Πέμπτη 18 Οκτωβρίου 2018

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Προμηθεὺς δεσμώτης (330-376)

330 ΠΡ. ζηλῶ σ᾽ ὁθούνεκ᾽ ἐκτὸς αἰτίας κυρεῖς,
† πάντων μετασχὼν καὶ τετολμηκὼς ἐμοί. †
καὶ νῦν ἔασον μηδέ σοι μελησάτω.
πάντως γὰρ οὐ πείσεις νιν· οὐ γὰρ εὐπιθής.
πάπταινε δ᾽ αὐτὸς μή τι πημανθῇς ὁδῷ.
335 ΩΚ. πολλῷ γ᾽ ἀμείνων τοὺς πέλας φρενοῦν ἔφυς
ἢ σαυτόν· ἔργῳ κοὐ λόγῳ τεκμαίρομαι.
ὁρμώμενον δὲ μηδαμῶς ἀντισπάσῃς.
αὐχῶ γάρ, αὐχῶ, τήνδε δωρειὰν ἐμοὶ
δώσειν Δί᾽, ὥστε τῶνδέ σ᾽ ἐκλῦσαι πόνων.
340 ΠΡ. τὰ μέν σ᾽ ἐπαινῶ κοὐδαμῇ λήξω ποτέ·
προθυμίας γὰρ οὐδὲν ἐλλείπεις. ἀτὰρ
μηδὲν πόνει· μάτην γὰρ οὐδὲν ὠφελῶν
ἐμοὶ πονήσεις, εἴ τι καὶ πονεῖν θέλεις.
ἀλλ᾽ ἡσύχαζε σαυτὸν ἐκποδὼν ἔχων·
345 ἐγὼ γὰρ οὐκ εἰ δυστυχῶ, τοῦδ᾽ εἵνεκα
θέλοιμ᾽ ἂν ὡς πλείστοισι πημονὰς τυχεῖν.
οὐ δῆτ᾽, ἐπεί με καὶ κασιγνήτου τύχαι
τείρουσ᾽ Ἄτλαντος, ὃς πρὸς ἑσπέρους τόπους
ἕστηκε κίον᾽ οὐρανοῦ τε καὶ χθονὸς
350 ὤμοις ἐρείδων, ἄχθος οὐκ εὐάγκαλον.
τὸν γηγενῆ τε Κιλικίων οἰκήτορα
ἄντρων ἰδὼν ᾤκτιρα, δάιον τέρας,
ἑκατογκάρανον πρὸς βίαν χειρούμενον,
† Τυφῶνα θοῦρον. ὃς πᾶσιν ἀντέστη θεοῖς,
355 σμερδναῖσι γαμφηλαῖσι συρίζων φόβον,
ἐξ ὀμμάτων δ᾽ ἤστραπτε γοργωπὸν σέλας,
ὡς τὴν Διὸς τυραννίδ᾽ ἐκπέρσων βίᾳ·
ἀλλ᾽ ἦλθεν αὐτῷ Ζηνὸς ἄγρυπνον βέλος,
καταιβάτης κεραυνὸς ἐκπνέων φλόγα,
360 ὃς αὐτὸν ἐξέπληξε τῶν ὑψηγόρων
κομπασμάτων. φρένας γὰρ εἰς αὐτὰς τυπεὶς
ἐφεψαλώθη κἀξεβροντήθη σθένος.
καὶ νῦν ἀχρεῖον καὶ παράορον δέμας
κεῖται στενωποῦ πλησίον θαλασσίου
365 ἰπούμενος ῥίζαισιν Αἰτναίαις ὕπο.
κορυφαῖς δ᾽ ἐν ἄκραις ἥμενος μυδροκτυπεῖ
Ἥφαιστος, ἔνθεν ἐκραγήσονταί ποτε
ποταμοὶ πυρὸς δάπτοντες ἀγρίαις γνάθοις
τῆς καλλικάρπου Σικελίας λευροὺς γύας·
370 τοιόνδε Τυφὼς ἐξαναζέσει χόλον
θερμοῖς ἀπλάτου βέλεσι πυρπνόου ζάλης,
καίπερ κεραυνῷ Ζηνὸς ἠνθρακωμένος.
σὺ δ᾽ οὐκ ἄπειρος, οὐδ᾽ ἐμοῦ διδασκάλου
χρῄζεις· σεαυτὸν σῷζ᾽ ὅπως ἐπίστασαι·
375 ἐγὼ δὲ τὴν παροῦσαν ἀντλήσω τύχην,
ἔστ᾽ ἂν Διὸς φρόνημα λωφήσῃ χόλου.

***
ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ
330 Σε ζηλεύω που βρίσκεσαι έξω από αιτία,
μ᾽ όλο που τόλμησες να λάβεις σ᾽ όλα μέρος.
Μ᾽ άφησ᾽ με τώρα κι έγνοια σου από μένα· εκείνου
τη γνώμη βέβαια δε γυρνάς, γιατί δεν έχει
εύκολο τόσο αυτί· μόν᾽ κοίταξε μην πάθεις
κι ο ίδιος τίποτε κακό απ᾽ αυτό δρόμο.
ΩΚΕΑΝΟΣ
Είσαι, καθώς φως φανερό μου τ᾽ αποδείχτεις,
άλλους πολύ αξιότερους σοφούς να κάνεις
παρά τον εαυτό σου· μα μη μου αντικόβεις
το δρόμο που ξεκίνησα, γιατί το λέω
και το καυχιούμαι, πως αυτό το δώρο εμένα
θα κάμει ο Δίας κι απ᾽ τα δεσμά θενα σε λύσει.
ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ
340 Χάρη σου το χρωστώ και δε θα την ξεχάσω
όλη την τόση προθυμιά που δείχνεις· όμως
μην κοπιάζεις, γιατί ανώφελα θα πάνε
για μένα οι κόποι σου, αν σκοπό το ᾽χεις κι αλήθεια·
Κάθου ήσυχος λοιπόν κι έξω απ᾽ αυτά τραβήξου,
γιατί αν εμένα ώρα κακιά με ηύρε, ποτέ μου
δε θα ᾽θελα εξαιτίας μου να πάθουν κι άλλοι.
Όχι· με φτάνει κι όσο τ᾽ αδερφού μου η μοίρα
του Άτλαντα με πονεί, που στους Εσπέριους τόπους
στέκει στηρίζοντας στους ώμους την κολώνα
350 τ᾽ ουρανού και της γης – κακοβάσταγο βάρος.
κι ακόμα είδα και πόνεσα της Γαίας το θρέμμα
που ᾽χε μονιά του τις σπηλιές της Κιλικίας,
το γαύρο μ᾽ εκατό κεφάλια τον Τυφώνα,
τέρας φριχτό, να τον δαμάζει η βία· κι είχε
κεφάλι σ᾽ όλους τους θεούς σηκώσει ενάντια,
σφυρίζοντας με τ᾽ άγριά του σαγόνια τρόμο
κι από τα μάτια του άστραφτε γοργόνειες φλόγες,
που ᾽θελ᾽ από το θρόνο του το Δία να ρίξει·
μα ήρθεν επάνω του άγρυπνο του Δία το βέλος
ο κατεβάτης κεραυνός, φωτιά και λαύρα,
360 που από τις μεγαλόστομες τις κομποφάνειες
τον τράνταξε κι ίσα στο ψυχικό βαρώντας
στάχτη θρύψαλα βρόντησε τη δύναμή του.
και τώρα ανώφελο κορμί παραριγμένο
κοντά σ᾽ ένα της θάλασσας στενό θαμμένος
κάτω απ᾽ το βάρος κείτεται βαθιά της Αίτνας
και στις κορφές της κάθεται σφυροκοπώντας
ο Ήφαιστος μύδρους, που από κει φωτιάς μια μέρα
θα ξεχυθούνε ποταμοί, μ᾽ άγριες σαγόνες
της Σικελίας σπαράζοντας τους πλούσιους κάμπους·
370 τέτοιο ο Τυφώνας μάνισμα θενα ξεβράσει
με καυτά ρέματα᾽ άσμιχτης πύρινης μπόρας,
αν κι απ᾽ του Δία τον κεραυνό καρβουνωμένος.
Μα εσύ έχεις κρίση κι από με δεν περιμένεις
να σε διδάξω· όπως μπορείς να σωθείς κοίτα·
κι εγώ τη μοίρα αυτή που με ηύρε θα υποφέρω,
ώσπου η οργή μες στην καρδιά του Δία να πέσει.

ΣΙΚΕΛΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ (415-413 π.X.)

H MAXH
 
O Πελοποννησιακός Πόλεμος (431-404 π.X.) χωρίζεται σε δύο περιόδους. Κατά τη διάρκεια της πρώτης, η οποία διήρκεσε 10 χρόνια και ονομάστηκε Αρχιδάμειος πόλεμος, από τον σπαρτιάτη βασιλιά Αρχίδαμο B' που είχε εισβάλει στην Αττική, είχαν γίνει ανάμεσα στην Αθήνα και στη Σπάρτη, τις δύο κορυφαίες πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας και ηγέτιδες των δύο εμπολέμων παρατάξεων, απόπειρες για τον τερματισμό του με συμβιβαστική λύση. Καμία όμως από αυτές δεν είχε οδηγήσει στη σύναψη ειρήνης και στην οριστική κατάπαυση των εχθροπραξιών, στις οποίες είχε εμπλακεί το σύνολο του ελληνικού κόσμου.
 
H σημαντικότερη από αυτές τις απόπειρες ήταν η λεγόμενη Νικίειος ειρήνη, η οποία ήρθε ύστερα από 10 χρόνια πολέμου, το 421 π.X., και όφειλε το όνομά της στον Αθηναίο πολιτικό και στρατηγό Νικία, ένθερμο υποστηρικτή της ειρηνικής διευθέτησης. H συμφωνία ήταν προς το συμφέρον της Αθήνας, νίκη της ουσιαστικά, αφού οι σύμμαχοι της Σπάρτης δεν είχαν όλοι δεχθεί να υπογράψουν την ειρήνη, και έτσι η Αθήνα είχε απέναντί της διαιρεμένους αντιπάλους, με εξουδετερωμένο, χάρη στη συμφωνία, τον μόνο επίφοβο από αυτούς.
 
H Νικίειος ειρήνη ωστόσο δεν επρόκειτο να αποδειχθεί οριστική. Οι σημαντικότεροι από τους όρους της δεν τηρήθηκαν και τα έξι χρόνια που διήρκεσε υπήρξαν ιδιαιτέρως ανήσυχα, με έντονες διπλωματικές ζυμώσεις και αλλαγές στρατοπέδου από τις διάφορες δυνάμεις, καθώς και με σοβαρές περιφερειακές συγκρούσεις.
 
Μία από τις αγριότερες μεταξύ αυτών των συγκρούσεων έλαβε χώρα στη νήσο Μήλο το 416 π.X. Ηδη με την έναρξη του πολέμου η Μήλος είχε υιοθετήσει στάση ουδετερότητας. Μολοντούτο, το 426 π.X. οι Αθηναίοι είχαν επιχειρήσει να της επιβάλουν την ηγεμονία τους. Επικεφαλής ισχυρής δύναμης ο Νικίας είχε τότε αποβιβαστεί στο έδαφός της αλλά αντιμετώπισε τη σθεναρή αντίσταση των Μηλίων, τους οποίους δεν κατόρθωσε να καθυποτάξει, και έτσι περιορίστηκε να λεηλατήσει το νησί.
 
Δέκα χρόνια αργότερα η Αθήνα πρόβαλε την ίδια απαίτηση υποσχόμενη αυτή τη φορά ότι δεν επρόκειτο να λάβει μέτρα κατά της Μήλου αν το νησί δεχόταν να καταβάλει τον συμμαχικό φόρο.
 
Οι Μήλιοι αρνήθηκαν πάλι να υποταχθούν εμμένοντας στην ουδετερότητα και αντιστάθηκαν πεισματικά στην εισβολή των Αθηναίων. Τελικά όμως ηττήθηκαν, και οι Αθηναίοι κατέλαβαν τη Μήλο. Για τιμωρία οι νικητές θανάτωσαν όλους τους μάχιμους άρρενες κατοίκους της και δούλωσαν τα γυναικόπαιδα.
 
Αλλά η επιχείρηση που επρόκειτο να αποτελέσει μοιραίο πλήγμα για την ειρήνη και να οδηγήσει ουσιαστικά στην έναρξη της δεύτερης περιόδου του Πελοποννησιακού Πολέμου ήταν η ολέθρια για τους Αθηναίους εκστρατεία τους στη Σικελία (415-413 π.X.). Εκεί δόθηκε η κρισιμότερη μάχη όλου του Πελοποννησιακού Πολέμου, η οποία και προκαθόρισε σε μεγάλο βαθμό την έκβασή του ύστερα από μία δεκαετία.
 
Ο Αθηναίος ιστορικός Θουκυδίδης, ο οποίος έζησε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και είχε ενεργό συμμετοχή σε αυτόν και περιέγραψε τα πρώτα 20 από τα 27 χρόνια του στη λεγόμενη Συγγραφή του, αφιερώνει στην εξιστόρηση της σικελικής εκστρατείας τα συγκλονιστικότερα κεφάλαια του αθάνατου έργου του.
 
Αφορμή για την εκστρατεία υπήρξε η 'Εγεστα, πόλη της Βορειοδυτικής Σικελίας, η οποία, ευρισκόμενη σε σύγκρουση με τον γειτονικό της Σελινούντα, υποστηριζόμενο από τις Συρακούσες, έστειλε στην Αθήνα αντιπροσώπους της για να ζητήσει βοήθεια επικαλούμενη παλαιούς συμμαχικούς δεσμούς. Αλλά η πραγματική αιτία του παράτολμου εγχειρήματος των Αθηναίων ήταν η επιθυμία τους να κατακτήσουν όλη τη Σικελία. Οι χαλκευμένες ειδήσεις για τον πλούτο της 'Εγεστας παρόξυναν αυτή την επιθυμία τους, την οποία εκμεταλλεύθηκε επιδέξια ο φιλόδοξος νεαρός πολιτικός Αλκιβιάδης.
 
H απόφαση και η ιεροσυλία
 
Γόνος αρχοντικής και πλούσιας οικογένειας ο Αλκιβιάδης, ο οποίος είχε χάσει μικρός τον πατέρα του και μεγάλωσε υπό την κηδεμονία του συγγενούς του μεγάλου Αθηναίου πολιτικού Περικλή, ήταν ιδιαίτερα ευειδής, ευφυής και ευφραδής. Ήταν όμως επίσης ανενδοίαστος, ανεύθυνος και ανερμάτιστος, και διήγε έκλυτο βίο. Στη σικελική εκστρατεία είδε την ευκαιρία να ικανοποιήσει την άμετρη φιλοδοξία του για αναγνώριση και δύναμη. Με τις ομιλίες του προς τους Αθηναίους πολίτες κατόρθωσε να τους πείσει ότι η εκστρατεία έπρεπε να γίνει, υπερισχύοντας του συνετού Νικία, ο οποίος στις δικές του ομιλίες είχε ταχθεί κατά του εγχειρήματος. Αποφασίστηκε μάλιστα να είναι ο Αλκιβιάδης ένας από τους τρεις στρατηγούς της εκστρατείας μαζί με τον Λάμαχο και τον διόλου πρόθυμο Νικία.
 
Καταπιάστηκαν λοιπόν οι Αθηναίοι με τις προετοιμασίες για τη μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση, αλλά λίγο προτού το εκστρατευτικό σώμα αναχωρήσει για τη Σικελία, τρομερό σκάνδαλο ξέσπασε στην Αθήνα: ένα πρωί οι τετράπλευρες ερμαϊκές στήλες που είχαν λαξευμένη επάνω τους γενειοφόρο κεφαλή του Ερμή και που ήταν τοποθετημένες σε διάφορα σημεία της πόλης, οι Ερμαί, όπως τις έλεγαν, βρέθηκαν με τα πρόσωπα σπασμένα («περιεκόπησαν τα πρόσωπα» λέει ο Θουκυδίδης). H ιερόσυλη πράξη αναστάτωσε τους Αθηναίους. Την ερμήνευσαν ως κακό οιωνό εν όψει της εκστρατείας αλλά και της απέδωσαν πολιτική σημασία θεωρώντας τη μέρος συνωμοσίας για την ανατροπή της δημοκρατίας. 'Ορισαν λοιπόν υψηλή αμοιβή για όποιον θα έδινε στις αρχές πληροφορίες σχετικά με τους δράστες του εγκλήματος.
  
Οι ένοχοι, οι ερμοκοπίδες, όπως τους είπαν, δεν βρέθηκαν. Οι φήμες όμως έδειχναν προς τον κύκλο του Αλκιβιάδη, για τον οποίο καταγγέλθηκε επίσης με την ευκαιρία ότι είχε βεβηλώσει τα ελευσίνια μυστήρια παρωδώντας τα. Οι πολιτικοί αντίπαλοί του, που τον έβρισκαν εμπόδιο στις επιδιώξεις τους να κυριαρχήσουν στην πόλη, εξερέθιζαν τα πνεύματα. Ο ίδιος ο Αλκιβιάδης δήλωνε πρόθυμος να δικαστεί και να θανατωθεί, αν κρινόταν ένοχος των κατηγοριών που του αποδίδονταν. H τελική απόφαση ήταν να αναχωρήσει ο Αλκιβιάδης μαζί με το εκστρατευτικό σώμα και να δικαστεί μετά την επιστροφή του από τη Σικελία.
 
Ο απόπλους του στόλου
 
Στη Σικελία και στην Κάτω Ιταλία υπήρχαν τότε αρκετές ακμάζουσες ελληνικές πόλεις, με ισχυρότερη ανάμεσά τους τις Συρακούσες, που λόγω της ισχύος τους αποτελούσαν πηγή ανησυχίας για πολλές από τις υπόλοιπες, οι οποίες είχαν κατά καιρούς ζητήσει βοήθεια από την Ελλάδα για την αντιμετώπιση του κινδύνου. Οι Σικελιώτες και οι Ιταλιώτες, δηλαδή οι κάτοικοι των ελληνικών πόλεων της Σικελίας και της Κάτω Ιταλίας, είχαν οι περισσότεροι δεσμούς με κάποια από τις πόλεις της μητροπολιτικής Ελλάδας. Αλλά οι μεταξύ τους πόλεμοι τους απασχολούσαν τόσο που δεν τους άφηναν περιθώρια για να ενδιαφερθούν εμπράκτως για τα τεκταινόμενα προς Ανατολάς. Το ίδιο άλλωστε ίσχυε λίγο-πολύ και για τις ελλαδικές πόλεις, με εξαίρεση την Αθήνα, η οποία, στο πλαίσιο της γενικότερης επεκτατικής πολιτικής της, είχε και άλλοτε επιχειρήσει να βάλει πόδι στη Σικελία αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
 
Αυτό το κατακτητικό όνειρο ήρθε να αφυπνίσει τώρα ο Αλκιβιάδης με τη θερμή συνηγορία του υπέρ της εκστρατείας στη Σικελία.
 
Ο στόλος που ξεκίνησε από τον Πειραιά κατά τα μέσα του καλοκαιριού του 415 π.X. ήταν ο εντυπωσιακότερος που είχε ποτέ αποπλεύσει από ελληνικό λιμάνι. Ο Θουκυδίδης εξαίρει με ζωηρά χρώματα τον πλούτο των εφοδίων του και την τελετουργική λαμπρότητα του απόπλου, και οι σκηνές εκείνου του πρωινού όπως τις περιγράφει καλύπτουν μερικές από τις ωραιότερες σελίδες του. 'Ολος ο πληθυσμός της Αθήνας είχε κατέβει στο λιμάνι, «τους σφετέρους εαυτών έκαστοι προπέμποντες, οι μεν εταίρους, οι δε υιείς, και μετ' ελπίδος τε άμα ιόντες και ολοφυρμών, τα μεν ως κτήσοιντο, τους δ' εί ποτε όψοιντο, ενθυμούμενοι όσον πλουν εκ της σφετέρας απεστέλλοντο» («για να ξεπροβοδίσουν ο καθένας τους δικούς του, άλλοι τους φίλους τους, άλλοι τα παιδιά τους, και πορεύονταν με ελπίδα και μαζί με κλάματα, από τη μία για τα όσα θα αποκτούσαν και από την άλλη επειδή άραγε θα τους ξανάβλεπαν, καθώς αναλογίζονταν πόσο μακριά από την πατρίδα ήταν το ταξίδι για το οποίο ξεκινούσαν»).
 
Πρώτος σταθμός του εκστρατευτικού σώματος ήταν η Κέρκυρα, όπου οι Αθηναίοι και όσοι από τους συμμάχους τους είχαν ξεκινήσει μαζί τους συναντήθηκαν με τις υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις. Για τη Σικελία απέπλευσαν συνολικά περίπου 150 πλοία, πολεμικά και βοηθητικά, και περισσότεροι από 5.000 άνδρες, από τους οποίους Αθηναίοι ήταν σχεδόν το ένα τρίτο. Ακόμη, σύμφωνα με υπολογισμούς, τα πληρώματα των πλοίων και μόνο υπερέβαιναν τις 25.000 άνδρες.
 
Οι πόλεις της Σικελίας δεν υποδέχθηκαν καθόλου φιλικά το αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα. Οι περισσότερες δεν του επέτρεψαν την είσοδο στο έδαφός τους, μερικές μάλιστα του αρνήθηκαν ακόμη και τον ανεφοδιασμό με νερό.
  
H πανωλεθρία στις Επιπολές
 
Οι στρατηγοί κατέστρωναν ακόμη τα σχέδια των κινήσεών τους και οι επιχειρήσεις στη Σικελία δεν είχαν καλά καλά αρχίσει, όταν ένα αναπάντεχο γεγονός ήρθε να αναστατώσει το στράτευμα: η Αθήνα ανακαλούσε τον Αλκιβιάδη για να τον δικάσει για τις κατηγορίες που τον βάραιναν, είχε μάλιστα στείλει στη Σικελία για να τον παραλάβει το ειδικό ιερό πλοίο, τη Σαλαμινία. Ο Αλκιβιάδης έδειξε να υποτάσσεται πειθήνια στην εντολή, αλλά καθ' οδόν προς την Αθήνα ξεγέλασε τη συνοδεία και δραπέτευσε για να καταφύγει στον εχθρό, στη Σπάρτη. H απροσδόκητη αυτή εξέλιξη ανέτρεψε τα στρατηγικά σχέδια των Αθηναίων και είχε σοβαρή αρνητική επίδραση στο ηθικό του στρατού.
 
Κατά το πρώτο διάστημα μετά την άφιξή τους στη Σικελία οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους επιδόθηκαν σε επιχειρήσεις ήσσονος σημασίας και σε μετακινήσεις του στρατοπέδου τους. Αυτή η έλλειψη αποφασιστικής δράσης εκ μέρους τους έδωσε την ευκαιρία στους Συρακουσίους, υπό την ηγεσία του συντηρητικού πολιτικού Ερμοκράτη, να ενισχύσουν την άμυνά τους τόσο με αύξηση του έμψυχου υλικού όσο και με βελτίωση των οχυρώσεων. Επίσης οι Συρακούσιοι έστειλαν αντιπροσωπεία στη Σπάρτη και στην Κόρινθο για να ζητήσουν βοήθεια.
 
Την άνοιξη του 414 π.X. οι επιχειρήσεις μπήκαν σε αποφασιστικό στάδιο για την τελική επίθεση κατά των Συρακουσών. Στις προκαταρκτικές συμπλοκές γύρω από την πόλη οι Αθηναίοι αναδεικνύονταν νικητές, ενώ άρχισαν και να οικοδομούν τείχος για τον αποκλεισμό της από την ξηρά. Οι Συρακούσιοι δοκίμασαν να τους εμποδίσουν αλλά ο εχθρός εξουδετέρωνε τις απόπειρές τους. Σε μια από τις συμπλοκές σκοτώθηκε ο Λάμαχος αφήνοντας τον Νικία μόνο του στην ηγεσία του εκστρατευτικού σώματος. Παρ' όλα αυτά η κατάσταση ήταν εξαιρετικά ευνοϊκή για τους Αθηναίους και φάνηκε ότι οι Συρακούσες δεν θα αργούσαν να πέσουν στα χέρια τους.
 
H κατάσταση άλλαξε όταν οι Σπαρτιάτες αποφάσισαν να ακολουθήσουν τις συμβουλές του Αλκιβιάδη και να στείλουν ενισχύσεις στις Συρακούσες. Ανέθεσαν τη διοίκηση στον στρατηγό Γύλιππο, που έφθασε στη Σικελία επικεφαλής δυνάμεων της πελοποννησιακής συμμαχίας, τις οποίες λίγο αργότερα ακολούθησαν και άλλες.
 
Τα πράγματα τώρα άρχισαν να γίνονται όλο και πιο δύσκολα για τους Αθηναίους. Οι συγκρούσεις με τον εχθρό έφθειραν τις δυνάμεις τους και οι αντίπαλοί τους έπαιρναν το πάνω χέρι. Ο Νικίας ανησυχούσε σοβαρά για την τύχη του εκστρατευτικού σώματος. Ζήτησε λοιπόν ενισχύσεις από την Αθήνα, οι οποίες έφθασαν σε δύο τμήματα και με αρκετή καθυστέρηση, το πρώτο την άνοιξη του 413 π.X. υπό τον στρατηγό Ευρυμέδοντα και το δεύτερο μετά τα μέσα Ιουλίου του ίδιου χρόνου υπό τον στρατηγό Δημοσθένη.
 
Με την άφιξη των ενισχύσεων οι Αθηναίοι αναθάρρησαν και θέλησαν να πάρουν ξανά στα χέρια τους την πρωτοβουλία των κινήσεων. Έτσι ο Δημοσθένης αποφάσισε να επιτεθεί κατά των Επιπολών, οχυρωμένου και απόκρημνου οροπεδίου στα βόρεια των Συρακουσών. Ξεκίνησε νωρίς κάποια νύχτα οδηγώντας τον στρατό ενώ ο Νικίας έμεινε κάτω, κοντά στα τείχη της πόλης. H πρώτη φάση της επιχείρησης πήγε καλά για τους επιδρομείς. Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους, που δεν περίμεναν την επίθεση, αιφνιδιάστηκαν και δεν μπόρεσαν να αντιδράσουν. Πρώτη προέβαλε αντίσταση μια μονάδα Βοιωτών, οι οποίοι κατόρθωσαν όχι μόνο να ανακόψουν την επίθεση των Αθηναίων αλλά και να τους τρέψουν σε φυγή.
 
Από τη στιγμή εκείνη και μετά οι Αθηναίοι περιήλθαν σε απερίγραπτη σύγχυση. Ήταν νύχτα και υπήρχε βέβαια «σελήνη λαμπρά», λέει ο Θουκυδίδης, αλλά το φως της δεν επαρκούσε για να διακρίνονται οι λεπτομέρειες. Πολλοί οπλίτες και των δύο στρατών στριφογύριζαν σαν χαμένοι σε έναν στενό χώρο. Από τους Αθηναίους άλλοι είχαν ήδη ηττηθεί, άλλοι συνέχιζαν τις εφορμήσεις τους και άλλοι εξακολουθούσαν να ανεβαίνουν στο οροπέδιο και δεν ήξεραν προς τα πού να κατευθυνθούν. Οι Συρακούσιοι από την πλευρά τους εκμεταλλεύθηκαν με τον καλύτερο τρόπο τη σύγχυση του εχθρού προκαλώντας του μεγάλες απώλειες. Μερικοί Αθηναίοι ρίχνονταν στον γκρεμό και σκοτώνονταν. 'Αλλοι κατόρθωσαν να επιστρέψουν στο στρατόπεδό τους και να σωθούν. Άλλοι τέλος έχασαν τον δρόμο και κατέληξαν στην πεδιάδα. Αυτούς, όταν ξημέρωσε, τους περικύκλωσε το ιππικό των Συρακουσίων και τους έσφαξε.
   
H τρομερή ναυμαχία
 
Το θλιβερό επεισόδιο των Επιπολών προβλημάτισε τους Αθηναίους στρατηγούς που είδαν τώρα με μεγαλύτερη ενάργεια πόσο εξαντλημένος ήταν ο στρατός από τη μακρά παραμονή σε ξένη χώρα, από τις συνεχείς μάχες και τις κακουχίες και από την ελονοσία, καθώς είχε καλοκαιριάσει και η περιοχή ήταν βαλτώδης. Ο Δημοσθένης πρότεινε τον τερματισμό της εκστρατείας και την επιστροφή στην πατρίδα. Ο Νικίας αντιτάχθηκε αρχικά σε αυτή την πρόταση με επιχειρήματα κυρίως πολιτικά αλλά και στρατιωτικά. Οι αντιρρήσεις του όμως δεν άργησαν να καμφθούν καθώς η κατάσταση χειροτέρευε διαρκώς για τους Αθηναίους.
 
Δόθηκε λοιπόν η διαταγή να διαλυθεί το στρατόπεδο. Όταν όμως όλα είχαν ετοιμαστεί για την αποχώρηση, έγινε έκλειψη σελήνης. Οι περισσότεροι Αθηναίοι τη θεώρησαν κακό οιωνό και ζήτησαν να αναβληθεί η αποχώρηση. Ο Νικίας, υπερβολικά προληπτικός («ην γαρ τι και άγαν θειασμώ τε και τω τοιούτω προσκείμενος» λέει ο Θουκυδίδης), αρνήθηκε να δώσει τη διαταγή της αποχώρησης προτού παρέλθουν 27 ημέρες (τρεις φορές εννέα), όπως είχαν υποδείξει οι μάντεις.
 
Οι Συρακούσιοι εν τω μεταξύ, αντιλαμβανόμενοι τις δυσκολίες των αντιπάλων τους και έχοντας λάβει και άλλες ενισχύσεις, άρχισαν να επιτίθενται τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα, στο κεντρικό λιμάνι της πόλης τους, όπου βρισκόταν ο αθηναϊκός στόλος. Την πρώτη ημέρα της επίθεσής τους επέφεραν μικρές απώλειες στους Αθηναίους στην ξηρά. Την επομένη επιτέθηκαν με 76 πλοία ενώ ταυτόχρονα το πεζικό τους εξαπέλυε επίθεση στην ξηρά. Οι Αθηναίοι αντιπαρέταξαν 86 πλοία. Ο Ευρυμέδων με το δεξιό κέρας του αθηναϊκού στόλου επιχείρησε να περικυκλώσει τα εχθρικά πλοία αλλά παρασύρθηκε προς την ξηρά και οι Συρακούσιοι, αφού εξουδετέρωσαν το κέντρο του αθηναϊκού σχηματισμού, τον απομόνωσαν στον μυχό του λιμανιού και τον σκότωσαν καταστρέφοντας το πλοίο του και όσα άλλα πλοία τον είχαν ακολουθήσει. Κατόπιν καταδίωξαν και τα υπόλοιπα αθηναϊκά πλοία και τα εξώθησαν προς τη στεριά.
 
Ο Γύλιππος από την ξηρά, βλέποντας τα διαδραματιζόμενα, έσπευσε με μέρος του στρατού του να καταλάβει την παραλία για να εξολοθρεύσει τους Αθηναίους που έβγαιναν από τα πλοία και για να βοηθήσει τους Συρακουσίους να τα καταλάβουν και να τα τραβήξουν στη στεριά. Προσέτρεξαν και άλλοι Συρακούσιοι καθώς και σύμμαχοί τους, αλλά οι Αθηναίοι υπερίσχυσαν, τους έτρεψαν σε φυγή σκοτώνοντας πολλούς από αυτούς, και έσωσαν τα περισσότερα πλοία τους, τα οποία συγκέντρωσαν κοντά στο στρατόπεδό τους.
 
Οι Συρακούσιοι όμως δεν είχαν πει την τελευταία τους λέξη. H επόμενη κίνησή τους ήταν να φράξουν το στενό στόμιο του λιμανιού παρατάσσοντας δίπλα δίπλα διαφόρων ειδών αγκυροβολημένα σκάφη ώστε τα αθηναϊκά πλοία να μην μπορούν να εκπλεύσουν.
     
Τα αθηναϊκά πλοία ξεκίνησαν αμέσως προς το φράγμα για να προσπαθήσουν να εκβιάσουν την έξοδό τους. Οι Συρακούσιοι, αφού τοποθέτησαν μερικά δικά τους πλοία να φυλάνε την έξοδο, παρέταξαν τον υπόλοιπο στόλο τους σε ημικύκλιο μέσα στο λιμάνι ώστε να μπορούν να επιτεθούν κατά των αντιπάλων τους από όλες τις πλευρές. Όταν οι Αθηναίοι πλησίασαν στο φράγμα, κατόρθωσαν να απωθήσουν τα πλοία που το φρουρούσαν αλλά αμέσως δέχθηκαν τις επιθέσεις των υπολοίπων από διάφορες κατευθύνσεις, και η ναυμαχία άρχισε από το φράγμα και εξαπλώθηκε σε όλο το λιμάνι «και ην καρτερά και οία ουχ ετέρα των προτέρων» κατά τα λόγια του Θουκυδίδη, σφοδρή δηλαδή και τέτοια που όμοιά της δεν είχε γίνει στο παρελθόν.
 
H ορμή των αντιπάλων ήταν μεγάλη και η έκταση του λιμανιού πολύ μικρή για τόσο πολλά πλοία, σχεδόν 200 όλα μαζί. Δεν υπήρχε αρκετός χώρος για ελιγμούς και τα πλοία στριμώχνονταν μεταξύ τους, και συχνά, ενώ δύο από αυτά ήταν κολλημένα μεταξύ τους λόγω εμβολισμού, ένα τρίτο ερχόταν να κολλήσει και αυτό, και δεν μπορούσαν να απαλλαγούν το ένα από το άλλο. Ο θόρυβος ήταν εκκωφαντικός από τις συνεχείς συγκρούσεις των πλοίων, από τους αλαλαγμούς των πολεμιστών και από τις κραυγές των κελευστών οι οποίοι αναγκάζονταν να επαναλαμβάνουν πολλές φορές τα παραγγέλματα για να μπορέσουν να ακουστούν, ενώ βροχή έπεφταν τα βέλη, τα ακόντια και οι πέτρες από το ένα πλοίο στο άλλο.
 
Νικητές στην πεισματική αναμέτρηση αναδείχθηκαν οι Συρακούσιοι. Ετρεψαν σε φυγή τους Αθηναίους, από τους οποίους, όσοι δεν χάθηκαν στη θάλασσα, βγήκαν στην ξηρά και έτρεξαν να σωθούν στο στρατόπεδό τους.
  
H τελική καταστροφή
 
Οι Αθηναίοι δεν είχαν πλέον άλλη λύση παρά να δοκιμάσουν να διαφύγουν διά ξηράς προς κάποια φιλική περιοχή. Ξεκίνησαν την τρίτη ημέρα μετά τη ναυμαχία χωρισμένοι σε δύο τμήματα, ένα υπό τον Νικία και ένα υπό τον Δημοσθένη, και η πορεία τους διήρκεσε οκτώ ημέρες. Δεν ήταν όμως πορεία προς τη σωτηρία αλλά προς τον όλεθρο. Μάχονταν αδιάκοπα εναντίον του Γυλίππου και των Συρακουσίων που τους καταδίωκαν. Το τμήμα του Δημοσθένη, που βραδυπορούσε, παραδόθηκε πρώτο. Το τμήμα του Νικία πάσχιζε να φθάσει στον ποταμό Ασίναρο όχι μόνο με την ελπίδα ότι διαβαίνοντάς τον θα γλίτωνε αλλά και για να σβήσει τη δίψα που το βασάνιζε. Εφθασαν στον ποταμό βαλλόμενοι από βέλη και ακόντια. Ρίχτηκαν στα νερά του για να περάσουν και για να πιουν, άτακτα, στριμωγμένοι, πέφτοντας ο ένας πάνω στον άλλο, ποδοπατώντας ο ένας τον άλλο. Οι Συρακούσιοι, ψηλά από την όχθη, πύκνωναν τις βολές τους. Αθηναίοι έπεφταν συνεχώς σκοτωμένοι. Οι Πελοποννήσιοι κατέβηκαν στην κοίτη και βάλθηκαν να σφάζουν όσους βρίσκονταν εκεί. Το αναταραγμένο νερό ήταν γεμάτο αίμα. Οι ζωντανοί εξακολουθούσαν να πίνουν. Τελικά παραδόθηκε και το τμήμα του Νικία.
 
H τύχη των αιχμαλώτων υπήρξε τραγική. Οι στρατηγοί Νικίας και Δημοσθένης εκτελέστηκαν δημοσία. Οι υπόλοιποι οδηγήθηκαν στα λατομεία όπου έζησαν υπό συνθήκες αφάνταστα σκληρές. Αλλά όχι για πολύ. Οι περισσότεροι δεν άντεξαν στην πείνα και στη δίψα, στις αρρώστιες, στις κακουχίες. Πολλοί πουλήθηκαν ως δούλοι και γέμισε από αυτούς η Σικελία.
 
Απίστευτα μικρός ήταν ο αριθμός εκείνων που κατόρθωσαν να γυρίσουν στην πατρίδα τους από τις 40.000-50.000 άνδρες που είχαν λάβει μέρος στη σικελική εκστρατεία.
     
Εν τω μεταξύ στην Ελλάδα ο Πελοποννησιακός Πόλεμος είχε ξαναρχίσει με όλη του την αγριότητα. Θα διαρκούσε άλλα 10 χρόνια, ως το 404 π.X., και θα έληγε με την οριστική συντριβή της Αθήνας.
 
OI ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ
 
 ΝΙΚΙΑΣ (περίπου 469-413 π.X.)
 
    O Νικίας ήταν γιος του Νικήρατου και ανήκε σε αριστοκρατική και πλούσια αθηναϊκή οικογένεια. Αναδείχθηκε μετριοπαθής πολιτικός ηγέτης και με εξαίρεση σύντομες περιόδους υποσκελισμού του από αντιπάλους του η σταδιοδρομία του υπήρξε από τις επιφανέστερες στην πολιτική ιστορία της Αθήνας. Είχε πράο και διαλλακτικό χαρακτήρα και διακρινόταν για την εντιμότητα και τη γενναιότητά του. Παράλληλα όμως του έλειπαν η αποφασιστικότητα και τα προσόντα του πραγματικού ηγέτη. Μεγάλο επίσης εμπόδιο στάθηκε γι' αυτόν το γεγονός ότι ήταν εξαιρετικά δεισιδαίμων, τόσο που είχε πάντοτε στο σπίτι του έναν μάντη.
 
    Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου ο Νικίας, αν και σε πολλές περιπτώσεις φάνηκαν οι φιλειρηνικές διαθέσεις του, διετέλεσε για μεγάλα διαστήματα στρατηγός και απέδειξε τις ικανότητές του σε αυτόν τον τομέα με τις επιτυχίες του σε διάφορες επιχειρήσεις. Σημαντική ωστόσο υποχώρηση στη σταδιοδρομία του σημειώθηκε το 425 π.X., όταν, αποβλέποντας στη σύναψη ειρήνης, ο Νικίας στέρησε από τον εαυτό του μια ευκαιρία για διάκριση παραχωρώντας την στον αντίπαλό του, τον δημαγωγό Κλέωνα. Οι Αθηναίοι πολιορκούσαν τότε τη σπαρτιατική φρουρά της νήσου Σφακτηρίας, στην Πύλο, και ο Κλέων πρότεινε να σταλούν ενισχύσεις με επικεφαλής τον Νικία. Αυτός όμως αποποιήθηκε τη στρατηγία και την αντιπρότεινε στον Κλέωνα, ο οποίος, με τη βοήθεια του ικανού Δημοσθένη, επίσης στρατηγού, αιχμαλώτισε τους Σπαρτιάτες και τους οδήγησε θριαμβευτικά στην Αθήνα.
 
    Σύντομα όμως το γόητρό του αποκαταστάθηκε χάρη στην επιτυχημένη δράση που ανέπτυξε ο Νικίας σε όλον τον ελληνικό χώρο όπου διεξάγονταν επιχειρήσεις, από την Πελοπόννησο ως τη Χαλκιδική.
 
    H μεγάλη στιγμή για τον Νικία ήρθε το 422 π.X., όταν στη μάχη της Αμφίπολης σκοτώθηκαν οι δύο κυριότεροι εκπρόσωποι της φιλοπόλεμης πολιτικής των αντίπαλων στρατοπέδων, ο Αθηναίος Κλέων και ο Σπαρτιάτης Βρασίδας. H εξέλιξη αυτή άνοιξε τον δρόμο για την προσπάθεια ειρηνικής διευθέτησης των διαφορών Αθήνας και Σπάρτης, την οποία υποστήριζε ένθερμα ο Νικίας. Η προσπάθεια οδήγησε, το 421 π.X., στην επίτευξη συμφωνίας η οποία πήρε το όνομα του Αθηναίου πολιτικού: Νικίειος ειρήνη.
      
    H συμφωνία δεν είχε τη λαμπρή τύχη που προσδοκούσε ο πρωτεργάτης της Νικίας. Οι σύμμαχοι της Σπάρτης βρήκαν τους όρους της ασύμφορους για τους ίδιους και αρνήθηκαν να την προσυπογράψουν. Στην Αθήνα την υπονόμευε ο Αλκιβιάδης με τη φιλοπόλεμη πολιτική του. Ετσι, αντί για τα πενήντα χρόνια που προέβλεπε η ληξιαρχική πράξη γεννήσεώς της, η Νικίειος ειρήνη έζησε μόνο έξι, και αυτά διόλου γαλήνια.
 
    Το 415 π.X. ο Νικίας αντιτάχθηκε στην ιδέα της σικελικής εκστρατείας την οποία υποστήριζε ο Αλκιβιάδης. Τελικά όμως αναγκάστηκε να υποταχθεί στην απόφαση του δήμου για την πραγματοποίησή της, και μάλιστα να συμμετάσχει στην εκστρατεία ως στρατηγός μαζί με τον Αλκιβιάδη και τον Λάμαχο. Το φθινόπωρο του 414 π.X., μόνος πλέον ηγέτης του εκστρατευτικού σώματος μετά την ανάκληση του Αλκιβιάδη και τον θάνατο του Λαμάχου και βασανιζόμενος από πάθηση των νεφρών, ο Νικίας ζήτησε να ανακληθεί από τη Σικελία. Το αίτημά του δεν έγινε δεκτό, και αντ' αυτού η Αθήνα τού έστειλε ενισχύσεις για να συνεχίσει τον πόλεμο.
 
    Παρά τη γενναιότητά του ο Νικίας, με την αναποφασιστικότητα, την αναβλητικότητα και την αδράνειά του σε κρίσιμες στιγμές, συνέβαλε καίρια στην ήττα των Αθηναίων στη Σικελία, που είχε ως αποτέλεσμα και τη δική του αιχμαλωσία και δημόσια εκτέλεση.
 
    Το όνομα του Νικία απουσίαζε από τη στήλη με τα ονόματα των στρατηγών που είχαν πολεμήσει στη Σικελία. Αυτή ήταν η μεταθανάτια τιμωρία που του επέβαλαν οι Αθηναίοι για τις ευθύνες του στο οικτρό τέλος μιας επιχείρησης την οποία ο Νικίας έκανε ό,τι μπορούσε για να αποτρέψει.
 
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ (457-413 π.X.)

     O Δημοσθένης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους στρατιωτικούς ηγέτες της Αθήνας κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. 'Ηταν γενναίος, ευφάνταστος και αποφασιστικός, και ως την καταστρεπτική για τους Αθηναίους κατάληξη της σικελικής εκστρατείας οι θετικές εκβάσεις των εγχειρημάτων του εξουδετέρωναν με το παραπάνω τις λιγοστές αποτυχίες του.
 
    Το 426 π.X. ο Δημοσθένης δεν κατόρθωσε να φέρει σε αίσιο πέρας την πολιορκία της Λευκάδας, κορινθιακής αποικίας, και ηττήθηκε κατά την απόπειρά του να εισβάλει στην Αιτωλία. Γρήγορα όμως αντιστάθμισε αυτές τις αποτυχίες του όταν υπερασπίστηκε αποτελεσματικά την αθηναϊκή ναυτική βάση της Ναυπάκτου απέναντι σε χερσαία επίθεση των Σπαρτιατών και όταν τους νίκησε στις 'Ολπες και στην Ιδομένη.
     
Τον επόμενο χρόνο, 425 π.X., ο Δημοσθένης σημείωσε τη μεγαλύτερη επιτυχία της σταδιοδρομίας του με την αποφασιστική συμβολή του στην αιχμαλωσία της σπαρτιατικής φρουράς της νήσου Σφακτηρίας στην Πύλο, νίκη στην οποία ο δημαγωγός Κλέων έλαβε επίσης μέρος για να τη μετατρέψει σε προσωπικό του θρίαμβο.
 
    Ο Δημοσθένης ήταν μέλος της αθηναϊκής αντιπροσωπείας η οποία, με επικεφαλής τον Νικία, πήγε το 421π.X. στη Σπάρτη, όπου επικυρώθηκε η Νικίειος ειρήνη.
     
    Το 413 π.X. οι Αθηναίοι εμπιστεύθηκαν στον Δημοσθένη μεγάλη στρατιωτική δύναμη και του ανέθεσαν να την οδηγήσει με τα πλοία στη Σικελία για να ενισχύσει το αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα που πολεμούσε εκεί με στρατηγό τον Νικία. Κατά το ταξίδι του προς τη Σικελία ο Δημοσθένης στάθμευσε σε πολλά σημεία τόσο στην Πελοπόννησο όσο και στο Ιόνιο, άλλοτε για να πραγματοποιήσει επιδρομές εναντίον εχθρικών θέσεων και άλλοτε για να συμπληρώσει τη δύναμή του με νέες ενισχύσεις. Το αποτέλεσμα ήταν ότι καθυστέρησε πολύ να φθάσει στη Σικελία, και όταν αυτό έγινε, η κατάσταση εκεί είχε οδηγηθεί σε απελπιστικό σημείο για το εκστρατευτικό σώμα.
 
    Παρ' όλα αυτά η άφιξη τόσο μεγάλων ενισχύσεων αφενός αναπτέρωσε το ηθικό των Αθηναίων και των συμμάχων τους και αφετέρου ανάγκασε τους Συρακουσίους να συγκρατηθούν. Αλλά το πρώτο μεγάλο πολεμικό εγχείρημα του Δημοσθένη στη Σικελία, η νυχτερινή επίθεση κατά των Επιπολών, λόγω προχειρότητας στην οργάνωση της επιχείρησης και ανεπαρκούς προετοιμασίας, κατέληξε σε πανωλεθρία για τους Αθηναίους.
 
Ακολούθησαν και άλλες ήττες, και το αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα βρέθηκε σε ακόμη πιο απελπιστική θέση από ό,τι πριν. Αποφασιστικός ο Δημοσθένης πρότεινε την άμεση αποχώρηση του αθηναϊκού στρατού από τη Σικελία. H πρότασή του προσέκρουσε στις αντιρρήσεις του Νικία, οι οποίες, αν και ξεπεράστηκαν, συνέβαλαν, μαζί με άλλους παράγοντες, στην καθυστέρηση της απόφασης. Όταν η αποχώρηση αποφασίστηκε, ήταν πλέον αργά. Ο εχθρός είχε βρει τον χρόνο να προετοιμαστεί για να αποκόψει τους δρόμους διαφυγής των Αθηναίων. Ο Δημοσθένης με το τμήμα που διοικούσε παραδόθηκε για να οδηγηθεί στις Συρακούσες, όπου εκτελέστηκε δημοσία.
 
ΕΡΜΟΚΡΑΤΗΣ (;-407 π.X.)
 
    O Ερμοκράτης ήταν γόνος παλαιής αριστοκρατικής οικογενείας των Συρακουσών και αρχηγός της πολιτικής παράταξης των αριστοκρατικών. Ως στρατηγός και πολιτικός διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο στην άμυνα της πόλης του κατά των Αθηναίων πολιορκητών της αλλά και στη μετέπειτα καταδίωξή τους. Πρόσφερε επίσης στην πόλη του τις υπηρεσίες του κατά τη σύγκρουση των Συρακουσών με την Καρχηδόνα. Ακόμη ο Ερμοκράτης επετέλεσε έργο ωφέλιμο για το σύνολο της Σικελίας κατά την πρώτη εκστρατεία των Αθηναίων, το 427-424 π.X., όταν σε ομιλία του αναφέρθηκε στις επεκτατικές προθέσεις της Αθήνας και έπεισε τις ελληνικές πόλεις του νησιού για την ανάγκη να αποκαταστήσουν μεταξύ τους ειρηνικές σχέσεις.
 
    Όταν το 415 π.X. η στρατιά των Αθηναίων και των συμμάχων τους ξεκινούσε για την εισβολή της στη Σικελία και ιδιαιτέρως στις Συρακούσες, ο Ερμοκράτης αγωνίστηκε για να αφυπνίσει τους συμπολίτες του απέναντι στον επερχόμενο κίνδυνο. Αυτοί όμως εκώφευσαν στις εκκλήσεις και στις συμβουλές του και καταψήφισαν τις προτάσεις του προτιμώντας την καθησυχαστική στάση των αντιπάλων του δημοκρατικών.
 
    Λίγο αργότερα όμως, όταν έφθασαν τα εχθρικά στρατεύματα, έγινε φανερό ότι ο Ερμοκράτης έλεγε την αλήθεια. Τότε οι συμπολίτες του τού ανέθεσαν τη διακυβέρνηση της πόλης και την άμυνά της. Με την έγκριση του δήμου ο Ερμοκράτης έθεσε σε εφαρμογή σειρά μεταρρυθμίσεων, όπως η επιβολή πειθαρχίας στο στράτευμα, ο περιορισμός των ηγετών του στρατού σε τρεις στρατηγούς με ουσιαστικές εξουσίες αντί για τους δεκαπέντε που ήταν πριν, η αύξηση του αριθμού των οπλιτών, η βελτίωση των οχυρωματικών έργων και η κατασκευή νέων. Παράλληλα ο Ερμοκράτης έστειλε στη Σπάρτη και στην Κόρινθο αντιπροσωπεία για να ζητήσει βοήθεια.
 
    Παρ' όλα αυτά ο εχθρός που είχαν να αντιμετωπίσουν οι Συρακούσιοι υπερτερούσε σε δύναμη και ο κίνδυνος εξακολουθούσε να είναι μεγάλος. Τον Μάιο του 414 π.X. άρχισε η πολιορκία, και τότε φάνηκαν οι αμυντικές αδυναμίες της πόλης. Οι Συρακούσιοι, ή τουλάχιστον ορισμένοι από αυτούς, οι οποίοι πιθανώς επιθυμούσαν και να συνθηκολογήσουν με τους Αθηναίους, τις απέδωσαν στην ανεπάρκεια του Ερμοκράτη και των στρατηγών, και τους αντικατέστησαν.
 
    H κατάσταση όμως μεταβλήθηκε πάλι όταν έφθασε στις Συρακούσες ο σπαρτιάτης στρατηγός Γύλιππος με ενισχύσεις. Ο Γύλιππος βοήθησε να έρθει πάλι στα πράγματα ο Ερμοκράτης, ο οποίος με τη σειρά του συνέβαλε αξιοσημείωτα στην περαιτέρω πορεία των πολεμικών επιχειρήσεων και στην τελική κατανίκηση των Αθηναίων.
 
    Λέγεται ότι μετά την ήττα των Αθηναίων ο Ερμοκράτης προσπάθησε να σώσει τη ζωή των αιχμαλώτων στρατηγών τους Νικία και Δημοσθένη αλλά δεν εισακούστηκε και οι στρατηγοί εκτελέστηκαν.
 
    Ύστερα από λίγα χρόνια, και ενώ ο Ερμοκράτης απουσίαζε, άλλαξε πάλι η πολιτική κατάσταση στις Συρακούσες και ήρθαν στα πράγματα οι δημοκρατικοί, οι οποίοι τον καταδίκασαν σε εξορία. Παρ' όλα αυτά, όταν οι Καρχηδόνιοι εισέβαλαν στη Σικελία το 409 π.X., ο Ερμοκράτης με πέντε πλοία πήγε στο νησί για να προσφέρει τη βοήθειά του. H επιθυμία του να επιστρέψει στην πόλη του ήταν μεγάλη, αλλά δεν του επέτρεπαν την είσοδο. Όταν κάποια νύχτα επιχείρησε να μπει κρυφά στις Συρακούσες μαζί με μια μικρή ομάδα οπαδών του, οι αντίπαλοί του τον αντιλήφθηκαν και πήγαν ένοπλοι να τον εμποδίσουν. Ακολούθησε συμπλοκή στη διάρκεια της οποίας ο Ερμοκράτης σκοτώθηκε.
 
ΓΥΛΙΠΠΟΣ (5ος αι. π.X.)
 
    Ενώ για τη μεσαία περίοδο της σταδιοδρομίας του σπαρτιάτη στρατηγού Γυλίππου διαθέτουμε αρκετές πληροφορίες, καθ' ότι αυτή συμπίπτει με τη δράση του κατά των Αθηναίων στη Σικελία, για την προηγούμενη γνωρίζουμε ελάχιστα και για την επόμενη τίποτε.
 
    Ο Γύλιππος ήταν γιος του Κλεανδρίδα ή Κλεάρχου, σημαίνουσας προσωπικότητας της Σπάρτης, ο οποίος όμως σπιλώθηκε από σοβαρό οικονομικό σκάνδαλο, το οποίο τον ανάγκασε να στερηθεί την πατρίδα του τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Λέγεται ότι ο Κλεανδρίδας ή Κλέαρχος δέχθηκε δωροδοκία από τον Αθηναίο πολιτικό Περικλή με αντάλλαγμα να εμποδίσει σπαρτιατική εισβολή στην Αττική. Το αδίκημα αποκαλύφθηκε και ο Κλεανδρίδας ή Κλέαρχος καταδικάστηκε σε θάνατο, κατόρθωσε όμως να διαφύγει στην Κάτω Ιταλία, όπου και πέθανε.
 
    Λέγεται επίσης ότι η μητέρα του Γυλίππου ήταν δούλη, και αν αυτό αληθεύει, ο Γύλιππος θα πρέπει να συνάντησε αρκετά εμπόδια στην κοινωνική του ανέλιξη.
 
    Γεγονός είναι πάντως ότι το 414 π.X. οι Σπαρτιάτες ανέθεσαν στον Γύλιππο να μεταβεί στις Συρακούσες για να βοηθήσει την πόλη στον αγώνα της εναντίον των αθηναϊκών στρατευμάτων που την πολιορκούσαν.
 
    Ο Γύλιππος ξεκίνησε από τη Σπάρτη επικεφαλής αμελητέας στρατιωτικής δύναμης και με το καθήκον να την αυξήσει μόνος του καθ' οδόν.        Πράγματι ο Γύλιππος ανταποκρίθηκε σε αυτό το καθήκον. Αποβιβάστηκε στη βόρεια ακτή της Σικελίας και κατά την πορεία του προς Νότον, προς τις Συρακούσες, κατόρθωσε να στρατολογήσει αρκετούς κατοίκους του νησιού ώστε φθάνοντας στον προορισμό του να διαθέτει ένα μικρό στρατιωτικό σώμα.
 
    Όταν ο Γύλιππος έφθασε στις Συρακούσες, βρήκε την πόλη σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, στα πρόθυρα της παράδοσής της στους Αθηναίους. H πρώτη του δουλειά ήταν να στείλει κήρυκες στο στρατόπεδο των εχθρών και να τους ειδοποιήσει ότι αν ήθελαν μπορούσαν να αποχωρήσουν δίχως αυτός να τους ενοχλήσει. Τους έδινε προθεσμία πέντε ημερών. Οι Αθηναίοι δεν καταδέχθηκαν καν να του απαντήσουν.
 
Στις επιχειρήσεις που ανέλαβε κατόπιν κατά των Αθηναίων, αναπτύσσοντας δράση κυρίως στην ξηρά και λιγότερο στη θάλασσα, ο Γύλιππος δεν σημείωνε πάντοτε επιτυχία. Ήταν όμως πείσμων, τολμηρός και ακαταπόνητος, και χάρη σε αυτές του τις ιδιότητες συνέβαλε τα μέγιστα ώστε η κατάσταση να μεταστραφεί υπέρ των Συρακουσίων.
 
    Μετά την ήττα και την παράδοση των Αθηναίων λέγεται ότι και ο Γύλιππος, όπως και ο συρακούσιος συμπολεμιστής του Ερμοκράτης, προσπάθησε να σώσει τη ζωή των αιχμαλώτων στρατηγών Νικία και Δημοσθένη. Το κίνητρό του όμως φαίνεται ότι δεν ήταν η μεγαλοψυχία, όπως ήταν πιθανώς του Ερμοκράτη, αλλά η επιθυμία του να οδηγήσει τους Αθηναίους στρατηγούς σιδηροδέσμιους στη Σπάρτη για να κοσμήσουν τον προσωπικό του θρίαμβο. Πάντως ούτε αυτός κατόρθωσε να αποτρέψει την εκτέλεσή τους.
 
    Μετά τη δράση του στη Σικελία δεν γνωρίζουμε να ανέλαβε ο Γύλιππος άλλη άξια λόγου αποστολή. Το μόνο αξιοσημείωτο που μαθαίνουμε γι' αυτόν είναι ότι μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου επιφορτίστηκε να μεταφέρει από τη Μικρά Ασία στη Σπάρτη, στο δημόσιο ταμείο, 1.000 τάλαντα, λεία του πολέμου. Ο Γύλιππος ενεθυλάκωσε μερικά από αυτά, η λαθροχειρία αποκαλύφθηκε και ο στρατηγός αυτοεξορίστηκε για να γλιτώσει την τιμωρία.

Η έννοια της "τέχνης" στον Πλάτωνα

Στον Πλάτωνα θεμελιώδης είναι ο όρος τέχνη που ευνόητα μεταφράζεται συνήθως ως καλλιτεχνία, αλλά το νόημά του πλησιάζει περισσότερο προς τη χειροτεχνία. Τέχνη είναι η ικανότητα να κάνουμε κάτι που απαιτεί ασυνήθιστη επιδεξιότητα και εξειδίκευση προϋποθέτει γνώσεις για το πώς θα πετύχουμε ένα σκοπό.
 
Στο Σοφιστή, όπου ο Πλάτων παρουσιάζει ως παράδειγμα ένα λεπτομερή διχοτομικό ορισμό της «τέχνης» ψαρέματος, διαιρεί τις τέχνες γενικά σε «αποθησαυριστικές» (όπως η απόκτηση χρημάτων) ή δημιουργικές, που πλάθουν κάτι το οποίο δεν υπήρχε προηγουμένως (Σοφιστής 265b). Οι παραγωγικές τέχνες περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα από δεξιότητες –λ.χ., την ξυλουργική, την αυλητική, «τη ζωγραφική, την υφαντική, τη διακόσμηση, την αρχιτεκτονική, την επιπλοποιία» (Πολιτεία 401a).
 
Ο Πλάτων προτείνει διάφορους τρόπους για την υποδιαίρεση όλων αυτών των τεχνών –συμπεριλαμβανομένης, λ.χ., και μιας διαίρεσης σε ανθρώπινες και θεϊκές τέχνες (Σοφιστής 265b). Δεν κάνει τη διάκριση που θα περίμενε ένας σημερινός αισθητικός –δηλαδή ανάμεσα σε «καλές τέχνες» και χρησιμοθηρικές τέχνες.
 
Οι όροι που χρησιμοποιεί ο ίδιος δεν είναι πάντα διαφωτιστικοί. Λ.χ., ο όρος μουσική μπορεί να σημαίνει μουσική ή καλές τέχνες γενικά ή ακόμα και κάτι σαν γενική παιδεία. Ο Σωκράτης παρατηρεί στο Συμπόσιο (205c) ότι «όλη η αιτία που κάτι περνάει από την ανυπαρξία στην ύπαρξη είναι η σύνθεση ή ποίηση»∙ αν και συνήθως μόνον «ότι αφορά τη μουσική και το μέτρο» ονομάζεται ποίηση. Αλλά δεν θεσπίζει ρητά καμιά ειδική κατηγορία για τις εικαστικές τέχνες (ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική) τις διάφορες μορφές λογοτεχνίας και ορισμένες μικτές μουσικές τέχνες – όπως ο χορός, το τραγούδι και η «χορωδιακή τέχνη» που συνδυάζει χορό και τραγούδι. Σήμερα, φυσικά χρησιμοποιούμε τον όρο «τέχνη» μόνο για τις παραπάνω τέχνες.
 
Ο Πλάτων φαίνεται να δέχεται σιωπηρά μια διάκριση ανάμεσα στις τέχνες με αυτή τη στενότερη σημασία και τις άλλες χειροτεχνικές δραστηριότητες. Πρώτα απ’ όλα, αυτές είναι οι μόνες τέχνες με τις οποίες πρέπει να έχουν επαφή οι νεαροί φύλακες της Πολιτείας∙ αυτές προσδίδουν γόητρο. Και η διαφορά αυτή φαίνεται από τον εύγλωττο τρόπο με τον οποίο ο Πλάτων χρησιμοποιεί τον όρο τέχνη.
 
Η ανώτερη, ευγενέστερη και περιεκτικότερη τέχνη, όπως μας λέει ο Πλάτων στους Νόμους και στην Πολιτεία, είναι η πολιτική ικανότητα, η πολιτική ή βασιλική «τέχνη» (Πολιτεία 342cΕυθύδημος 291c): και όταν ο Πλάτων θέλει να πει όσο γίνεται πιο γλαφυρά και εντυπωσιακά ποιο είναι το καθήκον που αντιμετωπίζει ο νομοθέτης που θέλει να εγκαθιδρύσει μια κοινωνική τάξη πραγμάτων αντάξια του ανθρώπου και να πλάσει τους θεσμούς της με τέτοιο τρόπο ώστε να καρποφορήσουν και να αντέξουν στο χρόνο, φαίνεται πάντοτε να συγκρίνει την πολιτική και μια από τις καλές τέχνες – λ.χ., τη σύνθεση μια τραγωδίας (Νόμοι 817b), το χρωμάτισμα ενός γλυπτού (Πολιτεία 420c), τη ζωγραφική (Νόμοι 769 και Πολιτεία 484c). Άλλωστε, οι καλές τέχνες θέτουν τα πιο δύσκολα φιλοσοφικά προβλήματα. Δεν χρειάζεται να πει κανείς και πολλά για να δικαιολογήσει την κατασκευή παπουτσιών και το χτίσιμο σπιτιών. Αλλά το δράμα, η μουσική και η διακόσμηση των κτιρίων προβληματίζουν εξαιρετικά και πολύπλευρα τον Πλάτωνα, γιατί δεν είναι καθόλου φανερός ο λόγος της ύπαρξής τους.
 
Μπορεί κανείς να πει ορισμένα πράγματα για όλες τις παραγωγικές τέχνες. Χάρη σ’ αυτές αναφύεται κάτι καινούριο για να το δημιουργήσει κανείς πρέπει να χρησιμοποιήσει με κάποιο τρόπο διάφορα υλικά μέσα, να τα συγκεντρώσει ή να τα μετασχηματίσει πρέπει να έχει μια σχετική δεξιότητα ή ένα σύνολο από δεξιότητες και πρέπει να διαθέτει κάποιο είδος γνώσης – μουσικός, για παράδειγμα, είναι όποιος κατέχει την «τέχνη να αναγνωρίζει τους ήχους που μπορούν ή δεν μπορούν να συγκεραστούν» (Σοφιστής 253b). Αλλά και η έλλογη παραγωγική εργασία έχει επίσης ένα σκοπό και ακολουθεί ένα σχέδιο που καθοδηγεί τον τεχνίτη στη δουλειά του. Επομένως, με μια πολύ πλατιά έννοια, κάθε μορφή παραγωγής είναι μια «μίμηση» 
 
Όπως λέει ο Σωκράτης στην Πολιτεία, η τέχνη απέχει ένα βήμα από την υλική υπόσταση [γέννημα] και δύο βήματα από την πραγματικότητα [φύσις], δηλαδή τις υπερβατικές Μορφές που βρίσκονται πίσω από τις υλικές (597, 602). Στην πλατωνική κλίμακα των τεσσάρων βαθμίδων της γνώσης, που παριστάνεται με τη βοήθεια μιας βαθμονομημένης γραμμής (509-11), η τέχνη ανήκει στην κατώτατη βαθμίδα (εικασία).

Ευτυχία ή ευημερία;

Σαν ορισμός η ευτυχία θεωρείται η ψυχική ικανοποίηση του ανθρώπου. Η επίτευξη των στόχων του, η ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυμιών του. Όλοι οι άνθρωποι παλεύουν να κατακτήσουν την υπέρτατη προσωπική ψυχική ευδαιμονία. Για τον καθένα η ευτυχία είναι διαφορετική. Στην εποχή μας ευημερία θεωρείται η υλική κτήση, τα χρήματα. Ο ευτυχισμένος πλέον θεωρείται ο πλούσιος. Διότι με τα χρήματα μπορείς να κατακτήσεις τα πάντα και να υλοποιήσεις τα πάντα. Για τους περισσότερους, ωστόσο, η ευτυχία δεν έρχεται ποτέ σύμφωνα με τα παραπάνω. Όταν πλέον έχεις μοχθήσει και φτάνεις σε ένα ικανοποιητικό οικονομικό επίπεδο αρκετό τόσο για εσένα όσο και για το κοινωνικό περίγυρο σου, νομίζοντας ότι αγγίζεις την κορυφή τότε έρχεται η σκληρή συνειδητοποίηση ότι -εν τέλει- δεν είσαι ευτυχισμένος.

Ευτυχία δεν είναι τα χρήματα. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ευδαιμονία μέσα σε γενικά πλαίσια είναι η χρήση των ηθικών αρετών και της λογικής. Κάτι ίσως που να μην είναι αρκετά ευδιάκριτο στους σημερινούς ανθρώπους (που παλεύουν να αγγίξουν την δική τους υλική ευτυχία) είναι ότι δεν είναι προσωρινή. Τα υλικά αγαθά δεν είναι ευτυχία. 

Ευτυχία είναι η συναισθηματική πληρότητα και πλήρης με τα χρήματα δεν πρόκειται να είσαι ποτέ. Η ευτυχία κρύβεται μέσα στα απλά καθημερινά πράγματα που περνούν μέσα από τα μάτια σου και δεν τα καταλαβαίνεις. Ευτυχία είναι όλα τα θετικά συναισθήματα στα οποία γίνεσαι αποδέκτης. Δεν είναι κάτι τόσο μεγάλο όσο ακούγεται και σε τρομάζει. Ευτυχισμένος άνθρωπος είναι αυτός που έχει ορίσει το εγώ του και το χρησιμοποιεί υπέρ του, εκείνος που λειτουργεί ορθά για τα δικά του δεδομένα. Εκείνος που είναι υγιής.

Είναι όλοι εκείνοι οι άνθρωποι μέσα στην ζωή σου που είναι δίπλα σου, σε στηρίζουν και σε δέχονται γι’ αυτό ακριβώς που είσαι. Είναι η αγάπη, η κατανόηση, ο σεβασμός, η εκτίμηση ή ότι άλλο σε διακρίνει σαν άνθρωπο και παίρνεις τα ίδια ερεθίσματα από τους τριγύρω σου. Είναι ο εξευγενισμός της ψυχής μας που επιτυγχάνεται με κάτι που οι περισσότεροι μέσα στις πόλεις έχουμε ξεχάσει, την επαφή με την φύση.

Ας αφήσουμε στην άκρη, λοιπόν, την υλική ευδαιμονία, ας σταθούμε στην συναισθηματική. Εκείνη που παίζει καταλυτικό ρόλο στην ζωή μας και μας κατευθύνει. Σε εκείνη που μας κάνει να αισθανόμαστε πλήρεις. Η ευτυχία είναι καθημερινά μέσα στην ζωή μας, μέσα από εκείνες τις μικρές στιγμές χαράς που καθημερινά συναντάμε αλλά προσπερνάμε αφοσιωμένοι στις μεγαλουπόλεις για δόξα και χρήματα. Η ευτυχία είναι γύρω σου και μέσα σου, μην την προσπερνάς, εκτίμησέ την, αγκάλιασέ την και ίσως τότε καταλάβεις ότι το κυνήγι που είχες θέσει είναι μάταιο γιατί ήδη είσαι ευτυχισμένος!
«Οι άνθρωποι μπορεί να είναι ευτυχισμένοι μόνο όταν δεν θεωρούν ότι σκοπός της ζωής είναι η ευτυχία»
Τζωρτζ Όργουελ, 1903-1950, Βρετανός συγγραφέας  

«Η ευτυχία που θέλεις να έχεις χαλάει την ευτυχία που ήδη έχεις»
Jacques Deval, 1895-1972, Γάλλος συγγραφέας  

«Υπάρχουν μονάχα στιγμές πληρότητας. Εκείνοι που δεν το ξέρουν κι επιμένουν να θέλουν να ζουν διαρκώς, θα μείνουν καταδικασμένοι στον γκρίζο και επαναληπτικό βηματισμό της καθημερινότητας»
Χορχέ Μπουκάι  

«Η παγίδα: Πόσο ευτυχής θα ήμουν αν είχα αυτό που δεν έχω»
Χορχέ Μπουκάι.
 

Η Κίνα σχεδιάζει να στείλει τεχνητό φεγγάρι στο διάστημα για να αντικαταστήσει τα φώτα της πόλης

Μία Κινέζικη πόλη έχει καταστρώσει ένα φιλόδοξο σχέδιο για να αντικαταστήσει τον οδικό φωτισμό: να ενισχύσει τη λάμψη του πραγματικού φεγγαριού με ένα πιο λαμπερό, τεχνητό. Η πόλη Chengdu, που βρίσκεται στην νοτιοδυτική Κίνα και έχει 14.5 εκατομμύρια κατοίκους, σχεδιάζει το 2020 να στείλει στο διάστημα έναν δορυφόρο φωτισμού.

Το τεχνητό φεγγάρι στόχο θα έχει να συμπληρώσει το φωτισμό του κανονικού φεγγαριού τη νύχτα, αν και όπως αναφέρεται, θα είναι οκτώ φορές πιο φωτεινό. Η λάμψη του δορυφόρου θα μπορεί να φωτίσει μια περιοχή 10 – 80 χιλιομέτρων και έτσι θα μπορέσει να αντικαταστήσει τα φώτα του δρόμου.

Την πρωτοβουλία αποκάλυψε σε συνέδριο καινοτομίας στην Τσενγκντού ο Γου Τσουνφένγκ, πρόεδρος της ιδιωτικής διαστημικής εταιρείας Chengdu Aerospace Science and Technology (CASC). Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε ακόμη αν το σχέδιο έχει την πλήρη υποστήριξη της κινέζικης κυβέρνησης. Ο Γου ανέφερε μάλιστα πως τα σχέδια και ο πειραματισμός για έναν τέτοιο δορυφόρο είχαν ξεκινήσει χρόνια πριν, αλλά η τεχνολογία έχει εξελιχθεί πλέον τόσο που κάνει δυνατή την πραγματοποίηση του σχεδίου.

Οι Κινέζοι παραδέχονται πως η έμπνευση για το τεχνητό «φεγγάρι» προέρχεται από έναν Γάλλο καλλιτέχνη, ο οποίος φαντάστηκε και σχεδίασε έναν τύπο «κολιέ» από κάτοπτρα που θα κρεμόταν πάνω από τη Γη και το οποίο θα μπορούσε να αντανακλά το φως του ήλιου στο Παρίσι όλη την ημέρα και τη νύχτα.

Ωστόσο, οι Κινέζοι και ο Γάλλος καλλιτέχνης δεν είναι οι μόνοι που είχαν τέτοιες ιδέες. Το 2013, τρία μεγάλα κάτοπτρα, ελεγχόμενα από υπολογιστή, τοποθετήθηκαν πάνω από τη νορβηγική πόλη Ριουκάν για να αντανακλούν τις ακτίνες του Ήλιου στην κεντρική πλατεία της πόλης. Παλαιότερα, στη δεκαετία του 1990, Ρώσοι αστρονόμοι και μηχανικοί είχαν εκτοξεύσει ένα δορυφόρο που αντανακλούσε το ηλιακό φως στη Γη.

Βέβαια, το τεχνητό «φεγγάρι» προκαλεί ανησυχίες για την ακριβή επίδραση της φωτεινότητάς του στη φύση και κυρίως στην άγρια ζωή. Και στους ίδιους τους κατοίκους, θα προσθέσω.

ΤΟ ΠΑΘΗΜΑ ΤΟΥ ΑΤΤΑΛΟΥ

Σχετική εικόναΣε αυτό το απόσπασμα από τις Επιστολές στον Λουκίλιο, ο Σενέκας παραθέτει μία μαρτυρία της εκπαίδευσής του στον πρακτικό στωικισμό στη σχολή των Σεστίων, η οποία βασιζόταν στην ηθική αυστηρότητα και την αποφυγή της πολυτέλειας.

Δεν υπάρχει τίποτα πιο εύκολο από το να κατευθύνουμε τα νέα πνεύματα στην αγάπη της τιμιότητας και της δικαιοσύνης. Πειθήνιοι και χωρίς ακόμα να έχουν λερωθεί, αυτοί κατακτώνται από την αλήθεια, αν την εκπροσωπεί ένας άξιος δικηγόρος. Εγώ, τουλάχιστον, όταν άκουγα τον Άτταλο να καταφέρεται εναντίον των ελαττωμάτων, της ακράτειας, των κακών της ζωής, ένιωθα συχνά λύπηση για το ανθρώπινο είδος και θεωρούσα αυτόν τον δάσκαλο υψηλό, ανώτερο απ’ όλα όσα σπουδαία υπάρχουν στη γη.

Όταν έπλεκε το εγκώμιο της φτώχειας, για να δείξει ότι όλα όσα πυροδοτούν τις ανάγκες μας συνιστούν άχρηστο βάρος που είναι κουραστικό να φέρουμε, συχνά ήθελα να βγω φτωχός από τη σχολή. Όταν άρχιζε να επικρίνει με δριμύτητα τις απολαύσεις, να επαινεί την εγκράτεια, τη λιτότητα στα φαγητά, την καθαρότητα της ψυχής που απέχει όχι μόνο από τις αθέμιτες απολαύσεις, αλλά και από τις επιφανειακές, ήμουν έτοιμος να απαγορεύσω στον εαυτό μου κάθε κρίμα λαιμαργίας και φιληδονίας.

Από αυτά τα μαθήματα, Λουκίλιε, κάτι μου έχει μείνει. Ήμουν έτοιμος με μεγάλο ζήλο να πραγματοποιήσω όλο του το πρόγραμμα- μετά, όταν γύρισα στην καθημερινή μου ζωή, τήρησα λίγες από τις αρχικές καλές μου προθέσεις. Από εδώ προέρχεται η άρνησή μου σε όλη μου τη ζωή για τα στρείδια και τα μανιτάρια. Δεν είναι φαγητά, χρησιμεύουν μόνο στο να διεγείρει κανείς τον ουρανίσκο του ακόμα και όταν είναι χορτάτος. Από εδώ η άρνησή μου σε όλη μου τη ζωή να χρησιμοποιήσω αρώματα, γιατί η καλύτερη μυρωδιά ενός ανθρώπινου σώματος είναι να μην έχει καμία. Δεν πίνω πια κρασί, ούτε κάνω ζεστό μπάνιο: το να ξεμυαλίζουμε το σώμα και να το καταπονούμε με σκληρή δουλειά μού φαίνεται μια άχρηστη απόλαυση.

Σενέκας, Επιστολές στον Λουκίλιο 108,12-16

Ένα διαστημόπλοιο θα ήθελε 200.000 χρόνια με την ταχύτητα φωτός για να διασχίσει τον Γαλαξία

Ο δίσκος του δικού μας Γαλαξία είναι μεγαλύτερος από όσο πιστεύαμε προηγουμένως. Μια νέα μελέτη δείχνει ότι θα χρειαστούν 200.000 χρόνια για ένα διαστημόπλοιο που ταξιδεύει με την ταχύτητα φωτός για να περάσει από όλο τον γαλαξία.
 
Ο αστρικός δίσκος του Γαλαξία μας είναι μεγαλύτερος από ότι προηγουμένως νομίζαμε, σύμφωνα με νέα μελέτη. Αυτός εκτείνεται τουλάχιστον στον εσωτερικό διάστικτο κύκλο σε αυτή την εικόνα και μπορεί να φτάνει ακόμη πιο μακριά.

Οι ερευνητές το ανακάλυψαν μετά την ανάλυση της αφθονίας των μετάλλων στα αστέρια, γνωστά και ως τα μεταλλικά χαρακτηριστικά τους. Όταν κοιτάζουμε πέρα ​​από το προηγούμενο όριο του δίσκου του Γαλαξία, οι επιστήμονες εκπλήσσονταν ότι είδαν αστέρια με συνθέσεις που μοιάζουν με εκείνες των άστρων του δίσκου του Γαλαξία.
 
Η νέα μελέτη εκτιμά το μέγεθος του δίσκου του Γαλαξία σε 200.000 έτη φωτός. Προηγούμενες μελέτες είχαν προτείνει ότι ο Γαλαξίας είναι μεταξύ 100.000 και 160.000 έτη φωτός . (Ένα έτος φωτός είναι περίπου 10 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα.)
 
Για να κάνουν πιο κατανοητό αυτό το εύρημα με τη θέση του δικού μας ήλιου, οι αστρονόμοι είπαν ότι τα νεοανακαλυφθέντα αστέρια του δίσκου είναι περίπου τρεις φορές μακρύτερα από ότι το κέντρο του γαλαξία από τον ήλιο μας. Είναι πιθανό να υπάρξουν ακόμα περισσότερα αστέρια του δίσκου περίπου τέσσερις φορές πιο μακριά, δήλωσε η ομάδα των αστρονόμων.
 
Οι ερευνητές έκαναν την ανακάλυψη τους μετά την ανάλυση δεδομένων από τα φάσματα των άστρων με τη βοήθεια των APOGEE και LAMOST, που τα συλλέγουν. Το φάσμα ενός αστεριού είναι η κατανομή του φωτός του σε διαφορετικά χρώματα. Αναλύοντας το πρότυπο των χρωμάτων, οι επιστήμονες μαθαίνουν ποια στοιχεία υπάρχουν μέσα στο αστέρι.
 
Δεν είναι η πρώτη φορά που οι επιστήμονες έχουν αναθεωρήσει τις παραμέτρους ενός γαλαξία. Μια πρόσφατη μελέτη του γαλαξία της Ανδρομέδας αποκάλυψε ότι αυτό το ουράνιο σώμα έχει στην πραγματικότητα περίπου την ίδια μάζα με τον Γαλαξία , αντί να είναι μεγαλύτερη. Αυτό επηρεάζει τις προβλέψεις των κινήσεων των δύο γαλαξιών καθώς κατευθύνονται προς μια αναπόφευκτη σύγκρουση σε 4 δισεκατομμύρια χρόνια.

Τι είναι το ταπεραμέντο στο παιδί;

Μπορείτε να καταλάβετε πώς αντιδρά το δικό σας παιδί μέσα από τις τρεις παρακάτω ποιότητες: το πόσο έντονα αντιδρούν σε πράγματα που προκαλούν ενθουσιασμό, το πόσο μπορούν να ελέγξουν τη συμπεριφορά τους και αν γίνονται επίμονα αλλά και πώς τα πηγαίνουν με την κοινωνικοποίηση. Γι' αυτό και οι περισσότερες μαμάδες λένε για το μωρό ότι από μικρό ήταν πολύ βολικό ή ότι του αρέσουν οι ρουτίνες.

Το ταπεραμέντο είναι ο τρόπος που κάποιος ανταποκρίνεται στον κόσμο.  Δεν μπορείτε να αλλάξετε το ταπεραμέντο του παιδιού γιατί αυτή είναι η προσωπικότητά του. Μπορείτε να προσαρμόσετε όμως το πώς το μεγαλώνετε και να συμβάλετε σωστά στην ανάπτυξή του. Έτσι διακρίνετε και ποιες καταστάσεις το δυσκολεύουν περισσότερο ώστε να το βοηθήστε στο να τις χειρίζεται.
 
Πιο αντιδραστικό: αν έχετε ένα παιδί που αντιδρά συνέχεια, μάλλον δέχεται με πολλή χαρά τα καλά πράγματα που του συμβαίνουν. Αλλά μπορεί να γίνει αρκετά δραματικό ή έντονο όταν συμβεί κάτι αρνητικό. Μάλλον χρειάζεται να μάθει πώς να απαντά πιο ήρεμα όταν νιώθει θυμό ή δεν περνάει το δικό του. Αυτά τα παιδιά θέλουν να περνούν πολύ χρόνο έξω και είναι ενεργά σε σωματικό επίπεδο. Είναι σημαντικό να έχει δραστηριότητες αλλά να χαλαρώνει και στο σπίτι, ειδικά την ώρα του ύπνου. Αντιθέτως, το παιδί που αντιδρά λιγότερο δεν φωνάζει και δεν τσακώνεται αλλά δυσκολεύεται να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Δεν πρέπει να το αφήνετε εκτός των οικογενειακών συζητήσεων και είναι καλό να το ενθαρρύνετε να κάνει περισσότερα πράγματα εκτός σπιτιού.

Ρυθμίζει καλύτερα τη συμπεριφορά του: μπορεί να διαχειριστεί τον εκνευρισμό, είναι λιγότερο παρορμητικό και ηρεμεί εύκολα. Αυτά τα παιδιά τα καταφέρνουν μόνα τους στο σχολείο αλλά τείνουν να γίνονται τελειομανή και χρειάζονται να ξέρουν από εσάς ότι δεν πειράζει αν κάνουν λάθος. Αν, από την άλλη, δεν μπορεί να ρυθμίσει τη συμπεριφορά του, χρειάζεται ενθάρρυνση από εσάς και να κάνετε τις δραστηριότητες λίγο πιο ευχάριστες.
 
Κοινωνικό παιδί: θέλει να είναι συνέχεια με κόσμο και να καταπιάνεται με αρκετές δραστηριότητες. Προσαρμόζεται εύκολα και αντιμετωπίζει καλά τις αλλαγές. Μην ξεχνάτε όμως ότι είναι σημαντικό να περνάτε χρόνο μόνο οι δυο σας κάποιες στιγμές. Όταν δεν είναι κοινωνικό, δυσκολεύεται με τα άλλα παιδιά και με τις αλλαγές. Χρειάζεται τη βοήθειά σας και την ενθάρρυνση να συμμετέχει σε δραστηριότητες αλλά και να μην φοβάται όταν έρχεται κάτι καινούριο.

Αρχαία Ελληνική Τραγωδία: Το επικό στοιχείο - Τα επεισόδια

Επεισόδιον (η λέξη επείσοδος μαρτυρείται για πρώτη φορά στον σοφόκλειο Οιδίποδα επί Κολωνώ 730) καλείται, σύμφωνα με την Ποιητική του Αριστοτέλη (12ο κεφάλαιο), η συνομιλία μεταξύ των υποκριτών, συμπεριλαμβανόμενης και της συνομιλίας μεταξύ του υποκριτή και του Χορού που πλαισιώνεται από στάσιμα. Το τμήμα της τραγωδίας πριν από την πάροδο (βλ. το δοκίμιο για τον πρόλογο) και το τμήμα μετά το τελευταίο στάσιμο, η έξοδος (βλ. το δοκίμιο για τη διαμόρφωση του τέλους μιας τραγωδίας) δεν υπολογίζονται στα επεισόδια. Ένα επεισόδιο απαρτίζεται από επιμέρους σκηνές, που προσδιορίζονται από την είσοδο των προσώπων στη σκηνή και την αποχώρησή τους από αυτήν. Ο ορισμός του επεισοδίου καθίσταται προβληματικός, επειδή δεν είναι πάντοτε εφικτό να διευκρινιστεί αν ένα χορικό επιτελεί τη λειτουργία ενός στασίμου που διακρίνει τα επεισόδια. Το πρόβλημα περιπλέκεται, καθώς έχουν προταθεί δύο αντίθετες ερμηνείες του όρου. Σύμφωνα με την πρώτη, επεισόδιον είναι μια επουσιώδης έξωθενπροερχόμενη εμβόλιμη σκηνή. Σύμφωνα με τηδεύτερη, ο όρος της αριστοτελικής Ποιητικής δηλώνειτο επιμέρους συγκεκριμένο ουσιώδες τμήμα τηςπλοκής. Πιθανότερη φαίνεται η δεύτερη άποψη με βάση δύο επιχειρήματα: ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει επεισοδιώδη έναν μύθο τα επεισόδια του οποίου δεν συνδέονται μεταξύ τους με τους κανόνες της πιθανότητας ή της αναγκαιότητας. Αυτό σημαίνει ότι σε αντίθετη περίπτωση τα επεισόδια θεωρούνται ουσιώδη μέρη της πλοκής. Στο ένατο κεφάλαιο της Ποιητικής ο φιλόσοφος δηλώνει ότι η πλοκή δεν επιτρέπεται να περιλαμβάνει μέρη η παρουσία των οποίων είναι αδιάφορη, δηλαδή μέρη που αν μετακινηθούν από τη συγκεκριμένη θέση τους ή αν αφαιρεθούν τελείως δεν έχουν καμιά επίπτωση στη συνοχή της πλοκής. Σε αυτά τα απαραίτητα μέρη ανήκουν, ασφαλώς, και τα επεισόδια. Το πρόβλημα ανακύπτει από το γεγονός ότι ήδη στην κωμωδία απαντούν σκηνές άσχετες προς την κύρια δράση, οι οποίες παρεμβάλλονται συνήθως πριν ή ύστερα από την παράβαση. Στον Αριστοφάνη μάλιστα μαρτυρείται και ο όρος μέρος. Έτσι, ο πρόλογος, τα επιμέρους επεισόδια και η έξοδος καλούνται πρώτον, δεύτερον κ.τ.λ. μέρος (ενν. της πράξεως). Η ορολογία αυτή απαντά και σε υπόθεσιν του Αλεξανδρινού γραμματικού Αριστοφάνη του Βυζαντίου, δηλαδή σε μια συνοπτική περιγραφή της πλοκής ενός θεατρικού έργου που προτασσόταν πριν από το κείμενο.
 
Τα επεισόδια δεν παρουσιάζουν σταθερό αριθμό στην αρχαία τραγωδία. Η συρρίκνωση όμως του ρόλου του Χορού ήδη στις όψιμες τραγωδίες του Ευριπίδη και η χρήση εμβολίμων ασμάτων από τον Αγάθωνα σε συνδυασμό με την απουσία χορικών στις δύο τελευταίες σωζόμενες κωμωδίες του Αριστοφάνη (Εκκλησιάζουσες, Πλούτος) διευκόλυναν τον σχηματισμό μιας πεντάπρακτης δομής, η οποία εντοπίζεται ήδη στην κωμωδία του Μενάνδρου (π.χ. Δύσκολος). Στις περιπτώσεις αυτές στα χειρόγραφα απαντά η ένδειξη Χορού (ενν. μέλος), η οποία δηλώνει τη χρήση ενός εμβόλιμου άσματος άσχετου προς την πλοκή, το οποίο θα μπορούσε να επαναληφθεί και σε άλλα δράματα. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε πότε οι πέντε πράξεις καθιερώθηκαν ως συνθετικός κανόνας, τον οποίο τηρεί, για παράδειγμα, με εξαίρεση τον Οιδίποδα, ο Σενέκας στις τραγωδίες του, καθώς και ο Πλαύτος και ο Τερέντιος στις κωμωδίες τους. Το γεγονός ότι η πεντάπρακτη διαίρεση απαντά ήδη στον Μένανδρο οδήγησε στη διατύπωση της υπόθεσης ότι ο κανόνας αυτός ενδέχεται να προτάθηκε από τον Θεόφραστο (4ος αιώνας).
 
Ο Χορός μπορεί να παρεμβαίνει στο πλαίσιο ενός επεισοδίου και με αυτόν τον τρόπο να υποδιαιρεί με έμφαση τις επιμέρους σκηνές. Ένα επεισόδιο περιλαμβάνει ρήσεις, δηλαδή εκτενή και συγκροτημένο λόγο με στοχασμούς και επιχειρήματα, στιχομυθία ή διχοστιχομυθία, δηλαδή συνομιλία δύο υποκριτών σε μονόστιχα ή δίστιχα, και αντιλαβές (κατανομή ενός στίχου σε δύο πρόσωπα σε περιπτώσεις μεγάλης έντασης, οπότε κάποιος διακόπτει τον συνομιλητή του). Συγκεκριμένες σκηνές, όπως ο αγώνας λόγων, η οξεία δηλαδή λεκτική αντιπαράθεση με επίδειξη ρητορικής δεινότητας, παρουσιάζουν ένα τυπικό σχήμα: συνήθως συγκροτούνται από δύο ισομεγέθεις ρήσεις των αντιπάλων, του κατηγόρου και του κατηγορουμένου, οι οποίες διακόπτονται από μια σύντομη κατευναστική παρέμβαση του Χορού και ακολουθούνται από στιχομυθία των δύο πλευρών. Συνήθως ο αγών εκτυλίσσεται ενώπιον ενός κριτή, ο οποίος εκδίδει την ετυμηγορία. Στις Τρωάδες του Ευριπίδη, για παράδειγμα, η αντιπαράθεση Ελένης και Εκάβης πραγματοποιείται ενώπιον του Μενελάου, του προδομένου συζύγου. Η Εκάβη ανασκευάζει σημείο προς σημείο τα αθωωτικά επιχειρήματα της Ελένης και φαίνεται να πείθει τον Μενέλαο, ο οποίος όμως αναβάλλει τη θανάτωση της μοιχαλίδας για την επιστροφή τους στη Σπάρτη, μια θανάτωση, βέβαια, που δεν πρόκειται να συντελεστεί, γιατί αντίκειται στη μυθική παράδοση.
 
Ένα άλλο τυπικό και επαναλαμβανόμενο συστατικό του επεισοδίου είναι η αγγελική ρήση, που κάποτε είναι διπλή (π.χ. Ευριπίδη Φοίνισσες, Βάκχες). Ο άγγελος, είτε εξέρχεται από το παλάτι, όπου περιγράφει όσα συνέβησαν εκεί (π.χ. αυτοκτονία της Ιοκάστης, αυτοτύφλωση του Οιδίποδα στον σοφόκλειο Οιδίποδα Τύραννο) είτε έρχεται από κάποιον κοντινό (π.χ. ο αγγελιοφόρος στην ευριπίδεια Ελένη που αναγγέλλει στον Μενέλαο ότι η Ελένη που μετέφεραν από την Τροία ήταν είδωλο που εξαφανίστηκε) ή μακρινό εξωσκηνικό χώρο (π.χ. αγγελία της ήττας του Ξέρξη στη Σαλαμίνα στους Πέρσες του Αισχύλου). Συνήθως κάποια πρόσωπα εγκαταλείπουν τη σκηνή για να αναλάβουν δράση στον εξωσκηνικό χώρο (π.χ. ο Θησέας μεταβαίνει στη Θήβα για να φέρει στην Αθήνα τα άψυχα σώματα των Αργείων στρατηγών στις Ικέτιδες του Ευριπίδη), και ο αγγελιοφόρος διηγείται όσα συνέβησαν εκεί. Σπανιότερα ο αγγελιοφόρος εμφανίζεται απροσδόκητα και είναι πρόσωπο από το απώτερο παρελθόν. Έτσι, στον Οιδίποδα Τύραννο ο αγγελιοφόρος που έρχεται στη Θήβα από την Κόρινθο για να αναγγείλει τον θάνατο του Πόλυβου και την αναγόρευση του Οιδίποδα σε βασιλιά της πόλης είναι ο βοσκός που παρέλαβε τον βασιλιά ως βρέφος από τα χέρια ενός Θηβαίου βοσκού, ο οποίος είχε αναλάβει την υποχρέωση να εκθέσει το παιδί προκειμένου αυτό να χάσει τη ζωή του. Η συνάντηση των δύο βοσκών ύστερα από πολλά χρόνια θα συμβάλει στην αποκάλυψη της ταυτότητας του Οιδίποδα. Η αγγελική ρήση διαθέτει επικό εύρος, αφηγηματική πληρότητα, ενοφθαλμισμό του ευθέος λόγου στην αφήγηση (πρβ., για παράδειγμα, την αγωνιώδη προσφώνηση του Πενθέα προς την Αγαύη, που μάταια επιχειρεί να την πείσει ότι είναι γιος της στις Βάκχες του Ευριπίδη, ή την προσευχή της Άλκηστης που παραθέτει η Θεράπαινα στη ρήση της στο ομώνυμο δράμα του Ευριπίδη).
 
Στη διαδοχή των επεισοδίων παρατηρείται ποικιλία. Έτσι, ένα επεισόδιο μπορεί να ολοκληρώνεται χωρίς έξοδο του υποκριτή ή να αρχίζει χωρίς αντίστοιχη είσοδο, η οποία πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια του επεισοδίου. Ο Αισχύλος, ο οποίος είχε στη διάθεσή του μόνο δύο υποκριτές έως την παράσταση της Ορέστειας (458 π.Χ.), ήταν υποχρεωμένος να προβαίνει, κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου, σε αρκετά συχνή αλλαγή των κουστουμιών για ανάληψη νέου ρόλου εκ μέρους ενός υποκριτή, κάτι που οδήγησε τον Σοφοκλή στην εισαγωγή και τρίτου υποκριτή (η απόδοση της καινοτομίας στον Σοφοκλή οφείλεται στο τέταρτο κεφάλαιο της αριστοτελικής Ποιητικής). Ο νόμος των τριών υποκριτών, δηλαδή η υποχρέωση του ποιητή να διανέμει όλους τους ρόλους του έργου του σε τρεις συνολικά ομιλούντες υποκριτές, ανάγκασε τους τραγικούς να οργανώσουν την πλοκή κατά τέτοιον τρόπο ώστε να βρίσκονται επί σκηνής το πολύ τρεις υποκριτές, οι οποίοι, μετά την αποχώρησή τους από τη σκηνή, θα μπορούσαν να αναλάβουν έναν διαφορετικό ρόλο. Ο Σοφοκλής συνθέτει τις περισσότερες σκηνές με τρεις υποκριτές, ο Ευριπίδης υπολείπεται κάπως ως προς το θέμα αυτό, ενώ ο Αισχύλος χρησιμοποιεί τρεις υποκριτές για πρώτη φορά στην Ορέστεια. Και στις περιπτώσεις όμως αυτές δεν συζητούν και οι τρεις συγχρόνως αλλά κατά ζεύγη, και αυτό γιατί η ταυτόχρονη ομιλία και των τριών υποκριτών θα δημιουργούσε προβλήματα παρακολούθησης στον θεατή. Στον Οιδίποδα Τύραννο, για παράδειγμα, ο αγγελιοφόρος από την Κόρινθο βρίσκει στη σκηνή την Ιοκάστη, η οποία ζητεί να καλέσουν τον Οιδίποδα. Έτσι διαμορφώνεται μια σκηνή με τρεις υποκριτές, η οποία επιτρέπει στην Ιοκάστη να αντιληφθεί την πικρή αλήθεια και να αποχωρήσει από την ορχήστρα για να αυτοκτονήσει. Ο Οιδίπους, που δεν έχει ακόμη διαγνώσει πλήρως την πραγματικότητα, καλεί τον Θηβαίο βοσκό, που τον παρέδωσε ως βρέφος στον Κορίνθιο βοσκό-αγγελιοφόρο, και έτσι προκύπτει πάλι μια σκηνή με τρεις ομιλούντες υποκριτές. Από την κατ' αντιπαράσταση εξέταση των δύο βοσκών ο ήρωας συνειδητοποιεί την οδυνηρή ταυτότητά του.
 
Ο μέσος όρος έκτασης ενός επεισοδίου είναι για τον Αισχύλο 173, για τον Σοφοκλή 200 και για τον Ευριπίδη 196 στίχοι. Και στους τρεις τραγικούς απαντούν και σύντομα επεισόδια κάτω των 100 στίχων, ενώ στα όψιμα έργα του Ευριπίδη μετά τις Τρωάδες (415 π.Χ.) παρατηρείται μια αυξητική τάση ως προς την έκταση των επεισοδίων. Στον Αισχύλο και τον Ευριπίδη το πρώτο επεισόδιο και η έξοδος έχουν ίση περίπου έκταση, ενώ στον Σοφοκλή το πρώτο επεισόδιο είναι εκτενέστερο σε σύγκριση με την έξοδο. Στον Ευριπίδη το δεύτερο επεισόδιο διαθέτει συνήθως τη μεγαλύτερη έκταση στο πλαίσιο μιας τραγωδίας· παράλληλα εντοπίζεται μια προτίμηση σε εκτενή επεισόδια μερικών εκατοντάδων στίχων (Ελένη, Φοίνισσες, Ορέστης, Ιφιγένεια η εν Αυλίδι). Παρόμοιας έκτασης στον Σοφοκλή είναι μόνο το πρώτο επεισόδιο του Φιλοκτήτη. Οι σκηνές κατά επεισόδιο κυμαίνονται, κατά κανόνα, από μία έως τρεις, ενώ επεισόδια με πάνω από τέσσερις σκηνές είναι πολύ λιγότερα. Στα όψιμα δράματα του Ευριπίδη απαντά συνολικά εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός σκηνών: οι Φοίνισσες διαθέτουν 18 σκηνές, η Ελένη και ο Ορέστης 19, η Ιφιγένεια η εν Αυλίδι 20, ενώ στον Αισχύλο από τους Πέρσες (472 π.Χ.) έως τις Ικέτιδες (463 π.Χ.) ο μέσος όρος των σκηνών είναι 7. Στον Αισχύλο επικρατούν τα μονοσκηνικά επεισόδια, ενώ στον Σοφοκλή τα επεισόδια των δύο σκηνών. Στον Ευριπίδη τα επεισόδια με δύο σκηνές είναι ισάριθμα με εκείνα των τριών σκηνών. Ο νεότερος τραγικός επίσης παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία στον καταμερισμό της δράσης κατά επεισόδιο και δεν ακολουθεί συγκεκριμένο δομικό σχήμα, όπως ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής. Από την άλλη πλευρά ο Ευριπίδης εισάγει δράματα με συγκεκριμένη θεματική, όπως ικεσία-σωτηρία, αναγνώριση-μηχάνημα (σκευωρία), οπότε ο σωτήρας ή ο εκδικητής πραγματοποιούν την εμφάνισή τους. Είναι αυτονόητο ότι η ποικιλία αυτή απαιτεί την κατά επεισόδιο ανάλυση του κάθε έργου χωριστά, κάτι που δεν είναι εφικτό ή αξιοσύστατο στο πλαίσιο αυτού του σύντομου συστατικού δοκιμίου. Για τον λόγο αυτόν αναφέρεται δειγματοληπτικά ότι οι ευριπίδειες Ικέτιδες ολοκληρώνονται με την εντυπωσιακή ρίψη της Ευάδνης στη νεκρική πυρά του συζύγου της, του Καπανέα, μια σκηνή επεισοδιακού χαρακτήρα με τη μη αριστοτελική σημασία του όρου, ενώ οι Τρωάδες συνίστανται από τρία αυτόνομα επεισόδια, που έχουν απλώς ως αποδέκτη την Εκάβη. Τέλος, στον Ίωνα αντιστρέφεται η σειρά αναγνώριση-μηχάνημα, καθώς η σκευωρία της Κρέουσας κατά του Ίωνα προηγείται της αναγνώρισης ανάμεσα στη μητέρα και τον γιο.