Πέμπτη 6 Απριλίου 2017

ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΛΥΣΙΑΣ - Κατὰ Ἐρατοσθένους (92-100)

[92] Βούλομαι δὲ ὀλίγα ἑκατέρους ἀναμνήσας καταβαίνειν, τούς τε ἐξ ἄστεως καὶ τοὺς ἐκ Πειραιῶς, ἵνα τὰς ὑμῖν διὰ τούτων γεγενημένας συμφορὰς παραδείγματα ἔχοντες τὴν ψῆφον φέρητε. καὶ πρῶτον μὲν ὅσοι ἐξ ἄστεώς ἐστε, σκέψασθε ὅτι ὑπὸ τούτων οὕτω σφόδρα ἤρχεσθε, ὥστε ἀδελφοῖς καὶ ὑέσι καὶ πολίταις ἠναγκάζεσθε πολεμεῖν τοιοῦτον πόλεμον, ἐν ᾧ ἡττηθέντες μὲν τοῖς νικήσασι τὸ ἴσον ἔχετε, νικήσαντες δ᾽ ἂν τούτοις ἐδουλεύετε.

[93] καὶ τοὺς ἰδίους οἴκους οὗτοι μὲν [ἂν] ἐκ τῶν πραγμάτων μεγάλους ἐκτήσαντο, ὑμεῖς δὲ διὰ τὸν πρὸς ἀλλήλους πόλεμον ἐλάττους ἔχετε· συνωφελεῖσθαι μὲν γὰρ ὑμᾶς οὐκ ἠξίουν, συνδιαβάλλεσθαι δ᾽ ἠνάγκαζον, εἰς τοσοῦτον ὑπεροψίας ἐλθόντες ὥστε οὐ τῶν ἀγαθῶν κοινούμενοι πιστοὺς ὑμᾶς ἐκτῶντο, ἀλλὰ τῶν ὀνειδῶν μεταδιδόντες εὔνους ᾤοντο εἶναι.

[94] ἀνθ᾽ ὧν ὑμεῖς νῦν ἐν τῷ θαρραλέῳ ὄντες, καθ᾽ ὅσον δύνασθε, καὶ ὑπὲρ ὑμῶν αὐτῶν καὶ ὑπὲρ τῶν ἐκ Πειραιῶς τιμωρήσασθε, ἐνθυμηθέντες μὲν ὅτι ὑπὸ τούτων πονηροτάτων ὄντων ἤρχεσθε, ἐνθυμηθέντες δὲ ὅτι μετ᾽ ἀνδρῶν νῦν ἀρίστων πολιτεύεσθε καὶ τοῖς πολεμίοις μάχεσθε καὶ περὶ τῆς πόλεως βουλεύεσθε, ἀναμνησθέντες δὲ τῶν ἐπικούρων, οὓς οὗτοι φύλακας τῆς σφετέρας ἀρχῆς καὶ τῆς ὑμετέρας δουλείας εἰς τὴν ἀκρόπολιν κατέστησαν.

[95] καὶ πρὸς ὑμᾶς μὲν ἔτι πολλῶν ὄντων εἰπεῖν τοσαῦτα λέγω. ὅσοι δ᾽ ἐκ Πειραιῶς ἐστε, πρῶτον μὲν τῶν ὅπλων ἀναμνήσθητε, ὅτι πολλὰς μάχας ἐν τῇ ἀλλοτρίᾳ μαχεσάμενοι οὐχ ὑπὸ τῶν πολεμίων ἀλλ᾽ ὑπὸ τούτων εἰρήνης οὔσης ἀφῃρέθητε τὰ ὅπλα, ἔπειθ᾽ ὅτι ἐξεκηρύχθητε μὲν ἐκ τῆς πόλεως, ἣν ὑμῖν οἱ πατέρες παρέδοσαν, φεύγοντας δὲ ὑμᾶς ἐκ τῶν πόλεων ἐξῃτοῦντο.

[96] ἀνθ᾽ ὧν ὀργίσθητε μὲν ὥσπερ ὅτ᾽ ἐφεύγετε, ἀναμνήσθητε δὲ καὶ τῶν ἄλλων κακῶν ἃ πεπόνθατε ὑπ᾽ αὐτῶν, οἳ τοὺς μὲν ἐκ τῆς ἀγορᾶς τοὺς δ᾽ ἐκ τῶν ἱερῶν συναρπάζοντες βιαίως ἀπέκτειναν, τοὺς δὲ ἀπὸ τέκνων καὶ γονέων καὶ γυναικῶν ἀφέλκοντες φονέας αὑτῶν ἠνάγκασαν γενέσθαι καὶ οὐδὲ ταφῆς τῆς νομιζομένης εἴασαν τυχεῖν, ἡγούμενοι τὴν αὑτῶν ἀρχὴν βεβαιοτέραν εἶναι τῆς παρὰ τῶν θεῶν τιμωρίας.

[97] ὅσοι δὲ τὸν θάνατον διέφυγον, πολλαχοῦ κινδυνεύσαντες καὶ εἰς πολλὰς πόλεις πλανηθέντες καὶ πανταχόθεν ἐκκηρυττόμενοι, ἐνδεεῖς ὄντες τῶν ἐπιτηδείων, οἱ μὲν ἐν πολεμίᾳ τῇ πατρίδι τοὺς παῖδας καταλιπόντες, οἱ δ᾽ ἐν ξένῃ γῇ, πολλῶν ἐναντιουμένων ἤλθετε εἰς τὸν Πειραιᾶ. πολλῶν δὲ καὶ μεγάλων κινδύνων ὑπαρξάντων ἄνδρες ἀγαθοὶ γενόμενοι τοὺς μὲν ἠλευθερώσατε, τοὺς δ᾽ εἰς τὴν πατρίδα κατηγάγετε.

[98] εἰ δὲ ἐδυστυχήσατε καὶ τούτων ἡμάρτετε, αὐτοὶ μὲν ἂν δείσαντες ἐφεύγετε μὴ πάθητε τοιαῦτα οἷα καὶ πρότερον, καὶ οὔτ᾽ ἂν ἱερὰ οὔτε βωμοὶ ὑμᾶς ἀδικουμένους διὰ τοὺς τούτων τρόπους ὠφέλησαν, ἃ καὶ τοῖς ἀδικοῦσι σωτήρια γίγνεται· οἱ δὲ παῖδες ὑμῶν, ὅσοι μὲν ἐνθάδε ἦσαν, ὑπὸ τούτων ἂν ὑβρίζοντο, οἱ δ᾽ ἐπὶ ξένης μικρῶν ἂν ἕνεκα συμβολαίων ἐδούλευον ἐρημίᾳ τῶν ἐπικουρησόντων.

[99] Ἀλλὰ γὰρ οὐ τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι βούλομαι λέγειν, τὰ πραχθέντα ὑπὸ τούτων οὐ δυνάμενος εἰπεῖν. οὐδὲ γὰρ ἑνὸς κατηγόρου οὐδὲ δυοῖν ἔργον ἐστίν, ἀλλὰ πολλῶν. ὅμως δὲ τῆς ἐμῆς προθυμίας ‹οὐδὲν› ἐλλέλειπται, ὑπέρ ‹τε› τῶν ἱερῶν, ἃ οὗτοι τὰ μὲν ἀπέδοντο τὰ δ᾽ εἰσιόντες ἐμίαινον, ὑπέρ τε τῆς πόλεως, ἣν μικρὰν ἐποίουν, ὑπέρ τε τῶν νεωρίων, ἃ καθεῖλον, καὶ ὑπὲρ τῶν τεθνεώτων, οἷς ὑμεῖς, ἐπειδὴ ζῶσιν ἐπαμῦναι οὐκ ἐδύνασθε, ἀποθανοῦσι βοηθήσατε.

[100] οἶμαι δ᾽ αὐτοὺς ἡμῶν τε ἀκροᾶσθαι καὶ ὑμᾶς εἴσεσθαι τὴν ψῆφον φέροντας, ἡγουμένους, ὅσοι μὲν ἂν τούτων ἀποψηφίσησθε, αὐτῶν θάνατον κατεψηφισμένους ἔσεσθαι, ὅσοι δ᾽ ἂν παρὰ τούτων δίκην λάβωσιν, ὑπὲρ αὐτῶν ‹τὰς› τιμωρίας πεποιημένους.

Παύσομαι κατηγορῶν. ἀκηκόατε, ἑωράκατε, πεπόνθατε, ἔχετε· δικάζετε.

***
Επίλογος: γ. Υπομνήσεις στις δύο μερίδες πολιτών
[92] Θέλω να κατεβώ από το βήμα, αφού πρώτα θυμίσω μερικά στις δύο μερίδες των πολιτών, και στη μερίδα της πόλης και στη μερίδα του Πειραιά, έτσι ώστε να ψηφίσετε όλοι έχοντας για κριτήρια αυτά που υποφέρατε εξαιτίας τους. Πρώτα πρώτα, όσοι μείνατε στην πόλη, συλλογιστείτε ότι αυτοί ασκούσαν πάνω σας μια τόσο σκληρή εξουσία, ώστε ήσασταν αναγκασμένοι να διεξάγετε με τους αδελφούς και τους γιους και τους συμπολίτες σας ένα τέτοιον πόλεμο, όπου, μολονότι έχετε ηττηθεί, βρίσκεστε στην ίδια μοίρα με τους νικητές, ενώ, αν νικούσατε, θα γινόσασταν δούλοι των Τριάντα.

[93] Αυτοί, με τις πολιτικές τους αυθαιρεσίες, μεγάλωσαν τις ιδιωτικές τους περιουσίες, ενώ εσείς, με τον εμφύλιο πόλεμο, τις έχετε ελαττώσει. Γιατί, φυσικά, δε θεωρούσαν απαραίτητο να συμμετέχετε στα διάφορα κέρδη, ενώ σας ανάγκαζαν να συμμερίζεστε τις ευθύνες που τους καταλόγιζαν. Και έφτασαν σε τέτοιο βαθμό κυνισμού, ώστε δεν κέρδιζαν την αφοσίωσή σας μοιράζοντάς σας από τα αγαθά τους, αλλά πίστευαν ότι αποχτούσαν την εύνοιά σας μεταδίδοντάς σας τα αίσχη τους.

[94] Για όλα αυτά, τώρα που έχετε αποχτήσει ξανά το θάρρος σας, όσο σας είναι δυνατό, ζητήστε την τιμωρία τους και για δική σας χάρη και για χάρη της μερίδας του Πειραιά. Σκεφτείτε ότι τότε σας εξουσίαζαν αυτοί οι πανάθλιοι άνθρωποι· σκεφτείτε ότι τώρα ασκείτε τα πολιτικά δικαιώματα μαζί με άριστους συμπολίτες, ότι πολεμάτε μόνο με τους εχθρούς της πατρίδας σας και ασχολείστε με τα προβλήματα της πόλης. Και θυμηθείτε τους ξένους μισθοφόρους, που αυτοί είχαν εγκαταστήσει στην ακρόπολη, για να περιφρουρούν τη δική τους εξουσία και τη δική σας δουλεία.

[95] Σ᾽ εσάς, μολονότι πολλά υπάρχουν ακόμη να πω, μόνο αυτά αναφέρω.
Όσοι πάλι κατεβήκατε στον Πειραιά, θυμηθείτε πρώτα πρώτα την υπόθεση των όπλων: ενώ είχατε πάρει μέρος σε πολλές μάχες σε ξένους τόπους, τα όπλα σάς τα στέρησαν όχι εθνικοί σας εχθροί, αλλά αυτοί εδώ, και μάλιστα σε περίοδο ειρήνης· ύστερα σας κήρυξαν έκπτωτους από την πόλη που σας είχαν παραδώσει οι πρόγονοί σας, και όσο ζούσατε στην εξορία, αυτοί ζητούσαν την έκδοσή σας από διάφορες πόλεις.

[96] Για όλα αυτά πρέπει να αισθανθείτε τόση οργή, όση και τον καιρό της εξορίας σας, και να θυμηθείτε και όσα άλλα δεινά υποφέρατε από αυτούς: άλλους έσερναν από την αγορά και άλλους από τόπους λατρείας, και τους σκότωναν· άλλους άρπαξαν βίαια από τα παιδιά, τους γονείς και τις γυναίκες τους, τους ανάγκαζαν να αυτοκτονήσουν και δεν έδιναν καν άδεια να θαφτούν με τα καθιερωμένα έθιμα, πιστεύοντας ότι η δική τους εξουσία θα ήταν μονιμότερη από την τιμωρία των θεών.

[97] Και όσοι ξεφύγατε το θάνατο, έχοντας περάσει πολλούς κινδύνους, έχοντας περιπλανηθεί σε πολλές πόλεις και αντιμετωπίζοντας από παντού την άρνηση, χωρίς να έχετε καν τα απαραίτητα για να ζήσετε, άλλοι από σας έχοντας αφήσει τα παιδιά σας σε πατρίδα τώρα εχθρική, άλλοι σε ξένους τόπους, έχοντας γύρω σας πολλούς αντιπάλους, ήρθατε τέλος στον Πειραιά. Ύστερα από πολλούς και μεγάλους κινδύνους, με τη γενναιότητά σας άλλους ελευθερώσατε και άλλους φέρατε πίσω στην πατρίδα.

[98] Αν όμως αποτυχαίνατε και αστοχούσατε στις προσπάθειές σας αυτές, εσείς οι ίδιοι θα παίρνατε πάλι το δρόμο της εξορίας, από φόβο μήπως ξαναπάθετε τα όσα είχατε υποφέρει πριν. Και τότε μέσα στην άδικη ταλαιπωρία σας, έτσι που φέρνονταν αυτοί, δε θα σας ωφελούσαν ούτε ιερά ούτε βωμοί, αυτά που προσφέρουν προστασία ακόμα και στους ενόχους. Και όσο για τα παιδιά σας, όσα έμεναν εδώ, αυτοί θα τα μεταχειρίζονταν εξευτελιστικά, ενώ όσα ήταν στα ξένα, θα είχαν καταντήσει δούλοι, για να ξεπληρώσουν ασήμαντα χρέη, αφού δε θα ήταν κανείς να τα συντρέξει.

[99] Ωστόσο, δε θέλω ν᾽ απαριθμώ τα όσα θα μπορούσαν να συμβούν, αφού δεν μπορώ καν να εκθέσω τα όσα έχουν γίνει. Γιατί αυτό είναι δουλειά όχι ενός κατηγόρου ούτε δύο, αλλά πολλών. Πάντως, ούτε το ελάχιστο μόριο από το ζήλο μου δεν έχει αδρανήσει, για να υπερασπίσω τα ιερά, που αυτοί ή πούλησαν ή λέρωσαν με την επαφή τους, την πόλη, που αυτοί σιγά σιγά εκμηδένιζαν, τους ναυστάθμους, που αυτοί κατάστρεψαν, τους νεκρούς, που εσείς, αφού δεν μπορέσατε να προστατέψετε όσο ζούσαν, βοηθήστε τους τουλάχιστο τώρα που έχουν πεθάνει.

[100] Φαντάζομαι ότι μας ακούνε αυτή τη στιγμή και ότι θα σας παρακολουθούν να ρίχνετε την ψήφο σας, πιστεύοντας και αυτοί ότι, όσοι τυχόν από σας αθωώσετε τους ενόχους, θα έχετε καταδικάσει σε θάνατο αυτούς τους ίδιους, ενώ όσοι θα τιμωρήσουν τους ενόχους, θα πάρουν εκδίκηση γι᾽ αυτούς.

Θα σταματήσω την κατηγορία μου. Ακούσατε· είδατε· πάθατε· τον κρατάτε· κρίνετέ τον.

ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΜΕΤΡΟ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

Σχετική εικόναΌσοι είναι δυσαρεστημένοι με τη μοναρχία την αποκαλούν τυραννία, όσοι είναι δυσαρεστημένοι με την αριστοκρατία την αποκαλούν ολιγαρχία. Επίσης, όσοι αισθάνονται αδικημένοι σε μια δημοκρατία την αποκαλούν αναρχία. ΤΟΜΑΣ ΧΟΜΠΣ, Λεβιάθαν
 
Οι συζητήσεις περί διακυβέρνησης και κράτους ανάγονται στις απαρχές της σωζόμενης ελληνικής λογοτεχνίας, δηλαδή γύρω στο 700 π.Χ. Αυτό που με απασχολεί εδώ ωστόσο είναι ένας στενότερος και ακριβέστερος ορισμός των πολιτικών θεωριών με την πλήρη έννοια του όρου, σύμφωνα με τον οποίο «αποτελούν γενικά αρθρωμένες, συστηματικές και σαφείς εκδοχές των άναρθρων, περισσότερο ή λιγότερο συστηματικών και έμμεσων ερμηνειών, μέσω των οποίων οι απλοί άνθρωποι κατανοούν την εμπειρία των πράξεων των άλλων με έναν τρόπο που τους δίνει τη δυνατότητα να αντιδράσουν με τις δικές τους πράξεις» (MacIntyre 1983).
 
Η στιγμή που χωρίζει αυτή την αρθρωμένη, θεωρητική συστηματοποίηση από την έμμεση, πρακτική ερμηνεία είναι δύσκολο να προσδιοριστεί επακριβώς, αλλά το terminus post quem (η παλαιότερη δυνατή ημερομηνία επινόησής της) ήταν η πρωτοποριακή πνευματική δραστηριότητα, από το πρώτο μισό του έκτου αιώνα π.Χ. κι έπειτα, της σχολής ιστορίας της Μιλήτου (ιστορίη στην ιωνική διάλεκτο, δηλαδή «έρευνα»), η οποία εκπροσωπείται κυρίως από τους Μιλήσιους Θαλή, Αναξιμένη και Αναξίμανδρο. Στον Όμηρο συναντήσαμε ένα είδος πολιτικής σκέψης, αλλά όχι και μια πόλιν που θα παρείχε το πλαίσιό της. Στον Ησίοδο συναντήσαμε τόσο την πόλιν όσο και μια πιο εξελιγμένη μορφή -και με ακριβέστερη έννοια- πολιτικής σκέψης. Οι απαρχές της μετάβασης από την πολιτική σκέψη στη θεωρία μπορούν ίσως να εντοπιστούν στον Αθηναίο Σόλωνα γύρω στο 600 π.Χ. (βλ. Vlastos 1946· Irwin 2005 και Lewis 2006), αν και αυτός κοιτάζει προς τα πίσω και όχι μπροστά, εν μέρει για πνευματικούς, εν μέρει για πολίτικους λόγους. Η αποφασιστική εξέλιξη ωστόσο ήρθε με την πνευματική και συμβολική μεταμόρφωση που συνδέεται με το λεγόμενο ιωνικό διαφωτισμό του έκτου αιώνα π.Χ.
 
Αυτό που «ερευνούσαν» εκείνοι οι Ίωνες στοχαστές ήταν ο μη ανθρώπινος «φυσικός» κόσμος, και το έκαναν θέτοντας το ερώτημα ποιο ήταν το θεμελιώδες συστατικό όλης της ορατής ύλης. Ήταν, όχι τυχαία, ένας άλλος Ίωνας από τη Μίλητο, ο Εκαταίος, αυτός που γύρω στο 500 π.Χ. έκανε το επόμενο βήμα, εφαρμόζοντας τη σκέψη και τη μέθοδο της σχολής της Μιλήτου στο νέο θέμα: το ανθρώπινο γένος και τις ιστορίες που λέγονταν για το παρελθόν του ανθρώπου. Ο περίπλοκος μετασχηματισμός της συνείδησης που συνεπαγόταν το σύνολο των ερευνών τους οδήγησε σε μια νέα, μη μυθική λογική και στη γένεση της ιστορικής σκέψης. Με λίγα λόγια, προκλήθηκε μια κρίση, που επηρέασε τόσο τις παραδοσιακές μορφές επικοινωνίας, όσο και τις παραδοσιακές αξίες που τις συνόδευαν. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συνέβαλαν με διαφορετικό τρόπο ο καθένας στην επέλευση μιας σειράς βαθιών αλλαγών στη θεωρία και την πράξη της πολιτικής (με την ευρύτατη έννοια) στην Ελλάδα της ύστερης αρχαϊκής εποχής: από το μύθο στο λόγο, από την ανταλλαγή δώρων στη θεσμοθετημένη πολιτική ανταλλαγή, από την κατανόηση του θεοΰ στην κατανόηση του ανθρώπου, από το συγκεκριμένο στον αφηρημένο συλλογισμό και από το άγραφο στο γραπτό δίκαιο. Συνοψίζοντας: από μια πόλη θεών στην πόλη της λογικής (Vernant 1957· πρβλ. Lloyd 1979: κεφ. 4).
 
Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί εύλογα ότι το 500 π.Χ. τα παλιά πρότυπα κατανόησης του κόσμου των θεών και του, όλο και πιο διακριτού, κόσμου των ανθρώπων δεν ίσχυαν πια· η «κανονική επιστήμη», ως είχε, δεν μπορούσε πια να δώσει απαντήσεις. Συνέβη, λοιπόν -και έπρεπε να συμβεί-, μια πνευματική επανάσταση, η οποία όχι μόνο προηγήθηκε μιας πολιτικής επανάστασης, αλλά την επίσπευσε: η επανάσταση της δημοκρατίας ή, καθώς ο όρος αυτός δεν είχε επινοηθεί ακόμα, της ισονομίας. Η πρώτη διακριτή ένδειξη της αλληλεπίδρασης μεταξύ πολιτικής επανάστασης και πνευματικής επανάστασης βρίσκεται στην πολιτικής προέλευσης μεταφορά της ισονομίας του Αλκμαίωνα του Κροτωνιάτη (Rahe 1992: 208-9- βλ. επίσης Vlastos 1953, 1964). Το γεγονός ότι ο Αλκμαίωνας καταγόταν από τον Κρότωνα της νότιας Ιταλίας δείχνει ότι το πνευματικό κίνημα στο οποίο απευθύνεται είχε εξαπλωθεί από την ελληνική ανατολή στην ελληνική δύση.
 
Κεντρική θέση σε αυτή την επαναστατική διαδικασία καταλάμβανε αυτό που ο Βερνάν (στο Vernant και Vidal-Naquet 1988) αποκάλεσε «τραγική στιγμή» στην Αθήνα: οι παλιοί μύθοι για θεούς και ήρωες υποβάλλονταν σε μια δημοκρατικής έμπνευσης εκ νέου ανάγνωση, μέσα στο πλαίσιο ενός επαναστατικού είδους, της τραγωδίας. Η αθηναϊκή τραγωδία, ως μορφή τέχνης με θρησκευτικές επιρροές, ανάγεται στο τρίτο τέταρτο του έκτου αιώνα π.Χ., όταν την εξουσία κατείχε μια τυραννική δυναστεία, αλλά μπορεί να υποστηριχτεί βάσιμα ότι τα Μεγάλα ή εν Άστει Διονύσια, η ετήσια θρησκευτική γιορτή, προσέλαβαν το χαρακτήρα ενός δημοκρατικού φεστιβάλ τραγωδίας γύρω στο 500 π.Χ. Δηλαδή αμέσως μετά την πνευματική-πολιτική επανάσταση του Κλεισθένη - ή, καλύτερα, ως αναπόσπαστο κομμάτι της. Ένας περαιτέρω εκδημοκρατισμός των πολιτικών θεσμών της Αθήνας πραγματοποιήθηκε τις δεκαετίες του 480 και του 460 π.Χ. Τον τελευταίο προώθησε ο Περικλής μαζί με το μεγαλύτερο σε ηλικία συνεργάτη του, τον Εφιάλτη (που δολοφονήθηκε από φανατικούς αντιδημοκράτες). Μπορεί να διαπιστωθεί μια στενή σχέση, κυρίως μέσω της σταδιοδρομίας του Αισχύλου, ανάμεσα στην εξέλιξη της Αθήνας ως δημοκρατίας και την εξέλιξη της πολιτικής σκέψης πάνω στη σκηνή του θεάτρου.
 
Οι Πέρσες του Αισχύλου παρουσιάστηκαν την άνοιξη του 472 π.Χ. με τη χορηγία, όπως σημειώσαμε, του νεαρού Περικλή, ο οποίος δεν είχε ασχοληθεί ακόμα με την πολιτική. Πρόκειται για την αρχαιότερη τραγωδία που σώζεται ως τις μέρες μας. Μεταξύ πολλών άλλων, περιέχει ένα μακροσκελή και λεπτό συλλογισμό πάνω στις βασικές διαφορές ανάμεσα στην απολυταρχία και το είδος δημοκρατικής αυτοδιακυβέρνησης με το οποίο όλο και περισσότερο εξοικειώνονταν οι Αθηναίοι. Ο Πέρσης βασιλιάς παρουσιάζεται ως μια τυραννική μορφή, με την έννοια ότι δεν είναι υπόλογος, ούτε τυπικά ούτε άτυπα, απέναντι σε εκείνους που εξουσιάζει απολυταρχικά. Μια δεκαετία αργότερα, στις Ικέτιδες (463 π.Χ.), ο Αισχύλος εκθέτει ένα συλλογισμό πάνω στη βασιλεία από ελληνική οπτική γωνία. Ο Πελασγός της μυθικής εποχής, βασιλιάς του Άργους, ο οποίος μεταμορφώνεται με μαγικό τρόπο σε βασιλιά- πολίτη, δηλώνει, πριν πάρει μια σημαντική πολιτική απόφαση, ότι πρέπει να αναμένει τη Συνέλευση του Άργους να αποφασίσει με ψηφοφορία. Η φράση του Αισχύλου δήμου κρατούσα χείρ (στ. 604) μόλις που αποφεύγει ένα χονδροειδή αναχρονισμό. Αφού οι απλοί πολίτες της δημοκρατικής Αθήνας το 463 π.Χ. έπαιρναν όλες τις αποφάσεις για τη δημόσια πολιτική σηκώνοντας το δεξί τους χέρι στην Εκκλησία του Δήμου, η φράση δήμον κρατούσα χείρ πλησιάζει τόσο στη λέξη «δημοκρατία» (νεολογισμό τότε) όσο θα επέτρεπε το είδος (Meier 1993). Μετά από πέντε χρόνια, το 458 π.Χ., η σπουδαία τριλογία Ορέστεια του Αισχύλου ασχολήθηκε με το ανθρώπινο σε αντιδιαστολή με το θείο, το προσωρινό σε αντιδιαστολή με το αιώνιο και τη δικαιοσύνη, δραματοποιώντας τα εγκαίνια του Αρείου Πάγου ως δικαστηρίου που δίκαζε υποθέσεις ανθρωποκτονίας από πρόθεση, γεγονός που μετατόπιζε την ευθύνη για την τιμωρία του ενόχου από την οικογένεια του θύματος στην πολιτική κοινότητα. Στην Αθήνα, από το 450 π.Χ. και μετά, μπορεί λοιπόν να τεκμηριωθεί «μια συνειδητή πολιτική ανάλυση και σκέψη... διαρκής, έντονη και δημόσια» (Finley 1983: 123).
 
Ο Αισχύλος παρέμεινε ένας δραματουργός, όχι πολιτικός θεωρητικός. Θεωρητικός σε ακόμα μικρότερο βαθμό ήταν ο σύγχρο­νός του Πίνδαρος, ο λυρικός ποιητής από τη Θήβα (πεθ. το 447 π.Χ.). Σε ένα ποίημά του ωστόσο, στο οποίο μιλάει ποιητικά για την τριπλή διάκριση της εξουσίας, δείχνει ότι η πολιτικοποίηση της πρώιμης ελληνικής φιλοσοφίας και ποίησης ήταν έτοιμη να οδηγήσει στη γένεση της πολιτικής θεωρίας ως χωριστού υπο-κλάδου της ιστορίας. Αυτό το τελευταίο κρίσιμο βήμα πραγματοποιήθηκε κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής του Ηρόδοτου, ο οποίος πιθανώς «δημοσίευσε» τις Ιστορίες του γύρω στο 425 π.Χ. Το terminus ante quern (η νεότερη δυνατή ημερομηνία) για την εμφάνιση της ελληνικής πολιτικής θεωρίας υπό την πλήρη έννοια του όρου θεωρώ ότι είναι ο «Περσικός Διάλογος» του Ηρόδοτου (3.80-2), στα νοήματα και τις συνεκδοχές του.
 
Ο σύγχρονός του αλλά μεγαλύτερος σε ηλικία Ιππόδαμος, και αυτός όχι τυχαία από τη Μίλητο, είχε εφαρμόσει κυριολεκτικά στην πράξη τη θεωρία της ισότητας που κήρυσσε. Είναι ο αρχαιότερος γνωστός συγγραφέας μιας ιδανικής πολιτικής ουτοπίας, αλλά επίσης του παράγγειλαν να αναπλάσει τον Πειραιά, το επίνειο της Αθήνας, γύρω στο 450 π.Χ. Άλλος ένας στοχαστής τον οποίο προσέλκυσε η Αθήνα -σαφής απόδειξη της κεντρομόλου δύναμής της ως επίκεντρου μιας επεκτεινόμενης αυτοκρατορίας, με την πολιτιστική αλλά και τη στρατιωτική, πολιτική και οικονομική έννοια- ήταν ο Πρωταγόρας, σχεδόν σύγχρονος του Ηρόδοτου, ο οποίος, όπως και ο Δημόκριτος, καταγόταν από τα Άβδηρα. Του παράγγειλαν να συντάξει νόμους για τη νέα αποικία των Θουρίων στη νότια Ιταλία, με χορηγία από την Αθήνα γύρω στο 444/3 π.Χ. και, όπως θα δούμε, μέσω αυτών των νόμων έδωσε στους Θούριους ένα δημοκρατικό πολίτευμα.
 
Ο Πρωταγόρας ήταν ηγετική μορφή ανάμεσα στους αποκαλούμενους «αρχαίους» Σοφιστές. Αυτοί οι Σοφιστές (με κεφαλαίο «Σ»), που σχεδόν κανένας τους δεν ήταν από την Αθήνα, όπως ο Πρωταγόρας, ήταν ένα κίνημα -όχι μια σχολή- σκέψης. Κάποιοι είχαν γενικές γνώσεις και κάποιοι ειδικεύονταν σε έναν ιδιαίτερο τομέα γνώσης ή σκέψης. Όλοι πάντως ήταν -ή ισχυρίζονταν πως ήταν- ειδικοί στη διδασκαλία της σοφίας υπό κάποια έννοια: της γνώσης, γενικά, ή μιας συγκεκριμένης ικανότητας ή τεχνικής (Stuwe and Weber 2004: κείμενο 2). Φαίνεται ότι, αρχικά, σοφιστής (ουσιαστικό αρσενικού γένους που προέρχεται από το ρήμα σοφίζομαι) σήμαινε απλά «σοφός άνδρας»· έτσι χαρακτηρίζεται ο Σόλωνας από τον Ηρόδοτο (1.30), για παράδειγμα. Τον καιρό του Πλάτωνα (περ. 428-347 π.Χ.), όμως, συχνά χρησιμοποιούσαν τον όρο για να δηλώσουν κάποιον που μετέδιδε ψεύτικες ή πλαστές γνώσεις, κάποιον που ισχυριζόταν ότι ήταν ικανός να διδάξει την αληθινή σοφία αλλά, στην πραγματικότητα, ήταν ένας τσαρλατάνος, ένας απατεώνας διανοούμενος. Πράγματι, χάρη κυρίως στον Πλάτωνα, όπως αποδεικνύει το περίφημο εξηκοστό έβδομο κεφάλαιο της Ιστορίας της Ελλάδας του Τζορτζ Γκρόουτ (1846-1856), επικράτησε η αρνητική έννοια της λέξης σοφιστής, και μάλιστα όχι μόνο στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και στις ευρωπαϊκές γλώσσες που προήλθαν από τα αρχαία ελληνικά ή δανείστηκαν λέξεις από αυτά. Εξ ου, για παράδειγμα, οι αναμφίβολα αρνητικές λέξεις «sophistry» και«sophistical» της αγγλικής γλώσσας και η διφορούμενη «sophisticated».
 
Παρ’ όλα αυτά, δε συμμερίζονταν όλοι οι Αθηναίοι την αρνητική άποψη του Πλάτωνα για όλους τους Σοφιστές. Η Αθήνα, η «πόλη των λέξεων» (όπως εύστοχα τη χαρακτηρίζει ο Σάιμον Γκόλντχιλ, 1988: κεφ. 3), ήταν γεμάτη αγορές στις οποίες διεξάγονταν δημόσιες συζητήσεις. Το Θέατρο του Διονύσου, το οποίο τίμησαν ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής jcai ο Ευριπίδης (χωρητικότητας περίπου δεκαπέντε χιλιάδων ατόμων) εξυπηρετούσε αυτό το σκοπό, όπως και η Εκκλησία του Δήμου (συνήθως περίπου έξι χιλιάδες παριστάμενοι) και τα δικαστήρια (που αποτελούνταν από ενόρκους, απλούς πολίτες που επιλέγονταν με κλήρωση). Αν μπορούμε να πιστέψουμε τον Κλέωνα του Θουκυδίδη στη δημόσια συζήτηση για τη Μυτιλήνη του 427 π.Χ. (3.37), μεταξύ άλλων πηγών, στους απλούς Αθηναίους άρεσε επίσης να ακούν ανεπίσημες δημόσιες συζητήσεις μεταξύ των Σοφιστών, όπου το αποτέλεσμα θα ήταν καθαρά η προσωπική απόλαυση ή επιμόρφωση, όχι η δημόσια δράση με τη μορφή λήψης αποφάσεων. Ανάμεσα σε αυτές τις συζητήσεις, επίσημες ή ανεπίσημες, δημόσιες ή ιδιωτικές, υπάρχει ένα είδος που ενδιαφέρει άμεσα την πραγμάτευση του θέματός μας: η συζήτηση για το ποια ήταν η καλύτερη μορφή κράτους, ποιοι νόμοι ήταν καλύτεροι και ποια πρόσωπα ήταν τα καταλληλότερα για να κυβερνούν.
 
Η αρχαιότερη εκδοχή τέτοιων συζητήσεων διασώζεται στον Ηρόδοτο, και υπάρχουν τόσο τυπικοί όσο και ουσιαστικοί λόγοι για να υποθέσει κανείς ότι πίσω από τουλάχιστον ένα τμήμα εκείνου του «Περσικού Διαλόγου» (3.80-2) βρισκόταν η σκέψη - όπως και αν εκφραζόταν - του Πρωταγόρα από τα Άβδηρα. Ο Πρωταγόρας είναι γνωστό ότι έγραψε αντιλογίες, θεωρητικές συζητήσεις μεταξύ δύο προσώπων, από τις οποίες σώζεται ένα απαξιωμένο, ανώνυμο δείγμα, γνωστό ως Δισσοί Λόγοι. Ο λόγος του Ηρόδοτου στη διατηρημένη λογοτεχνική μορφή του είναι μια λογομαχία μεταξύ τριών συνομιλητών, δεν εμπίπτει στην κατηγορία των δισσών λόγων, αν και κάθε μεμονωμένη ομιλία παίρνει τη μορφή μιας πρωταγόρειας αντιλογίας και στρέφεται κυρίως εναντίον μιας από τις άλλες δύο ομιλίες, όχι εναντίον και των δύο.
 
Ο Ηρόδοτος ζητάει από τους ακροατές και τους αναγνώστες του να πιστέψουν ότι πρόκειται για εκδοχή μιας αυθεντικής ιστορικής συζήτησης, η οποία αρχικά έλαβε χώρα στα Σούσα ανάμεσα σε τρεις Πέρσες αριστοκράτες γύρω στο 522 π.Χ. Είναι σίγουρα απίστευτο αυτό που ζητάει. Όπου και αν το τοποθετήσει κα­νείς και όποτε και αν το χρονολογήσει, το υποτιθέμενο πρωτότυπο της εκδοχής του Ηρόδοτου, αν όντως υπήρχε ένα πραγματικό πρωτότυπο γραπτό ή προφορικό, στη μορφή στην οποία σώζεται φαίνεται να θεωρεί δεδομένη την εμφάνιση της δημοκρατίας ως «τρίτου πόλου» μετά την εξουσία του ενός και την εξουσία των ολίγων. To terminus post quern θα πρέπει επομένως να είναι το 500 π.Χ. ή μια όχι πολύ προγενέστερη χρονολογία, κάτι που είναι απόλυτα συμβατό με την κοινή χρήση του βασικού εννοιολογικού όρου ισονομία τόσο στη λογοτεχνική συζήτηση, όσο και στην αθηναϊκή πραγματικότητα μετά τον Κλεισθένη.
 
Πίσω από τον «Περσικό Διάλογο» βρίσκεται ένας εκπληκτικός αλλά απατηλά απλός υπαινιγμός: ότι όλες οι συντεταγμένες πολιτείες πρέπει να σχηματίζουν είδη εντασσόμενα κατ’ αρχήν σε μια από μόλις τρεις κατηγορίες: εξουσία του ενός, εξουσία των ολίγων ή εξουσία όλων των πολιτών. Αυτή είναι μια όμορφη και γόνιμη υπόθεση, η οποία χαρακτηρίζεται από το συνδυασμό πεδίου και οικονομίας που διακρίνει την κορυφαία ελληνική θεωρητική σκέψη. Αυτό σηματοδοτεί τη «στιγμή» της πρώτης εμφάνισης της ελληνικής -ή, μάλλον, όλης- της πολιτικής θεωρίας αυτής καθαυτής. Η τραγωδία, η επινίκια ποίηση, η επιδεικτική ρητορική και η ιστορία του πέμπτου αιώνα π.Χ. «παράγουν» όλες πολιτική σκέψη υπό μία έννοια, ακριβώς όπως έκαναν πριν από αυτές η επική και η λυρική ποίηση της αρχαϊκής περιόδου. Ο «Περσικός Διάλογος» ωστόσο, διαποτισμένος καθώς είναι από το σοφιστικό λόγο, προχωρεί ως προς την ποιότητα σε ένα διαφορετικό και ανώτερο επίπεδο πολιτικής σκέψης σε σχέση με οτιδήποτε υπήρχε μέχρι τότε, όσον αφορά την αφαίρεση και την εκζήτηση: στο επίπεδο της καθαρής θεωρίας.
 
Έστω κι έτσι, η φύση της αλλαγής κινδυνεύει να περιγράφει παραπλανητικά. Όλη η ελληνική πολιτική γλώσσα παρέμενε πάντα συνειδητά και εσκεμμένα «αξιακά φορτισμένη»· δε γινόταν ούτε καν μια κίνηση προς το - πιθανότατα απραγματοποίητο - ιδανικό τής κατά τον Βέμπερ wertfrei («απαλλαγμένης από αξία») πολιτικής «επιστήμης», εδώ ή αλλού. Θα περιοριστώ μόνο σε ένα, χαρακτηριστικό, παράδειγμα. Ο πρώτος ομιλητής στη συζήτηση είναι ο Οτάνης. Αν και τάσσεται καθαρά υπέρ της δημοκρατίας -μάλιστα σε μια πολύ ριζοσπαστική ή ακραία μορφή- δε χρησιμοποιεί τον όρο δημοκρατία, παρόλο που ο ίδιος ο Ηρόδοτος τη χρησιμοποιεί αλλού (6.131.1), συμπεριλαμβανομένου αυτού που πίστευε ότι ήταν ένας περσικός σύνδεσμος (6.43). Γιατί ο Οτάνης δεν τη χρησιμοποιεί; Μια ένδειξη μας δίνει ο ίδιος ο Ηρόδοτος, όταν βάζει τον Οτάνη να συνηγορήσει υπέρ της ισονομίας και να ισχυριστεί ότι αυτή -όχι η δημοκρατία- έχει «το ωραιότερο όνομα». Γιατί, ανεξαρτήτως του ποιος ακριβώς έπλασε πρώτος τη λέξη δημοκρατία και του γιατί και πότε άρχισε να χρησιμοποιείται σε ευρεία κλίμακα στην Αθήνα, η λέξη αυτή ανέκαθεν επιδεχόταν δυνητικά αρνητική ερμηνεία από ετυμολογική άποψη.
 
Η λέξη δήμος δηλαδή στα μάτια ενός μέλους της κοινωνικής και οικονομικής ελίτ δε σήμαινε μόνο ή απλά «λαός» (όλος ο λαός, το σώμα των πολιτών ως σύνολο), αλλά επίσης - ή μάλλον - τις μάζες, τους φτωχούς, την πλειονότητα των πολιτών που ανήκαν στις χαμηλότερες τάξεις. Σε συνδυασμό με το κράτος, που είχε μια λανθάνουσα σωματικά ενεργή έννοια «ελέγχου» της εξουσίας (ή εκείνων που δε διέθεταν εξουσία), η λέξη δημοκρατία μπορούσε επομένως να ερμηνευτεί αρνητικά (από έναν αντιδραστικό Έλληνα αντιδημοκράτη) ότι παραπέμπει κατά κάποιο τρόπο στη λενινιστική φράση «η δικτατορία του προλεταριάτου». Ήταν, λοιπόν, πολύ καλύτερα για τον Οτάνη να αποφύγει να παραδώσει έναν πιθανό γλωσσικό όμηρο στην τύχη και να συνηγορήσει - όπως πράγματι κάνει - υπέρ ενός προγράμματος το οποίο συνοψιζόταν σε μια λέξη που είχε εγγενώς θετική απόχρωση. Γιατί όλοι οι λογικά σκεπτόμενοι Έλληνες θα συμφωνούσαν ασφαλώς ότι η ισονομία - η ισότητα απέναντι στους νόμους - ήταν από μόνη της ένα ιδανικό που άξιζε να επιλέξει κανείς. Η όποια διαφωνία θα αφορούσε μάλλον το ποιοι ακριβώς έπρεπε να θεωρούνται «ίσοι» και πώς. Φαίνεται ότι, με αυτή τη θετική έννοια, η ισονομία ήταν το σύνθημα που συνδέθηκε δημόσια με τη δημοκρατική πολιτική επανάσταση στην Αθήνα το 508/7 π.Χ..
 
Εν συντομία, λοιπόν, η μη χρήση από τον Οτάνη της λέξης δημοκρατία δε λέει τίποτα για το αν ή όχι η λέξη είχε ήδη επινοηθεί, είτε κατά τη χρονολογία της συζήτησης (δε θα μπορούσε, αφού η συζήτηση διεξήχθη γύρω στο 522 π.Χ.) είτε κατά το χρόνο που ο Ηρόδοτος έγραψε τη δική του εκδοχή της συζήτησης (σχεδόν σίγουρα έτσι ήταν, έστω και αν η πρωτότυπη ομιλία του Οτάνη ανάγεται στο 450 π.Χ. ή και λίγο νωρίτερα). Από την άλλη, λέει τα πάντα για τις συγκεκριμένες απηχήσεις βασικής, αξιακά φορτισμένης και ουσιαστικά αμφισβητούμενης πολιτικής ορολογίας.
 
Ένα άλλο στοιχείο του «Περσικού Διαλόγου», όπως παρουσιάζεται από τον Ηρόδοτο, στο οποίο αξίζει να σταθούμε είναι το εξής: η επιτήδευση της διττής επιχειρηματολογίας. Μόνο μετά τα κείμενα του Πλάτωνα, η φιλοσοφία, περιλαμβανομένης της πολιτικής φιλοσοφίας, αναπτύχτηκε ως μια ολοκληρωμένη και εξειδικευμένη τέχνη, αν και υπήρχε ακόμα άφθονος χώρος για ανταγωνιστικά επιχειρήματα και αντεπιχειρήματα ως προς το τι λογιζόταν πραγματικά ως σοφία. (Να πώς η λέξη σοφιστής κατέληξε να προκαλεί υποτιμητικούς συνειρμούς.) Ο «Περσικός Διάλογος» παρ’ όλα αυτά κατορθώνει να προηγηθεί της πιο εκτενούς ανάλυσης από τον Πλάτωνα της ανάπτυξης και του εκφυλισμοί) του πολιτεύματος, βάζοντας κάθε ομιλητή να επιχειρηματολογήσει υπέρ αυτής που θεωρεί την καλύτερη και πιο πειστική εκδοχή της μορφής πολιτεύματος που προτιμάει και κατά αυτής που θεωρεί τη χειρότερη και λιγότερο πειστική.
 
Ο Οτάνης, λοιπόν, επιχειρηματολογεί κατά της απολυταρχίας (της μη υπόλογος τυραννίας, της χειρότερης μορφής εξουσίας του ενός) και υπέρ της ισονομίας (της καλύτερης και πιο δίκαιης μορφής εξουσίας απ’ όλους τους πολίτες). Τόσο ο Μεγάβυζος όσο και ο Δαρείος επιχειρηματολογούν κατά της εξουσίας του όχλου (της χειρότερης μορφής εξουσίας απ’ όλους τους πολίτες, αφού οι μάζες είναι οι «χειρότεροι» άνθρωποι και παίρνουν τις «χειρότερες» αποφάσεις). Ενώ, όμως, ο Μεγάβυζος τάσσεται υπέρ της αριστοκρατίας (της καλύτερης μορφής εξουσίας των ολίγων - οι «άριστοι» άνθρωποι θα παίρνουν, φυσικά, «άριστες» αποφάσεις), ο Δαρείος προβάλλει επιχειρήματα και κατά αυτής της μορφής και υπέρ της νόμιμης μοναρχίας (της καλύτερης μορφής εξουσίας του ενός - δηλαδή του ενός προφανώς «άριστου» άνδρα). Ο Δαρείος βέβαια όχι μόνο έχει τον τελευταίο λόγο, και υπό αυτή την έννοια «κερδίζει» τη συζήτηση, αλλά πρέπει να την κερδίσει, αφού - ιστορικά μιλώντας - έγινε πράγματι Μέγας Βασιλεύς της Περσίας το 522 π.Χ., έβαλε τέλος σε μια περίοδο χάους και σύγχυσης σε μεγάλα τμήματα της Περσικής αυτοκρατορίας και έγινε ο δεύτερος ιδρυτής της (μετά τον Κύρο το Μέγα).

Μην προσπαθείς να αλλάξεις εκείνον που αγαπάς

«Σ’ αγαπώ, μ’ αγαπάς» κι έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα. Έτσι μας έμαθαν στα παραμύθια! Μεγαλώσαμε με την αίσθηση ότι προσπαθούμε πολύ μέχρι να φτάσουμε στο πολυπόθητο γεγονός (συμβίωση-γάμος) και μετά το κενό.

Αλήθεια, πώς να ήταν η επόμενη μέρα στη ζωή της Χιονάτης; Ο πρίγκιπας παρουσιάστηκε δυνατός, θαρραλέος κι αποφασιστικός όταν εκείνη βρισκόταν σε πραγματική ανάγκη. Τον είδε, τον αγάπησε μέσα από το πρίσμα της επίλυσης του προβλήματός της.

Μετά; Όταν δε θα είχε πλέον πρόβλημα; Τον έβλεπε με τα ίδια μάτια;

Η ερωτική εμπειρία έρχεται στη ζωή μας αυθόρμητα. Είναι το κύμα που μας ανεβάζει, μας συνεπαίρνει, μας αλλοιώνει την πραγματικότητα πρόσκαιρα. Όταν όλο αυτό περάσει μένει ο ρεαλισμός μιας μόνιμης σχέσης.

Η ποιότητα στη συντροφική σχέση δυο ατόμων που κόπιασαν να έρθουν ως εδώ, χρειάζεται υπομονή, ψυχραιμία, επιμονή, προσπάθεια για να υποστηριχθεί η αγάπη, ο έρωτας και η αφοσίωση στον άλλον.

Η επιτυχία στη συντροφικότητα βασίζεται στην ποιότητα της επικοινωνίας. Σ’ ένα οποιοδήποτε ζευγάρι εκτός από δυο αυτούσια μεμονωμένες προσωπικότητες, υπάρχει ένας «κοινός εαυτός».

Μια οντότητα που απαρτίζεται από στοιχεία που αγαπάμε ο ένας στον άλλον, από κοινά όνειρα, κοινές σκέψεις, συμπεριφορές και εμπειρίες. Συνάμα προσθέτω σε αυτή την οντότητα και εκείνα τα χαρακτηριστικά που είμαστε διαμετρικά αντίθετοι ο ένας με τον άλλον. Αυτά όταν θέλουμε να αλλάξουμε στον σύντροφό μας ή και στον εαυτό μας (οι πιο φωτισμένοι).

Όταν έχουμε απέναντί μας τον σύντροφό μας ουσιαστικά μιλάμε στον «κοινό εαυτό». Πολλές φορές όταν τσακωνόμαστε, κακοποιούμε συναισθηματικά αυτή την μοναδικά ξεχωριστή ύπαρξη και όχι τον άλλον. Στη μόνιμη σχέση ο άλλος δεν είναι έξω από εμάς είναι μέσα μας.

Πολλές φορές, λοιπόν, στην προσπάθειά μας να επιβληθούμε αντί να επικοινωνήσουμε στην πραγματικότητα τσαλαπατάμε το «κοινό εγώ». Στη μάχη αναζήτησης δίκιου, κανείς δεν είναι νικητής.

Η αιτία της μη αποδεκτής συμπεριφοράς του συντρόφου δε βρίσκεται στην κακή πρόθεση αλλά στην αδυναμία του. Επικοινωνία δεν είναι να μιλάς μόνο, αλλά κυρίως να ακούς. Ακούς προσεκτικά τα παράπονα του συντρόφου σου, αφήνοντας κατά μέρος αμυντικές συμπεριφορές. Κάθε σύγκρουση επιφανειακά τραυματίζει, όμως στο βάθος βρίσκεται η ρίζα της δυστυχίας του άλλου.

Κάθε σύγκρουση για μένα είναι ευκαιρία να δω τα άλυτά μου, τα εσωτερικά μου παιδέματα. Ο άλλος δεν είναι αυτός που προκαλεί οδύνη. Είναι απλά ο συναισθηματικός καθρέπτης.

Αποστρέφομαι τον άλλο, σημαίνει ότι αποστρέφομαι ένα κομμάτι του «κοινού εγώ». Είναι σημαντικό σε μια μόνιμη σχέση να γίνει κατανοητό ότι η επικοινωνία είναι κάτι που μαθαίνεται, που χτίζεται από τις προκλήσεις, τις καθημερινές αντιξοότητες και τη διαχείρισή τους.

Μαθαίνω να επικοινωνώ σημαίνει ότι μαθαίνω να εξωτερικεύω τα αυθεντικά μου αισθήματα το γνήσιο εγώ και μιλάω γι’ αυτό. Παράλληλα επιστρατεύω απεριόριστη αποδοχή, ένα ζευγάρι ενεργητικά αυτιά που δέχονται τη γνησιότητα του συντρόφου τους χωρίς να σοκάρονται ή να παθαίνουν θυμό.

Τέλος, η σωματική επικοινωνία, καθημερινά είναι αυτή που θα ολοκληρώσει, που δυναμώνει, θεραπεύει τον «κοινό εαυτό» και διατηρεί ζωντανή τη σχέση.

Ο Sam Keen στο έργο “To love and be loved” αναφέρει σχετικά: «Δε φτάνουμε στην αγάπη βρίσκοντας ένα τέλειο άνθρωπο αλλά μαθαίνοντας να βλέπουμε έναν ατελή άνθρωπο τέλεια».

Που πάνε τα φιλιά όταν χωρίζουν οι ψυχές;

Φεύγουν στον αέρα χάνονται, πέφτουν  στη γη αλλού να φυτρώσουν;
Nα βρουν άλλες αγκαλιές να ξαναγεννηθούν μέσα τους; 
Μήπως ξεχνιούνται σαν παλιά αγαπημένα παραμύθια που τα θυμόμαστε σπάνια λίγο πριν κοιμηθούμε; 
Σβήνουν σαν τη φλόγα του κεριού που ξαφνικά κάποιος φυσάει με βία;
 
Που πάνε τα φιλιά όταν χωρίζουν οι ψυχές; Τα λησμονούμε επειδή έτσι πρέπει, τα κλειδώνουμε στο συρτάρι με τις παλιές αγάπες, τα μισοσκισμένα γράμματα, κάποια ενθύμια και εισιτήρια από συναυλίες; Σταματάμε να τα νιώθουμε, σταματάμε όμως και να τα λαχταράμε; Τα βλέπουμε σε φωτογραφίες, σε βίντεο και τα περνάμε απαρατήρητα σαν ένα απλό γεγονός, δυο ζευγάρια χείλη που ενώνονται;
 
Εγώ ξέρω που πάνε τα φιλιά όταν χωρίζουμε. Όταν μια μέρα ξαφνικά δεν θα υπάρχουμε πια μαζί, δεν θα έχουμε να περιμένουμε τίποτα ο ένας από τον άλλον, όταν ξημερώσει αυτό το πρωινό που δεν θα έρθει κανένα μήνυμα, δεν θα χτυπήσει κανένα τηλέφωνο, όλα τα φιλιά του παρελθόντος φωλιάζουν σε μια ακρούλα της καρδιάς μας. Τα φυλάμε εκεί καλά σφραγισμένα, να μην τα σκεφτόμαστε να μην τα νοσταλγούμε. Λες και θα πάψουν να υπάρχουν σαν ανάμνηση. Σαν την πιο γλυκιά ανάμνηση μιας ιστορίας που δεν ζει πια. Γελιόμαστε. Γιατί παντού γύρω μας όταν βλέπουμε φιλιά, στο σινεμά, στο δρόμο, στο μετρό, θα ανατρέχουμε σ’ αυτό το σεντούκι της καρδιάς μας. Θα το ανοίγουμε, θα  γέρνουμε τα βλέφαρα και η αίσθηση των κρυμμένων φιλιών θα μας πλημυρίζει και πάλι σαν να μην πέρασε μια μέρα. Τα φιλιά θα μας στοιχειώνουν πάντα σαν τον πιο γλυκό εφιάλτη αυτόν που θα θέλαμε να βλέπουμε κάθε νύχτα της ζωής μας.
 
Το πρώτο φιλί… ας πει κάποιος πως δεν το θυμάται. Το δικό μου, Πέμπτη δημοτικού με την Λ. Με την Λ «τα είχαμε φτιάξει» έτσι για τα λόγια, για να λέμε πως «τα έχουμε» με κάποιαν. Ένα απόγευμα στο σχόλασμα την φώναξα στις βρύσες του προαυλίου και της είπα: «Σε φώναξα εδώ για να στα ζητήσω». Η απάντηση της: «Ποια;».
 
Εκείνη η μέρα του φιλιού έχει μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη μου. Παίζαμε τα μήλα σ’ ένα αδιέξοδο δρόμο. Αφού είχαμε λυσσάξει στο παιχνίδι θέλαμε να πιούμε νερό. Μπήκαμε λοιπόν στο ασανσέρ της πολυκατοικίας του και όλα έγιναν αστραπιαία. Να φιληθούμε. Mε γλώσσα. Πριν προλάβω να το καλοσκεφτώ την κόλλησα στον καθρέπτη. Αυτή κρατούσε τα χείλη της πεισματικά κλειστά κι εγώ με την περιέργεια και τη λαχτάρα ενός μικρού παιδιού την έγλειφα στο σαγόνι, στόμα, μύτη, μάγουλα. Το ασανσέρ έφτασε στον πέμπτο κι εγώ έτρεξα γρήγορα να πάω στο μπάνιο να ξεπλυθώ. Ένα αίσθημα αηδίας με είχε πλημμυρίσει, το χειρότερο όμως ήταν η απογοήτευση για το πόσο χάλια ήταν τελικά αυτό το «φιλί». Αυτό που τόσο φανταζόμουν σαν το πιο φαντασμαγορικό πυροτέχνημα. Την άλλη μέρα τα χαλάσαμε. Από τότε πίστευα και πάντα θα πιστεύω πως ένα όμορφο φιλί μπορεί να σ’ αναστήσει ενώ ένα άσχημο να καταστρέψει κάτι που ήδη χαροπαλεύει να τη γλυτώσει.
 
Τυχαίνουν φορές, χρονικά διαστήματα, που ξεχνάμε τη μαγεία του φιλιού. Πεταχτά αγγίγματα στο μάγουλο ή στα χείλη, φιλιά ρουτίνας για καλημέρα ή καληνύχτα χωρίς πάθος, χωρίς ένταση. Κι αυτά είναι τα πιο ανούσια διαλλείματα της ζωή μας.
 
Φίλησε ένα χαρτομάντιλο με κόκκινο κραγιόν και το καρφίτσωσα στο γραφείο μου. Για να θυμάμαι να φιλάω με όλη την ψυχή μου. Να φιλάω και σχεδόν να ακούω το κρακ που κάνει η καρδιά, να δέχομαι φιλιά δανεικά με την υπόσχεση πως θα τα επιστρέψω. Φιλί φιλί να γεμίζω το σεντούκι της καρδιάς μου για να μην μου λείψεις τόσο όταν δεν θα είσαι εκεί να μου το ανταποδώσεις… τις νύχτες που θα ξαπλώνω στο κρεβάτι μου θα ανατρέχω σ’ αυτό το απόθεμα για να σε μυρίζω, να γεύομαι το χαμόγελό σου στο στόμα μου ξανά και ξανά και ξανά…
 
Το πιο όμορφο φιλί είναι αυτό που δεν μου χεις δώσει ακόμα…

Είναι βαριά κουβέντα η αγάπη;

«Πώς αλλιώς, αφού αγαπιούνται οι άνθρωποι» έγραφε ο νομπελίστας Οδυσσέας Ελύτης.

Οι θεωρίες είναι πάμπολλες και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες. Είναι μια αφηρημένη έννοια; Μια ιδέα; Μπορεί να καλλιεργείται, να τρέφεται, να γαλουχείται, να άγεται και να φέρεται, να διεστραβλώνεται με όποιον τρόπο καθένας επιθυμεί;

Απαντώντας, θα πω ότι στο απόγειο της καλοσύνης, στην τελειότητα του εαυτού μας, κάπου εκεί βρίσκεται ο ορισμός της αληθινής αγάπης. Πέρα και πάνω από το εγώ μας, τη βολή μας, την πάρτη μας. Και δεν μιλάμε για έρωτα. Μιλάμε για αγάπη. Εκείνη την ανιδιοτελή που ξέρει να ακουμπά, να αφουγκράζεται, να αφοσιώνεται. Εκείνο το συναίσθημα που μας εξυψώνει και μας υπενθυμίζει την ανώτερη φύση μας. Εκείνο που νιώθεις αβίαστα, που σε γεμίζει ενέργεια, που σε καθοδηγεί. Εκείνο το συναίσθημα που σε κάνει ευτυχισμένο, είναι η αγάπη. Όχι, δεν είναι βαριά κουβέντα. Δεν υπάρχει ο σωστός χρόνος να την πεις, δεν υπάρχει ο λάθος. Δεν υπάρχει το νωρίς, δεν υπάρχει το αργά. Έχει το δικό της χρονοδιάγραμμα. Εσύ μόνο υποκλίνεσαι στο συναίσθημα που σε κατακλύζει και το ακολουθείς.

Η αγάπη είναι κάτι μεγαλύτερο από εμάς. Μπορούμε να την προσκαλέσουμε, όχι όμως και να της υπαγορεύσουμε πώς, πότε και που θα εκφραστεί. Θα θέλαμε να επιλέγουμε αν θα παραδοθούμε ή όχι στην αγάπη, αλλά στο τέλος αυτή θα μας χτυπήσει σαν αστραπή, απρόβλεπτα και αδιάψευστα. Είναι μια δύναμη της φύσης. Δεν μπορούμε να την προστάξουμε ούτε να την απαιτήσουμε ή να την απομακρύνουμε, περισσότερο από όσο μπορούμε να προστάξουμε το φεγγάρι, τα αστέρια, τον άνεμο ή τη βροχή.

Μπορείς να αγαπήσεις τα πάντα. Η αγάπη δεν ξεχωρίζει, δεν έχει προορισμό. Αγαπάς κόντρα στους άλλους, κόντρα στη λογική που σου επιβάλλεται. Μπορείς να αγαπήσεις μια στιγμή. Ένα δευτερόλεπτο που εύχεσαι να κρατούσε για πάντα. Μια μουσική που θα σε ταξιδέψει, θα αναμοχλεύσει θύμησες πολλές και την ύστατη στιγμή, θα σε σώσει. Μια εικόνα που ο χρόνος δεν φθείρει. Εκείνη που όταν την έζησες, έκλεισες κι άνοιξες τα μάτια σου γρήγορα για να την αποθηκεύσεις και τώρα τη φυλάς προσεκτικά ώστε να ανατρέχεις σ’ αυτήν κάθε που νιώθεις μόνος.

Μπορείς, ακόμα, να αγαπήσεις τον μικρό τετράποδο φίλο σου. Εκείνον που έκανες κομμάτι της ζωής σου, που του σήκωσες την κουβέρτα του κρεβατιού το χειμώνα για να κοιμηθεί, που περάσατε μια θλιμμένη Πρωτοχρονιά μαζί, που αγκάλιασες και έκλαψες και σε κατάλαβε και σου έδειξε ότι μερικές φορές τα πράγματα είναι απλά.

Έχεις πολλή αγάπη μέσα σου να δώσεις. Κι αυτό η ζωή το γνωρίζει κι έτσι καθώς περνά ο καιρός, η αγάπη σου βρίσκει αποδέκτη έναν άνθρωπο. Είναι η χρονική στιγμή που ξετυλίγεις ένα δώρο και νιώθεις πιο πλούσιος, πιο τυχερός, πιο σοφός, πιο… Τον αγαπάς γιατί ήρθε, είδε πέρα από το προφανές και αποφάσισε να προσπαθήσει, να ζήσει, να μη φοβηθεί, να μη χαθεί αλλά να μείνει και να ξενυχτήσει και να ταξιδέψει και να χτίσει μαζί σου όνειρα πολλά και μεγάλα με πρώτη ύλη τις ανεξήγητα κοινές σας σκέψεις.

Έτσι είναι η αγάπη. Δεν σε ρωτάει. Έρχεται, σου δείχνει και λίγο πριν φύγει και μετουσιωθεί, σ’ αφήνει μ’ ένα χαμόγελο και μια απορία. Μα πώς έγινε και ευθυγραμμίστηκε ξαφνικά το σύμπαν;

Η χειρότερη μοναξιά είναι όταν περιτριγυρίζεσαι από κόσμο

Μοναχικός ή μόνος; Δεν τον καταλάβαινες τότε το διαχωρισμό. Όλοι σου είχαν κολλήσει την ταμπέλα του μοναχικού και νευρίαζες γιατί πίστευες ότι κάνανε λάθος. Άλλωστε ποτέ δε σου άρεσαν οι ταμπέλες. Που ξέρει ο άλλος τι είσαι και αν είσαι κάτι και γιατί είσαι αυτό το κάτι στην τελική.

Πόση κακία μπορεί να κρυφτεί σε μια λέξη, έναν «τίτλο» που μόνο τιμητικός δεν είναι; Ο άνθρωπος συνήθως δε θα σκεφτεί πριν μιλήσει. Είσαι μόνη σου, άρα είσαι μοναχικός, άρα επέλεξες τη μοναξιά, άρα εσύ φταις, εσύ δεν κάνεις κάτι σωστά. Που να ξέρουν τι περνάς. Που να μάθουν ποτέ τι έχεις περάσει για να επιλέξεις αυτό το δρόμο. Κατ’ ουσίαν δεν τον επέλεξες κιόλας. Οι καταστάσεις σε οδήγησαν εκεί. Γονείς ανύπαρκτοι, αδέρφια δεν έχεις να πεις μια κουβέντα, συγγενείς μονίμως με το δάχτυλο πάνω σου να σε μέμφονται. Τι να έκανες κι εσύ;

Έμαθες να αγαπάς από μόνος σου, αλλά δυσκόλεψες σαν άνθρωπος, κλείστηκες, θωρακίστηκες για να μπορείς να αντέξεις τις ασχήμιες του κόσμου. Και άντεξες. Και τα κατάφερες καλά. Δεν έγινες κακός άνθρωπος, είσαι αγαπητός, έχεις φίλους. Εντάξει, είσαι μόνος στην προσωπική σου ζωή. Είναι όμως τόσο κακό αυτό;

Πάντα φοβόσουνα τη μοναξιά και παρά ταύτα την ένιωσες μέχρι το μεδούλι. Η χειρότερη όμως μοναξιά δεν είναι όταν είσαι μόνος, αλλά όταν είσαι περιτριγυρισμένος από κόσμο. Είναι τότε που θέλεις κυριολεκτικά να εξαϋλωθείς και να εξαφανιστείς από τον περίγυρο αλλιώς πνίγεσαι, δεν μπορείς να αναπνεύσεις.

Δεν πιστεύω στο επίθετο «μοναχικός». Έμαθα όμως, με τα χρόνια, να αποδέχομαι τους όποιους χαρακτηρισμούς από τρίτους αλλά να μην τους δίνω σημασία. Και τέλος, ξέρω ότι δεν είμαι μοναχικός, αλλά προσωρινά μόνος. Γιατί ξέρω ότι κάπου, κάποτε θα βρεθεί και για μένα αυτό που επιθυμώ. Αρκεί να πιστέψω στη ζωή και να διακρίνω τι θέλει να μου πει με τις πράξεις της. Κι όλα θα πάνε καλά

Όσο κοιτάζεις τα άστρα, πας καλά

Όσο κοιτάζεις τα άστρα, πας καλά. Δεν έχεις χάσει το όραμα, και δεν σε αποσπούν από αυτό οι δυσκολίες στις οποίες σκοντάφτουν τα πόδια σου.

Όσο πιο πολύ σκέφτεσαι το όνειρο, πας πολύ καλά. Ενεργοποιείς συνεχώς όλους τους μηχανισμούς της ζωής για να το ζήσεις, και έτσι δεν θα ζήσεις το όνειρο κάποιου άλλου.

Όσο δεν ακούς την οχλαγωγία των γύρω, πας υπέροχα. Αυτό σημαίνει ότι ακούς τη φωνή της σιωπή σου, και εκεί βρίσκεται όλη η καθοδήγηση του σύμπαντος.

Όσο νοιώθεις με την καρδιά σου, πας θεσπέσια. Αυτή είναι ο χάρτης και η πυξίδα του ταξιδιού σου, αυτή σου δείχνει το σωστό με την ευτυχία της και το λάθος με το μαρασμό της.

Όσο γελάς, πας ονειρεμένα. Κρατάς την υγεία σου, προσαρμόζεις αυτό που θέλουν να σου δείχνουν σε αυτό που θέλεις να βλέπεις και μικραίνεις συνεχώς σε ένα κόσμο που μεγαλώνει.

Όσο αγαπάς, είσαι τα πάντα. Είσαι η πηγή και είσαι το ρέμα. Να σε ντύσουν θέλουν με το φόβο τους. Ξεγύμνωνέ τους με την αγάπη σου. Ουδέν ισχυρότερο και αρχαιότερο της πηγής.

Κάθε μορφή είναι εφήμερη. Μα σήμερα ήταν νέος

Έπρεπε να αμαρτήσω, για να μπορέσω πάλι να ζήσω. Πού θα με πάει ακόμα ο δρόμος μου; Είναι ένας δρόμος τρελός, γεμάτος στροφές, ίσως να ‘ναι ένας κύκλος. Ας πηγαίνει όπου θέλει, εγώ θα τον ακολουθήσω.

Ένιωθε το υπέροχο σκίρτημά της στο στήθος του.
«Τι σε κάνει» ρωτούσε την καρδιά του, «να είσαι τόσο χαρούμενη»; Είναι μήπως απ’τον πολύωρο ωραίο ύπνο, που μου έκανε καλό; Ή μήπως επειδή ξέφυγα, επειδή η φυγή μου είναι οριστική κι εγώ επιτέλους είμαι πάλι ελεύθερος, σαν παιδί κάτω απ’ τον ουρανό; Ω πόσο καλό είναι να έχεις ξεφύγει, να έχεις ελευθερωθεί! Πόσο καθαρός και όμορφος είναι εδώ ο αέρας, πόσο καλό μου κάνει να τον ανασαίνω! Αυτά που δραπετεύοντας άφησα πίσω μου, μύριζαν όλα αλοιφές, μπαχαρικά, κρασί νωθρότητα και κορεσμό. Πόσο μισούσα τον κόσμο των πλουσίων, των ασώτων και των παιχτών! Πόσο μίσησα τον εαυτό μου που έμεινα τόσο καιρό στον φριχτό εκείνο κόσμο! Πόσο μίσησα τον εαυτό μου, πόσο τον λήστεψα, τον δηλητηρίασα, τον βασάνισα, πόσο γέρο και κακό τον έκανα! Όχι, ποτέ πια δε θα πιστέψω, όπως έκανα κάποτε, με τόση ευχαρίστηση, πως ο Σιντάρτα είναι σοφός! Όμως τώρα έκανα καλά, είμαι ικανοποιημένος, πρέπει να παινέσω τον εαυτό μου που έβαλα ένα τέλος σ’εκείνο το μίσος απέναντι σ’εμένα τον ίδιο, σ’ εκείνη την ανόητη κι έρημη ζωή! Είσαι αξιέπαινος, Σιντάρτα, μετά από τόσα χρόνια ανοησίας κάτι σε φώτισε, έκανες κάτι, άκουσες το πουλί να κελαηδάει στο στήθος σου και το ακολούθησες!

Έτσι επαινούσε τον εαυτό του, χαιρότανε μαζί του, κι άκουγε γεμάτος περιέργεια το στομάχι του να γουργουρίζει από την πείνα. Ένιωθε πως τον τελευταίο καιρό, τις τελευταίες μέρες, είχε γευτεί τον πόνο και την αθλιότητα ως το τέλος, ως την απελπισία και το θάνατο. Ήταν καλά έτσι. Θα μπορούσε να είχε μείνει κοντά στον Καμασβάμι πολύ καιρό ακόμη, να κερδίζει χρήματα, να τα σπαταλάει, να γεμίζει την κοιλιά του αφήνοντας την ψυχή του να πεθαίνει από τη δίψα, θα μπορούσε να είχε μείνει για πολύ σ’εκείνη τη γλυκιά και παραγεμισμένη κόλαση αν δεν είχε έρθει η στιγμή της απόλυτης απελπισίας και τη απόγνωσης, εκείνη η έσχατη στιγμή που κρεμασμένος πάνω απ’ τα νερά που κυλούσαν, ήταν έτοιμος να σκοτωθεί. Είχε νιώσει την απελπισία, εκείνη τη βαθύτατη αηδία που δεν κατάφερε να τον καταστρέψει, και το πουλί, η χαρούμενη πηγή και η φωνή μέσα του ήταν ακόμη ζωντανά -γι’ αυτό ένιωσε τόση χαρά, γι’ αυτό γελούσε κι έλαμπε το πρόσωπό του κάτω από το γκρίζα του μαλλιά.

«Είναι καλό» σκέφτηκε, «να δοκιμάζει κανείς μόνος του ό,τι είναι ανάγκη να μάθει. Οι απολαύσεις του κόσμου και τα πλούτη δεν είναι καλά πράγματα, αυτό το είχα μάθει από παιδί. Το ήξερα πολύ καιρό, τώρα το έζησα κιόλας. Το ξέρω όχι μονάχα με το νου αλλά και με τα μάτια, με την καρδιά, με το στομάχι μου. Κι είμαι ευτυχισμένος που το ξέρω!

Σκεφτόταν πολλή ώρα τη μεταμόρφωσή του, αφουγκραζόταν το πουλάκι να κελαηδάει από χαρά. Δεν είχε πεθάνει μέσα του, δεν είχε νιώσει το θάνατό του; Όχι, κάτι άλλο είχε πεθάνει. Κάτι που επιθυμούσε από καιρό το θάνατο. Δεν ήταν εκείνο που ήθελε να σκοτώσει κάποτε, στα φλογερά χρόνια που είχε ζήσει σαν ασκητής: Δεν ήταν το Εγώ του, το μικρό, φοβισμένο και περήφανο Εγώ του, που τόσα χρόνια το πάλευε κι εκείνο πάντα τον νικούσε, που πάντα αναγεννιόταν μετά από κάθε θανάτωσή του, που απαγόρευε τη χαρά κι ένιωθε φόβο; Δεν ήταν αυτό που βρήκε επιτέλους το θάνατο, εδώ, στο δάσος, πλάι σε τούτο το όμορφο ποτάμι; Χάρη σ’ αυτό το θάνατο δεν ήταν τώρα σαν παιδί, άφοβος, γεμάτος εμπιστοσύνη και χαρά;

Τώρα, καταλάβαινε ο Σιντάτρα γιατί είχε παλέψει μάταια με το Εγώ του, όταν ήταν βραχμάνος. Τον εμπόδιζαν η πολλή γνώση και οι πολλοί ιεροί στίχοι, οι πολλοί κανόνες των θυσιών, ο υπερβολικός ασκητισμός και, η υπέρμετρη προσπάθεια! Ήταν γεμάτος έπαρση, πάντα ο εξυπνότερος, πάντα ο επιμελέστερος, πάντα ένα βήμα πιο μπροστά απ’ τους άλλους, ο γνώστης και πνευματικός  άνθρωπος, πάντα ιερέας ή σοφός. Μέσα στην ιεροσύνη, την έπαρση, μες στην πνευματικότητα είχε τρυπώσει το Εγώ του, καθόταν εκεί και μεγάλωνε, ενώ εκείνος πίστευε ότι το νεκρώνει με τη νηστεία και τον ασκητισμό. Τώρα το έβλεπε και καταλάβαινε πως η μυστική φωνή είχε δίκιο, πως κανένας δάσκαλος δε θα μπορούσε να τον λυτρώσει . Γι’ αυτό έπρεπε να βγει στον κόσμο, να χαθεί μέσα στις ηδονές και τη δύναμη, στη γυναίκα και το χρήμα, έπρεπε να γίνει έμπορος και παίχτης των ζαριών, πότης και πλεονέκτης, ώσπου ο ιερέας κι ο σαμάνος να πεθάνουν μέσα του. Έπρεπε να υποφέρει εκείνα τα φριχτά χρόνια, την αηδία, το κενό, τον παραλογισμό μιας έρημης και χαμένης ζωής, ως το τέλος, ως την πικρή απόγνωση, ώσπου να μπορέσει να πεθάνει κι ο φιλήδονος, ο άπληστος Σιντάρτα. Είχε πεθάνει, ένας νέος Σιντάρτα ξύπνησε απ’ τον ύπνο. Κι αυτός θα γερνούσε, κι αυτός θα ‘πρεπε να πεθάνει κάποτε, εφήμερος ήταν ο Σιντάρτα, κάθε μορφή είναι εφήμερη. Μα σήμερα ήταν νέος, ήταν παιδί, ο καινούριος Σιντάρτα – κι ήταν γεμάτος χαρά.

ΕΡΜΑΝ ΕΣΣΕ, ΣΙΝΤΑΡΤΑ

Μην δίνεις σε κανέναν την ευκαιρία να σε κάνει δυστυχισμένο

Ποτέ μη θυσιάζετε τον εαυτό σας για κάποιον που δεν αναγνωρίζει την αξία σας. Αν κάποιος δεν μπορεί να δει πόσο σημαντικοί είστε, σας αγνοεί, σας εγκαταλείπει ή δεν σας σέβεται, μην τον ικετεύετε να σας προσέξει ή να σας αγαπήσει επειδή δεν θα είναι ποτέ πραγματική ή ειλικρινής η αγάπη του για σας.

Μην μπείτε ποτέ στον πειρασμό να γευτείτε το δηλητηριασμένο μήλο της αδιάφορης αγάπης γιατί θα σας κάνει να υποφέρετε.

Αν ζητάτε πάρα πολλά, είναι επειδή γνωρίζετε τι θέλετε και πόσο σημαντικά είναι αυτά για σας. Εσείς πρέπει να είστε οι πρώτοι που θα αξιολογήσετε τις σκέψεις, τις επιθυμίες, τις απόψεις και τη συμπεριφορά σας.

Θα πρέπει να αποφεύγουμε τους ανθρώπους που απειλούν τη συναισθηματική μας ισορροπία.
Θυμηθείτε τις ενδόμυχες επιθυμίες σας, ακούστε και αγαπήστε τον εαυτό σας επειδή εσείς είστε οι μοναδικοί που μπορείτε να βοηθήσετε τον εαυτό σας να ξεφύγει από τις ψεύτικες αγάπες.
Ποτέ δεν πρέπει να ικετεύετε για αγάπη

Αν ικετεύετε για αγάπη, σημαίνει ότι ζητάτε κάτι που δεν υπάρχει πουθενά εκτός από το μυαλό σας. Το μοναδικό πράγμα που μπορεί να σας προσφέρει η ικεσία είναι η έλλειψη αυτοσεβασμού· εμπόδιο για τη συναισθηματική σας ανάπτυξη και πόνο που οδηγεί στην έλλειψη της αξιοπρέπειάς σας.

Όταν αγαπάμε κάποιον, φυσικά και θέλουμε να τον νοιαζόμαστε και να μην βιώσουμε ποτέ την ερωτική απογοήτευση. Τα συναισθηματικά αντανακλαστικά, μας κάνουν να θέλουμε να αγαπηθούμε, προωθώντας αισθήματα και συναισθήματα αρμονίας, ειλικρίνειας και αγάπης.

Αν δεν αντιμετωπίσετε την ψεύτικη αγάπη, θα καταλήξετε να πιστεύετε ότι σας κάνει να αισθάνεστε όμορφα. Θα πιστεύετε ότι δεν αξίζετε την προσοχή ή τη στοργή κάποιου και τελικά θα πείσετε τον εαυτό σας ότι οι μονόπλευρες σχέσεις δεν είναι και τόσο άσχημες.

Είναι απλό: το άτομο που σας αξίζει, είναι εκείνο που θα σας πλησιάσει από μόνο του, θα σας εκτιμήσει και θα αφιερώσει το χρόνο και τις σκέψεις του για σας.

Κανείς δεν μπορεί να σας κάνει δυστυχισμένους χωρίς την άδειά σας
Το πανίσχυρο εργαλείο για την καταπολέμηση της συναισθηματικής αδικίας και αδιαφορίας είναι η αυτοδιάθεση. Αυτή θα πρέπει να συνοδεύεται από υγιή αυτοεκτίμηση, αυτογνωσία και να αντικατοπτρίζει τα αισθήματα, τις επιθυμίες και τη συμπεριφορά τόσο τη δική σας όσο και του άλλου.

Ωστόσο, αυτές τις περιπτώσεις θα οδηγήσουν στην έλλειψη της αξιοπρέπειάς μας. Αυτό που δεν κατανοούμε είναι ότι δεν πρέπει να κυνηγάμε εκείνους που δεν μας αξίζουν.

Κατά αυτή την έννοια, πρέπει να ξέρουμε πώς να ακολουθούμε ορισμένες πετυχημένες στρατηγικές για να ξεπερνάμε τον πόνο της ψεύτικης αγάπης. Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικές κοινές περιπτώσεις:

• Ο πόνος της ψεύτικης αγάπης είναι μια σκληρή διαδικασία η οποία μας οδηγεί στην επώδυνη φάση των αποφάσεων. Γενικά, ξέρουμε ότι κάτι δεν πάει καλά αλλά δεν θέλουμε να το εκφράσουμε με λέξεις ή να βγάλουμε τις συναισθηματικές παρωπίδες που φοράμε.
• Αγνοούμε τη δυσφορία και την αποφεύγουμε πιστεύοντας ότι το συναισθηματικό πρόβλημα θα λυθεί από μόνο του φυσικά.
• Όταν τελικά παραδινόμαστε στη δυσφορία, έρχεται μια περίοδος που η δυσφορία είναι υπερβολική για να την αντέξουμε και αναγκαζόμαστε να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα πριν μας καταπνίξει.
• Αλλά τι συμβαίνει όταν καταπολεμάμε τα δικά μας συναισθήματα; Η εστίαση στο πρόβλημα μας ελέγχει και ο πόλεμος μετατρέπεται σε μια ατελείωτη μάχη που το μόνο που καταφέρνει είναι να επιμηκύνει τον πόνο.
• Εξίσου κοινή είναι και η έκφραση «αποδεχτείτε τον πόνο». Ωστόσο, δεν πρέπει ούτε να τον αγνοούμε αλλά ούτε και να τον αποδεχόμαστε.

Αυτό που πραγματικά χρειάζεστε για να μπορέσετε να ελέγξετε τον πόνο της ψεύτικης αγάπης είναι να τον αντιμετωπίσετε και να απομακρυνθείτε από αυτόν. Πρέπει να κατανοήσετε ότι σας πονά επειδή αυτό που πραγματικά θέλετε είναι να σας αγαπάει κάποιος και πιθανότατα το άλλο άτομο δεν νοιάζεται για σας ή δεν σας αγαπά.

Για να ξεπεράσετε τον πόνο, το επόμενο βήμα είναι να βρείτε μια λύση και να την εφαρμόσετε.
Ποια είναι η σωστή λύση; Να πείσουμε τον εαυτό μας ότι, αν δεν μπορούμε να αποκτήσουμε με φυσικό τρόπο την εκτίμηση την οποία αποζητάμε, θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να την κερδίσουμε. Το σωστό για μας είναι να μείνουμε μακριά από αυτό το άτομο καθώς μόνο με αυτό τον τρόπο θα είμαστε σίγουροι ότι θα ξεπεράσουμε τον πόνο.

Για να δώσουμε ένα τέλος στον πόνο που συνοδεύεται από την ψεύτικη αγάπη θα πρέπει πρώτα να τον κατανοήσουμε και να τον αποδεχτούμε. Είναι φυσιολογικό να θρηνείτε επειδή χάσατε κάτι που θέλατε τόσο πολύ.

Να αγαπάτε και να εκτιμάτε τον εαυτό σας: να θρέφετε τις σχέσεις σας με αυτοεκτίμηση
Αν και κάθε συναισθηματική κατάσταση είναι περίπλοκη, κάθε πόνος έχει και κάποια λύση. Η πραγματική αλλαγή είναι δυνατή όταν θέλουμε να ασχοληθούμε με αυτό και να αντιμετωπίσουμε την οδυνηρή κατάσταση.

Συνεπώς, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι το πρώτο άτομο στο οποίο πρέπει να αφιερώνουμε το χρόνο μας είναι ο εαυτός μας. Έπειτα θα είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε ποιος μας κάνει να αισθανόμαστε όμορφα και ποιος όχι.

Μην ικετεύετε για προσοχή ή λίγη παραπάνω αγάπη από κανέναν, επειδή όποιος σας αγαπάει θα σας το δείξει όπως και να έχει.
Να θυμάστε ότι η συναισθηματική αδικία παίζει ρόλο στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησής μας. Μας βοηθά να εξετάζουμε τις επιθυμίες, τις αξίες και τις ανάγκες μας.

Μην συνεχίζετε να παίρνετε τηλέφωνο κάποιον που δεν πρόκειται να σας απαντήσει. Σταματήστε να ψάχνετε και αφήστε τους να σας βρουν εκείνοι. Σταματήστε να αναρωτιέστε για τους ανθρώπους που βρίσκονται στη ζωή σας μόνο με τη μορφή καρτ ποστάλ. Ξέρετε σε ποιους αναφερόμαστε, σε εκείνους που ενδιαφέρονται μόνο για εμφανίσεις και θα σας κάνουν να νιώθετε καλά μόνο όταν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι τριγύρω για να το προσέξουν.

Μην ξεχάσετε να εξετάσετε τους λόγους για τους οποίους προσκολληθήκατε σε αυτό το πρόσωπο από την αρχή. Τι σας έκανε να ικετεύετε για την αγάπη του και την προσοχή του; Πηγαίνετε στην πηγή και ξεκινήστε την εσωτερική σας μεταμόρφωση.

Είναι βασικό να θρέφετε την αυτοεκτίμησή σας και να σταματήσετε να ικετεύετε για αγάπη επειδή η αγάπη φαίνεται και την αισθανόμαστε. Δεν πρέπει ποτέ να ζητάτε να σας αγαπήσουν. Η προσοχή και η στοργή σας είναι τόσο σημαντικά πράγματα για να τα σπαταλάτε σε κάποιον που δεν τα αξίζει.

Αφιερώστε τον εαυτό σας σε εκείνους που σας αγαπούν και σας κατανοούν άνευ όρων.

Ο ατιμωτικός ο θάνατος για τις άπιστες δούλες του Οδυσσέα

Αποτέλεσμα εικόνας για οδυσσεασ μνηστηρεσΣτο τέλος της μνηστηροφονίας, ο Οδυσσέας αποφασίζει να τιμωρήσει σκληρά και τους ανθρώπους του παλατιού, που συνεργάστηκαν, συμμάχησαν, πήγαν με τους μνηστήρες.

Ύστερα από διαταγή του προς τον Τηλέμαχο και τους δυο βοσκούς του, Εύμαιο και Φιλοίτιο, οι 12 απιστες δούλες πρώτα θα πρέπει να καθαρίσουν το παλάτι από τα αίματα, ώστε ίχνος από την εκτέλεση, για στο πάτωμα, για στο τραπέζι, στο μάτι να μη φθάνει:

Κι έκραξε εκείνος τον Τηλέμαχο, το θείο χοιροβοσκό του
και το βουκόλο, κι ανεμάρπαστα κινούσε λόγια ομπρός τους:

"Νεκρούς να κουβαλάτε αρχίσετε, κι οι δούλες να συντράμουν
οι ίδιες μετά τα παγκαλόμορφα θρονιά και τα τραπέζια
με το νερό και τα χιλιότρυπα σφουγγάρια να παστρέψουν".
...
Απόφαση για τη θανατική ποινή
Θάνατο με το σπαθί προστάζει ο Οδυσσέας για τις δούλες που αψηφώντας την αφέντρα τους, την ταπεινή Πηνελόπη, αποφάσισαν χαρές μόνο να νιώθουνε στα άρπαγα τα χέρια των μνηστήρων:

«Κι ως θα ΄χετε όλη πια την κάμαρα τρογύρα συμμαζέψει,
τις δούλες έξω απ΄ το καλόχτιστο να βγάλτε αρχονταρίκι,
και στην αυλή, στο θόλο ανάμεσα και στον πανώριο φράχτη
τα κοφτερά σπαθιά ανασέρνοντας χτυπάτε τις και σ΄ όλες
να δώστε θάνατο, τον έρωτα για πάντα να ξεχάσουν,
που εχαίρουνταν ως τώρα σμίγοντας κρυφά με τους μνηστήρες.»

Θρήνος κι οδυρμός
Τα δάκρυα κατόπιν εορτής δεν ωφέλησαν κανέναν ! Αντιλαμβάνονται το παγερό το χέρι του θανάτου, γι’ αυτό πικρά, βαριά κι ασταμάτητα οι δούλες θρηνολογούνε...

Του κάκου...
"Έτσι όρισε, κι οι δούλες έφτασαν όλες μαζί και μπήκαν
πικρά θρηνολογώντας, κι έτρεχε το δάκρυ τους ποτάμι.
Των σκοτωμένων πρώτα σήκωναν και βγάζαν τα κουφάρια,
και στης αυλής της καλοτείχιστης το σκεπαστό από κάτω
τον έναν πλάι στον άλλο απίθωναν και κάτω απ΄ του Οδυσσέα
την προσταγή, να κάνουν γρήγορα, τους βγάζαν στανικώς τους".

Η απόφαση του Τηλέμαχου
Ο Τηλέμαχος θεωρεί πολύ βαρύ των γυναικών το κρίμα...
Δεν τίμησαν, ως έπρεπε, το σπιτικό που έτρωγαν το ψωμί του.
Ναι, θα τις εκτελέσουν, όχι όμως όπως όρισε ο πατέρας του.
Τις μάζεψαν, τη σάλα του παλατιού αφού καθάρισαν, σε χώρο ασφαλή, να μην μπορούν να φύγουν:

«Κι ως είχαν όλη πια την κάμαρα τρογύρα συμμαζέψει,
τις δούλες σύραν όξω απ΄ τ΄ όμορφο, το στέριο αρχονταρίκι,
και στην αυλή, στο θόλο ανάμεσα και στον πανώριο φράχτη,
μες στο στενάδι εκεί τις μάντρωσαν, να μην μπορούν να φύγουν».

Ο Τηλέμαχος με δική του πρωτοβουλία απορρίπτει τη διασπάθιση των σωμάτων των υπηρετριών και επιλέγει τον απαγχονισμό, που τότε ταπεινωτικό τον θεωρούσαν και ενδεδειγμένη τιμωρία για όσους σε ηθικά παραπτώματα έπεφταν, που ντροπή στον ίδιο και στην οικογένειά του φέρναν:

«Όχι, σ΄ αυτές δε θέλω θάνατο να δώσω τιμημένο—
που στο κεφάλι της μητέρας μου κι εμένα καταφρόνια
σκορπούσαν και ντροπή, και πλάγιαζαν μαζί με τους μνηστήρες!»

Ο απαγχονισμός
Οποιητής μας με τον προσφιλή του τρόπο, με την πλατιά παρομοίωση, περιγράφει ρεαλιστικά το κρέμασμα της «απιστίας»:

«Είπε, και γαλαζόπλωρου άρμενου χοντρό σκοινί στεριώνει
από τρανή κολόνα, κι έζωσε μ΄ αυτό το θόλο γύρα,
ψηλά τανιώντας το, τα πόδια τους στο χώμα να μη φτάνουν.
Πώς όταν τσίχλες απλοφτέρουγες για περιστέρες θέλουν
να φτάσουν στη φωλιά τους κι άξαφνα φριχτή κούρνια τις δέχτη,
τι πιάστηκαν στα βρόχια, που έτυχαν στημένα μες στα θάμνα —
όμοια κι οι δούλες τα κεφάλια τους γραμμή κρατούσαν, κι όλες
θελιά είχαν στο λαιμό, από θάνατο να παν συφοριασμένο,
και σπάραζαν με τα ποδάρια τους — για λίγην ώρα μόνο»

Σκηνές ρεαλιστικές κι άγριες στο έπος το ειρηνικό, που είναι η «Οδύσσεια», κλείνουν τον κύκλο της ύβρης που άνοιξαν οι άμυαλοι, οι άνομοι μνηστήρες κι όσοι μαζί τους συνέπραξαν, από αμυαλιά κι αγνωμοσύνη....

Οδύσσεια Ραψ. χ

Ποιος σου είπε ότι το να μένεις μόνος είναι τόσο τρομερό;

Αποτέλεσμα εικόνας για Ποιος σου είπε ότι το να μένεις μόνος είναι τόσο τρομερό;Η μοναχικότητα είναι η ίδια μας η φύση, απλώς δεν το έχουμε αντιληφθεί. Και επειδή δεν το αντιλαμβανόμαστε, μένουμε ξένοι με τον ίδιο μας τον εαυτό. Έτσι, αντί να βλέπουμε την ομορφιά, την ευλογία, τη σιωπή και την ειρήνη της μοναχικότητάς μας, την αντιμετωπίζουμε σαν μοναξιά. Η μοναξιά είναι παρεξηγημένη μοναχικότητα. Από τη στιγμή που θεωρήσεις τη μοναχικότητα σαν μοναξιά, αλλάζει όλο το πλαίσιο.

Η μοναχικότητα είναι όμορφη, μεγαλειώδης και θετική. Η μοναξιά είναι φτωχή, μίζερη, αρνητική, σκοτεινή, καταθλιπτική, αρνητική.

Όλοι το βάζουν στα πόδια και τρέχουν μακριά από τη μοναξιά. Μοιάζει σαν πληγή και πονάει. Για να ξεφύγεις απ’ αυτήν, ο μόνος τρόπος είναι να βρίσκεσαι μέσα στο πλήθος, να είσαι μέρος της κοινωνίας, να έχεις φίλους. Μέσα στο πλήθος, προσπαθείς να ξεχάσεις τη μοναξιά σου.

Κανένας όμως δεν έχει καταφέρει να την ξεχάσει. Προσπαθείς να ξεχάσεις αυτό που είναι μέσα στη φύση σου, να το αγνοήσεις, μα δεν μπορείς. Παρουσιάζεται συνεχώς μπροστά σου!

Οι άνθρωποι φοβούνται τόσο πολύ να μείνουν μόνοι με τον εαυτό τους, που κάνουν ένα σωρό ανόητα πράγματα, όπως το να παίζουν χαρτιά ή σκάκι μόνοι τους, να βλέπουν τηλεόραση ή να γίνονται εργασιομανείς.

Ποιος σου είπε ότι το να μένεις μόνος είναι τόσο τρομερό;
Εκείνοι που γνωρίζουν τη μοναχικότητα λένε ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο όμορφο, πιο ειρηνικό, πιο χαρούμενο από το να μένεις μόνος σου. Εσύ όμως ακούς το πλήθος.

Οι άνθρωποι που έχουν μπερδέψει τη μοναχικότητα με τη μοναξιά είναι η πλειοψηφία.

Αυτοί είναι μεμονωμένα άτομα, οπότε μπορεί να κάνουν λάθος, αλλά εκατομμύρια άνθρωποι δεν μπορεί να κάνουν λάθος. Και εκατομμύρια άνθρωποι συμφωνούν ότι το να μένεις μόνος σου είναι η χειρότερη εμπειρία της ζωής, ότι είναι κόλαση.

Κάθε σχέση όμως που δημιουργείται εξαιτίας του φόβου της μοναξιάς, όχι μόνο δεν μπορεί να δώσει χαρά, αλλά η ίδια της η ρίζα είναι δηλητηριασμένη. Δεν αγαπάς το σύντροφό σου, απλώς τον χρησιμοποιείς, για να μη νιώθεις μοναξιά. Ούτε κι εσύ αγαπιέσαι, απλώς σε χρησιμοποιούν με τον ίδιο τρόπο.

Και ασφαλώς στο όνομα της αγάπης μπορούν να συμβούν τα πάντα, εκτός από την αγάπη. Μπορεί να συμβούν καυγάδες, αλλά κι αυτούς τους θεωρείς προτιμότερους, γιατί σε κάνουν να ξεχνάς τη μοναξιά σου.

Η αγάπη όμως δεν μπορεί να συμβεί, επειδή δεν υπάρχει βασικό θεμέλιο αγάπης. Η αγάπη δεν μεγαλώνει ποτέ μέσα στο φόβο. Το να σχετίζεσαι με τους άλλους δεν είναι τίποτε άλλο από φυγή.

Μόνο όταν συντονιστείς με τη μοναχικότητά σου, είσαι σε θέση να σχετιστείς με τους άλλους. Τότε οι σχέσεις θα σου δίνουν μεγάλη χαρά, επειδή δεν θα προέρχονται από το φόβο.

Μόνο όταν ανακαλύψεις τη μοναχικότητά σου, μπορείς να ασχοληθείς δημιουργικά με ό,τι κάνεις, γιατί τότε οι ασχολίες σου δεν θα είναι φυγή, αλλά θα εκφράζεσαι μέσα από ό,τι κάνεις.

Το πρώτο πράγμα όμως είναι το να γνωρίσεις απόλυτα τη μοναξιά σου. Αυτό – το να δραπετεύεις από τον εαυτό σου – το έχεις μάθει από το πλήθος.

Επειδή δραπετεύουν οι άλλοι, δραπετεύεις κι εσύ. Κάθε παιδί γεννιέται μέσα στο πλήθος κι αρχίζει να μιμείται τους άλλους. Έτσι, πέφτει στις ίδιες παγίδες που έχουν πέσει και οι άλλοι και στην ίδια δυστυχία και νομίζει ότι αυτό είναι η ζωή. Και έτσι χάνει εντελώς τη ζωή.

Σου θυμίζω, λοιπόν, μη μπερδεύεις τη μοναξιά με τη μοναχικότητα.
Η μοναξιά είναι αρρώστια. Η μοναχικότητα είναι κάτι απολύτως υγιές.

Το πρώτο και σημαντικότερο βήμα για να βρεις το νόημα και τη σημασία της ζωής είναι το να μπεις στη μοναχικότητά σου. Αυτή είναι ο ναός σου. Και δεν μπορείς να βρεις αυτό το ναό πουθενά αλλού, ακόμη κι αν πας στον Άρη και στο φεγγάρι.

Από τη στιγμή που έχεις μπει στον πυρήνα της ύπαρξης, δεν θα πιστεύεις στα ίδια σου τα μάτια. Έχεις μέσα σου τόση χαρά, τόση αγάπη, τόσες ευλογίες κι εσύ δραπετεύεις από τους ίδιους σου τους θησαυρούς.

Γνωρίζοντας αυτούς τους θησαυρούς και πόσο ανεξάντλητοι είναι, μπορείς να μπεις μέσα στις σχέσεις, μέσα στη δημιουργικότητα. Θα βοηθάς τους άλλους ανθρώπους, θα μοιράζεσαι την αγάπη σου, αλλά δεν θα τους χρησιμοποιείς.

Με την αγάπη σου, θα δίνεις αξιοπρέπεια στους ανθρώπους, δεν θα καταστρέφεις το σεβασμό τους. Και, χωρίς καμία προσπάθεια, θα γίνεις πηγή γι’ αυτούς, για να βρουν και τους δικούς τους θησαυρούς.

Η φωτοσύνθεση των φυτών έχει αυξηθεί κατά 30% μετά τη βιομηχανική επανάσταση

Η φωτοσύνθεση που κάνουν τα φυτά σε όλο τον κόσμο, ήταν σταθερή επί εκατοντάδες χρόνια πριν τη βιομηχανική επανάσταση, αλλά αυξήθηκε με γρήγορο ρυθμό στον 20ό αιώνα και συνεχίζει να αυξάνεται, σύμφωνα με μια νέα διεθνή επιστημονική έρευνα.
 
Σύμφωνα με τη μελέτη, κατά τον τελευταίο αιώνα τα φυτά αναπτύσσονταν με τον ταχύτερο ρυθμό των τελευταίων 54.000 ετών και μετατρέπουν 31% περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα σε οργανική ύλη, σε σχέση με ό,τι έκαναν μέσω της φωτοσύνθεσης πριν τη Βιομηχανική Επανάσταση.
   
Ο έξτρα άνθρακας που τα φυτά απορροφούν από την ατμόσφαιρα χάρη στην τουρμπο-ανάπτυξή τους, φθάνει τους 28 δισεκατομμύρια τόνους ετησίως, μία τριπλάσια ποσότητα σε σχέση με τον άνθρακα που είναι αποθηκευμένος σε όλα τα καλλιεργούμενα φυτά του πλανήτη κάθε χρόνο.
   
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Έλιοτ Κάμπελ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια-Merced, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Science", εκτιμούν ότι η συνολική φωτοσύνθεση στη Γη αυξήθηκε τουλάχιστον 30% κατά τα τελευταία 200 χρόνια. Η μελέτη δεν διερεύνησε τις αιτίες γι' αυτή την αύξηση, αλλά εκτιμάται ότι οφείλεται κυρίως στην κλιματική αλλαγή και στην αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα λόγω των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων. Από το 1850, η αύξηση του διοξειδίου έχει ξεπεράσει το 40%.
   
«Ουσιαστικά όλη η ζωή στον πλανήτη μας εξαρτάται από τη φωτοσύνθεση των φυτών. Το να παρακολουθούμε την πορεία της, πρέπει να αποτελεί κεντρικό στόχο για την ανθρωπότητα» δήλωσε ο Κάμπελ.
         
Η φωτοσύνθεση είναι η διαδικασία με την οποία τα φυτά συνεχώς χρησιμοποιούν τη φωτεινή ενέργεια του ήλιου για να μετατρέψουν το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας σε υδατάνθρακες, με τους οποίους τροφοδοτούν την ανάπτυξή τους και άλλες λειτουργίες τους - ενώ παράλληλα παράγουν ως υποπροϊόν το οξυγόνο που αναπνέουμε.
         
Οι επιστήμονες δεν έχουν ξεκάθαρη εικόνα πώς έχει εξελιχθεί η φωτοσύνθεση κατά τους τελευταίους αιώνες. Ορισμένες ανθρώπινες δραστηριότητες μπορεί να έχουν ενισχύσει την ανάπτυξη των φυτών, άρα και τη φωτοσύνθεση, ενώ άλλες μπορεί αντιθέτως να έχουν «φρενάρει» τη φωτοσύνθεση. Αντικρουόμενα ευρήματα από διαφορετικά πειράματα έχουν πυροδοτήσει μια επιστημονική διαμάχη εδώ και χρόνια.
         
Ίσως η νέα μελέτη να δώσει ένα τέλος στις αμφιβολίες, καθώς ανακάλυψε ένα χημικό «αρχείο» της παγκόσμιας φωτοσύνθεσης που έχει διάρκεια εκατοντάδων ετών. Οι νέες εκτιμήσεις βασίσθηκαν στην ανάλυση αερίων (ιδίως του σουλφιδίου του καρβονυλίου) που έχουν παγιδευτεί σε διαδοχικά στρώματα των πάγων της Ανταρκτικής και τα οποία «προδίδουν» τη διαχρονική αύξηση των φυτών.
   
Τα φυτά απορροφούν το εν λόγω σουλφίδιο από τον αέρα μαζί με το διοξείδιο και μετά το διασπούν. Συνεπώς, όσο λιγότερο σουλφίδιο του καρβονυλίου υπάρχει στην ατμόσφαιρα, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάπτυξη των φυτών. Και αυτό ακριβώς βρέθηκε να έχει συμβεί εδώ και χιλιάδες χρόνια μετά το τέλος της εποχής των πάγων και, ακόμη περισσότερο, μετά τη βιομηχανική επανάσταση.
         
«Οι προηγούμενες μελέτες κάλυπταν μικρές γεωγραφικές περιοχές ή μικρές χρονικές περιόδους. Αυτή τη φορά, δημιουργήσαμε ένα μακρόχρονο αρχείο για όλο τον πλανήτη», ανέφερε ο Κάμπελ. Όπως είπε, σύμφωνα με τους «Τάιμς της Νέας Υόρκης», ενώ η φωτοσύνθεση είχε αυξηθεί αμέσως μετά το λιώσιμο των πάγων και την άνοδο της θερμοκρασίας της Γης, σήμερα γίνεται με ρυθμό 136 φορές πιο γρήγορο σε σχέση με τότε.
         
Τα φυτά αφαιρούν το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και με αυτό επιταχύνουν την ανάπτυξή τους και τη φωτοσύνθεση, όμως δεν μπορούν να αντισταθμίσουν τις ολοένα περισσότερες ποσότητες διοξειδίου που παράγονται από την καύση των ορυκτών καυσίμων.
   
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα πώς θα αντιδράσουν τα φυτά στο μέλλον, αν οι εκπομπές διοξειδίου συνεχίζουν να αυξάνουν. Πιθανώς να αναπτυχθούν και να αυξήσουν τη φωτοσύνθεσή τους ακόμη περισσότερο ή μπορεί, μετά από ένα όριο ανόδου της θερμοκρασίας, να «φρενάρουν» την ανάπτυξή τους και να πάψουν να βοηθούν τους ανθρώπους στη συγκράτηση της κλιματικής αλλαγής.

Το διαστημικό σκάφος «Cassini» ετοιμάζεται για το μεγάλο «φινάλε» του στον Κρόνο

Η διαστημοσυσκευή "Cassini" (Κασίνι) της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA) και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA), η οποία βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Κρόνο από το 2004, ετοιμάζεται για το τελευταίο κεφάλαιο της σημαντικής αποστολής της, πλησιάζοντας ριψοκίνδυνα τον γιγάντιο πλανήτη περισσότερο από κάθε άλλη φορά στα 13 περίπου χρόνια που τον γυροφέρνει.

Στις 22 Απριλίου θα κάνει το τελευταίο κοντινό πέρασμα από το δορυφόρο Τιτάνα και στις 26 Απριλίου το "Cassini" - κινούμενο με ταχύτητα 122.000 χιλιομέτρων την ώρα- θα κάνει τη πρώτη από μια σειρά «βουτιές» στο κενό διάστημα πλάτους 2.400 χιλιομέτρων, που υπάρχει ανάμεσα στον γιγάντιο πλανήτη και στον πιο εσωτερικό δακτύλιό του D.«Κανένα διαστημικό σκάφος δεν έχει ποτέ εισέλθει σε αυτή τη μοναδική περιχοή, την οποία θα προσπαθήσουμε να διασχίσουμε 22 φορές», δήλωσε ο Τόμας Ζερμπούχεν της NASA. Η πιθανότητα καταστροφής του σκάφους λόγω πρόσκρουσης με κάτι μεγαλύτερο από τα μικροσκοπικά σωματίδια των δακτυλίων εκτιμάται ότι είναι μικρότερη του 1%.

Κατά την πολυετή παραμονή του στο σύστημα του Κρόνου, το κόστους 3,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων "Cassini" -και η συνοδευτική διαστημοσυσκευή Huygens- έχει κάνει διάφορες σημαντικές ανακαλύψεις, όπως η ύπαρξη ενός μεγάλου ωκεανού κάτω από την παγωμένη επιφάνεια του δορυφόρου Εγκέλαδου και οι θάλασσες υδρογονανθράκων στον δορυφόρο Τιτάνα.

Είκοσι χρόνια μετά την εκτόξευσή του από τη Γη, το σκάφος - ένας πραγματικός «βετεράνος» του διαστήματος- ξεμένει πλέον από καύσιμα. Έτσι, η NASA αποφάσισε να δώσει ένα θεαματικό τέλος στην αποστολή του με μια τρίλεπτη βουτιά θανάτου που θα κάνει στον Κρόνο φέτος στις 15 Σεπτεμβρίου, αφού προηγουμένως -αν όλα έχουν πάει καλά- θα έχει περάσει κατ' επανάληψη ανάμεσα στον Κρόνο και στους εσωτερικούς δακτυλίους του.

Σε αυτή την τελική φάση, οι επιστήμονες ελπίζουν να μάθουν περισσότερα τόσο για την εσωτερική δομή του Κρόνου, όσο και για την προέλευση των θεαματικών δακτυλίων που τον περιβάλλουν. Μεταξύ άλλων, το σκάφος θα συλλέξει τα πρώτα δείγματα από την ατμόσφαιρα του πλανήτη, ενώ θα φωτογραφήσει πιο κοντά από κάθε άλλη φορά τα νέφη γύρω από τον Κρόνο, καθώς και τους εσωτερικούς δακτυλίους του. Θα χαρτογραφήσει επίσης το βαρυτικό και το μαγνητικό πεδίο του.

Ένας λόγος που το σκάφος θα αυτοκαταστραφεί πάνω στον Κρόνο, είναι ότι οι επιστήμονες θέλουν να είναι σίγουροι ότι δεν θα πέσει στον Τιτάνα ή στον Εγκέλαδο, μολύνοντάς τους ίσως με γήινα μικρόβια. Αν και το «Cassini» αποστειρώθηκε προτού φύγει από τη Γη το 1997, δεν αποκλείεται να έχουν επιβιώσει πάνω του μερικοί γήινοι μικροοργανισμοί. Με δεδομένο ότι τα μεγάλα φεγγάρια του Κρόνου είναι υποψήφια για την ανακάλυψη μορφών ζωής, οι επιστήμονες θέλουν να αποφύγουν το μπέρδεμα με τη ζωή που θα έχει μεταφερθεί από τη Γη.

Ο δορυφόρος Τσάντρα εντόπισε μυστηριώδη έκρηξη σε μακρινό γαλαξία!

Οι αστρονόμοι παρατήρησαν έκρηξη σε χώρο που θα μπορούσε να προκληθεί από ένα εντελώς νέο είδος, που δεν έχετε ξαναδεί.  Το διαστημικό τηλεσκόπιο Chandra X-ray εντόπισε το συμβάν σε ένα γαλαξία 10.700.000.000 χρόνια φωτός μακριά.

Το διαστημικό κυνήγι της οργανικής ύλης

organiki-yliΠριν από λίγες ημέρες το Curiosity εντόπισε σε δείγματα ενός πετρώματος του Αρη οργανική ύλη. Ο ρομποτικός εξερευνητής  χρησιμοποίησε το τρυπάνι του και πήρε δείγματα από το εσωτερικό ενός πετρώματος στον κρατήρα Γκέιλ όπου βρίσκεται. Τα όργανα ανάλυσης του Curiosity έδειξαν ότι τα δείγματα περιέχουν οργανικά μόρια.
 
Η έρευνα για τον εντοπισμό οργανικής ύλης στο Διάστημα αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες αναζητήσεις για τους επιστήμονες
 
Κάθε φορά που εντοπίζεται μακριά από τη Γη οργανική ύλη η επιστημονική κοινότητα δείχνει άμεσα ενδιαφέρον, αφού τα οργανικά μόρια, λόγω της παρουσίας του άνθρακα σε αυτά, αποτελούν ένα από τα δομικά υλικά της ζωής (τουλάχιστον) στη Γη. Η NASA εξέφρασε τον ενθουσιασμό της για την ανακάλυψη, αλλά οι επιτελείς της τονίζουν ότι πρέπει να περιμένουμε να γίνουν νέες αναλύσεις των δειγμάτων για να εξακριβωθεί αν η οργανική ύλη αλλά και το μεθάνιο που εντόπισε το Curiosity σχετίζονται με την παρουσία κάποιων μορφών ζωής που υπήρχαν κάποτε (ή εξακολουθούν να υπάρχουν) στον Αρη ή αν είναι προϊόντα γεωχημικής διεργασίας.
 
Το παράξενο μόριο
Η ιδέα ότι τα βασικά συστατικά της ζωής προήλθαν από το Διάστημα κερδίζει στήριξη από την ανακάλυψη ενός ασυνήθιστου οργανικού μορίου σε ένα σύννεφο διαστρικής σκόνης. Τα οργανικά μόρια που είχαν ανακαλυφθεί ως σήμερα στο διαστρικό κενό αποτελούνταν όλα από άτομα άνθρακα που συνδέονται στη σειρά και σχηματίζουν μια απλή αλυσίδα. Ερευνητική ομάδα από τις ΗΠΑ και τη Γερμανία ανίχνευσε στον διαστρικό χώρο την ουσία ισοβουτυρονιτρίλιο (i-C3H7CN), στην οποία τα άτομα άνθρακα σχηματίζουν διακλάδωση.
 
Είναι η πρώτη τέτοια οργανική ουσία που ανακαλύπτεται σε σύννεφο διαστρικού αερίου, επεσήμανε ο Ρομπ Γκάροντ, μέλος της ερευνητικής ομάδας, σε ανακοίνωση του Πανεπιστημίου Cornell. Το ίδιο το ισοβουτυρονιτρίλιο δεν είναι συστατικό της ζωής, όπως τη γνωρίζουμε, ωστόσο η ίδια διακλάδωση της αλυσίδας άνθρακα είναι κοινό χαρακτηριστικό πολλών βιομορίων όπως τα αμινοξέα.

Η φασματική υπογραφή της ουσίας ανιχνεύθηκε από τη συστοιχία ραδιοτηλεσκοπίων ALMA σε ένα γιγάντιο διαστρικό σύννεφο αερίου, σε απόσταση 27.000 ετών φωτός.
 
Δεδομένου ότι τα διαστρικά σύννεφα αερίου αποτελούν την πρώτη ύλη για τον σχηματισμό νέων άστρων, η ανακάλυψη του ισοβουτυρονιτριλίου «προσφέρει στήριξη στην ιδέα ότι βασικά μόρια της ζωής, όπως τα αμινοξέα που ανιχνεύονται συχνά σε μετεωρίτες, σχηματίζονται νωρίς στη διαδικασία της αστρογένεσης, προτού ακόμη σχηματιστούν πλανήτες σαν τη Γη» έγραψαν οι ερευνητές.
 
Και σε κομήτη
Η ευρωπαϊκή διαστημοσυσκευή Philae που βρίσκεται πάνω στον κομήτη 67P, προτού απολέσει την ενέργειά της, πρόλαβε να κάνει μια σειρά μελέτες και αναλύσεις στον διαστημικό βράχο. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) ανακοίνωσε ότι το Philae εντόπισε οργανικά μόρια στον κομήτη. Πρόκειται για μια σημαντική ανακάλυψη αφού, εκτός των άλλων, ενισχύεται η θεωρία ότι η ζωή δεν είναι προϊόν του πλανήτη μας αλλά τα βασικά της συστατικά έφθασαν εδώ από το Διάστημα μέσω κομητών και αστεροειδών.
 
Ενα όργανο που σχεδιάστηκε για να «μυρίσει» την ατμόσφαιρα του κομήτη 67P είναι αυτό που εντόπισε τα οργανικά μόρια στα οποία αναφέρονται οι επιτελείς της ESA. Πάντως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος δεν έχει ανακοινώσει μέχρι στιγμής αν κάποια από τα οργανικά μόρια που εντόπισε το Philae είναι τόσο σύνθετα ώστε να διαθέτουν και την ικανότητα παραγωγής πρωτεϊνών.

Πιθανότατα άφθονη η εξωγήινη ζωή στον γαλαξία μας

galaksias-diastimaΑν και τα ηλιακά συστήματα στον Γαλαξία μας που είναι «φιλικά» στην ανάπτυξη ζωής ενδεχομένως φτάνουν τα μερικά δισεκατομμύρια, ο πλησιέστερος εξωγήινος πολιτισμός πιθανότατα βρίσκεται σε τόσο μεγάλη απόσταση από τη Γη που είναι πρακτικά αδύνατον να έρθουμε σε επαφή μαζί του. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε ο αστροβιολόγος Amri Wandel, επιχειρώντας να εκτιμήσει το ενδεχόμενο ύπαρξης νοήμονων μορφών ζωής πέρα από τον πλανήτη μας.
 
Στην έρευνά του, ο Wandel βασίσθηκε στην εξίσωση Drake, η οποία διατυπώθηκε το 1961 και υπολογίζει την πιθανότητα να υπάρχουν εξωγήινοι πολιτισμοί στον Γαλαξία.

Μέχρι σήμερα, όμως, η εξίσωση είχε ένα σημαντικό μειονέκτημα, αφού για τις περισσότερες παραμέτρους της δεν λαμβάνονται υπόψη πραγματικά παρατηρησιακά δεδομένα για να καθορισθούν οι τιμές τους. Έτσι, ο αστροβιολόγος επιχείρησε να εκτιμήσει μια ακόμη παράμετρο, και πιο συγκεκριμένα το ποσοστό των πλανητών στον Γαλαξία μας, στους οποίους μπορεί να αναπτυχθεί ζωή.
 
Γι’ αυτό τον σκοπό, αξιοποίησε δεδομένα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler, το οποίο εκτοξεύθηκε το 2009 με αποστολή να εντοπίσει εξωπλανήτες όπου οι συνθήκες είναι παρόμοιες με τη Γη, ώστε να μπορούν σε αυτούς να αναπτυχθεί ζωή. Με βάση τις παρατηρήσεις από το Kepler, οι υπολογισμοί του Wandel είναι αρκετά ενθαρρυντικοί, αφού έδειξαν πως ο αριθμός αυτών των πλανητών κυμαίνεται από αρκετά εκατομμύρια μέχρι μερικά δισεκατομμύρια.
 
Ωστόσο, όσο ενθουσιασμό δημιουργεί αυτό το νούμερο, άλλη τόση απαισιοδοξία δημιουργεί η εκτίμηση του αστροβιολόγου σχετικά με την απόστασή τους από τον «κόσμο» μας. Πιο συγκεκριμένα, η ανάλυση του Wandel δείχνει πως ο πλησιέστερος πλανήτης όπου όντως υπάρχει ζωή, ακόμη και στο επίπεδο εξέλιξης των μονοκύτταρων μικροοργανισμών, θα πρέπει να βρίσκεται 10-100 έτη φωτός μακριά.
 
Μάλιστα, στην περίπτωση των νοήμονων όντων, τα οποία θα έχουν αναπτύξει έναν προηγμένο πολιτισμό, οι εκτιμήσεις αυξάνουν ακόμη περισσότερο την απόσταση – η οποία στην καλύτερη περίπτωση είναι μερικές χιλιάδες έτη φωτός. Με δεδομένο ότι τα κάθε λογής τηλεπικοινωνιακά σήματα ταξιδεύουν με την ταχύτητα του φωτός, το συμπέρασμα αυτό σημαίνει πως θα χρειάζονταν μερικές χιλιάδες χρόνια για να έρθουμε σε «επαφή» μαζί τους.
 
Αν και με την έρευνα του Wandel γίνεται ένα βήμα ώστε η εξίσωση του Drake να γίνει πιο αντικειμενική στις εκτιμήσεις της, η αλήθεια είναι πως υπάρχουν ακόμη αρκετά «ανοικτά» ερωτηματικά, η απάντηση των οποίων θα μπορούσε να μικρύνει (ή και να μεγαλώσει) αυτή την απόσταση. Κατ’ αρχάς, για να καθορίσει με μεγαλύτερη ακρίβεια τη συγκεκριμένη παράμετρο,  ο αστροβιολόγος αξιοποίησε δεδομένα από το Kepler, κάνοντας ωστόσο την υπόθεση πως ζωή μπορεί να αναπτυχθεί μόνο σε πλανήτες που οι τροχιές τους ανήκουν στη λεγόμενη «κατοικήσιμη ζώνη», δηλαδή ούτε πολύ μακριά αλλά ούτε και υπερβολικά κοντά στον αστέρα τους. Μια υπόθεση που ίσως διαψευσθεί αν, για παράδειγμα, ανακαλυφθούν μικροοργανισμοί στην Ευρώπη ή τον Τιτάνα, τους δύο παγωμένους δορυφόρους του Κρόνου και του Δία αντίστοιχα.
 
Επιπλέον, η δουλειά του Wandel αφορά μία συγκεκριμένη παράμετρο, αφήνοντας  όλες τις υπόλοιπες σε υποκειμενικές εκτιμήσεις. Έτσι, π.χ. οι υπολογισμοί του δεν λένε τίποτα για το πόσο πιθανό είναι να έχει όντως αναπτυχθεί ζωή σε έναν «φιλόξενο» πλανήτη. Ένα νούμερο που αναμένεται να συγκεκριμενοποιηθεί περισσότερο τις επόμενες δεκαετίες, όταν νέες διαστημικές αποστολές θα αρχίσουν να εξετάζουν δυνητικά κατοικήσιμους πλανήτες, ψάχνοντας στην ατμόσφαιρά τους για ενδείξεις βιολογικών δραστηριοτήτων.

Γλυπτό για την ανάγκη μείωσης των πλαστικών που πέφτουν στη θάλασσα

Οι περαστικοί έξω από το Βασιλικό Εθνικό Θέατρο του Λονδίνου, στη νότια όχθη του Τάμεση, παρατηρούν στο έδαφος μια σκηνή από κάποια παραλία, με μια όχι και τόσο ευτυχισμένη οικογένεια να λιάζεται. Δίπλα από τη μαμά, τον μπαμπά και τα δύο παιδιά, οι γλάροι κάνουν εμετό τα πλαστικά που έχουν καταναλώσει. Ο καλλιτέχνης Jason deCaires Taylor δημιούργησε μια όχι και τόσο ευχάριστη σκηνή που την ονομάζει “Plasticide” με σκοπό να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο σχετικά με τη ρύπανση του περιβάλλοντος και την ανάγκη μείωσης των πλαστικών που πέφτουν στη θάλασσα και γεμίζουν τις ακτές, δολοφονώντας τα θαλάσσια είδη και τα πτηνά.

“Μελέτες έχουν δείξει ότι το 90% από τα θαλασσοπούλια έχουν πλαστικό στο στομάχι τους. Το πρόβλημα που επισημαίνει το γλυπτό σήμερα θα φαινόταν σουρεαλιστικό πενήντα χρόνια πριν, αλλά τώρα είναι μια σκληρή πραγματικότητα. Πρέπει να δούμε πώς θα δράσουμε όλοι για τη μείωση της ροής του πλαστικού στους ωκεανούς μας”, αναφέρει ο καλλιτέχνης.


Εργαλειοθήκη του 19ου αιώνα σχεδιάστηκε να χωράει 300 εργαλεία!

Κάθε καλός τεχνίτης έχει μια αξιοπρεπή εργαλειοθήκη, αλλά ακόμη και σήμερα εντυπωσιάζει η υπέροχη εργαλειοθήκη του Studley (“”Studley Tool Chest”) που κατασκευάστηκε τον 19ο αιώνα. Το μέγεθός της είναι 0,5×1,016 μέτρα όταν είναι κλειστή και 1,016×1,016 όταν είναι ανοιχτή, ενώ μπορεί να χωρέσει 300 εργαλεία. Η εργαλειοθήκη που είναι κατασκευασμένη από ξύλο τριανταφυλλιάς, μαόνι και έβενο, δημιουργήθηκε από έναν μαραγκό και κατασκευαστή πιάνων, τον H.O. Studley.

Ο ίδιος γεννήθηκε το 1853 στο Λόουελ της Μασαχουσέτης, και στρατολογήθηκε στο πεζικό της Μασαχουσέτης το 1861, ενώ κρατήθηκε ως αιχμάλωτος πολέμου στο Τέξας. Καθώς εργαζόταν ως κατασκευαστής πιάνων, κάποια στιγμή μεταξύ 1890 και 1920, ο Studley επινόησε την εργαλειοθήκη, που σχεδιάστηκε για τα δικά του εργαλεία.

Κομμάτια που αναδιπλώνονται, κρυμμένα τμήματα και πολλές θέσεις τακτοποιούν τα εργαλεία στην εντέλεια, αφού το καθένα έχει τον χώρο του και με ένα κλικ βγαίνει προς χρήση. Λίγο πριν πεθάνει το 1925, ο Studley έδωσε την εργαλειοθήκη σε έναν φίλο του. Ο Pete Hardwick, εγγονός του φίλου που πήρε την εργαλειοθήκη, την έδωσε στο Εθνικό Μουσείο του Ινστιτούτου Smithsonian στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Αργότερα αγοράστηκε από έναν ιδιώτη συλλέκτη για ένα αξιοσέβαστο ποσό.

Το νέο απολιτίκ

Το νέο απολιτίκΖούμε στην εποχή που η μόδα προστάζει ξανά να μένεις ουδέτερος, αντικειμενικός.

Οι νέοι φαίνεται να υιοθετούν τούτο το νέο είδος lifestyle που σου λέει “άραξε στον καναπέ σου, δες τηλεόραση, πήγαινε για καφέ, μη διαμαρτύρεσαι έτσι κι αλλιώς δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα” κλπ. κλπ. Είναι αυτό το απολιτίκ που ακούω όλο και περισσότερο τελευταία. Βασική μου υπόθεση στις γραμμές που ακολουθούν είναι ότι το ουδέτερο και το αντικειμενικό που θέλουν κάποιοι να φαντάζονται όχι απλώς δεν υπάρχει αλλά αποτελεί κατασκεύασμα της άρχουσας τάξης με ξεκάθαρο πρόσημο.

Η σημερινή απολιτίκ κατάσταση είναι διαφορετική από εκείνη που όριζε η προ-κρίσης πραγματικότητα. Τότε εκείνο που ενδιέφερε περισσότερο μπορεί να ήταν το ποιο τραγούδι θα στείλουμε στη eurovision ή ποια θα είναι τα σχήματα στα μπουζούκια της Αθήνας κλπ. Ανούσια κουτσομπολιά και μπόλικη επίδειξη πλούτου συνέδεαν το σκηνικό. Ήταν η εποχή που ο καπιταλισμός σε καλούσε για όλο και μεγαλύτερη απόλαυση.

Σε τούτο το όργιο καπιταλισμού η πολιτική θεωρούνταν ξενέρωτη και όποιος επιχειρούσε να μιλήσει για πολιτική στιγματιζόταν ως κομματοποιημένος ή κάτι τέτοιο. Τα πράγματα φαίνεται να άλλαξαν με την έλευση της κρίσης. Η πολιτική μονοπωλούσε το ενδιαφέρον στις συζητήσεις απλών ανθρώπων. “Ποιος έφταιξε, ποιες οι εναλλακτικές, ποιος μπορεί να μας σώσει” ήταν ερωτήματα που ακούγονταν συχνά σε παρέες και τηλεοπτικά πάνελ. Πολλές από αυτές τις συζητήσεις είχαν έντονο οπαδικό χαρακτήρα.

Ο ένας έριχνε το φταίξιμο στον άλλον και τελικά δεν κατέληγαν πουθενά. Πέρα από αυτού του επιπέδου τις συζητήσεις, μια μερίδα κυρίως νέων ανθρώπων ενδιαφέρθηκε να βρει ουσιαστικές απαντήσεις για ότι συνέβαινε. Παρακολουθούσε συνέδρια, διάβαζε, συζητούσε, συμμετείχε σε κινήσεις και κινήματα, ενδιαφερόταν.

Μια άλλη μερίδα του πληθυσμού “μορφώθηκε” από το google και διάφορες φυλλάδες ανάξιες σχολιασμού. Αυτοί πιθανόν να σου μιλούσαν για το σχέδιο των μασόνων και των ιλλουμινάτι να καταλάβουν τον κόσμο, ίσως σου έδειχναν φωτογραφίες-ντοκουμέντα με πολιτικούς μέσα σε μασονικές στοές, άλλους να χαιρετιούνται με τη γνωστή μασονική χειραψία κλπ κλπ.

“Για όλα φταίνε οι Εβραίοι” και όλα τα συναφή. Υπήρχε πάντως ένα ενδιαφέρον για την πολιτική. Ο κόσμος κατέβαινε στους δρόμους, αμφισβητούσε, ζητούσε αλλαγή, διεκδικούσε.

Σήμερα η νέα απολιτίκ στροφή δεν μας επιστρέφει ακριβώς στην προηγούμενη κατάσταση. Οι απολίτικοι νέοι δεν είναι, δεν ήταν και δεν θα είναι, και τόσο απολίτικοι. Το νέο απολιτίκ lifestyle προστάζει χοντρά γυαλιά ήλιου, γένια, chill out μουσική, “ψαγμένα” στέκια, εναλλακτικά ποτά, μπόλικα check in, απάθεια και δαιμονοποίηση κάθε είδους συμμετοχής στα κοινά.

Πόσο απολιτίκ μπορεί να είναι όλο αυτό που προσπάθησα να περιγράψω; Αυτό δεν είναι που θέλει κάθε συντηρητική Δεξιά πολιτική, έναν λαό αποκινητοποιημένο; Έναν πληθυσμό που θα ενδιαφέρεται περισσότερο για το που θα κάνει check in το βράδυ ή για το πώς θα μαζέψει χρήματα για να πάρει το νέο μοντέλο κινητού, θα πηγαίνει στη δουλειά του (όσοι εργάζονται ακόμη) και δεν θα ασχολείται με την πολιτική παραπέρα.

Μια απάντηση με τα λόγια του Μπέρτολτ Μπρέχτ:
“Ο χειρότερος αγράμματος είναι ο πολιτικά αγράμματος. Δεν ακούει τίποτα, δεν βλέπει τίποτα, δε μετέχει στην πολιτική ζωή. Δεν δείχνει να γνωρίζει ότι το κόστος διαβίωσης, η τιμή των φασολιών, του αλευριού, του ενοικίου, των φαρμάκων, όλα βασίζονται σε πολιτικές αποφάσεις. Νιώθει ακόμη και περήφανος για την πολιτική του αμορφωσιά, φουσκώνει το στήθος και λέει πως μισεί την πολιτική. Δε γνωρίζει, ο ηλίθιος, πως απ’την έλλειψη συμμετοχής του στα κοινά προέρχεται η ύπαρξη της πόρνης, το παρατημένο παιδί, ο κλέφτης και, χειρότερα απ’όλα, οι διεφθαρμένοι αξιωματούχοι, οι λακέδες των εκμεταλλευτριών πολυεθνικών εταιρειών”.
“Μα δεν λέω να μην συμμετέχουμε στα κοινά, να συμμετέχουμε αλλά να είμαστε ουδέτεροι και αντικειμενικοί” σε ακούω να μου απαντάς απολίτικε νέε. Το ουδέτερο και το αντικειμενικό δεν υπάρχουν, θα σου απαντούσα και θα μπαίναμε σε μια συζήτηση που δεν θα κατέληγε πουθενά. Ας δούμε ένα παράδειγμα. Πρόσφατα έγινε μια συζήτηση στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ για το πρόβλημα της ασφάλειας, με πρωτοβουλία μιας ομάδας “ουδέτερων” φοιτητών.

Οι προτάσεις τους κινήθηκαν στο εξής “ουδέτερο” πλαίσιο
Nα βάλουμε κάμερες στα πανεπιστήμια, να υπάρχει ένας υπεύθυνος στην είσοδο, στον οποίο θα είμαστε υποχρεωμένοι να δίνουμε τα στοιχεία μας για ταυτοποίηση, να αποφεύγουμε να κυκλοφορούμε τις βραδινές ώρες στον χώρο του πανεπιστημίου και να φωνάξουμε την αστυνομία, αφού οι φυλακές (που έχουν απολυθεί στην πλειονότητα τους) αδυνατούν να κάνουν τη δουλειά τους.

Όποτε κάποιος επιχειρούσε να εντάξει το πρόβλημα της ασφάλειας στο ευρύτερο πλαίσιο πολιτικής που ακολουθείται και οδηγεί στην καταστροφή του δημόσιου πανεπιστημίου ή διαφωνούσε με το ζήτημα της “καλής” αστυνομίας τους, αμέσως χαρακτηριζόταν ως “κομματοποιημένο μυαλό”. Ακούστηκε ή μάλλον γράφτηκε στη συζήτηση που είχε προηγηθεί στη σελίδα της σχολής στο facebook και το εξής “ουδέτερο” “να χτίσουμε κέντρα κράτησης και να βάλουμε εκεί όλους αυτούς τους ναρκομανείς που μας απειλούν”.
Αλήθεια πόσο ουδέτερα σας φαίνονται όλα αυτά;

Που οφείλεται αυτή η επιστροφή της δήθεν απολιτίκ κατάστασης;
Νομίζω πως ο λόγος έχει να κάνει με την έλλειψη έμπνευσης από τη μεριά των πολιτικών κομμάτων. Αποδείχθηκε ότι δεν κατάφερε κανείς να εμπνεύσει ή “να πει την αλήθεια” στον λαό. Έτσι επιστρέψαμε στο “όλοι ίδιοι είναι”. Μια παρατήρηση ως προς αυτό.

Η πολιτική δεν ταυτίζεται μονάχα με τις δραστηριότητες των πολιτικών. Ίσως θα πρέπει να κάνουμε στο σημείο αυτό μια σημαντική διάκριση, ανάμεσα στην πολιτική και το πολιτικό. Στηριζόμενοι σε θεωρητικούς, όπως ο Schmitt, ο C.Lefort, και η Chantal Mouffe, το πολιτικό ορίζεται ως η διαδικασία ρύθμισης των κοινωνικών σχέσεων και μπορεί να ανακύψει σε οποιοδήποτε σημείο της κοινωνικής δομής. Από τούτη την άποψη “το προσωπικό είναι και πολιτικό”.

Νομίζω πως αυτό που πρέπει να καταλάβουν αυτοί οι “γαμάτοι” απολιτίκ τύποι είναι ότι δεν είναι ανάγκη να περιμένουμε από κανένα κόμμα και κανέναν ηγέτη μια αλλαγή. Υπεύθυνοι για την αλλαγή είμαστε εμείς οι ίδιοι. Εμείς είμαστε οι ηγέτες που ψάχνουμε να βρούμε. “Εμείς” όχι “εγώ”. Η λύση δεν είναι να το παίζουμε ουδέτεροι και αντικειμενικοί, ενώ στην ουσία κάθε άλλο παρά ουδέτεροι και αντικειμενικοί είμαστε.

Οι πραγματικά “γαμάτοι” δημιουργούν ευκαιρίες και συμμετέχουν.
Αμφισβητούν, δημιουργούν, αλλάζουν.
Η απολιτίκ διάθεση ουσιαστικά δεν είναι απολιτίκ.
Το απολιτίκ δεν υπάρχει.
Θεωρώντας τον εαυτό σου απολίτικο και κρατώντας μια τέτοια στάση, νομιμοποιείς με ξεκάθαρο τρόπο την πολιτική που ασκείται.

Ξύπνα, δεν είσαι το γρανάζι που κάποιοι σου λένε.
Δεν είσαι μηχανή, είσαι άνθρωπος με ικανότητα δράσης.