ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (11.465-11.540)

465 Νῶϊ μὲν ὣς ἐπέεσσιν ἀμειβομένω στυγεροῖσιν
ἕσταμεν ἀχνύμενοι, θαλερὸν κατὰ δάκρυ χέοντες·
ἦλθε δ᾽ ἐπὶ ψυχὴ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
καὶ Πατροκλῆος καὶ ἀμύμονος Ἀντιλόχοιο
Αἴαντός θ᾽, ὃς ἄριστος ἔην εἶδός τε δέμας τε
470 τῶν ἄλλων Δαναῶν μετ᾽ ἀμύμονα Πηλείωνα.
ἔγνω δὲ ψυχή με ποδώκεος Αἰακίδαο,
καί ῥ᾽ ὀλοφυρομένη ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«Διογενὲς Λαερτιάδη, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
σχέτλιε, τίπτ᾽ ἔτι μεῖζον ἐνὶ φρεσὶ μήσεαι ἔργον;
475 πῶς ἔτλης Ἄϊδόσδε κατελθέμεν, ἔνθα τε νεκροὶ
ἀφραδέες ναίουσι, βροτῶν εἴδωλα καμόντων;»
Ὣς ἔφατ᾽, αὐτὰρ ἐγώ μιν ἀμειβόμενος προσέειπον·
«ὦ Ἀχιλεῦ, Πηλῆος υἱέ, μέγα φέρτατ᾽ Ἀχαιῶν,
ἦλθον Τειρεσίαο κατὰ χρέος, εἴ τινα βουλὴν
480 εἴποι, ὅπως Ἰθάκην ἐς παιπαλόεσσαν ἱκοίμην·
οὐ γάρ πω σχεδὸν ἦλθον Ἀχαιΐδος οὐδέ πω ἁμῆς
γῆς ἐπέβην, ἀλλ᾽ αἰὲν ἔχω κακά· σεῖο δ᾽, Ἀχιλλεῦ,
οὔ τις ἀνὴρ προπάροιθε μακάρτερος οὔτ᾽ ἄρ᾽ ὀπίσσω.
πρὶν μὲν γάρ σε ζωὸν ἐτίομεν ἶσα θεοῖσιν
485 Ἀργεῖοι, νῦν αὖτε μέγα κρατέεις νεκύεσσιν
ἐνθάδ᾽ ἐών· τῷ μή τι θανὼν ἀκαχίζευ, Ἀχιλλεῦ.»
Ὣς ἐφάμην, ὁ δέ μ᾽ αὐτίκ᾽ ἀμειβόμενος προσέειπε·
«μὴ δή μοι θάνατόν γε παραύδα, φαίδιμ᾽ Ὀδυσσεῦ.
βουλοίμην κ᾽ ἐπάρουρος ἐὼν θητευέμεν ἄλλῳ,
490 ἀνδρὶ παρ᾽ ἀκλήρῳ, ᾧ μὴ βίοτος πολὺς εἴη,
ἢ πᾶσιν νεκύεσσι καταφθιμένοισιν ἀνάσσειν.
ἀλλ᾽ ἄγε μοι τοῦ παιδὸς ἀγαυοῦ μῦθον ἐνίσπες,
ἢ ἕπετ᾽ ἐς πόλεμον πρόμος ἔμμεναι ἦε καὶ οὐκί.
εἰπὲ δέ μοι Πηλῆος ἀμύμονος εἴ τι πέπυσσαι,
495 ἢ ἔτ᾽ ἔχει τιμὴν πολέσιν μετὰ Μυρμιδόνεσσιν,
ἦ μιν ἀτιμάζουσιν ἀν᾽ Ἑλλάδα τε Φθίην τε,
οὕνεκά μιν κατὰ γῆρας ἔχει χεῖράς τε πόδας τε.
οὐ γὰρ ἐγὼν ἐπαρωγὸς ὑπ᾽ αὐγὰς ἠελίοιο,
τοῖος ἐὼν οἷός ποτ᾽ ἐνὶ Τροίῃ εὐρείῃ
500 πέφνον λαὸν ἄριστον, ἀμύνων Ἀργείοισιν.
εἰ τοιόσδ᾽ ἔλθοιμι μίνυνθά περ ἐς πατέρος δῶ,
τῷ κέ τεῳ στύξαιμι μένος καὶ χεῖρας ἀάπτους,
οἳ κεῖνον βιόωνται ἐέργουσίν τ᾽ ἀπὸ τιμῆς.»
Ὣς ἔφατ᾽, αὐτὰρ ἐγώ μιν ἀμειβόμενος προσέειπον·
505 «ἦ τοι μὲν Πηλῆος ἀμύμονος οὔ τι πέπυσμαι,
αὐτάρ τοι παιδός γε Νεοπτολέμοιο φίλοιο
πᾶσαν ἀληθείην μυθήσομαι, ὥς με κελεύεις·
αὐτὸς γάρ μιν ἐγὼ κοίλης ἐπὶ νηὸς ἐΐσης
ἤγαγον ἐκ Σκύρου μετ᾽ ἐϋκνήμιδας Ἀχαιούς.
510 ἦ τοι ὅτ᾽ ἀμφὶ πόλιν Τροίην φραζοίμεθα βουλάς,
αἰεὶ πρῶτος ἔβαζε καὶ οὐχ ἡμάρτανε μύθων·
Νέστωρ δ᾽ ἀντίθεος καὶ ἐγὼ νικάσκομεν οἴω.
αὐτὰρ ὅτ᾽ ἐν πεδίῳ Τρώων μαρναίμεθ᾽ Ἀχαιοί,
οὔ ποτ᾽ ἐνὶ πληθυῖ μένεν ἀνδρῶν οὐδ᾽ ἐν ὁμίλῳ,
515 ἀλλὰ πολὺ προθέεσκε, τὸ ὃν μένος οὐδενὶ εἴκων·
πολλοὺς δ᾽ ἄνδρας ἔπεφνεν ἐν αἰνῇ δηϊοτῆτι.
πάντας δ᾽ οὐκ ἂν ἐγὼ μυθήσομαι οὐδ᾽ ὀνομήνω,
ὅσσον λαὸν ἔπεφνεν ἀμύνων Ἀργείοισιν,
ἀλλ᾽ οἷον τὸν Τηλεφίδην κατενήρατο χαλκῷ,
520 ἥρω᾽ Εὐρύπυλον· πολλοὶ δ᾽ ἀμφ᾽ αὐτὸν ἑταῖροι
Κήτειοι κτείνοντο γυναίων εἵνεκα δώρων.
κεῖνον δὴ κάλλιστον ἴδον μετὰ Μέμνονα δῖον.
αὐτὰρ ὅτ᾽ εἰς ἵππον κατεβαίνομεν, ὃν κάμ᾽ Ἐπειός,
Ἀργείων οἱ ἄριστοι, ἐμοὶ δ᾽ ἐπὶ πάντ᾽ ἐτέταλτο,
525 ἠμὲν ἀνακλῖναι πυκινὸν λόχον ἠδ᾽ ἐπιθεῖναι·
ἔνθ᾽ ἄλλοι Δαναῶν ἡγήτορες ἠδὲ μέδοντες
δάκρυά τ᾽ ὠμόργνυντο, τρέμον θ᾽ ὑπὸ γυῖα ἑκάστου·
κεῖνον δ᾽ οὔ ποτε πάμπαν ἐγὼν ἴδον ὀφθαλμοῖσιν
οὔτ᾽ ὠχρήσαντα χρόα κάλλιμον οὔτε παρειῶν
530 δάκρυ᾽ ὀμορξάμενον· ὁ δέ με μάλα πόλλ᾽ ἱκέτευεν
ἱππόθεν ἐξέμεναι, ξίφεος δ᾽ ἐπεμαίετο κώπην
καὶ δόρυ χαλκοβαρές, κακὰ δὲ Τρώεσσι μενοίνα.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ Πριάμοιο πόλιν διεπέρσαμεν αἰπήν,
μοῖραν καὶ γέρας ἐσθλὸν ἔχων ἐπὶ νηὸς ἔβαινεν
535 ἀσκηθής, οὔτ᾽ ἂρ βεβλημένος ὀξέϊ χαλκῷ
οὔτ᾽ αὐτοσχεδίην οὐτασμένος, οἷά τε πολλὰ
γίγνεται ἐν πολέμῳ· ἐπιμὶξ δέ τε μαίνεται Ἄρης.»
Ὣς ἐφάμην, ψυχὴ δὲ ποδώκεος Αἰακίδαο
φοίτα μακρὰ βιβᾶσα κατ᾽ ἀσφοδελὸν λειμῶνα,
540 γηθοσύνη, ὅ οἱ υἱὸν ἔφην ἀριδείκετον εἶναι.

***

Οι δυο μας, συναλλάσσοντας τα πικραμένα λόγια μας,
εκεί στεκόμαστε, στη λύπη μας δοσμένοι, στο δάκρυ μας πνιγμένοι.
Και τότε ήλθε του Αχιλλέα η ψυχή, γιου του Πηλέα,
και του Πατρόκλου η ψυχή, και του άψογου Αντιλόχου,
κι ακόμη του Αίαντα, που υπήρξε ο άριστος στην όψη, στο παράστημα,
470 ανάμεσα στους άλλους Δαναούς, με μόνη εξαίρεση τον Αχιλλέα.
Αμέσως με αναγνώρισε του Αιακίδη η ψυχή, ασυναγώνιστου στο τρέξιμο,
ολοφυρόμενη φώναξε το όνομά μου, κι όπως μου μίλησε,
τα λόγια του πετούσαν σαν πουλιά:
«Βλαστάρι του Διός, γιε του Λαέρτη, πολυμήχανε Οδυσσέα,
άφοβε, ποιο άλλο έργο φοβερότερο θα βάλει ακόμη ο νους σου;
Που τόλμησες να κατεβείς στον Άδη, όπου νεκροί μονάχα
κατοικούν, δίχως τον νου τους πια, είδωλα και σκιές
βροτών που έχουν πεθάνει.»
Έτσι μου μίλησε, κι εγώ αποκρίθηκα, με το όνομά του:
«Ω Αχιλλέα, του Πηλέα γιε, ο πρώτος κι ο καλύτερος των Αχαιών,
ήλθα γυρεύοντας τον Τειρεσία, μήπως μου δώσει
480 κάποια συμβουλή, το πώς θα φτάσω στην τραχιάν Ιθάκη.
Γιατί δεν ζύγωσα ακόμη στη δική μας γη, δεν πάτησα
το χώμα της πατρίδας· με δέρνει πάντα το κακό. Εσένα όμως,
Αχιλλέα, κρίνω πως δεν υπάρχει άλλος σου ευτυχέστερος, ούτε από όσους
έζησαν στο παρελθόν, μήτε από εκείνους που θα ᾽ρθουν στο μέλλον.
Αφού, και ενόσω ζούσες, όλοι μας σε τιμούσαμε σαν να ᾽σουνα θεός
οι Αργείοι, αλλά κι εδώ που βρίσκεσαι με τους νεκρούς,
μένει μεγάλη η δύναμή σου· γι᾽ αυτό, Αχιλλέα, μη θλίβεσαι
και μην πικραίνεσαι πολύ στον θάνατό σου.»
Σ᾽ αυτά τα λόγια μου εκείνος αμέσως ανταπάντησε μιλώντας:
«Μη θες να με παρηγορήσεις για τον θάνατό μου, Οδυσσέα γενναίε·
θα προτιμούσα πάνω στη γη να ζούσα, κι ας ξενοδούλευα σε κάποιον,
490 άκληρο πια που να μην έχει και μεγάλο βιος,
παρά να είμαι ο άρχοντας στον κάτω κόσμο των νεκρών.
Όμως αυτά ας τα αφήσουμε, και πες μου κάτι για τον ακριβό μου γιο·
μπήκε στον πόλεμο, πρώτος στους πρώτους; μήπως όχι;
Μίλα μου όμως και για τον ευγενικό Πηλέα, αν κάτι ξέρεις κι έμαθες·
κρατεί ακόμη την τιμή στους τόσους Μυρμιδόνες;
ή μήπως ατιμάζεται στη Φθία και την Ελλάδα,
καθώς τα γηρατειά τον τσάκισαν και του ᾽κοψαν χέρια και πόδια;
Γιατί δεν είμαι εγώ κοντά να του παρασταθώ, αφού δεν βλέπω
πια το φως του ήλιου· τέτοιος και όπως κάποτε, στης Τροίας τον κάμπο,
500 σκότωνα σωρηδόν γενναίους πολεμιστές, να σώσω τους Αργείους.
Αν, όπως ήμουν, έστω λίγο ανέβαινα στο πατρικό μου σπίτι,
κάποιοι, έτσι κι αλλιώς, θα ᾽νιωθαν φρίκη με το μένος μου,
τα ανίκητά μου χέρια, όσοι εκείνον τώρα τον κρατούν
και βίαια του στερούν τη νόμιμη τιμή.»
Στο ερώτημά του εγώ αποκρίθηκα μιλώντας:
«Λυπάμαι, που δεν ξέρω να σου πω κάτι για τον πατέρα σου,
τον ανεπίληπτο Πηλέα· αλλά για το παιδί, τον ακριβό σου Νεοπτόλεμο,
θα ακούσεις απ᾽ το στόμα μου, όπως το ζήτησες, ακέραιη την αλήθεια.
Μόνος μου, σε καράβι ισόρροπο και κοίλο,
τον έφερα απ᾽ τη Σκύρο στους άλλους Αχαιούς, εκεί
που ωραία αρματωμένοι πολεμούσαν.
510 Κάθε φορά λοιπόν που αποφασίζαμε γύρω απ᾽ της Τροίας το κάστρο,
πάντοτε εκείνος έπαιρνε τον λόγο πρώτος κι η γνώμη του δεν αστοχούσε —
μόνο ο ισόθεος Νέστωρ κι εγώ, νομίζω, υπερτερούσαμε.
Αλλά και στο πεδίο της μάχης, όταν οι Αχαιοί τους Τρώες πολεμούσαμε,
ποτέ δεν ξέμεινε μέσα στο πλήθος, στον σωρό των άλλων·
έτρεχε κι έβγαινε πολύ μπροστά, η ορμή του δεν υποχωρούσε
σε κανένα, και σκότωνε πολλούς στην άγρια μάχη.
Δεν θα μπορούσα ασφαλώς να λογαριάσω εδώ και να τους ονομάσω όλους,
όσους εχθρούς θανάτωσε στον πόλεμο, βοηθώντας τους Αργείους.
Αλλά τι άθλος, όταν τον γιο του Τήλεφου κάτω τον σώριασε,
520 με το χαλκό κοντάρι του, τον ήρωα Ευρύπυλο. Και γύρω του να πέφτουν
πλήθος οι σύντροφοι, οι Κήτειοι, νεκροί, για δώρα μιας γυναίκας —
αλήθεια, δεν είδα άλλον ομορφότερο από κείνον, εξόν τον θείο Μέμνονα.
Αλλά κι όταν αργότερα χωθήκαμε σ᾽ εκείνο το άλογο,
που το ᾽χτισε ο Επειός, οι πιο γενναίοι Αργείοι, κι έπεσε πάνω μου
όλη η ευθύνη, πότε θα ανοίξει η κλειστή παγίδα μας, πότε θα κλείσει,
τότε λοιπόν οι άλλοι, των Δαναών οι αρχηγοί κι οι σύμβουλοι,
δεν μπόρεσαν να κρύψουν το δάκρυ και τον τρόμο, που τους παρέλυε τα γόνατα.
Εξόν εκείνος, που ούτε μια φορά, ποτέ, τα μάτια μου δεν είδαν
να χλωμιάζει η ωραία του όψη ή να σκουπίζει κάποιο δάκρυ
530 στα μάγουλά του· αμέτρητες φορές παρακαλούσε
έξω να πεταχτεί επιτέλους από το άλογο, να πιάσει τη λαβή
του ξίφους του, το χάλκινο βαρύ του δόρυ, γιατί άναβε τον νου του ο πόθος,
το πώς τους Τρώες θα βλάψει.
Αλλά και τότε πια που πήραμε την πόλη του Πριάμου, το ψηλό της κάστρο,
αυτός, αφού μοιράστηκε λεία και έπαθλο λαμπρό, αμέσως
στο καράβι ανέβηκε, απείραχτος· μήτε ποτέ τον βρήκε
χάλκινη αιχμή, μήτε κι από κοντά λαβώθηκε — πράγματα
που συχνά συμβαίνουν την ώρα του πολέμου, όταν, δίχως καμιά διάκριση,
μαίνεται ο Άρης.»
Ακούγοντας τον λόγο μου, πήρε να απομακρύνεται του Αιακίδη η ψυχή,
που δεν τον έφτανε άλλοτε κανείς στο τρέξιμο,
ανοίγοντας μεγάλο βήμα, προς το ασφοδελό λιβάδι —
540 με μια χαρά περήφανη, μ᾽ όσα του ιστόρησα για το λαμπρό του παλληκάρι.

Πώς η γλώσσα του σώματος γίνεται εργαλείο χειρισμού των άλλων

Καθημερινά δομούμε κι αποδομούμε σχέσεις, με όπλα την επικοινωνία και τα συναισθήματά μας για τους άλλους. Αυτό που δύναται ν’ αλλάζει κάθε φορά, ανάλογα με το είδος της σχέσης που καλούμαστε να διαχειριστούμε, είναι η στάση μας. Αυτή είναι που καθορίζει αν θα φανούμε υπερβολικά σκληροί, ανεκτικοί, ή ψυχροί απέναντι σε δικά μας άτομα. Κι εδώ είναι που γεννάται η απορία για την ανθρώπινη συμπεριφορά· αν είναι προϊόν αλληλεπίδρασης, αν την εξωτερικεύουμε βάσει στρατηγικής. Κάθε απάντηση γίνεται δεκτή κι η εξήγηση διόλου παράλογη.

Το φαινόμενο του χαμαιλέοντα στην κοινωνική ανθρωπολογία, εστιάζει στις αντιδράσεις μας, ανάλογα με το περιβάλλον που κοινωνικοποιούμαστε κάθε φορά. Η γνωριμία μας με μια καινούργια παρέα, η προσαρμογή σ’ εργασιακό περιβάλλον, η προσπάθειά μας να πλησιάσουμε έναν εν δυνάμει ερωτικό σύντροφο. Παραδείγματα που απέχουν μεταξύ τους, ακριβώς γιατί η συμπεριφορά μας μαρτυρά μια άλλη πτυχή του χαρακτήρα μας κάθε φορά. Μας φαίνεται εντελώς φυσιολογικό η στάση μας να μεταλλάσσεται ανάλογα με τις περιστάσεις, στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για έναν ευέλικτο μηχανισμό άμυνας-προσαρμογής, που μας επιτρέπει ν’ απομακρύνουμε τον εαυτό μας από ευάλωτες -κοινωνικές και μη- θέσεις.

Πιο συγκεκριμένα, τα βλέμματα στρέφονται στην πολυπλοκότητα της γλώσσας του σώματος. Αν αναλογιστεί κανείς πως αποτελεί το πενήντα επτά τοις εκατό του μηνύματος που στέλνουμε, είναι λογικό να την επεξεργαζόμαστε με τρόπο περίτεχνο. Σε μια πιο απλή μεταφορά, ενώ οι λέξεις πληροφορούν, υποστηρίζεται πως οι στάσεις δίνουν τα νοήματα. Δε χρειάζεται να πεις ανοιχτά πως αισθάνεσαι άβολα, όταν το σώμα σου έχει κουλουριαστεί στην καρέκλα, ούτε να δηλώσεις ανοιχτά συμπάθεια προς κάποιο άτομο, τη στιγμή που προδίδεις τον ενθουσιασμό σου μιλώντας του. Εύκολα και κατανοητά σημάδια, μπορούν να θέσουν -σ’ ένα στάδιο αρχικό- όρια μεταξύ των ανθρώπων που επικοινωνούν, μετατρέποντας καμιά φορά τη διπλωματία, σε άμυνα.

Κάνοντας κανείς μια απλή ανάγνωση στις βασικές αρχές της γλώσσας του σώματος, θα διαπιστώσει πως από τη στάση του κεφαλιού μας, μέχρι τον τρόπο που θα σταυρώσουμε τα χέρια μας, το παρασύνθημα είναι διαφορετικό. Πόσω μάλλον ο συνδυασμός διαφορετικών σημείων, που θα οδηγήσει και σ’ ένα ξεχωριστό συμπέρασμα για την εικόνα μας. Για τον λόγο αυτό, θέλοντας να δείξεις μετανιωμένος, θα μαζέψεις το σώμα σου και θα χαμηλώσεις το βλέμμα. Όχι γιατί στο έμαθε κάποιος, απλώς γιατί μ’ αυτόν τον τρόπο, μεταφράζει ο ανθρώπινος εγκέφαλος τη συγγνώμη. Ακόμη κι αν υπάρχουν στιγμές που το να το ξεστομίσεις φαντάζει Γολγοθάς. Οπότε, προτιμάς να το δηλώσεις αλλιώς.

Αυτό που παραμένει άλυτο μέχρι στιγμής, είναι αν χρησιμοποιούμε τη δυνατότητα αυτή με δόλο κάποιες φορές, για να προκαταλάβουμε καταστάσεις. Η γλώσσα του σώματος είναι πάντα αυθόρμητη, αν και μερικές φορές υπαγορεύεται από τον νου με στόχο απλώς να δείξουμε κι όχι να δηλώσουμε. Στον κώδικα της γλώσσας αυτής, υπάρχει κι ο όρος «στάση επίτευξης». Σύμφωνα με τον Duchenne, παραδείγματος χάρη, μπορούμε να διακρίνουμε ένα ειλικρινές από ένα ψεύτικο χαμόγελο, αν παρατηρήσουμε με προσοχή τους μύες των ματιών και του προσώπου. Αν όλοι αυτοί διαστέλλονται όταν μας χαμογελούν, τότε το χαμόγελο είναι αληθινό. Το σώμα μας με λίγα λόγια, μπορεί να λειτουργήσει πράγματι σαν χαμαιλέοντας, ικανό να υπηρετήσει τους στόχους που θέτει το μυαλό.

Δεν έχει τόση σημασία ν’ αποκωδικοποιούμε κάθε φορά τη συμπεριφορά που λαμβάνουμε, γιατί στην τελική ποτέ δε θα ξέρουμε με σιγουριά αν κάνουμε σωστή εκτίμηση. Σημασία έχει το κίνητρο της στάσης μας, οι προθέσεις μας. Αν αυτές είναι ειλικρινείς, τότε κοινή ρότα θ’ αποκτήσει και το σώμα. Το λάθος που κάνουμε συχνά, είναι πως επιζητούμε από τον ίδιο μας τον εαυτό στα δύσκολα να μοιάζουμε πιο δυνατοί κι άνετοι, ενώ στα καλά απαιτούμε να φαίνεται η πιο ανεπιτήδευτη πλευρά μας. Σαν κούκλες κουρδισμένες δηλαδή. Ε, δε γίνεται, πώς να το κάνουμε; Αν ξεκαθαρίσουμε μέσα μας τι μετράει πιο πολύ -ο έλεγχος των στάσεων ή η ευθύτητα στις σχέσεις μας- τότε ίσως να λαμβάνουμε vibes κοινά μ’ αυτά που στέλνουμε. Ποιος ξέρει;

Για να εκφράσει την ψυχή του, ο άνθρωπος δεν έχει παρά μόνο το πρόσωπό του

Καλά ή κακά παιδιά;

Πότε ένα παιδί είναι καλό και πότε είναι κακό;

Έχουμε ποτέ αναρωτηθεί;

Δίνουμε έναν χαρακτηρισμό, και δεν σκεφτόμαστε πως επιδρά αυτό στο ψυχισμό του παιδιού, πως αυτό μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά του.

Αν ένα παιδί ακούει συνέχεια πως είναι κακό ή κάνει κακίες πράξεις, ταυτίζεται με το χαρακτηρισμό αυτό και συνεχίζει να έχει αυτή τη συμπεριφορά για να κερδίσει την προσοχή των άλλων. Εκπαιδεύεται και προσαρμόζεται.

Οικειοποιείται τον ορισμό.

Από την άλλη πλευρά αν ένα παιδί ακούει συνέχεια πως είναι καλό. Ταυτίζεται με αυτό και δεν επιτρέπει ποτέ στον εαυτό του να ξεφύγει από αυτό που κάποιοι έχουν ονομάσει καλή συμπεριφορά!

Τα παιδιά όμως είναι παιδιά. Και έχουν ανάγκη να νιώθουν ασφαλή και αποδεκτά από το περιβάλλον που μεγαλώνουν. Έχουν την ανάγκη να νιώθουν σημαντικά, να προσφέρουν να είναι «μεγάλοι».

Δεν υπάρχουν κανόνες που να ορίζουν τι είναι καλό και τι κακό. Υπάρχει ο διάλογος και η συζήτηση. Μπορούμε να εξηγήσουμε χωρίς να δίνουμε όνομα στην εκάστοτε συμπεριφορά. Να προσπαθούμε να εξηγήσουμε τι μπορεί να οδήγησε ένα παιδί στο να συμπεριφέρεται έτσι. Να τους δίνουμε βήμα να εκφράζονται ελεύθερα.

Να μην περιορίζονται, να μην νιώθουν παραγκωνισμένα.

Δεν υπάρχουν καλά ή κακά παιδιά!

Παιδιά μικρά με θέλω, επιθυμίες, επιλογές, γνώμες.

Παιδιά με ζωή!

Αυτά τα παιδιά υπάρχουν!

Εγκατάλειψη: Το χειρότερο αλλά ίσως και το καλύτερο

Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι, κάποια στιγμή στη ζωή τους, βιώνουν την εμπειρία της ερωτικής απογοήτευσης, του χωρισμού και της εγκατάλειψης. Ο τρόπος, όμως, που βιώνουμε μια τέτοια κατάσταση διαφέρει από άτομο σε άτομο.

Οι περισσότεροι έχουν μια αίσθηση απώλειας, έντονης λύπης και άλλων -αντιφατικών συχνά μεταξύ τους- συναισθημάτων, αλλά και μιας αίσθησης σοκ, εάν δεν περίμεναν μια τέτοια εξέλιξη. Πολλοί κλαίνε ασταμάτητα, ουρλιάζουν από απόγνωση και οργή, και άλλοι πάλι κλείνονται στον εαυτό τους, μη θέλοντας να μιλήσουν με κανέναν.

Μια εγκατάλειψη είναι πάντα επώδυνη, ακόμα και αν δεν είμαστε ιδιαίτερα ερωτευμένοι. Όποιος εγκαταλείπεται και δεν νιώθει έστω και λίγο άσχημα, τότε είτε δεν αισθάνεται το παραμικρό για το ταίρι του, έστω και ως άνθρωπο, είτε πνίγει τα επώδυνά του συναισθήματα, ίσως γιατί δεν τα αντέχει και γιατί χρειάζεται χρόνο πριν επιτρέψει στον εαυτό του να αρχίσει σιγά-σιγά να τα βιώνει.

Μερικές φορές, μπορεί να είμαστε εμείς οι ίδιοι που θέλουμε να βάλουμε τέλος στη σχέση αλλά να διστάζουμε για διάφορους λόγους. Στην περίπτωση αυτή, η ανακοίνωση από τον άλλον πως θα ήθελε να χωρίσουμε μπορεί να είναι μια μικρή λύτρωση γιατί μας απαλλάσσει από την ευθύνη μιας τέτοιας απόφασης ή από τις όποιες ενοχές μας.

Υπάρχουν, όμως, και φορές που ενώ θέλουμε να χωρίσουμε -ιδιαίτερα από κάποιον που θεωρούμε δεδομένο- να νιώσουμε πολύ άσχημα, έως και πανικό, εάν αυτός μας ανακοινώσει πρώτος πως θέλει να βάλει τέλος στη σχέση. Εάν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε οι λόγοι του πανικού μας οφείλονται σε κάτι δικό μας από παλιά που ενεργοποιείται με αφορμή αυτόν το χωρισμό και τον τρόπο με τον οποίο γίνεται.

Είναι καλό να έχουμε πάντα υπόψη πως ένας χωρισμός μπορεί να είναι το χειρότερο αλλά ίσως και το καλύτερο που θα μπορούσε να μας συμβεί.

Αποδοχή των συναισθημάτων

Ένα πρώτο και αποφασιστικό βήμα για να αρχίσει να μπαίνει μια τάξη μέσα μας μετά από μια ερωτική απογοήτευση είναι η αποδοχή των όσων νιώθουμε. Είναι πολύ σημαντικό να αποδεχθούμε πως νιώθουμε ανήμποροι, μόνοι, εγκαταλειμμένοι και πως ό άλλος θέλει να συνεχίσει τη ζωή του χωρίς εμάς. Θα πρέπει να μείνουμε στα δύσκολα συναισθήματά μας, να τα αφουγκρασθούμε και να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να αρχίσει να τα νιώθει σιγά-σιγά. Να τα δούμε ως το αποτέλεσμα μιας πληγής που έχει προκληθεί μέσα μας, που πονά και χρειάζεται καλή φροντίδα για να μπορέσει γρήγορα να γιάνει. Όσο αναμασάμε αυτό που μας συνέβη χωρίς να το αποδεχόμαστε τόσο ο πόνος μας γίνεται μεγαλύτερος γιατί είναι σαν να σκαλίζουμε, αντί να φροντίζουμε προσεκτικά, την πληγή μας.

Πέραν της αποδοχής των επώδυνων συναισθημάτων μας, θα πρέπει, επίσης, να μην αξιολογούμε ή κατακρίνουμε τα όσα νιώθουμε. Για παράδειγμα, ενώ κάποιος πονά, να λέει στον εαυτό του: «Είμαι χαζός που αισθάνομαι τόσο άσχημα, δεν αξίζει τον κόπο. Δεν πρέπει να δείξω το πόσο έχω πληγωθεί, να αποχωρίσω με το κεφάλι ψηλά και σαν να μην έχει συμβεί κάτι το ιδιαίτερο». Λειτουργώντας με τον τρόπο αυτό, όχι μόνο δεν δίνουμε στον εαυτό μας τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματα που διακινούνται εντός του -και άρα να τα επεξεργασθεί και σιγά-σιγά να τα ξεπεράσει- αλλά είναι σαν να τον κατακρίνουμε και να τον υποτιμούμε για αυτά που νιώθει.

Αναζήτηση μιας ισορροπίας ανάμεσα σε αποδοχή και αυτοπροστασία

Είναι αδύνατο να καταφέρουμε να πνίξουμε τον πόνο που προκαλεί ένας ανεπιθύμητος χωρισμός, χωρίς κάποιο σοβαρό ψυχικό κόστος και διάφορες άλλες συνέπειες για τη ζωή μας. Στο βαθμό που αποδεχόμαστε τα συναισθήματά μας, όσο επώδυνα και αν είναι, αποδεχόμαστε και το ότι είμαστε άνθρωποι, πως ζούμε, πως μπορούμε να αγαπάμε και πως είμαστε ευάλωτοι όταν υπάρχει σοβαρός λόγος. Τις περισσότερες φορές, εμείς οι ίδιοι είμαστε που μετατρέπουμε άθελά μας τον πόνο μας σε αληθινό μαρτύριο, κατηγορώντας τον εαυτό μας για τα όσα νιώθει. Αυτό ακριβώς είναι που μπορούμε να αλλάξουμε.

Είναι σημαντικό να μπορέσουμε να βρούμε μια ισορροπία ανάμεσα στην αποδοχή των συναισθημάτων μας και στην καλή φροντίδα του εαυτού μας. Αυτά τα δύο θα πρέπει να γίνονται ταυτόχρονα και όχι είτε το ένα είτε το άλλο. Το πρώτο βήμα για την αποδοχή των συναισθημάτων μας αρχίζει με την περιγραφή τους σε εμάς τους ίδιους, δίνοντάς τους το όνομα που αντιστοιχεί σε αυτά ή γράφοντάς τα σε ένα τετράδιο. Το δεύτερο βήμα είναι να συμπεριφερθούμε στον εαυτό μας και να τον φροντίσουμε σαν να επρόκειτο για ένα πολύ αγαπημένο μας πρόσωπο που βρίσκεται σε παρόμοια θέση.

Προσπαθούμε, επίσης, να συνεχίσουμε να κάνουμε όλα όσα μας έδιναν χαρά και ευχαρίστηση μέχρι και πριν το χωρισμό, χωρίς απαιτήσεις και πίεση να νιώσουμε οπωσδήποτε καλά ή με τον ίδιο τρόπο και στον ίδιο βαθμό όπως παλαιότερα. Σημασία έχει να μπορέσουμε να νιώσουμε έστω και λίγο καλύτερα.

Σκοπός όλων αυτών είναι η αποφυγή της συνεχούς αναμόχλευσης των όσων έχουν συμβεί που οδηγεί σε επιδείνωση της διάθεσής μας, συνήθως διαμέσου της ενοχοποίησης του εαυτού μας για τα όσα κάναμε ή δεν κάναμε καθώς και για τα όσα νιώσαμε ή δεν νιώσαμε. Τα συναισθήματά μας είναι σαν την κινούμενη άμμο. Όσο περισσότερο αντιστεκόμαστε σε αυτά τόσο βαθύτερα βουλιάζουμε μέσα τους, χάνοντας τον ορίζοντα της ζωής και τη δυνατότητα να νιώσουμε σταδιακά καλύτερα.

Ενεργοποίηση παλαιότερων ανάλογων εμπειριών

Όπως κάθε κρίση, έτσι και ένας χωρισμός ενεργοποιεί συναισθήματα παλαιότερων ανάλογων εμπειριών -ιδιαίτερα αυτών που ποτέ δεν καταφέραμε ή που δεν είχαμε τη δυνατότητα να ξεπεράσουμε- τα οποία χρωματίζουν με την ιδιαίτερη χροιά τους και τον παρόντα χωρισμό. Οι περισσότεροι από εμάς δεν το αντιλαμβάνονται, με αποτέλεσμα η μεν σύγχυση να γίνεται ακόμα μεγαλύτερη, η δε δυνατότητα μιας αποτελεσματικής αντιμετώπισης της κρίσης αυτής σημαντικά μικρότερη.

Κάθε κρίση, όμως, δίνει την ευκαιρία διευθέτησης ακόμα και παλαιότερων τραυματικών εμπειριών, αρκεί να θέλουμε να δώσουμε στον εαυτό μας την ευκαιρία αυτή. Μια ψυχοθεραπευτική δουλειά μπορεί να οδηγήσει στην οριστική αποκατάσταση ανάλογων εκκρεμοτήτων εντός μας.

Σχεδόν πάντα, τα πράγματα βελτιώνονται στη συνέχεια

Όσο και αν πονάμε μετά από ένα χωρισμό, τα πράγματα βελτιώνονται σταδιακά, παρόλο που δεν το πιστεύουμε όταν η θλίψη, η απόγνωση και ο πόνος είναι δυσβάσταχτα. Η συζήτηση για το πώς νιώθουμε με κάποιο πρόσωπο της εμπιστοσύνης μας (φίλο, συγγενή ή γονιό) βοηθά πάντα.

Εάν, όμως, περάσουν αρκετοί μήνες (περισσότεροι από έξι) και η διάθεσή μας δεν βελτιώνεται, τότε θα πρέπει να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό της ψυχικής υγείας.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να έχουμε υπόψη

Δεν μετατρεπόμαστε αυτόματα σε λιγότερο άξια, επαρκή ή επιθυμητά άτομα μόνο και μόνο επειδή κάποιος μας εγκατέλειψε.

Διατηρούμε επαφή με τα επώδυνα συναισθήματά μας και βιώνουμε όσο είναι δυνατόν, αλλά προσπαθούμε ταυτόχρονα να κάνουμε και πράγματα ευχάριστα.

Μιλάμε με άτομα της εμπιστοσύνης μας για τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας.

Βοηθά πάντα το να καταγράφουμε σε κάποιο λεύκωμα/τετράδιο τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας.

Αποσύρουμε πράγματα και αποφεύγουμε καταστάσεις που μας υπενθυμίζουν το πρόσωπο που μας εγκατέλειψε και που μας κάνουν να νιώθουμε άσχημα, π.χ. δώρα, φωτογραφίες, τηλεφωνικά νούμερα, face book, τραγούδια κ.ά.

Η δημιουργία νέας σχέσης ως βάλσαμο ή σωσίβιο

Κάποιοι, στην προσπάθειά τους να μετριάσουν τα αβάσταχτα αισθήματα απώλειας, μοναξιάς και αναξιότητας, προχωρούν σχεδόν άμεσα στη δημιουργία μιας νέας σχέσης που να παίξει στην ουσία το ρόλο του βάλσαμου ή του σωσίβιου για τη δυστυχία που βιώνουν. Αυτό, όχι μόνο δεν βοηθά αλλά αδικεί τόσο τον Άλλον -που παίζει εν αγνοία του έναν εντελώς διαφορετικό ρόλο από αυτόν που φαντάζεται και επιθυμεί- όσο και αυτόν που κάνει μια τέτοια επιλογή, αλλοτριώνοντας τον ψυχισμό του και μη επιτρέποντάς τον να ξεπεράσει όπως πρέπει το δράμα που ζει και πριν νιώσει πραγματικά έτοιμος να σαλπάρει και πάλι για ανοιχτές θάλασσες.

Μια τέτοιου είδους επιλογή είναι ταυτόσημη με το ξεγέλασμα ενός μικρού παιδιού που σπαράζει επειδή έφυγε η μητέρα του, δίνοντάς του ένα γλειφιτζούρι. Με τον τρόπο αυτό, ίσως καταφέρουμε να σταματήσουμε πρόσκαιρα το κλάμα του, αλλά στην ουσία φιμώνουμε τα απόλυτα φυσιολογικά συναισθήματά του, το αποπροσανατολίζουμε και δεν του δίνουμε την ευκαιρία να εξοικειωθεί σταδιακά και ήπια με αναπόφευκτες καταστάσεις της ζωής, να αναπτύξει «ψυχικά αντισώματα» απέναντι σε αυτές ώστε να μην καταποντιστεί αργότερα στη ζωή του όταν θα χρειασθεί να αντιμετωπίσει ανάλογες και μάλιστα πολύ σοβαρότερες.

Πότε είμαστε έτοιμοι να ερωτευθούμε και πάλι;

Όταν ολοκληρωθεί η διεργασία πένθους εντός μας. Αυτό ποικίλει από άτομο σε άτομο ανάλογα με την προσωπική του ψυχική ωριμότητα, την ένταση των συναισθημάτων που τρέφουμε για το άτομο που μας εγκαταλείπει, τη σημασία και το ρόλο που είχε στη ζωή μας, τις προηγούμενες εμπειρίες αποχωρισμού στη ζωή μας -από τα παιδικά μας κιόλας χρόνια-, τη δεδομένη συγκυρία της ζωής μας (π.χ. είναι πολύ δυσκολότερο αν την ίδια περίοδο χωρίζουν οι γονείς μας, αν έχει πεθάνει πρόσφατα κάποιος από αυτούς, αν έχει υπάρξει ρήξη στη σχέση μας με έναν αγαπημένο φίλο/φίλη κ.τ.λ.) κ.ά.

Όταν είμαστε έτοιμοι να ερωτευθούμε και πάλι, τότε αρχίζουμε να παρατηρούμε γενικώς τους ανθρώπους γύρω μας, μπορεί να διαπιστώσουμε πως κάποιος από αυτούς αρχίσει να μας φαίνεται ως ενδιαφέρον μεν άτομο, όχι όμως και ως ένας θεός ή θεά που βρέθηκε άξαφνα μπροστά μας για να μας οδηγήσει σε έναν νέο παράδεισο. Όταν τα χρώματα της ζωής αρχίσουν σιγά-σιγά και όχι απρόσμενα και εκτυφλωτικά να ξεπροβάλουν στον ορίζοντά μας.

Μπορεί να υπάρχει ακόμα πόνος για την προηγούμενή μας σχέση αλλά, παρόλ΄αυτά, να νιώθουμε πως υπάρχει μέσα μας πλέον θέση για νέα συναισθήματα και ενδεχομένως και για κάποιον Άλλον. Είναι, επίσης, πιθανό να υπάρχει φόβος για μια νέα ενδεχόμενη απογοήτευση. Αυτό είναι φυσικό. Δεν θα πρέπει , όμως, να κάνουμε πίσω, αν έχουμε αρχίσει μετά από αρκετό καιρό να νιώθουμε κάτι όμορφο για κάποιον Άλλον. Θα πρέπει να πάμε λίγο κόντρα στο δικαιολογημένο ή αδικαιολόγητο φόβο μας, υπενθυμίζοντας στον εαυτό μας πως το να αγαπάμε ή να είμαστε ερωτευμένοι σημαίνει πως ΖΟΥΜΕ ή πως έχουμε «ξαναρχίσει» να ζούμε...

Επίλογος

Μια ερωτική απογοήτευση και ένας χωρισμός/αποχωρισμός είναι μια διαδικασία που χρειάζεται πάντα το χρόνο της για να ολοκληρωθεί. Όταν γίνει αυτό, τότε βλέπουμε αυτό που μας συνέβη ως μια εμπειρία και όχι ως κάτι που καθορίζει την αξία ή την επάρκειά μας ως ατόμων ή ακόμα και ολόκληρη τη ζωή μας ως καλή ή κακή. Κάθε σημαντική εμπειρία που μας σημαδεύει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο είναι καλό να τη βλέπουμε ως κάτι που μας διαμορφώνει συχνά προς το καλύτερο. Λίγο μας τσακίζει, λίγο αποκαθιστά ελλείμματα και ασάφειες, αλλά συνολικά μας κάνει πιο δυνατούς και σίγουρους για το τι θέλουμε από τη ζωή.

Απόλυτα καλές ή αρνητικές εμπειρίες δεν υπάρχουν στη ζωή, η δε αξιολόγησή τους ως τέτοιες δεν είναι εύκολη υπόθεση και μπορεί να γίνει μόνο μετά από πολύ καιρό. Το ίδιο ισχύει και για μία ερωτική απογοήτευση ή ένα χωρισμό. Μετά από καιρό, μπορεί να διαπιστώσουμε πως ήταν ίσως το καλύτερο που μπορούσε να μας είχε συμβεί στη μέχρι τότε ζωή μας.

Το μόνο για το οποίο μπορούμε να είμαστε απόλυτα βέβαιοι πως θα έχουμε σε όλη μας τη ζωή είναι ο Εαυτός μας. Για το λόγο αυτό, οφείλουμε να τον φροντίζουμε κατά πως του αξίζει!

Η μεγαλύτερη ανταμοιβή ή τιμωρία μας είναι ότι θα ζήσουμε με τις επιλογές μας

Μπορείς να επιλέξεις τον τρόπο που θα βαδίσεις το μονοπάτι σου. Είναι πράγματι απλώς μια απόφαση. Λοιπόν; Το κεφάλι στραμμένο προς τον ήλιο ή το βλέμμα βυθισμένο στην άβυσσο; Αν περπατήσεις για λίγο ακόμη, θα ανακαλύψεις το πιο θαυμαστό τοπίο. Σε προειδοποιώ όμως, σε περιμένει πρώτα μια δύσκολη ανηφόρα. Τι λες, αξίζει τον κόπο η κούραση;

«Φορτώθηκα με ένα σωρό ευθύνες στη δουλειά τελευταία» σε ακούω να μουρμουρίζεις.

Μη συνεχίζεις, καταλαβαίνω απόλυτα. Καλύτερα να ξαποστάσεις σε ετούτο το παγκάκι. Μπροστά σου βέβαια ορθώνεται μονάχα ένας γκρίζος τοίχος. Δεν θα τον χαρακτήριζα ως την ιδανική θέα, όμως τουλάχιστον εδώ δεν θα σε περιμένουν εκπλήξεις.

Τις αντιπαθείς τις εκπλήξεις, πήρε το αυτί μου να δηλώνεις χθες βράδυ σε μια παρέα φίλων.

«Ναι βρε αδερφέ, μεγαλώσαμε και θέλουμε να ελέγχουμε το πεδίο μας» συμφώνησε εκείνος ο τύπος με το παχύ μουστάκι δίπλα σου.

«Συνιστά θέμα οπτικής» πετάχτηκε ένας άλλος με λαμπερά μάτια.

«Καλά όλα στη θεωρία. Άμα αποκτήσεις παιδιά όμως, καημένε μου, ξεχνάς την οπτική, μην σου πω ακόμη και το όνομά σου» βιάστηκε να τον αντικρούσει ο τύπος με το παχύ μουστάκι.

Ένα όμως είναι το βέβαιο: Στο τέλος θα βιώσουμε με απόλυτη ακρίβεια τις συνέπειες των ίδιων μας των επιλογών. Και αυτό θα αποδειχθεί η τρανότερη ανταμοιβή ή τιμωρία μας. Γιατί η ζωή έχει ένα μαγικό τρόπο να απονέμει δικαιοσύνη. Αν κυνηγήσεις με θάρρος το όνειρο, τότε εκείνο θα σου χαρίσει τα φτερά του εκτοξεύοντας σε στον ουρανό των ιερότερων ελπίδων σου. Από εκεί ψηλά μόλις που θα διακρίνεις τις σκιές όσων κάποτε σε αποκάλεσαν φαντασιόπληκτο. Τι μεγαλύτερη πλήξη, αλήθεια, από το να βαδίζεις δίχως όραμα το μονοπάτι σου, αποδίδοντας ετικέτες σε όσους τόλμησαν να αγγίξουν αυτά που βιάστηκες να καταδικάσεις στην ανυπαρξία.

Εάν όλα σου φαίνονται εύκολα στην θεωρία αλλά δύσκολα στην πράξη, μεγάλα λόγια και κούφια υποσχετικά σημειώματα, τότε τι περιμένεις; Πάρε απλώς αγκαζέ τη θεωρία και βαδίστε το πεπρωμένο σου. Μετρήστε παρέα όσες ευχές δεν ξεστόμισες, τα πρωινά που υποδέχτηκες δίχως χαμόγελο τον λαμπρότερο ήλιο, τις επιθυμίες που ξεγλίστρησαν από τα χέρια σου, τις ηθικολογίες που συρρίκνωσαν την ευτυχία σου. Κούρνιασε με τη θεωρία σου στον καναπέ, δείτε συντροφιά τηλεόραση, αφήστε τις μέρες, τους μήνες, τα χρόνια να κυλούν.

Και αν η καθημερινότητα σου ξεθώριασε, είσαι εσύ που λέκιασες το ολόχρυσο κοστούμι της χαράς της, εσύ που αρνήθηκες να λικνιστείς στον ρυθμό των αυθεντικότερων πόθων σου. Γιατί ναι, η πράξη σαφώς και αποδεικνύεται δυσκολότερη από τη θεωρία όμως τίποτα όμορφο, ευγενές και μεγαλειώδες δεν φτιάχτηκε με υλικό του τη βολή. Τα λουλούδια ανθίζουν στα κλαδιά όσων δέντρων είδαν κατάματα τους χειμώνες και οι αγάπες συναντούν τις ψυχές που δεν πρόδωσαν τη μαγεία της.

Αν συνηθίζεις να μετράς στους γύρω σου ψεγάδια, αναρωτήσου γιατί δυσκολεύεσαι να συναντήσεις το δικό σου φως και όταν κάθεσαι με τα χέρια σταυρωμένα περιμένοντας την ευκαιρία να σου χτυπήσει την πόρτα, προετοιμάσου για την φριχτότερη απογοήτευση. Γιατί η τύχη αποτελεί μια πρώτης τάξεως δικαιολογία για όσους αρνήθηκαν να την προκαλέσουν, για εκείνους που αρκέστηκαν να χλευάζουν τις ζαριές που φεύγουν από τα ξένα χέρια.

Όμως η ζωή θα κρατά πάντα τον δικαιότερο λογαριασμό: για τον έρωτα που φοβήθηκες θα αρκεστείς στη συμβατική αγάπη, για το όνειρο που περιφρόνησες θα εισπράξεις την ανέμπνευστη δουλειά, για την υπέρβαση που αρνήθηκες να κάνεις θα καταδικαστείς στη δειλή ρουτίνα σου. Θα νιώθεις ανασφαλής, πάντα κάτι θα σου λείπει. Θα γεμίζεις το κενό με ένα σωρό ασχολίες. Δεν θα προλαβαίνεις να σκεφτείς.

Διόρθωση: δεν θα θέλεις να σκεφτείς. Και κάθε σου συνθηκολόγηση θα γεννά μια ακόμη φυλακή.

Εμείς χτίζουμε τις φυλακές, εμείς και τον παράδεισο μας. Οι άλλοι συνιστούν απλώς αντανακλάσεις των προσδοκιών μας και στο τέλος της ημέρας λαμβάνουμε ό,τι προσφέραμε. Και η πραγματικότητα μας αναβαθμίζεται κάθε φορά που απαρνούμαστε τις περιοριστικές μας πεποιθήσεις, εξερευνώντας το άγνωστο τοπίο των δυνατοτήτων μας, εκείνο που μας προσμένει ύστερα από την κοπιαστική ανηφόρα.

Μην πιστεύεις λοιπόν όσους σου λένε πως στην πράξη τα όνειρα μένουν ανεφάρμοστα. Βίωσε τη λαμπρότερη θεωρία σου και χάραξε το μονοπάτι με τα αυθεντικά σου βήματα. Κάνε το για εκείνους που έρχονται, για όσες νέες ψυχές κάποτε θα εμπνευστούν από το απαράμιλλο θάρρος σου. Σφράγισε το συλλογικό πεπρωμένο με την ενέργεια σου, γίνε μια φωνή ενθάρρυνσης, η πύρινη δράση που θεριεύει τη φωτιά της καρδιάς.

Και να θυμάσαι: Τα αδιέξοδα συνιστούν απλώς μια ψευδαίσθηση .Υπάρχει πάντα ένας άλλος δρόμος για τους αμετανόητους εξερευνητές και είναι αυτό ακριβώς το πείσμα τους που τους οδηγεί κάποτε στον θησαυρό της ζωής. Τον δρόμο, εξάλλου, πρέπει να τον οραματιστούμε και βαθιά να τον πιστέψουμε προτού τον ανταμώσουμε.

Πώς ένα υψηλό επίπεδο αγάπης για τον εαυτό σου, δημιουργεί ουσιαστικές και μακροχρόνιες σχέσεις

Η αγάπη για τον εαυτό, είναι μια πτυχή των σχέσεων που σχεδόν ποτέ δεν εξετάζεται. Σχετίζεται πολύ επίσης με την αυτοεκτίμηση, την αυτο-αποδοχή ή/και τον αυτοσεβασμό. Η αγάπη για τον εαυτό είναι η πράξη της αγάπης, της εκτίμησης και της αποδοχής του εαυτού μας όπως είμαστε, συμπεριλαμβανομένων των ελαττωμάτων και των αδυναμιών. Και είναι ζωτικής σημασίας για να πετύχει μια σχέση.

Είμαι σίγουρος ότι δεν θα διαφωνήσεις με το ότι για να λειτουργήσει μια σχέση απαιτείται κάποιος να μπορεί να δώσει ελεύθερα αγάπη στον άλλον. Αναρωτήθηκες όμως ποτέ πώς είναι δυνατόν να δώσεις κάτι που δεν έχεις;

Για να δώσεις αγάπη σε αφθονία, πρέπει να έχεις άφθονη ποσότητα από αυτήν. Ωστόσο, το μίσος (ή η αντιπάθεια όποιας μορφής) προς τον εαυτό σου θα στεγνώσει γρήγορα την πηγή από την οποία ρέει η αγάπη και θα καταστήσει αδύνατο το να αγαπήσεις αληθινά έναν άλλον.

Δυστυχώς, οι άνθρωποι συχνά δεν σέβονται, δεν αποδέχονται και δεν αγαπούν τον εαυτό τους όσο ΤΟΥΣ ΑΞΙΖΕΙ… Πολλοί φέρουν αισθήματα ανεπάρκειας, αναξιότητας, ενοχής και ντροπής από την παιδική ηλικία.

Αυτά μπορεί να έχουν τεράστιο αρνητικό αντίκτυπο στις σχέσεις τους, ενώ παραμένουν κρυμμένα στο παρασκήνιο.

Μπορούμε εύκολα να δούμε τη θυμωμένη ή εχθρική συμπεριφορά, τις εκρήξεις ζήλιας, την (επι)κριτική στάση – προφανείς ένοχοι στην ταραγμένη σχέση – αλλά συχνά αποτυγχάνουμε να αναγνωρίσουμε την υποκείμενη αυτο-απέχθεια ως την πραγματική αιτία του προβλήματος.

Θεραπεύοντας τη βασική αιτία του προβλήματος – την έλλειψη αγάπης για τον εαυτό σου – θα δεις τα άλλα αρνητικά πρότυπα συμπεριφοράς να εξαφανίζονται ως «δια μαγείας»!

Οι άνθρωποι που αγαπούν και εκτιμούν πραγματικά τον εαυτό τους τείνουν να είναι πιο ανεκτικοί και λιγότερο επικριτικοί με τους άλλους – σε σχέση με τα άτομα με χαμηλό επίπεδο αυτό-αγάπης και αυτοεκτίμησης. Είναι συνήθως γενναιόδωροι και με ενσυναίσθηση, και τους απαντάμε σπανιότερα και για μικρά χρονικά διαστήματα σε συναισθηματικά άκρα όπως ο θυμός ή η κατάθλιψη.

Τα ζευγάρια, όπου και τα δύο μέλη αγαπούν κι εκτιμούν τον εαυτό τους, τείνουν να είναι πιο σταθερά και πιο ευτυχισμένα. Έχουν μεγαλύτερο απόθεμα αυτού του ουσιαστικού συστατικού μιας όμορφης μακροχρόνιας σχέσης – την αγνή αγάπη, ανόθευτη από αισθήματα αυτοεξευτελισμού…

Έτσι, οποιοδήποτε βήμα κάνεις προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της σχέσης σου με τον εαυτό σου θα ενισχύσει αυτόματα τη σχέση σου με τον σύντροφό σου – νόμος.

Πρακτικά, μπορείς να ξεκινήσεις αξιολογώντας το επίπεδο της αγάπης για τον εαυτό σου σε μια κλίμακα από το ένα έως το δέκα. Στη συνέχεια βρες τον τρόπο που σου ταιριάζει ώστε αυτό να αλλάξει και να βελτιωθεί.

Υπάρχουν εξαιρετικά πολλοί τρόποι και πόροι που είναι διαθέσιμοι πλέον σήμερα και είναι πιο εύκολο από ποτέ να βρούμε και να εφαρμόσουμε τεχνικές για να αυξήσουμε την αγάπη για τον εαυτό μας.

Δούλεψε τη σχέση που έχεις με τον εαυτό σου σαν να εξαρτιόταν από αυτό η σχέση σου με τον σύντροφό σου καθώς και όλη σου η ζωή – γιατί ΙΣΧΥΕΙ!

Οι υπερπροστατευτικοί γονείς δημιουργούν αδύναμους ενήλικες

Αρνούμαι πλέον να δεχτώ απ’ την οποιαδήποτε μητέρα, την έκφραση «είμαι υπερπροστατευτική από την υπερβολική μου αγάπη για σένα». Ειλικρινά, μητέρες όλου του κόσμου, δυο «υπέρ» σε μια πρόταση δε χωράνε!

Είναι πλέον παράλογο τον έλεγχο και τη χειραγώγηση να τα βαφτίζουμε «αγάπη» και «φροντίδα».

Ναι, είναι μια μορφή χειραγώγησης αυτού του είδους η αγάπη, γιατί όταν δεν αφήνεις το παιδί να εκφράσει ανοιχτά τις επιθυμίες του και τις προτιμήσεις του, αλλά αντιθέτως του επιβάλεις τα δικά σου, δεν το βοηθάς, το καταπιέζεις. Κι ασφαλώς ανάλογα με την ηλικία που έχει το παιδί θα έχει και τα αντίστοιχα θέλω, επομένως μην περιμένεις να φτάσει στην εφηβεία ή να γίνει ενήλικος για να τα σεβαστείς, γιατί τότε θα είναι πολύ αργά.

Ακόμη και το παιχνίδι είναι επιλογή του, δε χρειάζεται να του κάνεις διαρκώς υποδείξεις για το πώς θα παίξει ή με τι θα παίξει. Αδιαμφισβήτητα θα έχεις το νου σου, αλλά ως έναν βαθμό, χωρίς να το πνίγεις, χωρίς να του στερείς την ελευθερία του, γιατί αυτή η κατάσταση θα διαιωνίζεται συνεχώς έχοντας ολέθριες συνέπειες και στο παιδί, αλλά και σε σένα.

Διαρκώς εσύ, άθελά σου, θα χειρίζεσαι το παιδί κι αυτό επειδή θα έχει συνηθίσει την όλη κατάσταση θα είναι αδύναμο να πάρει κάποτε τη ζωή στα χέρια του. Θα περιμένει πάντοτε κάποιον να του δείξει τι πρέπει να κάνει, γιατί έτσι έμαθε, γιατί απ’ την «υπερβολική σου αγάπη» δημιούργησες έναν ανίκανο ενήλικα, που χρειάζεται οδηγίες χρήσης για να ζήσει. Τι νομίζεις, ότι πάντα θα είσαι εκεί; Όχι. Και στην τελική και να ήσουν, ο ρόλος του γονιού είναι να δίνει φτερά στο παιδί του για να πετάξει μακριά, όχι να φτιάξει ένα χρυσό κλουβί και να το κλείσει εκεί μέσα.

Υπάρχουν γονείς που κανονίζουν το μέλλον των παιδιών τους, χωρίς καν να τα ρωτήσουν.

«Όταν μεγαλώσεις θα γίνεις αυτό, γιατί θα έχεις δουλειά» και κάπως έτσι αυτή η φράση εκτέλεσε τα όνειρα χιλιάδων παιδιών στον κόσμο. Όχι, το παιδί θα επιλέξει μόνο του τι επαγγελματικό προσανατολισμό θα ακολουθήσει κι αν το αγαπάει αυτό που κάνει θα υλοποιήσει όλα του τα όνειρα. Αντιλαμβάνομαι ο γονιός να έχει άγχος για το μέλλον του παιδιού, αλλά υπάρχουν κι όρια. Άλλο άγχος, άλλο σου επιτάσσω τη γνώμη μου με το έτσι θέλω.

Εσάς θα σας άρεσε κάποιος να κανόνιζε έτσι απόλυτα τη ζωή σας; Ή μάλλον σας συνέβη και το κάνετε κι εσείς; Ή μπορεί και να πιστεύετε πως επειδή εσείς δεν τολμήσατε να διεκδικήσετε τα όνειρά σας, δεν μπορεί και το παιδί σας.

Κανείς δεν αμφισβητεί το ρόλο των γονιών στη ζωή του παιδιού, ασφαλώς κι είναι σημαντικός, αλλά ο κάθε άνθρωπος είναι ξεχωριστός και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να του δείξει πώς να ζει, ούτε καν η ίδια του η μάνα. Ναι, να δώσει συμβουλές, να του συμπαρασταθεί, να το αγαπάει όσο τίποτα άλλο, αλλά όλα αυτά να προσέχει πολύ πώς τα εκδηλώνει.

Οι αδύναμοι, άβουλοι ενήλικες που βλέπουμε καθημερινά γύρω μας είναι αποτέλεσμα μιας τέτοιας υπερβολικής αγάπης κι αν όχι όλοι, οι περισσότεροι. Κάποτε οι γονείς πεθαίνουν -όσο στενάχωρο κι αν είναι αυτό- δε γίνεται, λοιπόν, να μεγαλώνουν έτσι τα παιδιά τους, δε γίνεται να είναι πάνω τους διαρκώς μην τυχόν και πονέσουν και πληγωθούν και στεναχωρηθούν -εξάλλου όλα είναι στη ζωή, πράγμα που σημαίνει ότι οφείλεις να προετοιμάσεις το παιδί για τα δύσκολα.

Αναρωτήθηκες ποτέ πώς θα νιώσει όταν «φύγεις»;

Όταν βγει απ’ το κλουβί της υπερπροστατευτικότητάς σου κι αντιμετωπίσει τον κόσμο; Τότε δε θα υπάρχει κάποιος να του πει «έλα, εγώ είμαι εδώ, μη σκας για τίποτα», θα υπάρχει μόνο μια ζούγκλα με άγρια θηρία έτοιμα να το κατασπαράξουν, γιατί αυτό είναι η κοινωνία, μια κοινωνία που εσύ δεν του έδειξες, δεν του την έμαθες και θα πρέπει να τη γνωρίσει μόνο του.

Σίγουρα δεν υπάρχει καμία συνταγή για το πώς θα μεγαλώσεις ένα παιδί, αλλά το να μάθεις από νωρίς να σέβεσαι την ελευθερία του και τις επιλογές του δε νομίζω ότι χρειάζεται να το δεις κάπου γραμμένο. Το να είσαι υπερπροστατευτικός, σημαίνει πως είσαι χειριστικός, επομένως προσπάθησε να το ελέγξεις και να το εξαλείψεις. Μπορείς να υπεραγαπάς όσο θες το παιδί σου, χωρίς όμως να το πνίγεις, θυμήσου ότι δε σου ανήκει κι ότι κάποτε θα πετάξει μακριά απ’ τη «φωλιά»!

Δημιούργησε έναν άξιο, δυναμικό ενήλικα, ικανό να αντιμετωπίσει την κάθε δυσκολία κι όχι ένα φοβισμένο πλάσμα που έχει ανάγκη την καθοδήγηση και τις «εντολές» σου. Όταν κλείσεις τα μάτια, φρόντισε να είσαι σίγουρος ότι το παιδί σου μπορεί να κατακτήσει και το φεγγάρι κι όχι να ανησυχείς για το τι θα απογίνει!

Φρίντριχ Νίτσε: Θέλεις να κάνεις κάποιον να ενδιαφερθεί για σένα; Έχε ύφος αμηχανίας όταν βρίσκεσαι μπροστά του

Πώς; Είναι ο άνθρωπος απλώς ένα λάθος του Θεού; Ή μήπως ο Θεός είναι ένα λάθος του ανθρώπου;

Βοήθησε ο ίδιος τον εαυτό σου: τότε θα σε βοηθήσουν όλοι.
Αρχή της αγάπης προς τον πλησίον.

Υπάρχει ένας δρόμος που μπορεί να τον βαδίσει μονάχα ένας. Ποιος; Εσύ! Πού πηγαίνει; Μη ρωτάς Βάδισέ τον!

Ό,τι δε με σκοτώνει με κάνει πιο δυνατό.

Σπάνια κάνει κανείς μόνο ένα σφάλμα. Στο πρώτο σφάλμα κάνει κανείς πάρα πολλά. Γι’ αυτό κάνει συνήθως κι ένα δεύτερο – κάνοντας αυτή τη φορά πολύ λίγα…

Το σκουλήκι μαζεύεται όταν το πατούν. Αυτό είναι έξυπνο. Με τούτο τον τρόπο μειώνει τις πιθανότητες να το πατήσουν πάλι. Στη γλώσσα της ηθικής αυτό λέγεται ταπεινοφροσύνη.

Τί; Ψάχνεις; Θέλεις να πολλαπλασιαστείς επί δέκα, επί εκατό; Ψάχνεις για οπαδούς; – Ψάξε για μηδενικά!

Τρέχεις μπροστά; Το κάνεις σα βοσκός; Ή σαν εξαίρεση; Μια τρίτη περίπτωση θά ‘ταν ο φυγάς… Πρώτο ζήτημα συνείδησης.

Όταν η γυναίκα έχει αντρικές αρετές θέλει κανείς να το βάλει στα πόδια. Κι όταν δεν έχει αντρικές αρετές τότε το βάζει αυτή στα πόδια.

Ο πιο σίγουρος τρόπος για να καταστρέψεις έναν νέο είναι να του διδάξεις να εκτιμάει περισσότερο εκείνους που σκέφτονται σαν αυτόν από εκείνους που σκέφτονται διαφορετικά απ’ αυτόν.

Καλύτερα μια ολόψυχη έχθρα παρά μια φιλία κολλημένη με κόλλα.

Και ο χρόνος μετριέται από την καταραμένη μέρα από την οποία άρχισε αυτή η συμφορά – από την πρώτη μέρα του χριστιανισμού! Γιατί να μην τον μετρούμε από την τελευταία μέρα του χριστιανισμού; Γιατί όχι από σήμερα; Επαναξιολόγηση όλων των αξιών!

Η αγάπη για έναν άνθρωπο είναι βαρβαρότητα, επειδή ασκείται σε βάρος όλων των άλλων. Παρόμοια και η αγάπη για τον Θεό.

Σε καιρούς ειρήνης, ο πολεμόχαρος άνθρωπος τα βάζει με τον εαυτό του.

Η γυναίκα μαθαίνει να μισεί όσο ξεμαθαίνει να γοητεύει.

Φαινομενικός ηρωισμός: Το να ριχτείς στην καρδιά της μάχης μπορεί νά ναι σημάδι δειλίας.

Την περισσότερη ανεντιμότητα τη δείχνουμε απέναντι στο Θεό: δεν του επιτρέπουμε να αμαρτήσει!

Ο κίνδυνος από την ομορφιά
Αυτή η γυναίκα είναι όμορφη και έξυπνη: αχ, πόσο εξυπνότερη θα είχε γίνει, αν δεν ήταν όμορφη!

Κάθε είδος περιφρόνησης του σεξ, κάθε βρώμισμά του μέσω της έννοιας «ακάθαρτο», είναι το κατ’ εξοχήν έγκλημα εναντίον της ζωής…

Θεωρώ απαραίτητο να πλύνω τα χέρια μου πριν έρθω σε επαφή με θρήσκους ανθρώπους.

Να μη ξεχνάμε!
'Οσο πιο ψηλά πετάμε, τόσο πιο μικροί φαντάζουμε σ’ εκείνους που δεν μπορούν να πετάξουν.

Θέλω, μια για πάντα, να μη γνωρίζω πολλά πράγματα. Η σύνεση βάζει όρια ακόμα και στη γνώση.

Μη δείχνετε δειλία απέναντι στις πράξεις σας! Μην τις αφήνετε να παραπαίουν μετά! Οι τύψεις της συνείδησης είναι ανάρμοστες.

Δεν είναι η αγάπη τους για την ανθρωπότητα, είναι η ανικανότητα της αγάπης τους αυτή που εμποδίζει τους σημερινούς χριστιανούς – να μας κάψουν.

Δεν υπάρχουν ηθικά φαινόμενα, υπάρχει μόνο ηθική ερμηνεία των φαινομένων.

Θέλεις να κάνεις κάποιον να ενδιαφερθεί για σένα; Έχε ύφος αμηχανίας όταν βρίσκεσαι μπροστά του.

Είσαι γνήσιος; Η μόνο ένας ηθοποιός; Ένας αντιπρόσωπος; Ή μήπως είσαι αυτό που αντιπροσωπεύεται; – Τελικά ίσως νά ‘ σαι απλώς ένα αντίγραφο ενός ηθοποιού… Δεύτερο ζήτημα συνείδησης.

Είσαι κάποιος που κοιτάει δίχως να συμμετέχει; Η κάποιος που δίνει χείρα βοηθείας, Η μήπως κάποιος που αποστρέφει το βλέμα του και προσπερνάει; Τρίτο ζήτημα συνείδησης!

Θέλεις να προχωράς μαζί μ’ άλλους; Ή να προχωράς μπροστά; Η να προχωράς μόνος σου; … Πρέπει να ξέρει κανείς τι θέλει και ότι το θέλει. Τέταρτο ζήτημα συνείδησης.

Ό,τι θεωρεί κακό μια εποχή είναι συνήθως ένα ανεπίκαιρο κατάλοιπο αυτού που άλλοτε θεωρούνταν καλό – ο αταβισμός ενός παλιότερου ιδανικού.

Γύρω από έναν ήρωα όλα γίνονται τραγωδία, γύρω από έναν ημίθεο όλα γίνονται σατιρικό δράμα και γύρω από τον Θεό όλα γίνονται – τι λοιπόν; Μήπως «κόσμος»;

Ο τσομπάνος πάντα χρειάζεται ένα κριάρι -ή πρέπει να γίνει ο ίδιος το κριάρι.

Το να μιλάμε πολύ για τον εαυτό μας μπορεί νά ναι κι ένα μέσο για να τον κρύβουμε.

Εκείνο που κάνει τους ανώτερους ανθρώπους δεν είναι η δύναμη των υψηλών αισθημάτων τους αλλά η διάρκεια των αισθημάτων αυτών.

Ο μεγαλοφυής άνθρωπος είναι ανυπόφορος όταν δεν έχει, εκτός από τη μεγαλοφυία, δυο τουλάχιστον άλλα πράγματα: ευγνωμοσύνη και καθαρότητα.

Ο βαθμός και η φύση της σεξουαλικότητας στον άνδρα ανεβαίνουν ως την ψηλότερη κορυφή του πνεύματος του.

Μια επικίνδυνη απόφαση: Η χριστανική απόφαση να βρίσκει άσχημο και κακό τον κόσμο τον έκανε άσχημο και κακό.

Τι θεωρείς πιο ανθρώπινο;
Να απαλλάσσεις κάποιον απ’ τη ντροπή.
Ποιά είναι η σφραγίδα της απελευθέρωσης; Να μη ντρέπεσαι πια ενώπιον του εαυτού
σου.

Ωριμότητα του ανθρώπου: είναι να ξαναβρίσκει τη σοβαρότητα που είχε παιδί, όταν έπαιζε.

Πρέπει να φεύγουμε από τη ζωή όπως έφυγε ο Οδυσσέας από τη Ναυσικά, ευλογώντας την παρά ερωτευμένος μαζί της.

Τί; Ένας μεγάλος άνθρωπος; Εγώ βλέπω πάντα μόνο τον ηθοποιό του ίδιου του του ιδανικού.

Το κράτος είναι το πιο ψυχρό απ’ όλα τα ψυχρά τέρατα: ψεύδεται ψυχρά και να το ψέμα που βγαίνει απ’ το στόμα του: «Εγώ, το κράτος, είμαι ο λαός».

«Πώς θα μπορέσω ν’ ανέβω στην κορφή του βουνού;» – «Ανέβα λοιπόν τώρα και μην το σκέφτεσαι πολύ».

Η ηθική είναι ο πιο αποτελεσματικός μηχανισμός για να σέρνεις την ανθρωπότητα από τη μύτη!

Ελευθερία είναι να μπορείς να έχεις μια κάποια απόσταση από τους άλλους.

Πως τα παράπονα και οι αρνητικές σκέψεις επηρεάζουν τον εγκέφαλο

Σε κάθε σκέψη που κάνουμε, ο εγκέφαλος μας παράγει χημικά. Όταν σκεφτόμαστε τα καλά, χαρούμενα πράγματα ο εγκέφαλος παράγει χημικά που μας κάνουν να νιώθουμε χαρούμενοι και ολοκληρωμένοι.

Από την άλλη, αν έχουμε κακές, αρνητικές ή ανασφαλείς σκέψεις, ο εγκέφαλος παράγει χημικά που μας κάνουν να νιώθουμε όπως και οι σκέψεις μας- αρνητικοί και ανασφαλείς.

Οπότε, κάθε χημικό που παράγει ο εγκέφαλος μας, είναι στην πραγματικότητα ένα μήνυμα που επηρεάζει το σώμα και την ευεξία μας. Το σώμα κυριολεκτικά αισθάνεται όπως σκεφτόμαστε.

Χρειάζεται μόνο μια ματιά σε ιστοσελίδες με κριτικές καταναλωτών για να δούμε πως οι άνθρωποι τείνουν να παρατηρούν τα αρνητικά σχόλια παρά τα θετικά. Επίσης, ένας καταναλωτής που είχε κάποια αρνητική εμπειρία σε ένα ξενοδοχείο είναι περισσότερο πιθανό να γράψει μια κακή κριτική από έναν άλλον που έμεινε ευχαριστημένος από την εξυπηρέτηση.

Και αυτό ισχύει και για τις προσωπικές σχέσεις επίσης. Τείνουμε να εστιάζουμε στα ένα-δύο πράγματα που δεν πάνε καλά αντί στα τόσα πολλά που είναι μια χαρά.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Και σημαντικότερα, πως η αρνητική σκέψη επηρεάζει τον εγκέφαλο και το μυαλό με τον χρόνο; Μπορούμε να επανασυνδέσουμε τον εγκέφαλο μας ώστε να εστιάζει μόνο στα θετικά πράγματα;

Ο νευροεπιστήμονας Rick Hanson στο βιβλίο του «Buddha Brain– The Practical Neuroscience of Happiness, Love and Wisdom» λέει πως ο εγκέφαλος μας παράγει δυσάρεστα συναισθήματα άγχους που μπορούν να είναι πολύ έντονα για κάποιους ανθρώπους.

Επίσης, το άγχος κάνει δύσκολο το να εστιάσουμε εσωτερικά, να γνωρίσουμε τον εαυτό μας και να καταλάβουμε τι πραγματικά συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλος συνεχίζει να αναζητά για να είναι βέβαιος πως δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Η αναζήτηση του εγκεφάλου είναι τόσο διακριτική που δεν γνωρίζουμε καν ότι συμβαίνει.

Το υποσυνείδητο αναθεωρεί τους καινούργιους ανθρώπους, πράγματα ή μέρη για πιθανές βλάβες. Το συνειδητό εκδηλώνει αυτή τη δραστηριότητα του υποσυνείδητου περιορίζοντας μας ώστε να μην νιώθουμε πολύ ενθουσιασμένοι με καινούργια πράγματα και να προετοιμαζόμαστε για τα χειρότερα που ίσως συμβούν.

Η απώλεια χρημάτων, η κριτική, το ράγισμα της καρδιάς ή το να χάσουμε κάποιον αγαπημένο είναι πράγματα για τα οποία είμαστε ψυχικά προετοιμασμένοι πριν συμβούν.

Οπότε, τι μπορούμε να κάνουμε για να σταματήσουμε αυτή τη διαδικασία;

Το να παίρνουμε βαθιές ανάσες, ο διαλογισμός ή η άσκηση του συνειδητού επιπέδου για να συνδεθούμε με αυτά που πραγματικά συμβαίνουν στην ζωή μας, μπορούν να μας βοηθήσουν να αποκτήσουμε περισσότερη διορατικότητα γι το τι είναι αληθινό και τι προϊόν των αρνητικών σκέψεων.

Αν θέλουμε να επανασυνδέσουμε τον τρόπο σκέψης του εγκεφάλου, πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στις σκέψεις που ενεργοποιούν αυτές τις ανταποκρίσεις.

Η επανασύνδεση του εγκεφάλου για θετικές σκέψεις

Ο εγκέφαλος μας δημιουργεί ένα δίκτυο νευρώνων από κάθε εμπειρία, αρνητική σκέψη ή αίσθηση που έχουμε. Αυτό σημαίνει ότι οι σκέψεις και οι εμπειρίες που επαναλαμβάνουμε περισσότερο θα έχουν την μεγαλύτερη επίδραση στη σύνδεση του εγκεφάλου.

Για παράδειγμα, αν ξεκινάμε κάθε μέρα με αρνητικές σκέψεις και παράπονα σχετικά με το ότι πρέπει να πάμε στην δουλειά, θα αγχωθούμε περισσότερο και αυτό θα οδηγήσει σε περισσότερες αρνητικές σκέψεις. Το να βιώνουμε τα ίδια συναισθήματα κάθε μέρα διαμορφώνει με τον καιρό ένα νευρικό δίκτυο στον εγκέφαλο.

Με άλλα λόγια, μια μικρή αρνητική σκέψη μπορεί να οδηγήσει σε μια ατελείωτη ροή αρνητικών μοτίβων που συμβαίνουν στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια όλης της μέρας.

Οπότε, είναι βασικό να είμαστε προσεκτικοί και να γνωρίζουμε τον εαυτό μας αρκετά ώστε να μπορούμε να σταματήσουμε αυτές τις αρνητικές σκέψεις. Πρέπει να έχουμε κάτι πιο ισχυρό από αυτές. Μια δόνηση ανώτερη από τις σκέψεις μας.

Σε ενεργειακό επίπεδο, το πιο ισχυρό όπλο για να πολεμήσουμε αυτές τις σκέψεις είναι τα συναισθήματα αγάπης και ευγνωμοσύνης. Αυτά τα συναισθήματα έχουν περισσότερη δόνηση και βρίσκονται σε υψηλότερη συχνότητα από τον φόβο και την ανησυχία.

Ωστόσο, χρειάζεται πραγματικά να νιώσουμε και να πιστέψουμε στην αγάπη και στην ευγνωμοσύνη για να μπορέσουμε να τις χρησιμοποιήσουμε. Επειδή αν δεν τις νιώθουμε, χάνουν την δύναμη τους.

Μπορείτε να βοηθηθείτε με το να φανταστείτε τον φόβο σαν ένα παιδί που του λένε συνεχώς να μην μιλά, τον θυμό σαν ένα παιδί που πάντα του λένε ότι οι απόψεις του είναι λάθος και την λύπη σαν ένα παιδί που πάντα μένει μόνο του και κανείς δεν του δίνει προσοχή.

Οπότε, αγκαλιάστε αυτό το παιδί μέσα σας και προσφέρετε του αγάπη και υποστήριξη. Σύντομα θα μάθετε πώς να αλλάζετε τα επίπονα συναισθήματα σε κάτι που θα αγκαλιάσετε πέρα από τον φόβο.

ΔΙΟΓΕΝΗΣ: Και ο ήλιος μπαίνει στους αποπάτους, αλλά δεν λερώνεται

Σε κάποιον που τον κάκιζε για το ότι έμπαινε σε μέρη βρώμικα ο Διογένης απάντησε: «Και ο ήλιος μπαίνει στους αποπάτους, αλλά δεν λερώνεται».

Όταν κάποιος είπε στον Διογένη: «Λες φιλοσοφίες χωρίς να έχεις ιδέα», εκείνος απάντησε: «Ακόμα κι αν προσποιούμαι πως είμαι σοφός, είναι κι αυτό φιλοσοφία».

Σε κάποιον που είπε: «Είμαι ακατάλληλος για τη φιλοσοφία», ο Διογένης παρατήρησε: «Τότε λοιπόν γιατί ζεις, αν δεν σε ενδιαφέρει να ζεις όμορφα;»

Στο θέατρο ο Διογένης έμπαινε την ώρα που οι άλλοι έβγαιναν, πηγαίνοντας αντίθετα στο ρεύμα των εξερχομένων όταν τον ρώτησαν γιατί το έκανε αυτό, εκείνος είπε: «Σ’ όλα τα πράγματα στη ζωή μου αυτό φροντίζω να κάνω».

Σε κάποιον που φερόταν στον πατέρα του περιφρονητικά, ο Διογένης είπε: «Δεν ντρέπεσαι να περιφρονείς αυτόν από τον οποίο προέρχεται η περηφάνια σου;»

Κάποτε που έψεγαν τον Διογένη γιατί δέχτηκε να πάρει από τον Αντίπατρο ένα τριμμένο πανωφόρι, εκείνος είπε: «Ό,τι ακριβό οι θεοί μας χάρισαν, του πεταμού δεν είναι».

Στον Αλέξανδρο που στάθηκε από πάνω του λέγοντάς του «Δεν με φοβάσαι;» ο Διογένης απάντησε: «Τι είσαι; Καλό ή κακό;» Κι όταν εκείνος του είπε: «Καλό», ο Διογένης του αποκρίθηκε: «Ποιος, λοιπόν, φοβάται το καλό;».

Όταν ρώτησαν τον Διογένη ποιο είναι ανάμεσα στα ανθρώπινα πράγματα το πιο όμορφο, απάντησε: «Η ωμή ειλικρίνεια».

Ο Κλεομένης στο βιβλίο του με τον τίτλο Παιδαγωγός, αναφέρει ότι οι μαθητές του Διογένη προσφέρθηκαν να τον εξαγοράσουν, αλλά ότι εκείνος τους χαρακτήρισε αφελείς, αφού, όπως είπε, δεν είναι τα λιοντάρια δούλοι εκείνων που τα τρέφουν αλλά, απεναντίας, εκείνοι που τα τρέφουν είναι δούλοι των λιονταριών: γιατί είναι γνώρισμα του δούλου να φοβάται, και τα θηρία προξενούν φόβο στους ανθρώπους.

ΔΙΟΓΕΝΗΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

ΟΙ ΔΥΟ ΕΑΥΤΟΙ ΜΑΣ

Θέλω να σας παρουσιάσω δύο ανθρώπους τους οποίους γνωρίζετε, αν και όχι με αυτά τα ονόματα: ο εαυτός σας που βιώνει εμπειρία και ο εαυτός σας που θυμάται την εμπειρία.

Ο εαυτός που βιώνει είναι το κομμάτι της συνείδησής σας που βιώνει την τρέχουσα στιγμή. Για παράδειγμα, εσείς διαβάζετε τώρα αυτή την πρόταση. Σε λίγο θα βιώσετε το κλείσιμο του βιβλίου και ίσως σηκωθείτε και πάτε να φτιάξετε καφέ. Ο εαυτός σας βιώνει όχι μόνο ό,τι κάνετε, αλλά και ό,τι σκέφτεστε και αισθάνεστε: αντιλαμβάνεται τη σωματική σας κατάσταση όπως κούραση, πονόδοντο ή ένταση. Όλα αυτά μαζί τα βιώνετε σε μια στιγμή.

Πόσο διαρκεί μια στιγμή; Οι ψυχολόγοι την υπολογίζουν σε 3 δευτερόλεπτα πάνω κάτω. Αυτό είναι το χρονικό διάστημα που αντιλαμβανόμαστε ως παρόν- με λίγα λόγια, όλα όσα βιώνουμε συμπυκνωμένα σε ένα «τώρα». Μακρύτερες χρονικές περίοδοι αντιμετωπίζονται ως ακολουθία στιγμών. Αφαιρώντας τον χρόνο του ύπνου, ζούμε περίπου 20.000 στιγμές την ημέρα – δηλαδή με μέσο προσδόκιμο ζωής κάπου μισό δισεκατομμύριο στιγμές σε ολόκληρη τη ζωή μας.

Τι συμβαίνει σε όλες τις εντυπώσεις που συνωστίζονται στο μυαλό σας κάθε στιγμή; Σχεδόν όλες χάνονται για πάντα. Κάντε αυτό το τεστ: ποια ακριβώς ήταν η εμπειρία σας πριν από 24 ώρες, 10 λεπτά και 3 δευτερόλεπτα; Ίσως ήταν μόνο ένα φτέρνισμα. Ή κοιτάξατε έξω από το παράθυρο. Ή σκουπίσατε ένα ψίχουλο από το παντελόνι σας. Όποια κι αν ήταν η εμπειρία, δεν υπάρχει πια. Δεν διασώζεται ούτε το ένα εκατομμυριοστό των εμπειριών μας. Είμαστε μια σπάταλη μηχανή εμπειριών που εξαφανίζονται.

Αυτό είναι λοιπόν ο εαυτός μας που βιώνει. Το δεύτερο άτομο που θέλω να σας παρουσιάσω είναι το εγώ σας που θυμάται- το κομμάτι της συνείδησής σας που συλλέγει, αξιολογεί και ταξινομεί τα λιγοστά πράγματα τα οποία δεν έχει πετάξει το εγώ σας που βιώνει. Αν φάγατε την καλύτερη σοκολάτα της ζωής σας πριν από 24 ώρες, 10 λεπτά και 3 δευτερόλεπτα, ίσως ο εαυτός σας που θυμάται να το έχει καταγράψει.

Μπορούμε να εικονογραφήσουμε τη διαφορά μεταξύ των δύο εαυτών με μια απλή ερώτηση: Είστε ευτυχισμένος; Σκεφτείτε λίγο προτού απαντήσετε.

Εντάξει. Τι απαντάτε; Αν συμβουλευτείτε το εγώ σας που βιώνει θα σας απαντήσει σχετικά με την παρούσα κατάσταση, την κατάσταση του νου σας στο χρονικό διάστημα των τριών δευτερολέπτων. Ως συντάκτης αυτών των προτάσεων που διαβάζετε, ελπίζω φυσικά η απάντηση να ήταν θετική. Αν, αντιθέτως, ρωτήσατε τον εαυτό σας που θυμάται, αναφέρεστε στη συνολική σας διάθεση, στο πώς αισθανθήκατε πρόσφατα σε γενικές γραμμές, στο πόσο ικανοποιημένοι είστε από τη ζωή σας.

Δυστυχώς, σπανίως οι δύο εαυτοί δίνουν την ίδια απάντηση. Σε μια μελέτη σχετικά με την ευτυχία των σπουδαστών στις διακοπές, οι ερευνητές έστελναν με γραπτά μηνύματα την ερώτηση «Πώς νιώθετε αυτή τη στιγμή;» και επαναλάμβαναν την ερώτηση στο τέλος των διακοπών. Αποτέλεσμα; Ο εαυτός που βιώνει ήταν λιγότερο ευχαριστημένος από τον εαυτό που θυμάται. Καμία έκπληξη. Έχετε σίγουρα ακούσει για τα ροζ γυαλιά της μνήμης· εκ των υστέρων, το παρελθόν φαίνεται πολύ καλύτερο. Αλλά αυτό σημαίνει επίσης ότι δεν πρέπει να εμπιστευόμαστε τη μνήμη μας- είναι επιρρεπής σε συστηματικά σφάλματα.

Tι συμβαίνει; Ο Ντάνιελ Κάνεμαν το ονομάζει κανόνα αποκορυφώματος και τέλους. Ο Κάνεμαν διαπίστωσε ότι θυμόμαστε κυρίως το αποκορύφωμα ενός επεισοδίου, την πιο έντονη στιγμή του και το τέλος του. Όλα τα υπόλοιπα δεν παραμένουν στη μνήμη.

Σε γενικές γραμμές, αν το ταξίδι των διακοπών σας διαρκεί μια εβδομάδα ή τρεις εβδομάδες η ανάμνηση δεν θα διαφέρει. Το αν περάσετε έναν μήνα ή έναν χρόνο στη φυλακή δεν έχει σημασία για τη μνήμη. Θα θυμάστε τον καιρό πίσω από τα κάγκελα. Το σφάλμα αυτό ονομάζεται «διάλειψη διάρκειας», μια σοβαρή πλάνη της μνήμης μαζί με τον κανόνα αποκορυφώματος και τέλους.

Ενώ το εγώ που βιώνει είναι σπάταλο (τα πετάει σχεδόν όλα), το εγώ που θυμάται είναι εξαιρετικά επιρρεπές στο σφάλμα – και μας οδηγεί σε λανθασμένες αποφάσεις. Λόγω των λανθασμένων υπολογισμών του εγώ που θυμάται, τείνουμε να εκτιμάμε υπερβολικά τις μικρές, έντονες απολαύσεις και λιγότερο τις ήσυχες και μακροχρόνιες: το μπάντζι τζάμπινγκ αντί για τις πεζοπορίες, το σεξ της μιας βραδιάς αντί για το σεξ με τον σύντροφό σας, εντυπωσιακά βίντεο από το YouTube αντί για ένα καλό βιβλίο.

Υπάρχει ολόκληρο είδος βιβλίων που περιγράφουν τη ζωή «στα άκρα». Οι συγγραφείς τους είναι συνήθως πολεμικοί ανταποκριτές, ορειβάτες, ιδρυτές νεοφυών επιχειρήσεων ή καλλιτέχνες της περφόρμανς. Το κήρυγμά τους: η ζωή είναι πολύ μικρή για μέτριες απολαύσεις. Μόνο σε ακραίες υψηλές και ακραίες χαμηλές τιμές αισθάνεται ο άνθρωπος ότι είναι κάποιος. Μια ήρεμη ζωή χωρίς συνταρακτικά γεγονότα είναι αποτυχημένη. Αυτοί οι συγγραφείς -και οι αναγνώστες τους- έχουν πέσει θύμα των παγίδων του εγώ που θυμάται. Το να διασχίσετε ξυπόλητος τις ΗΠΑ ή να ανεβείτε στο Έβερεστ σπάζοντας το ρεκόρ είναι μεγάλη εμπειρία μόνο αναδρομικά. Τη στιγμή της εμπειρίας είναι βασανιστήριο. Τα ακραία αθλήματα τροφοδοτούν τη μνήμη εις βάρος της στιγμιαίας ευτυχίας.

Τι μετράει τελικά, ο εαυτός που βιώνει ή ο εαυτός που θυμάται; Και οι δύο φυσικά. Κανείς δεν θέλει να χάσει ωραίες αναμνήσεις. Αλλά έχουμε την τάση να υπερεκτιμάμε το εγώ που θυμάται και να ζούμε με το ένα μάτι στη συλλογή μελλοντικών αναμνήσεων, αντί να εστιάζουμε στο παρόν.

Η θεωρία της συναισθηματικής ιδιοτέλειας

Η συναισθηματική ιδιοτέλεια ορίζεται από τον Ναγέφ Αλ-Ροντάν ως «ιδιοτέλεια υποκινούμενη από νευροχημικά συναισθήματα». Όπως υποστηρίζει στη γενική θεωρία του για την ανθρώπινη φύση, «συναισθηματικός ανήθικος εγωισμός», η ανθρώπινη συμπεριφορά διέπεται πρωταρχικά από την ιδιοτέλεια. 

Οι άνθρωποι επιζητούν καταρχήν την επιβίωση και κατόπιν την κυριαρχία. 

Αυτές οι πτυχές της ανθρώπινης φύσης είναι προϊόν γενετικά κωδικοποιημένων ενστίκτων επιβίωσης, τροποποιημένων από το συνολικό μας περιβάλλον και εκφρασμένων ως νευροχημικών συναισθημάτων και ενεργειών. Συνεπώς μόλις οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου ικανοποιηθούν, τότε αυτός μπορεί να χρησιμοποιήσει την ιδιοτέλεια με μέτρο. 

Σε ορισμένες περιπτώσεις κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε θετικά αποτελέσματα, όπως την μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ ατόμων και κοινωνιών. Παρ’ όλα αυτά ο Αλ-Ροντάν προειδοποιεί ότι η υπερβολική γενική ιδιοτέλεια υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσει σε απογοήτευση και διαμάχη.

Βασιζόμενος στην αντίληψή του για την ανθρώπινη φύση, ο Αλ-Ροντάν προτείνει την εισαγωγή μηχανισμών οι οποίοι θα ελέγχουν την άναρχη γενική ιδιοτέλεια. Η άσκηση χρηστής διακυβέρνησης θα πρέπει να περιλαμβάνει επαρκείς ελέγχους της ισχύος της κυβέρνησης και αποτελεσματική επιβολή των νόμων, όπως επίσης και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και την επέκτασή τους ώστε να συμπεριλάβουν φυσιολογικές και συναισθηματικές ανάγκες.

Η αρχαία Ελλάδα, κοιτίδα της μαθηματικής σκέψης

Ολόκληρος ο δυτικός πολιτισμός γεννήθηκε και αναπτύχθηκε έχοντας ως βάση τον τρόπο σκέψης που χάραξαν, διαμόρφωσαν και δίδαξαν οι αρχαίοι Έλληνες. Για πρώτη φορά στην αρχαία Ελλάδα ο νους δεν ικανοποιείται με τις μυθολογικές ερμηνείες του κόσμου. Ο μελετητής δεν αρκείται να δώσει πρακτικές απαντήσεις στα προβλήματα, αλλά προσπαθεί να επεκταθεί παραπέρα σε όλα τα νοητά αντίστοιχα προβλήματα, να οδηγηθεί σε γενικεύσεις και σε αφαιρέσεις, να οικοδομήσει τον ορθό λόγο για να διατυπώσει με σαφήνεια έννοιες, ορισμούς και νόμους γενικούς. Αυτή η μετάβαση από το μύθο στο λόγο, στην επιστημονική σκέψη, ήταν ένα θαύμα, μια τομή, μια επανάσταση.

Η Φιλοσοφία γεννήθηκε τον 6ο π.Χ. αιώνα στην Ιωνία και η εξάπλωσή της στις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις ήταν η απαρχή μιας λαμπρής πορείας του ελληνικού πνεύματος στην αναζήτηση της αλήθειας, όχι για να εξυπηρετήσει πρακτικές ανάγκες, αλλά για να ικανοποιήσει πνευματικές ανησυχίες και αναζητήσεις.

Τα Μαθηματικά ήταν ένα ευρύτατο πεδίο πνευματικής αναζήτησης γι’ αυτό ασχολήθηκαν μαζί τους όλοι σχεδόν οι φιλόσοφοι εκείνης της εποχής.

Η απόδειξη, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πορεία εξέλιξης των Μαθηματικών, ξεκίνησε από τον Θαλή, αναπτύχθηκε από τον Πυθαγόρα και τους Πυθαγόρειους, συστηματοποιήθηκε από τον Πλάτωνα και κυρίως από τον Αριστοτέλη, χρησιμοποιήθηκε σε περισσότερο τελειοποιημένη μορφή από τον Ευκλείδη και θα μπορούσαμε να πούμε ότι τελειοποιήθηκε από τον Αρχιμήδη.

Η σύλληψη της ιδέας της αξιωματικής θεμελίωσης οφείλεται στους αρχαίους Έλληνες. Κλασικό παράδειγμα είναι η Ευκλείδεια Γεωμετρία. Στοιχεία όμως αξιωματικής θεμελίωσης βρίσκουμε και σε άλλα αρχαία ελληνικά κείμενα. Οι Πυθαγόρειοι π.χ. είχαν διευκρινίσει ότι η αποδεικτική διαδικασία πρέπει να έχει κάποια δεδομένα (τις υποθέσεις), και κάποιους αρχικούς συλλογισμούς. Ο Αριστοτέλης επίσης μας δίνει όλα τα στοιχεία μιας αξιωματικής θεμελίωσης. Αναφέρεται στις αρχικές έννοιες, -τις θέσεις, όπως τις ονομάζει- στους ορισμούς, στα αξιώματα, στην αποδεικτική διαδικασία και στην απόδειξη. Η αξιωματική θεμελίωση που ανέπτυξαν οι αρχαίοι Έλληνες είναι ίδια με εκείνη που χρησιμοποιούμε σήμερα.

Η Θεωρία Αριθμών είναι ένας άλλος τομέας που η επινόησή του οφείλεται στους Έλληνες. Για την ανάπτυξη αυτής της θεωρίας σημαντική ήταν η συμβολή των Πυθαγορείων, του Πλάτωνα στην Ακαδημία, καθώς και του Ευκλείδη με το έργο του «Στοιχεία». Καθοριστική ήταν επίσης συμβολή του Αρχιμήδη και του Διόφαντου.

Η Γεωμετρική Άλγεβρα είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των αρχαίων ελληνικών Μαθηματικών. Οι Έλληνες έλυναν πολλά προβλήματα της Αριθμητικής με τη βοήθεια της Γεωμετρίας, αλλά και πολλά γεωμετρικά προβλήματα με τη χρησιμοποίηση αριθμητικών υπολογισμών. Υπήρχαν έννοιες που μπορούσαν να θεωρηθούν και αριθμητικές και γεωμετρικές. Π.χ. οι αναλογίες, καθώς και η λύση των εξισώσεων μπορούν να θεωρηθούν ως κοινό μέρος της Αριθμητικής και της Γεωμετρίας.

Η Ανάλυση, που είναι σήμερα ο σημαντικότερος κλάδος των βασικών Μαθηματικών, έχει την αφετηρία της στην αρχαία Ελλάδα. Π.χ. ο Δημόκριτος καθόρισε την έννοια του απειροστού μεγέθους και έκαμε διάκριση μεταξύ φυσικού απειροστού (άτομο) και μαθηματικού απειροστού. Στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη υπάρχει η έννοια του απείρου και του συνεχούς μεγέθους. Τα παράδοξα του Ζήνωνα περιέχουν την έννοια του ορίου, της συνέχειας, καθώς και του αθροίσματος των απείρων όρων μιας ακολουθίας.

Στα έργα των Πυθαγορείων, του Ευδόξου και του Αρχιμήδη υπάρχουν τόσα και τέτοια στοιχεία μαθηματικής Ανάλυσης, ώστε τα έργα αυτά σήμερα θεωρούνται ως οι πρωτοπόροι της δημιουργίας του διαφορικού και του ολοκληρωτικού λογισμού.

Η Γεωμετρία είναι καθαρά ελληνική επιστήμη. Ο Ευκλείδης με τα Στοιχεία του οδηγεί τον τρόπο σκέψης της ανθρωπότητας για 2.300 χρόνια.

Η Αστρονομία ως επιστήμη βρήκε επίσης πρόσφορο έδαφος ανάπτυξης στην αρχαία Ελλάδα. Ο Θαλής, ο Πυθαγόρας και οι Πυθαγόρειοι είχαν κάνει αρκετές αστρονομικές παρατηρήσεις και μετρήσεις. Είναι γνωστή η θεωρία του Αρίσταρχου του Σαμίου για τις κινήσεις της Γης. Ο Αρχιμήδης κατασκεύασε αρκετά αστρονομικά όργανα, με τα οποία υπολόγιζε το μέγεθος της Γης, της Σελήνης και του Ηλίου, την απόσταση της Γης από τον Ήλιο και τους πλανήτες, το μήκος της τροχιάς της Γης κ.λπ. Το έργο του Πτολεμαίου και του Ιππάρχου υπήρξε πηγή αναφοράς για όλους τους μεταγενέστερους αστρονόμους.

Έτσι, η αρχαία Ελλάδα υπήρξε η κοιτίδα όχι μόνο της μαθηματικής σκέψης αλλά και της επιστημονικής σκέψης γενικότερα.

ΝΑ ΜΑΘΕΙΣ ΝΑ ΖΗΤΑΣ

Αυτό που ζητάω τώρα από σένα είναι υπεράνθρωπο. Πρώτα πρέπει να μαντέψεις τι ακριβώς περιμένω, κι έπειτα, φυσικά, να μου το δώσεις.

Η απαίτηση εδώ υπονοείται. Εγώ το μόνο που έχω να κάνω είναι να προτείνω διακριτικά την προσδοκία μου κι έπειτα να ξεκουραστώ πέφτοντας πάνω σου με όλο μου το βάρος…

Αν μαντέψεις σωστά, εγώ θα δεχτώ με μεγάλη ευχαρίστηση αυτό που από μόνος σου αποφάσισες να μου δώσεις.

Αν δεν το μαντέψεις, τότε θα έχω πάντα πρόχειρη μια μομφή που θα μου δίνει το δικαίωμα να σου πω: «Θα μπορούσες να το είχες καταλάβει». Να μάθεις να ζητάς, είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για έναν άνθρωπο.

Δεν ξέρει όλος ο κόσμος να ζητάει. Γνωρίζω κάποιους που ποτέ δεν ζήτησαν τίποτα ή που -ακόμα χειρότερα- ποτέ δεν μπόρεσαν να ζητήσουν τίποτα.

Οι άνθρωποι αυτοί νιώθουν πως το να ζητάς ισοδυναμεί με το να παραδίδεσαι στα ξένα χέρια. Δεν μπορούν να δεχτούν πως δεν είναι αυτάρκεις, τρέμουν τις προσωπικές τους αδυναμίες και πολλές φορές τρομοκρατούνται όταν έρχονται σε επαφή με οποιοδήποτε εσωτερικό χαρακτηριστικό τους που -ακόμα και εν μέρει – προϋποθέτει εξάρτηση.

Πολλοί απ’ αυτούς καυχιούνται πως δεν ζητούν ποτέ τίποτα από κανέναν. Ωστόσο, φτάνει να περιπλανηθείς λίγο στην προσωπική τους ιστορία και στη στάση που κρατούν απέναντι στη ζωή και στις πιο κοντινές τους σχέσεις, για να καταλήξεις πάντα στο ίδιο εύρημα: τις συγκαλυμμένες απαιτήσεις. Και πίσω απ’ αυτές, κι άλλες απαιτήσεις.

Το καλύτερο που μπορώ να σου δώσω από μένα είναι αυτό που θέλω να σου δώσω.

Το καλύτερο που μπορείς να μου δώσεις από σένα είναι αυτό που θέλεις να μου δώσεις.
Εγώ δεν θέλω το πιο πολύ.
Εγώ από σένα θέλω το πιο καλό.

Τεσσαρακοντήρης: Το «θωρηκτό» της αρχαιότητας

Σύμφωνα με τον αρχαίο συγγραφέα, Αθηναίο, το μεγαλύτερο πολεμικό πλοίο της αρχαιότητας ήταν η τεσσαροκοντήρης η οποία ναυπηγήθηκε για το ελληνιστικό βασίλειο της Αιγύπτου και το βασιλιά του Πτολεμαίο Δ’ στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ.

Είχε μήκος 126 μέτρα και πλάτος 17 μέτρα. Η πλώρη υψωνόταν 21 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και διέθετε επτά πολιορκητικούς κριούς.

Τα κουπιά των πρώτων σειρών είχαν μήκος 17 μέτρα, είχαν όμως στα άκρα τους βαρίδια και έτσι μπορούσαν να τα χειριστούν εύκολα οι κωπηλάτες. Τέσσερα κουπιά μήκους 13,5 μέτρων τα χειρίζονταν τέσσερις άνθρωποι που έδιναν τη διεύθυνση του πλοίου. Το πλοίο είχε διπλή πλώρη και διπλή πρύμνη.

Στο παρθενικό του μεγάλο ταξίδι ήταν επανδρωμένο με 4.000 κωπηλάτες και 2.850 ναύτες. Η εγκατάσταση όπου χτίστηκε το πλοίο είχε κατασκευαστεί με την ξυλεία που θα χρειαζόταν για την κατασκευή 55 κανονικών πλοίων.

Η κλασική ελληνική τριήρης είχε τρεις διαφορετικές κατηγορίες κωπηλατών που κάθονταν αντιστοίχως σε τρία διαφορετικά επίπεδα. Πώς ακριβώς γινόταν αυτό κάτω από το κατάστρωμα ήταν για πολύ καιρό αδιευκρίνιστο.

Ακόμα πιο αινιγματική είναι η λειτουργία των μεγαλύτερων πλοίων τα οποία κατασκευάστηκαν όταν οι επίγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου ξεκίνησαν έναν εξοπλιστικό ανταγωνισμό στη θάλασσα. Στην αρχή ναυπηγήθηκαν «πεντήρεις», μετά «οκτήρεις» και ακολούθησαν «δεκαεξήρεις» μέχρι και «τριακοντήρεις».

Είναι προφανές ότι στο πλοίο του Πτολεμαίου οι κωπηλάτες δεν κάθονταν σε σαράντα καταστρώματα το ένα πάνω από το άλλο. Επίσης αποκλείεται να χειρίζονταν σαράντα άνδρες ένα κουπί.

Η πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι ο αριθμός αντιστοιχεί στους κωπηλάτες ανά πάγκο. Τρία ζευγάρια κουπιών που τα χειρίζονταν ανά πέντε άνδρες απαιτούν τριάντα κωπηλάτες.

Στην Κύπρο βρέθηκε η ταφόπλακα του σχεδιαστή του πλοίου της «τριακοντήρους». Υπάρχει και μια θεωρία που υποστηρίζει ότι το πλοίο του Πτολεμαίου ήταν μάλλον ένα καταμαράν. Αυτό υποδεικνύει η διπλή πρύμνη και οι τέσσερις πηδαλιούχοι.

Τετρακόσια χρόνια αργότερα ο Πλούταρχος γράφει πως αυτό το τεράστιο πλοίο δεν το θαύμαζαν μόνο για την ομορφιά του αλλά και για την ταχύτητα και την απόδοσή του. Η τεσσαρακοντήρης δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ σε ναυμαχία.

Πότε ξεκίνησε ο άνθρωπος να περπατά στα δύο πόδια

Ένας από τους αρχαιότερους γνωστούς προγόνους του ανθρώπου, ο Σαχελάνθρωπος (Sahelanthropus tchadensis), απολιθώματα του οποίου είχαν ανακαλυφτεί στο Τσαντ της περιοχής Σαχέλ της Αφρικής, νότια της Σαχάρας, περπατούσε συνήθως στα δύο πόδια του όταν βρισκόταν στο έδαφος, ήδη πριν περίπου επτά εκατομμύρια χρόνια.

Αυτό είναι το συμπέρασμα των επιστημόνων που έκαναν μια νέα προσεκτική ανατομική ανάλυση των απολιθωμάτων των άνω και κάτω άκρων του.

Η απόκτηση της ικανότητας διποδισμού θεωρείται αποφασιστικό βήμα στην ανθρώπινη εξέλιξη. Μέχρι σήμερα, λόγω της έλλειψης επαρκών απολιθωμάτων, οι επιστήμονες δεν έχουν συμφωνήσει για το πώς ακριβώς και πότε ξεκίνησε το περπάτημα στα δύο πόδια και όχι στα τέσσερα, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι πρόγονοι μας όσο ζούσαν στα δέντρα. Η νέα έρευνα ενισχύει την πεποίθηση ότι το πέρασμα στον διποδισμό συνέβη αρκετά νωρίς στην ιστορία.

Οι ερευνητές από τη Γαλλία, το Τσαντ και την Αιθιοπία, με επικεφαλής τον Φρανκ Γκι του γαλλικού Πανεπιστημίου του Πουατιέ και του Εθνικού Κέντρου Επιστημών της Γαλλίας (CNRS), οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature», ανέλυσαν ένα μηριαίο οστό και δύο οστά αντιβραχίου που είχαν βρεθεί στην περιοχή Τόρος-Μενάλα στην έρημο Ντζουράμπ του Τσαντ, όπου είχε γίνει η ανακάλυψη του Σαχελάνθρωπου το 2001.

Η αρχική ανάλυση ενός σχεδόν πλήρους κρανίου (το οποίο «βαφτίστηκε» Τουμάι που σημαίνει «η ελπίδα της ζωής» στην τοπική γλώσσα) είχε δώσει ενδείξεις διποδισμού. Η νέα μελέτη σε απολιθώματα άκρων που είχαν βρεθεί στην ίδια περιοχή (αλλά είναι αδύνατο να επιβεβαιωθεί ότι ανήκουν στον Τουμάι) οδήγησε στο οριστικό συμπέρασμα του διποδισμού. Παράλληλα, η ανατομία των οστών του δείχνει ότι ο εν λόγω αρχαίος πρόγονος μας είχε κρατήσει τη δυνατότητα τετραποδισμού και μπορούσε να σκαρφαλώνει γρήγορα στα δέντρα σαν πίθηκος.

Οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι πρώιμοι πρόγονοί μας εξέλιξαν νωρίς την ικανότητα βαδίσματος στα δύο πόδια, λίγο μετά τον διαχωρισμό ανθρώπων και χιμπατζήδων που τράβηξαν διαφορετικούς εξελικτικούς δρόμους (κάτι που συνέβη πριν 7 έως 10 εκατομμύρια χρόνια), διατηρώντας όμως την ανατομική δυνατότητα να αναρριχώνται γρήγορα στα δέντρα.

Λίγα εκατομμύρια χρόνια μετά τον Σαχελάνθρωπο, ένας άλλος πρόγονός μας, ο Αυστραλοπίθηκος, είχε τελειοποιήσει πια τον διποδισμό, διατηρώντας πάντα την ικανότητα τετραποδισμού στα δέντρα. Μόνο με την εμφάνιση του γένους Homo, οι πρόγονοι μας έπαψαν μόνιμα να χρησιμοποιούν τα χέρια τους σαν πόδια και στάθηκαν οριστικά και αποκλειστικά στα δύο πόδια τους.

Ο πρώτος «υδάτινος χάρτης» του πλανήτη Άρη

Τον πρώτο «υδάτινο χάρτη» του πλανήτη Άρη κατάφεραν να σχηματίσουν οι επιστήμονες του ESA, προσφέροντας στη NASA ένα τεράστιο εργαλείο ενόψει της εξερεύνησης του πλανήτη και της δημιουργίας ανθρώπινης αποικίας εκεί.

Πρόκειται για έναν χάρτη που υποδεικνύει τα σημεία με τα «υδάτινα πετρώματα», δηλαδή τα πετρώματα που σχηματίστηκαν και διαμορφώθηκαν με τη συμβολή του νερού.

Συγκεκριμένα, ο χάρτης δείχνει τις θέσεις και τις αφθονίες των υδατικών ορυκτών. Αυτά προέρχονται από πετρώματα που έχουν αλλοιωθεί χημικά από τη δράση του νερού στο παρελθόν και έχουν τυπικά μετατραπεί σε άργιλο και άλατα.

Στη Γη, οι άργιλοι σχηματίζονται όταν το νερό αλληλεπιδρά με πετρώματα, με διαφορετικές συνθήκες να δημιουργούν διαφορετικούς τύπους αργίλων. Για παράδειγμα, ορυκτά αργίλου όπως ο σμηκτίτης και ο βερμικουλίτης σχηματίζονται όταν σχετικά μικρές ποσότητες νερού αλληλεπιδρούν με το βράχο και έτσι διατηρούν κυρίως τα ίδια χημικά στοιχεία με τα αρχικά ηφαιστειακά πετρώματα. Στην περίπτωση του σμηκτίτη και του βερμικουλίτη αυτά τα στοιχεία είναι ο σίδηρος και το μαγνήσιο. Όταν η ποσότητα του νερού είναι σχετικά υψηλή, τα πετρώματα μπορούν να αλλοιωθούν περισσότερο. Τα διαλυτά στοιχεία τείνουν να παρασύρονται αφήνοντας πίσω άργιλους πλούσιους σε αλουμίνιο όπως ο καολίνης.

Η μεγάλη έκπληξη είναι η επικράτηση αυτών των ορυκτών. Πριν από δέκα χρόνια, οι πλανητολόγοι γνώριζαν περίπου 1000 εξάρσεις στον Άρη. Αυτό τους έκανε ενδιαφέροντες ως γεωλογικές παραξενιές. Ωστόσο, ο νέος χάρτης έχει αντιστρέψει την κατάσταση, αποκαλύπτοντας εκατοντάδες χιλιάδες τέτοιες περιοχές στα παλαιότερα μέρη του πλανήτη.

«Αυτή η εργασία έχει πλέον αποδείξει ότι όταν μελετάτε λεπτομερώς τα αρχαία εδάφη, το να μην βλέπετε αυτά τα ορυκτά είναι στην πραγματικότητα το παράξενο», λέει ο John Carter, Institut d’Astrophysique Spatiale (IAS) και Laboratoire d’Astrophysique de Marseille (LAM). Université Paris-Saclay και Aix Marseille Université στη Γαλλία.

Αυτή είναι ένα ακόμα παράδειγμα για την κατανόησή μας για την ιστορία του κόκκινου πλανήτη. Από τον μικρότερο αριθμό υδατικών ορυκτών που γνωρίζαμε προηγουμένως ότι υπήρχαν, ήταν πιθανό ότι το νερό ήταν περιορισμένο στην έκταση και τη διάρκειά του. Τώρα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το νερό έπαιξε τεράστιο ρόλο στη διαμόρφωση της γεωλογίας σε όλο τον πλανήτη.

Τώρα, το μεγάλο ερώτημα είναι αν το νερό ήταν επίμονο ή περιορίστηκε σε μικρότερα, πιο έντονα επεισόδια. Αν και δεν παρέχουν ακόμη μια οριστική απάντηση, τα νέα αποτελέσματα σίγουρα δίνουν στους ερευνητές ένα καλύτερο εργαλείο για την αναζήτηση της απάντησης.

«Νομίζω ότι έχουμε υπεραπλουστεύσει συλλογικά τον Άρη», λέει ο John. Εξηγεί ότι οι πλανητικοί επιστήμονες είχαν την τάση να πιστεύουν ότι μόνο λίγοι τύποι ορυκτών αργίλου στον Άρη δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της υγρής περιόδου του, τότε καθώς το νερό σταδιακά στέγνωσε, τα άλατα παρήχθησαν σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Αυτός ο νέος χάρτης δείχνει ότι ο πλανήτης είναι πιο περίπλοκος από ό,τι πιστεύαμε. Ενώ πολλά από τα άλατα του Άρη πιθανότατα σχηματίστηκαν αργότερα από τους άργιλους, ο χάρτης δείχνει πολλές εξαιρέσεις όπου υπάρχει στενή ανάμειξη αλάτων και αργίλων και ορισμένα άλατα που υποτίθεται ότι είναι παλαιότερα από ορισμένους άργιλους.

«Η εξέλιξη από πολύ νερό σε έλλειψη νερού δεν είναι τόσο ξεκάθαρη όσο νομίζαμε, το νερό δεν σταμάτησε μόνο μέσα σε μια νύχτα. Βλέπουμε μια τεράστια ποικιλία γεωλογικών πλαισίων, έτσι ώστε καμία διαδικασία ή απλό χρονοδιάγραμμα δεν μπορεί να εξηγήσει την εξέλιξη της ορυκτολογίας του Άρη. Αυτό είναι το πρώτο αποτέλεσμα της μελέτης μας. Το δεύτερο είναι ότι αν εξαιρέσετε τις διεργασίες ζωής στη Γη, ο Άρης εμφανίζει μια ποικιλία ορυκτολογίας σε γεωλογικά περιβάλλοντα, όπως και η Γη», λέει.

Με άλλα λόγια, όσο πιο κοντά κοιτάμε, τόσο πιο σύνθετο γίνεται το παρελθόν του Άρη.

Τα όργανα OMEGA και CRISM είναι ιδανικά για αυτήν την έρευνα. Τα σύνολα δεδομένων τους είναι εξαιρετικά συμπληρωματικά, λειτουργούν στο ίδιο εύρος μήκους κύματος και είναι ευαίσθητα στα ίδια ορυκτά. Το CRISM παρέχει μοναδικά φασματική απεικόνιση υψηλής ανάλυσης της επιφάνειας (μέχρι 15 m/pixel) για εξαιρετικά εντοπισμένα μπαλώματα του Άρη και το καθιστά το πιο κατάλληλο για χαρτογράφηση μικρών περιοχών ενδιαφέροντος, όπως τοποθεσίες προσγείωσης ρόβερ. Για παράδειγμα, η χαρτογράφηση δείχνει ότι ο κρατήρας Jezero, όπου το 2020 Rover Perseverance της NASA εξερευνά αυτήν τη στιγμή, εμφανίζει μια πλούσια ποικιλία από ενυδατωμένα ορυκτά.

Το OMEGA, από την άλλη, παρέχει παγκόσμια κάλυψη του Άρη σε υψηλότερη φασματική ανάλυση και με καλύτερη αναλογία σήματος προς θόρυβο. Αυτό το καθιστά πιο κατάλληλο για παγκόσμια και περιφερειακή χαρτογράφηση και διάκριση μεταξύ των διαφορετικών ορυκτών αλλοίωσης.

Προτείνει κατάλληλα σημεία για την προσγείωση των αποστολών

Αυτή η εργασία δίνει επίσης στους σχεδιαστές αποστολών μερικούς σπουδαίους υποψηφίους τόπους για μελλοντικές τοποθεσίες προσγείωσης – για δύο λόγους. Πρώτον, τα υδατικά ορυκτά εξακολουθούν να περιέχουν μόρια νερού. Μαζί με γνωστές τοποθεσίες θαμμένου νερού-πάγου, αυτό παρέχει πιθανές τοποθεσίες εξόρυξης νερού για Επιτόπια Αξιοποίηση Πόρων, κλειδί για τη δημιουργία ανθρώπινων βάσεων στον Άρη. Οι άργιλοι και τα άλατα είναι επίσης κοινό δομικό υλικό στη Γη.

Δεύτερον, ακόμη και πριν οι άνθρωποι πάνε στον Άρη, τα υδατικά ορυκτά παρέχουν φανταστικές τοποθεσίες για την επιστήμη. Ως μέρος αυτής της εκστρατείας χαρτογράφησης ορυκτών, ανακαλύφθηκε η πλούσια σε άργιλο τοποθεσία Oxia Planum. Αυτοί οι αρχαίοι πηλοί περιλαμβάνουν τα πλούσια σε σίδηρο και μαγνήσιο ορυκτά του σμηκτίτη και του βερμικουλίτη. Όχι μόνο μπορούν να βοηθήσουν στο ξεκλείδωμα του παρελθόντος κλίματος του πλανήτη, αλλά είναι τέλειες τοποθεσίες για να διερευνηθεί εάν κάποτε ξεκίνησε η ζωή στον Άρη. Ως εκ τούτου, το Oxia Planum προτάθηκε και τελικά επιλέχθηκε ως τόπος προσγείωσης για το rover Rosalind Franklin της ESA.

Επίκουρος, ένας αρχαίος μα ανθεκτικός φιλόσοφος

Για 600 χρόνια στην αρχαιότητα, οι διδαχές του Επίκουρου άνθισαν και άντεξαν όπως ο μεγάλος αυτός φιλόσοφος τις διατύπωσε ακριβώς, δίχως αναθεωρήσεις, φωτίζοντας το νου των ανθρώπων, ενώ οι άλλες φιλοσοφικές σχολές ή εξαφανίζονταν ή άλλαζαν χαρακτήρα.

Μέχρι το τέλος το αρχαίου κόσμου η επικούρεια φιλοσοφία άνθιζε συνεχώς. Ακολούθησε ο μεσαίωνας που στάθηκε ανάχωμα στην εξέλιξη του ανθρώπου, θάβοντας κάτω από τα ερείπια του πολιτισμού όχι μόνο καλλιτεχνήματα αλλά και φιλοσοφικά έργα, όπως τονίζει ο καθηγητής Χαράλαμπος Θεοδωρίδης στο μνημειώδες έργο του ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ. Τα πρωτότυπα έργα των επικουρείων ήταν από τα πρώτα που χάθηκαν.

Η επικούρεια φιλοσοφία όμως αναγεννήθηκε σταδιακά μέσα από την ανασύνθεση αυθεντικών σπαραγμάτων που βρέθηκαν διάσπαρτα σε έργα διαφόρων τρίτων συγγραφέων και από την αρχαιολογία. Συγκλονιστικό γεγονός ήταν η ανακάλυψη του έργου του επικούρειου Λουκρητίου το 1417, η οποία άλλαξε τον κόσμο, όπως επισημαίνει ο καθηγητής του Μπέρκλεϊ και του Χάρβαρντ Στέφεν Γρήνμπλατ στο έργο του “Η παρέγγλιση, πως ξεκίνησε η Αναγέννηση” (εκδόσεις ΜΙΕΤ 2017).

Έτσι λοιπόν πολλοί διαφωτιστές επηρεάστηκαν από τα επικούρεια γραπτά.

Την ίδια περίπου εποχή, λίγο πριν το 1900, ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος Νίτσε έλεγε για τον Επίκουρο:

“Η σοφία δεν έχει προχωρήσει ούτε ένα βήμα μετά τον Επίκουρο, και συχνά βρίσκεται χιλιάδες βήματα πίσω του”.

Σύγχρονοι ερευνητές του Επίκουρου, στην ψηφιακή εποχή, έχουν ασχοληθεί με την φιλοσοφία του, όχι μόνον από αγάπη στην ιστορία της αλλά και ως σύγχρονο στοχασμό.

Όλα τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν πως η διαχρονικότητα της επικούρειας φιλοσοφίας δεν είναι ωραία λόγια, αλλά μια πραγματικότητα.

Ας εξετάσουμε λοιπόν τώρα επιγραμματικά βεβαίως, τέσσερα καίρια σημεία της φιλοσοφίας μας και στο πως εφαρμόζονται στην ψηφιακή εποχή.

Σημείο πρώτο – Η επικούρεια γνωσιολογία, ο κανόνας

Η μέθοδος του λογισμού του Επίκουρου είναι αυτή που χρησιμοποιείται σήμερα τον 21ο αιώνα από την σύγχρονη επιστήμη. Γι αυτό και τα περισσότερα από αυτά που μας είπε ο Επίκουρος στο φυσικό μέρος της φιλοσοφίας του ισχύουν και σήμερα π.χ. τα άτομα δηλαδή τα άτμητα σώματα, τα συσσωματώματα δηλαδή τα μόρια, το ότι τίποτε δεν γίνεται από το τίποτε και δεν καταλήγει στο τίποτε, δηλαδή η αρχή διατήρησης της ύλης κλπ Μια φιλοσοφία βασισμένη σε στέρεες βάσεις είναι διαχρονική όχι μόνο στη μέθοδο του λογισμού για βέβαια συμπεράσματα σχετικά με την φύση που μας περιβάλλει αλλά και για τον άνθρωπο.

Οι αισθήσεις, τα πάθη και προλήψεις από την εποχή του Επίκουρου μέχρι και σήμερα δεν έχουν αλλάξει και αποτελούν τα κριτήρια της αλήθειας.[i]

Με τα κριτήρια της αλήθειας ελέγχουμε εάν μια γνώμη είναι αληθής ή ψευδής. [1]

Αυτά χρησιμοποιεί ο λογισμός μας έτσι ώστε να οδηγούμαστε στους επιλογισμούς δηλαδή στα συμπεράσματα που μας βοηθούν να κατανοήσουμε το περιβάλλον μας και να προχωρούμε στις προτιμήσεις και αποφυγές στην προσωπική μας ζωή. Όταν προκύπτουν νέα δεδομένα και είμαστε βέβαιοι γι αυτά, τότε αναπροσαρμόζουμε τους επιλογισμούς μας.

Στην σύγχρονη εποχή, μέρος της επικούρειας μεθόδου την είπαν “αρχή της διαψευσιμότητας”. Για πρώτη φορά ο Καρλ Πόππερ την έθεσε το 1919 και την ξαναδιατύπωσε τη δεκαετία του ‘60. Σύμφωνα με αυτή, για να είναι χρήσιμη (ή έστω επιστημονική) μια επιστημονική θέση (θεωρία, “νόμος”, αρχή κ.λ.π.) πρέπει να μπορεί να ελεγχθεί και να αποδειχτεί εάν είναι τελικά λανθασμένη οπότε να διαψευσθεί.

Στον αιώνα της ψηφιακής εποχής ο κανόνας είναι επίσης ένα εργαλείο ώστε να είμαστε καλύτεροι και στις καθημερινές ενέργειές μας. Προσωπικά τον χρησιμοποιώ στην εργασία μου, στην πληροφορική με εξαιρετικά αποτελέσματα.

Μεγάλη αξία έχει ο κανόνας και για να ξεχωρίζουμε την εσκεμμένη ψηφιακή παραπληροφόρηση, τα hoaxes, την αμπελοσοφία, την σαχλαμάρα και την μπούρδα π.χ. που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, από την πραγματική πληροφορία.

Βέβαια σαχλαμάρες θα συναντούμε πάντοτε στη ζωή μας, αυτοί που τις λένε ζουν ανάμεσά μας θα έλεγα. Αν σας κάνει εντύπωση η λέξη, αν δεν σας αντηχεί όμορφα, μπορείτε να διαβάσετε ένα βιβλιαράκι του Χάρη Φράνκφουρτ που λέγεται “Η αβάσταχτη ελαφρότητα της σαχλαμάρας”. Εκεί διακρίνουμε τέσσερα βασικά σημεία:

1.Αυτός που λέει σαχλαμάρες, αδιαφορεί για την αλήθεια
2.Παρόλα αυτά δεν θέλει να πει ψέματα, λέει απλώς σαχλαμάρες
3.Έχει μεγάλη θέληση για να εντυπωσιάσει
4.Αναπτύσσει ρητορικό λόγο

Σημείο δεύτερο – Ο φόβος του θανάτου και η σύγχρονη υπαρξιακή ψυχοθεραπία

Στον 21ο αιώνα της ψηφιακής εποχής, ο σύγχρονος ψυχοθεραπευτής, ο καθηγητής Ίρβιν Γιάλομ, χρησιμοποιεί τον Επίκουρο στα πλαίσια της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας. Η καταπολέμηση του φόβου του θανάτου που προτείνει ο Επίκουρος, γίνεται μέθοδος ενός διάσημου σύγχρονου ψυχοθεραπευτή. Γράφει ο Γιάλομ στο βιβλίο “Στον Κήπο του Επίκουρου- Αφήνοντας πίσω τον φόβο του θανάτου”:

Στο κεφάλαιο αυτό θα συζητήσω τρία από τα γνωστά επιχειρήματα του Επίκουρου τα οποία αποδείχθηκαν πολύτιμα στην δουλειά μου με πολλούς ασθενείς αλλά και με τον ίδιο μου εαυτό, για την ανακούφιση του προσωπικού μου άγχους θανάτου. Αυτά είναι:Η θνητότητα της ψυχής η οποία απελευθερώνει το άγχος μιας μεταθανάτιας κατάστασης αιώνιας τιμωρίας

Το υπέρτατο τίποτα του θανάτου τον οποίο ποτέ δεν θα αισθανθούμε διότι οι αισθήσεις αφορούν τους ζωντανούς οργανισμούς

Το επιχείρημα της συμμετρίας, γνωρίζουμε ότι πριν γεννηθούμε δεν υπήρχαμε για αιώνες, έτσι και μετά μετά το βιολογικό μας τέλος δεν θα υπάρχουμε εππίσης.

Σημείο τρίτο – οι επιθυμίες της ψηφιακής καταναλωτικής κοινωνίας

Ο καταναλωτικός τρόπος ζωής της σύγχρονης εποχής, η κρίση τόσο η οικονομική όσο και των αξιών, μπορεί να μην είναι ισοπεδωτικός για την ατομικότητά μας εάν αξιολογούμε τα δεδομένα με την επικούρεια φιλοσοφία.

Ένα ωραίο παράδειγμα είναι ο αλγόριθμος των επιθυμιών. Στο βιβλίο του Χάρη Λύττα “Λάθε Βιώσας”, υπάρχει μια πολύ καλή ανάλυση του τρόπου αντιμετώπισης των επιθυμιών την σύγχρονη εποχή ακολουθώντας τα αχνάρια του Επίκουρου. Στο κεφάλαιο “η θεοποίηση των επιθυμιών” διαβάζουμε:

Επιθυμίες γεννιούνται κάθε στιγμή. Γιατί να τις αφήνετε να περιμένουν; (από διαφήμιση τράπεζας για δανειοδότηση σε λίγα λεπτά, “στις καλές εποχές”).

Κρατάμε επιγραμματικά τον εξής επικούρειο αλγόριθμο διαχείρισης των επιθυμιών :

Από τις επιθυμίες, οι μεν είναι φυσικές και αναγκαίες, είναι αυτές που διώχνουν τον πόνο όπως το ποτό διώχνει την δίψα. Άλλες είναι φυσικές αλλά μη αναγκαίες, και είναι αυτές που ποικίλλουν μόνον την ηδονή και δεν διώχνουν τον πόνο όπως τα πολυτελή γεύματα και άλλες ούτε φυσικές ούτε και αναγκαίες, αλλά δημιουργούνται από τις κενές δόξες (κενές γνώμες) όπως αυτές για στεφάνια και αναθέσεις ανδριάντων.[2]

Και φυσικά το σημαντικό είναι να θέτουμε πάντοτε το εξής ερώτημα: “Τι θα μου συμβεί αν πραγματοποιηθεί αυτό που επιζητώ κατόπιν της επιθυμίας μου και τι εάν δεν πραγματοποιηθεί”. [3]

Σημείο τέταρτο – το θείο ως πρότυπο μακαριότητας

Ένα άλλο παράδειγμα και τελευταίο για σήμερα, αλλά πρώτο στην εξέταση της επικούρειας φιλοσοφίας μιας και αποτελεί την 1η Κύρια Δόξα και την πρώτη παράγραφο της ηθικής επιτομής του Επίκουρου, είναι αυτό “περί θεών”. Την εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας και της παγκοσμιοποίησης, η έννοια του θείου διόλου δεν απουσιάζει από την ανθρωπότητα, το αντίθετο μάλιστα. Δηλώνει παρόν ακόμη και σε προοδευμένα και πολυπολιτισμικά σύγχρονα κράτη, σύμφωνα με έγκυρες πρόσφατες μελέτες.

Δυστυχώς όμως μαζί με την έννοια του θείου ως άφθαρτου και μακάριου, που είναι καθολική για τους καλούς και αγαθούς ανθρώπους, υπάρχει η πραγματικότητα των μεγάλων σύγχρονων θρησκειών που λειτουργούν πολιτικά, με καταστροφικά αποτελέσματα, όπως αυτά που συμβαίνουν στις ημέρες μας στη μέση ανατολή.

Αλλά και ατομικά υπάρχει υπερβολικά μεγάλο ποσοστό δεισιδαιμονίας και σήμερα την ψηφιακή εποχή των μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων που ο άνθρωπος ταξιδεύει ακόμη και στο διάστημα, γι αυτό και είμαστε συνεχώς ματιασμένοι.

Εδώ η επικούρεια φιλοσοφία δίνει λύση στην εποχή μας, τουλάχιστον για όσους από τα δισεκατομμύρια ανθρώπων που πιστεύουν στην ύπαρξη του θείου, έχουν την τύχη να μπορούν να διαβάσουν και ασχοληθούν με τον Επίκουρο.

Ο φιλόσοφος καταλύει την δεισιδαιμονία, καταργεί τον φόβο του θεού και προβάλλει το αγαθό του θείου ως πρότυπο μακαριότητας για τον ανθρώπινο βίο. Αξίζει κάποιος να μελετήσει ενδελεχώς την επικούρεια αυτή θέση, όφελος θα βρει, αταραξία και απονία.

Ως επίλογο θέλω να κλείσω με τα λόγια του Αμερικανού Έρικ Άντερσον. Στο βιβλίο του “Ο Επίκουρος τον 21ο αιώνα” αναφέρει ότι:

Η πραγματική θεωρία την οποία δίδασκε στον Κήπο ο Επίκουρος πριν από 23 αιώνες, εξακολουθεί μέχρι σήμερα να διατηρεί την πειστικότητά της και αξίζει τον κόπο να την διερευνήσουμε.

“Οι αναθεωρήσεις είναι πάντα αναγκαίες, αλλά ως επί το πλείστον, η προσαρμογή της επικούρειας φιλοσοφίας στον 21ο αιώνα είναι μια διαδικασία διερεύνησης ή περιορισμού των αρχαίων απόψεων – πάντα σε συμφωνία με τα πρόσφατα δεδομένα – και όχι ανατροπής τους”.[4]
------------------------
[1]Η αληθής γνώμη προκύπτει εάν μια γνώμη επιβεβαιώνεται ή δεν καταρρίπτεται (επιμαρτύρησις – μη αντιμαρτύρησις). Το ψευδές ελέγχεται όταν μια γνώμη καταρρίπτεται ή δεν επιβεβαιώνεται (αντιμαρτύρησις – μη επιμαρτύρησις). ([δόξα] ἀληθῆ τέ φασι καὶ ψευδῆ· ἂν μὲν γὰρ ἐπιμαρτυρῆται ἢ μὴ ἀντιμαρτυρῆται, ἀληθῆ εἶναι· ἐὰν δὲ μὴ ἐπιμαρτυρῆται ἢ ἀντιμαρτυρῆται, ψευδῆ τυγχάνειν ΔΛ.Ι.34)

[2]ΚΔXXIX.(29) (σύντμηση)

[3]ΕΠ. 71

[4]Σελ. 112

[i]Οι Αισθήσεις

Οι Αισθήσεις είναι το σύνολο των λειτουργιών με τις οποίες αντιλαμβανόμαστε άμεσα τους εξωτερικούς ή εσωτερικούς ερεθισμούς του περιβάλλοντός μας. Οι ερεθισμοί αυτοί προκαλούνται όταν η έκφραση των ατομικών ενώσεων επιδρά στο σώμα ως ύλη, προερχόμενη από διάφορες πηγές. Γίνεται αντιληπτή δε λόγω της ύπαρξης των αισθητήριων οργάνων που υποδέχονται την ύλη και με τις νευρικές απολήξεις που διαθέτουν μεταφέρουν την πληροφορία στον εγκέφαλο μέσω του νευρικού συστήματος.

Η αίσθηση είναι αντιληπτική σε όσα υποπίπτουν σ’ αυτή. Δεν αφαιρείται ή προστίθεται τίποτε σε αυτήν, είναι άλογη. Αληθεύει στα πάντα και το ίδιο το ον την λαμβάνει από τη φύση του ως έχει. Όλων δε των αισθητών είναι όντως αληθή. Αυτά που στοχαζόμαστε όμως διαφέρουν, άλλα από αυτά είναι αληθή και άλλα ψευδή. (τὴν τὲ αἴσθησιν αντιληπτικὴν οὖσαν τῶν ὐποπιπτὸντων αὖτη, καί μῆτε ἀφαιροῦσαν τὶ μῆτε προστιθεῖσαν τῶ ἄλογον εἶναι, διὰ παντὸς τὲ ἀληθεῦειν καί οὔτω τὲ ον λαμβὰνειν ὦς εἶχε φὺσεως αὖτο ἐκεῖνο. Πὰντων δὲ τῶν αἰσθητῶν άληθῶν ὂντων, τά δοξαστὰ διαφὲρειν, καὶ τὰ μὲν αὐτῶν εἶναι άληθῆ τὰ δὲ ψευδῆ – Σέξτος Εμπειρικός, Προς Λογικούς 8.9)

Οι προλήψεις

Την δε πρόληψη οι επικούρειοι την λέμε ως κατάληψη, ή γνώμη ορθή, ή έννοια, ή εναποθηκευμένη καθολική νόηση, δηλαδή τη μνήμη που προκαλείται από τις επαναλαμβανόμενες εξωτερικές φανερώσεις. (Τὴν δὲ πρόληψιν λέγουσιν οἱονεὶ κατάληψιν ἢ δόξαν ὀρθὴν ἢ ἔννοιαν ἢ καθολικὴν νόησιν ἐναποκειμένην, τουτέστι μνήμην τοῦ πολλάκις ἔξωθεν φανέντος – ΔΛ.I.33)
Για παράδειγμα ο άνθρωπος μόλις δει για πρώτη φορά ένα αντικείμενο όπως το τραπέζι και του εξηγήσουν ότι αυτό λέγεται έτσι, εντυπώνει το γεγονός στη μνήμη του και όταν ξαναδεί το ίδιο αντικείμενο ανακαλεί τη πρόληψη που έχει δεχθεί και γνωρίζει ότι πρόκειται για τραπέζι και όχι κάτι άλλο. Η πρόληψη λαμβάνεται σαφώς μέσω των αισθήσεων και ανήκει στα εναργή δηλαδή τα ολοφάνερα πράγματα.

Τα πάθη

Τα πάθη ή αλλιώς τα συναισθήματα είναι δύο, η ηδονή δηλαδή η τέρψη, η ευχαρίστηση και η αλγηδόνα ή αλλιώς ο πόνος. Υπάρχουν σε όλα τα ζώα και το πρώτο είναι οικείο ενώ το άλλο ξένο. Πάνω σ΄αυτά κρίνουμε τις προτιμήσεις και τις αποφυγές στην ζωή μας. (Πάθη δὲ λέγουσιν εἶναι δύο, ἡδονὴν καὶ ἀλγηδόνα, ἱστάμενα περὶ πᾶν ζῷον, καὶ τὴν μὲν οἰκεῖον, τὴν δὲ ἀλλότριον· δι’ ὧν κρίνεσθαι τὰς αἱρέσεις καὶ φυγάς – ΔΛ.I.34)

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΠΡΟΣ ΚΑΛΛΙΠΠΟΝ

ΔΗΜ 52.12–19

Οι μεθοδεύσεις του Κάλλιππου – Ο πραγματικός δικαιούχος των χρημάτων του Λύκωνα

Ο Απολλόδωρος απολογείται ως κληρονόμος του τραπεζίτη Πασίωνα (βλ. ΔΗΜ 36.1–3) μετά την αγωγή για επιστροφή χρημάτων που υπέβαλε ο Κάλλιππος για μια συναλλαγή που είχε διενεργήσει στο παρελθόν ο νεκρός πλέον πατέρας του. Πιο συγκεκριμένα: ο Λύκωνας ο Ηρακλεώτης ήταν έμπορος και, πριν αναχωρήσει για ένα ταξίδι προς τη Λιβύη, τοποθέτησε ένα χρηματικό ποσό στην τράπεζα του Πασίωνα, ορίζοντας ρητά ότι αυτό προοριζόταν για τον Κηφισιάδη. Μετά από επίθεση ληστών κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, ο Λύκωνας σκοτώθηκε και ο Κηφισιάδης εισέπραξε το ποσό από τον Φορμίωνα, με την –απαραίτητη κατά το νόμο– παρουσία μαρτύρων που πιστοποίησαν την ταυτότητά του (ανάμεσά τους ήταν ο Αρχεβιάδης). Ο Κάλλιπος επανήλθε και, προσπαθώντας να εκμεταλλευτεί την ιδιότητα του προξένου, διεκδίκησε την περιουσία του Λύκωνα. Ανέθεσε μάλιστα στον Πασίωνα να μεταφέρει τις διεκδικήσεις του στους Αρχεβιάδη και Κηφισιάδη.

[12] Ἃ μὲν διελέχθη, ὦ ἄνδρες δικασταί, οὗτος μὲν τῷ πατρί,
ἐκεῖνος δὲ τῷ Ἀρχεβιάδῃ καὶ τῷ Κηφισιάδῃ τούτου δεη-
θέντος καὶ τούτῳ χαριζόμενος, ταῦτ’ ἔστιν, ἐξ ὧν κατὰ
μικρὸν ἡ δίκη αὕτη πέπλασται· ὧν ἐγὼ ἤθελον τούτῳ
ταύτην ἥτις εἴη μεγίστη πίστις δοῦναι, ἦ μὴν ἐγὼ τοῦ
πατρὸς ἀκούειν. [13] οὗτος δὲ ὁ ἀξιῶν ὑφ’ ὑμῶν πιστεύεσθαι
ὡς ἀληθῆ λέγων, τρία ἔτη διαλιπὼν ἐπειδὴ τὸ πρῶτον
διαλεχθέντος τοῦ πατρὸς τῷ Ἀρχεβιάδῃ καὶ τοῖς ἄλλοις
τοῖς Κηφισιάδου ἐπιτηδείοις οὐκ ἔφασαν Καλλίππῳ προσέ-
χειν τὸν νοῦν οὐδὲ οἷς λέγει, [14] ἐπειδὴ ᾔσθετο ἀδυνάτως ἤδη
ἔχοντα τὸν πατέρα καὶ μόγις εἰς ἄστυ ἀναβαίνοντα καὶ τὸν
ὀφθαλμὸν αὐτὸν προδιδόντα, λαγχάνει αὐτῷ δίκην, οὐ μὰ
Δί’ οὐχ ὥσπερ νῦν ἀργυρίου, ἀλλὰ βλάβης, ἐγκαλέσας
βλάπτειν ἑαυτὸν ἀποδιδόντα Κηφισιάδῃ τὸ ἀργύριον, ὃ
κατέλιπε Λύκων ὁ Ἡρακλεώτης παρ’ αὐτῷ, ἄνευ αὑτοῦ ὁμο-
λογήσαντα μὴ ἀποδώσειν. λαχὼν δὲ παρὰ μὲν τοῦ διαιτη-
τοῦ ἀνείλετο τὸ γραμματεῖον, προὐκαλέσατο δ’ αὐτὸν ἐπι-
τρέψαι Λυσιθείδῃ, αὑτοῦ μὲν καὶ Ἰσοκράτους καὶ Ἀφαρέως
ἑταίρῳ, γνωρίμῳ δὲ τοῦ πατρός. [15] ἐπιτρέψαντος δὲ τοῦ
πατρός, ὃν μὲν χρόνον ἔζη ὁ πατήρ, ὅμως καίπερ οἰκείως
ἔχων τούτοις ὁ Λυσιθείδης οὐκ ἐτόλμα οὐδὲν εἰς ἡμᾶς ἐξα-
μαρτάνειν. καίτοι οὕτω τινὲς ἀναίσχυντοι τῶν οἰκείων τῶν
τουτουί, ὥστε ἐτόλμησαν μαρτυρῆσαι ὡς ὁ μὲν Κάλλιππος
ὅρκον τῷ πατρὶ δοίη, ὁ δὲ πατὴρ οὐκ ἐθέλοι ὀμόσαι παρὰ
τῷ Λυσιθείδῃ, καὶ οἴονται ὑμᾶς πείσειν ὡς ὁ Λυσιθείδης,
οἰκεῖος μὲν ὢν τῷ Καλλίππῳ διαιτῶν δὲ τὴν δίαιταν, ἀπέ-
σχετ’ ἂν μὴ οὐκ εὐθὺς τοῦ πατρὸς καταδιαιτῆσαι, αὐτοῦ γε
ἑαυτῷ μὴ ’θέλοντος δικαστοῦ γενέσθαι τοῦ πατρός. [16] ὡς δὲ
ἐγὼ μὲν ἀληθῆ λέγω, οὗτοι δὲ ψεύδονται, πρῶτον μὲν αὐτὸ
ὑμῖν τοῦτο γενέσθω τεκμήριον, ὅτι κατεγνώκει ἂν αὐτοῦ
ὁ Λυσιθείδης, καὶ ὅτι ἐγὼ ἐξούλης ἂν ἔφευγον νῦν, ἀλλ’
οὐκ ἀργυρίου δίκην· πρὸς δὲ τούτῳ ἐγὼ ὑμῖν τοὺς παρόντας
ἑκάστοτε τῷ πατρὶ ἐν ταῖς συνόδοις ταῖς πρὸς τοῦτον, αἳ
παρὰ τῷ Λυσιθείδῃ ἐγίγνοντο, μάρτυρας παρέξομαι.

ΜΑΡΤΥΡΕΣ.

[17] Ὅτι μὲν οὐ προκαλεσάμενος εἰς ὅρκον τὸν πατέρα τότε,
νυνὶ ἐκείνου τετελευτηκότος καταψεύδεται, καὶ κατ’ ἐμοῦ
ῥᾳδίως τὰ ψευδῆ μαρτυροῦντας τοὺς οἰκείους τοὺς ἑαυτοῦ
παρέχεται, ἔκ τε τῶν τεκμηρίων καὶ ἐκ τῆς μαρτυρίας ταύτης
ῥᾴδιον ὑμῖν εἰδέναι. ὅτι δὲ ἐγὼ ὑπὲρ τοῦ πατρὸς ἠθέλησα
αὐτῷ πίστιν δοῦναι ἥνπερ ὁ νόμος κελεύει, ἐάν τις τεθνεῶτι
ἐπικαλῶν δικάζηται τῷ κληρονόμῳ, [18] μὴ δοκεῖν μοι μήτε
ὁμολογῆσαι τὸν πατέρα τούτῳ ἀποδώσειν τὸ ἀργύριον ὃ
κατέλιπε Λύκων, μήτε συσταθῆναι αὐτὸν τῷ πατρὶ ὑπὸ τοῦ
Λύκωνος, καὶ Φορμίων, ἦ μὴν διαλογίσασθαί τε ἐναντίον
Ἀρχεβιάδου τῷ Λύκωνι αὐτὸς καὶ προσταχθῆναι αὑτῷ
Κηφισιάδῃ ἀποδοῦναι τὸ ἀργύριον, τὸν δὲ Κηφισιάδην δεῖξαι
αὑτῷ τὸν Ἀρχεβιάδην, [19] καὶ ὅτε Κάλλιππος προσῆλθεν τὸ
πρῶτον πρὸς τὴν τράπεζαν, λέγων ὅτι τετελευτηκὼς εἴη
ὁ Λύκων καὶ αὐτὸς ἀξιοίη τὰ γράμματα ἰδεῖν, εἴ τι καταλε-
λοιπὼς εἴη ὁ ξένος ἀργύριον, ἦ μὴν δείξαντος ἑαυτοῦ εὐθὺς
αὐτῷ τὰ γράμματα, ἰδόντα αὐτὸν τῷ Κηφισιάδῃ γεγραμμένον
ἀποδοῦναι, σιωπῇ οἴχεσθαι ἀπιόντα, οὐδὲν οὔτε ἀμφισβητή-
σαντα οὔτ’ ἀπειπόνθ’ αὑτῷ περὶ τοῦ ἀργυρίου, τούτων ὑμῖν
τάς τε μαρτυρίας ἀμφοτέρας καὶ τὸν νόμον ἀναγνώσεται.

***
[12] Τοιούτοι μεν υπήρξαν οι λόγοι του Καλλίπου, τους οποίους ο πατήρ μου τη αιτήσει του και διά να φανή εις αυτόν ευχάριστος, επανέλαβεν εις τον Αρχεβιάδην και Κηφισιάδην και εκ τούτων κατά μικρόν προήλθεν η παρούσα δίκη. Προεσεφέρθην να ορκισθώ εις αυτόν διά του μεγίστου όρκου, ότι πράγματι αυτά μου είπεν ο πατήρ μου. [13] Ούτος δε, ο οποίος έχει την αξίωσιν να γίνεται πιστευτός από σας ως λέγων την αλήθειαν, άφησε να περάσουν τρία έτη μετά τας πρώτας συζητήσεις του πατρός μου με τον Αρχεβιάδην και τους άλλους φίλους του Κηφισιάδου, οι οποίοι έλεγον ότι δεν τους ένοιαζε καθόλου διά τον Κάλλιππον και δι' όσα ούτος έλεγε. [14] Ότε δε αντελήφθη ότι ο πατήρ μου ήτο πλέον ασθενής και με δυσκολίαν ανέβαινεν εις την πόλιν, εκινδύνευε δε να χάση την όρασίν του, τότε ήγειρεν εναντίον του αγωγήν, όχι αγωγή δι' επιστροφήν χρημάτων, όπως τώρα, αλλά δι' αποζημίωσιν, στηρίζων την αγωγήν του εις το ότι ο πατήρ μου παρέδωσεν εις τον Κηφισιάδην τα χρήματα, τα οποία άφησεν εις την τράπεζάν του ο Λύκων εξ Ηρακλείας, ενώ ήτο υποχρεωμένος να μη τα παραδώση κατά την απουσίαν του. Αφού δε ήγειρεν αγωγήν, απέσυρε την μήνυσίν του προς τον δημόσιον διαιτητήν και εκάλεσε τον αντίδικόν του να παραπέμψη την υπόθεσιν εις την διαιτησίαν του Λυσιθείδου, όστις ήτο φίλος του και φίλος του Ισοκράτους και Αφαρέως, γνωστός δε του πατρός μου. [15] Ο πατήρ μου συγκατετέθη, και εφ' όσον ούτος έζη, ο Λυσιθείδης, καίτοι συνεδέετο τόσον στενά με αυτούς, δεν ετόλμησε να διαπράξη αδικίαν εις βάρος μας. Και όμως μερικοί από τους οικείους του Καλλίππου εφάνησαν τόσον αναίσχυντοι, ώστε ετόλμησαν να μαρτυρήσουν, ότι ο μεν Κάλλιππος εζήτησεν από τον πατέρα μου να ορκισθή, ο δε πατήρ μου δεν ήθελε να ορκισθή ενώπιον του Λυσιθείδου· και νομίζουν ότι θα σας πείσουν, ότι ο Λυσιθείδης, στενός φίλος του Καλλίππου και επιφορτισθείς με την διαιτησίαν, θα εδίσταζε να εκδώση αμέσως διαιτητικήν απόφασιν κατά του πατρός μου, αφού ο πατήρ μου δεν ήθελε να γίνη ο ίδιος δικαστής του εαυτού του. [16] Ότι δε εγώ μεν λέγω την αλήθειαν, ούτοι δε ψεύδονται, τούτο πρώτον ας χρησιμεύση εις σας ως απόδειξις, ότι ο Λυσιθείδης θα εξέδιδε καταδικαστικήν απόφασιν κατά του πατρός μου και εγώ θα εδιωκόμην τώρα διά την εκτέλεσιν της αποφάσεως ταύτης και όχι δι' επιστροφήν χρημάτων. Προς τούτοις θα σας παρουσιάσω ως μάρτυρας εκείνους, οι οποίοι παρευρέθησαν εις όλας τας συγκεντρώσεις και των δύο μερών που έγιναν εις τον Λυσιθείδην.

ΜΑΡΤΥΡΕΣ

[17] Ότι μεν λοιπόν χωρίς να προσκαλέση τότε τον πατέρα μου, να ορκισθή, τώρα ψεύδεται εις βάρος της μνήμης εκείνου και ευκόλως παρουσιάζει τους φίλους του να μαρτυρούν ψευδή εναντίον μου, τούτο είναι εύκολον να αντιληφθήτε και από τας αποδείξεις και από τας ενώπιόν σας γενομένας μαρτυρίας. Αντιθέτως εγώ προσεφέρθην να ορκισθώ εις αυτόν, υπέρ του πατρός μου, ως ορίζει ο νόμος, όταν ένας κληρονόμος δικάζεται δι' απαίτησιν εναντίον του πατρός του, προσεφέρθην δε να ορκισθώ, [18] ότι δεν εγνώριζον ότι ο πατήρ μου ανέλαβε την υποχρέωσιν να παραδώση τα χρήματα εις τον Κάλλιππον, τα οποία άφησεν ο Λύκων, ούτε ότι ούτος συνέστησεν εις τον πατέρα μου τον Κάλλιππον· αφ' ετέρου ο Φορμίων με την σειράν του προσεφέρθη να ορκισθή, ότι ο ίδιος εκανόνισε τους λογαριασμούς του Λύκωνος ενώπιον του Αρχεβιάδου, ότι έλαβεν εντολήν να καταβάλη τα χρήματα εις τον Κηφισιάδην, ότι ο Κηφισιάδης συνεστήθη εις αυτόν υπό του Αρχεβιάδου, [19] ότι την πρώτην φοράν που ο Κάλλιππος παρουσιάσθη εις την τράπεζαν λέγων ότι ο Λύκων είχεν αποθάνει και ζητών να συμβουλευθή τα βιβλία τους, διά να ίδη εάν ούτος είχεν αφήσει χρήματα, ο Φορμίων αμέσως του παρουσίασε τα βιβλία, και ότι ο Κάλλιππος, αφού είδεν εις τας σημειώσεις να γράφεται «να αποδοθούν εις τον Κηφισιάδην» ανεχώρησε χωρίς να είπη τίποτε, χωρίς να εγείρη αξιώσεις και χωρίς να φέρη αντίρρησιν δια την πληρωμήν· δι' αυτά θα σας αναγνωσθούν αι δύο μαρτυρίαι και ο νόμος.