Πέμπτη 24 Νοεμβρίου 2016

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ (1139-1180)

Αποτέλεσμα εικόνας για οιδίποδαςΘΗ. οὔτ᾽ εἴ τι μῆκος τῶν λόγων ἔθου πλέον,
1140 τέκνοισι τερφθεὶς τοῖσδε, θαυμάσας ἔχω,
οὔτ᾽ εἰ πρὸ τοὐμοῦ προύλαβες τὰ τῶνδ᾽ ἔπη·
βάρος γὰρ ἡμᾶς οὐδὲν ἐκ τούτων ἔχει.
οὐ γὰρ λόγοισι τὸν βίον σπουδάζομεν
λαμπρὸν ποεῖσθαι μᾶλλον ἢ τοῖς δρωμένοις.
1145 δείκνυμι δ᾽· ὧν γὰρ ὤμοσ᾽ οὐκ ἐψευσάμην
οὐδέν σε, πρέσβυ· τάσδε γὰρ πάρειμ᾽ ἄγων
ζώσας, ἀκραιφνεῖς τῶν κατηπειλημένων.
χὤπως μὲν ἁγὼν ᾑρέθη τί δεῖ μάτην
κομπεῖν, ἅ γ᾽ εἴσῃ καὐτὸς ἐκ ταύταιν ξυνών;
1150 λόγος δ᾽ ὃς ἐμπέπτωκεν ἀρτίως ἐμοὶ
στείχοντι δεῦρο, συμβαλοῦ γνώμην, ἐπεὶ
σμικρὸς μὲν εἰπεῖν, ἄξιος δὲ θαυμάσαι·
πρᾶγος δ᾽ ἀτίζειν οὐδὲν ἄνθρωπον χρεών.
ΟΙ. τί δ᾽ ἔστι, τέκνον Αἰγέως; δίδασκέ με,
1155 ὡς μὴ εἰδότ᾽ αὐτὸν μηδὲν ὧν σὺ πυνθάνῃ.
ΘΗ. φασίν τιν᾽ ἡμῖν ἄνδρα, σοὶ μὲν ἔμπολιν
οὐκ ὄντα, συγγενῆ δέ, προσπεσόντα πως
βωμῷ καθῆσθαι τῷ Ποσειδῶνος, παρ᾽ ᾧ
θύων ἔκυρον, ἡνίχ᾽ ὡρμώμην ἐγώ.
1160 ΟΙ. ποδαπόν; τί προσχρῄζοντα τῷ θακήματι;
ΘΗ. οὐκ οἶδα πλὴν ἕν· σοῦ γάρ, ὡς λέγουσί μοι,
βραχύν τιν᾽ αἰτεῖ μῦθον, οὐκ ὄγκου πλέων.
ΟΙ. ποῖόν τιν᾽; οὐ γὰρ ἥδ᾽ ἕδρα σμικροῦ λόγου.
ΘΗ. σοὶ φασὶν αὐτὸν ἐς λόγους μολεῖν μόνον
1165 αἰτεῖν, ἀπελθεῖν ‹τ᾽› ἀσφαλῶς τῆς δεῦρ᾽ ὁδοῦ.
ΟΙ. τίς δῆτ᾽ ἂν εἴη τήνδ᾽ ὁ προσθακῶν ἕδραν;
ΘΗ. ὅρα κατ᾽ Ἄργος εἴ τις ὑμὶν ἐγγενὴς
ἔσθ᾽, ὅστις ἄν σου τοῦτο προσχρῄζοι τυχεῖν.
ΟΙ. ὦ φίλτατε, σχὲς οὗπερ εἶ. ΘΗ. τί δ᾽ ἔστι σοι;
1170 ΟΙ. μή μου δεηθῇς. ΘΗ. πράγματος ποίου; λέγε.
ΟΙ. ἔξοιδ᾽ ἀκούων τῶνδ᾽ ὅς ἐσθ᾽ ὁ προστάτης.
ΘΗ. καὶ τίς ποτ᾽ ἐστίν, ὅν γ᾽ ἐγὼ ψέξαιμί τι;
ΟΙ. παῖς οὑμός, ὦναξ, στυγνός, οὗ λόγων ἐγὼ
ἄλγιστ᾽ ἂν ἀνδρῶν ἐξανασχοίμην κλύων.
ΘΗ. τί δ᾽; οὐκ ἀκούειν ἔστι, καὶ μὴ δρᾶν ἃ μὴ
χρῄζεις; τί σοι τοῦδ᾽ ἐστὶ λυπηρὸν κλύειν;
ΟΙ. ἔχθιστον, ὦναξ, φθέγμα τοῦδ᾽ ἥκει πατρί·
καὶ μή μ᾽ ἀνάγκῃ προσβάλῃς τάδ᾽ εἰκαθεῖν.
ΘΗ. ἀλλ᾽ εἰ τὸ θάκημ᾽ ἐξαναγκάζει σκόπει,
1180 μή σοι πρόνοι᾽ ᾖ τοῦ θεοῦ φυλακτέα.

***
ΘΗ. Μήτε επειδή τα λόγια σου κάπως περίσσεψαν,1140από χαρά που είδες πάλι τα παιδιά σου, εκπλήσσομαι,μήτε γιατί, πριν από μένα, αντάλλαξες λόγια μαζί τους.Μια τέτοια διαφορά καθόλου εμάς δεν μας βαραίνει.Αφού δεν δίνουν τα λόγια λάμψη στη ζωή μας,μάλλον οι πράξεις μας. Και νά η απόδειξη·1145τους όρκους, γέροντα, που ορκίστηκα, σε τίποτα δεν πάτησα.Βλέπεις τώρα τις κόρες σου, τις έχω φέρει ζωντανέςκι απείραχτες από τις απειλές.Όσο για τον αγώνα μας, το πώς κερδήθηκε, δεν έχω λόγομόνος μου να παινευτώ. Ό,τι αξίζει, ο ίδιος θα το μάθεις,τώρα που σμίξατε, από τις κόρες σου.1150Αλλά μιαν άλλη είδηση, που μόλις έφτασε στ᾽ αφτιά μου,όπως ερχόμουν κατά δω, γι᾽ αυτή θέλω τη γνώμη σου.Μπορεί ν᾽ ακούγεται μικρή, αξίζει ωστόσο να της δώσουμετη δέουσα προσοχή. Αφού δεν πρέπει ο άνθρωποςκανένα πράγμα αψήφιστα να παίρνει.ΟΙ. Τί τρέχει, γιε του Αιγέα; Πες μου να καταλάβω,1155και μη ζητάς τη γνώμη μου για κάτι που παντελώς το αγνοώ.ΘΗ. Λένε πως κάποιος άντρας, αν όχι συμπολίτης,πάντως συγγενής σου, έχει προσπέσει ικέτης στον βωμότου Ποσειδώνα, όπου έτυχε κι εγώ θυσία να προσφέρω,την ώρα που ξεκίνησα να φτάσω εδώ.ΟΙ. Ωραία, κι από πού κατάγεται; Τί περιμένει1160από την ικεσία αυτή;ΘΗ. Δεν ξέρω, ένα μονάχα άκουσα να λένε· πως ικετεύει,θέλοντας μαζί σου να μιλήσει, λίγο και μετρημένα.ΟΙ. Συνομιλία τί λογής; Για πράγμα ασήμαντο δεν γίνεταικάποιος ικέτης.ΘΗ. Μ᾽ εσένα λένε θέλει να μιλήσει, αυτό μόνο ζητά,1165μετά να φύγει αποδώ ασφαλής.ΟΙ. Ποιός τελοσπάντων είναι αυτός που έχει προσπέσει στον βωμό;ΘΗ. Το Άργος σκέψου, αν κάποιος συγγενής σουκατάγεται αποκεί, και τώρα θέλει από σένααυτή τη χάρη.ΟΙ. Σταμάτα, φίλε, κι άλλο μην προχωρείς.ΘΗ. Τί σου συμβαίνει;ΟΙ. Μη με ρωτάς.1170ΘΗ. Τί εννοείς; μίλα επιτέλους.ΟΙ. Άκουσα και κατάλαβα ποιός είναι ο ικέτης.ΘΗ. Ποιός; Κι εμένα τί μου πέφτει να τον ψέξω;ΟΙ. Ο γιος μου, πρίγκιπα, ο μισητός μου γιος·δεν θα μπορούσα να υποφέρω τη φωνή του ακούγοντας,θα μ᾽ έπνιγε πιο πριν ο πόνος.ΘΗ. Όμως γιατί δεν τον ακούς; Δίχως να κάνεις1175πράγματα που δεν τα θέλεις. Και μόνο το άκουσμασου φέρνει πόνο;ΟΙ. Μίσος αβάσταχτο η φωνή του προξενεί σ᾽ έναν πατέρα·λοιπόν μην μ᾽ αναγκάζεις σ᾽ αυτό να υποχωρήσω.ΘΗ. Στοχάσου μήπως σ᾽ αναγκάζει η ικεσία του,1180και πρέπει στον θεό προστάτη του να δείξεις σεβασμό.

ΟΙ ΑΤΟΜΙΚΟΙ

Αποτέλεσμα εικόνας για Ατομική θεωρίαΛίγα είναι αυτά που γνωρίζουμε για τον Λεύκιππο, που γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα στη Μίλητο, το 500 π.Χ. περίπου. Είχε δασκάλους τον Παρμενίδη και τον Ζήνωνα ενώ λέγεται ότι συνέγραψε ένα έργο με τίτλο Μέγας Διάκοσμος. Ο Δημόκριτος, ο σημαντικότερος μαθητής του, γεν­νήθηκε στα Άβδηρα γύρω στα 460 π.Χ. και πέθανε σε πολύ μεγάλη ηλικία. Ήλθε σε επαφή τόσο με τη φιλοσοφία των Ελεατών όσο και μ’ αυτές του Πυθαγόρα και του Πρωταγόρα. Φέρεται να ταξίδεψε πολύ στην Ανα­τολή, το βέβαιο, πάντως, είναι ότι πήγε τελικά στην Αθήνα. Διέθετε εξαι­ρετικές μαθηματικές γνώσεις, σε σημείο που να λέγεται ότι ξεπερνούσε κι αυτούς ακόμα τους Αιγυπτίους γεωμέτρες. Κατά τον Διογένη Λαέρτιο, ο Δημόκριτος είχε επονομασθεί Σοφία και είχε συγγράψει πλήθος έργων περί ηθικής, μαθηματικών, μουσικής και τεχνών, καθώς κι έναν Μικρό Διάκοσμο. Μας είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακρίνουμε τι ανήκει στον Λεύκιππο και τι στον Δημόκριτο, μέσα σε ό,τι έχει διασωθεί από την αρ­χαία ατομική θεωρία.
 
         Ι. Η κοσμοθεωρία των Ατομικών
 
         Αποτελεί σαφώς χονδροειδή αναχρονισμό, τον οποίο ορισμένοι, ωστό­σο, ιστορικοί δεν διστάζουν να διαπράξουν, το να αντιμετωπίζει κανείς την ατομική κοσμοθεωρία του Λεύκιππου και του Δημόκριτου σαν σύγ­χρονου τύπου επιστημονική αντίληψη, εδραζόμενη, μάλιστα, σε θεωρη­τικές αφετηρίες που προέκυψαν από την εμπειρική-πειραματική παρατή­ρηση. Οι αρχές τους είναι απόλυτα θεωρησιακές καθώς, όπως λέει κι ο Τσέλλερ, «μεταφέρουν στα άτομα όλα τα χαρακτηριστικά που οι Ελεάτες θα απέδιδαν στο Είναι» (II, σ. 289). Κατά βάθος, ο Λεύκιππος δεν έκανε άλλο από το να απαντήσει στην πρόκληση του Ελεάτη Μέλισσου του Σάμιου, που έλεγε πως αν υποθέσουμε, παρ' ότι είναι αδύνατο, ότι υπάρχουν πολλά πράγματα κι όχι ένα μόνο, τότε το καθένα τους θα πρέπει να διέθε­τε καθεαυτό τις ιδιότητες του ελεατικού Είναι. Είναι αλήθεια, βέβαια, πως σε αντίθεση με το παρμενίδειο Εν, που παραμένει σταθερά ακίνητο και εν ηρεμία, τα άτομα κινούνταν αυτό, όμως, δεν ελαττώνει τη σημασία του γεγονότος πως οι ιδιότητες που ο Παρμενίδης απέδιδε στο Είναι χρησιμο­ποιούνται, στο μεγαλύτερο μέρος τους, από τους Ατομικούς για τον χα­ρακτηρισμό των ατόμων.
      
        Ο Αριστοτέλης είναι αυτός που μας παρείχε την, πλέον σαφή ίσως, έκ­θεση των σχέσεων ελεατισμού και Ατομικών:
      
Ο Λεύκιππος πίστευε πως διέθετε μια θεωρία σύμφωνα με τις απαι­τήσεις της αντίληψης, δίχως να καταργεί ούτε τη γένεση ούτε τη φθο­ρά ούτε την κίνηση ούτε την πολλαπλότητα των όντων. Αυτή είναι η παραχώρηση που κάνει στη ν εμπειρία' ως προς τους φιλοσόφους, πάλι, που οικοδόμησαν τη θεωρία του Ενός, κάνει παραχωρήσεις, αποδεχόμενος πως είναι αδύνατη η κίνηση δίχως το κενό, και συμ­φωνεί πως το κενό είναι μη ον, καθώς και πως τίποτα το πραγματι­κό δεν είναι μη ον, διότι το Είναι καθ' εαυτό αποτελεί ένα Είναι από­λυτα πλήρες. Ένα τέτοιο Είναι, όμως, προσθέτει, δεν είναι ένα: αν­τίθετα, μάλιστα, υπάρχει μια απειράριθμη πολλαπλότητα τέτοιων είναι, αόρατων, λόγω του ελάχιστου της μάζας τους. Κινούνται μέ­σα στο κενό (γιατί κενό υπάρχει) και παράγουν με τη συγκέντρωση τους τη γένεση και, με τη διασπορά τους, τη φθορά. Ακόμα, κάθε φορά που έρχονται σε επαφή ενεργούν και πάσχουν, γιατί τότε ακρι­βώς δεν είναι μοναδικά, και προκαλούν, δια μέσου της σύνθεσης ή της περιέλιξης τους, την γέννηση διαφόρων πραγμάτων. Από μια άλλη άποψη όμως, σύμφωνα με τον Λεύκιππο, δεν θα μπορούσε ποτέ μια πολλαπλότητα να προέρχεται από κάτι το οποίο είναι πραγμα­τικά ένα και μόνο: κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο. Όμως (όπως ακρι­βώς ο Εμπεδοκλής κι ορισμένοι άλλοι φιλόσοφοι λένε πως τα πράγ­ματα πάσχουν δια μέσου των πόρων τους, έτσι και) κάθε αλλοίωση ή άλλο πάθος επέρχεται με τον τρόπο που σημειώσαμε· γιατί πράγ­ματι, δια μέσου του κενού είναι που παράγεται η διάλυση και η φθο­ρά, όπως ακριβώς, άλλωστε, κατ’ αντίστοιχο τρόπο παράγεται η διόγκωση από τη διείσδυση των στερεών στο κενό (Περί γενέσεως και φθοράς, Ι, 8, 325α23). 
     
        Θα μπορούσαμε, ίσως, να πούμε πως, κατά μια έννοια, η θεωρία των Ατομικών συνιστά, με τον τρόπο της βέβαια, μια σύνθεση ηρακλειτισμού και ελεατισμού. Από τον ελεατισμό συγκρατούν την ιδέα του διαρκούς και αμετακίνητου Είναι, ιδιότητες που αποδίδουν στα άτομα, ενώ από τον ηρακλειτισμό την αξίωση για αισθητή ποικιλία και πολλαπλότητα, ώστε να είναι δυνατή αλλά και αντιληπτή η μετα­βολή.
      
        Έτσι λοιπόν, στο κλασικό πρόβλημα «μπορούμε να ωθήσουμε τη διαίρεση των ουσιών ως το άπειρο;» οι Ατομικοί απαντούν «όχι»· κατ’ αυτούς, υπάρχουν κάποια σώματα συμπαγή (ναστά) που αποτελούν τα ελάχιστα δυνατά στοιχεία, στοιχεία που επειδή δεν τέμνονται πε­ραιτέρω αποκαλούνται άτομα (ατομοι). Όσον αφορά πάλι το κενό, αυτό είναι το μη Είναι που χωρίζει τα άτομα μεταξύ τους, χωρίς να περιέχεται σ’ αυτά. Ο Λεύκιππος το αποκαλούσε τομή ον, ενώ ο Δη­μόκριτος προσπαθεί να συγκεκριμενοποιήσει το γεγονός ότι το κενό υπάρχει και είναι, κατά συνέπεια, «μη πραγματικό» (ουκ ον ή ουδέν). Ο Λεύκιππος είχε επινοήσει, για τον χαρακτηρισμό του ατόμου, τη λέξη δεν.
      
        Το σύμπαν είναι άπειρον, γιατί δεν δημιουργήθηκε από κανέναν και από τίποτα· άρα δεν έχει αρχή. Μόνη η ανάγκη επιβάλλει ό,τι ήταν, είναι ή θα είναι. Για να εξηγήσουμε τον κόσμο, δεν θα πρέπει να καταφεύγουμε, όπως ο Εμπεδοκλής, στη Φιλότητα ή στο Νείκος, είτε πάλι στο Νου, όπως ο Αναξαγόρας, αλλ' ούτε και σε τελικά αίτια, γιατί η λειτουργία του είναι καθαρά μηχανική και διέπεται από νόμους που αυτοί μόνοι συγκροτούν τη φύση.       
  
        II. Τα άτομα
 
        Τα άτομα, που αποτελούν το ελάχιστο δυνατό συστατικό του υπάρχον­τος, δεν υπόκεινται, λόγω της σκληρότητας τους, σε οιαδήποτε μεταβο­λή και, καθώς είναι απλά (το αμερές), παραμένουν απαθή. Ο Δημόκρι­τος προσθέτει πως δεν μπορούν ούτε να ενεργούν ούτε να πάσχουν η δρά­ση ή το πάθος δεν αφορούν παρά μόνον σύνθετα πράγματα, που υπάρχουν τα ίδια χάρη στο κενό, το οποίο επιτρέπει στα άτομα να μετατοπίζονται.
      
        Τα άτομα, λοιπόν, είναι αδιαίρετα, στέρεα, πλήρη, πυκνά.
   
        Είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, χάρη σ' ένα κείμενο του Αριστοτέλη, πως, σύμφωνα με τους Ατομικούς, οι διαφορές του Είναι δεν προέρχον­ται παρά από αυτό που ο Δημόκριτος ονομάζει ρυσμόν, διατιγήν, τροπήν οι τεχνικοί αυτοί όροι δημιουργούν ορισμένο μεταφραστικό πρόβλημα, ακόμα και για τον ίδιο τον Αριστοτέλη, καθώς φαίνεται να προέρχονται από την αβδηριτική διάλεκτο. Έτσι λοιπόν, ο Αριστοτέλης μας τους με­ταφράζει ως σχήμα, τάξιν και θέσιν αντίστοιχα. Ταυτόχρονα, μας δίνει κι ένα ιδιαίτερα διαφωτιστικό παράδειγμα: «Έτσι διαφέρει το Α του Ν κατά το σχήμα, το ΑΝ του ΝΑ κατά την τάξη και το Ζ του Η κατά τη θέ­ση» (Μετά τα Φυσικά, 1,4,985β). Όσον αφορά πάλι τον αριθμό των σχη­μάτων που ενδέχεται να σχηματίζουν τα άτομα, αυτός είναι απεριόριστος.
      
         Όλα τα άτομα είναι ομοιογενή και ανέκαθεν μετακινούνταν εν κενώ. Ποια είναι όμως η κατεύθυνση αυτής της κίνησης; Κατά τον Λεύκιππο, τα άτομα μπορεί να κινούνται προς κάθε κατεύθυνση. Αίτιο αυτής της κί­νησης είναι, όπως είδαμε, η αναγκαιότητα· κατά τον Αριστοτέλη μάλι­στα, ο Λεύκιππος αρκούνταν να χαρακτηρίζει την κίνηση αυτή αιώνια, δίχως άλλες εξηγήσεις. Οι κινήσεις αυτές των ατόμων δημιουργούν, πάν­τως, συγκρούσεις μεταξύ τους. Όποτε τυχαίνει κάποια τέτοια σύγκρου­ση, τα άτομα είτε αναπηδούν το ένα πάνω στο άλλο είτε συγκολλούνται, δίχως ωστόσο να χάνουν ποτέ την ατομικότητα τους· πρόκειται για απλή παράθεση τους και όχι για ανάμειξη, όπου μεταβάλλεται η φύση του κα­θενός. Αυτή, κατά τον Αριστοτέλη, θα πρέπει να ήταν η θέση του Λεύ­κιππου.
      
        Αυτή πρέπει να ήταν και η άποψη του Δημόκριτου, μόνο που στη δική του περίπτωση το ζήτημα που δημιουργείται είναι αν, τελικά, εισηγείται ή όχι το βάρος ως αίτιο της κίνησης. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα πολυσυ­ζητημένο πρόβλημα· παρ’ ότι όμως ο Δημόκριτος κάνει λόγο για βαρύτε­ρα ή ελαφρότερα άτομα, δεν φαίνεται να αντιμετώπισε ποτέ σοβαρά την ιδέα το βάρος να αποτελεί αίτιο της κίνησης. Η ιδέα αυτή θα πρέπει κατά πάσα πιθανότητα να εμφανίστηκε αργότερα, μέσα στο έργο του Ναυσιφάνους και του Επίκουρου. Ο Δημόκριτος ακολουθεί την ιδέα, σύμφωνα με την οποία τα άτομα κινούνται προς κάθε κατεύθυνση, σε ένα είδος δό­νησης (παλμός), και προσφεύγει στην εικόνα της σκόνης μεσ’ στο φως του ήλιου:
      
        Παρατήρησε... κάθε φορά που μια αχτίδα ήλιου γλιστρά κι απλώ­νει τη φωτεινή της δέσμη μέσα στα σκοτάδια των σπιτιών μας· θα δεις αμέτρητα μικροσκοπικά σώματα να μπλέκονται με χίλιους δυο τρόπους στο κενό, μεσ' στην ίδια τη δέσμη των φωτεινών αχτίδων, και, σαν να ρίχτηκαν σε μια αιώνια πάλη, να πολεμούν, να μάχον­ται σε τάγματα, δίχως ανακωχές, ταραγμένα απ’ τους αναρίθμη­τους χωρισμούς και συναντήσεις· ίσως έτσι να μπορέσεις τελικά να φανταστείς τι είναι αυτή η αέναη αναταραχή των πρωταρχικών σω­μάτων μεσ’ στο πελώριο κενό   (Λουκρήτιος, II, στ. 114).
 
Αυτή η αιώνια κίνηση των ατόμων υφίσταται πέραν κάθε αιτίου κι είναι η ίδια αίτιο παντός. Ένα άτομο ενδέχεται να συμπαρασύρεται από τα γει­τονικά του, οπότε πρόκειται για κίνηση βία, είτε πάλι να αναπηδά, οπότε γίνεται λόγος για κίνηση πληγή. Τα άτομα, λοιπόν, συμπεριφέρονται σαν να αντιπαλεύουν το ένα το άλλο (στασιάζειν). Σ’ αυτό ακριβώς αναφέρε­ται το παρακάτω κείμενο του Αριστοτέλη, απόσπασμα ενός έργου του αφιερωμένου στον Δημόκριτο, που έχει πια σήμερα χαθεί:
 
        Ο Δημόκριτος υποστήριζε πως η φύση των αιώνιων πραγμάτων συ­νίσταται σε μικρές ουσίες, άπειρες στον αριθμό∙ παράλληλα μ’ αυ­τές υποθέτει, ακόμα, την ύπαρξη ενός απεριόριστα μεγάλου χώρου για τον οποίο χρησιμοποιεί τους εξής όρους: κενό, μηδέν, άπειρο· αντίθετα, καθεμιά από αυτές τις ουσίες αποκαλείται: κάτι, στερεό, όν. Θεωρεί πως οι ουσίες αυτές είναι τόσο μικρές που διαφεύγουν των αισθήσεων μας. Διαθέτουν τα πιο ποικίλα σχήματα, μορφές ή μεγέθη. Με αφετηρία αυτές ως συστατικά στοιχεία συγκροτούνται και σχηματίζονται κατόπιν τα ορατά πράγματα και οι απτές μάζες. Δονούνται και μεταφέρονται μέσα στο κενό εξαιτίας της ανομοιό­τητας τους και των άλλων ειδικότερων διαφορών τους. Μετατοπιζόμενες, προσκρούουν η μια στην άλλη, ανακατώνονται και σχη­ματίζουν μια σύνθεση, έτσι που να προσεγγίζουν και να εφάπτονται στενά, χωρίς όμως και να προκύπτει αληθινά μία μοναδική φύση· είναι πράγματι τελείως παράλογο δύο ή περισσότερα να γίνουν ποτέ ένα. Το ότι οι ουσίες μπορούν να παραμένουν ως ένα σημείο ενω­μένες το αποδίδει στη διαπλοκή και στην αντίσταση των ατόμων. Ανάμεσα τους άλλα είναι σκαληνά, άλλα κοίλα, άλλα κυρτά κι άλ­λα παριστάνουν άπειρες ποικιλίες. Είναι της γνώμης πως δύο σω­ματίδια παραμένουν σε κατάσταση ένωσης όσο δεν παρεμβαίνει κά­ποια ισχυρότερη ανάγκη, προερχόμενη από το περιφερειακό περί­βλημα του κόσμου, να τα ταράξει και να τα διασπείρει (68 Α 37).       
  
        III. Η κοσμική δίνη και η γέννηση των κόσμων
 
        Ένας μεγάλος αριθμός ατόμων, προερχόμενων από το άπειρον, βρέθη­καν μέσα στο μεγάλο κενό· συγκεντρωμένα εκεί, σχημάτισαν μια δίνη, μέσα στην οποία αλληλοσυγκρούονταν και συστρέφονταν με κάθε δυνα­τό τρόπο. Όταν πια η συγκέντρωση τους έφθασε σε σημείο που να τα εμ­ποδίζει να περιδινούνται, τα μικρά σώματα διέφυγαν στο εξωτερικό κε­νό, σαν μέσα από κόσκινο, ενώ τα υπόλοιπα σχημάτισαν μια μάζα (67 Α1). Ο Λεύκιππος παραμένει εξαιρετικά ασαφής όσον αφορά την προέλευ­ση αυτής της δίνης· ο Δημόκριτος μας λέει πως οφείλεται στους αδήρι­τους φυσικούς νόμους και προκύπτει από την κίνηση των πραγμάτων και των ατόμων. Έτσι λοιπόν, ο κόσμος δεν γεννήθηκε από μια εξωτερική βούληση αλλά είναι το αποτέλεσμα ενός concursus fortuitus (Κικέρων, De natura deorum, I, 24, 66)· καθώς θα πει κι ο Λουκρητίας:
      
Δεν είναι χάριν ενός συγκεκριμένου σχεδίου ή ενός διαυγούς πνεύ­ματος που τα άτομα παρετάχθησαν το καθένα στη θέση του· και βέ­βαια, ούτε διακανόνισαν μεταξύ τους τις αντίστοιχες τους μετακι­νήσεις· αντίθετα, αφού υπέστησαν χιλιάδες μεταβολές κάθε είδους, διατρέχοντας το πελώριο όλον, συγκρούστηκαν, αποχωρίστηκαν την αιωνιότητα μέσω συνεχών πληγμάτων, κατέληξαν τελικά, μέ­σα από τις αδιάκοπες δοκιμαστικές κινήσεις και συνδυασμούς κά­θε είδους, να σχηματίζουν τις διατάξεις που δημιούργησαν και απαρ­τίζουν το σύμπαν μας (Ι, στ. 1021).
      
        Μόνο σε αναφορά με το πρόβλημα της δίνης είναι δυνατόν, κατά τον Bailey, να επιλυθεί το προαναφερθέν πρόβλημα του βάρους των ατόμων. Ο Bailey θεωρεί πως τα βαρύτερα άτομα είναι και τα μεγαλύτερα σε όγκο, αυτά που δυσκολεύονται, κατά συνέπεια, να κινηθούν κι έτσι κατευθύ­νονται προς το κέντρο της δίνης· κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε να αντι­ληφθούμε γιατί ο Δημόκριτος κάνει λόγο για λιγότερο ή περισσότερο βα­ριά άτομα, χωρίς ωστόσο να χρειάζεται να δεχτεί το βάρος ως επιπρόσθε­το, μαζί με το μέγεθος και το σχήμα, κατηγόρημα των ατόμων. Τα βαριά, μάλιστα, σώματα είναι αυτά ακριβώς που, ως σύνολα ατόμων, συντίθεν­ται από περισσότερα άτομα και από πολύ κενό.
      
        Τα άτομα αυτά, μετατοπιζόμενα μέσα στο σύμπαν χάρη σ’ αυτήν την περιδίνηση, δημιουργούν απειράριθμους κόσμους, που γεννώνται και φθεί­ρονται αδιάκοπα: «Τίποτα δεν έρχεται απ' το μηδέν, και τίποτα, φθειρόμενο, δεν επιστρέφει σε αυτό» (68 Α 1). Ο δικός μας κόσμος απαρτίζεται από τη Γη, που 'ναι ένας κύλινδρος αιωρούμενος στους αιθέρες, τους αστέ­ρες, που 'ναι γήινα σώματα φλεγόμενα από την ταχεία κίνηση του ουρα­νού, τον Ήλιο, τέλος, και τη Σελήνη, που ήταν κάποτε πυρήνες κάποιων ανεξάρτητων κόσμων. Ο Δημόκριτος αντίκριζε στον Γαλαξία «ελάχιστα και συνωστιζόμενα αστέρια, που λόγω της απόστασης του ουρανού από τη Γη μας φαίνονται να αποτελούν μια ενιαία μάζα, όπως ακριβώς μας φαίνεται και μια επιφάνεια που έχουμε καλύψει με αμέτρητους κόκκους λεπτό αλάτι» (68 Α 91).
      
        Όσο απαρχαιωμένες κι αν είναι οι εξηγήσεις του Δημόκριτου για τα φυσικά φαινόμενα, παραμένουν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, επειδή ακρι­βώς ποτέ δεν επικαλούνται κάποια τελικότητα, μυθολογία ή θεολογία, πράγμα για το οποίο θα του είναι υπόχρεος αργότερα ο Επίκουρος. Ο Δη­μόκριτος αναζητεί την εξήγηση των επί της Γης συμβάντων με αφετηρία άλλα γήινα φαινόμενα, επιχείρησε, με άλλα λόγια, να κατεβάσει τις αρ­χές εξήγησης από τον ουρανό των υπερβατικών ιδεών στον κόσμο των ανθρώπων. Με αυτό το πνεύμα προσπαθεί ν' αντιληφθεί τι είναι ο κεραυ­νός, η βροντή, το αστροπελέκι, ο σίφουνας κι ο άνεμος, ο σεισμός, το ξε­χείλισμα του Νείλου κ.λπ. (βλ. σχετικά 68 Α 93, 68 Α 98, 68 Α 99). Δεν αρκέστηκε να ανατρέξει, όπως οι παλαιότεροι του στοχαστές, στην εξηγητική δύναμη των φυσικών στοιχείων, του νερού, του αέρα, της φωτιάς ή της γης. Κατ’ αυτόν τα στοιχεία αυτά δεν είναι καν πρωταρχικά, εφό­σον όλα τους συντίθενται από άτομα διαφόρων τύπων και μεγεθών, όπως για παράδειγμα η φωτιά που, δεδομένης της κινητικότητας της, αποτε­λείται από άτομα μικρά και στρογγυλά.
      
        Έτσι μπορούμε να αντιληφθούμε καλύτερα γιατί ο Αριστοτέλης λέει: Ο Λεύκιππος κι ο Δημόκριτος είναι αυτοί που επιχείρησαν τον πιο μεθοδικό ορισμό και προσέφεραν τη συνολικότερη εξήγηση, γιατί, ακριβώς, εξέλαβαν ως αρχή αυτό που έρχεται κατά φύση πρώτο. (Περί γενέσεως και φθοράς, Ι, 8,325α).
  
        IV. Ο άνθρωπος
 
        Ο άνθρωπος και τα ζώα γεννήθηκαν από τη γη. Ο άνθρωπος άλλωστε εί­ναι ένας μικρόκοσμος (68 Β 34). Η ψυχή είναι ενσώματη και έχει πύρινη φύση, της αυτής ποιότητας με τα φλεγόμενα ουράνια σώματα (68 Α 102). Μετακινεί τα σώματα, εντός των οποίων κατοικεί, όπως ακριβώς και τον εαυτό της (68 Α 104). Είναι μια ψυχή θνητή, που πεθαίνει μαζί με το σώμα καθώς αποδιαρθρώνονται, τη στιγμή εκείνη, τα άτομα που την συγκρο­τούν. Η επαφή με σώματα του έξω κόσμου μετακινεί την ψυχή μέσα στο σώμα, με αποτέλεσμα τη πρόκληση αισθητηριακών εντυπώσεων.
      
        Οι εμπειρίες των αισθήσεων και οι ιδέες τοποθετούνται στην αφετηρία της γνωσιολογίας. Επιβάλλεται, ωστόσο, να υπογραμμίσουμε, πριν απ' όλα, πως η ατομική θεωρία έβαλε σαφώς κατά της έννοιας της αισθητής ποιότητας: «Σύμβαση το χρώμα, σύμβαση το γλυκύ, σύμβαση και το πι­κρό· στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν παρά άτομα και κενό», λέει ο Δημόκριτος, που πιστεύει πως όλες οι αισθητές ποιότητες που αντιλαμ­βανόμαστε προκύπτουν από τη συγκέντρωση ατόμων. «Γιατί μέσα στη φύση δεν υπάρχει ούτε άσπρο ούτε μαύρο ούτε κίτρινο ούτε κόκκινο ούτε γλυκό ούτε πικρό» (68 Α 49). Πολλά αποσπάσματα επιμένουν στην ιδέα πως «τα στοιχεία στερούνται ποιοτήτων, δεν υπάρχουν παρά συμπαγή σω­ματίδια και κενό· τα σύνθετα σώματα, που προέκυψαν από αυτά, απέ­κτησαν χρώμα χάρη στην τάξη, στο σχήμα και στη θέση των στοιχείων. Πέραν αυτών δεν υπάρχουν παρά απατηλές όψεις» (68 Α 125).
 
        Έτσι λοιπόν οι ποιότητες προκύπτουν έμμεσα από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα μείγματα ατόμων. Σε αυτή την ατομική θεω­ρία, όπου τα πάντα είναι ή συναποτελούν σώμα, οι αισθήσεις περιορίζον­ται, τελικά, σε μια επαφή εξ αποστάσεως: «Ο Δημόκριτος κι οι περισσό­τεροι φυσιολόγοι, που πραγματεύονται τα περί αισθήσεως, κάνουν κάτι εξαιρετικά άτοπο γιατί θεωρούν όλα τα αισθητά απτά. Ωστόσο όμως, αν είχε έτσι το πράγμα», λέει ο Αριστοτέλης, αρνούμενος να υιοθετήσει αυτή τη θεωρία, «είναι φανερό πως και κάθε άλλο είδος αίσθησης είναι ένα εί­δος αφής» (Περί αισθήσεως και αισθητών, IV, 442α29).
 
        Η αναγωγή αυτή των αισθήσεων στην αφή στηριζόταν στη θεωρία των ειδώλων (ως είδωλα θα πρέπει να νοήσουμε εδώ ρευστές εικόνες που πη­γάζουν από τα αντικείμενα, των οποίων διατηρούν το σχήμα και, μόνες αυτές, έρχονται σε επαφή με τα αισθητήρια όργανα μας).
      
        Έτσι λοιπόν «ο Δημόκριτος λέει πως η όραση συνίσταται στην πρόσ­ληψη της εικόνας των ορατών αντικειμένων. Η εικόνα είναι το ανα­κλώμενο μέσα στην κόρη σχήμα. Έτσι λοιπόν πιστεύει, όπως ο Λεύκιππος πριν κι ο Επίκουρος μετά απ’ αυτόν, ότι ορισμένα εί­δωλα, που αποσπώνται διαρκώς από τα ορατά αντικείμενα, διατη­ρώντας, ωστόσο, το σχήμα τους, διεισδύουν μέσα στους οφθαλμούς παράγοντας έτσι την όραση» (67 Α 29)... Τα σώματα άρα εκπέμπουν αναθυμιάσεις (απόρροια) και το αποτέλεσμα που προκαλούν στις αισθήσεις μας παρομοιάζεται με αποτύπωμα πάνω σε κερί (εντύπωσις).
     
        Όσον αφορά πάλι τη σκέψη (φρόνησις), αυτή είναι ομοειδής με την αί­σθηση:
 
        Ο Λεύκιππος, ο Δημόκριτος κι ο Επίκουρος υποστηρίζουν πως η αίσθηση και η νόηση γεννιούνται όταν προσπέσουν από έξω, πάνω μας, είδωλα· γιατί καμιά απ' τις δυο τους δεν μπορούμε να δοκιμά­σουμε χωρίς την εικόνα που προσπίπτει πάνω μας   (67 α 30). 
      
        Ανακαλύπτουμε, με άλλα λόγια, στον Δημόκριτο έναν γνωσιολογικό εμπειρισμό: η θεωρία αυτή, όμως, απολήγει πάντα, αν όχι σ’ έναν σχετι­κιστικό υποκειμενισμό ή στον σκεπτικισμό, πάντως, σε ορισμένο πεσιμισμό δίχως αυταπάτες. Πράγματι, και σ’ αυτή την περίπτωση:
      
        Ο Δημόκριτος λέει ρητά πως αλήθεια και ψεύδος ταυτίζονται, πως η αλήθεια σε τίποτα δεν διαφέρει απ' τη ψευδαίσθηση, αλλ' ό,τι φαί­νεται στον καθένα του φαίνεται κι αληθινό   (68 Α 113).
      
        Να, λοιπόν, που ο Δημόκριτος αρχίζει πλέον να προμηνύει τον Πρωτα­γόρα· η κινητικότητα των ατόμων ανακλάται, θα μπορούσαμε να πούμε, σε μια κινητικότητα της αλήθειας, που απολήγει, με τη σειρά της, σ' ένα είδος αγνωστικισμού. Όντως, μας λέει ο Δημόκριτος:
      
        Εμείς, όμως, στην πραγματικότητα, δεν αντιλαμβανόμαστε τίπο­τα το αλάθητο, παρά μόνο ό,τι μεταπίπτει, σύμφωνα με τη σύνθεση του σώματος μας και τα άτομα, που εισρέουν μέσα σ’ αυτό ή το αντιπιέζουν... Έχει συχνά αποδειχτεί πως, στην πραγματικότητα, δεν γνωρίζουμε τι είναι και τι δεν είναι το καθετί   (68 Β 9, 10).
      
        Ο άνθρωπος, με άλλα λόγια, παραμένει αναγκαστικά μακριά από την αλήθεια, καθώς η αντίληψη του επαναπαύεται στη ροή των ειδώλων τε­λικά δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτα (68 Β 6,7,8) κι η αλήθεια βρίσκεται εν βυθω (68 Β 117). Ο ίδιος, ωστόσο, ο Δημόκριτος δεν καταλήγει στον σκεπτικισμό, εφόσον αποδέχεται τουλάχιστον ως αληθή τη γνωστική προ­σέγγιση των ατόμων και του κενού. Ωστόσο όμως ο ίδιος ο Δημόκριτος θα βάλει τις αισθήσεις να μιλήσουν μ' έναν βαθύτατο σαρκασμό:
      
        Ταλαίπωρε νου, πρώτα παίρνεις από μας τις αποδείξεις σου, και μετά θες να μας καταβάλεις! Η νίκη σου είναι η πτώση σου (68 Β 125).
 
        V. Ηθική
 
         Υπάρχει μια παραδοσιακή στερεότυπη εικόνα, που θέλει τον Ηράκλειτο να κλαίει και τον Δημόκριτο να γελά (Λουκιανού, Vitarum auctio, Σενέκα, De ιra, II, 10, 5, και De tranquillitate animi, 15,2)· οι κρίσεις του Δημό­κριτου, που παρετέθησαν στο τέλος της προηγούμενης παραγράφου, δεν φαίνεται, βέβαια, να δικαιολογούν την άποψη πως όλες οι όψεις του έρ­γου του διακατέχονται από αισιοδοξία· δεν μπορούμε, ωστόσο, με κανέ­ναν τρόπο να πούμε πως οι ηθικές του απόψεις οδηγούν σε κάποιο τραγι­κό όραμα του κόσμου που να καλεί τον άνθρωπο να καταθλίβεται, και μόνον, για τη μοίρα του.
      
        Αυτό που μας ζητά πριν απ’ όλα ο Δημόκριτος είναι να ξεφύγουμε από το φόβο· αυτή η απουσία του φόβου (αθαμβία) επανέρχεται με την, αγα­πητή στον Επίκουρο, αταραξία. Η δημοκρίτεια αρετή συνίσταται κατ’ εξοχήν στη γαλήνη, το μέτρο και τη λιτότητα των απολαύσεων, εξού και το ακόλουθο απόσπασμα που φέρνει, ήδη, έντονα στο νου το suave mari magno του Λουκρήτιου:
      
        Στους ανθρώπους η ευδιαθεσία της ψυχής γεννιέται με τη μετρη­μένη χαρά και τη συμμετρία της ζωής. Η έλλειψη και η υπερβολή συνήθως φέρνουν μεταπτώσεις και προκαλούν στην ψυχή μεγάλες μετακινήσεις. Κι όσες κινούνται μέσα σε μεγάλα διαστήματα, δεν είναι ούτε σταθερές ούτε καλοδιάθετες. Την αντίληψη μας πρέπει να τη στρέψουμε προς τα δυνατά και να αρκούμαστε σ' εκείνα που μας είναι πρόχειρα τώρα, έχοντας πολύ λίγο στο νου μας εκείνα που φθονούμε και θαυμάζουμε και μη μένοντας προσκολλημένοι σε αυ­τά με τη σκέψη, να προσβλέπουμε δε στις ζωές εκείνων που δυστυ­χούν, έχοντας στο νου μας τα κακά που παθαίνουν, για να μας φαί­νονται όσα μας συμβαίνουν τώρα κι όσα έχουμε μεγάλα κι αξιοζή­λευτα, και να μη μας τύχει, πεθυμώντας περισσότερα, να υποφέρει η ψυχή μας. Γιατί εκείνος που θαυμάζει όσους από τους άλλους αν­θρώπους έχουν και καλοτυχίζονται, και με το νου του στριφογυρνά γύρω απ’ αυτούς την πάσαν ώρα, αναγκάζεται πάντα να επιχειρεί κάτι καινούργιο και να ρίχνεται από επιθυμία πάνω σ' αυτό, για να κάνει κάτι ολέθριο, απ' όσα οι νόμοι απαγορεύουν. Γι' αυτό πρέπει κανείς εκείνα να μην τα αναζητά και με τούτα να χαίρεται συγκρί­νοντας τη ζωή του με τη ζωή όσων κακοπερνούν και να καλοτυχίζει τον εαυτό του, έχοντας στο νου του αυτά που παθαίνουν εκείνοι και πόσο καλύτερα περνά κι ευδοκιμεί. Γιατί, αν κρατιέσαι πάνω σε αυτή τη γνώμη, θα περάσεις τη ζωή σου πιο ευδιάθετα και θ’ αποδιώξεις όχι λίγες κακοτυχίες στη ζωή σου, το φθόνο και τη δοξομανία και την αντιπάθεια (68 Β 191).
     
        Ο Δημόκριτος διέκρινε τρεις ουσιώδεις αρετές: το εν λογίζεσθαι, το ευ λέγειν και το πράττειν α δει (68 Β 2).
 
        Όσον αφορά πάλι τους θεούς, ο Δημόκριτος τους θεωρούσε το προϊόν της φαντασίας και της λαϊκής ευπιστίας έναντι εξαιρετικών φυσικών φαι­νομένων. Δεχόταν, ωστόσο, πως υπάρχουν μέσα στους αιθέρες όντα συγ­γενή μεν του ανθρώπου, προικισμένα όμως με δυνάμεις, διαστάσεις και διάρκεια πολύ πιο σημαντικές: οι εκπομπές τους μάλιστα απλώνονται, κατά τον Δημόκριτο, σε εξαιρετικά μεγάλες εκτάσεις, και συχνά εμπί­πτουν στις αισθήσεις μας. Τα όντα αυτά δεν είναι αθάνατα, άλλα όμως από αυτά είναι ευεργετικά κι άλλα κακοποιό.
     
        Στους Λεύκιππο και Δημόκριτο θα πρέπει, τέλος, να προσθέσουμε κι ορισμένους άλλους αρχαίους Ατομικούς: τον σύγχρονο του Πλάτωνα Με τρόδωρο τον Χίο, τον Ανάξαρχο τον Αβδηρίτη, φίλο του Μεγάλου Αλε­ξάνδρου, και τον Ναυσιφάνη, που ήταν και δάσκαλος του Επίκουρου.      
  
        VI. Το πεπρωμένο της ατομικής θεωρίας
 
        Οι διάφορες ερμηνείες των ατομικών θεωριών έμελλαν να γνωρίσουν με­γάλες αποκλίσεις μεταξύ τους. Έτσι ο Καρλ Μαρξ1, ο Πωλ Νιζάν2 και ο Σολόβιν3 τις αντιμετωπίζουν ως τους αληθινούς προδρόμους μιας πραγ­ματικά επιστημονικής θεώρησης του κόσμου και ιδιαίτερα του υλισμού. Ο Μαρσελέν Μπερτελό τις θεωρεί κληρονόμους απόκρυφων και μαγικών παραδόσεων4. Και σε αυτή, όμως, την περίπτωση θα πρέπει να αντιμετω­πίζουμε με επιφυλακτικότητα παρόμοιες υπερχρονικές συσχετίσεις. Εί­ναι αναμφισβήτητο, βέβαια, πως τις περισσότερες φορές ο Δημόκριτος επιχειρεί στο έργο του να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα ξεκινώντας από άλλα φυσικά φαινόμενα και αποφεύγοντας να καταφύγει σε παραδοσια­κές θεολογικές ή τελολογικές κατασκευές. Από την άλλη, όμως, πλευρά, είχαμε ήδη την ευκαιρία να τονίσουμε πως ο Δημόκριτος δεν θα μπορού­σε να θεωρηθεί πατέρας ενός μαχητικού ρασιοναλισμού ή μιας επιστημο­νικής αντίληψης του κόσμου, όπου θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε εν­δεχομένως τις απαρχές του δικού μας επιστημονικοτεχνικού πολιτισμού. Η ιδέα της δυνατότητας του ανθρώπου να μεταπλάθει τη φύση μέσω της τεχνικής του επενέργειας δεν ανευρίσκεται στον Δημόκριτο κι είναι άλ­λωστε βαθύτατα ξένη προς τους Έλληνες. Μπορούμε στο κάτω κάτω να χαρακτηρίζουμε ρασιοναλιστή έναν φιλόσοφο που μας λέει ότι η αλήθεια βρίσκεται μέσα στο βυθό, πως δεν κατέχουμε τίποτα το βέβαιο, πως δεν ξέρουμε καν τι είναι και τι δεν είναι κάθε πράγμα;
     
        Γεννημένη μέσα από θεωρησιακούς στοχασμούς περί του προβλήμα­τος της διαίρεσης των όντων, η ατομική θεωρία καταλήγει σε ηθικές πα­ραινέσεις στον άνθρωπο να επιβάλει στη ζωή του το μέτρο και την ευδια­θεσία (ενθυμίη). Θέλησε να μετατρέψει τον άνθρωπο σ’ ένα ον, που, παρ’ ότι δεμένο με τον κόσμο με όλα τα όργανα των αισθήσεων και το νου ακό­μα, θα αντιμετώπιζε τα φαινόμενα της φύσης σαν κάτι που δεν θα έπρεπε να το απομακρύνει από το ορθό μονοπάτι της ζωής, αρνούμενη το άλλοθι του τραγικού πεπρωμένου, το λυτρωτικό αίσθημα του φόβου και την εγω­ιστική προσδοκία ανταμοιβής.
  -------
            ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1.  Karl Marx, Διαφορά δημοκρίτειας και επικούρειας φιλοσοφίας της φύσης.
2.  Paul Nizan, Οι υλιστές της αρχαιότητας.
3.  Solovine, Δημόκριτος, φιλοσοφικές θεωρίες και ηθικοί στοχασμοί.
4. Marcelin Berthelot, Οι απαρχές της αλχημείας, σ. 145, αλλά και Zeller, τ. II, σ. 282.

Τζορντάνο Μπρούνο, ο μάρτυρας της ελεύθερης σκέψης

Μέσα στον σκοτεινό Μεσαίωνα ένας μυστηριώδης φιλόσοφος ήξερε να ζει και να πεθάνει για τις ιδέες του. Γίνεται ξανά ένας φάρος που οδηγεί όσους αναζητούν την αλήθεια  μπρος σ' ένα νέο μεσαίωνα που έρχεται γοργά καταπάνω μας.

Δεν πιστεύουμε ότι τα πανεπιστήμια είναι που κάνουνε τους φιλοσόφους. Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται φιλόσοφοι. Γιατί αν φιλόσοφος είναι αυτός που αναζητεί την αλήθεια, τότε όλοι είμαστε φιλόσοφοι, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Ακόμη και ένα μικρό παιδί, όταν κάνει βασικές ερωτήσεις στους γονείς του, κάνει χωρίς να το ξέρει, φιλοσοφία. Αναζητά την αλήθεια. Αν και δεν έχει βέβαια το φιλοσοφικό λεξιλόγιο. Και αυτό είναι που συνέβη στην ανθρωπότητα όταν μπήκε στον Μεσαίωνα. Αναφερόμαστε στον μεσαίωνα που επηρέασε τις δυτικές χώρες στην κοιλάδα της Μεσογείου.

Δεν είναι ότι με το γκρέμισμα του δυτικού πολιτισμού ο άνθρωπος έπαψε να είναι φιλόσοφος. Όχι, ο άνθρωπος έχασε απλώς το φιλοσοφικό λεξιλόγιο, για να μπορεί να έχει επαφή με την φιλοσοφία. Κάθε Μεσαίωνας, όπως και αυτός στον οποίο αναφερόμαστε, είναι ένας από τόσους που υπήρξαν στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Κάθε Μεσαίωνας χαρακτηρίζεται από μία πρώτη φάση η οποία είναι φάση χάους, όπου λείπουν νοητικές δομές για να μπορούν να εκφράζουν όλα αυτά που υπάρχουν μέσα στον Πολιτισμό και μέσα στον άνθρωπο. Αυτό συνέβη με τον Ελληνικό Πολιτισμό. Πολύ λίγα κομμάτια και αποσπάσματα από τον Πλάτωνα, τον Σενέκα είχαν μείνει απομονωμένα σε ορισμένα μέρη της Ευρώπης.

Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας γκρεμίστηκαν οι διάφορες αξίες θρησκευτικού, πολιτιστικού, ηθικού και πολιτικού χαρακτήρα. Άρχισαν να γίνονται εισβολές από την Ανατολή που διεισδύουν μέσα στα σύνορα και αρχίζουν να διαβρώνουν αυτό τον Δυτικό Πολιτισμό με την πτώση της Ρώμης.

Εξαιτίας ενός παράδοξου της Ιστορίας, οι Δυτικοί άνθρωποι, που βυθίζονται στο σκοτάδι, θα βρουν πολλά στοιχεία του παλιού Πολιτισμού, του Κλασσικού, στους γύρω λαούς, στις γύρω περιοχές του Αραβικού κόσμου που περιτριγυρίζουν την Ευρώπη. Γι' αυτό έχει μεγάλη σημασία κυρίως η πρώτη Σταυροφορία, η οποία θα δημιουργήσει ορισμένα φαινόμενα, όχι μόνο Φιλοσοφικού  και Πολιτιστικού χαρακτήρα, αλλά και Εσωτερικού, όπως είναι η δημιουργία του Τάγματος των Ναϊτών και διαφόρων άλλων Ταγμάτων που μετά θα έχουν μεγάλη επίδραση στη Δύση.

Από εκεί ξεκινάει μια διαδικασία μεγάλων αλλαγών, που γίνονται ταυτόχρονα στη Δύση και στην Ανατολή. Αυτή την περίοδο μπορούμε να την τοποθετήσουμε ανάμεσα στον 10ο αιώνα, που αρχίζει αυτή η διαδικασία και τον 15ο  αιώνα που πέφτει η Κων/πολη. Μερικοί σύγχρονοι Ιταλοί ιστοριογράφοι, πιστεύουν ότι κατά κάποιο τρόπο αυτός ο Μεσαίωνας δεν είχε καθολική εμβέλεια, γιατί μερικά Τάγματα, κυρίως Ισλαμικά Αραβικού τύπου είχαν κρατήσει μία πολύ υψηλή νοητική και πολιτιστική στάθμη. 'Οπως π.χ. στα πανεπιστήμια της Κόρντοδα, Τολέδο, Σαλαμάγκα και επίσης στο Βυζάντιο, στην Κωνσταντινούπολη, είχε συνεχιστεί κατά κάποιο τρόπο χωρίς διακοπή ο Ελληνορωμαϊκός κόσμος. Όμως αρχίζουν να εμφανίζονται και στους δύο κόσμους, Δυτικό και τον Ανατολικό, μια σειρά αντιφάσεων. Οι αντιφάσεις αυτές εντοπίζονται ανάμεσα στους κλασσικούς νέα φιλοσόφους που αρχίζουν να μεταφράζονται για μελέτη και ανάμεσα στις θρησκείες, κυρίως στην χριστιανική και την ισλαμική. Δημιουργούνται μεγάλα σχίσματα ανάμεσα στις ομάδες τόσο στην Ανατολή όσο και στην Δύση. Είναι πολύ ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς, για παράδειγμα την εποχή του Ομάρ Καγιάν, και να παρατηρήσει πως στον πρώτον αυτόν αιώνα που αρχίζει μετά τον 10ο, αρχίζουν και δημιουργούνται διάφορες αιρέσεις στον ισλαμικό κόσμο, που η κάθε μία από αυτές αποσπάται από τον κεντρικό κορμό. Και η έρευνα των κλασσικών συγγραφέων, των κλασσικών φιλοσόφων κάνει να ταρακουνιέται η πίστη αυτών των ισλαμιστών στο κοράνι επειδή δεν μπορούν να την συμβιβάσουν με τις διδασκαλίες των αρχαίων φιλοσόφων. Έτσι εμφανίζονται μεγάλοι άντρες οι οποίοι παίζουν τον ρόλο του «μεντεσέ» που συνδέουν το ένα μέρος με το άλλο, δηλαδή την πίστη με την κλασσική φιλοσοφία, όπως για παράδειγμα ο Αβικένο.

Στα Ρουμπαγιάρ του Oμάρ Καγιάν θα δούμε πως πνέει ένα πνεύμα συμβιβασμού ανάμεσα στα  δύο αυτά στοιχεία για την ζωή και για τον θάνατο και με ένα πνεύμα διονυσιακού χαρακτήρα θα λέγαμε, επειδή δίνουν μεγάλη αξία στην φυσική, γήινη ζωή, τη στιγμή που η επίσημη ισλαμική θρησκεία, της αρνιόταν αυτό το χαρακτηριστικό. Επίσης στην Δύση από τον 12ο-13ο αιώνα και μετά δημιουργείται αυτό το φαινόμενο που θα εκδηλωθεί στην αναγέννηση και συγκεκριμένα στο φαινόμενο του Ιταλικού 14ου-15ου κυρίως αιώνα. Η πτώση της Κωνσταντινούπολης θα κόψει τον δρόμο των μπαχαρικών που ένωνε ως τώρα την Ανατολή με την Δύση. Σήμερα, από την δική μας σύγχρονη άποψη, είναι δύσκολο να καταλάβουμε τί σημασία είχαν τότε για τους Ευρωπαίους τα μπαχαρικά. Η κάθε ιστορική στιγμή έχει την δική της αλλοτρίωση.

Εμείς σήμερα δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε ίσως χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα ή χωρίς air condition. Και ακόμη, υποσυνείδητα, πιστέυω ότι είναι απαραίτητο για την ύπαρξη της ζωής το να έχουμε ηλεκτρισμό και διάφορα άλλα ευεργετήματα του τεχνολογικού πολιτισμού. Και όμως η ανθρωπότητα στο παρελθόν έζησε τόσες χιλιετηρίδες χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και χωρίς τα τεχνολογικά ευρήματα. Αυτοί που έκαναν τα θαύματα του Παρθενώνα και άλλων μεγάλων διαφόρων μνημείων δεν είχαν ηλεκτρικό ρεύμα ούτε καν παρόμοια στοιχεία. Και με το ίδιο σκεφτικό, ο άνθρωπος της αναγέννησης πιστεύει, είναι αλλοτριωμένος, ότι χωρίς τα μπαχαρικά της Ανατολής δεν μπορεί να χωνέψει καλά την τροφή του και κυριαρχεί πραγματικός πανικός. Χάρις σ' αυτόν τον πανικό, είναι που γίνεται η ανακάλυψη της Αμερικής. Αν και πράγματι ο Κολόμβος ποτέ δεν ήξερε ότι είχε ανακαλύψει την Αμερική. Αυτό που πραγματικά ήθελε να ανακαλύψει, ήταν άλλη πορεία προς τις Ινδίες για να μπορούν πιο εύκολα να έχουν τα μπαχαρικά. Τα Πορτογαλικά πλοία θα κάνουν το ίδιο για να μπορούν να φτάσουν στην Αραβία.

Θα ήταν χρονοβόρο το να αναλύσουμε όλη αυτή την διαδικασία. Απλώς πρέπει να καταλάβουμε ότι ήταν μια μεγάλη κρίση για την ανθρωπότητα τότε και ήθελαν να την ξεπεράσουν. Αυτή η ανάγκη αλλαγής, τους οδηγεί να αναζητήσουν στα κλασσικά πρότυπα της φιλοσοφίας, νέα στοιχεία για να μπορούν να δημιουργήσουν έναν νέο και καλύτερο κόσμο. Και από κει και η λέξη «αναγέννηση».

'Ολοι θέλουν να αναγεννήσουν τον κλασσικό κόσμο, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Αλλά υπάρχουν ορισμένοι πυρήνες μέσα στην κοινωνία που έχουν σταματήσει να λειτουργούν και κατά κάποιο τρόπο εμποδίζουν το πέρασμα αυτών των νέων ρευμάτων προς αλλαγή. Τότε αρχίζουν να εμφανίζονται πραγματικές συγκρούσεις ανάμεσα σ' αυτούς τους αναγεννησιακούς  στοχαστές -φιλοσόφους και στις επίσημες θρησκείες και συγκεκριμένα στη Δύση με τον Χριστιανισμό. Το ίδιο συμβαίνει και στον Ισλαμικό κόσμο. Τίποτα από αυτά όμως δεν είναι απόλυτο. Είναι πράγματα που εξαρτώνται από την ιστορική στιγμή, την πολιτική, από την διακυβέρνηση. Μερικές φορές αυτές οι δυνάμεις, φαινομενικά συγκρουόμενες, θα συμμαχήσουν μεταξύ τους για να αλλάξουν κάποια στιγμή την πορεία του κόσμου.

Στην Δύση η γραμμή του Ακινάτη θα κρυσταλλοποιηθεί  με τον ίδιο τον Θωμά τον Ακινάτη που πιστεύει ότι έχει βρει την φόρμουλα για να μπορεί να παντρέψει τον κλασσικό -φιλοσοφικό κόσμο με την μορφή της χριστιανικής θρησκείας. Κι έτσι θα χρησιμοποιηθούν αυτή την εποχή τα έργα του Αριστοτέλη που ήταν τότε τα πιο γνωστά φιλοσοφικά κείμενα. Επίσης θα χρησιμοποιηθεί ο Πλάτωνας, θα βασιλέψει όμως η γραμμή του Αριστοτέλη.

Βρέθηκαν και μερικά αποσπάσματα από Προσωκρατικούς φιλοσόφους που θεωρούνταν χαμένα ως τότε και υπάρχει μια μανία για να βρουν και να πάρουν πίσω, αυτοί οι αναγεννησιακοί στοχαστές, εκείνα τα χαμένα αποσπάσματα των κλασσικών φιλοσόφων. Αυτό, μακρόχρονα θα δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα στην Δύση. Ένα από τα προβλήματα αυτά, είναι το σχίσμα στην καθολική εκκλησία με τον Καλβίνο και τους Διαμαρτυρόμενους, η απομάκρυνση της Καθολικής εκκλησίας από την Ορθόδοξη και η δημιουργία δυνατών συγκρούσεων.

Από όλα αυτά τα πρόσωπα που ήταν πρωταγωνιστές της τόσο τρομερής αλλά και ενδιαφέρουσας εκείνης ιστορικής εποχής, διαλέξαμε το πρόσωπο του Τζορντάνο Μπρούνο.ίσως  επειδή είναι ο πιο συμβολικός άνθρωπος της εποχής αυτής και ταυτόχρονα ο λιγότερο γνωστός. Ακόμα και σήμερα δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε ποιός ακριβώς ήταν ο Τζορντάνο Μπρούνο, λόγω του ότι ήταν ένας άνθρωπος πολύπλευρος και θυμίζει πολύ εκείνον τον  Ομάρ Καγιάν που προηγούμενος ανέφερα. Ενδιαφερόταν για την αστρονομία, τα φυτά, τα ορυκτά, την φιλοσοφία, την τέχνη, την επιστήμη. Ήταν ένας κοσμοπολίτης - φιλόσοφος με τον πλατωνικό τρόπο, με τα κλασσικά πρότυπα.

Γεννιέται στην τελευταία φάση αυτού του Δυτικού προβληματισμού, το έτος 1548 σ' ένα χωριό κοντά στην Νάπολη, την Νόλλα. Λένε ότι μπαίνει καλόγερος σαν Δομινικανός, όπως και άλλα πρόσωπα της εποχής του.

Την εποχή εκείνη, οι εκκλησίες και τα μοναστήρια ήταν κάτοχοι μεγάλων βιβλιοθηκών. Όποιος έχει δει μια μεσαιωνική βιβλιοθήκη, καταλαβαίνει τί εννοώ. Τα βιβλία ήταν τοποθετημένα σ' ένα είδος βιβλιοθήκης και ήταν αλυσοδεμένα. Όποιος ήθελε να διαβάσει, να γνωρίσει τα βιβλία δεν μπορούσε να τα αγοράσει, όπως σήμερα. Έπρεπε να πάει στην εκκλησία η στο μοναστήρι όπου βρισκόταν το βιβλίο και να το αντιγράψει με το χέρι για να το μελετήσει, όταν του το επέτρεπαν βέβαια. Ήταν στη διάθεση του βιβλιοθηκάριου το αν μερικά βιβλία δανείζονταν και άλλα αποκρύπτονταν.

Ο Τζορντάνο Μπρούνο μέ πολύ περιορισμένες πηγές γνώσεων βιβλιογραφίας φαινομενικά, ξέρει τέλεια τους κλασσικούς συγγραφείς και αυτό είναι το πρώτο που μας εκπλήσσει στην βιογραφία του. Φανταζόμαστε ακόμα ότι ήρθε σε επαφή με πρωτότυπα ή αντίγραφα που αργότερα χάθηκαν και δεν φτάσανε ως εμάς, γιατί για έναν σημερινό, πλήρως καταρτισμένο φιλόσοφο, θα ήταν πολύ δύσκολο να μιλήσει πάνω από μια ώρα για την Προσωκρατική φιλοσοφία. Κι αυτό συμβαίνει επειδή από τους Προσωκρατικούς μας έχουν μείνει πολύ λίγα και μικρά αποσπάσματα.

Όπως συμβαίνει και με τα κλασσικά θεατρικά έργα από τον Αισχύλο και μετά, υπάρχουν πάρα πολλά έργα που χάθηκαν. Είναι άλλα για τα οποία έχουμε λίγα αποσπάσματα, άλλα για τα οποία έχουμε μερικές διατριβές η αντίγραφα από μεταγενέστερους και γι' αυτό τα γνωρίζουμε. Αναφέρεται ότι ο Τζορντάνο Μπρούνο είχε κάποια δυνατότητα, κάποιες πηγές στην Νάπολη, απ' όπου μπορούσε να αντλήσει πληροφορίες για την κλασσική αρχαία φιλοσοφία που πραγματικά μας εκπλήσσουν ακόμη και σήμερα. Πόσο μάλλον την εποχή εκείνη!

Σχετικά με αυτό το γεγονός, έχουν κατασκευαστεί πολλές θεωρίες και υποθέσεις σχετικά με το ότι υπήρχαν βιβλιοθήκες απόκρυφες σε στοές απόκρυφες και ότι ο Μπρούνο ανήκε σε μυστικές οργανώσεις εσωτερικού χαρακτήρα.

Ο Μπρούνο έχει τον κλασσικό χαρακτήρα των ανθρώπων της Νάπολης , που διατηρείται ακόμη και σήμερα. Είναι πολύ δύσκολο να συγκρατηθούν, από πολιτική άποψη και αμέσως μιλούν, τα λένε «έξω από τα δόντια». Σ' εκείνη την ιστορική εποχή, το να μιλάει και να δρα κανείς ανοικτά, ήταν πάρα πολύ επικίνδυνο. Και ο Τζ. Μπρούνο αρχίζει να μιλά και να γράφει για τα κλασσικά θέματα. Αντλεί από εκείνα τα φιλοσοφικά κλασσικά κείμενα, έννοιες και αντιλήψεις που ήταν εντελώς ξένες προς την χριστιανική θρησκεία. Για παράδειγμα, ισχυρίζεται στα γραπτά του, ότι όλα τα άστρα στον ουρανό και η γη ακόμα είναι σαν ζωντανοί οργανισμοί. Γράφει για την ύπαρξη ευφυΐας σε άστρα του ουρανού και ότι πολλά άστρα μπορεί να κατοικούνται από νοήμονα όντα.

Στον γεωμετρικό τομέα προοδεύει πάρα πολύ και προπορεύεται της εποχής του, ισχυριζόμενος ότι δεν υπάρχει ο τέλειος κύκλος και ότι ο χώρος ο ίδιος είναι καμπυλοειδούς μορφής.

Το άθροισμα όλων αυτών των ιδεών είναι πραγματικά εκρηκτικό για την εποχή που ζούσε. Να έχουμε υπ' όψην ότι δεν ήταν διπλωμάτης και πολιτικός στις εκφράσεις του, αλλά εκφραζόταν με αυθορμητισμό. Έτσι αναγκάζεται να φύγει από την Νάπολη και από τηv Εκκλησία, Σκέφτεται ότι ίσως οι Διαμαρτυρόμενοι, οι καλβινιστές, να είναι πιο ανοιχτοί σε τέτοιες ιδέες. Πηγαίνει στην σημερινή Ελβετία, αλλά βρίσκει ότι είναι τόσο κλειστοί όσο και οι καθολικοί και μόλις που απέφυγε την πυρά. Φεύγει και από κει. Για κάποιο χρονικό διάστημα χάνουμε τα ίχνη του. Μερικοί λένε πως ταξίδευσε στην Ανατολή. Αλλά τί εννοούμε λέγοντας Ανατολή; Ανατολή μπορεί να είναι η Αίγυπτος, η Τουρκία, η Ινδία, n Κίνα. Δεν έχει διευκρινισθεί αυτό. Απλώς για 5-6 χρόνια εξαφανίζεται από την Ευρώπη. Όταν επιστρέφει του προσφέρουν έδρες σε διάφορα πανεπιστήμια της Ευρώπης, στην Πράγα, το Λονδίνο, το Παρίσι κλπ. Αλλά τώρα ο Μπρούνο γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνος από πριν διότι στις διάφορες θεωρίες ελληνιστικού τύπου που είχε μάθει τώρα έχει προσθέσει και την παλιά παραδοσιακή μαγεία. Ο ορισμός του για την μαγεία είναι αυτός που θα μπορούσε να δώσει οποιοσδήποτε κλασσικός φιλόσοφος. Λέει ότι n μαγεία δεν είναι τίποτα το υπερφυσικό. Είναι απλώς ένα φαινόμενο που n επιστήμη στην σημερινή της φάση εξέλιξης δεν μπορεί να αναλύσει ούτε να εξηγήσει. Κάτι το οποίο είναι εντελώς ορθολογιστικό. Σήμερα αυτό δεν φοβίζει κανέναν. Δεν τρομάζει κανέναν και γίνονται πολλές μελέτες για παραψυχολογία ή για τις μαγικές - μυητικές τελετές που έχουν οι παραδοσιακοί λαοί στην Αφρική, στην Ωκεανία, στην Ασία και σε άλλα μέρη. Αν π.χ. ένας άνθρωπος μιλάει από ένα μικρόφωνο και n ένταση της φωνής του πολλαπλασιάζεται και μοιάζει σαν γίγαντας, θα θεωρείτο σαν ένα μαγικό φαινόμενο στην αρχαία Σουμερία 5000 χρόνια πριν. Για μας αυτό δεν είναι ούτε θαύμα ούτε μαγεία. Είναι ένα φαινόμενο τεχνολογικό με βάση τον ηλεκτρισμό. Αλλά βέβαια, ακόμη δεν είμαστε σε θέση να ορίσουμε πραγματικά τί είναι ο ηλεκτρισμός. Με τον τρόπο ζωής που κάνουμε όμως, αυτό δεν μας ενδιαφέρει. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να μπορούμε να κάνουμε χρήση των πραγμάτων κι ας μην ξέρουμε τί ακριβώς είναι τα πράγματα.

Δεν ξέρουμε ακριβώς τί είναι το φως. Ο σημερινός άνθρωπος δεν αναρωτιέται τι είναι το φως αλλά για την συμπεριφορά του φωτός. Σήμερα έχουμε τηv αλλοτρίωση των συμπεριφορών. Δεν αναρωτιόμαστε για την ουσία των πραγμάτων. Σε κείνη την εποχή όμως ο Μπρούνο επηρεαζόμενος από τους Προσωκρατικούς και από την κλασσική φιλοσοφία θα αναρωτηθεί για την ουσία και την πραγματικότητα όλων των φαινομένων. Και ακόμα, φαίνεται ότι ήταν κάτοχος του περιεχομένου ορισμένων απόκρυφων, άγνωστων κειμένων από την βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας ή της Περγάμου και ήταν σε θέση να μπορεί να κατασκευάσει ένα είδος υπολογιστή. Θα το παρουσιάσει σαν μια μηχανική συσκευή μνημοτεχνίας. Φαίνεται όμως ότι η απόδοση αυτής της συσκευής βρισκόταν σε άμεση σχέση με την ικανότητα του χειριστή, στο να μπορεί να συγκρατεί ορισμένες έννοιες, να μπορεί να έχει μια ικανότητα μνήμης. Δεν είμαστε βέβαιοι. αν ήταν μια μηχανή, αν και επρόκειτο για τέτοια.

Ο Τζορντάνο Μπρούνο θα μιλήσει για τον άνθρωπο σαν μέρος ενός ζωντανού σύμπαντος, ενός ζωντανού όλου. Γι' αυτό μπορούσε να ενεργοποιήσει αυτό το σύστημα ειδικής μνημοτεχνίας. Μπορεί για παράδειγμα να διαβάσει ένα ολόκληρο βιβλίο μόνο μια φορά και μετά να το θυμάται απ' έξω τέλεια. Σήμερα θα αποδίδαμε αυτό το φαινόμενο σε μια υπερφυσική μνήμη ή σε 'κάποιο ειδικό σύστημα υπολογιστή. Αλλά εκείνη την εποχή το φαινόμενο αυτό το θεώρησαν αμέσως σαν δαιμονική μαγεία. Και ίσως φαίνεται παράλογο ή ψέμα. αλλά αυτό ακριβώς το στοιχείο της συσκευής για την μνημοτεχνία, που ίσως το πήρε από αρχαία Αλεξανδρινά κείμενα, είναι που θα τον οδηγήσει σε ένα φριχτό θάνατο. Ο Μπρούνο θα θεωρήσει ότι δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ικανοί να γνωρίζουν αυτό το σύστημα, αυτό το μυστικό, γιατί μερικοί ίσως το χρησιμοποιούσαν για κακούς σκοπούς. Πρώτα θα έπρεπε να δοκιμαστούν με ειδικές δοκιμασίες, πνευματικές, πριν να μπορούν να φτάσουν στο σημείο να κατέχουν αυτό το σύστημα μνημοτεχνίας.

Όπως μπορούμε να φανταστούμε, στα διάφορα πανεπιστήμια όπου δίδασκε του απαιτούσαν να διδάσκει αυτό το σύστημα, αλλά ο Μπρούνο αρνιόταν. Και τότε αρχίζει μια οδοιπορία που στην πραγματικότητα είναι μια καταδίωξη σε όλη την Ευρώπη, επειδή σε κάθε μέρος απαιτούσαν να διδάξει το σύστημα της μνημοτεχνίας και καθώς δεν δεχόταν αναγκαζόταν να φεύγει συνέχεια. Αντίθετα με τον Γαλιλαίο, δεν θέλει να ζητήσει συγνώμη για τις γνώσεις αυτές, επειδή θεωρεί ότι είναι αλήθειες και ότι δεν είναι αντίθετες αλλά συμβαδίζουν με την θρησκευτική πίστη που μπορεί να έχει ο καθένας. Φτάνει στο σημείο να πει ότι τα ιερά βιβλία της εποχής, όπως η Βίβλος και το Κοράνι του ισλαμισμού δεν μπορούν να παρθούν κατά γράμμα. Είναι βιβλία γραμμένα με συμβολικό τρόπο που απευθύνονται στον λαό και δεν έχουν εντελώς φιλοσοφικό περιεχόμενο, γιατί χρησιμοποιούν παραβολές με· σκοπό να εξηγήσουν τις αλήθειες με κατανοητό τρόπο στον λαό. Βέβαια ο πάπας της εποχής εκείνης, ο Πίος ο 5ος , ήταν αλχημιστής και ασχολιόταν με διάφορες τέχνες τέτοιου είδους. Παρ' όλα αυτά ο Μπρούνο είχε ξεπεράσει κάθε όριο ανοχής.

Όταν πεθαίνει ο Πίος ο 5ος   ξεκινάει πραγματικό κυνηγητό για τον Μπρούνο και αρχίζει μια μεγάλη καταδίωξη σε όλη την Ευρώπη. Ανάμεσα στα ταξίδια του θα φτάσει κάποια στιγμή στην Βενετία όπου ένας μαθητής του, τον προδίδει και τον καταγγέλλει στην Ιερά Εξέταση.

Η Ιερά Εξέταση λειτουργούσε περίεργα. Ήταν .πάρα πολύ σκληρή και ωμή αλλά χρειαζόταν κάποιος να κάνει μια επίσημη καταγγελία. Φαινομενικά ήταν πολύ νομοταγής .Αν δεν υπήρχε εθιμοτυπική και νόμιμη καταγγελία δεν μπορούσε να δράσει. Ένας Ενετός ευγενής κάνει τότε την επίσημη καταγγελία. Ο Μπρούνο φιλοξενούνταν στο σπίτι αυτού του ευγενή όταν κάποια στιγμή ήρθαν αξιωματούχοι της Ιεράς Εξέτασης και τον συνέλαβαν.

Οδηγείται στις φυλακές Πιόμπι στην Ρώμη με σκοπό να αρνηθεί τα λεγόμενά του και να ζητήσει συγνώμη για τις απόψεις του. Σύμφωνα με μερικές εκδοχές οι Πιόμπι ήταν στο ψηλό μέρος του ανακτόρου της Ιεράς Εξέτασης γιατί εκεί είναι το μολύβι στα ταβάνια. Τώρα η πιο αποδεκτή εκδοχή είναι ότι ήταν φυλακές υπόγειες και γι' αυτό ονομάστηκαν έτσι.

Αυτές οι υποβρύχιες φυλακές, ήταν φτιαγμένες με τέτοιο τρόπο ώστε όταν τα κύματα της θάλασσας χτυπούσαν πάνω στο ταβάνι να προκαλούν μεγάλη αντήχηση και μεγάλη δόνηση, που μπορεί να τρελάνει σε λίγο καιρό οποιονδήποτε άνθρωπο. Οι πόρτες δεν άνοιγαν, αλλά από κάτω είχαν μια εγκοπή απλά για να μπορεί να περάσει η τροφή. Δεν είχαν παράθυρα αφού ήταν κάτω 'από την θάλασσα. Το μόνο που ακουγόταν ήταν ο συνεχόμενος θόρυβος  των κυμάτων της θάλασσας. Ο συνεχής θόρυβος και n υγρασία, δίνουν μια τρομερή αίσθηση πίεσης και αιχμαλωσίας.

Ο Μπρούνο κάθισε επτά χρόνια σ' αυτή την φυλακή. Έχασε την ομιλία του και μετατράπηκε σ' ένα είδος κτήνους με μακριά μαλλιά και νύχια, επειδή κανένας ποτέ δεν τον είχε επισκεφθεί και περιποιηθεί. Το σχέδιο της Ιεράς Εξέτασης ήταν να τον παρουσιάσει στη Ρώμη στο δικαστήριο σαν ένα είδος τρελού ή κτήνους που βέβαια δεν μπορούσε να μιλήσει και να εκφραστεί.

Σύμφωνα με μάρτυρες, όταν βγήκε από την φυλακή στην Βενετία ήταν πραγματικά ένας υπάνθρωπος που ούτε καν μπορούσε να κρατηθεί όρθιος και δεν μπορούσε να αρθρώσει λέξη. Αλλά τότε n Ι. Εξέταση έκανε ένα λάθος. Του έδωσε περιθώριο οκτώ μέρες για να παρουσιαστεί στο δικαστήριο στη Ρώμη και να γίνει n ανάκριση. Η πνευματική δύναμη του Τζορντάνο Μπρούνο ήταν τόσο μεγάλη που σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα απέκτησε πάλι ανθρώπινο παρουσιαστικό. Ξαναβρήκε την ομιλία του και είπε στο δικαστήριο «εσείς τρέμετε περισσότερο που με δικάζετε παρά εγώ που ακούω.» Αυτή η αντίδρασε θεωρήθηκε σαν ένα είδος σατανικής πράξης και καταδικάστηκε να καεί στην πυρά ζωντανός. Στις 17 Φεβρουαρίου του έτους 1600, ανάμεσα στις γιορτές που γίνονταν για τον διορισμό του καινούριου Πάπα, ο Τζ. Μπρούνο θα καεί στην πυρά ζωντανός στο «Κόμπο ντι φιόρυ στη Ρώμη, μαζί με πολλά από τα βιβλία του. Το Κάμπιο ντι Φιόρι είναι μια πλατεία που πουλάνε λουλούδια τις Κυριακές. Αφού τον κάψανε ζωντανό, το βράδυ σκόρπισαν τις στάχτες του στις τέσσερις κατευθύνσεις του ανέμου. Ο μηχανισμός εκφοβισμού ήταν πολύ δυνατός. Το όνομα του Μπρούνο δεν αναφέρεται σχεδόν πουθενά στα επόμενα 100-150 χρόνια. Πράγματι είναι τον περασμένο αιώνα, την εποχή του Γαριβάλδη, με την αναγέννηση του Ιταλικού εθνικισμού, που το πρόσωπο του Τζ. Μπρούνο θα ξαναεμφανιστεί σαν μάρτυρας της ελεύθερης σκέψης και του πνεύματος.

Στο μέρος που πέθανε σήμερα υψώνετε ένα μεγάλο μπρούτζινο άγαλμα. Υπήρξε ένας πολύ μυστηριώδης άνθρωπος που θα ήταν πολύ δύσκολο να τον ορίσουμε με λίγα λόγια, αλλά είχε κάτι που στους Ακροπολιτανούς φιλοσόφους είναι πολύ συμπαθητικό: Ήξερε να ζει και να πεθαίνει για τις ιδέες του. Δεν υποχώρησε μπροστά στο φόβο, ούτε των βασανιστηρίων ούτε του θανάτου. Χάρη στους διαλόγους του, μερικές φορές περίπλοκους όπως το δείπνο των σταχτών, αντιλαμβανόμαστε αυτή την βαθιά γνώση που είχε για τον αρχαίο κόσμο και κυρίως για τους Έλληνες φιλοσόφους. Γι' αυτό του αποδίδουμε ένα συμβολικό φόρο τιμής, σαν φιλόσοφο και σαν άνθρωπο.

Μπορεί κάποια μέρα, που ίσως δεν είναι πολύ μακρινή, να υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που θα μοιάζουν με τον Τζορντάνο Μπρούνο, που θα ζήσουν και θα πεθάνουν για τις ιδέες τους. Θα καταλάβουν ότι n Φιλοσοφία δεν είναι μια απλή ύλη σε ένα πανεπιστήμιο αλλά είναι μια στάση, ένας τρόπος ζωής, έτσι όπως ακριβώς το είχαν αντιλήφθη οι μεγάλοι κλασσικοί συγγραφείς. Ο Σωκράτης, για παράδειγμα, ενώ θα μπορούσε να. διαφύγει στην Αλεξάνδρεια προτίμησε να πάρει το κώνειο. Ο Τζ. Μπρούνο ενώ θα μπορούσε να είχε μείνει στην Ανατολή η σε κάποιο ασφαλές μέρος, προτίμησε να συνεχίσει, να διαδώσει τις ιδέες του και να κατευθυνθεί προς τον θάνατο. Υπάρχει μια μυστηριώδης ένωση ανάμεσα σ' αυτούς τους ανθρώπους που βάζουν τις ιδέες τους μπρος στον θάνατο. Και αυτό το μυστήριο αναπόφευκτα μας έλκει.

Πραγματικά δυνατός είναι αυτός που κλαίει

Αποτέλεσμα εικόνας για Πραγματικά δυνατός είναι αυτός που κλαίειΌποιος κλαίει φαίνεται αδύναμος. Μοιάζει ευάλωτος και εκτεθειμένος. Γι’ αυτό δε θέλει κανείς να τον βλέπει να κλαίει. Είναι μια προσωπική στιγμή που δύσκολα θα επέτρεπε σε κάποιον να τη μοιραστεί μαζί του. Ο άνθρωπος αυτός φοβάται να ξεδιπλώσει τον εαυτό του και να τον απογυμνώσει σε κάποιον άλλο με αυτό τον τρόπο. Οι άλλοι άνθρωποι τον βλέπουν ως δυνατό, είναι εκείνος που στα δύσκολα θα στηριχτούν, είναι αλύγιστος και στο κάτω-κάτω δεν είναι συναισθηματικός. Πώς μπορεί να κλαίει μπροστά σε άλλους;

Είναι όμως έτσι;

Δεν είναι πράγματι συναισθηματικός;

Ποιος είπε ότι οι συναισθηματικοί άνθρωποι είναι αδύναμοι; Γιατί τα συναισθήματα πρέπει να δρουν αρνητικά και να φέρνουν σε αμήχανη θέση, τη στιγμή που ουσιαστικά είναι το κυριότερο πράγμα για να νιώσει κανείς ζωντανός;

Αν κλάψει, θα κλείσει το πρόσωπό του ανάμεσα στις παλάμες, νιώθοντας ντροπή που επιτρέπει σε τέτοιου είδους συναισθηματισμούς να βγουν στην επιφάνεια. Κοκκινίζει και θυμώνει με τον εαυτό του που επέτρεψε στα συναισθήματα αυτά να τον «κατανικήσουν».

Να όμως ένα μυστικό: οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από συναισθήματα.

Δεν κρίνουμε όποιον λειτουργεί με το συναίσθημα. Αντιθέτως τον θαυμάζουμε. Πολλά από τα συναισθήματά μας είναι δύσκολο να τα αποδεχτούμε κι έτσι όταν βλέπουμε έναν άνθρωπο να παλεύει με τα πιο ισχυρά του αισθήματα και να κλαίει, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να σκεφτούμε πως δεν είναι τίποτα άλλο παρά δυνατός. Αυτό είναι που τον κάνει τόσο ανθρώπινο –το γεγονός ότι αφήνεται να κλάψει και να ανακουφιστεί από οτιδήποτε τον βαραίνει.

Και πόσο ωραίο είναι να ξέρεις ότι κάποιος θα δεχτεί να κλάψει μπροστά σου, χωρίς να υπάρχει αυτό το τοίχος που συνηθίζουμε να υψώνουμε οι άνθρωποι μεταξύ μας! Αλλά όμορφα θα νιώσει κι εκείνος ο άνθρωπος που θα τον αγκαλιάσουμε, θα τον στηρίξουμε με ωριμότητα, θα τον αφήσουμε να κλάψει μέχρι να ηρεμήσει κι ύστερα θα κάνουμε τα αδύνατα δυνατά ώστε να τον δούμε να χαμογελάει.

Όχι, όποιος κλαίει μόνο αδύναμος δεν είναι! Και το κλάμα δεν έχει φύλο. Δεν ταιριάζει στις γυναίκες, ενώ τους άντρες τους αποδυναμώνει. Ο καθένας μπορεί να κλάψει και, ναι, θα είναι ευάλωτος, αλλά μπροστά στα σωστά άτομα δε θα νιώσει αμηχανία, παρά θα αφεθεί και στο τέλος θα ξέρει ότι έχει δίπλα του άτομα που τον νοιάζονται και στα οποία μπορεί να στηριχτεί. Πρόκειται για μια στιγμή που μοιράζονται δυο άτομα και αυτή η στιγμή τους ενώνει. Είναι σαν μια επιβεβαίωση της αποδοχής του ενός από τον άλλοn και μια υπόσχεση στήριξης και ειλικρίνειας.

Τα δάκρυα ξεγυμνώνουν τον πραγματικό σου εαυτό κι αυτός ο εαυτός είναι πανέμορφος!

Μας επηρεάζουν τα λόγια μόνο όσων σεβόμαστε

Αποτέλεσμα εικόνας για Μας επηρεάζουν τα λόγια μόνο όσων σεβόμαστεVerba volant, scripta manent… ή μήπως όχι; Τα γραπτά σίγουρα μένουν, μα τα λόγια πετούν ή μήπως τελικά ριζώνουν; Μάλλον το δεύτερο. Ριζώνουν, πληγώνουν, στοιχειώνουν και σίγουρα δεν πετούν, ούτε και ξεχνιούνται εύκολα.

Όλα τα λόγια δεν έχουν βέβαια τον ίδιο αντίκτυπο πάνω μας. Κάποια χαράζονται και παραμένουν πάνω μας, σαν τατουάζ των όσων λένε οι άνθρωποί μας για εμάς, και άλλα σβήνουν γρήγορα, όπως οι λέξεις στην άμμο μιας και δεν έχουν καμία αξία όταν ακούγονται από στόματα ξένα. Οπότε μάλλον υπάρχει μια κατηγορία από λόγια που πετούν, και μάλιστα γρήγορα: είναι τα λόγια αυτών που η γνώμη τους έχει πάψει να μας ενδιαφέρει πλέον, ή δε μας ενδιέφερε ποτέ. Αυτά τα λόγια δεν έχουν υπόσταση, δεν έχουν σώμα και φωνή, γι’ αυτό σβήνουν γρήγορα. Όμως τι γίνεται όταν τα στόματα που προφέρουν τα όποια λόγια είναι κάτι παραπάνω από οικεία, όταν είναι λόγια ειπωμένα από ανθρώπους δικούς μας;

Τότε λοιπόν, είτε πρόκειται για λόγια ευχάριστα για εμάς είτε όχι, κολλάνε στο μυαλό μας. Κάποιες φορές μάλιστα βρίσκονται εγκλωβισμένα ανάμεσα σε συνειδητό και υποσυνείδητο για να μας αναγκάζουν να ακούμε κάθε λέξη που ειπώθηκε από τη φωνή του συνομιλητή μας, μία προς μία, ξανά και ξανά.

Όταν οι κουβέντες αυτές είναι ευχάριστες, τότε είμαστε και εμείς χαρούμενοι που τις ακούσαμε. Δεν τις αφήνουμε να πετάξουν, τις κρατάμε καλά φυλαγμένες μέσα μας, σαν μια προσευχή, ένα ενθύμιο ή ένα φυλακτό από κάποιον που θέλουμε να κρατήσουμε στο νου μας για πάντα. Έτσι, οι όμορφες συμβουλές από όσους σε νοιάζονται, τα συγχαρητήρια από στόματα που χαίρονται με τη χαρά σου και όσες κουβέντες σου έδειξαν όσα ξεχωριστά συναισθήματα νοιώθει ο συνομιλητής σου είναι λόγια που δε θα τα αφήσεις πότε να πετάξουν.

Όμως δεν είναι τα όμορφα λόγια τα μόνα που μένουν ανεξίτηλα στη μνήμη μας. Υπάρχουν και τα λόγια που πληγώνουν, πληγώνουν την πρώτη φορά που ξεστομίζονται και κάθε επόμενη φορά που αντηχεί στα αυτιά μας η φωνή που τα ξεστόμισε. Λόγια πικρά, λόγια που κόκκαλα δεν έχουν και κόκκαλα τσακίζουν. Βαθιά μέσα μας γνωρίζουμε πως κάποια από αυτά δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις του συνομιλητή μας, αλλά ίσως να ακούστηκαν από θυμό και οργή ή από φόβο και για λόγους άμυνας. Ακόμη και έτσι όμως κάποιες κουβέντες δε θα πετάξουν τόσο εύκολα από το μυαλό μας, ίσως μάλιστα να μην σβηστούν ποτέ από εκεί γιατί μας δημιούργησαν έντονα συναισθήματα, ακόμη και αν αυτά ήταν άσχημα.

Από την άλλη, τα λόγια που εμείς ξεστομίσαμε, πώς είμαστε σίγουροι πως ακόμη δε στοιχειώνουν όσους τα άκουσαν ή δεν υπάρχουν ως ρωγμές σε ραγισμένες διαπροσωπικές σχέσεις; Οφείλουμε να παραδεχτούμε πως δεν είναι και λίγες οι φορές που ανταλλάξαμε βαριές κουβέντες με το συνομιλητή μας. Μερικές μάλιστα φορές θα ευχόμασταν να μην είχαμε πει τίποτε από όσα είπαμε, ενώ κάποιες άλλες φορές μέσα σε καυγάδες ή λόγω ανεπαρκούς συναίσθησης και έλλειψης τακτ είπαμε λόγια με τα οποία δεν καταλάβαμε καν πόσο πολύ στεναχωρήσαμε τον απέναντί μας. Ένα είναι σίγουρο. Με τον τρόπο που λόγια από στόματα γνώριμα βγάζουν ρίζες στα σωθικά μας και φυτρώνουν άλλες φορές με άνθη και άλλες με αγκάθια μέσα μας, με τον ίδιο τρόπο λόγια δικά μας δεν πέταξαν πότε, αλλά χαράχτηκαν βαθιά στο πρόσωπο για το οποίο προορίζονταν.

Ας γίνει στόχος μας να δημιουργήσουμε άνθη με τα λόγια μας στις ψυχές των άλλων και όχι αγκάθια που χαλούν σχέσεις και αισθήματα στο πέρασμά τους. Ας εστιάσουμε σε ευχές, επαίνους, συγχαρητήρια, συνειδητοποιημένες συμβουλές και όμορφα αισθήματα όταν μιλάμε. Και τέλος, ας βουτήξουμε και λιγάκι τη γλώσσα στο μυαλό την επόμενη φορά που θα μιλήσουμε γιατί δεν είναι ώριμο να πληγώνεις κάποιον ακόμη και άθελά σου.

Η ΑΡΣΕΝΙΚΗ ΜΑΤΑΙΟΔΟΞΙΑ

Αποτέλεσμα εικόνας για Η ΑΡΣΕΝΙΚΗ ΜΑΤΑΙΟΔΟΞΙΑΗ αρσενική επιθυμία για γόητρο ρίχνει κάποιο φως στην ειδική ποιότητα της αρσενικής ματαιοδοξίας. Λέγεται γενικά ότι οι γυναίκες είναι πιο ματαιόδοξες από τους άντρες. Μολονότι μπορεί να αληθεύει το αντίθετο, αυτό που έχει σημασία δεν είναι η διαφορά ποσότητας αλλά η φύση της ματαιοδοξίας. Ουσιαστικό γνώρισμα της ματαιοδοξίας του άντρα είναι η επίδειξη, το να μπορεί να δείχνει πόσο καλός «εκτελεστής» είναι. Είναι πρόθυμος να επιβεβαιώσει ότι δεν φοβάται την αποτυχία. Η ματαιοδοξία αυτή φαίνεται να χρωματίζει τη δραστηριότητα όλων των αντρών. Δεν υπάρχει καμιά αντρική επιτυχία, από τον έρωτα ως τις θαρραλέες πράξεις στη μάχη ή στη σκέψη, που να μην έχει κατά κάποιο βαθμό το χρώμα αυτής της χαρακτηριστικής αντρικής ματαιοδοξίας...

Μια άλλη άποψη του πόθου για γόητρο του άντρα είναι η ευαισθησία του σχετικά με τη γελοιοποίηση, ιδιαίτερα σχετικά με τη γελοιοποίηση από τις γυναίκες. Ακόμη κι ένας δειλός μπορεί να γίνει ένα είδος ήρωα κάτω από το φόβο γελοιοποίησης από γυναίκες, και ο φόβος του άντρα μήπως χάσει τη ζωή του μπορεί να είναι μικρότερος από το φόβο γελοιοποίησης. Στην πραγματικότητα, αυτό χαρακτηρίζει το σχήμα του αντρικού ηρωϊσμού, που δεν είναι καθόλου μεγαλύτερος από τον ηρωϊσμό που μπορεί να επιδείξει η γυναίκα, αλλά είναι διαφορετικός χάρη στην απόχρωση που του δίνει το αρσενικό είδος ματαιοδοξίας.

Ένα άλλο αποτέλεσμα της επισφαλούς θέσης του άντρα απέναντι στη γυναίκα και του φόβου γελοιοποίησης του από μέρους της είναι το μίσος που έχει «δυνάμει» γι’ αυτήν. Το μίσος αυτό οδηγεί σε μια επιθυμία, που έχει κι αυτή αμυντική αποστολή: να κυριαρχήσει πάνω στη γυναίκα, να την έχει κάτω από τον έλεγχό του, να την κάνει να νιώθει ανίσχυρη και κατώτερη. Αν το κατορθώσει αυτό, δε χρειάζεται να τη φοβάται. Αν η γυναίκα τον φοβάται – μήπως τη σκοτώσει, τη δείρει, την αφήσει νηστικιά – δεν μπορεί να τον γελοιοποιήσει. Η εξουσία που ασκούμε πάνω σ’ ένα πρόσωπο δεν εξαρτιέται ούτε από την ένταση του πάθους μας ούτε από τη λειτουργία της σεξουαλικής και συναισθηματικής μας παραγωγικότητας. Εξαρτιέται από παράγοντες που μπορούν να προστατευτούν τόσο σίγουρα, ώστε να μην προκύψει ποτέ κάποια αμφιβολία ανικανότητας. Με την ευκαιρία ας πούμε πως η υπόσχεση στον άντρα ότι θα έχει υποχείριά του τη γυναίκα αποτελεί την παρηγοριά που προσφέρει ο πατριαρχικής βάσης βιβλικός μύθος στον άντρα, μολονότι τον καταριέται ο Θεός.

Για να επιστρέψουμε τώρα στο πρόβλημα της ματαιότητας, τονίσαμε πιο πάνω ότι η ματαιοδοξία της γυναίκας διαφέρει ποιοτικά από τη ματαιοδοξία του άντρα. Η ματαιοδοξία του άντρα συνίσταται στο να δείχνει τι μπορεί να κάνει, να αποδείξει ότι ποτέ δεν αποτυχαίνει. Η ματαιοδοξία της γυναίκας συνίσταται ουσιαστικά στο να είναι ελκυστική, καθώς και στην ανάγκη να αποδείχνει στον εαυτό της ότι μπορεί να είναι ελκυστική. Βέβαια, ο άντρας χρειάζεται να ελκύει σεξουαλικά μια γυναίκα για να την κατακτήσει. Αυτό αληθεύει ιδιαίτερα σ’ έναν πολιτισμό, όπου στη σεξουαλική έλξη παίζουν ρόλο διαφοροποιημένα γούστα και αισθήματα. Υπάρχουν όμως κι άλλοι δρόμοι με τους οποίους ένας άντρας μπορεί να κερδίσει μια γυναίκα και να την κάνει σεξουαλικό σύντροφο του: η ωμή φυσική δύναμη ή, το πιο σπουδαίο, η κοινωνική ισχύ και ο πλούτος. Οι δυνατότητές του για σεξουαλική ικανοποίηση δεν εξαρτιόνται αποκλειστικά από τη σεξουαλική ελκυστικότητά του. Η σεξουαλική ικανοποίησή της εξαρτιέται ολοκληρωτικά από την ελκυστικότητά της. Ούτε η βία ούτε οι υποσχέσεις μπορούν να τον κάνουν σεξουαλικά ικανό. Η προσπάθεια της γυναίκας να είναι ελκυστική επιβάλλεται από το σεξουαλικό της ρόλο, και η ματαιοδοξία ή το ενδιαφέρον για την ελκυστικότητά της πηγάζει ακριβώς απ’ αυτό.

Τα ιπτάμενα οχήματα στον Αισχύλο

Αποτέλεσμα εικόνας για Τα ιπτάμενα οχήματα στον ΑισχύλοΤα έργα του Αισχύλου βρίθουν από αναφορές σε ιπτάμενα σκάφη. Αν και γραμμένα περίπου 2500 χρόνια πριν την πρώτη επίσημη πτήση αεροσκάφους, είτε αυτή ήταν του Λεονάρντο ντα Βίντσι, είτε των αδελφών Ράιτ, μας εγείρει την φαντασία όσον αφορά την τεχνολογία των αρχαίων προγόνων μας και τις γνώσεις που κατείχαν τα ιερατεία κρυμμένες από τα μάτια των αμύητων.
 
Φυσικά, δεν μπορούμε να πούμε ότι σε ιστορική αφήγηση, όπως π.χ. της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, έλαβαν μέρος αεροσκάφη σε κοινή θέα τόσο των Ελλήνων όσο και των βαρβάρων, όμως, ο ποιητής μέσα στην αφήγηση ενσωματώνει έμμεση αναφορά σε αυτά, δίνοντας μια εναλλακτική διάσταση στον αναγνώστη και προσαρμόζοντας το αθάνατο έργο του σε όλες τις μετέπειτα κοινωνίες, έτσι ώστε αυτός να διακρίνει στο έργο στοιχεία από το επίπεδο ανάπτυξης του πολιτισμού του καιρού του.
 
Έτσι, διαβάζοντας τους Πέρσες (στίχος 555) βλέπουμε μια αναφορά σε πλοία ομόπτερα γαλανά, που οδήγησαν τους πεζούς και τους ναύτες στον θάνατο. Και αν προκαλεί απορία το ότι τα πλοία έχουν φτερά, εξίσου εύλογη απορία πρέπει να δημιουργεί και το γεγονός ότι σκοτώνουν και πεζούς. Ένα αεροπλάνο που πετάει, βέβαια, επάνω από την σύγκρουση δύο καραβιών, μπορεί να βάλλει εναντίον τους το ίδιο εύκολα, όσο και αν πετούσε επάνω από την σύγκρουση δύο πεζοπόρων τμημάτων και υποστήριζε τις φίλιες θέσεις.
 
Στις Ευμένιδες (στίχοι 250-251) διαβάζουμε για τον χορό των Ευμενίδων που πετά χωρίς φτερά επάνω από τον πόντο, σαν σε πλοίο. Την μεταφυσική έννοια των Ευμενίδων θα την δούμε αλλού, εδώ, όμως, μας ενδιαφέρει η μεταφορά τους μέσω του αέρος. Επίσης, το αρχαίο κείμενο χρησιμοποιεί την λέξη Πόντος, για τον οποίο κατά καιρούς έχει λεχθεί από μεγάλους συγγραφείς και ερευνητές του 20ου αιώνα, ότι δεν ενέχει την έννοια της λέξης θάλασσα, αλλά καλύπτει τον χώρο μεταξύ των πλανητών, δηλαδή το στρώμα της ατμόσφαιρας, της στρατόσφαιρας και του διαστρικού κενού. Από το ίδιο πλοίο που πετά, κατεβαίνει ο Ορέστης στο έργο Χοηφόροι (στίχος 3), ο οποίος προσεύχεται στον χθόνιο Ερμή και κατέρχεται στην γη και όχι υπό της γης, όπως ίσως θα ερμήνευαν ειρωνικά οι σχολιαστές. Και ίσως να είναι το ίδιο ιπτάμενο πλοίο που σαν πολεμικό πουλί πήγε τον πατέρα του Αγαμέμνωνα με τον Μενέλαο στην Τροία, η οποία αναφέρεται στον Αγαμέμνωνα (στίχος 110) σαν Αία. Η έννοια της Αίας σαν ονομασία του πλανήτη Γή, θα αναζητηθεί σε άλλο σημείο της μελέτης μας.
 
Τα ίδια αυτά σκάφη στον Αγαμέμνωνα (στίχοι 126-130) αναφέρονται σαν ιπτάμενοι σκύλοι. Αν λάβουμε υπόψιν την ιδιαίτερη σχέση των αρχαίων μας προγόνων με τον Κύνα ή αστερισμό του Κυνός, η φαντασία μας μπορεί να αρχίσει να παίζει επικίνδυνα παιχνίδια με διαστημόπλοια από τον Σείριο, σε υλική μορφή. Ο ιπτάμενος μας σκύλος του Διός (αστρόπλοιο από τον Σείριο, όπου η έδρα της Σειριακής Δύναμης;) θα φανεί και πάλι στον Προμηθέα Δεσμώτη (στίχοι 1035-1036) όπου τρώει το συκώτι του Προμηθέα, θέμα το οποίο θα συναντήσουμε και σε άλλη πιο «ειδική» ενότητα της παρούσας μελέτης γύρω από τον Αισχύλο.
 
Στις Ικέτιδες (στίχος 202) έχουμε μία αναφορά στο όρνεο του Ζηνός, πιθανώς όχι σαν τον βασιλιά αετό, αλλά με πιο μεταλλική μορφή. Συνεχίζοντας στους στίχους 213-215 έχουμε τις περιστέρες (πλειάδες) Δαναΐδες να κυνηγιούνται από τα μέχρι πρότινος συγγενικά γεράκια. Συσχετίζοντας το γεράκι με τον Απόλλωνα (Σείριο) και τις περιστέρες με τις γνωστές Πλειάδες, οι υποθέσεις που μπορούμε να κάνουμε για αποστασία συμμάχων είτε στον Σείριο είτε στις Πλειάδες, είναι πολλές και άκρως «καταγέλαστες» από τους συμβατικούς σχολιαστές. Και σε ενίσχυση του γέλωτά τους, θα τους παραθέσουμε και τους στίχους 499, 500 της ίδιας τραγωδίας, όπου συναντούμε τα αρπακτικά γεράκια εναντίον των απαίσιων δρακόντων. Υποθέτοντας πως η Αυτοκρατορία του Σείριου άρχισε πάλι τις διαμάχες με την αντίστοιχη του Δράκοντος, τα γέλια των επικριτών μας θα ακουστούν μέχρι τους ομώνυμους αστερισμούς.
 
Δεν θα πτοηθούμε, όμως, και θα αντιπαρατάξουμε τον στίχο 546 από την ίδια τραγωδία, όπου ο Αισχύλος μας μιλά για τα βέλη του φτερωτού βοσκού, που κέντρισε την Ιώ στο μεγάλο ταξίδι της ανά τις Ηπείρους. Δεν χρειάζεται να πούμε, βέβαια, πως το αναφερόμενο ταξίδι ανάμεσα σε Ασία, Ευρώπη και Αφρική δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει από μια αγελάδα όπως την εννοούν οι άξιοι σχολιαστές των αρχαίων μας κειμένων, αλλά ας ξαμολήσουμε την χωρίς όρια, πράγματι, φαντασία μας να φανταστεί ιπτάμενα σκάφη με μία ναυαρχίδα στον ρόλο του φτερωτού βουκόλου. Και για να τελειώνουμε με τις άκρως αποκαλυπτικές Ικέτιδες, πώς γίνεται τα πλοία να είναι γοργόφτερα (στίχος 725);
 
Ο χορός των Ωκεανίδων είναι πιο αποκαλυπτικός στον Προμηθέα Δεσμώτη (στίχοι 128-139), όταν λέει στον Προμηθέα ότι έφτασε σε αυτόν με φτερωτό όχημα. Μην ξεχνάμε ότι ο Προμηθέας οδηγήθηκε, άγνωστο πώς, στην κορυφή του Καυκάσου από τον Ήφαιστο, το Κράτος και την Βία, για να σταυρωθεί στον βράχο. Οι Ωκεανίδες, σύμφωνα με τα λεγόμενά τους (στίχοι 291-293), αφήνουν τον γοργό όχημα και τον αγνό αιθέρα και πατούν το πόδι τους επάνω στην γη. Βέβαια, αφού όπως λέει και ο πατέρας τους Ωκεανός (στίχοι 296-300) διένυσαν μεγάλες αποστάσεις κυβερνώντας το γοργόφτερο άρμα τους, όχι με χαλινάρια, αλλά μόνο με την σκέψη, σαν να είχαν βάλει τον αυτόματο πιλότο σε ένα σύγχρονο μεταγωγικό αεροσκάφος. Πιθανώς, όμως, το εν λόγω άρμα να είναι πιο προηγμένης τεχνολογίας από τα σημερινά αεροπλάνα, μιας και θέλει να διανύσει τον απέραντο αιθέρα (διαστρικό κενό) με τα τέσσερα ποδάρια του να πατήσουν και πάλι την φωλιά του (βάση) για να ξεκουραστεί (στίχοι 407-409). Α, και για να μην ξεχάσουμε την μάχη των γερακιών με τις περιστέρες (βλέπε παραπάνω), έχουμε και την αναφορά στους στίχους 868-869.
 
Τέλος, για να κλείσουμε το παρόν, ας δούμε την δημοφιλή ιπτάμενη αιγίδα (ασπίδα) της Αθηνάς στις Ευμένιδες (στίχος 404), αιγίδα γνωστή για τις «πτήσεις» της και από όλους τους αρχαίους Έλληνες Κλασσικούς.

Πώς να βοηθήσετε το παιδί σας να διαχειρίζεται ανώδυνα μια αλλαγή

Κάθε αλλαγή έχει ιδιαιτερότητες και δυσκολίες, ιδιαίτερα για τα παιδιά. Αυτό συνεπάγεται ότι θα πρέπει να βοηθήσετε με τη στάση σας το παιδί να τη διαχειριστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο:

Το βασικό είναι να προετοιμάσετε το παιδί σας για την αλλαγή που προμηνύεται να συμβεί. Επειδή ακριβώς τα παιδιά δεν τα πάνε καλά με τις αλλαγές, αφού αναστατώνουν τη ρουτίνα τους, πρέπει να έχει εικόνα από πριν.
  • Αναλύστε με κάθε λεπτομέρεια τι περιλαμβάνει η αλλαγή που θα βιώσει και ιδιαίτερα ό, τι αφορά τη δική του καθημερινότητα.
  • Αν μιλάμε για μετακόμιση σε άλλο σπίτι, προγραμματίστε όσα πρέπει ώστε να γίνουν μεθοδικά και σταδιακά για να γίνει πιο εύκολη η συναισθηματική διαχείριση της επερχόμενης αλλαγής για το παιδί.
  • Δώστε στο παιδί το ελεύθερο να σας εκφράσει σκέψεις ή προβληματισμούς για όσα του διαμηνύσατε και δείξτε άπειρη κατανόηση. Φυσικά, θα πρέπει να του λύσετε οποιαδήποτε απορία με καλή διάθεση και όχι με πρόθεση να κλείσετε τη συζήτηση όπως-όπως.
  • Αν το παιδί επιθυμεί να κάνει μια μεγάλη και ανεδαφική αλλαγή στη ζωή του, στο χαρακτήρα του ή στην καθημερινότητά του, εκεί είναι που έρχεστε εσείς να του δείξετε με διακριτικό τρόπο ότι δεν μπορεί να περιμένει κάτι τέτοιο και να το βοηθήσετε να έχει πιο ρεαλιστικές προσδοκίες.
  • Τέλος, αν δεν είναι απόλυτη ανάγκη, μη βάλετε το παιδί να βιώσει και δεύτερη αλλαγή την ίδια περίοδο με την πρώτη γιατί απλά είναι αδύνατον. Το μόνο που θα καταφέρετε είναι να του δημιουργήσετε τεράστια ανασφάλεια και εκνευρισμό.

Υπερίωνας, ένας δορυφόρος του Κρόνου σαν πέτρα που κυλά

hyperion
Το διαστημικό σκάφος Cassini της NASA μετέδωσε νέα πορτρέτα του Υπερίωνα, ενός μικρού φεγγαριού που περιστρέφεται χαοτικά καθώς γυροφέρνει τον γιγάντιο Κρόνο. Γεμάτη κρατήρες από την πρόσκρουση αστεροειδών, η επιφάνεια του Υπερίωνα μοιάζει με κοσμική ελαφρόπετρα.

Ο δορυφόρος, με διάμετρο μόλις 270 χιλιόμετρα, παίρνει το όνομά του από τον μυθολογικό Τιτάνα που είχαν πατέρα ο Ήλιος, η Σελήνη και η Ηώς.

Οι νέες εικόνες ελήφθησαν στις 25 Αυγούστου, ενώ το Cassini περνούσε από απόσταση 25.000 χιλιομέτρων.

Το μικρό σώμα περιστρέφεται με απρόβλεπτο τρόπο καθώς «κατρακυλά» στην τροχιά του γύρω από τον αέριο πλανήτη, αναφέρει ανακοίνωση της NASA.

Η χαοτική αυτή περιστροφή δεν επέτρεπε στους επιστήμονες να προβλέψουν τι θα αντίκριζε η κάμερα του Cassini.

Το κοντινό πέρασμα του σκάφους επέτρεψε τη χαρτογράφηση της επιφάνειας, καθώς και τη βελτίωση των χρωματικών μετρήσεων, από τις οποίες μπορεί να προκύψουν στοιχεία για την εσωτερική σύσταση του δορυφόρου.

Η σημαντική αποστολή Cassini της NASA αναχώρησε το 1997 και έφτασε στο σύστημα του Κρόνου το 2004.

Χάρη στις παρατηρήσεις του σκάφους, ο αριθμός των γνωστών δορυφόρων του Κρόνου αυξήθηκε στους 62.

Σελήνη, η σωματοφύλακας της Γης

moon
Ερευνώντας την… ατυχία του Ουρανού, ο άξονας του οποίου βρίσκεται στον ισημερινό του, αντιλαμβανόμαστε πόσο ο δορυφόρος της Γης μάς προφυλάσσει από την έλξη των άλλων πλανητών

Ένα από τα μεγαλύτερα άλυτα, μέχρι σήμερα, μυστήρια του ηλιακού συστήματος είναι ο «παράξενος» τρόπος περιστροφής του πλανήτη Ουρανού. Ενώ οι άξονες όλων των άλλων πλανητών είναι σχεδόν κάθετοι στην τροχιά τους, ο άξονας του Ουρανού είναι σχεδόν παράλληλος, έτσι ώστε ο βόρειος πόλος του πλανήτη έχει συνεχώς για 40 χρόνια ημέρα και νύχτα συνεχώς για άλλα τόσα χρόνια. Είναι φανερό ότι ένα τέτοιο περιβάλλον είναι εξαιρετικά αφιλόξενο για την εμφάνιση ζωής. Είναι άραγε πιθανό κάποια στιγμή ο άξονας της Γης να αλλάξει κατεύθυνση και ο πλανήτης μας να έχει την ίδια τύχη με τον Ουρανό; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει πρώτα να προσπαθήσουμε να λύσουμε το μυστήριο της κλίσης του άξονα του Ουρανού.

Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται μια έντονη παραφιλολογία σχετικά με το αν αλλάζει θέση ο άξονας περιστροφής της Γης ή αν πρόκειται να αλλάξει στο μέλλον. Οι συνέπειες ενός τέτοιου γεγονότος θα είναι σίγουρα συγκλονιστικές, με την κυριολεκτική και τη μεταφορική έννοια αυτής της λέξης, και θα σημάνουν το τέλος του πολιτισμού στη Γη _ τουλάχιστον με τη μορφή που εμείς γνωρίζουμε σήμερα. Οι αστρονόμοι ωστόσο θεωρούν αυτό το ενδεχόμενο εξαιρετικά απίθανο για τη Γη, παρ’ όλο που φαίνεται ότι έχει συμβεί σε άλλους πλανήτες, με κυριότερο παράδειγμα τον Ουρανό. Οι άξονες περιστροφής όλων των πλανητών είναι σχεδόν κάθετοι στο επίπεδο της τροχιάς τους _ για παράδειγμα ο άξονας περιστροφής της Γης σχηματίζει γωνία 67,5 μοιρών με το επίπεδο της τροχιάς της. Η γωνία αυτή είναι υπεύθυνη για την εμφάνιση του φαινομένου των εποχών του έτους στον πλανήτη μας. Χτυπητή εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα αποτελεί ο Ουρανός, ο οποίος έχει τους πόλους του εκεί όπου οι υπόλοιποι πλανήτες έχουν τον ισημερινό τους. Πού οφείλεται άραγε αυτό το φαινόμενο;

 Ο Ουρανός έχει τους πόλους του εκεί όπου οι άλλοι πλανήτες έχουν τον ισημερινό τους. Η θέση του ισημερινού του πλανήτη επισημαίνεται από τους λεπτούς δακτυλίους του

Η θεωρία που δεχόμαστε σήμερα για τη δημιουργία του ηλιακού συστήματος προβλέπει ότι όλοι οι πλανήτες δημιουργήθηκαν με άξονες περιστροφής κάθετους στις τροχιές τους. Επομένως ο άξονας του Ουρανού θα πρέπει να «έστριψε» σε κάποια μεταγενέστερη εποχή. Αρχικά είχε υποτεθεί ότι αυτό συνέβη όταν ο πλανήτης αυτός συγκρούστηκε με κάποιο άλλο μεγάλο σώμα του ηλιακού συστήματος, στο μέγεθος της Γης. Στη συνέχεια ωστόσο έγινε φανερό ότι αυτό δεν μπορούσε να αληθεύει για έναν πολύ απλό λόγο: οι τροχιές των μεγάλων δορυφόρων όλων των πλανητών βρίσκονται στο ισημερινό επίπεδο του κάθε πλανήτη. Μια σύγκρουση του Ουρανού με ένα άλλο σώμα θα άλλαζε τον άξονα του πλανήτη, αλλά θα άφηνε τους δορυφόρους του να περιφέρονται στο αρχικό ισημερινό επίπεδό του. Εν τούτοις οι δορυφόροι του Ουρανού περιφέρονται στο σημερινό ισημερινό επίπεδο του πλανήτη, γεγονός που σημαίνει ότι η αλλαγή του άξονα περιστροφής έγινε με αργό τρόπο, έτσι ώστε να «παρασυρθούν» μαζί και οι δορυφόροι του. Ο μόνος τρόπος για αργή μεταβολή του άξονα περιστροφής του Ουρανού είναι η συνεχής και ασθενής έλξη κάποιου άλλου σώματος, είτε ενός άλλου πλανήτη είτε ενός από τους δορυφόρους του. Η έλξη άλλου πλανήτη θα πρέπει να αποκλειστεί, επειδή είναι ικανή να αλλάξει τον άξονα ενός από τους μικρούς πλανήτες, π.χ. του Αρη ή του Ερμή, όχι όμως και του Ουρανού, που είναι ένας από τους τέσσερις μεγαλύτερους πλανήτες του ηλιακού συστήματος. Αρα μένει η περίπτωση της έλξης ενός δορυφόρου.

Ο γάλλος αστρονόμος Ζακ Λασκάρ και η ομάδα του έδειξαν ότι η παρουσία ενός μεγάλου δορυφόρου σε μεγάλη απόσταση από τον Ουρανό μπορεί να ερμηνεύσει την «παράξενη» θέση του άξονα του πλανήτη, τέτοιος δορυφόρος όμως δεν παρατηρείται σήμερα. Ο Λασκάρ και η ομάδα του υποστηρίζουν ότι ο δορυφόρος αυτός, αφού μετακίνησε τον άξονα περιστροφής του Ουρανού, αποσπάστηκε από τον μητρικό πλανήτη κατά τη διάρκεια του όψιμου σφοδρού βομβαρδισμού, όταν οι μεγάλοι πλανήτες του ηλιακού συστήματος σχεδόν συγκρούστηκαν μεταξύ τους. Το πρόβλημα με αυτό το σενάριο είναι ότι ο δορυφόρος αυτός θα έπρεπε να περιφέρεται σε απόσταση 50 φορές την ακτίνα του Ουρανού και να έχει μάζα το 1/100 της μάζας του πλανήτη. Ωστόσο ο πιο απομακρυσμένος δορυφόρος του Ουρανού περιφέρεται μόνο στη μισή απόσταση και έχει μάζα μόλις το ένα εκατοντάκις χιλιοστό του πλανήτη. Σαν να μην έφτανε αυτό, το σενάριο κάνει και την επιπλέον υπόθεση ότι αρχικά η τροχιά του Ουρανού είχε αφύσικα μεγάλη κλίση ως προς το μέσο επίπεδο των τροχιών των υπολοίπων πλανητών. Για τους παραπάνω λόγους οι περισσότεροι αστρονόμοι δεν δέχονται σήμερα την ερμηνεία του Λασκάρ. Πρόσφατα διατυπώθηκε η άποψη ότι το σενάριο της σύγκρουσης είναι συμβατό με το επίπεδο των τροχιών των δορυφόρων του Ουρανού, αν η σύγκρουση είχε συμβεί πριν από τη δημιουργία των δορυφόρων. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο φαίνεται ότι το μυστήριο του άξονα του Ουρανού παραμένει ακόμη άλυτο. Τουλάχιστον όμως τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα δείχνουν ότι ένα παρόμοιο σενάριο δεν μπορεί να ισχύσει για τη Γη, η οποία έχει έναν μόνο δορυφόρο: τη Σελήνη. Η επίδρασή της στον πλανήτη μας είναι πολύ καλά γνωστή και δεν είναι ικανή να αλλάξει τη θέση του άξονά του. Μάλιστα η Σελήνη όχι μόνο δεν μπορεί να αλλάξει τη διεύθυνση του άξονα της Γης, αλλά μας προφυλάσσει και από τον δεύτερο τρόπο μετάθεσης του άξονα ενός πλανήτη, δηλαδή την έλξη των άλλων πλανητών. Με άλλα λόγια αποδεικνύεται ότι η Σελήνη δεν είναι δορυφόρος της Γης μόνο με την αστρονομική έννοια της λέξης. Είναι δορυφόρος και με την αρχική έννοιά της, δηλαδή ένας υπηρέτης που μετα-φέρει το δόρυ του πολεμιστή. Με άλλα λόγια, είναι η σωματοφύλακάς της.

Διαμαντένιος πλανήτης στρέφεται γύρω από ένα πάλσαρ

sn-neutronplanet
Αστρονόμοι έχουν ανακαλύψει τον πυκνότερο μέχρι τώρα εξωηλιακό πλανήτη: Ένα κατάλοιπο άστρου με μια μάζα σαν του Δία και πλούσιο σε άνθρακα και οξυγόνο. Η διάμετρος του δεν ξεπερνά τα 55.000 χιλιόμετρα ενώ η πυκνότητα του είναι κατά μέσο όρο τουλάχιστον 23 γραμμάρια ανά κυβικό εκατοστό, δηλαδή την διπλάσιο από αυτή του μολύβδου.

Η σύσταση του είναι πιθανώς κρυσταλλική και, ενδεχομένως, σε μεγάλο βαθμό αποτελείται από ένα υπέρπυκνο ατόφιο διαμάντι. Ο παράξενος τούτος πλανήτης περιφέρεται γύρω από ένα πάλσαρ, ένα πολύ γρήγορο περιστρεφόμενο άστρο νετρονίων που εκπέμπει μια έντονη δέσμη ραδιοκυμάτων – σαν το φως ενός στρεφόμενου φάρου – που ονομάζεται PSR J1719-1438 – μία φορά κάθε 2 ώρες και 10 λεπτά, όπως αναφέρουν οι ερευνητές στο περιοδικό Science.

Οι ερευνητές είναι από την Αυστραλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, τη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες με επικεφαλής τον καθηγητή Matthew Bailes του Πολυτεχνείου Σουίνμπερν της Μελβούρνης και εντόπισαν τον «πολύτιμο» πλανήτη δίπλα σε ένα πάλσαρ με παράξενες ιδιότητες που ήδη είχαν ανακαλύψει το Δεκέμβριο του 2009.

Η απόσταση του πλανήτη αυτού από το πάλσαρ είναι περίπου 600.000 χιλιόμετρα ή 1,5 φορά περίπου της μέσης απόστασης από τη Γη στη Σελήνη. Βρίσκεται δε στον Γαλαξία μας

Πώς όμως σχηματίστηκε ένας τέτοιος πυκνός πλανήτης δεν είναι σαφές, λένε οι ερευνητές, αλλά είναι ίσως το κρυσταλλικό κατάλοιπο ενός λευκού νάνου άστρου, το οποίο απογυμνώθηκε τελείως από την ατμόσφαιρα του εξ αιτίας της βαρυτικής έλξης του μητρικού άστρου του πάλσαρ.

Τα περισσότερα από τα πάλσαρ που περιστρέφονται γρηγορότερα από μία φορά ανά 20 χιλιοστά του δευτερολέπτου είναι μέλη ενός δυαδικού συστήματος αστέρων, αλλά περίπου το 30% από αυτά δεν έχουν κανένα απολύτως συνοδό, σημειώνουν οι επιστήμονες. Μόνο ένα άλλο πολύ γρήγορα στρεφόμενο πάλσαρ είναι γνωστό ότι έχει γύρω του πλανήτες με τη μάζα της Γης. Ένα σημάδι ότι εξωτικοί πλανήτες όπως αυτός ο διαμαντένιος πλανήτης, είναι μια σπάνια περίπτωση.

Το πάλσαρ J1719-1438, που ανακαλύφθηκε στο επίπεδο του Γαλαξία μας, 38, είναι διαφορετικός από τα περισσότερα πάλσαρ. Οι ειδικοί παρατήρησαν μεταξύ άλλων ότι η περιοδικότητα των παλμών του τροποποιείτο συστηματικά. Οι έρευνές τους τούς οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι αυτό πρέπει να οφείλεται στη βαρυτική έλξη που ασκεί ένας μικρός πλανήτης ο οποίος περιστρέφεται γύρω του σε ένα διπλό σύστημα.

Μελετώντας πιο προσεκτικά τα χαρακτηριστικά των παλμών και της τροποποίησής τους μπόρεσαν επίσης να εξαγάγουν διάφορα συμπεράσματα, τόσο για αυτό καθαυτό το πάλσαρ όσο και για τον «πολύτιμο» πλανητικό σύντροφό του.

Η μικρή απόσταση των δύο σωμάτων – μόνο 600.000 χιλιόμετρα – σημαίνει ότι το πλανητικό σώμα θα πρέπει να είναι μικρό, γιατί αλλιώς θα το «κατάπινε» η βαρυτική έλξη του πάλσαρ. Η διάμετρός του δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 60.000 χιλιόμετρα _ είναι δηλαδή πενταπλάσια από αυτή της Γης.

Παρά τη μικρή διάμετρό του όμως ο συνοδός του J1719-1438 φαίνεται να έχει λίγο μεγαλύτερη μάζα από τον Δία, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι είναι υπερβολικά πυκνός. «Η υψηλή πυκνότητα του πλανήτη μας δίνει μια ιδέα για την προέλευσή του» δήλωσε ο Matthew Bailes.

Το μητρικό πάλσαρ J1719-1438, το οποίο πραγματοποιεί περισσότερες από 10.000 περιστροφές το λεπτό και έχει μάζα περίπου 1,4 φορές μεγαλύτερη από αυτή του ήλιου με μια διάμετρο μόλις 20 χιλιομέτρων, ανήκει στην κατηγορία εκείνων των πάλσαρ που εξ αιτίας της περιόδους τους λέγονται πάλσαρ του χιλιοστού του δευτερολέπτου.

Οι αστρονόμοι πιστεύουν ότι οι συγκεκριμένοι αστέρες που εκπέμπουν ραδιοσήματα, δημιουργούνται όταν νεκρά πάλσαρ απορροφούν μάζα από ένα γειτονικό τους άστρο. Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με τη θεωρία, είναι ότι το νεκρό πάλσαρ αρχίζει να στροβιλίζεται με ιλιγγιώδεις ταχύτητες και το απογυμνωμένο άστρο, συνήθως ένας λευκός νάνος, μετατρέπεται σε συνοδό του.

Το γεγονός ότι ο J1719-1438 και ο πλανήτης του βρίσκονται τόσο κοντά, λένε οι ειδικοί, σημαίνει ότι ο τελευταίος πρέπει να είναι ένας άλλοτε λευκός νάνος που έχασε όλα τα εξωτερικά στρώματά του και περισσότερο από το 99,9% της αρχικής του μάζας.

Το κατάλοιπο αυτό του λευκού νάνου, ο διαμαντένιος σήμερα πλανήτης, αποτελείται πιθανότατα στο μεγαλύτερο μέρος του από άνθρακα και οξυγόνο γιατί ένα άστρο που θα αποτελείτο από ελαφρότερα στοιχεία όπως το υδρογόνο και το ήλιο θα ήταν πολύ μεγάλο για να ταιριάξει στις τροχιακές ταχύτητες που έχουν μετρηθεί, εξηγεί η ερευνητική ομάδα.

Η πυκνότητά του, τονίζουν οι ερευνητές, δείχνει με βεβαιότητα ότι το υλικό από το οποίο αποτελείται έχει κρυσταλλική μορφή. Αυτό σημαίνει ότι το μεγαλύτερο μέρος του πρέπει να μοιάζει με διαμάντι.