνουμε τα χέρια και αγγίζουμε έστω και ένα μικρό μέρος των υπέρτατων Θεών που ζουν μέσα στις Μυθολογίες και τους Αιώνες. Νιώθουμε την αύρα τους, ακούμε την οργή τους. Αμυδρά. Όποια και αν είναι η μορφή τους. Ότι και αν αντιπροσωπεύουν…

Περί Αφροδισίων κι ένα αίνιγμα διττότητας

Τον είχε για εύκολο η ρητορεία τον έπαινο της αρετής. Ένοιωθε πως σ’ αυτόν είχε εξαντλήσει όλα της τα αποθέματα κοινοτοπίας. Όμως, εκεί που η τέχνη έδειχνε πραγματικά τα γράδα της ήταν όταν επιχειρούσε ακροβασίες για να δοξάσει φέρσιμο αλλόκοτο, πρόσωπο διαβόητο, λίγο ώς πολύ στιγματισμένο στο κοινωνικό το θυμικό. Κι έτσι, καθώς πλέον ο 5ος π.Χ. αιώνας έφθινε –πλήρης πολιτικών και λοιπών αδιεξόδων–, για το ρεύμα της σοφιστικής τα κατατόπια τα κακόφημα έγιναν πεδίο προνομιακό στην άσκηση των λόγων των δισσών: σε αμφισβητούμενες δηλαδή, θολές και σκοτεινές υποθέσεις.
 
Ένα γνωστό παράδειγμα αφορούσε στη διασημότερη μοιχό του μύθου, στο Εγκώμιον που της έπλεξε ο Γοργίας. Σε μια περίφημη αποστροφή του (10), υποστήριξε την υπακοή της Ελένης στη δύναμη των κελευσμάτων του παράνομου έρωτα μ’ αυτά τα επιχειρήματα:
 
“Οι ένθεοι επωδοί με λόγια είναι αγωγοί της ηδονής και ξόρκια για τη λύπη· σε ό,τι η ψυχή πιστεύει συνταιριάζοντας, θέλγει η ισχύς της επωδού και πείθει και μεταστρέφει με γοητεία. Τέχνες μαγείας και γοητείας αμφιλεγόμενες· φέρνουν σε λάθη την ψυχή κι εξαπατούν τη γνώμη.”
 
[αἱ γὰρ ἔνθεοι διὰ λόγων ἐπῳδαὶ ἐπαγωγοὶ ἡδονῆς, ἀπαγωγοὶ λύπης γίνονται· συγγινομένη γὰρ τῇ δόξῃ τῆς ψυχῆς ἡ δύναμις τῆς ἐπῳδῆς ἔθελξε καὶ ἔπεισε καὶ μετέστησεν αὐτὴν γοητείᾳ. γοητείας δὲ καὶ μαγείας δισσαὶ τέχναι εὕρηνται, αἵ εἰσι ψυχῆς ἁμαρτήματα καὶ δόξης ἀπατήματα.]
 
Κι η δοκιμή του Γοργία κατέληγε:
 
“Ο λόγος μου εξάλειψε την κακή φήμη της γυναίκας κι έμεινα πιστός στις αρχές που έθετα όταν τον ξεκινούσα· προσπάθησα να διαλύσω την αδικία της μομφής και την αμάθεια των εντυπώσεων· και λόγο θέλησα να γράψω, εγκώμιο της Ελένης, δικό μου όμως παιχνίδι.”
 
Λιγότερο γνωστό σ’ εμάς σήμερα είναι το παίγνιον με το οποίο, κατά τα φαινόμενα, καταπιάστηκε ο σοφιστής Πολυκράτης –εν γένει αντιπαθής στην υστερότερη αρχαιότητα καθώς, μεταξύ άλλων, είχε συγγράψει και κατηγορητήριο εις βάρος του Σωκράτη λίγα χρόνια μετά την καταδίκη του από το αθηναϊκό δικαστήριο. Στον Πολυκράτη απέδωσαν πολλοί μεταγενέστεροι φυλλάδα που καταπιανόταν με την τέχνη του έρωτα, για την ακρίβεια manual του σεξ, που πρωτοκυκλοφόρησε υπό τον τίτλο Περὶ Ἀφροδισίων.
 
Δεν ήταν μόνο η ακολασία του περιεχομένου που, για τα δεδομένα της εποχής, έφερνε το έργο στην αιχμή της σκανδαλολογίας. Ήταν κι η πλαστοπροσωπία στην υπογραφή του. Φερόταν να το έχει γράψει η Φιλαινίς, εταίρα από τη Σάμο, ασφαλώς για να προκαλείται η εντύπωση γνώσης από τα μέσα και καταστάλαγμα εμπειρίας μιας αυθεντίας πραγματικής. Αντλούμε την πληροφορία από τους Δειπνοσοφιστές του Αθήναιου που καταγράφουν τη φυλλάδα ως των ουκ άνευ για τις συμποτικές πρακτικές, μαζί με τον οδηγό γαστρονομίας του Αρχεστράτου –ήταν κυριολεκτικά απ’ αυτά τα πράγματα που έπρεπε κανείς να αποστηθίζει ώστε να μπορεί να τα μιμείται στα συμπόσια. Λέει, λοιπόν, ο Αθήναιος ότι ο ποιητής Αισχρίων από τη Σάμο αποκατέστησε τη φήμη της Φιλαινίδος, στο επιτύμβιο επίγραμμα που συνέθεσε γι’ αυτήν, κατηγορώντας τον σοφιστή Πολυκράτη της Αθήνας ότι διέβαλε γυναίκα που είχε υπάρξει εξαιρετικά συνετή (ἐπὶ διαβολῇ τῆς ἀνθρώπου σωφρονεστάτης γενομένης, VIII 335a) –στο ίδιο πνεύμα κινείτο και το επιτύμβιο επίγραμμα που σώζεται για την Φιλαινίδα και στην Παλατινή Ανθολογία (7. 450, Διοσκορίδης).
 
Πάπυρος Οξυρρύγχου (39.2891), του 2ου αιώνα μ.Χ., περιέχει σπαράγματα απ’ το πρωτότυπο κείμενο. Ξεκινά με το όνομα της συντάκτριας, κόρης του Ωκυμένους, με καταγωγή από τη Σάμο, η οποία φέρεται να γράφει “για χάρη αυτών που επιθυμούν να περάσουν τη ζωή τους με μελετημένη ηδονή κι έχουν κοπιάσει για τις τέτοιου είδους απολαύσεις.”
 
[Τάδε συνέγραψε Φιλαινίς Ὠκυμένους Σαμία τοῖς βουλομένοις μεθ’ ἡδονῆς τὸν βίον διεξαιρεῖσθαι μὴ παρέργως καὶ τοιαῦτα πονεσαμένοις.]
 
Στη συνέχεια, σώζονται αποσπασματικοί τίτλοι υποενοτήτων με συμβουλές που έχουν συχνά χαριτωμένο ύφος:
 
Περὶ πειρασμῶν –με οδηγίες προς τους άνδρες να πηγαίνουν στα συμπόσια ακαλλώπιστοι κι αχτένιστοι, γιατί στις γυναίκες δεν αρέσει η εξεζητημένη (ἔπεργος) εμφάνιση.
 
Περὶ κολακείας –πώς να θέλγουν ευφυώς, αποκαλώντας την κοντή γυναίκα ισόθεη, ή προσφωνώντας την ασχημούλα ως επαφρόδιτη, ή τη μεγαλύτερη σε ηλικία ως θεά με ροδόχροη επιδερμίδα.
 
Περὶ φιλημάτων.
 
Αυτά είναι τα αποσπάσματα του αυθεντικού έργου που εμείς σήμερα διαθέτουμε. Δεν υπάρχει αμφιβολία όμως ότι θα περιείχε κι άλλες λεπτομέρειες που έχουν για εμάς χαθεί. Σίγουρα ενέπνευσαν την Ars Amatoria του Οβιδίου. Αποπνέονται επίσης στον Μαρτιάλη. Αυτός συνδέει το όνομα της Φιλαινίδος με την πεμπτουσία της ερωτικής μαγείας σε επίγραμμα, όπου η εταίρα κατεβάζει το φεγγάρι με χρήση ρόμβου θεσσαλικού (Thessalico lunam deducere rhombo, 29. 9).
 
Σε υστερότερη περίοδο του αρχαίου κόσμου, το έργο μάλλον κυκλοφορούσε εικονογραφημένο κι ήτανε πλέον γνωστό ως Περὶ Σχημάτων Συνουσίας. Η έμφαση του τίτλου τώρα έπεφτε στις σεξουαλικές στάσεις. Η δημόσια έκθεσή τους κι η αναπαραγωγή τους σε πίνακες, που ενέπνεαν ως άλλοι άθλοι του Ηρακλέους τις δουλειές της κρεβατοκάμαρας, εξόργιζε τον Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα (Προτρεπτικός 4. 61.3):
 
ἤδη δὲ ἀναφανδὸν τῆς ἀκολασίας ὅλης τὰ σχήματα ἀνάγραπτα πανδημεὶ θεώμενοι οὐκ αἰσχύνεσθε, φυλάττετε δὲ ἔτι μᾶλλον ἀνακείμενα, ὥσπερ ἀμέλει τῶν θεῶν ὑμῶν τὰς εἰκόνας, στήλας ἀναισχυντίας καθιερώσαντες οἴκοι, ἐπ’ ἴσης ἐγγραφόμενοι τὰ Φιλαινίδος σχήματα ὡς τὰ Ἡρακλέους ἀθλήματα.
 
Αν λοιπόν ο Γοργίας, με τα δια λόγου παιχνίδια του, είχε ανορθώσει τη φήμη της Ελένης, το έργο του Πολυκράτη έκανε εντέλει το ανάποδο; Δυσφήμισε και παραμόρφωσε;
 
Το παίγνιον του σοφίσματός του Πολυκράτη απαθανάτισε την υποτιθέμενη συντάκτρια του έργου. Φιλαινίς ήταν εκείνη που αγαπούσε τους επαίνους –πράγμα που ταίριαζε σε φημισμένη εταίρα. Σε άλλη ετυμολογική ανάγνωση, ωστόσο, μια Φιλαινίς εξίσου αγάπαγε τα αινίγματα, τους γρίφους· την παιδιάστικη ποικιλία του αστείου και του χαρίεντος που συνηθίζονταν κατά την άσκηση της συμποτικής γοητείας –συνήθεια που φανερώνεται σε κείμενα πολλά, από την Απολογία του Πλάτωνα (ἔοικεν γὰρ ὥσπερ αἴνιγµα συντιθέντι διαπειρωµένῳ… φηµί σε αἰνίττεσθαι καὶ χαριεντίζεσθαι, 27a–d) μέχρι τα Ερωτήματα του Πλουτάρχου (µετὰ τὸ δεῖπνον ἐφ’ ἡδονὰς ἑτέρας τοῦ σώµατος ἀπωτάτω τὴν διάνοιαν ἀπαίρουσιν, αἰνίγµατα καὶ γρίφους και θέσεις ὀνοµάτων προβάλλοντες, 673a).
 
Πώς αλλιώς παρά με την περσόνα μιας Φιλαινίδος στην προμετωπίδα θα έκαναν πλήρη επίδειξη της δύναμής τους οι λόγοι οι δισσοί;

Το σύμπαν είναι φτιαγμένο για το εμείς

Από τον Κόσμο των υλικών ψευδαισθήσεων στην αλήθεια της συμπαντικής πραγματικότητας, για μια αλλαγή πολιτισμική την οποία έχει ανάγκη όχι μόνο η πατρίδα μας αλλά ολόκληρος ο δυτικός πολιτισμός.

Για να υπάρξουν μεγάλες αλλαγές, πρέπει να υπάρχει όχι αλλαγές κυβερνήσεων αλλά αλλαγή των ίδιων των πολιτών. Δηλαδή, θα πρέπει να αλλάξουμε εμείς για να μπορέσουμε να αλλάξουμε την κοινωνία.

Η κοινωνία για να μπορεί να αλλάξει, δηλαδή ο πολιτισμός, αυτός ο δυτικός πολιτισμός που μάλλον μας ταλαιπωρεί λιγάκι τώρα τελευταία, σαφέστατα πρέπει να τον αλλάξουμε, αλλάζοντας εμείς.
Διότι εμείς εκλέγουμε. Θα πρέπει να δούμε τι θα πρέπει να κάνουμε. Σε αυτό βοηθάει η επιστήμη.

Ένας πολιτισμός στηρίζεται πάνω σε πυλώνες. Κάθε πυλώνας σε κάθε πολιτισμό προσπαθεί να εξυπηρετήσει κάποιους φόβους των ανθρώπων. Και γι’ αυτό έχουμε ένα πυλώνα των κοινωνικών συστημάτων που προσπαθεί να δομήσει ιδέες προκειμένου να καθησυχάσει τους φόβους των ανθρώπων απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Και αυτό είναι πολύ μεγάλο θέμα. 'Ενας δεύτερος πυλώνας είναι για να καθησυχάσει τους φόβους των ανθρώπων απέναντι στα φυσικά φαινόμενα. Και δυστυχώς επειδή υπάρχει ένα σύνολο φόβων, όπως είναι ο φόβος του θανάτου, ο φόβος του πόνου, που δεν καθησυχάζονται ούτε από την επιστήμη, ούτε από τα κοινωνικά συστήματα, δημιουργείται ένας πυλώνας θρησκευτικότητας με την ευρύτερη έννοια.

Αυτό που δεν μας έχουν πει ποτέ είναι το εξής: ότι αυτοί οι πυλώνες οι πολιτισμικοί στηρίζονται πάνω σε τρεις φυσικές έννοιες που απασχολούν την επιστήμη: την ύλη, τον χρόνο και τον χώρο.

Το οικοδόμημα της επιστήμης

Όλο το οικοδόμημα της επιστήμης στηρίζεται πάνω σε αυτές τις τρεις έννοιες. Η θεολογία και πάλι στηρίζεται πάνω σε αυτές τις έννοιες. Τα κοινωνικά συστήματα αλλάζουν.

Υπήρξε ένα φιλοσοφικό ρεύμα του διαλεκτικού υλισμού. Πολύ σπουδαίο την εποχή που ιδρύθηκε. Στηρίχθηκε πάνω στις πιο πρωτοποριακές ιδέες του τότε για το τι είναι ύλη. Σήμερα η έννοια της ύλης έχει αλλάξει κατά ένα εκατομμύριο τοις εκατό. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι αυτός ο διαλεκτικός υλισμός έχει αλλάξει κατά ένα εκατομμύριο τοις εκατό διότι έχει αλλάξει η έννοια της ύλης κατά ένα εκατομμύριο τοις εκατό.

Ξέρουμε όμως ότι πάνω στον διαλεκτικό υλισμό έχουν δημιουργηθεί και στηρίζονται κοινωνικές φιλοσοφίες, στηρίζονται πολιτικά συστήματα, κοινωνικά συστήματα.

Αν αλλάξει η έννοια της ύλης και αλλάξει ο διαλεκτικός υλισμός, θα αλλάξει τίποτα; Δεν θα γίνει καλύτερο ή χειρότερο, μπορεί να γίνει καλύτερο και να κατακυριεύσει όλη την οικουμένη.

Αν αλλάξει σαφέστατα θα αλλάξουν τα κοινωνικά συστήματα. Και πάλι δεν παίρνω θέση. Λέω θα αλλάξουν. Και μπορεί να γίνουν καλύτερα ή χειρότερα. 'Αρα, τα τρία: ύλη, χώρος και χρόνος, μπορούν να αλλάξουν και κοινωνικά συστήματα.

'Αρα η επιστήμη αλλάζοντας κατά ένα εκατομμύριο τοις εκατό που έχει αλλάξει τώρα, τις έννοιες του χώρου, του χρόνου και της ύλης, μπορεί να αλλάξει τις ρίζες και των τριών πολιτισμικών πυλώνων.

Το “εμείς” και η Δημοκρατία

Το «εγώ» μας πάει στο «εμείς». Από τη στιγμή που γνωρίζουμε στην επιστήμη ότι μέσα στο σύμπαν υπάρχει ολικότητα, οι τομές που κάνουμε στο εγώ, στο άτομο, στο πρόσωπο κλπ είναι ψευδαισθήσεις του εγκεφάλου μας. 'Αρα, είναι φτιαγμένο το σύμπαν για το εμείς. Μέσα στο σύμπαν δεν υπάρχουν άτομα. Υπάρχει μια ολικότητα.

Υπάρχει το μαζί, το όλοι και όχι το εγώ.

Γι΄ αυτό οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ακριβώς αυτό: πρώτα μελετώ τους νόμους του σύμπαντος που ένας από τους νόμους του σύμπαντος είναι το όλον, η ολικότητα και αν καταλάβω τους νόμους του σύμπαντος, ό,τι καταλάβω θα πρέπει να το εφαρμόσω στις κοινωνίες των ανθρώπων για να ευτυχήσουν γιατί αν φτιάξουμε κοινωνίες που δεν υπακούουν τον συμπαντικό νόμο θα δυστυχήσουν.

Τι έλεγαν λοιπόν: ολικότητα, όλα είναι ένα. Γι’ αυτό έφτιαξαν τη Δημοκρατία.

Στη Δημοκρατία δεν είναι άτομα, είναι όλοι μαζί. Η Δημοκρατία είναι να διευρύνεις τη βάση του εμείς. Η Δύση με όλη την ατομικότητα, το άτομο, το πρόσωπο, γι’ αυτό βλέπετε ότι δημιουργεί κοινωνικά συστήματα, βασιλείες, μοναρχίες, που στηρίζονται πάνω στον έναν ή στη μερικότητα. Εμείς προσπαθούμε να εφαρμόσουμε μια παγκόσμια αποδεδειγμένη επιστημονική λογική της ολότητας, της ολικότητας. 'Αρα, πρέπει ξανά να κατανοήσουμε τώρα πειραματικά –είναι πείραμα πλέον- αυτήν την ολικότητα του σύμπαντος, για να καταλήξουμε στο όλοι μαζί, να ενισχύσουμε, δηλαδή, τη Δημοκρατία σε μια Ευρώπη η οποία σπαράσσεται από περίεργα φαινόμενα.

Η Ιατρική του Μέγα Ιπποκράτη

O πατέρας της Ιατρικής Μέγας Ιπποκράτης, πρώτος περιέγραψε τον ανθρώπινο οργανισμό σαν ένα ολιστικό συνδυασμό Σώματος και Νου, σε αρμονία με τα πέντε στοιχεία του φυσικού κόσμου. Οι πρώτοι ιατροί και θεραπευτές ασχολήθηκαν με βότανα, τροφές, νερό, νηστεία, ήπιες θεραπείες που δεν επισκιάζουν τις θεραπευτικές δυνάμεις του ίδιου του σώματος. Με την παρακμή όμως του αρχαιοελληνικού κόσμου τα θαυμάσια φυσικοπαθητικά, θεραπευτικά και προληπτικά μέσα του Ιπποκράτη παραγκωνίστηκαν.
 
Σε ό,τι αφορά την θεραπευτική, σύμφωνα με την Ιπποκρατική αντίληψη αυτή πρέπει να αποβλέπει στην ενίσχυση της ιαματικής δύναμης της φύσης. Ο Ιπποκράτης ανέφερε ρητά ότι «τα φάρμακα πρέπει να ωφελούν ή τουλάχιστον να μη βλάπτουν«. Επιπλέον ήταν απρόθυμος να χορηγήσει φαρμακευτική αγωγή που μπορούσε να αποδειχθεί εσφαλμένη. Η εναντίωση του στην πολυφαρμακία πιστοποιείται κι από τις φράσεις του: «Πολλές φορές το καλύτερο φάρμακο είναι το κανένα φάρμακο», «η τροφή σου το φάρμακο σου» καθώς και το «Αφησε την τροφή να είναι το φάρμακο κι όχι το φάρμακο να είναι η τροφή» έλεγε ακόμη ότι η όποια ασθένεια που εμφανίζεται στο ανθρώπινο σώμα πηγάζει από κάθε είδους ανισορροπία.
 
Ο διδάσκαλος του Ιπποκράτη υπήρξε ο μεγάλος Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης.
 
Ο Αλκµαίων ο Κροτωνιάτης, ήταν γιος του Πειρίθου και πιθανόν (αμφισβητείται έντονα) μαθητής του Πυθαγόρα. Η περίοδος της μεγάλης ακμής του συμπίπτει µε το τέλος του 6ου και τις αρχές του 5ου αιώνα π.κ.ε. στην περιοχή της Κάτω Ιταλίας. Ο Αλκμαίων είναι ο πρώτος που αναγνώρισε τον εγκέφαλο ως κεντρικό όργανο με το οποίο συνδέονται όλες οι αισθήσεις. Είπε πως η «ορατή» διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και στα ζώα είναι πως ο άνθρωπος κατανοεί μέσω του εγκεφάλου, ενώ τα ζώα απλώς αισθάνονται, δεν συναισθάνονται.
 
Ο Αλκμαίων, ως έμπειρος φυσιολόγος κι ερευνητής κατάλαβε την τεράστια σημασία του εγκεφάλου ως «ηγεµονικό» κεντρικό όργανο και ύστερα από ανατομικές μελέτες ανακάλυψε τα αισθητήρια νεύρα του που τα ονόμασε «πόρους » (αγγεία). Συγκεκριμένα, ο Αλκμαίων, λέγει πως µε τους «πόρους» ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται τις πληροφορίες που δίνουν οι αισθήσεις και έτσι δημιουργείται η νόηση, που στηρίζεται, στην μάθηση, στην φαντασία, στην μνήμη και στην κρίση, «άπασας δε τα αισθήσεις συντηρείσθε πως προς τον εγκέφαλον».
 
Από τα χρόνια του Ιπποκράτη και του δασκάλου του Αλκμαίων, είναι γνωστό ότι η τροφή είναι η πηγή σημαντικών προβλημάτων υγείας και ότι η σωστή επιλογή της μπορεί να είναι η λύση σε πολλά από αυτά. Ο γιατρός Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης δάσκαλος του Ιπποκράτη ασχολήθηκε με την ανατομία και την φυσιολογία και διατυπώνει τις αντιλήψεις του για το σθένος και την ασθένεια, που υιοθέτησε κι ο Ιπποκράτης ως εξής:
 
«Εκείνο που διατηρεί την υγεία είναι η ισομερής κατανομή και ακριβής μείξις μέσα στο σώμα των δυνάμεων (ισονομία) του ξηρού, του υγρού, του κρύου, του γλυκού, του πικρού, του ξινού και του αλμυρού. Την ασθένεια την προκαλεί η επικράτηση του ενός, (μοναρχία). Η θεραπεία επιτυγχάνεται με την αποκατάσταση της διαταραχθείσης ισορροπίας, με την μέθοδο της αντίθετης από την πλεονάζουσα δύναμη».
 
Η ακριβής μείξις, η ισονομία, η συμμετρία, η αρμονία, βρίσκονται επίσης στην βάση θεραπευτικής του Ιπποκράτη.
 
«Μέσα στον άνθρωπο υπάρχει το πικρό, το αλμυρό, το γλυκό, το ξινό, το στυφό και το άνοστο. Τα συστατικά αυτά όταν αναμειγνύονται και ενώνονται μεταξύ τους, ούτε φαίνονται ούτε βλάπτουν τον άνθρωπο. Όταν όμως κάποιο απ΄ όλα διαχωριστεί και μείνει μόνο του τότε φαίνεται να προκαλεί βλάβη». Αναφέρει ο Ιπποκράτης.
 
Η διατροφή είναι η αποτελεσματικότερη θεραπεία.
 
Ο Ιπποκράτης παρατήρησε ότι όσοι ήταν υπέρβαροι στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους έτειναν να πεθαίνουν πιο γρήγορα από εκείνους που ήταν λεπτότεροι και αναγνώρισε ότι όταν οι άνθρωποι κατανάλωναν κυρίως φρέσκες τροφές με βάση τα φυτά, ανέπτυσσαν λιγότερες ασθένειες. Η πρωταρχική μορφή θεραπείας ήταν συνήθως η βελτίωση της διατροφής ενός ασθενή. Έχεις ακούσει ιατρό της συστημικής ιατρικής να μιλάει για διατροφή; Όχι. Γιατί δεν γνωρίζει.
 
Οποίο και αν είναι το μοτίβο διατροφής που ακολουθείς, αν είναι βασισμένο σε μη επεξεργασμένες τροφές, σε φυτά διαφόρων χρωμάτων και σε καθόλου επεξεργασμένη ζάχαρη, αλάτι, αλεύρι, είναι πιθανότερο να παραμείνεις υγιείς και να ζήσεις περισσότερο και καλύτερα. Η σύνδεση ανάμεσα στην διατροφή και την υγεία έχει να κάνει με την επιγενετική, την μελέτη του πώς ο τρόπος ζωής και το περιβάλλον επηρεάζουν την έκφραση των γονιδίων. Οι επεξεργασμένες τροφές, αλλά και τα τεχνητά συντηρητικά, ενεργοποιούν γονίδια που προκαλούν ασθένειες.
 
ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ.
 
Ο Ιπποκράτης ανέφερε κυρίως πως οτιδήποτε βρίσκεται σε υπερβολή είναι αντίθετο στην φύση. Αναγνώρισε ότι η ίδια θεραπεία που μπορούσε να θεραπεύσει σε μια συγκεκριμένη δόση, να βλάψει σε μεγαλύτερη. Για παράδειγμα, εκείνος σύστηνε κρασί ως μέρος της υγιεινής διατροφής και για να καταπολεμήσει τον πόνο κατά την γέννα. Αλλά παρατήρησε επίσης ότι οι ασθενείς του εμφάνιζαν ουρική νόσο, όταν έπιναν υπερβολικά μεγάλες ποσότητες. Όταν τους έπειθε να μετριάσουν τις ποσότητες, η φλεγμονώδης ασθένεια εξαφανιζόταν. Σήμερα οι περισσότεροι έχουν γαλουχηθεί να προτιμούν τα καλά πράγματα στις μέγιστες δόσεις. Αλλά η γυμναστική, το νερό, η διασκέδαση, τα συμπληρώματα και ο ύπνος αποδεικνύονται όλα βλαβερά, αν το παρακάνεις. Ακόμα και το πολύ κάλε θα αποδειχθεί βλαβερό, επειδή εμποδίζει τον θυρεοειδή να απορροφήσει το ιώδιο που χρειάζεται.
 
Το να μην κάνεις τίποτα επίσης μπορεί να αποδειχθεί επίσης αποτελεσματική θεραπεία.
 
Τον καιρό που ζούσε ο Ιπποκράτης, πολλοί ήταν οι επιτήδειοι που έπειθαν τους ασθενείς να υποβληθούν σε επικίνδυνες, αχρείαστες και ακριβές διαδικασίες. Αλλά ο Ιπποκράτης δίδασκε ότι εκτός κι αν υπήρχαν πραγματικά αποδεδειγμένα δεδομένα πως πράγματι μια θεραπεία ήταν χρήσιμη, δεν θα έπρεπε να την ακολουθούν. Στην εποχή της συστημικής ιατρικής, είναι πιο δύσκολο από ποτέ οι γιατροί να μη σου γράψουν εξετάσεις, διαδικασίες και φάρμακα, που αρκετές φορές αποδεικνύονται άχρηστα. Κάποιες φορές, το καλύτερο διαγνωστικό εργαλείο που έχουμε είναι ο Χρόνος. Αν δεν ξέρεις τι να κάνεις, είναι καλύτερο να μην βιαστείς να κάνεις οτιδήποτε σκεφτείς. Οι γιατροί έχουν την τάση να υποβάλλουν συνεχώς σε τεστ και διαδικασίες που κάποτε επιβαρύνουν, αντί να θεραπεύουν. Η ουσία βρίσκεται κάπου στην μέση.
 
Το σπουδαιότερο όλων. Η ΠΡΟΛΗΨΗ.
 
Πρόληψη είναι η προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι αιτίες που γεννούν και αναπαράγουν ένα πρόβλημα ώστε να μειωθεί η επανεμφάνισή του.
 
Δίνει έμφαση σε ένα σύνολο δομημένων ενεργειών που καθιστούν το άτομο ικανό να μειώσει ή και να αποφύγει ακόμη μια μελλοντική εξαρτητική συμπεριφορά. Εστιάζει κυρίως σε ομάδες ή πληθυσμούς που δεν έχουν υιοθετήσει εξαρτητικές συμπεριφορές. Η δράση της απευθύνεται στο σύνολο του πληθυσμού καθώς το ζητούμενο της είναι να φωτίσει τις ικανότητες, δυνατότητες και δεξιότητες του κάθε ατόμου ενισχύοντας την αυτοεκτίμηση, βελτιώνοντας τις διαπροσωπικές του σχέσεις και ενδυναμώνοντας την υγεία και ισορροπία του, ώστε να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις των γεγονότων της ζωής και τις αλλαγές, δημιουργώντας τις συνθήκες που προάγουν υγιείς συμπεριφορές και τρόπους ζωής.
 
Η Ιπποκρατική μεθοδολογία έχει τρεις θεμελιώδεις αρχές: την κλινική παρατήρηση, την εμπειρία και τον ορθολογισμό. Και στηρίζεται στην νοσολογική τριαδική αρχή: άρρωστος, αρρώστια και ιατρός. Στο σώμα ενυπάρχει μία ιδιαίτερη ζωική δύναμη, η ΦΥΣΙΣ. Από αυτή την ΔΥΝΑΜΗ εξαρτάται η συντήρηση, η ανάπτυξη, αλλά και η θεραπεία του σώματος και η επαναφορά του από την παθολογική κατάσταση στην φυσιολογική. Γι’ το σκοπό αυτό, ο Ιπποκράτης πίστευε ότι η ανάπαυση είναι κεφαλαιώδους σημασίας.
 
Το σώμα περιέχει τέσσερις χυμούς: το αίμα, το φλέγμα, την κίτρινη και την μαύρη χολή. Η ισορροπία της αναλογίας των χυμών συντηρεί την υγεία («ευκρασία»), ενώ η διαταραχή της («δυσκρασία») προκαλεί τις αρρώστιες. Η σωστή αναλογία των χυμών χαρακτηρίζεται με τον όρο «κράσις».
 
Τα Ιπποκρατικά κείμενα αναφέρονται διεξοδικά στην κλινική σημειολογία, την διαγνωστική, την πρόληψη και την πρόγνωση. Τα κλινικά σημεία, τα συμπτώματα και μερικά από τα σύνδρομα, που περιγράφονται μέσα σ’ αυτά, αποτέλεσαν την βάση για την κλινική εξέταση των αρρώστων.
 
Μία σημαντική έννοια στον τομέα της Ιπποκρατικής ιατρικής είναι η «κρίσις», δηλαδή η στιγμή στην εξέλιξη της νόσου κατά την οποία είτε θα επικρατήσει η ασθένεια και ο ασθενής θα υποκύψει στο θάνατο, ή θα συμβεί το αντίθετο και ο ασθενής θα ανακάμψει. Μετά από μία κρίση, μπορεί να ακολουθήσει μία υποτροπή και στην συνέχεια μία άλλη αποφασιστική κρίση. Σύμφωνα μ’ αυτό, οι κρίσεις τείνουν να συμβαίνουν στις «κρίσιμες μέρες», οι οποίες είναι ένας συγκεκριμένος χρόνος μετά την έναρξη της θεραπείας. Αν μία κρίση σημειωθεί σε μέρα πέραν των κρίσιμων ημερών, τότε θα πρέπει να αναμένεται μία υποτροπή. Ο Γαληνός πίστευε ότι η ιδέα αυτή άρχισε με τον Ιπποκράτη, αν και είναι πιθανό να είναι προγενέστερη.
 
Οι Ιπποκρατικοί φρονούν ότι η κλινική εξέταση πρέπει να είναι εξονυχιστική και να επαναλαμβάνεται συχνά, γιατί οι αρρώστιες δεν είναι στατικές, αλλά εξελισσόμενες κατά φάσεις, η τελευταία από τις οποίες προκαθορίζει και την έκβασή τους («λύσις» ή «κρίσις» της νόσου). Η διάγνωση γινόταν μετά από εξαντλητική εξέταση του αρρώστου, με κριτήρια που θυμίζουν κλινικές εξετάσεις των καιρών μας. Μερικά από τα Ιπποκρατικά κλινικά σημεία, όπως το «Ιπποκράτειον προσωπείον» (η όψη, δηλαδή, του ετοιμοθάνατου), οι «Ιπποκρατικοί δάκτυλοι» (η πληκτροδακτυλία που διαπιστώνεται συχνά σε καρδιοπνευμονικά σύνδρομα και σε συγγενείς καρδιοπάθειες), και η Ιπποκράτειος σείσις (που συνοδεύει κατά κανόνα το θωρακικό εμπύημα) είναι κλασικά ακόμη και στην σύγχρονη ιατρική βιβλιογραφία. Ωστόσο, επειδή οι κλινικές διαγνωστικές δυνατότητες ήταν περιορισμένες, το ενδιαφέρον της Ιπποκρατικής ιατρικής επικεντρώθηκε κυρίως στην πρόληψη και την πρόγνωση, που βασιζόταν σε διάφορα κλινικά σημεία, όπως η ανισοκορία, οι ψυχροί ιδρώτες και το καθολικό οίδημα.
 
Στην εποχή του Ιπποκράτη, η φαρμακευτική ΦΥΣΙΚΗ θεραπεία ήταν εξαιρετικά ανεπτυγμένη, γι’ αυτό και η Ιπποκρατική ιατρική δεν επιχειρεί συστηματική ταξινόμηση των νόσων –αφού, άλλωστε, έδινε μεγαλύτερη προσοχή στον άρρωστο, παρά στην αρρώστια- αλλά τις ταξινομεί με βάση την συμπτωματολογία. Έτσι ο Ιπποκράτης διέκρινε τις νόσους σε οξείες και χρόνιες (ανάλογα με την κλινική διαδρομή) και σε επιδημικές, ενδημικές και σποραδικές (ανάλογα με την κατανομή). Επίσης χρησιμοποίησε όρους όπως «έξαρση», «υποτροπή», «ανάλυση», «κρίση», «παροξυσμός», «κορύφωση» και «ανάρρωση». Ανάμεσα από τις αξιόλογες κλινικές περιγραφές ξεχωρίζουν οι αναφερόμενες στην επιληψία, στον τέτανο και σε ορισμένα πνευμονικά νοσήματα.
 
Η θεραπευτική, σύμφωνα με τις Ιπποκρατικές αντιλήψεις, αποβλέπει στην ενίσχυση της ιαματικής δύναμης της ΦΥΣΙΣ («νούσων φύσιες ιητροί»). Ειδικότερα, οι φαρμακευτικές αντιλήψεις συνοψίζονται μέσα στην επιγραμματική φράση «ασκείν περί τα νουσήματα δύο, ωφελέειν ή μη βλάπτειν». Ο Ιπποκράτης, δηλαδή, αναφέρει ρητά, ότι τα φάρμακα πρέπει να ωφελούν ή τουλάχιστον να μην βλάπτουν. Επιπλέον ήταν απρόθυμος να χορηγήσει φάρμακα και να συμμετάσχει σε εξειδικευμένη θεραπεία που θα μπορούσε να αποδειχθεί εσφαλμένη. Αντιθέτως, προτιμούσε μία γενικευμένη θεραπεία. Η εναντίωσή του στην πολυφαρμακία πιστοποιείται και από την φράση του «πολλές φορές το καλύτερο φάρμακο είναι το κανένα φάρμακο». Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, λογικά, χρησιμοποιούσε ισχυρά φάρμακα.
 
Η Ιπποκρατική χειρουργική δεν υστέρησε απέναντι στην κλινική νοσολογία, με τις εξαιρετικά ανεπτυγμένες ανατομικές γνώσεις. Η φράση «οκόσα φάρμακα ουκ ιήται σίδηρος ιήται» είναι προφητική, ακόμη και για την σημερινή εποχή. Από τις χειρουργικές ειδικότητες πιο ανεπτυγμένη ήταν η ορθοπεδική. Οι Ιπποκρατικοί χειρουργοί μπορούσαν να ανατάξουν εξαρθρήματα και κατάγματα και να παροχετεύουν αποστήματα. Επίσης διενεργούσαν ανατρήσεις του κρανίου, παρακεντήσεις του θώρακος και της κοιλιάς, νεφροτομές σε νεφρολιθιάσεις και εκτελούσαν ακρωτηριασμούς σε περιπτώσεις γάγγραινας των άκρων. Η αφαίρεση λίθων της ουροδόχου κύστης απαγορευόταν στους χειρουργούς, που στην διάρκεια των εγχειρήσεων χρησιμοποιούσαν διάφορα αντισηπτικά και αιμοστατικά μέσα. Οι διδασκαλίες του Ιπποκράτη παραμένουν αντικείμενο των σημερινών μελετών στην πνευμονική ιατρική και χειρουργική μέχρι σήμερα.
 
Η Ιπποκρατική ιατρική ξεχώριζε για τον αυστηρό επαγγελματισμό της, την πειθαρχία και την αυστηρή πρακτική. Στο έργο του με τίτλο «Περί των εν τη Κεφαλή Τραυμάτων», ο Ιπποκράτης περιγράφει μία εγχείρηση στην οποία αφαιρείται ένα μέρος από το κόκαλο του κρανίου. Ένα άλλο έργο του, το «Κατ’ Ιατρείον», μπορεί να θεωρηθεί περιγραφή ενός σύγχρονου ολόφωτου χειρουργείου. Ο Ιπποκράτης περιγράφει πώς πρέπει να χρησιμοποιείται το φυσικό και τεχνητό φως, πώς πρέπει να ετοιμάζεται ο άρρωστος, να αποστειρώνονται τα εργαλεία και τα άλλα αντικείμενα που έχουν σχέση με την εγχείρηση. Κατά συνέπεια, ο Ιπποκρατικός γιατρός έδινε ιδιαίτερη προσοχή σε όλες τις πτυχές της δουλειάς του: ακολουθούσε λεπτομερείς προδιαγραφές για τον φωτισμό, το προσωπικό, τα όργανα, την στάση του ασθενούς και τις τεχνικές που πρέπει ν’ ακολουθούνται σ’ ένα χειρουργείο. Διατηρούσε ακόμη και τα νύχια του σε συγκεκριμένο μήκος.

Ο Ιπποκράτης ήταν γνωστός ως «Μέγας Ιπποκράτης».
 
Το γεγονός ότι η Ιπποκρατική ιατρική άνθησε κατά την περίοδο του Χρυσού Αιώνα του Περικλή δεν αποτελεί τυχαίο ή συμπτωματικό γεγονός. Προάγγελοι του Ιπποκράτη, εκτός από τον Ασκληπιό και την ιερατική ιατρική των Ασκληπιείων, ήταν η Φυσική Ιατρική και η Ιωνική φιλοσοφία.
Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχαν δύο ιατρικές σχολές ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης των νόσων. Η Ιατρική Σχολή της Κνίδου επικεντρώθηκε στην διάγνωση. Όμως η ιατρική κατά την εποχή του Ιπποκράτη δεν ήξερε σχεδόν τίποτα για την ανθρώπινη ανατομία και φυσιολογία, λόγω του ελληνικού ταμπού που απαγόρευε τον τεμαχισμό των ανθρώπων. Κατά συνέπεια, η σχολή της Κνίδου απέτυχε στην διάγνωση ασθενειών από μία σειρά συμπτωμάτων. Αντιθέτως, η Ιπποκρατική σχολή ή Σχολή της Κω είχε ως επίκεντρό της την φροντίδα του ασθενούς και την πρόγνωση. Ηταν πιο αποτελεσματική στην αντιμετώπιση ασθενειών και άνοιξε το δρόμο για την μεγάλη ανάπτυξη στην κλινική πρακτική. Για παράδειγμα, οι ασθενείς που έπασχαν από αιμορροΐδες υποβλήθηκαν σε θεραπεία από τους Ιπποκρατικούς γιατρούς με πολύ προχωρημένους τρόπους.
 
Ο Ιπποκράτης ήταν ο πρώτος που θεμελίωσε την επιστημονική ιατρική, όπως βεβαιώνει και ο Γαληνός («πρώτος εξήνεγκε την τελείαν παρ’ Ελλησι ιατρικήν», xiv 676). Τα έργα του είναι προϊόντα έξοχης παρατήρησης, εμπειρίας και σπάνιου ορθολογισμού.
 
Κατά τον Ιπποκράτη και τους Ιπποκρατικούς, ο γιατρός οφείλει να απορρίπτει κάθε είδους δεισιδαιμονία, να είναι καθαρός στο σώμα και αχώριστος της ηθικής. Η ζωή του πρέπει να είναι σεμνή και γεμάτη σιγή και ο ίδιος να είναι φιλόσοφος. Δίκαια, λοιπόν, ο Αντράλ είδε στους Ιπποκρατικούς, ανθρώπους στερημένους από την σύγχρονη τεχνολογία της παρατήρησης να δρουν με την πνευματική τους δύναμη και μόνον και να οδηγούνται στις ίδιες αλήθειες ή ιδέες, στις οποίες οδηγούνται σήμερα οι επιστήμονες με την αργή και επίπονη εργασία της ανάλυσης και της παρατήρησης.
 
Για τον Γαληνό ο Ιπποκράτης είναι «Θείος», μέγιστος των γιατρών και πρώτος των φιλοσόφων.
 
Δεν περιορίστηκε στον απλό εμπειρισμό, αλλά τον ένωσε με την διάνοια, προκειμένου να γνωρίσει την Φύση. Ο Γαληνός περιγράφει τον Ιπποκράτη και παραμένει ταυτόχρονα ο συνδετικός κρίκος για την διάδοση της διδασκαλίας του Ιπποκράτη, καθώς μετέφερε το ενδιαφέρον του σε μεταγενέστερους γιατρούς. Έτσι, με την αντιγραφή των κειμένων του οι ιδέες του Ιπποκράτη επιβίωσαν κατά την Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τις κληρονόμησαν οι γιατροί της Αναγέννησης ενώ κατά τον Μεσαίωνα τις μεθόδους του Ιπποκράτη υιοθέτησαν και οι Άραβες. Η Ιπποκρατική Συλλογή έγινε το θεμέλιο γύρω από το οποίο καταγράφηκε η εμπειρία της ιατρικής, προκειμένου να χτιστεί το σύγχρονο οικοδόμημα της ιατρικής.
 
Το πρωτοποριακό έργο του Ιπποκράτη επηρέασε θετικά, όχι μόνο την γενική ιατρική, αλλά όλες τις παθολογικές και όλες τις χειρουργικές ειδικότητες. Επιπλέον, αξίζει να επισημανθεί η προβλεπτική του ικανότητα. Ο Ιπποκράτης επέκτεινε τις κλινικές παρατηρήσεις στο οικογενειακό ιστορικό και στο περιβάλλον. Αυτό το γεγονός αποτυπώνεται, με συγκεκριμένα παραδείγματα, μέσα σε δύο πραγματείες του. Το ένα είναι ότι οι έννοιες του περιβάλλοντος («Περί αέρων, υδάτων, τόπων») και της κληρονομικότητας («Περί ιερής νόσου») είναι ισοδύναμες μέσα στα Ιπποκρατικά κείμενα, γεγονός που παραδέχονται οι σύγχρονες ιατροβιολογικές έρευνες. Το άλλο είναι ότι οι ανθυγιεινές συνθήκες ζωής, η ακατάλληλη διατροφή, οι διαιτητικές παρεκτροπές και η καταστροφή του περιβάλλοντος, που κατά κόρον επισημάνθηκαν πρώτα από τον Ιπποκράτη («ηγεμονικότατον απάντων η Φύσις»), αποτελούν μερικά από τα απειλητικότερα υγειονομικά προβλήματα της σημερινής εποχής.
 
'Ολοι αυτοί οι θεραπευτές και οι ιατροί, στο πέρασμα των χρόνων, συμφωνούσαν στην σχέση της ΦΥΣΙΣ με την προστασία και την προώθηση της υγείας, αλλά και στην σχέση της σωστής διατροφής με τα ορθά μόρια και το ζωντανό νερό… κάτι που ισχύει και σήμερα και μάλιστα περισσότερα επιτακτικό.

Θεμιστοκλής: Η μεγαλύτερη ιδιοφυΐα της αρχαιότητας

Δίχως αμφιβολία, η ακμή και η γιγάντωση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, με αιχμή του δόρατος βεβαίως την αθηναϊκή δημοκρατία, δεν θα είχε επιτευχτεί, τουλάχιστον στον βαθμό της πλήρωσής του, χωρίς την συμβολή του Αθηναίου Θεμιστοκλή του Νεοκλέους. Ο Θεμιστοκλής στο πρόσωπό του συγκεντρώνει εκείνα τα χαρακτηριστικά, που με τις αντινομίες τους, τον κατατάσσουν στις πιο αξιομνημόνευτες προσωπικότητες του παγκόσμιου πολιτισμού.
 
          Είναι γεγονός πως ο Θεμιστοκλής υπήρξε μεγαλοφυής άνδρας. Δεν θα του αποδώσω ξανά αυτόν τον χαρακτηρισμό μέσα σε αυτό το άρθρο, γιατί αυτό θα γίνει εύκολα και εξόφθαλμα κατανοητό μέσα από την πολιτική και στρατιωτική του δράση. Αρκεί να αναφερθεί πως είναι ο ιδρυτής της ναυτικής δύναμης των Αθηνών, που γέννησε την ηγεμονία στην Ανατολική Μεσόγειο, που έφερε δύναμη και πλούτη, που κατασκεύασε εκείνα τα κλασικά αξεπέραστα και μνημειώδη έργα των Αθηνών και που δημιούργησε τον κλασικό ελληνικό πολιτισμό, τον πρώτο μεγάλο πολιτισμό του δυτικού κόσμου.
 
Ο Θεμιστοκλής του Νεοκλέους ο Φρεάριος (527 π.Χ. – 459 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας πολιτικός και στρατηγός. Υπήρξε αρχηγός της δημοκρατικής παράταξης στην κλασική Αθήνα, έλαβε μέρος στη Μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. και στη Ναυμαχία του Αρτεμισίου το 480 π.Χ.
 
          Ο πατέρας του, Νεοκλής, που ανήκε στο αρχαίο αττικό γένος των Λυκομιδών, και ήταν Φρεάρριος όσον αφορά τον Δήμο, καταγόμενος από τη Λεωντίδα φυλή, δεν είχε παντρευτεί Ατθίδα (Αθηναία) και γι’ αυτό το λόγο, ο Θεμιστοκλής, σύμφωνα με τους ισχύοντες νόμους στην Αθήνα, δεν είχε τις προϋποθέσεις του τέλειου πολίτη, αφού η μητέρα του Αβρότονον ή Ευτέρπη ήταν ξένη, από τη Θράκη ή την Καρία. Γι’ αυτό τον λόγο δεν είχε το δικαίωμα να συμμετέχει στις ασκήσεις των νέων στις παλαίστρες, την Ακαδημία και το Λύκειο, αλλά φοιτούσε στο Κυνόσαργες, γυμνάσιο του Ηρακλή, που ήταν νόθος μεταξύ των θεών, ως γιος θνητής.
 
          Το έτος της γέννησής του δεν είναι γνωστό με ακρίβεια, φαίνεται ότι γεννήθηκε ένα – δυο χρόνια μετά τον θάνατο του Πεισίστρατου ανάμεσα στο 527 – 525 π.Χ. Από την παιδική του ηλικία εμφανίστηκαν τα πνευματικά προσόντα με τα οποία τον είχε προικίσει η φύση. Υπερτερούσε από τους συνομηλίκους του σε οξύνοια, πνευματική διαύγεια και στην ταχύτητα και ευστοχία που εξέφραζε τις κρίσεις του. Ο Θεμιστοκλής είναι αυτός που γκρέμισε τα παγιωμένα τείχη αντιλήψεων της σχέσεως καταγωγής – προσόντων. Αυτός ο «ημίαιμος», ο «νόθος» όπως άκουσε πολλές φορές στην παιδική του ηλικία να τον ψέγονται, απέδειξε περίτρανα την γελοιότητα των απόψεων περί πνευματικής κυριαρχίας των αριστοκρατικών ανώτερων τάξεων. Ο “μισοαθηναίος” και “μισοέλληνας” Θεμιστοκλής απέδειξε πως τα πλούσια χαρίσματα δε κάνουν διακρίσεις και μπορούν με μεγάλη ευκολία να εγκατασταθούν σε οποιοδήποτε ανθρώπινο μυαλό.
 
         Ωστόσο, επειδή ουδείς τέλειος, ήταν οξύθυμος και εύκολα οδηγούταν στη βία και στην αυθαιρεσία. Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος (Θεμιστοκλής 2.10) ο διδάσκαλός του συνήθιζε να λέει: «εσύ, παιδί μου, δεν θα γίνεις καθόλου κάτι μέτριο, αλλά οπωσδήποτε κάτι μεγάλο, ή καλό ή κακό». Από την παιδική του ηλικία είχε κλίση στην πολιτική και ήταν το αγαπημένο του μάθημα. Όταν διακόπτονταν τα μαθήματά του, ασκούταν συντάσσοντας λόγους υπέρ ή κατά των συμμαθητών του. Έχοντας λοιπόν πλήρη συνείδηση για τα προσόντα του απέκτησε τέτοια αυτοπεποίθηση, ώστε με θάρρος και ανυπομονησία περίμενε να ωριμάσει, για να εμφανιστεί στην Εκκλησία του Δήμου, της νεοσυσταθείσας αθηναϊκής Δημοκρατίας.
 
          Η νομοθεσία του Σόλωνα είχε ανοίξει το πεδίο για κάθε δραστήριο και ικανό νέο για να ασχοληθεί με την πολιτική, μεριμνώντας παράλληλα να μην είναι κληρονομικό το δικαίωμα και προνόμιο της πολιτικής δύναμης. Αλλά όσο ευφυής και να ήταν κάποιος δεν μπορούσε να προχωρήσει μεμονωμένα. Επομένως, έπρεπε να ενταχθεί σε μια πολιτική εταιρεία. Και ήταν αυτή που είχε για σύνθημα τον πόλεμο εναντίον των Περσών. Ο Θεμιστοκλής θα γίνει η ψυχή και ο αρχηγός της.
 
          Μέχρι την εποχή της εμφάνισης του Θεμιστοκλή οι Αθηναίοι θεωρούσαν τον όρμο του Φαλήρου το φυσικό λιμάνι της χώρας, κατάλληλος για την εμπορική επικοινωνία και την εποπτεία από τους λόφους της πόλης. Ο Θεμιστοκλής θα τους πείσει πως η χερσόνησος του Πειραιά έπρεπε να γίνει η βάση της ναυτικής δύναμης των Αθηνών και επιπλέον να τους πείσει και για την ανάγκη περιτείχισης, παρά την εναντίωση του Μιλτιάδη. Ευνοημένος από τον κλήρο, θα γίνει το 493 π.Χ. πρώτος άρχοντας των Αθηνών. Και κατά το ίδιο έτος αποφασίστηκε μετά από πρότασή του το κτίσιμο του επίνειου του Πειραιά. Αλλά το ίδιο έτος η συνέχιση του έργου θα διακοπεί, λόγω του επαπειλούμενου κινδύνου κατά της πόλης από τις πολεμικές προετοιμασίες των Περσών. Ο Θεμιστοκλής θα καταφέρει να προσδώσει στον αγώνα κατά των Περσών χαρακτήρα εθνικό, ενώ ο κίνδυνος απειλούσε μόνο την πόλη των Αθηνών, έπειτα από την αποστολή βοήθειας μερικών αθηναϊκών πλοίων προς τους επαναστάτες Ίωνες. Θα καταστήσει την Αθήνα το πανελλήνιο στρατόπεδο κατά του εθνικού εχθρού.
 
          Η επιτυχία του ήταν το αποτέλεσμα επιδέξιων διαπραγματεύσεων με τους Σπαρτιάτες, με τις οποίες πέτυχε την προσέγγιση των δυο πόλεων και απέφυγε την παράδοση των κρατουμένων στην Αθήνα δέκα ομήρων από τους επιφανέστερους των Αιγινητών, αρχηγών της φιλομηδικής φατρίας στο νησί τους. Με την κράτηση αυτών των ομήρων αποφεύχθηκε τότε η προσχώρηση των Αιγινητών στις τάξεις των Περσών.
 
Ο Σόλωνας είχε μοναδικές αρετές, μετριοπάθεια, συνείδηση του δικαίου, καθώς και ειλικρινή αγάπη για την πατρίδα. Solon, the wise lawgiver of Athens.
 
          Μετά την μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ., ενώ πολλοί Αθηναίοι πίστευαν πως απαλλάχθηκαν από την περσική απειλή, ο Θεμιστοκλής θα προβλέψει ότι οι Πέρσες θα επανέλθουν και πως τελικά ο αγώνας θα κρινόταν στη θάλασσα. Τότε θα βάλει μπρος ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο για την αύξηση του στόλου των Αθηνών. Θα προτείνει με ψήφισμα του Δήμου την κατάργηση της διανομής μεταξύ των Αθηναίων πολιτών των χρημάτων που προέρχονταν από τα μεταλλεία και τη δημιουργία πολεμικού ταμείου από τα ετήσια πλεονάσματα με σκοπό τη ναυπήγηση πολεμικών πλοίων. Αποτέλεσμα του ψηφίσματος ήταν η ναυπήγηση 100 τριηρών και η συρροή για την κατασκευή τους πολλών ξένων τεχνιτών, επειδή δεν επαρκούσαν οι εγχώριοι! Το ημερομίσθιο αυξήθηκε, η ζωή έγινε δαπανηρότερη και οι συντηρητικοί συγκεντρωμένοι γύρω από τον Αριστείδη άρχισαν να μιλούν για αλλοίωση των ηθών λόγω της συρροής τόσων ξένων. Την ώρα λοιπόν που ο διορατικός προοδευτικός Θεμιστοκλής έβαζε τις βάσεις για τη σωτηρία του ελληνισμού αλλά και της μετέπειτα αθηναϊκής ηγεμονίας, οι πολιτικοί του αντίπαλοι μιλούσαν για αλλοίωση των ηθών από τους ξένους εργάτες και τεχνίτες!
 
          Μετά από συνεχείς αγώνες, κατά το έτος 483 π.Χ. ο Θεμιστοκλής είναι κυρίαρχος στην πολιτική σκηνή των Αθηνών. Έχοντας την εμπιστοσύνη των συμπολιτών του θα αφεθεί ελεύθερος να εφαρμόσει το πολιτικό και πολεμικό του πρόγραμμα. Η συρροή των ξένων εργατών αυξήθηκε και η δραστηριότητα των πολιτών στη ναυπήγηση των πολεμικών πλοίων διπλασιάστηκε. Έτσι, όταν εξερράγη η θύελλα του νέου πολέμου, όπως άλλωστε είχε προβλέψει ο μεγάλος Θεμιστοκλής, ο στόλος των Αθηναίων είχε φτάσει τις 200 ετοιμοπόλεμες τριήρεις που για τη ναυπήγησή τους εφαρμόστηκε κάθε είδους εφεύρεση, που δοκιμάστηκε μάλιστα σε όλες τις ναυτικές πόλεις της Ελλάδας! Τουλάχιστον σε όσες αποφάσισαν να αντισταθούν, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των υπολοίπων που συνεργάστηκαν με τους Πέρσες! Πάντως, η Αθήνα θα καταστεί εκείνη τη στιγμή η ισχυρότερη ναυτική ευρωπαϊκή δύναμη. Και όταν το φθινόπωρο του 481 π.Χ., μαζί με την αγγελία ότι η περσική στρατιά είχε συγκεντρωθεί στις Σάρδεις, έφτασαν και οι πρέσβεις του Ξέρξη για να ζητήσουν “γη και ύδωρ”. Οι αντιπρόσωποι των ελληνικών πόλεων συγκεντρωμένοι στον ισθμό, έπειτα από πρωτοβουλία του Θεμιστοκλή και του βοηθού του Τεγεάτη Χείλεου, θα συγκροτήσουν την επί τω Μήδω ξυμμαχίαν (Θουκ. Α΄ 102). Ο Ηρόδοτος θα ονομάσει στο μνημειώδες έργο του την πατριωτική φατρία (τονίζω και πάλι πως οι περισσότερες ελληνικές πόλεις – κράτη και φυλές συμπορεύτηκαν με τους Πέρσες) του ελληνικού έθνους «Οι τω αμείνω φρονέοντες» (Άνθρωποι με ανώτερο φρόνημα) [Ηρόδ. Ζ΄145].
 
          Στο συνέδριο της Κορίνθου θα ληφθούν τρεις αποφάσεις: να συνδιαλλαγούν μεταξύ τους οι εχθρικά διακείμενες πόλεις, να ζητήσουν βοήθεια από τις πόλεις της Κρήτης και, κυρίως, της Σικελίας και να καταρτίσουν αμέσως το πολεμικό σχέδιο. Οι δυο πρώτες αποφάσεις πάρθηκαν εύκολα, στην τρίτη όμως διαφώνησαν, διότι οι Πελοποννήσιοι υποστήριξαν ότι μόνο ο ισθμός της Κορίνθου ήταν δυνατό να αποτελέσει φυσική αμυντική γραμμή. Ο Θεμιστοκλής θα αντιταχτεί σε αυτή την γνώμη, θεωρώντας πως μ’ αυτό τον τρόπο παραδιδόταν αμαχητί η μέση και βόρεια Ελλάδα. Ευτυχώς, η γνώμη του θα υπερισχύσει και έτσι αποφασίστηκε ως πρώτη γραμμή άμυνας η κοιλάδα των Τεμπών. Στάλθηκαν λοιπόν στην περιοχή 10.000 άνδρες με επικεφαλής τον ίδιο τον Θεμιστοκλή και τον Σπαρτιάτη Ευαίνετο.
 
          Όταν όμως έγινε γνωστό ότι ο εχθρός είχε τη δυνατότητα να εισβάλει στη Θεσσαλία από άλλες στενές οδούς, και αφού επιβεβαιώθηκε ο φιλομηδισμός των Θεσσαλών, η στρατιά αποσύρθηκε και ορίστηκε σαν γραμμή άμυνας το στενό των Θερμοπυλών, προστατευμένο από τη θάλασσα από τον ελληνικό στόλο, ο οποίος είχε παραταχτεί στο ακρωτήριο της Εύβοιας Αρτεμίσιο. Τον στόλο θα τον βάλει στο παιχνίδι ο Θεμιστοκλής γιατί πίστευε (και ήταν από τους ελάχιστους) ότι θα φέρει το νικηφόρο τέλος στον αγώνα. Αλλά μετά την κατάληψη του στενού των Θερμοπυλών, ο στόλος θα εγκαταλείψει το Αρτεμίσιο και θα καταπλεύσει στον κόλπο της Σαλαμίνας. Εκεί ο Θεμιστοκλής θα δώσει αγώνα για να πείσει τους κατοίκους της Αθήνας να την εγκαταλείψουν, οι οποίοι αρνιόνταν να το πράξουν από δεισιδαιμονία. Τελικά, θα καταφέρει να τους πείσει χρησιμοποιώντας τους ιερείς, οι οποίοι διακήρυξαν, μετά από εισήγησή του, ότι ο ιερός όφις, ο φύλακας της Ακρόπολης, εγκατέλειψε την πόλη, διότι η προστάτιδα Αθηνά είχε επιβιβασθεί στον στόλο, ο οποίος ήταν το ξύλινο τείχος του χρησμού, με το οποίο θα σώζονταν οι πολίτες.

          Τότε, εκεί στη Σαλαμίνα, ο Θεμιστοκλής θα συναντήσει ένα νέο πρόβλημα, την επιμονή του Κορίνθιου ναυάρχου, του Αδείμαντου, ο οποίος ήθελε να καταπλεύσει ο στόλος στον ισθμό της Κορίνθου, όπου και είχε συγκεντρωθεί όλη η στρατιά των Πελοποννησίων, αποκαλύπτοντας με αυτή την επιμονή του ότι τροφοδοτούταν από το μίσος του κατά της Αθήνας που είχε αναδειχτεί σε μεγάλη ναυτική δύναμη. Ο Αδείμαντος χλεύασε τον Θεμιστοκλή, όταν του είπε πως δε μπορεί να ομιλεί και να εκφέρει άποψη κάποιος που δεν έχει πατρίδα. (Λίγες μέρες πριν η Αθήνα είχε λεηλατηθεί από τα περσικά στρατεύματα). Ο ευφυής Θεμιστοκλής θα απαντήσει ανάλογα με το μέγεθος της κλάσης του: Αθήνα είναι ο ισχυρός στόλος της, δύναμη ισχυρότερη από τη δύναμη όλων των άλλων Ελλήνων! Έτσι, θα παρασύρει με την καρτερία του τον άτολμο Σπαρτιάτη αρχιναύαρχο Ευρυβιάδη, την οποία διατήρησε η παράδοση με τη γνωστή φράση «πάταξον μέν άκουσον δέ» και φυσικά με την απειλή ότι θα αποπλεύσει με τον στόλο των Αθηναίων στην Ιταλία, για να ιδρύσει νέα Αθήνα! Έτσι, ο Θεμιστοκλής θα αναγκάσει τον ελληνικό στόλο να οργανώσει τη ναυμαχία στο στενό της Σαλαμίνας.
 
          Η ναυμαχία της Σαλαμίνας είχε το γνωστό αποτέλεσμα, με πρωτεργάτη τον πανούργο Θεμιστοκλή. Όμως, κατά τη γιορτή των επινικίων, όχι μόνο δεν έλαβε το στρατηγικό έπαθλο, που αναμφισβήτητα του ανήκε, αλλά ούτε τα δευτερεία του δόθηκαν, αν και συνέπεσε η ψήφος όλων των στρατηγών υπέρ του. Μέχρι και οι Δελφοί έδειξαν τη δυσμένειά τους, φανερώνοντας ακόμα μια φορά τον φθόνο που υπάρχει στις ψυχές των ανθρώπων. Μόνο η Σπάρτη έπραξε το καθήκον της, όταν την επισκέφτηκε ο νικητής της Σαλαμίνας: δημόσια τον στεφάνωσε και του δώρισε άρμα πολυτελές το οποίο συνόδευσαν τιμητικά μέχρι τα όρια της Λακωνικής 300 ιππείς!
 
          Οι εξαιρετικές τιμές, που σε κανέναν ως τότε ξένο δεν είχαν απονεμηθεί στη Σπάρτη, προκάλεσαν τη δυσμένεια των Αθηναίων, οι οποίοι, λίγους μήνες μετά τη Σαλαμίνα, λησμόνησαν τις υπηρεσίες του και ανέθεσαν το επόμενο έτος την αρχηγία του στρατού ξηράς στον Αριστείδη και του στόλου στον Ξάνθιππο (τον πατέρα του Περικλή), γι’ αυτό και θα λείπει από τη κομβική μάχη των Πλαταιών (τη μεγαλύτερη σε αριθμό στρατιωτών που έγινε ποτέ στην Ελλάδα εκ παρατάξεως) και την τελευταία των Περσικών Πολέμων, στη Μυκάλη. Βέβαια, η μεταλλαγή των συναισθημάτων των Αθηναίων προς το πρόσωπό του οφειλόταν και στον χαρακτήρα του, που πολλές φορές ακροβατούσε μεταξύ βίας και αυθαιρεσίας.
 
          Μετά τη φυγή του Ξέρξη, την οποία είχε επιταχύνει ο Θεμιστοκλής, αφού του διαμήνυσε, δήθεν κρυφά, ότι οι Έλληνες σκέφτονταν να διαλύσουν τις γέφυρες του Ελλησπόντου -τη διάλυση των γεφυρών είχε σκεφτεί ο ίδιος, δεν είχαν όμως επιδοκιμάσει οι άλλοι ναύαρχοι- ο στόλος των Αθηνών έπλευσε στο Αιγαίο για να τιμωρήσει τα νησιά που είχαν μηδίσει. Ο Θεμιστοκλής, χωρίς να ρωτήσει τους συστρατηγούς του, επέβαλε με αυταρχισμό διάφορα πρόστιμα στα νησιά, αναφέροντας σε αυτά που καθυστερούσαν την πληρωμή ότι είχε καταπλεύσει φέρνοντας μαζί του τις θεές Πειθώ και Ανάγκη.
   
          Κατά το 478 π.Χ. άρχισε η ανοικοδόμηση των οικιών της πυρπολυθείσας από τους Πέρσες Αθήνα και η συνέχεια της περιτείχισης του Πειραιά, η οποία είχε διακοπεί λόγω της εκστρατείας του Ξέρξη. Και πάλι η προσφορά του Θεμιστοκλή κρίθηκε αναγκαία. Αυτά έγιναν αφορμή δημιουργίας μίσους και αντιζηλίας από τις γειτονικές πόλεις Αίγινα και Κόρινθο, που έβλεπαν με δυσφορία τη δόξα της Αθήνας. Οι δυο αυτές πόλεις έσπευσαν να επιστήσουν την προσοχή της Σπάρτης, δηλώνοντας ότι αν οχυρωθεί η Αθήνα, να μην υπολογίζει πλέον στην αναγνώριση από αυτές της ηγεμονίας της, την οποία από ανάγκη έως τότε είχαν αναγνωρίσει.
 
          Οι Σπαρτιάτες με τη δικαιολογία ότι καμιά ελληνική πόλη πέρα του ισθμού της Κορίνθου δεν συνέφερε να οχυρωθεί, για να μη χρησιμεύσει ως ορμητήριο σε περίπτωση κατάληψής της από μελλοντικό εχθρό, όπως συνέβη με τη Θήβα, όχι μόνο αξίωσαν να σταματήσει η περιτείχιση του Πειραιά, αλλά και ζήτησαν τη συνδρομή και των Αθηναίων για να κατεδαφίσουν και τα άλλα εκτός των Αθηνών τείχη! Οι Αθηναίοι, μετά από υπόδειξη του Θεμιστοκλή, διέκοψαν τότε την περιτείχιση και του ανέθεσαν τις διαπραγματεύσεις με τους Σπαρτιάτες. Έφτασε στην Σπάρτη, αφού έδωσε εντολή στους Αθηναίους να συνεχίσουν με σπουδή την ανέγερση των τειχών και να μην επιτρέψουν την από την Αθήνα αναχώρηση των Σπαρτιατών πρέσβεων, που επρόκειτο να σταλούν στην Αθήνα πριν από την επιστροφή του. Εκεί με την πρόφαση ότι περίμενε τους συμπρέσβεις του Αβρένιχο και Αριστείδη, ανέβαλε την εμφάνισή του ενώπιον των αρχών και όταν έφτασαν αυτοί, είπε ότι οι πληροφορίες περί συνέχισης του τείχους δεν ήταν ακριβείς και αξίωσε να σταλούν αξιόπιστοι πρέσβεις για να μάθουν την αλήθεια. Οι Σπαρτιάτες πρέσβεις στάλθηκαν και αφού έφτασαν στην Αθήνα κρατήθηκαν, σύμφωνα με την εντολή του Θεμιστοκλή.
 
          Μόλις πληροφορήθηκε ότι τα τείχη είχαν ανυψωθεί ικανοποιητικά, εμφανίστηκε στις αρχές και δήλωσε απροκάλυπτα, ότι οι Αθηναίοι περιτειχίζουν τον Πειραιά διότι είναι ελεύθεροι να κανονίζουν τις τύχες τους. Ήθελε πραγματικά μεγάλο θάρρος για να δηλώσεις κάτι τέτοιο μέσα στη Σπαρτιατική συνέλευση. Οι Σπαρτιάτες αναγκάστηκαν να ανεχθούν τα τετελεσμένα. Έτσι, μετά από δυο χρόνια περατώθηκε η οχύρωση των Αθηνών και του Πειραιά και το πρόγραμμα του δαιμόνιου πολιτικού είχε πραγματοποιηθεί. Πέρα πλέον του πανίσχυρου στόλου, η πόλη της Παλλάδας ήταν και ένα απόρθητο φρούριο.
 
          Το 476 π.Χ θα διδαχτεί η τραγωδία του Φρύνιχου «Φοίνισσαι» με υπόθεση τον κατά θάλασσα αγώνα των Ελλήνων και τον θρίαμβο του Θεμιστοκλή. Αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα η δόξα του ήταν τεράστια, αρκεί να αναφέρουμε πως, κατά την επίσκεψή του στους Ολυμπιακούς Αγώνες, όλοι οι θεατές λησμόνησαν τους αγωνιζόμενους και όλοι είχαν στρέψει τα βλέμματά τους στον ήρωα της Σαλαμίνας.
          
 Ωστόσο τα ελαττώματά του αμαύρωναν τη δόξα του. Ο δεσποτικός του χαρακτήρας τον οδηγούσε σε ασέβεια των δικαιωμάτων των άλλων και ο αυταρχισμός του δεν του επέτρεπε να υποχωρήσει σε αντίθετη γνώμη. Επιπλέον, ο εγωισμός του θιγόταν όταν απονεμόταν τιμή σε άλλον. Επιπρόσθετα, όταν ερεθιζόταν εκφραζόταν δηκτικά και προκαλούσε την οργή και την έχθρα των άλλων. Εν μέρει, βέβαια, είχε δίκιο όταν έλεγε για τους συμπολίτες του πως όταν κινδυνεύουν προστρέχουν σ’ αυτόν, όπως οι οδοιπόροι κατά την ώρα της καταιγίδας τρέχουν κάτω από κορμό πλατάνου και όταν επανέλθει η γαλήνη, του κόβουν τα κλαδιά! Με λίγα λόγια η σχέση του με τους Αθηναίους ήταν ασίγαστου μίσους και ατέρμονης αγάπης.
 
          Για να θυμίζει την υπεροχή του, ίδρυσε κοντά στο σπίτι του, το ιερό της Αρτέμιδος Αριστοβούλης, στο οποίο τοποθέτησε μικρή εικόνα του με όψη ηρωική. Τέτοιες συμπεριφορές, έφεραν την αντίδραση της πολιτείας, που η αρχή της βρισκόταν πλέον στα χέρια των συντηρητικών, με ηγέτες τον Αριστείδη και τον Κίμωνα. Έτσι, θα πετύχουν το 470 π.Χ. τον εξοστρακισμό του. Ο σωτήρας του Ελληνισμού λοιπόν έφευγε εξόριστος από την πόλη που υπηρέτησε και τη γιγάντωσε. Αλλά αυτό είναι και η πεμπτουσία της δημοκρατίας: να υπάρχει συμμόρφωση στις εντολές του λαού.
 
          Εξόριστος πλέον κατέφυγε στο Άργος, όπου ήλπιζε να τύχει καλής υποδοχής, διότι με ενέργειές του, παρά την επιμονή της Σπάρτης, δεν είχαν αποβληθεί από τη Δελφική Αμφικτιονία οι Αργείοι, για την αποχή τους από τον αγώνα κατά των Περσών. Δεν παρέμεινε όμως πολύ εκεί, γιατί η παραμονή του συνέπεσε με την καταδίκη για προδοσία στη Σπάρτη του αντιβασιλιά και ηγέτη των Ελλήνων στις Πλαταιές Παυσανία (μια στημένη πλεκτάνη των αρχών της Σπάρτης εναντίον του Παυσανία, που είχε άριστες σχέσεις με τους είλωτες και σκεφτόταν να τους παραχωρήσει κάποια δικαιώματα). Επειδή σε μια από τις επιστολές του Παυσανία προς τον σατράπη Αρτάβαζο γινόταν μνεία και του Θεμιστοκλή, οι έφοροι της Σπάρτης για να επιρρίψουν ένα μέρος της ντροπής της Σπάρτης και στην Αθήνα (και φυσικά για τον εμπαιγμό της από τον Θεμιστοκλή στο θέμα της περιτείχισης της Αθήνας) και επειδή φοβόνταν τον Θεμιστοκλή που διέμενε στην Πελοπόννησο, τον καταμήνυσαν στην Αθήνα, όπου οι εχθροί του πέτυχαν την αποδοχή της καταγγελίας. Κλήθηκε τότε να κριθεί στη Σπάρτη ενώπιον ελληνικού δικαστηρίου, σαν κοινός προδότης της κοινής πατρίδας. Με σαθρές και αστήρικτες κατηγορίες και με πλαστογραφημένες επιστολές, οι δυο από τους τρεις ηγέτες (ο Λεωνίδας ήταν νεκρός από τις Θερμοπύλες) των Περσικών πολέμων εξοντώθηκαν από τους πολιτικούς τους αντιπάλους.
 
          Όπως ήταν φυσικό ο Θεμιστοκλής δεν εμφανίστηκε στη δίκη και τελικά καταδικάστηκε και η δίωξη του ανατέθηκε από κοινού στη Σπάρτη και στην Αθήνα, και θεωρήθηκε σαν υπόθεση η οποία αφορούσε όλους τους Έλληνες. Και αν ο Παυσανίας, σίγουρος για τη αθωότητά του, εμφανίστηκε στη Σπάρτη, όπου τον περίμενε ένας ειδεχθής και τραγικός θάνατος, ο Θεμιστοκλής δεν έκανε το ίδιο λάθος. Από την άλλη όμως, δεν ήθελε να επικυρώσει με τη φυγή του εκτός Ελλάδος τις κατηγορίες των εχθρών και γι’ αυτό τον λόγο κατέφυγε στην Κέρκυρα την οποία είχε ευεργετήσει ως διαιτητής διαφοράς της με την Κόρινθο. Αλλά εκδιώχτηκε και από εκεί και ζήτησε άσυλο ως ικέτης στον βασιλιά των Μολοσσών Άδμητο.
 
          Οι διώκτες μου όμως τον ανακάλυψαν και αναγκάστηκε να φύγει και από εκεί. Διαμέσου της δύσβατης Πίνδου πέρασε στη Μακεδονία και έφτασε στο λιμάνι της Πύδνας απ’ όπου διέπλευσε στην Έφεσο μετά από πολλές κακουχίες. Εν τω μεταξύ, εκεί τον καταδίωκαν και οι Πέρσες, μη ξεχνώντας τη ζημιά που τους είχε προκαλέσει. Μάλιστα, ο Μέγας Βασιλιάς τον είχε επικηρύξει για 200 τάλαντα. Κατάφερε και έφτασε στη Μοισία όπου βρισκόταν ένας φίλος του, ο Νικογένης. Αυτός τον έστειλε κρυφά μέσα σε γυναικεία άμαξα, διαμέσου των Σάρδεων, στα Σούσα, προς τον βασιλιά των Περσών. Ο βασιλιάς των Περσών τέλεσε θυσία προς του θεούς που του έστειλαν τον μεγάλο ηγέτη. Τόση χαρά ένιωσε, ώστε λέγεται ότι τρεις φορές στον ύπνο του αναφώνησε: «Έχω Θεμιστοκλέα τόν Αθηναίον»
 
          Μετά από ένα έτος είχε μάθει την περσική γλώσσα και τα έθιμα της χώρας και μπορούσε να επικοινωνεί χωρίς διερμηνέα με το βασιλιά, απόκτησε μεγάλη δύναμη και έτρωγε και κυνηγούσε μαζί του, ενώ τον έθελγε και τον συγκινούσε με την πνευματική του ευστροφία. Δείγματα αυτού του θαυμασμού αποτελούν οι δωρεές του βασιλιά Αρταξέρξη προς αυτόν. Του δώρισε τη Μαγνησία κοντά στον Μαίανδρο, η οποία του παρείχε πρόσοδο 50 τάλαντα. Επίσης, τις πόλεις Μυούντα στην Καρία, Λάμψακο και Περκώτη κοντά στον Ελλήσποντο και Σκήψη στην Αιολίδα. Εκτός όμως απ’ αυτά, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, του έδωσε και 200 τάλαντα, για τα οποία είχε επικηρυχτεί, αφού, καθώς είπε σ’ αυτόν, ο ίδιος παρέδωσε τον εαυτό του! Προτίμησε για έδρα διαμονής τη Μαγνησία όπου έζησε ως Πέρσης σατράπης κόβοντας μάλιστα και νομίσματα που φέρουν χαραγμένο το όνομά του στην ελληνική και ήταν του αττικού σταθμητικού κανόνα.
 
          Για μερικά χρόνια απέφυγε, λόγω και κάποιων εσωτερικών προβλημάτων του Αρταξέρξη, να κληθεί για να προσφέρει τις υπηρεσίες του εναντίον της πατρίδας του, όπως είχε υποσχεθεί. Όταν όμως ο βασιλιά έστρεψε την προσοχή του στην Αίγυπτο, όπου υπήρχε φόβος συμμαχίας των Ελλήνων με τους αποστάτες Αιγυπτίους, κλήθηκε ο Θεμιστοκλής να αναλάβει τη διοίκηση του Περσικού στόλου ο οποίος θα επιτίθετο κατά του στόλου των Αθηναίων, τον οποίο κυβερνούσε ο αήττητος στρατηγός και πολιτικός του αντίπαλος Κίμων.
 
         Ο Θεμιστοκλής, όπως ήταν φυσικό, βρέθηκε μπροστά σε ένα συνειδησιακό δίλημμα, αποτέλεσμα του οποίου υπήρξε ο αιφνίδιος θάνατός του το 461 π.Χ, σε ηλικία περίπου 65 ετών. Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως πέθανε από αρρώστια (Α΄ 138) ή, κατά την διαδοθείσα παράδοση, πίνοντας δηλητήριο ή αίμα ταύρου. Στην αγορά της Μαγνησίας ανεγέρθηκε λαμπρός τάφος, στον Παρθενώνα προσφέρθηκε σαν αφιέρωμα η εικόνα του από τους γιους του, όταν επανήλθαν από την εξορία και τα οστά του μετέφεραν κρυφά στην Αττική οι συγγενείς του, εκτελώντας την εντολή του, και τα έθαψαν σε βραχώδη περιοχή της ακτής, κοντά στο λιμάνι του Πειραιά.
 
 
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
 
·         Πλούταρχου : Βίοι Παράλληλοι : Θεμιστοκλής– Κάμιλλος ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ
·         Αναστάσιος Καζιάνης : Αθήνα – Ρώμη Βίοι Παράλληλοι , Εκδ. Ερωδιός
·         Θουκυδίδης : Ιστορία, ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ της «ΕΣΤΙΑΣ» ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΓΓΕΛΟΣ Σ.ΒΛΑΧΟΣ.
·         Paul Cartledge, Οι Σπαρτιάτες, Εκδ. Λιβάνη.
·         Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Εκδ. Γκοβόστη.