Πέμπτη 24 Σεπτεμβρίου 2015

ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΛΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ - Αναξίμανδρος και η γέννηση της φιλοσοφίας

Ο Αναξίμανδρος ήταν κι αυτός Μιλήσιος, λίγο νεότερος από τον Θαλή. Λέγεται ότι ήταν φίλος, σύντροφος ή και μαθητής του Θαλή - αν και είναι μάλλον υπερβολικό να μιλούμε για σχέση συστηματικής μαθητείας ανάμεσα σε φιλοσόφους σε μια τόσο πρώιμη εποχή. Οι δύο άνδρες λοιπόν, ως συμπολίτες και σύγχρονοι, θα γνωρίζονταν, και το πιο πιθανό είναι ο πρεσβύτερος Θαλής να λειτούργησε ως πρότυπο για τον νεότερο Αναξίμανδρο. Στην επίδραση του Θαλή ίσως θα πρέπει να χρεωθεί η συστηματική ενασχόληση του Αναξίμανδρου με τα αστρονομικά και τα μετεωρολογικά φαινόμενα. Κοινό είναι το ενδιαφέρον τους για τα αξιοπερίεργα γεγονότα του φυσικού κόσμου, η τάση για επιτόπια παρατήρηση, η αποδέσμευση από τον μυθολογικό τρόπο σκέψης. Ο Αναξίμανδρος όμως προχώρησε πολύ περισσότερο. Στο έργο του μπορεί να διακρίνει κανείς μια σφαιρική σύλληψη της φυσικής πραγματικότητας, μια σύλληψη καθαρά φυσιοκρατική, η οποία καθόρισε την εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης.

Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για τη ζωή του Αναξίμανδρου. Φαίνεται ότι οι μεταγενέστεροι θεώρησαν πιο σημαντικό να διασώσουν στοιχεία για τη σκέψη του παρά για την προσωπικότητά του - το αντίθετο δηλαδή από ό,τι συνέβη με τον Θαλή. Από όσα λοιπόν γνωρίζουμε, γεννήθηκε από έλληνες γονείς γύρω στο 610 π.Χ. στη Μίλητο, όπου έζησε και όλη του τη ζωή. Δεν φαίνεται να είχε ιδιαίτερη ανάμειξη στα πολιτικά πράγματα της πατρίδας του, εκτός από τη συμμετοχή του στην ίδρυση μιας νέας αποικίας. Ούτε ακολούθησε την τάση της εποχής του για εξωτικά ταξίδια, μολονότι είναι εξοικειωμένος με τις επιστημονικές επιτεύξεις των ανατολικών πολιτισμών. Το πιο μακρινό ταξίδι του ήταν στη Σπάρτη, όπου λέγεται ότι εγκατέστησε κάποια μορφή ηλιακού ρολογιού. Οι φυσικές του θεωρήσεις είχαν συγκεντρωθεί αρκετά νωρίς σε ένα σύγγραμμα, αφού, όπως θα δούμε, έχει διασωθεί ένα απόσπασμα του έργου του, μια αυθεντική δηλαδή φράση του Αναξίμανδρου. Το σύγγραμμα αυτό, που ήταν διατυπωμένο σε πεζό λόγο, δεν αποκλείεται να γράφηκε από τον ίδιο, αν και το πιο πιθανό είναι να αποτελεί πιστή καταγραφή των απόψεών του από κάποιους μεταγενέστερους. Ως μαθητής του αναφέρεται ο κατά 25 χρόνια νεότερος Αναξιμένης, ίσως γιατί είναι ολοφάνερη η συνάφεια των θεωριών τους.

Ο Αναξίμανδρος ήταν ο πρώτος που σχεδίασε έναν χάρτη της οικουμένης. Λίγο αργότερα τον ακολούθησε στη σχεδίαση των χαρτών ο Εκαταίος ο Μιλήσιος, ο πρώτος ιστορικός και γεωγράφος της αρχαιότητας. Οι χάρτες πάντως του Αναξίμανδρου και του Εκαταίου δεν θα πρέπει να ήταν ιδιαίτερα ακριβείς, αν κρίνουμε από την αντίδραση του Ηροδότου: «Γελώ όταν βλέπω τους χάρτες της Γης, που πολλοί ως τώρα έχουν σχεδιάσει χωρίς μυαλό· σχεδιάζουν τον Ωκεανό να κυλά γύρω από τη Γη, τη Γη κυκλική σαν να βγήκε από τόρνο, και κάνουν την Ασία ίση με την Ευρώπη» (Ιστορίαι 4.36). Ωστόσο, πριν βιαστούμε να συμφωνήσουμε με τον Ηρόδοτο, καλό θα ήταν να επανέλθουμε στον χάρτη του Αναξίμανδρου.


Η γέννηση του κόσμου

Στο επίκεντρο της σκέψης του Αναξίμανδρου είναι η κοσμογονική αναζήτηση. Η διδασκαλία του Θαλή για τον πρωταρχικό ρόλο του νερού θα πρέπει να δημιούργησε ένα πρότυπο το οποίο ακολούθησαν οι άμεσοι επίγονοί του. Ενώ όμως ο Θαλής, όπως είδαμε, διατύπωσε κάποιες νύξεις μόνο για την προτεραιότητα του υγρού στοιχείου, στον Αναξίμανδρο βρίσκουμε μια πλήρως ανεπτυγμένη κοσμολογία, που αρχίζει από τη γέννηση του Κόσμου και φτάνει ως την εμφάνιση των ζωντανών οργανισμών και του ανθρώπου. Ο σημερινός αναγνώστης είναι φυσικό να εντυπωσιάζεται από την πρωτοτυπία και από τα προδρομικά στοιχεία της αναξιμάνδρειας κοσμολογίας, ίσως όμως το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της να είναι η τάση για πληρότητα. Ο Αναξίμανδρος αισθάνεται την ανάγκη να εξηγήσει κάθε πλευρά του σύμπαντος που μας περιβάλλει, να δώσει μια συστηματική γενεαλογία του φυσικού κόσμου. Στην προσπάθειά του αυτή θα αξιοποιήσει τις προγενέστερες απόψεις αλλά και ένα πλήθος εμπειρικών παρατηρήσεων, τις οποίες θα πρέπει να συνέλεξε μόνος του. Όταν ωστόσο τα εμπειρικά δεδομένα είναι ανεπαρκή (πράγμα απολύτως φυσικό για ένα τόσο πρώιμο στάδιο σκέψης), δεν διστάζει να διατυπώνει τολμηρές θεωρήσεις, καθώς πρώτιστο μέλημά του είναι να φτάσει σε μια συνολική περιγραφή της φυσικής πραγματικότητας.

Ο κόσμος λοιπόν προήλθε, κατά τον Αναξίμανδρο, από ένα πρωταρχικό υλικό, αιώνιο και άφθαρτο, που αποκαλείται «άπειρο». Από το άπειρο αποχωρίστηκαν οι δύο βασικές αντίθετες δυνάμεις, του θερμού και του ψυχρού. Το θερμό πήρε τη μορφή πύρινης σφαίρας, και το ψυχρό τη μορφή νεφελώδους αέρα. Η πύρινη σφαίρα τύλιξε τον νεφελώδη αέρα, και στο εσωτερικό του συμπυκνώθηκε η Γη. Στη συνέχεια η πύρινη σφαίρα εξερράγη, εκτινάχθηκαν δακτύλιοι φωτιάς και αέρα και έτσι σχηματίστηκαν ο Ήλιος, η Σελήνη και τα άστρα. Η ακίνητη Γη καταλαμβάνει το κέντρο του σύμπαντος, που θα πρέπει να το φανταστούμε κλειστό και ίσως σφαιρικό, και γύρω από τη Γη κινούνται οι δακτύλιοι των ουρανίων σωμάτων, με τον Ήλιο να τοποθετείται στην πιο απομακρυσμένη από τη Γη θέση και τα άστρα στην πιο κοντινή. Ένας κοσμικός άνεμος είναι υπεύθυνος για τα κύρια μετεωρολογικά φαινόμενα. Προκαλεί τη βροντή και την αστραπή, την κίνηση των νεφών, ίσως και των άστρων, τη συμπύκνωση των υδρατμών η οποία καταλήγει στη βροχή.

Η αρχική κατάσταση της Γης ήταν υγρή. Ο Ήλιος με τη θερμότητά του προκαλεί τη βαθμιαία αποξήρανση της επιφάνειας της Γης, με τον περιορισμό του υγρού στοιχείου στη θάλασσα, ενώ δημιουργεί και ευνοϊκές συνθήκες για τη γέννηση της ζωής. Η ζωή, κατά τον Αναξίμανδρο, ξεκίνησε από τη θάλασσα. «Τα πρώτα ζώα γεννήθηκαν στο υγρό στοιχείο και είχαν αρχικά αγκαθωτό κέλυφος· καθώς μεγάλωναν, έβγαιναν στην ξηρά, έσπαζε το κέλυφός τους και ζούσαν με έναν διαφορετικό τρόπο» (Αέτιος 5.19.4). Ο άνθρωπος προήλθε από άλλο ζωικό είδος, μάλλον από τα ψάρια, αφού, «καθώς χρειάζεται μακροχρόνια μητρική φροντίδα, θα ήταν αδύνατο να επιβιώσει αν αυτή [η ανθρώπινη] ήταν η αρχική του μορφή» (Ψευδοπλούταρχος, Στρωματείς 2). Έτσι λοιπόν ενηλικιώθηκε μέσα σε ιχθυόμορφα πλάσματα και βγήκε από αυτά όταν πια ήταν ικανός να συντηρήσει τον εαυτό του.

Η συνοπτική αυτή περιγραφή δείχνει πρώτα απ᾽ όλα πόσο μακριά από τη μυθολογική σκέψη είναι η κοσμολογία του Αναξίμανδρου. Ο Αναξίμανδρος σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται σε έναν σωστό συνδυασμό εμπειρικής παρατήρησης και λογικού συλλογισμού. Από την παρατήρηση ότι ο άνθρωπος χρειάζεται αισθητά μεγαλύτερη φροντίδα από τα άλλα ζώα για να γίνει ικανός προς επιβίωση, φτάνει στο εύλογο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος προήλθε από άλλο ζωικό είδος. Η επιλογή τώρα της χρονικής προτεραιότητας των ψαριών θα πρέπει να ξεκίνησε από την κοινή διαπίστωση ότι το υγρό στοιχείο ευνοεί την ανάπτυξη της ζωής. Αυτή ωστόσο η γραμμή της σκέψης δεν μπορεί να καλύψει και τομείς της κοσμολογίας όπου δεν είναι δυνατόν να έχει κανείς εμπειρικές παρατηρήσεις. Για παράδειγμα, τι μπορεί να παρατηρήσει κανείς για την υφή και την προέλευση των άστρων; Ίσως είναι εύλογο να αποδώσει κανείς στα άστρα πύρινη φύση, αφού είναι πηγές φωτός και, στην περίπτωση του Ήλιου, θερμότητας. Για τη γέννησή τους όμως και την απόστασή τους από τη Γη, η εμπειρία ελάχιστα μας βοηθά. Εδώ ακριβώς έρχεται η τολμηρή φαντασία του Αναξίμανδρου να καλύψει κάθε κενό. Και καταρχήν στην επιλογή του μυστηριώδους «απείρου».

Τι είναι το άπειρο του Αναξίμανδρου;

Η φήμη του Αναξίμανδρου ως φιλοσόφου οφείλεται κατά κύριο λόγο στην καινοτομική του απόφαση να προβάλει ως αρχή των πάντων το άπειρο. Μας φαίνεται σχετικά εύκολο να αντιληφθούμε πώς ο Θαλής έφτασε στο νερό και γιατί το τοποθέτησε στην αφετηρία της κοσμικής δημιουργίας: υποθέτουμε ότι θα πρέπει να αναζήτησε ένα υλικό από την καθημερινή του εμπειρία, ένα υλικό με ιδιαίτερη διάδοση και ισχύ, ένα υλικό που συνδέεται με τη ζωή. Με την ίδια συλλογιστική μπορούμε να καταλάβουμε την επιλογή του αέρα ως πρωταρχικού στοιχείου από τον τρίτο Μιλήσιο, τον Αναξιμένη: εδώ βαραίνει η πανταχού παρουσία του αέρα, η μεγάλη του κινητικότητα, η συμβολή του στην αναπνοή, και άρα στη ζωή. Πώς δικαιολογείται όμως η επιλογή του απείρου; Τι μπορεί να εννοεί ο Αναξίμανδρος όταν ισχυρίζεται ότι τα πάντα γεννιούνται από το άπειρο;

Οι μαρτυρίες των αρχαίων φιλοσόφων δεν μας προσφέρουν δυστυχώς ιδιαίτερη βοήθεια, αφού οι πιο αξιόπιστοι από αυτούς, ο Αριστοτέλης και ο Θεόφραστος, αντιμετωπίζουν με αμηχανία το αναξιμάνδρειο άπειρο. Εκείνο που γνωρίζουμε με κάποια βεβαιότητα είναι ότι ο Αναξίμανδρος υποστήριξε ότι το άπειρο «περιέχει τα πάντα και κυβερνά τα πάντα», και ότι το χαρακτήρισε αιώνιο, αθάνατο («ανώλεθρο», «αγέραστο») και «θείο» (Αριστοτέλης, Φυσικά 203b7· πρβ. Ιππόλυτος, Έλεγχος 1.6.1-2). Φαίνεται ότι απέφυγε να δώσει περισσότερες διευκρινίσεις για τη φύση του απείρου. Του απέδωσε ιδιότητες και χαρακτηρισμούς που μας είναι γνωστοί από την ομηρική περιγραφή των θεών (την κυριαρχία, την αιωνιότητα, την αθανασία), και το εξέλαβε ως κοσμογονική αρχή. Για την ερμηνεία του απείρου θα πρέπει επομένως να στηριχθούμε στις δικές μας υποθέσεις.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από το τι δεν μπορεί να εννοεί ο Αναξίμανδρος. Αποκλείεται να έχει στον νου του την έννοια του μαθηματικού απείρου, μιας αφηρημένης δηλαδή έννοιας που συνδέεται με την έκταση των σχημάτων στον χώρο και με τη διαδοχή των αριθμών. Την εποχή του Αναξίμανδρου τα ελληνικά μαθηματικά, ως αφηρημένο και συνεκτικό σύστημα σκέψης, δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί. Δεν μπορεί επίσης να έχει στον νου του μια άυλη οντότητα, μια οντότητα χωρίς «σώμα», αφού όλες οι έννοιες των πρώτων φιλοσόφων, ακόμη και εκατό χρόνια μετά τον Αναξίμανδρο, αναφέρονται σε υπαρκτές, υλικές οντότητες - το Ον του Παρμενίδη περιγράφεται ως σφαιρικό, ενώ οι αριθμοί των Πυθαγορείων έχουν σχήμα και όγκο. Το άπειρο λοιπόν πρέπει να είναι κάτι το σωματικό και το υλικό, κάτι που καταλαμβάνει έναν χώρο.

Ο Αναξίμανδρος είναι μάλλον ο πρώτος που χρησιμοποίησε το ουσιαστικό «το άπειρο». Επίθετα όμως από την ίδια ρίζα είναι γνωστά από την επική ποίηση. Ο Όμηρος αποκαλεί συχνά «άπειρη» τη γη και τη θάλασσα, λόγω της πολύ μεγάλης τους έκτασης, αλλά και ένα μεγάλο κοπάδι με κατσίκες, ένα πολυάριθμο πλήθος ανθρώπων, ακόμη και τα άλυτα δεσμά ή τον βαθύ ύπνο του Οδυσσέα (Οδύσσεια ι 118, Ιλιάδα Ω 776, Οδύσσεια τ 174, θ 340, η 286). «Άπειρο» λοιπόν χαρακτηρίζεται αυτό που καταλαμβάνει μια τεράστια, απέραντη έκταση, κάτι που είναι τόσο πολυπληθές ώστε να μοιάζει αμέτρητο, και γενικά κάτι που δεν μπορούμε να διατρέξουμε από το ένα άκρο ως το άλλο. Το επίθετο «άπειρος» δεν αναφέρεται σε ένα αντικείμενο χωρίς κανένα πέρας, όριο ή αριθμό, αλλά σε μια οντότητα ή κατάσταση την οποία κανείς δεν μπορεί να διαβεί, να εξαντλήσει, να γνωρίσει.

Είναι εύλογη η υπόθεση ότι ο Αναξίμανδρος εκμεταλλεύτηκε τη δυνατότητα της ελληνικής γλώσσας να μετατρέπει τα επίθετα (και τους ρηματικούς τύπους) σε ουσιαστικά, και έπλασε το δικό του «άπειρο». Το οριστικό άρθρο «το», όταν προσαρτηθεί σε ένα επίθετο, σε μια μετοχή ή σε ένα απαρέμφατο, δημιουργεί ένα αφηρημένο ουσιαστικό, μετατρέπει μια ιδιότητα σε ουσία. Έτσι άνοιξε ένας δρόμος για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, αφού η βασική ελληνική φιλοσοφική ορολογία έχει δημιουργηθεί με αυτόν ακριβώς τον τρόπο - αρκεί κανείς να σκεφτεί έννοιες όπως «το ον», «το αγαθό» ή «το νοείν» (B. Snell, Η ανακάλυψη του πνεύματος, σ. 295-314). Ίσως ο Αναξίμανδρος να μην έδωσε περισσότερες διευκρινίσεις όταν εισήγαγε το άπειρο, αρκούμενος στο γεγονός ότι οι σύγχρονοί του μιλούν την ίδια γλώσσα και επομένως αντιλαμβάνονται ότι η νέα ουσία του απείρου είναι όλα τα άπειρα πράγματα μαζί, είναι αυτό που ενσωματώνει τις ιδιότητες των άπειρων πραγμάτων.

Το αναξιμάνδρειο άπειρο θα πρέπει λοιπόν να ήταν η τεράστια, αχανής και ανεξάντλητη μάζα που προϋπήρχε του κόσμου και κάλυπτε όλο τον χώρο. Δεν είναι η απέραντη κενή έκταση, ο απεριόριστος χώρος, αλλά και το υλικό που γεμίζει αυτή την έκταση. Ο κενός χώρος θα ήταν νεκρός και αδρανής. Το άπειρο όμως είναι κάτι το δραστικό και ισχυρό, αφού «περιέχει τα πάντα και κυριαρχεί στα πάντα», και είναι γόνιμο, αφού «γεννά» τις βασικές αντιθετικές δυνάμεις του θερμού και του ψυχρού. Ίσως στο πρωταρχικό άπειρο του Αναξίμανδρου, πέρα από τη χωρική διάσταση, να ενσωματώνεται επίσης και η σημασία του εσωτερικά αδιαφοροποίητου, του ακαθόριστου, του απροσδιόριστου. Αυτή τουλάχιστον είναι η φιλοσοφική έννοια του «απείρου», που διαμορφώνεται αργότερα με τους Πυθαγορείους και τον Πλάτωνα. Δεν μπορούμε ωστόσο να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα ότι η λέξη είχε και αυτή τη σημασία την εποχή του Αναξίμανδρου, αν και, όταν ο Όμηρος ονομάζει «άπειρο» τον βαθύ ύπνο του Οδυσσέα, δεν περιγράφει έναν ύπνο που κράτησε απλώς πολλές ώρες αλλά έναν ύπνο βαθύ, σκοτεινό, αδιαφοροποίητο.

Αν έχουν έτσι τα πράγματα, ο Αναξίμανδρος προσέφυγε στο άπειρο γιατί δεν ήθελε η πρωταρχική του ουσία να μοιάζει με οτιδήποτε υπάρχει στον γνωστό μας κόσμο. Αυτό που κυριαρχεί στον κόσμο πρέπει να είναι πιο ισχυρό (πιο «μεγάλο») από ό,τι υπάρχει στον κόσμο. Αυτό που γεννά τα πάντα πρέπει να είναι διαφορετικό από όλα τα γεννήματά του, να μη μοιράζεται μαζί τους κανένα κοινό χαρακτηριστικό, να μην έχει καμιά συγκεκριμένη μορφή, ιδιότητα ή προσδιορισμό. Αν το πρωταρχικό υλικό ήταν κάποιο από τα γνωστά στοιχεία, για παράδειγμα το νερό ή ο αέρας, πώς θα ασκούσε τον κυριαρχικό του ρόλο στον κόσμο; Η κυριαρχία του δεν θα καταντούσε μονοκρατορία, δεν θα κατέστρεφε την τάξη και την ισορροπία που παρατηρούμε στον κόσμο; Ότι κάπως έτσι είχε σκεφτεί ο Αναξίμανδρος επιβεβαιώνεται και από το μοναδικό απόσπασμα του έργου του που έχει διασωθεί.

Η εικόνα του κοσμικού δικαστηρίου

Μια σύνθετη φράση του Αναξίμανδρου, που έφτασε ως εμάς όπως διατυπώθηκε από τον εισηγητή της, είναι το παλαιότερο αυθεντικό υλικό που διαθέτουμε από την ιστορία της φιλοσοφίας.

Ἐξ ὧν δὲ ἡ γένεσίς ἐστι τοῖς οὖσι καὶ τὴν φθορὰν εἰς ταῦτα γίνεσθαι κατὰ τὸ χρεών· διδόναι γὰρ αὐτὰ δίκην καὶ τίσιν ἀλλήλοις τῆς ἀδικίας κατὰ τὴν τοῦ χρόνου τάξιν.

Απ᾽ όπου γεννιούνται τα όντα εκεί και καταλήγουν πεθαίνοντας, όπως επιβάλλει η αναγκαιότητα· γιατί λογοδοτούν και επανορθώνουν το ένα στο άλλο για την αδικία που διέπραξαν, σύμφωνα με την τάξη του χρόνου.
Αναξίμανδρος, απόσπ. 1

Το κείμενο αυτό είναι διατυπωμένο σε πεζό λόγο, διατηρεί όμως τον ρυθμό και την εσωτερική ισορροπία της ποιητικής έκφρασης. Μας μεταφέρει μπροστά σε ένα κοσμικό δικαστήριο, όπου απονέμεται δικαιοσύνη σε κάποια «όντα» για την αδικία που διέπραξαν το ένα απέναντι στο άλλο. Η οικεία εικόνα του πολιτικού δικαστηρίου έρχεται να φωτίσει ένα μακρινό και απρόσιτο μυστικό της τάξης του κόσμου. Δεν γνωρίζουμε για ποια όντα μιλά ο Αναξίμανδρος ούτε ποιο είναι ακριβώς το αδίκημά τους, γνωρίζουμε όμως την ποινή που τους επιβάλλεται: είναι η αναγκαία ανταλλαγή της γέννησης και του θανάτου τους. Ο θάνατος είναι η επιστροφή στη μήτρα από όπου γεννήθηκαν και, αφού προβάλλεται ως τιμωρία, ως τίμημα που πρέπει να πληρώσουν «το ένα στο άλλο», τότε το αδίκημα είναι μάλλον η ίδια η γέννηση ενός όντος η οποία φαίνεται να έβλαψε ένα άλλο ον. Το γεγονός ότι δεν προσδιορίζεται επακριβώς ποιο ον αδικεί και ποιο αδικείται, ποιο επανορθώνει και ποιο ανταμείβεται, δείχνει ότι υπάρχει αμοιβαιότητα, εναλλαγή ρόλων στο δικαστήριο. Ο κατηγορούμενος θα γίνει αργότερα, «σύμφωνα με την τάξη του χρόνου», κατήγορος - και η διαδικασία αυτή θα συνεχιστεί αιωνίως.

Είναι βέβαιο ότι ο Αναξίμανδρος προβάλλει εδώ μια εικόνα κοσμικής ισορροπίας. Η απονομή δικαιοσύνης, η ανταπόδοση της άδικης πράξης, η αμοιβαία σχέση των εμπλεκομένων και η εναλλαγή των ρόλων τους, η αναφορά στην Αναγκαιότητα και στην τάξη του χρόνου, όλα αυτά είναι ασφαλείς ενδείξεις που μας οδηγούν στη σύλληψη του κόσμου ως συστήματος αντιμαχόμενων και ισόρροπων δυνάμεων. Η εικόνα αυτή ενισχύεται αν θεωρήσουμε ότι τα «όντα» του αποσπάσματος αναφέρονται σε αντίθετα στοιχεία ή αντίθετες δυνάμεις. Η λέξη «ον» δεν έχει αποκτήσει ακόμη το ιδιαίτερο φιλοσοφικό της νόημα - στον Όμηρο τα «όντα» είναι απλώς τα υπάρχοντα πράγματα. Εφόσον τα όντα είναι αντίθετα, τότε καταλαβαίνουμε γιατί ο θάνατος του ενός είναι κέρδος για το αντίθετό του. Ο θάνατος του θερμού είναι κέρδος για το ψυχρό. Και μάλιστα δεν είναι απλώς κέρδος του ψυχρού, αλλά επικράτηση, νίκη του ψυχρού επί του θερμού, ανταμοιβή για την αδικία που το ψυχρό είχε υποστεί με τη γέννηση του θερμού. Η αέναη μεταβολή του κόσμου είναι συνεχής διαμάχη και εναλλαγή αντίθετων δυνάμεων: κρύο και ζέστη, ξηρασία και υγρασία, συμπύκνωση και αραίωση, χειμώνας και καλοκαίρι. Με τη μεταφορά του δικαστηρίου ο Αναξίμανδρος υπαινίσσεται ότι αυτή η εμφανής διαμάχη είναι σε τελευταία ανάλυση δικαιοσύνη, αφού καμία δύναμη δεν επικρατεί ποτέ ολοκληρωτικά, αλλά στο πλήρωμα του χρόνου υπάρχει ισορροπία - οι γεννήσεις και οι θάνατοι των αντιθέτων τελικά ισοσταθμίζονται. Έτσι διατηρείται η συνεκτικότητα και η τάξη του Κόσμου.

Η θέση της Γης στο κέντρο του κόσμου


Βαβυλωνιακός χάρτης της Οικουμένης (6ος ή 5ος αι. π.Χ.)

Μιλήσαμε ήδη για τον χάρτη της Γης, που πρώτος σχεδίασε ο Αναξίμανδρος, όπως και για τη θυμηδία που αυτοί οι πρώιμοι χάρτες προκαλούν στον Ηρόδοτο. Οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι ένα πρόσφατο εύρημα, μια πήλινη βαβυλωνιακή πλάκα του 6ου ή 5ου αιώνα π.Χ., που έχει χαραχθεί με τη βοήθεια ενός πρωτόγονου διαβήτη, αποτελεί έναν τέτοιο χάρτη της οικουμένης (βλ. εικόνα). Η αντίδραση λοιπόν του Ηροδότου δεν είναι παράλογη, αφού αυτός ο χάρτης θα ήταν εντελώς άχρηστος σε έναν ταξιδιώτη ή σε έναν ναυτικό. Ήθελε όμως ο Αναξίμανδρος να βοηθήσει τους ταξιδιώτες και τους ναυτικούς με τον «χάρτη» του, ή μήπως το σχεδίασμα αυτό της Γης δεν ήταν παρά εφαρμογή της κοσμολογικής του έκθεσης;

Στον χάρτη του Αναξίμανδρου η επιφάνεια της Γης θα πρέπει να απεικονιζόταν σαν ένας κυκλικός δίσκος με συμμετρική κατανομή των γνωστών περιοχών της οικουμένης. Αν παρακάμψουμε προς στιγμήν την έμφαση στη συμμετρία, η εικόνα αυτή δεν έρχεται σε αντίθεση με την παλαιότερη, παραδοσιακή σύλληψη της μορφής της Γης. Τόσο στα ομηρικά έπη όσο και στις κοσμολογικές αφηγήσεις των ανατολικών λαών η Γη θεωρείται ακίνητη και επίπεδη, καταλαμβάνει κεντρική θέση στο σύμπαν, και μάλλον έχει σχήμα κυκλικό. Η αντίληψη αυτή υιοθετείται και από τον Θαλή, με τη διαφορά ότι ο Θαλής προβληματίζεται πλέον για το υποστήριγμα της ακίνητης Γης, για να καταλήξει τελικά στο συμπέρασμα ότι η Γη επιπλέει στο νερό.

Η εξήγηση της ακινησίας της Γης απασχολεί και τον Αναξίμανδρο. Η δική του όμως απάντηση είναι εντελώς απρόσμενη και επαναστατική.

Τὴν δὲ γῆν εἶναι μετέωρον ὑπὸ μηδενὸς κρατουμένην, μένουσαν δὲ διὰ τὴν ὁμοίαν πάντων ἀπόστασιν.

Η Γη είναι μετέωρη και δεν κυριαρχείται από τίποτε. Ισορροπεί γιατί απέχει ίση απόσταση από τα πάντα.
Ιππόλυτος, Έλεγχος 1.6.3

Δεν χρειάζονται ούτε ρίζες ούτε σταθερό υποστήριγμα για να σταθεί η Γη ακίνητη, υποστηρίζει ο Αναξίμανδρος. Η Γη είναι μετέωρη, δεν στηρίζεται πουθενά, δεν κυριαρχείται από τίποτε. Παρ᾽ όλα αυτά μένει ακίνητη, απλώς και μόνο γιατί βρίσκεται στο κέντρο - «γιατί απέχει ίση απόσταση από τα πάντα». Η «ίση απόσταση» θα πρέπει να είναι η απόσταση της Γης από κάποια ακραία σημεία, από τις εσχατιές του σύμπαντος. Αυτή είναι άλλωστε και η ερμηνεία του Αριστοτέλη: «Υπάρχουν και κάποιοι, όπως ο Αναξίμανδρος, που υποστηρίζουν ότι η Γη μένει ακίνητη εξαιτίας της ομοιομορφίας· γιατί, αν κάτι έχει εξαρχής καταλάβει το κέντρο και βρίσκεται σε ίση απόσταση από τα άκρα, δεν θα κινηθεί ούτε προς τα επάνω ούτε προς τα κάτω ούτε προς τα πλάγια» (Περί ουρανού 295b10).

Είναι όμως τόσο αυτονόητο ότι κάτι που βρίσκεται στο μέσο δεν θα κινηθεί προς τα επάνω, προς τα κάτω ή προς τα πλάγια; Σε ποια ανθρώπινη εμπειρία αντιστοιχεί αυτή η εικόνα; Στον κόσμο που ζούμε είναι εντελώς παράλογη η ισοτιμία των δυνατών διευθύνσεων. Όλα τα σώματα έχουν βάρος και επομένως, ακόμη κι αν βρεθούν προς στιγμήν σε κάποιο κεντρικό σημείο, έχουν τη φυσική τάση να πέφτουν προς τα κάτω. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι κάποια άλλα σώματα είναι από τη φύση τους ελαφρά, όπως λ.χ. η φωτιά και ο καπνός, και γι᾽ αυτά ισχύει το αντίθετο: ανεβαίνουν πάντοτε προς τα επάνω. Ούτε το δεξιό είναι ισότιμο με το αριστερό - αρκεί κανείς να σκεφτεί τη σταθερή διαδρομή του Ήλιου, τον προσανατολισμό των ιερών των ναών ή τη διαφορά στη δύναμη των δύο χεριών του ανθρώπου. Ο μόνος χώρος όπου υπάρχει αυτή η ισοτιμία και η ομοιομορφία είναι ο κόσμος των σχημάτων, ο κόσμος της γεωμετρίας, και κανείς ποτέ ως τότε δεν είχε διανοηθεί να συσχετίσει αυτό τον κόσμο της αφαίρεσης με τον δικό μας κόσμο, τον κόσμο μέσα στον οποίο κάθε μέρα ζούμε.

Πράγματι η εξήγηση του Αναξίμανδρου για την ακινησία της Γης κατά κάποιο τρόπο προϋποθέτει τον ορισμό του κύκλου ή της σφαίρας. Αργότερα, στην αυστηρή γλώσσα των μαθηματικών, ο κύκλος θα οριστεί ως εκείνο το σχήμα του οποίου όλα τα σημεία ισαπέχουν από το κέντρο. Ο Αναξίμανδρος δεν γνωρίζει βεβαίως αυτό τον ορισμό, αφού ακόμη δεν έχει γίνει κατανοητή η σημασία των μαθηματικών ορισμών. Γνωρίζει όμως χωρίς αμφιβολία τον πρακτικό τρόπο σχεδίασης των κύκλων με κάποιους πρωτόγονους διαβήτες ή με κάποιο σχοινί δεμένο σε ένα σταθερό καρφί. Η αρχή που διέπει τέτοιες πρακτικές κατασκευές είναι η ίση απόσταση των σημείων της περιφέρειας του κύκλου από το κέντρο. Ακόμη λοιπόν και σε ένα τέτοιο στοιχειώδες σχήμα το κέντρο είναι σταθερό γιατί δεν έχει κανένα λόγο να κινηθεί ούτε προς τα πάνω ούτε προς τα κάτω ούτε προς τα πλάγια. Η επαναστατική σύλληψη του Αναξίμανδρου συνοψίζεται στο γεγονός ότι μετέφερε τις ιδιότητες των σχημάτων στο σύμπαν, ότι συνέλαβε τη Γη ως γεωμετρικό κέντρο. Οι αισθήσεις των ανθρώπων και η εμπειρία τους υποχωρούν μπροστά στην ομοιογένεια και τη συμμετρία των γεωμετρικών σχημάτων.

Γεωμετρικό είναι και το σχήμα της Γης, κατά τον Αναξίμανδρο. Είναι κι αυτό «στρογγυλό» και παρομοιάζεται με τον σπόνδυλο ενός κίονα - είναι δηλαδή μάλλον κυλινδρικό. Οι άνθρωποι κατοικούν μόνο στη μία βάση του κυλίνδρου, ενώ η δεύτερη πρέπει να είναι ακατοίκητη και αόρατη σε μας (Ιππόλυτος, Έλεγχος 1.6.3). Άρα η οικουμένη είναι λογικό να σχεδιάζεται ως κυκλικός δίσκος.

Οι κοσμολογικές αντιλήψεις του Αναξίμανδρου ήταν πολύ καινοτομικές για την εποχή του και δεν βρήκαν άμεσους συνεχιστές. Ο Αναξιμένης θα επανέλθει στην αναγκαιότητα του υποστηρίγματος της Γης, θέτοντας τώρα ως υπόστρωμα τον αέρα. Ακόμη και ο Δημόκριτος, 150 χρόνια αργότερα, θα μιλήσει για δίνες που στηρίζουν την πεπλατυσμένη Γη. Χρειάστηκε να φτάσουμε στον Πλάτωνα για να αποδειχθεί η γονιμότητα της σύλληψης του Αναξίμανδρου: στην πλατωνική κοσμολογία η Γη είναι πλέον σφαιρική και ισορροπεί ακίνητη στο κέντρο του κλειστού, ομοιόμορφου και σφαιρικού σύμπαντος.

Δεν γνωρίζουμε πώς ο Αναξίμανδρος έφτασε σε ένα τόσο προχωρημένο στάδιο αφαίρεσης. Οι φυσιοκρατικές του αντιλήψεις, όπως είδαμε, στηρίχθηκαν σε μεγάλο βαθμό στην προσεκτική παρατήρηση των φυσικών φαινομένων· τίποτε όμως από όσα παρατηρεί κανείς στη φύση δεν υποβάλλει την ιδέα του γεωμετρικού σύμπαντος. Αν τα μαθηματικά είχαν αναπτυχθεί νωρίτερα στην αρχαία Ελλάδα, τότε θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε εκεί την πηγή της έμπνευσης του Αναξίμανδρου. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη. Η μαθηματική επιστήμη θα γίνει το υπόδειγμα της έγκυρης γνώσης μόνο στο τέλος του 5ου αιώνα π.Χ.

Μια πρόσφατη γοητευτική ερμηνεία ίσως μας δίνει ένα κλειδί για τη σωστή απάντηση. Ο γάλλος ιστορικός Ζαν-Πιερ Βερνάν (Μύθος και σκέψη στην αρχαία Ελλάδα, σ. 183 κ.ε.) επισήμανε την αντιστοιχία που υπάρχει ανάμεσα στην κοσμολογία του Αναξίμανδρου και την ανάπτυξη της αρχαίας ελληνικής πόλης‒κράτους. Στην αρχαϊκή πόλη η εξουσία έχει την κάθετη δομή μιας πυραμίδας: στην κορυφή βρίσκεται ο κληρονομικός βασιλιάς, το ανάκτορο και η ακρόπολη της πόλης, και στη βάση της πυραμίδας ο ανίσχυρος λαός. Κατά τον 6ο και τον 5ο αιώνα όμως η κάθετη αυτή δομή ανατρέπεται και βαθμιαία δίνει τη θέση της στη δημοκρατική οργάνωση της πόλης, η οποία είναι ουσιαστικά κυκλική. Οι θεσμοί της δημοκρατικής εξουσίας (η Εκκλησία του Δήμου, η αρχαία Αγορά) καταλαμβάνουν το κέντρο, και η πόλη αναπτύσσεται ακτινωτά προς όλες τις δυνατές κατευθύνσεις. Στο κοσμολογικό επίπεδο οι εξελίξεις ήταν αντίστοιχες. Με τον Αναξίμανδρο εγκαταλείπεται η κάθετη οργάνωση του κόσμου, όπου κυρίαρχη είναι η διάσταση του επάνω και του κάτω, και φτάνουμε στην κυκλική οργάνωση, στην πρωτοκαθεδρία του κέντρου. Υπάρχει επομένως μια σύνδεση των πολιτικών και των πνευματικών διεργασιών. Υπό αυτό το πρίσμα αποκτά ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι οι διανοητικές αλλαγές για τις οποίες συζητούμε (η ίδια η γέννηση της φιλοσοφίας) συντελούνται στη Μίλητο, δηλαδή σε μια πόλη η οποία, αν και δεν είναι ακόμη δημοκρατική, είναι η πιο ανεπτυγμένη και η πιο φιλελεύθερη ελληνική πόλη του 6ου αιώνα π.Χ.

Αναξίμανδρος και Αναξιμένης

Η συνέχεια είναι το βασικό χαρακτηριστικό της φιλοσοφικής σκέψης. Τα ερωτήματα που οδήγησαν στις πρώτες φιλοσοφικές θεωρίες εξακολουθούν να απασχολούν και τους μεταγενέστερους. Οι προτεινόμενες λύσεις άλλοτε θεωρούνται ικανοποιητικές και δίνουν έναυσμα σε νέες επεξεργασίες και άλλοτε δεν αντέχουν στην κριτική και αντικαθίστανται από εναλλακτικές θεωρήσεις. Στην αρχαία ελληνική κοινωνία η μετάδοση της φιλοσοφίας ακολούθησε τους ίδιους δρόμους με την ποίηση και τις άλλες τέχνες. Η συστηματική μαθητεία δίπλα σε έναν έμπειρο γνώστη είναι ο βασικός τρόπος για να μεταδοθεί μια τέχνη από τη μια γενιά στην επόμενη.

Μία γενιά χωρίζει και τους συμπολίτες Αναξίμανδρο και Αναξιμένη - τοποθετούμε την «ακμή» του Αναξίμανδρου το 575 π.Χ. και του Αναξιμένη το 545 π.Χ. Δυο σημαντικοί φιλόσοφοι στην ίδια πόλη, την ίδια εποχή. Δεν μας προξενεί λοιπόν εντύπωση ότι όλες οι αρχαίες πηγές κάνουν λόγο για δάσκαλο και για μαθητή. Ας δούμε μια τέτοια περιγραφή:

Ο Αναξιμένης ο Μιλήσιος, ο γιος του Ευρύστρατου, αφού έγινε σύντροφος του Αναξίμανδρου, υποστήριξε κι αυτός ότι μία είναι η υποκείμενη φύση των πραγμάτων, και ότι είναι άπειρη. Δεν την άφησε όμως, όπως εκείνος, ακαθόριστη, αλλά την προσδιόρισε λέγοντας ότι είναι ο αέρας. Ο αέρας διαφοροποιείται, ως προς την πυκνότητα και την αραιότητα σε κάθε οντότητα. Όταν αραιώνει γίνεται φωτιά· όταν πυκνώνει γίνεται άνεμος και μετά σύννεφο· όταν πυκνώνει περισσότερο γίνεται νερό, μετά γη, μετά πέτρες. Όλα τα άλλα πράγματα γίνονται από αυτά.
Σιμπλίκιος, Εις τα φυσικά 24.26-30

Το κείμενο αυτό έχει γραφεί μάλλον από τον Θεόφραστο, 250 χρόνια μετά τον Αναξιμένη. Δεν αναπαράγει πιστά τις εκφράσεις που χρησιμοποίησε ο ίδιος ο Αναξιμένης, μας δίνει όμως μια έκθεση των βασικών του θέσεων επιχειρώντας έναν συσχετισμό με τον Αναξίμανδρο. Και οι δυο φιλόσοφοι μίλησαν για μια «άπειρη» πρωταρχική ουσία. Ενώ όμως ο Αναξίμανδρος περιορίστηκε σε αυτή τη δήλωση, ο Αναξιμένης, θέλοντας πιθανόν να φτάσει σε κάτι πιο συγκεκριμένο και οικείο, ταύτισε την πρωταρχική ουσία με τον «άπειρο» αέρα.

Γιατί όμως ο Αναξιμένης επιλέγει τον αέρα; Ίσως γιατί ο αέρας είναι εκείνο το φυσικό υλικό που είναι αρκετά κοντά στο «άπειρο» του Αναξίμανδρου: είναι ένα υλικό ακαθόριστο, άμορφο, ευμετάβλητο, ιδιαίτερα διαδομένο στη φύση, και μάλιστα ένα υλικό που, με τη διαδικασία της αναπνοής, συνδέεται με τη ζωή και τη ζωτικότητα.

Οἷον ἡ ψυχὴ ἡ ἡμετέρα ἀὴρ οὖσα συγκρατεῖ ἡμᾶς, καὶ ὅλον τὸν κόσμον πνεῦμα καὶ ἀὴρ περιέχει.
Αναξιμένης, απόσπ. 2

Παρά τις ιδιότητες του αυτές, ο αέρας δεν παύει να είναι ένα υπαρκτό υλικό, ένα υλικό που όλοι γνωρίζουμε. Η τάση του Αναξιμένη είναι να κρατήσει κάτι από την καινοτόμο σκέψη του δασκάλου του, χωρίς να απομακρυνθεί πολύ από τον μέσο άνθρωπο. Το ίδιο συμπέρασμα βγαίνει και από τη θέση του ότι η Γη ισορροπεί πάνω στον αέρα. Η θέση αυτή είναι αρκετά τολμηρή. Η εμπειρία δεν μας δείχνει πολλά βαριά πράγματα που ισορροπούν πάνω σε στρώματα αέρα. Ωστόσο, είναι πολύ λιγότερο προκλητική από την αντίστοιχη θέση του Αναξίμανδρου ότι για την ισορροπία της Γης δεν χρειάζεται κανένα απολύτως υποστήριγμα.

Το πιο σημαντικό όμως στοιχείο στη φιλοσοφία του Αναξιμένη είναι η αναφορά του στην πύκνωση και στην αραίωση - και μόνο γι᾽ αυτό δικαιούται μια θέση στην ιστορία της φιλοσοφίας. Η καινοτομία του Αναξιμένη εντοπίζεται στο γεγονός ότι δεν περιορίστηκε στην καταγραφή των φυσικών μεταβολών, αλλά προσπάθησε επιπλέον να προσδιορίσει και έναν μηχανισμό αλλαγής στη φύση. Η βασική του ιδέα είναι ότι η μεγάλη ποικιλία των μορφών που εμφανίζονται στη φύση μπορεί να αναχθεί σε μια μόνο βαθύτερη ουσία (τον αέρα), που μεταβάλλεται ανάλογα με την πυκνότητά της. Η πέτρα και η φωτιά δεν είναι εντελώς διαφορετικά πράγματα, αλλά οι ακραίες εκδοχές του ίδιου υλικού: η φωτιά είναι η αραιότερη και η πέτρα η πυκνότερη μορφή του αέρα. Μπορούμε λοιπόν να φανταστούμε ακόμη και τη μετατροπή της πέτρας σε φωτιά, αν η πέτρα για κάποιο λόγο υποστεί πάρα πολύ μεγάλη αραίωση (ίσως μέσω θέρμανσης, αφού το θερμό ταιριάζει συνήθως με το αραιό και το ψυχρό με το πυκνό). Δεν είναι παράλογο να ισχυριστεί κανείς ότι με την πύκνωση και την αραίωση ο Αναξιμένης διατύπωσε τον πρώτο φυσικό νόμο στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης.

Εκείνοι οι γελαστοί άνθρωποι με τα θλιμμένα μάτια…

Υπάρχουν κι εκείνοι οι άνθρωποι που τους λένε φλύαρους.
Κελαηδούν ολοένα, μιλώντας για τα πιο παράξενα μα και τα πιο συνηθισμένα.
Πολλές φορές μπορεί να σε κουράζουν και να κοροϊδεύεις την πολυλογία τους. Άλλοτε, πάλι, μπορεί και να τους αποφεύγεις, αρνούμενος να μπλεχτείς στη θορυβώδικη κουβέντα τους.

Είναι εκείνοι οι άνθρωποι που θα γνωρίσουν εύκολα τον άλλο, θα μοιράσουν την καλημέρα τους, θα πουν και δυο κουβέντες στην άκρη του δρόμου.
Θα τους δεις να χαμογελούν πλατιά. Να έχουν μια καλή κουβέντα για όλους. Να ξέρουν κάτι παραπάνω για πράγματα που αγαπούν. Για εκείνα είναι, άλλωστε, που μιλούν με ενθουσιασμό.
Αυτοί οι άνθρωποι είναι κομήτες σου και θα σε στηρίξουν όποτε το θελήσεις. Θα είναι εκεί να τρέξουν στην ανάγκη, να βοηθήσουν σαν το ζητήσεις, να μιλήσουν όταν πρέπει.
Θα κάνουν τους καραγκιόζηδες για να χαμογελάσεις και τους ανόητους σαν νιώσουν πως κάτι δεν πρέπει καν να αναφερθεί.

Είναι εκείνοι οι άνθρωποι που τους έχεις κι ας μην τους ξέρεις καθόλου.
Γιατί, αλήθεια, δεν τους ξέρεις.
Αν καθίσεις να αναρωτηθείς πόσες ήταν οι φορές που καθίσατε απέναντι και μιλήσατε για εκείνους, για τα προβλήματα και τις χαρές τους, θα δεις πως κάτι δεν πάει καλά.
Θα συνειδητοποιήσεις πως είναι ελάχιστες φορές που ο αναστεναγμός τους δε συνοδεύτηκε από ένα πλατύ χαμόγελο κι ένα αφοπλιστικό “καλά είμαι, μην ανησυχείς”.

Μα δεν ήταν. Καθόλου καλά.
Αυτοί οι άνθρωποι, που μιλούν για τα πάντα και πολύ, είναι αυτοί που κρατούν τον εαυτό τους βαθιά σφραγισμένο. Τον κρατούν στη σκιά όχι από συμφέρον μα από αυτοπροστασία.
Έμαθαν να ζουν για τους άλλους και να κρατούν τους εαυτούς τους στην αφάνεια.
Κι όμως, εσύ από τη φλυαρία τους, μπορεί να τους πεις κι εγωιστές.
Αν καθίσεις, όμως, να αναρωτηθείς τι είναι αυτό που λένε και τι αξία έχει, θα καταλάβεις την αλήθεια.
Τίποτα σημαντικό. Τίποτα εξομολογητικό, πέρα από την επιφάνεια.
Το βάθος τους δεν το δείξανε ποτέ και σε κανέναν.
Δεν αφήσανε ποτέ κανείς να κολυμπήσει στα νερά τους. Να δει τις αδυναμίες, τα πάθη και τα ζόρια τους.
Κι όχι γιατί δε θέλησαν.

Μα γιατί δεν προσπάθησε κανείς.
Κανείς δεν ασχολήθηκε, παρασυρμένος από αυτή την επιφανειακή ευφορία, να ανακαλύψει τι μπορεί να κρύβουν στα σκοτάδια τους.
Γιατί κι αυτοί, οι φωτεινοί άνθρωποι που θα σε συντρέξουν πάντα, έχουν τα δικά τους σκοτάδια.
Που για χρόνια περίμεναν κάποιον να τα ανακαλύψει. Να προχωρήσει πεισματικά προς το μέρος τους και να μη αρκεστεί σε εκείνο που θα του πουν.

Αυτόν που θα καταλάβει πως το χαμογελαστό “καλά είμαι” τους, μπορεί να είναι ο πιο σπαρακτικός λυγμός.
Μια κραυγή βοήθειας για την απέραντη μοναξιά του να είσαι διαρκώς δίπλα σε κόσμο μα να μη σε ξέρει κανείς.
Να μην έχει κατορθώσει κανείς να προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα, να ανακαλύψει την αλήθεια.

Αυτοί οι άνθρωποι κουβαλούν ένα γέλιο στα χείλη, μια θλίψη στα μάτια και μια μοναξιά στην καρδιά.
Αυτοί οι άνθρωποι αξίζουν να τους μάθεις καλύτερα.

Αξίζουν να τους σταθείς. 

Αξίζουν να επιμείνεις.
Κι ας μη σου πουν αμέσως. Ας μην παραδώσουν αμαχητί τα τείχη του εαυτού τους. Ας κρατήσουν άμυνα, παρασυρμένοι από χρόνια και χρόνια μοναξιάς.
Αν επιμείνεις, όμως, θα τους κερδίσεις και θα ανοιχτούν. Και μαζί με αυτούς κι ένας ολόκληρος κόσμος που κρατούν βαθιά κρυμμένο.

Κι αυτοί θα μοιραστούν τη μοναξιά τους κι εσύ θα έχεις κερδίσει έναν άνθρωπο.
Να τον αγαπήσεις, να τον εκτιμήσεις, να τον βάλεις άνευ όρων στη ζωή σου.
Γιατί εκείνοι, οι φλύαροι που μπορεί να μην εκτιμάς και τόσο, δε θα σε προδώσουν ποτέ.
Κι εσύ κι εγώ κι όλοι μας, μέσα σε τούτο το χάος που ονομάστηκε ζωή, έχουμε ανάγκη από ανθρώπους που θα χαμογελούν και δε θα μας προδώσουν ποτέ…

Γι’αυτό αν ποτέ βρεθούν στο δρόμο σου, αν ποτέ αναγνωρίσεις το γέλιο τους, μην τους αφήσεις να φύγουν.


Κράτα τους…
 

Η μοίρα, το γραφτό, το ριζικό

Όλοι οι πολιτισμοί του κόσμου, στις θυμοσοφίες και τα λογοτεχνικά τους έργα, έχουν ένα κοινό παρανομαστή. Αυτός ο παρανομαστής, απαντάται σε ηρωικά έπη και ιστορίες αγάπης. Σε κοινωνικές παραβολές, συμβουλές και διδακτικές αλληγορίες και δεν είναι άλλος από την προσπάθεια όλων να ελέγξουν τη μοίρα.

Τί είναι, όμως, η μοίρα που όλους τους κυβερνά και όλους τους φέρνει απέναντί της; Και μπορεί κάποιος να την ελέγξει, να της ξεφύγει ή να την αλλάξει;

Η μοίρα, πολύ απλά, είναι το ασυνείδητο. Το κομμάτι, δηλαδή, που βρίσκεται στο μέρος του μυαλού που δεν μπορεί κάποιος να έχει πρόσβαση κατά βούληση. Το μέρος στο οποίο είναι αποθηκευμένες μνήμες και μοτίβα από τα πρώιμα χρόνια της ζωής, έχουν αυτοματοποιηθεί και δεν είναι διαθέσιμα προς ενδοσκόπηση. Σκεφτείτε το ασυνείδητό σας σαν μία θάλασσα που επάνω της επιπλέουν τα κομμάτια ενός ναυαγίου. Ακόμα και αν κάποιος είχε πρόσβαση σε αυτή θα του ήταν αδύνατο να ενώσει τα κομμάτια και να ξανασχηματίσει το πλοίο βγάζοντας νόημα. Μπορεί, λοιπόν, το ασυνείδητο να μην είναι αντιληπτό από εμάς αλλά υποδαυλίζει ολόκληρη τη συμπεριφορά και τις επιλογές μας. Πώς; Ας το εξηγήσουμε καλύτερα με μία αναλογία…

Το ασυνείδητο χωρίζεται από το συνειδητό μέσω ενός μεγάλου τοίχους που ονομάζεται προ-συνειδητό. Τα συναισθήματα που πλέουν στη θάλασσα του ασυνειδήτου έχουν από κάτω τους κάτι τεράστιες άγκυρες που ονομάζονται μοτίβα. Αυτά, αφορούν αυτοματοποιημένες σκέψεις και αντιδράσεις που αποκτήσαμε σε σημαίνουσες εμπειρίες, της πρώιμης παιδικής ηλικίας, στις οποίες πρωταγωνιστούσαν οι σημαντικοί μας άλλοι. Όταν η θάλασσα, αυτή, ενίοτε, ταράσσεται δημιουργεί μεγάλα κύματα τα οποία προσκρούουν στο τοίχος του προ-συνειδητού. Αν και το μεγαλύτερο μέρος των κυμάτων τσακίζεται στο τοίχος, κάποιες σταγόνες καταφέρνουν να περάσουν και να νοτίσουν το συνειδητό.

Με αυτό τον τρόπο οι αντιδράσεις κάποιου, η συμπεριφορά του, ακόμα και οι επιλογές του επηρεάζονται και κατευθύνονται από τον ασυνείδητο εαυτό. Αυτός είναι και ο λόγος που επαναλαμβάνει τις ίδιες δυσλειτουργικές επιλογές οι οποίες, εν τέλει, τον οδηγούν στο να κατηγορεί το σύμπαν και τις συνωμοσίες του. Τί εξυπηρετεί, όμως, εκείνον το να αποδίδει την ευθύνη σε εξωγενείς παράγοντες και όχι στον ίδιο;

Πολύ απλά, τον κρατάει ακόμα στο πρώιμο στάδιο της ζωής του… Τον κρατάει παιδί αφού δεν αναλαμβάνει την ευθύνη των επιλογών του και συνεπώς την ευθύνη της αποτυχίας των επιλογών αυτών. Μπορεί, βραχυπρόθεσμα, αυτός ο τρόπος να παρέχει προστασία στον ίδιο, μακροπρόθεσμα, όμως, τον φθείρει – πολλές φορές – ανεπανόρθωτα.

Στην ουσία, λοιπόν, οι μύθοι και η λαϊκή σοφία γύρω από τη μοίρα έχουν να κάνουν με το ταξίδι κάποιου στην ενηλικίωση και στην ανάληψη ευθύνης· και η ενηλικίωση ξεκινά με τη διαπραγμάτευση της συνέπειας για τον εαυτό. Για να γίνει περισσότερο σαφές, το κομμάτι που χρειάζεται να απεμπλακεί στο μυαλό εκείνου που επιθυμεί να μην επαναλαμβάνει τα λάθη του – και εν γένει να δραπετεύσει από τη “μοίρα του” – είναι ότι η “αόρατη τιμωρία” που νιώθει να καιροφυλαχτεί είναι κατάλοιπο της παιδικής του ηλικίας. Στην παιδική ηλικία υπήρχαν συνέπειες για τα λάθη των πράξεών μας τα οποία εγχάρασσαν την πλάκα στο εσωτερικό μας “πικ-απ” πιο βαθιά από ό,τι το χαλάζι το νωπό χώμα. Συνέπειες, οι οποίες συνεχίζουν να υπάρχουν στο μυαλό μας εκβιάζοντάς μας με την παρουσία τους, χωρίς να έχουν κάποιο πραγματικό μοχλό. Πως σταματά, όμως, ο φόβος των συνεπειών;

Ο τρόπος για αυτό βρίσκεται σε μία από τις μεγαλύτερες τέχνες της ζωής· την οριοθέτηση. Η οριοθέτηση αφορά τα θέλω αλλά και τις αντοχές κάποιου και έχει βαθιές ρίζες στην έννοια της αγάπης για τον εαυτό. Είναι η τέχνη του καλοπροαίρετου “όχι” που λέμε όταν δεν θέλουμε να κάνουμε κάτι και είναι η τέχνη της προστασίας του εαυτού. Σκεφτείτε την οριοθέτηση σαν ένα μεγάλο κύκλο γύρω από τον εαυτό ο οποίος χαράσσεται στο χώμα με το κλαρί της αυτοεκτίμησης. Ο κύκλος αυτός δεν είναι για να κρατά τους άλλους έξω αλλά για να εμποδίζει τη διαρροή του μεγαλύτερου μέρους αγάπης που κρατά κάποιος για τον εαυτό του.

Συνοψίζοντας, μοίρα ίσον το ασυνείδητο. Αυτό που συμβαίνει επειδή δεν έχουμε καταλάβει εμάς και το αποδίδουμε στο σχέδιο του σύμπαντος. Με αυτά στο νου, ο άνθρωπος που είναι “δέσμιος της μοίρας του” μοιάζει πολύ με αυτόν που παραπληγεί… Μαθαίνοντας τον ασυνείδητο εαυτό του, τα μοτίβα και τα συναισθηματικά του κίνητρα, όμως, αποκτά, σταδιακά, περισσότερο έλεγχο επάνω στις αισθήσεις του.

Συγκεκριμένα, εκείνος που δεν καταφέρνει να συνειδητοποιήσει ακόμα τα λάθη του, δεν έχει πρόσβαση σε καμία από αυτές, και είναι καταδικασμένος να τα επαναλαμβάνει. Εκείνος που τα συνειδητοποιεί αποκτά μεν την “όραση” μα παραμένει καταδικασμένος να υποφέρει έως ότου τα αλλάξει. Μόνο εκείνος που τα αλλάζει είναι ελεύθερος να χρησιμοποιήσει την “αφή” του και να δει ότι η μοίρα δεν είναι παρά ένα κομμάτι πλαστελίνης…

Κερδισμένος ή χαμένος;

Αναλαμβάνοντας τη δράση προς αυτό που θέλεις να είσαι

Μπορείς να γίνεσαι ενεργός για τις αλλαγές που θες στη ζωή σου. Πίστεψέ το.

Θα έχετε πιθανώς ακούσει ή διαβάσει όσους λένε ότι «την πραγματικότητά σου την φτιάχνεις εσύ». Ή, «ό,τι παίρνεις, είναι αυτό που ζήτησες». Ή , όπως λέει και η λαϊκή παροιμία «ό,τι έσπειρες, θα θερίσεις».
Πόσο δύσκολο είναι αλήθεια να το παραδεχτούμε αυτό.
Ειδικά με το βομβαρδισμό της «κρίσης» και τον πόλεμο που μας κάνουν. Γιατί μια άλλη παροιμία λέει «θέλω να αγιάσω και δεν με αφήνουν».
Δεν θα πω ότι τα πράγματα είναι ευχάριστα. Και τη στιγμή που το λέω αυτό, ακούω μια φωνή μέσα μου που μου λέει: «Δανάη μιλάς ως «χαμένη» ! Μια χαρά τον πέτυχαν το σκοπό τους, να σε κάνουν να νομίζεις και να αισθάνεσαι ότι τα πράγματα είναι δυσάρεστα».
Και τότε λέω: τα πράγματα δεν είναι ευχάριστα, αλλά τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι πολύ περισσότερο ευχάριστα, αν το αποφάσιζα.
Τι εννοούμε όμως όταν λέμε «κερδισμένος» και «χαμένος»;

Κερδισμένοι
Οι κερδισμένοι, είναι οι άνθρωποι που αναλαμβάνουν την ευθύνη της ζωής τους και που μπορούν να τη ζήσουν πλήρως και με αυθεντικότητα.
Όπως αναφέρουν οι Dr. Muriel James & Dr. Dorothy Jongeward στο υπέροχο βιβλίο τους «Γεννήθηκες για να κερδίζεις»: «οι κερδισμένοι κάνουν με επιτυχία το βήμα από την απόλυτη αδυναμία στην ανεξαρτησία και μετά στην αλληλοεξάρτηση. Η αυτονομία δεν τους φοβίζει, και βρίσκουν τρόπους να τη διατηρούν. Οι κερδισμένοι χάνουν μερικές φορές έδαφος ή και αποτυγχάνουν. Κι ωστόσο παρά τις ατυχίες τους μπορούν να διατηρούν μια βασική αυτοπεποίθηση».
Οι κερδισμένοι δεν είναι αναγκασμένοι να κρύβονται πίσω από μάσκες. Είναι αυθόρμητοι και ο εαυτός τους. Μπορούν να θαυμάζουν και να σέβονται τους άλλους ανθρώπους, ωστόσο ποτέ δεν αφήνονται να τους καθορίζουν, να τους ταπεινώνουν, να τους υποδουλώνουν ή να τους φοβίζουν οι άλλοι.
Οι κερδισμένοι μπορούν να ζουν στο εδώ και τώρα. Γνωρίζουν το παρελθόν τους, συνειδητοποιούν και ζουν το παρόν και κοιτάζουν προς το μέλλον.
Γνωρίζουν τα συναισθήματα και τα όριά τους και δεν τα φοβούνται. Μπορούν να δίνουν και να παίρνουν στοργή. Έχουν πάθος για τη ζωή, χαίρονται τη δουλειά, το παιχνίδι, το φαγητό, την παρέα, το σεξ και τη φύση.

Οι χαμένοι
Οι χαμένοι, είναι οι άνθρωποι που – για διάφορους λόγους- απέτυχαν να δομήσουν έναν αυθεντικό εαυτό και τη βασική αίσθηση εμπιστοσύνης στη ζωή. Έτσι, σκέφτονται, αισθάνονται και δρουν παρακινούμενοι από μια θέση ανασφάλειας, φόβου και άγχους.
Φορούν «προσωπεία» και αδυνατούν να είναι αυθόρμητοι και αληθινοί με τον εαυτό τους και τους άλλους. Φοβούνται να δοκιμάζουν νέα πράγματα και προσπαθούν να διατηρούν το status quo τους. Καταπιέζουν και κρύβουν τα συναισθήματά τους.
Οι χαμένοι αποφεύγουν την ευθύνη της ίδιας της ζωής τους και τη μεταβιβάζουν στους άλλους. Ένα συνηθισμένο παιχνίδι του χαμένου είναι να κατηγορεί τους άλλους για τα «κακά που τον βρήκαν».
Σπάνια ζει στο παρόν. Αντίθετα, καταστρέφει το παρόν συγκεντρώνοντας τη ματιά του στις περασμένες αναμνήσεις και τις μελλοντικές επιδιώξεις.
Ο χαμένος που ζει στο παρελθόν, συχνά θρηνεί στον τόνο του «Αν είχα…»
Αν είχα παντρευτεί κάποιον άλλο..Αν είχα καλή δουλειά…Αν είχα τελειώσει το σχολείο..Αν ήμουν όμορφος..Αν είχα καλύτερους γονείς..Αν είχα γεννηθεί πλούσιος….
Οι χαμένοι που ζουν στο μέλλον αντίθετα, ονειρεύονται κάποιο θαύμα που θα τους επιτρέψει να «ζήσουν ευτυχισμένοι», σαν περιμένοντας μια μαγική σωτηρία. Πόσο θαυμάσια θα είναι η ζωή «Όταν..»
Όταν έρθει ο πρίγκιπας ή η ιδανική γυναίκα…Όταν μεγαλώσουν τα παιδιά…Όταν βρω τη δουλειά που μου αρέσει…Όταν τελειώσω τις σπουδές μου… Όταν πάρει σύνταξη το αφεντικό…Έχω περισσότερα λεφτά…»
Άλλοι πάλι ζουν κάτω από το φόβο μιας μελλοντικής καταστροφής:
«Τι θα γίνει αν χάσω τη δουλειά μου..Τι θα γίνει αν αρρωστήσω…Τι θα γίνει αν κάνω κάποιο λάθος…Τι θα γίνει αν δεν τους αρέσω…Τι θα γίνει αν δεν τα καταφέρω..»
Οι άνθρωποι που ζουν στην αυτολύπηση, ή υπό το πρίσμα του άγχους και του φόβου, έχουν μειωμένη αντίληψη των πραγματικών καταστάσεων τις οποίες και βλέπουν από μια πρισματική παραμόρφωση. Συχνά είναι ανίκανοι να δουν μόνοι τους, να ακούσουν μόνοι τους, να αισθανθούν, να γευτούν, να αγγίξουν ή να σκεφτούν μόνοι τους.
Οι χαμένοι δε χρησιμοποιούν όπως πρέπει το μυαλό τους, αλλά το παρασύρουν προς την εκλογίκευση και τη διανοητικοποίηση. Όταν κάνει εκλογίκευση, ο χαμένος προσπαθεί να βρει δικαιολογίες για να στηρίξει τις πράξεις του. Όταν διανοητικοποιεί, προσπαθεί να μπερδέψει τους άλλους με την πολυλογία. Κατά συνέπεια ένα μεγάλο μέρος από το δυναμικό του παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση, απραγματοποίητο και άγνωστο.
Ψυχοθεραπεία και όλα τα παραπάνω!
Πολλοί λίγοι άνθρωποι είναι εκατό τις εκατό χαμένοι ή εκατό τις εκατό κερδισμένοι. Είναι θέμα ποσοστού.
Καθένας μπορεί να μάθει πώς να αποδυναμώσει τον «χαμένο» μέσα του και πώς να αναπτύξει την ικανότητά του να είναι κερδισμένος.
Η συστηματική δουλειά που θα κάνεις με έναν ψυχοθεραπευτή θα σε βοηθήσει να κατανοήσεις καλύτερα το πού βρίσκεσαι, το πού θες να πας και θα αναδείξει τα εφόδια και τους τρόπους που έχεις για να αρχίσεις να πηγαίνεις προς τα εκεί που θες να πας. Θα σε βοηθήσει να γίνεσαι όλο και περισσότερο «κερδισμένος».
Ο Σεπτέμβρης και τα νέα ξεκινήματα
Το μήνυμα που έχω να μεταφέρω είναι: «τίποτα δεν πήγε χαμένο και ποτέ δεν είναι αργά». Εξελίσσεσαι διαρκώς. Όλα έχουν νόημα. Μπορείς να γίνεσαι ενεργός για τις αλλαγές που θες στη ζωή σου. Πίστεψέ το.
Ο Chaplin μας παροτρύνει: «Ατένισε τον ουρανό. Δεν θα βρεις ποτέ ουράνια τόξα, αν κοιτάς κάτω».
-----------------
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Muriel, J. & Jongeward, D. (1971). Γεννήθηκες για να κερδίζεις. Αθήνα, Εκδόσεις Γλάρος
Hay, Louise L. (1991). Η δύναμη είναι μέσα σου. Εκδόσεις: H δυναμική της επιτυχίας.
Clayton, G. M. (1992) . Enhancing Life & Relationships. A role training manual. Australia: ICA PRESS
Osho, 2008. Ευφυΐα, η δημιουργική ανταπόκριση στο τώρα.Εκδόσεις Ρέμπελ

Κατάθλιψη ή εξέλιξη;

Σε μία κοινωνία με προκαθορισμένα πρότυπα, είναι λογικό να αισθάνεσαι παράταιρος. Αυτήν την αίσθηση αναζητούν άλλωστε μέσα σου οι ψυχίατροι για να φανούν χρήσιμοι. Φυσικά εδώ δεν μιλάμε για μια ειδικότητα ιατρών αλλά για μία αντίληψη ολόκληρης της κοινωνίας.

Θυμάσαι τότε που νόμιζες ότι χάθηκε ο κόσμος σου; Ότι το κενό που αισθάνεσαι μεγαλώνει; Η μήπως είναι τώρα που το νιώθεις; Ξέρεις... αυτήν την αίσθηση πως δεν σε καταλαβαίνει κανείς και ότι έχει κάτι το διαφορετικό από την κοινωνία, πράγμα που σε κατατάσσει αυτόματα στους αντιδραστικούς και τους παράταιρους. (Εδώ βέβαια μιλάμε για αληθινά συναισθήματα και όχι «πολιτικά» δήθεν θυμού.

Θυμάσαι τότε; Που νόμιζες πως γλίτωσες τα αντικαταθλιπτικά; Και τώρα φοβάσαι μήπως τελικά έχεις ανάγκη, όχι, όχι από τα αντικαταθλιπτικά τόσο, όσο από τον ιατρό που θα σου τα χορηγεί και θα σε παρατηρεί. Κάπου να κάνεις κι εσύ τα νάζια σου. Εντάξει τα μωρά έχουν τους γονείς και κλαίγονται, εσύ; Ποιόν έχεις; Άσε που μπορεί και να έχεις . Αλλά το θέμα δεν είναι αυτό.

Πρέπει λές να φανείς δυνατός/η να δείχνεις στους άλλους πως είσαι δυνατός και κρυφά να νταντεύεσαι σε γιατρούς που βάζουν την ζωή σου στο μικροσκόπιο και το απολαμβάνεις. Κανείς άλλωστε δεν ενδιαφέρθηκε τόοοσο πολύ για ‘σένα!

Συγνώμη που μιλώ τραχιά, αλλά να ξέρεις, όλο και κάποιος είναι εδώ για ‘σένα. Άλλωστε το να θυσιάζεις την αγνότητα των συναισθημάτων που σε καθοδηγούν και να γεμίζεις το σώμα σου με χημικά, δεν είναι ότι καλύτερο.

Ξέρω, δεν μπορείς να το διαχειριστείς, είναι πολύ μεγάλο. Ξέρω, είναι πολύ δύσκολο και δεν καταλαβαίνει κανείς. Αυτό που έχω να πω, είναι πως εάν μαζευόμασταν όλοι εμείς που δεν μας καταλαβαίνει κανείς, θα είμασταν τόσοι πολοί, που σίγουρα θα καταλάβαινε ο ένας τον άλλον.

Οι αυταπάτες είναι για να διατηρούν μία κατάσταση που βολευτήκαμε χωρίς να το καταλάβουμε, κι ας πονά. Καλύτερα να βολευτώ σου λέει στον γνωστό πόνο, παρά να αντιμετωπίσω τον άγνωστο.

Ο Άγνωστος πόνος να θυμάσαι θα σε πάρει σάν το κύμμα, προς τα μέσα και έπειτα, θα σε ξεβράσει σε μιά καινούρια στεριά που όμοιά ης δέν θα έχεις ξαναζήσεις. Μάθε να εμπιστεύεσαι την ζωή και τον εαυτό σου. Αυτός μόνον και τα συναισθήματά σου μπορούν να καθοδηγήσουν την ύπαρξη εκεί που είναι πραγματικά ο δρόμος της ευτυχίας και της εξέλιξης. Να θυμάσαι πως ο άνθρωπος βλέπει μέσα απο τα αντίθετα πάτνοτε. Βιὠνεις όλη αυτήν την πίκρα για να μπορέσεις να εκτιμήσεις την χαρά που έρχεται. Πίστεψέ με, διαφορετικά δέν εκτιμούμε όσο θα έπρεπε, δυστυχώς.

Καλό δρόμο, καλή συνέχεια. Με αγάπη πάντα κι ας πονάει.

Η Κατάβαση της Ινάννα

«Μόνο εκείνος που δέχτηκε τη διαδικασία του μυστικού θανάτου, που ταξίδεψε την ψυχή του στην άλλη πλευρά και άντεξε το αρμένισμα στη νυχτερινή θάλασσα μπορεί να σταθεί μπροστά στους συνανθρώπους του με αυτήν την εμπειρία, ως αλλαγμένος, ακόμα και σαν «καινούργιος άνθρωπος» και να τους φέρει τη γνώση της νέας ζωής.» – C.G. Jung.

Στη μυθολογία των λαών, ο όρος κατάβαση σημαίνει την κάθοδο του ήρωα στον Άδη, με σκοπό να επιτύχει κάποιον στόχο, να βρει κάποιον ή κάτι και να επιστρέψει πίσω στον κόσμο των ζωντανών έχοντας αποκτήσει αυτό που έψαχνε. Η κάθοδος μπορεί να λήξει σε στασιμότητα όπου ο ήρωας παραμένει εγκλωβισμένος στον Άδη, εκεί από όπου «δεν επιστρέφει κανείς» ή να κάνει την υπέρβαση και να πραγματοποιήσει την ανάβαση στον κόσμο των ζωντανών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι μύθοι σχετικά με την κάθοδο κάποιου ήρωα ή θεού στον κόσμο των νεκρών, απαντώνται στις παραδόσεις όλων σχεδόν των λαών. Μερικά παραδείγματα είναι οι μύθοι του Ορφέα και του Θησέα από την αρχαία Ελλάδα, του Οσίρι από την αρχαία Αίγυπτο, του Ιησού από τον χριστιανισμό, του Γκιλγκαμές και της Ινάννα από τη σουμεριακή παράδοση.

Πώς μπορούν, όμως, να μας αφορούν στο σήμερα, μύθοι οι οποίοι δημιουργήθηκαν χιλιάδες χρόνια πριν; Τι έχουν να προσφέρουν στην ανθρώπινη εμπειρία και πώς μπορεί ο αναγνώστης να τα συσχετίσει με τον δικό του ψυχισμό;

Αρχικά, είναι χρήσιμο να αναφερθεί ότι αρκετοί ψυχαναλυτές, μεταξύ αυτών και οι κορυφαίοι, όπως ο Φρόυντ και ο Γιουνγκ χρησιμοποιούσαν τη μυθολογία για να εκφράσουν διάφορες ψυχολογικές διαδικασίες (για παράδειγμα, το οιδιπόδειο σύμπλεγμα) και θεωρούσαν πως οι μύθοι ήταν σημαντικά εργαλεία για την κατανόηση του ασυνειδήτου. Ο Τζόζεφ Κάμπελ, έχοντας αφιερώσει όλη του τη ζωή στη μελέτη της μυθολογίας, είχε πει πως οι μύθοι είναι εκφράσεις του συλλογικού ασυνειδήτου. Όσον αφορά την κατάβαση, είχε αναγνωρίσει πως τα ταξίδια στον κόσμο των νεκρών είναι η εξερεύνηση του ατομικού ή συλλογικού ασυνείδητου όπου μπορεί να έρθουμε αντιμέτωποι με καταπιεσμένες επιθυμίες, ένστικτα, συναισθήματα και ανάγκες. Ο κόσμος των νεκρών είναι χαοτικός, παράλογος και πηγή δημιουργικότητας και ζωτικής δύναμης. Ο Γιουνγκ θεωρούσε πως ο κάτω κόσμος ήταν το σπίτι της Σκιάς, της πλευράς του εαυτού η οποία είναι καταπιεσμένη και περιέχει όλα τα στοιχεία που το άτομο δεν μπορεί να αναγνωρίσει στον εαυτό του και τα θεωρεί ανεπιθύμητα, όπως η ζήλια, η οργή και η σεξουαλικότητα. Σκοπός του ταξιδιού αυτού, επομένως, δεν είναι η εξόντωση της Σκιάς, αλλά η αναγνώριση και η αφομοίωσή της, ώστε να καταφέρει το άτομο να βρει την προσωπική του λύτρωση.

Στο παρών άρθρο, θα επιχειρηθεί να γίνει ανάλυση του μύθου της κατάβασης της θεάς Ινάννα στον κάτω κόσμο και να συσχετισθεί με τις εσωτερικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα όταν κάποιος βιώνει μια μεταμορφωτική αλλαγή, είτε αυτή γίνεται στα πλαίσια της ψυχοθεραπείας, είτε όχι.

Ο μύθος αυτός είναι αρχαίος σουμεριακός και εξιστορεί την κάθοδο της θεάς Ινάννα στον κάτω κόσμο με σκοπό να επισκεφθεί την αδερφή της Ερεσκιγκάλα, η οποία έχει μόλις χηρέψει. Η Ινάννα ήταν η θεά του έρωτα, της γονιμότητας και του πολέμου. Θεωρείται από τις πιο σημαντικές σουμεριακές θεότητες, το όνομά της, μάλιστα, σημαίνει «Η Κυρά του Ουρανού». Από τους διάφορους μύθους που διασώζονται, η Ινάννα περιγράφεται ως αρκετά ματαιόδοξη, φερόταν πολύ άσχημα στους εραστές της και αρεσκόταν στο να προκαλεί έριδες και σύγχυση στο πεδίο της μάχης. Ανέβηκε στην εξουσία έχοντας κλέψει από τον θεό Ένκι τα «ΜΕ», δώρα του πολιτισμού, όπως η γεωργία, η γραφή και η μουσική, τα οποία μεταμόρφωσε σε κοσμήματα και ιμάτια για τον εαυτό της.
Η αφήγηση του μύθου ξεκινά με τη φράση «Από τον Ουρανό, η Ινάννα έστρεψε το αυτί της προς τον Κάτω Κόσμο». Στα σουμεριακά, η λέξη «αυτί» είναι ταυτόσημη με τη λέξη «σοφία» δείχνοντας την πρόθεση της Ινάννα να αποκτήσει σοφία μέσω του ασυνειδήτου της. Προτού κατέβει στον Άδη, κάνει κάποιες προετοιμασίες. Σύμφωνα με τον Κάμπελ, η προετοιμασία του ήρωα πριν από την κατάβαση, είναι ένα απαραίτητο βήμα. Περιλαμβάνει την εγκατάλειψη των επίγειων αγαθών και των ανθρώπων και τη δημιουργία ενός σχεδίου διάσωσης αν κάτι πάει στραβά. Έτσι και η Ινάννα, εγκαταλείπει τους ναούς της, ντύνεται με τα επτά «ΜΕ» και δίνει οδηγίες στη Νινκούμπουρ, την πιστή της ακόλουθο. Της εξηγεί τι πρόκειται να κάνει και της ζητά να την θρηνήσει και να ζητήσει βοήθεια από τους θεούς αν δεν επιστρέψει σε τρεις μέρες. Η Νινκούμπουρ, αναφέρεται πως δεν την έχει αγγίξει το νερό και πως είναι η πιστή ακόλουθος της Ινάννα που πάντα τη συμβουλεύει σωστά και εκτελεί τις διαταγές της.

Ο ρόλος της Νινκουμπούρα μπορεί να παρομοιαστεί με εκείνο το κομμάτι μέσα μας που συνεχίζει να λειτουργεί, σχεδόν μηχανικά και βοηθά στην αυτοσυντήρηση του οργανισμού όταν εκείνος βρίσκεται σε μια δύσκολη κατάσταση χρησιμοποιώντας καθαρή λογική.Πόσες φορές, άραγε, όταν βιώνουμε ένα πένθος ή μια πολύ δύσκολη κατάσταση, δεν αισθανόμαστε ότι δουλεύουμε στον «αυτόματο πιλότο»; Τα επτά «ΜΕ», είναι δώρα του πολιτισμού, αποτελούν τα «όπλα» της Ινάννα, τα οποία της έχουν φανεί χρήσιμα στα επίγεια και τα υπέργεια, και ελπίζει ότι θα την προστατεύσουν όταν έρθει σε επαφή με τον κάτω κόσμο. Αποτελούν απόδειξη των όσων έχει καταφέρει επί Ουρανού και Γης, είναι σύμβολα της θεϊκής της φύσης και της δύναμης της. Τα «ΜΕ» μπορούν κάλλιστα να παρομοιαστούν με τους ψυχολογικούς μηχανισμούς άμυνας οι οποίοι μπορεί ενίοτε να είναι χρήσιμοι στην καθημερινότητά μας, αλλά στην επαφή μας με το ασυνείδητο πρέπει να αποδομηθούν. Επιπλέον, μπορούν να παρομοιαστούν με την «περσόνα» που φτιάχνουμε, τη «μάσκα» μας, την οποία χρησιμοποιούμε για να καλύψουμε την πραγματική μας φύση και τις ανασφάλειές μας.

Στη συνέχεια του μύθου, η Ινάννα κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο. Εκεί, συναντά τον κλειδοκράτορα των Πύλεων του Άδη και του λέει ότι είναι η Ινάννα και απαιτεί να μπει, καθώς έχει έρθει για να παραστεί στην κηδεία του Γκουγκαλάνα, του εκλιπόντος συζύγου της Ερεσκιγκάλα. Εκείνος, της λέει πως «όποιος μπαίνει στον Κάτω Κόσμο, δε φεύγει ξανά.» Η Ινάννα επιμένει να μπει και ο Κλειδοκράτορας πηγαίνει να ζητήσει τη συμβουλή της βασίλισσας του Κάτω Κόσμου, της Ερεσκιγκάλα. Όταν η Ερεσκιγκάλα μαθαίνει πως έχει έρθει η αδερφή της και πως είναι ντυμένη με τα επτά «ΜΕ», οργίζεται και ζητά από τον Κλειδοκράτορα να κλειδώσει τις επτά Πύλες του Κάτω Κόσμου και να ξεκλειδώνει κάθε πύλη, μόνο αφότου η Ινάννα έχει αφαιρέσει ένα από τα «ΜΕ».
Η Ερεσκιγκάλα παρουσιάζεται ως πικρόχολη, παραμελημένη και να θρηνεί. Είναι μια εξαιρετική εικόνα της παραμελημένης, σκιώδους πλευράς της Ινάννα, η οποία αντιδρά με επιθετικότητα στην επίσκεψη της αδερφής της. Η καταπιεσμένη μας πλευρά είναι πάντα παραμελημένη, περιορισμένη και κρύβει μέσα της αρκετό πόνο, οργή και θρήνο.

Όταν επέστρεψε ο Κλειδοκράτορας, κλείδωσε και τις επτά πύλες. Όταν η Ινάννα προσπάθησε να περάσει ακολούθησε η εξής στιχομυθία για κάθε μία από τις Πύλες.

Ινάννα: «Γιατί το κάνεις αυτό;»
Κλειδοκράτορας: «Σιωπή, Ινάννα. Οι τρόποι του Κάτω Κόσμου είναι τέλειοι. Μη τους αμφισβητείς.»
Αυτό έγινε και με τις επτά πύλες, όπου σε κάθε μια, η Ινάννα αφαιρούσε και ένα από τα ΜΕ, ώσπου στο τέλος μπήκε στον Κάτω Κόσμο γυμνή. Από τη στιχομυθία διαφαίνεται μια νομοτέλεια στη διαδικασία. Για να έρθει κάποιος σε επαφή με το ασυνείδητο του, πρέπει να αποδομήσει τις άμυνες του και να φτάσει στα άδυτα της ψυχής του απογυμνωμένος. Η «μάσκα» πρέπει να πέσει, το άτομο πρέπει να κοιτάξει κατάματα τον εαυτό του, το πραγματικό του είδωλο.

Όταν πλέον είχε μπει στον Άδη, η Ινάννα είδε την Ερεσκιγκάλα να κάθεται στον θρόνο της και κίνησε όχι προς εκείνη, αλλά προς τον θρόνο. Η ματαιοδοξία της Ινάννα, η οποία πίστευε ότι θα μπορούσε να εκθρονίσει την αδερφή της χωρίς συνέπειες, είναι η ματαιοδοξία του Εγώ που πιστεύει ότι μπορεί να υποτάξει τη Σκιά χωρίς να περάσει τη μεταμορφωτική διαδικασία. Είναι η αυταπάτη ότι μια δύσκολη κατάσταση μπορεί να ξεπεραστεί με «εύκολες λύσεις», με μαγικό τρόπο, ότι μπορεί κάποιος να ξεφύγει αλώβητος.

Πριν φτάσει στον θρόνο, εμφανίστηκαν οι Αννούνα, οι Κριτές του Κάτω Κόσμου, οι οποίοι δεν τρέφονται, δεν κοιμούνται, δε δέχονται λιτανείες και δεν εξαγοράζονται. Η Ερεσκιγκάλα σηκώθηκε από τον θρόνο της. Κατέκρινε την Ινάννα. Μίλησε με τη φωνή της οργής, φώναξε με την κραυγή της ενοχής, την κοίταξε με το βλέμμα του θανάτου. Την χτύπησε. Η Ινάννα έπεσε κάτω νεκρή και κρέμασαν το πτώμα της από έναν γάντζο για να σαπίσει. Η Ινάννα βίωσε σχεδόν αφιλτράριστα την επαφή της με τη Σκιά της. Τα αρνητικά συναισθήματα που απωθούσε στο ασυνείδητό της, βγήκαν σαν χείμαρρος όταν ήρθε σε επαφή μαζί του. Οι Κριτές δεν μπορούν να εξαγοραστούν ή να ξεγελαστούν. Αποζητούν, όχι εκδίκηση, αλλά δικαιοσύνη. Την εσωτερική δικαιοσύνη που αποζητά ο άνθρωπος για να βρει την ισορροπία, να ανακτήσει το πραγματικό του δυναμικό, όντας πλέον αυθεντικός. Αυτή είναι και η πιο δραματική στιγμή, όπου ερχόμαστε αντιμέτωποι με την επίκριση από τον ίδιο μας τον εαυτό. Μια τέτοια εμπειρία μπορεί να εκμηδενίσει το άτομο και να το «σκοτώσει».

Αφού πέρασαν τρεις μέρες και η Ινάννα δεν είχε επιστρέψει, η ακόλουθός της, Νινκουμπούρα, άρχισε να την θρηνεί. Έσκισε τη σάρκα της, κούρεψε τα μαλλιά της, ντύθηκε με κουρέλια και άρχισε να χτυπάει τα τύμπανα γύρω από τους ναούς της Ινάννα. Ζήτησε πρώτα βοήθεια από τον θεό Ενλίλ. Εκείνος αρνήθηκε να βοηθήσει, λέγοντας πως η Ινάννα πήρε αυτό που της άξιζε. Έπειτα, η Νινκουμπούρα πήγε στον θεό Νάννα, όπου έλαβε την ίδια απάντηση. Τελικά, όταν πήγε στον ναό του θεού της Σοφίας, Ένκι, εκείνος προβληματίστηκε και λυπήθηκε για την Ινάννα. Πήρε χώμα από τα νύχια του και έπλασε δύο όντα χωρίς φύλο, το Κουρτζάρα και το Γκαλατούρ. Τους έδωσε οδηγίες να πάνε στον Κάτω Κόσμο σαν μύγες και να βρουν την Ερεσκιγκάλα, η οποία βογκάει σαν να είναι έτοιμη να γεννήσει. Τους είπε να της συμπαρασταθούν και όταν εκείνη, από ευγνωμοσύνη, τους προσφέρει κάποιο δώρο, εκείνα να ζητήσουν το σώμα της Ινάννα και να ρίξουν πάνω του το χώμα και το νερό της ζωής. Όταν πήγαν στον Κάτω Κόσμο, το Κουρτζάρα και το Γκαλατούρ, βρήκαν την Ερεσκιγκάλα γυμνή, καθισμένη και να βογκάει σαν να είναι έτοιμη να γεννήσει. Η στιχομυθία που έλαβε χώρα είναι η εξής:
Ερεσκιγκάλα: «Ωχ, τα πλευρά μου!»
Κουρτζάρα & Γκαλατούρ: «Ωχ, τα πλευρά σου!»
Ερεσκιγκάλα: «Ωχ, τα σωθικά μου!»
Κουρτζάρα & Γκαλατούρ: «Ωχ, τα σωθικά σου!»
Ερεσκιγκάλα: «Ωχ, η καρδιά μου!»
Κουρτζάρα & Γκαλατούρ: «Ωχ, η καρδιά σου!»

Τότε, η Ερεσκιγκάλα σταμάτησε, τα κοίταξε και τα ρώτησε ποιοι είναι που πονούν μαζί της. Τα ευλόγησε και τους πρόσφερε το νερό που δε στερεύει ποτέ, το στάρι που δεν ξεμένει ποτέ. Εκείνα αρνήθηκαν και ζήτησαν το σώμα της Ινάννα. Η Ερεσκιγκάλα ικανοποίησε την επιθυμία τους και εκείνα, έριξαν πάνω του το νερό και το χώμα της ζωής. Η Ινάννα αναστήθηκε.

Εδώ, παρατηρούμε πως η Νινκουμπούρα, ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες της Ινάννα, άρχισε να την θρηνεί και να αναζητά βοήθεια.Αυτός ο θρήνος και η ταλαιπωρία, τα οποία εκδηλώνονται προς τα έξω, μπορεί να παρομοιαστεί με την εκδήλωση συμπτωματολογίας στο άτομο. Αλλάζει η συμπεριφορά του, αφήνει τον εαυτό του ατημέλητο, πονάει και υποφέρει και δεν το κρύβει πια. Αναζητά βοήθεια για να μπορέσει να πραγματοποιήσει την ανάβαση. Ο μόνος που ανταποκρίθηκε, ήταν ο θεός της Σοφίας, ο οποίος έπλασε δύο πλάσματα, τα οποία μπόρεσαν να παρηγορήσουν τη Σκιά της Ινάννα. Κατάφεραν να επικοινωνήσουν μαζί της, όχι με τη λογική ή με κριτική διάθεση, αλλά με ενσυναίσθηση και αντανάκλαση συναισθήματος. Επίσης, παρατηρούμε πως μετά την επαφή της Ινάννα με την Ερεσκιγκάλα, η τελευταία απέκτησε γονιμότητα. Η επαφή με τη Σκιά μπορεί όντως να αποβεί μια γόνιμη, παρότι επώδυνη, εμπειρία και να αποκαλύψει «θησαυρούς» δημιουργικότητας.

Στη συνέχεια του μύθου, η Ινάννα ετοιμάζεται να πραγματοποιήσει την ανάβασή της. Τότε, εμφανίζονται οι Αννούνα, οι Κριτές του Κάτω Κόσμου και της εξηγούν πως δεν μπορεί να φύγει από τον Κάτω Κόσμο αλώβητη. Η εμπειρία της την έχει σημαδέψει. Πρέπει να δώσει κάποιον στη θέση της αν θέλει να επιστρέψει. Έτσι, οι Αννούνα γαντζώνονται πάνω της και η Ινάννα επιστρέφει στον κόσμο των ζωντανών. Στην πορεία της, η Ινάννα συναντά διάφορα δικά της πρόσωπα και βλέπει πως θρήνησαν τον χαμό της. Οι Αννούνα ήθελαν να πάρουν μαζί τους κάποιο από αυτά τα άτομα, αλλά η Ινάννα δεν ήθελε, καθώς την είχαν θρηνήσει. Όταν όμως έφτασαν στο βασίλειό της και είδε τον σύζυγό της, Ντουμούζι να συνεχίζει τη ζωή του σαν να μην έχει συμβεί τίποτα, ντυμένος με τη βασιλική του ενδυμασία, να πίνει και να τραγουδά, η Ινάννα οργίστηκε. Του μίλησε με τη φωνή της οργής. Του φώναξε με την κραυγή της ενοχής. Τον κοίταξε με το βλέμμα του θανάτου. Και ζήτησε από τους Κριτές να πάρουν τον Ντουμούζι στη θέση της.

Γίνεται εύκολα κατανοητό πως η εμπειρία της κατάβασης δεν αφήνει κανέναν αλώβητο. Η επαφή με τη Σκιά μας, με το ασυνείδητό μας, επιφυλάσσει πόνο, θλίψη και έναν «θάνατο». Θάνατο του παλιού τρόπου ζωής, κάποιας κατάστασης ή συμπεριφοράς.Κανείς δεν επιστρέφει από μια τέτοια εμπειρία μένοντας ίδιος. Δεν είναι αυτός ο σκοπός, εξάλλου. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η Ινάννα δεν παρέδωσε στους Κριτές κάποιο από τα άτομα που την θρήνησαν, που ανταποκρίθηκαν δηλαδή όπως άρμοζε στην κατάσταση που βίωνε, αλλά τον Ντουμούζι, ο οποίος συνέχιζε τη ζωή του σαν να μην είχε συμβεί τίποτα. Έτσι και στην πραγματικότητα, τείνουμε να αλλάζουμε αυτά τα οποία βλέπουμε ότι δε συνάδουν με τον δικό μας ψυχισμό και τις δικές μας επιθυμίες. Απομακρύνουμε αυτό το οποίο μας βλάπτει ή δεν μας ταιριάζει πλέον.

Ο μύθος κλείνει με μια δοξασία προς την Ερεσκιγκάλα, και όχι προς την Ινάννα. Έτσι λοιπόν, αυτό που χρειάζεται να τιμήσουμε μέσα μας είναι η πλευρά που έχουμε παραμελήσει και απωθήσει. Όσο τρομακτική και αν φαίνεται η Σκιά, αν την ακούσουμε και έρθουμε σε επαφή μαζί της, θα βγούμε από την εμπειρία κερδισμένοι, αλλαγμένοι, πιο σοφοί και πιο κοντά προς τα πραγματικά μας αιτήματα ως αυθεντικοί άνθρωποι.
--------------
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
http://etcsl.orinst.ox.ac.uk/section1/tr141.htm
Jung, C.G. (1938). Psychology and Religion.
Jung, C. G. (1993) The Practice of Psychotherapy
Jung, C.G. (1944) Psychology of the Unconscious
Perera, S.B. (1981) Descent to the Goddess; A Way of Initiation for Women.
George, D. (1992) Mysteries of the Dark Moon; The Healing Power of the Dark Goddess.
Campbell, J. (1949) The Hero with a Thousand Faces.

Μόνο η ελληνική γλώσσα το μπορεί αυτό...

Μόνο η ελληνική γλώσσα το μπορεί αυτό...

ΙΑ ΗΩ Ω ΥΙΕ ΑΕΙ ΕΙ
Ευχή των Αρχαίων Ελλήνων με τεράστιο ποιητικό νόημα.
ΙΑ ="όπως / μάλλον - ομηρικό ", ΗΩ ="αυγή", Ω ΥΙΕ ="γιέ μου", ΑΕΙ ΕΙ ="Να είσαι πάντα!"

Νεοελληνική απόδοση: Όπως την αυγή να είσαι πάντα γιέ μου.

Μια Πρόταση, 13 Φωνήεντα, κανένα Σύμφωνο. Σε καμία άλλη γλώσσα του κόσμου δεν μπορεί να γίνει αυτό.

Μόνο στην Ελληνική.

Γιατί είναι γλώσσα μαθηματική, άπειρη, ουράνια και θεϊκή. 

Είναι πια επιβεβαιωμένο: Η ύλη είναι απλώς διακυμάνσεις του κενού

Η ύλη είναι χτισμένη πάνω σε εκκεντρικά θεμέλια. Οι φυσικοί έχουν πλέον επιβεβαιωθεί ότι η φαινομενικά στέρεα ουσία είναι στην πραγματικότητα τίποτα άλλο παρά διακυμάνσεις του κβαντικού κενού.
 
Οι ερευνητές προσομοίωσαν την φρενήρη δραστηριότητα που συνεχίζεται μέσα στα πρωτόνια και νετρόνια. Τα σωματίδια αυτά αποτελούν σχεδόν όλη τη μάζα της συνηθισμένης  ύλης στον Κόσμο.

Κάθε πρωτόνιο (ή νετρόνιο) αποτελείται από τρία κουάρκ - αλλά οι μεμονωμένες μάζες αυτών των τριών κουάρκ αποτελούν έως το 1% περίπου της μάζας του πρωτονίου μόνο. Από πού προέρχεται το υπόλοιπο τμήμα της μάζα του;

Η θεωρία λέει ότι έχει δημιουργηθεί από την δύναμη, που συνδέει μαζί τα κουάρκ, δηλαδή την ισχυρή πυρηνική δύναμη. Από κβαντική άποψη, η ισχυρή δύναμη μεταφέρεται από ένα πεδίο εικονικών σωματιδίων που ονομάζονται γκλουόνια, που τυχαία αναδύονται στον υπαρκτό κόσμο και μετά εξαφανίζονται. Η ενέργεια λοιπόν αυτών των διακυμάνσεων του κενού πρέπει να συμπεριληφθούν στη συνολική μάζα των πρωτονίων και νετρονίων.

Αλλά θέλουμε δεκαετίες για την επεξεργασία των πραγματικών αριθμών. Η ισχυρή δύναμη περιγράφεται από τις εξισώσεις της κβαντικής χρωμοδυναμικής (QCD), που είναι πολύ δύσκολο να επιλυθούν στις περισσότερες περιπτώσεις.

Έτσι οι φυσικοί έχουν αναπτύξει μια μέθοδο που ονομάζεται πλεγματική κβαντική χρωμοδυναμική, που αναπαράγουν τον ομαλό χώρο και χρόνο ως ένα πλέγμα από επιμέρους σημεία σαν ένα δίκτυο. Αυτή η προσέγγιση του συνεχούς χώρου και χρόνου με πίξελ επιτρέπει την πολυπλοκότητα της ισχυρής δύναμης να εξομοιώνεται κάπως με ηλεκτρονικό υπολογιστή.
 
Δύστροπος υπολογισμός
Μέχρι πρόσφατα, οι υπολογισμοί της πλεγματικής QCD συγκεντρώνονταν μόνο στα εικονικά γκλουόνια, και αγνοούνταν μια άλλη σημαντική συνιστώσα του κενού: τα ζεύγη των εικονικών κουάρκ και αντικουάρκ.
 
Τα ζεύγη κουάρκ-αντικουάρκ μπορεί να αναδυθούν και στιγμιαία να μετασχηματίσουν ένα πρωτόνιο σε ένα διαφορετικό, πιο εξωτικό σωματίδιο. Στην πραγματικότητα, το αληθινό πρωτόνιο είναι το άθροισμα όλων αυτών των δυνατοτήτων που έχουν τα ζεύγη κουάρκ-αντικουάρκ να εξελιχθούν.

Τα εικονικά κουάρκ κάνουν τους υπολογισμούς πολύ πιο περίπλοκους, με τη συμμετοχή ενός πίνακα πάνω από 10.000 τρισεκατομμύρια αριθμούς, λέει ο Stephan Dürr του Ινστιτούτου John von Neumann στο Jülich της Γερμανίας, που καθοδήγησε την ομάδα.

"Δεν υπάρχει υπολογιστής στη Γη που θα μπορούσε ενδεχομένως να αποθηκεύσει τόσο μεγάλη μήτρα στη μνήμη του", λέει ο Dürr, "γι αυτό και κάνουμε ένα τρικ για την αξιολόγηση του".
 
Συντόμευση του χρόνου
Αρκετές ομάδες έχουν δουλέψει με τους δικούς τους τρόπους για να χειριστούν αυτά τα τεχνικά προβλήματα, και μάλιστα πριν από πέντε χρόνια μια ομάδα με επικεφαλής τον Christine Davies του πανεπιστημίου της Γλασκώβης, κατάφερε να υπολογίσει τη μάζα του εξωτικού σωματιδίου B_c μεσόνιου.

Αυτό το σωματίδιο περιλαμβάνει μόνο δύο κουάρκ, κάνοντας έτσι πιο απλή την προσομοίωση από όσο το πρωτόνιο με τα τρία κουάρκ. Για να αντιμετωπίσει τα πρωτόνια και νετρόνια, η ομάδα του Dürr χρησιμοποίησε σύνολο χρόνου περισσότερο από ένα έτος σε ένα δίκτυο υπολογιστών στο Jülich, που μπορεί να χειριστεί 200 teraflops - ή 200 τρισεκατομμύρια αριθμητικούς υπολογισμούς ανά δευτερόλεπτο.

Ακόμα και με τόση ταχύτητα, έπρεπε να προσαρμόσουνε τον κώδικα  για να χρησιμοποιήσουν πιο αποτελεσματικά το δίκτυο.
Δίχως να υπολογίσουν τα κουάρκ, οι παλαιότερες προσομοιώσεις έκαναν ένα λάθος στη μάζα των πρωτονίων περίπου 10%. Μαζί με αυτά, ο Dürr μείωσε το λάθος στο 2% από την τιμή που μετρήθηκε στα πειράματα.
 
Οι υπολογισμοί δείχνουν ότι η μάζα ενός νουκεονίου (ο υπολογισμός δεν μπορεί να γίνει διάκριση μεταξύ πρωτονίου και νετρονίου) είναι 936 MeV/C2 με στατιστικές και συστηματικές αβεβαιότητες  ± 25 και ± 22 MeV/C2 αντίστοιχα. Η γνωστή μάζα των πρωτονίων και νετρονίων είναι 938 και 940 MeV/C2 αντίστοιχα.

Η ομάδα είναι επίσης σε θέση να χρησιμοποιήσει την τεχνική αυτή για να υπολογίσει τη μάζα δύο μεσονίων και επτά βαρύτερων βαρυονίωνs.
 
Πεδίο Higgs
Αν και οι φυσικοί αναμένουν τελικά να ταιριάξουν τα πειράματα με τη θεωρία, πρόκειται για ένα σημαντικό ορόσημο. "Το μεγάλο γεγονός είναι ότι το αποτέλεσμα δείχνει ότι μπορείτε να φτάσετε κοντά στα πειράματα", λέει ο Davies. "Τώρα που γνωρίζουμε ότι η πλεγματική κβαντική χρωμοδυναμική δουλεύει, θέλουμε να γίνουν ακριβείς υπολογισμοί των ιδιοτήτων των σωματιδίων, δεν πρόκειται μόνο για τη μάζα."

Αυτό θα επιτρέψει στους φυσικούς να δοκιμαστεί η QCD, και να αναζητήσουν για φαινόμενα, πέραν της γνωστής φυσικής. Για τώρα, οι υπολογισμοί του Dürr δείχνουν ότι η QCD περιγράφει τα σωματίδια με βάση τα κουάρκ με ακρίβεια, και μας λέει ότι η περισσότερη από τη μάζα μας προέρχεται από τα εικονικά κουάρκ και γκλουόνια που αναβράζουν στο κβαντικό κενό.

Το πεδίο Higgs υπάρχει η άποψη πως έχει μια μικρή συμβολή στη μάζα, δίνοντας βάρος στα ατομικά κουάρκ καθώς και σε ηλεκτρόνια όπως και σε κάποια άλλα σωματίδια. Το πεδίο Higgs δημιουργεί μάζα από το ίδιο το κβαντικό κενό, με τη μορφή των εικονικών μποζονίων Higgs.
Έτσι αν ο επιταχυντής LHC επιβεβαιώσει ότι το Higgs υπάρχει, θα σημαίνει όλα στον Κόσμο μας είναι μια εικονική πραγματικότητα.
 
Ο διαχωρισμός της ασθενούς από την ισχυρή δύναμη
Ενώ ο υπολογισμός της μάζας του πρωτονίου φαίνεται σχεδόν συντριπτικά ακριβής, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι με την εργασία αυτή είναι δυνατόν να κάνουν σημαντικές προβλέψεις για το ρόλο της ισχυρής δύναμης στο σωματίδιο αλληλεπιδράσεις που σύντομα θα σημειωθούν στον LHC.
Για παράδειγμα η CP παραβίαση συνήθως συνδέεται με την ασθενή δύναμη μεταξύ των κουάρκ, αλλά τα κουάρκ πάντα αλληλεπιδρούν ισχυρά, με αποτέλεσμα να πρέπει επίσης να εξεταστεί η ισχυρή δύναμη. Το πείραμα LHCb στο  στον επιταχυντή LHC προτίθεται να διερευνήσει αυτές τις διαδικασίες για την CP παραβίαση ή ακόμη και νέα φυσικά φαινόμενα. Η δε ερμηνεία των αποτελεσμάτων θα απαιτήσει ακριβείς υπολογισμοί των ιδιοτήτων των σωματιδίων που περιέχουν το bottom quark.

Ενα βήμα πιο κοντά στη… διακτίνιση – Πάκετα φωτός τηλεμεταφέρθηκαν σε απόσταση 100 χλμ

Ίσως τελικά η διακτίνιση ανθρώπων να βγει από τα τηλεοπτικά και κινηματογραφικά στούντιο και να αποτελέσει πραγματικότητα

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλη πρόοδος στον ερευνητικό τομέα της κβαντικής τηλεμεταφοράς, της προσπάθειας ώστε ύλη να εξαφανιστεί από μια θέση ενώ ένα τέλειο αντίγραφό της να εμφανίζεται κάπου αλλού.
Απώτατος στόχος είναι η ανάπτυξη τεχνολογίας όμοιας με αυτή της περίφημης διακτίνισης στο Star Trek όπου άνθρωποι μεταφέρονταν στο Διάστημα σε χρόνο dt με το πάτημα ενός κουμπιού.
Ερευνητικές ομάδες σε όλο τον κόσμο έχουν καταφέρει να τηλεμεταφέρουν σωματίδια ύλης σε διάφορες αποστάσεις. Ερευνητές του Εθνικού Ινστιτούτου Προτύπων και Τεχνολογίας των ΗΠΑ (NIST) πραγματοποίησαν ρεκόρ τηλεμεταφοράς.

Κατάφεραν να τηλεμεταφέρουν «πακέτα» φωτός σε απόσταση περίπου 100 χλμ. Το επίτευγμα θέτει βάσεις για ανάπτυξη νέων ακόμη πιο προηγμένων συστημάτων κρυπτογράφησης αλλά και μετάδοσης δεδομένων από τη Γη στο Διάστημα.
Φυσικά η εξέλιξη αυτή είναι ένα ακόμη βήμα προς το… όνειρο της διακτίνισης ανθρώπων που μπορεί να ακούγεται σενάριο επιστημονικής φαντασίας αλλά με βάση τις ερευνητικές εξελίξεις διάφοροι επιστήμονες έχουν αρχίσει να πιστεύουν ότι μπορεί να επιτευχθεί και μάλιστα στο κοντινό μέλλον. Ένας από αυτούς είναι ο θεωρητικός φυσικός Μίκιο Κάκου καθηγητής στο βρετανικό Πανεπιστήμιο City που έχει γίνει διάσημος από την συμμετοχή του σε πολλές τηλεοπτικές εκπομπές και ντοκιμαντέρ επιστήμης.
Ο Κάκου πριν από λίγες εβδομάδες είπε ότι η διακτίνιση ανθρώπων μπορεί να επιτευχθεί και η κβαντική τηλεμεταφορά είναι ίσως το κλειδί που θα ανοίξει αυτή την πόρτα.