Πέμπτη 19 Απριλίου 2018

ΑΙΣΩΠΟΣ - Μῦθοι (308.1-311.1)

Από τα «Ερμηνεύματα» του Ψευδο-Δωσίθεου

308. ΔΕΣΠΟΤΗΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΑΙ
[308.1] οἰκοδεσπότης τίς ποτε πλέων εἰς θάλασσαν ἐκοπία ὑπὸ χειμῶνος καὶ οἱ ναῦται ἀσθενέστερον ὑπηρέτουν διὰ τὸν χειμῶνα. οἷς ὁ ἄνθρωπος εἶπεν· «ὑμεῖς», φησίν, «εἰ μὴ τοῦτο τὸ πλοῖον ταχύτερον ἄγετε, λίθοις ὑμᾶς καταβαλῶ». τότε εἷς ἐξ αὐτῶν εἶπεν· «ὤφελον γὰρ ἐν ἐκείνῳ τῷ τόπῳ ἦμεν, ὅπου λίθοι συλλεγῆναι δύνανται».
τούτῳ οὖν ὁμοία ἡ ζωὴ ἡμῶν· βαστάζειν ὀφείλομεν τὰς κουφοτέρας ζημίας, ἵνα τὰς βαρυτέρας ἐκφύγωμεν.

309. ΑΙΛΟΥΡΟΣ ΚΑΙ ΟΡΝΕΑ
[309.1] αἴλουρος προσποιούμενος γενέθλια ἄγειν ἐπὶ δεῖπνον ὄρνεα ἐκάλεσεν· ἔπειτα παρατετηρηκὼς εἰσελθόντας ἔκλεισεν τὰς θύρας καὶ καθ᾽ ἕνα ἤρξατο ἐσθίειν.
οὗτος ὁ μῦθος ἥρμοσται εἰς ἐκείνους, οἳ πρὸς ἐλπίδα ἱλαρὰν πορευόμενοι τὰ ἐναντία πάσχουσιν.

310. ΙΑΤΡΟΣ ΑΤΕΧΝΟΣ
[310.1] ἀσθενής τις ὑπὸ ἀτέχνου ἰατροῦ ἀπελπισθεὶς ἐσώθη. καὶ συναντήσας αὐτῷ ὁ ἰατρὸς διὰ χρόνου ἐξήταζεν, εἰ αὐτὸς εἴη, ὃν ἀπηλπίκει. ὁ δὲ ἀπεκρίθη τοῦ Χάρωνος χάριν ἀναπεπέμφθαι αὐτὸν ἐξ Ἅιδου. παρεκτὸς δὲ τὸν Χάρωνα ὡρικέναι ἐντὸς ἡμερῶν ὀλίγων πάντας τοὺς ἰατροὺς παρ᾽ ἑαυτὸν ἄγειν, ἵνα αὐτοὺς βασανίσῃ, ἐπειδὴ τῇ τούτων ἀμελείᾳ πολλοὶ ἀπέθνῃσκον. «ἀλλὰ σὺ μὴ φοβηθῇς· ἐγὼ γὰρ εἶπον αὐτῷ σὲ ἰατρὸν μηδέποτε γεγονέναι. πρὸ πάντων γὰρ σὲ ἀποσπάσαι σεσημειώκει».
οὗτος ὁ μῦθος δύναται πρὸς τούτους ἀνήκειν, οἵτινες ἃ οὐκ οἴδασιν ἐπαγγέλλονται.

311. ΚΟΡΩΝΗ ΔΙΨΩΣΑ
[311.1] κορώνη διψῶσα προσῆλθεν ἐπὶ ὑδρίαν καὶ ταύτην ἐβιάζετο ἀνατρέψαι. ἀλλ᾽ ὅτι ἰσχυρῶς εἱστήκει, οὐκ ἠδύνατο αὐτὴν καταβάλλειν, ἀλλὰ μεθόδῳ ἐπέτυχεν, ὃ ἠθέλησεν. ἔπεμπε γὰρ ψήφους εἰς τὴν ὑδρίαν καὶ τούτων τὸ πλῆθος ἀπὸ κάτωθεν τὸ ὕδωρ ἄνω ὑπερέχεεν· καὶ οὕτως ἡ κορώνη τὴν ἰδίαν δίψαν κατέπαυσεν.
οὕτως οὖν φρόνησις ἀνδρότητα πλανᾷ.

***
308. Ο νοικοκύρης και οι ναυτικοί.
[308.1] Μια φορά ήταν ένας στεριανός, νοικοκύρης άνθρωπος, που ταξίδευε με πλοίο στη θάλασσα. Αυτόν, που λέτε, τον αρρώσταινε πολύ η θαλασσοταραχή, και οι ναύτες βέβαια δεν είχαν καιρό να τον νταντεύουν, καθώς πάλευαν με την καταιγίδα. Έτσι ο άνθρωπος τους φώναξε σε κάποια στιγμή: «Βρε σεις, τί κάθεστε; Κάντε το πλοίο μας να κουνηθεί πιο γρήγορα, μη σας πάρω με τις πέτρες». Τότε ένας από τους μούτσους τού πέταξε: «Μωρέ μακάρι να βρισκόμασταν σε μέρος όπου θα μπορούσες να μαζέψεις πέτρες».
Έτσι ακριβώς μοιάζει και η ζωή μας: Είμαστε αναγκασμένοι να υπομένουμε τις ελαφρότερες ζημιές, προκειμένου να γλιτώσουμε από τις χειρότερες.

309. Ο γάτος και οι κότες.
[309.1] Μια φορά ο γάτος καμώθηκε πως γιόρταζε τα γενέθλιά του και προσκάλεσε τις κότες να τους κάνει το τραπέζι. Τις παραφύλαγε, λοιπόν, μέχρι που μαζεύτηκαν όλες μέσα. Μετά κλείδωσε αμέσως τις πόρτες και άρχισε να τις καταβροχθίζει μία-μία.
Αυτός ο μύθος ταιριάζει για όποιον κατευθύνεται κάπου με ελπίδες και χαρά, πλην όμως καταλήγει στην αντίθετη κατάσταση.

310. Ο κομπογιαννίτης γιατρός.
[310.1] Ήταν κάποτε ένας άρρωστος άνθρωπος, που ο γιατρός του ήταν εντελώς ατζαμής και δεν του έδινε καμία ελπίδα. Παρ᾽ όλα αυτά, ο άνθρωπος γλίτωσε. Μετά από κάποιο διάστημα, που λέτε, έτυχε να συναντήσει πάλι τον γιατρό στον δρόμο. Ο δόκτορας τότε κοντοστάθηκε και αναρωτιόταν αν ήταν στα αλήθεια αυτός ο άνθρωπος που ο ίδιος τον είχε ξεγράψει προ καιρού. Ο πρώην ασθενής, λοιπόν, τον διαβεβαίωσε: «Σαφώς, εγώ είμαι, και να ξέρεις: μου έκανε χάρη ο Χάρος προσωπικά και με άφησε να ξαναγυρίσω στον επάνω κόσμο από τον Άδη». Εκτός αυτού, ο άνθρωπός μας πληροφόρησε τον κομπογιαννίτη και για κάτι άλλο: μέσα σε μερικές μέρες ο Χάρος είχε, λέει, σκοπό να πάρει κάτω μαζί του όλους τους γιατρούς και να τους ρίξει στα μαρτύρια. Βλέπεις, από δική τους αμέλεια πεθαίνει τόσος κόσμος. «Όμως εσύ δεν έχεις να φοβηθείς τίποτε», κατέληξε ο ανθρωπάκος. «Να ξέρεις, εγώ ο ίδιος εγγυήθηκα στον Χάρο για σένα πως δεν είσαι γιατρός και ουδέποτε υπήρξες τέτοιος. Αλλιώς, την είχες βάψει: το δικό σου όνομα το είχε σημειωμένο ειδικά, για να σε αρπάξει πρώτον από όλους».
Ο μύθος αυτός μπορεί να ταιριάξει γάντι σε όσους επιχειρούν να εξασκήσουν επάγγελμα που δεν το γνωρίζουν.

311. Η κουρούνα που διψούσε.
[311.1] Μια φορά ήταν κάποια κουρούνα που βασανιζόταν από δίψα. Πέταξε λοιπόν καταπάνω σε ένα λαγήνι με λίγο νερό και έβαζε τα δυνατά της για να το αναποδογυρίσει. Έλα όμως που τούτο ήταν γερά στερεωμένο και το πουλί δεν μπορούσε να το ξεκουνήσει. Σκαρφίστηκε λοιπόν άλλο τέχνασμα για να πετύχει τον σκοπό της. Βάλθηκε να ρίχνει πετραδάκια μέσα στο λαγήνι, ένα-ένα. Έτσι, καθώς συσσωρεύονταν αυτά κάτω-κάτω, η στάθμη του νερού ανέβαινε, ώσπου ξεχείλισε. Με αυτόν τον τρόπο, που λέτε, η κουρούνα έσβησε τη δίψα της.
Έτσι είναι: Η εξυπνάδα ξεγελά την αντρειοσύνη.

Σαν ένα τάνγκο

Ο καβαλιέρος και η ντάμα. Είμαστε εδώ για ένα χορό. Ένα χορό τάνγκο. Μα δεν τον ξέρω, σου λέω. Ούτε κι εγώ, αποκρίνεσαι. Θα τον μάθουμε μαζί, μου λες. Από την αρχή. Όπως ένα παιδί μαθαίνει να μιλάει, όπως μαθαίνουμε να επικοινωνούμε και να συνεννοούμαστε με ένα σύστημα κανόνων και κωδίκων.
   
Θα είναι δύσκολο στην αρχή. Εσύ θα μπαίνεις στο χώρο μου κι εγώ στο δικό σου. Δε θα ξέρω τα βήματά σου κι εσύ τα δικά μου. Θα μπερδευόμαστε, θα αγχωνόμαστε και ίσως «πληγώνει» ο ένας τον άλλο. Μα όσο χορεύουμε, θα απολαμβάνουμε ολοένα και περισσότερο τη διαδικασία της σύνδεσης, της γνώσης και της δημιουργίας. Της δημιουργίας του δικού μας χορού.
 
Το πρώτο πράγμα που θα μάθουμε για το τάνγκο είναι πως κρατιόμαστε αγκαλιά.
Αυτή όμως η αγκαλιά που περικλείει το τάνγκο δεν είναι μια αυθόρμητη κίνηση επαφής δύο σωμάτων. Προϋποθέτει ένα κύκλωμα εντάσεων. Δεν είναι απλά η επαφή, το δέσιμο, η εγγύτητα. Είναι ο τρόπος που όλα αυτά θα πραγματοποιηθούν.
 
Το μπράτσο σταθερό αλλά χωρίς να σπρώχνει.
Να δίνεις σταθερά, να παρέχεις ασφάλεια και σιγουριά, χωρίς να πιέζεις, να ζητάς ασφυκτικά, να επιβάλλεσαι.
 
Τα πόδια σε επαφή, αλλά χωρίς να πιέζονται ή να εμποδίζουν την κίνηση.
Να προχωράμε μαζί μα και ανεξάρτητα, με κοινό στόχο, να συνεργαζόμαστε σεβόμενος ο ένας τον χώρο του άλλου.
 
Η ισορροπία να βρίσκεται στο κέντρο, όχι στον καθένα, αλλά ανάμεσα... Χρειάζεται επικοινωνία για να έρθει η απόλαυση.
 
Αν θέλεις να πεις κάτι στη ντάμα σου, πρέπει πρώτα να έρθετε σε επαφή, να της τραβήξεις την προσοχή.
Πόσες φορές δε μιλάμε, δε φωνάζουμε χωρίς να ξέρουμε αν ο άλλος μας ακούει; Έχουμε μάθει η επικοινωνία μας να είναι μονόδρομη. Λειτουργούμε ως πομποί χωρίς δέκτη και το μήνυμα χάνεται.
 
…Αλλιώς κάνεις εισβολή, την ξαφνιάζεις, δε σε καταλαβαίνει.
Πρώτα ψάχνεις το πόδι της, τη σταματάς, πλησιάζεις το πόδι στο δικό της, μετά κάνεις την κίνηση, εκείνη σταματάει για να ακούσει. Κάνεις την κίνηση και περιμένεις να απαντήσει. Στο χορό κάνεις διάλογο, δεν επιβάλλεσαι.
 
Στην αγάπη κάνεις διάλογο, επικοινωνείς.
Στο τάνγκο όπως και στη ζωή, αν δεν μπω στον κόπο να ακούσω, θα υποθέσω πως ξέρω τι θα μου πουν και δε θα απαντήσω ποτέ. Και αυτό δεν είναι διάλογος αλλά μονόλογος.
 
Το τάνγκο είναι ένας χορός αγκαλιασμένου ζευγαριού. Σε μια αγκαλιά που είναι στήριγμα, όχι πίεση. Αγκαλιά σημαίνει δίνω με τα χέρια ανοιχτά και όποιος το κάνει αυτό παίρνει με όλο του το σώμα. Κινούνται τα σώματα σε ένα χώρο που δημιούργησαν οι δυο τους. Ένας γνήσιος σωματικός και ερωτικός διάλογος που και οι δύο αυτοκαθορίζονται και υπάρχουν στιγμές σιωπής. Και το τάνγκο διαγράφεται σύμφωνα με την κίνηση και την απάντηση. Γνωρίζεις τα χαρακτηριστικά σου μέσα από τον άλλο. Μπορώ να είμαι απέραντα βίαιος, τρυφερός ή και τα δύο. Και ο σύντροφός μου είναι εδώ να μου το δείξει. Έτσι κάθε μέρα θα χορεύετε με διαφορετικό τρόπο, άλλες τρυφερά, άλλες βίαια, άλλες σε αληθινή έκσταση, πάντως χωρίς καμία διακοπή.
 
Μιλάμε την ίδια γλώσσα αλλά δεν καταλαβαινόμαστε. Κραυγάζουμε αντί να ψιθυρίζουμε. Μα έτσι αγκαλιασμένοι… οι ψίθυροι είναι αρκετοί. Δεν έχουμε μάθει να ακούμε, να περιμένουμε, να μεταφράζουμε, να απαντάμε. Εισχωρεί βίαια ο ένας στο χώρο του άλλου και μεταφέρει μηνύματα εύφλεκτα. Εκείνα εκρήγνυνται και σε ένα νέφος σκόνης εγωισμού, η επικοινωνία ματαιώνεται. Διαβάζοντας σήματα καπνού, τα μηνύματα διαστρεβλώνονται και νέα εξαπολύονται από τον άλλο ως αντίποινα πυρά σε πεδίο μάχης.
 
Μα το τάνγκο απαιτεί σεβασμό, συνεργασία, υπομονή. Να καλείς, να περιμένεις, να δέχεσαι απάντηση, να κινείσαι δίνοντας χώρο και σταθερότητα, να κινείστε μαζί, να δημιουργείτε.
 
Ακόμα δεν έμαθα, σου φωνάζω. Είμαστε μαζί εδώ, μου ψιθυρίζεις. Και νιώθω το χέρι σου στη μέση μου, να με κρατά ευγενικά κοντά σου. Και να και τ’ άλλο σηκωμένο και σταθερό, το στήριγμά μου στις στροφές που ακολουθούν. Ψάχνεις το πόδι μου, σταματώ. Και κάνεις το πρώτο βήμα. Σε «ακούω» και απαντώ… Ας χορέψουμε.

Ως πότε θα μας ταλαιπωρεί η παιδική μας ηλικία;

Ακούς ξανά και ξανά για την παιδική σου ηλικία και το ότι ο τρόπος που μεγάλωσες επηρεάζει και την τωρινή σου ζωή. Λίγο αν ασχολείσαι με την ψυχολογία, θα διαβάζεις πως η σχέση με τους γονείς σου στα πρώιμα παιδικά σου χρόνια παίζει καθοριστικό ρόλο στο πώς σχετίζεσαι στο παρόν με τους άλλους ανθρώπους.

Ως πότε θα συμβαίνει αυτό;

Η σύντομη απάντηση είναι: Εξαρτάται…

Από ποιον;
Από σένα.

Είσαι ο μόνος που έχει τη δύναμη να κάνει κάτι αν θέλει για να αλλάξει τη ζωή του. Όχι τόσο τις καταστάσεις της ζωής του αλλά το πώς τις αντιμετωπίζει. Άλλωστε ο τρόπος σκέψης μας επηρεάζει πολύ περισσότερο την ευτυχία μας σε σχέση με τις εξωτερικές συνθήκες.

Τι συμβαίνει συνήθως

Τι γίνεται, λοιπόν, στην πράξη;

Πολλοί άνθρωποι θα φτάσουν να μεγαλώσουν και να γίνουν 60, 70, 80 ετών αλλά μέσα τους είναι ακόμα πονεμένα πεντάχρονα. Το ότι μεγαλώνουμε δεν μας εξασφαλίζει την ωριμότητα. Η ωριμότητα και η σοφία, την οποία συχνά αποδίδουμε στους πρεσβυτέρους, είναι αποτέλεσμα της επεξεργασίας των όσων μας έχουν συμβεί και όχι των γεγονότων των ίδιων.

Οι «δουλεμένοι»

Άλλοι άνθρωποι θα κάνουν δουλειά με τον εαυτό τους και κατορθώσουν να βρουν μερικές από τις αλήθειες τους. Θα ρίξουν φως στα σκοτάδια τους και θα επιτύχουν να δώσουν εξηγήσεις για κάποιες από τις συμπεριφορές τους.

Είναι αδιαμφισβήτητα πολύ ανακουφιστικό να καταφέρνεις να κατανοήσεις επιτέλους τα θέματα που σε ταλαιπωρούν και να δεις πως τελικά δε φταις τόσο όσο νόμιζες. Έχεις υπάρξει κι εσύ «θύμα» άλλων. Οι γονείς σου έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα σου. Κι εκείνοι βέβαια υπήρξαν με τη σειρά τους «θύματα» των δικών τους γονέων και η ιστορία αυτή δεν τελειώνει ποτέ.

Εδώ όμως είναι και μια από τις παγίδες της θεραπείας και της διαδικασίας της αυτογνωσίας.
Αυτοί που μένουν…

Πάρα πολλοί άνθρωποι παραμένουν κολλημένοι στο επίπεδο αυτών των προσωπικών ανακαλύψεων.

Μπορεί να σταματήσουν τη διαδικασία και να επαναπαυτούν στο ότι τελικά δε φταίνε αυτοί. Άλλος ευθύνεται για την ταλαιπωρία τους. Κι έτσι απλά κατηγορούν τους γονείς τους ή όποιον βρουν ότι τους φταίει.

Στην πράξη όμως τι γίνεται; Πόσο αλλάζει η ζωή τους;

Συνήθως καθόλου. Το μόνο που αλλάζει είναι το αντικείμενο των κατηγοριών τους.
Αρχικά ήταν ο εαυτός τους. Μετά είναι οι άλλοι…

Είναι σαφώς απαραίτητο να καταλάβεις πως δεν ευθύνεσαι όσο νόμιζες για όλα τα κακώς κείμενα της ζωής σου και είναι πιθανώς απαραίτητο και ανακουφιστικό να βιώσεις και το θυμό για όσους σε επηρέασαν. Άσχετα αν κι εκείνοι είχαν τραβήξει τα δικά τους. Δύσκολα θα σου περάσει ο θυμός απλά φιλοσοφώντας τις καταστάσεις. Συνήθως θα χρειαστεί να τον εκφράσεις.

Είναι σαν να έχεις κάνει ένα πάρτι και ένας καλεσμένος κατά λάθος με το τσιγάρο του, σου βάζει κατά λάθος φωτιά στο σπίτι και αυτό καταστρέφεται. Όσο και αν ξέρεις ότι δεν το ήθελε και το έκανε κατά λάθος, το πιο πιθανό είναι να θέλεις να του φωνάξεις και να τον βρίσεις. Φυσιολογικό είναι. Θα θέλει μεγάλη δύναμη για να το παίξεις υπεράνω και να είσαι ήρεμος και κατανοητικός μαζί του από την αρχή.

Έτσι και με τους γονείς. Συχνά θα σου βγει να τους φωνάξεις και να τους μαλώσεις. Ζουν δε ζουν. Φυσιολογικό είναι και αυτό. Δεν έχει σημασία αν δεν το έκαναν επίτηδες.
Προσοχή!

Όμως πρόσεξε εδώ!

Όπως το σπίτι σου δεν πρόκειται να ξαναφτιαχτεί αν περνάς όλο σου το χρόνο κατηγορώντας αυτόν που σου το έκαψε, έτσι και το εσωτερικό σου σπίτι δεν πρόκειται να «τακτοποιηθεί» αν μείνεις στο στάδιο του κατηγορώ.

Για να προχωρήσεις στο επόμενο στάδιο θα χρειαστεί να αναλάβεις την ευθύνη του εαυτού σου. Να συνειδητοποιήσεις πως μόνο εσύ είσαι υπεύθυνος για να διαμορφώσεις την πραγματικότητά σου όπως θα ήθελες να είναι. Κανένας άλλος.

Η ποιότητα της ζωής σου, στο παρόν σου, εξαρτάται μόνο από εσένα. Ναι από σένα. Όχι από τους γονείς σου. Μπορεί οι γονείς σου να ζουν, μπορεί και όχι.

Μπορεί να είσαι 20 ετών μπορεί να είσαι και 60. Ό,τι ήταν να σου κάνουν οι γονείς σου στο έχουν κάνει. Το πρόγραμμα εγκαταστάθηκε. Τώρα όλα είναι στο χέρι σου. Όποια και να είναι η ηλικία σου.

Πολλοί μένουν στο στάδιο κατηγορώ όπως ανέφερα, γιατί είναι πιο εύκολο ψυχικά να κατηγορείς τους άλλους και να συνεχίζεις να είσαι το «θύμα». Απαιτείται δύναμη για να αναλάβεις την ευθύνη της ζωής σου. Δεν είναι απλό πράγμα.

Αυτοί που συνεχίζουν για πάντα

Άλλοι άνθρωποι παραμένουν μια ζωή στη θεραπεία και συνεχίζουν το «ψάξιμο» για πάντα. Όσο ψάχνεις βρίσκεις βέβαια. Η ικανοποίηση που η διαδικασία αυτή τους παρέχει, τους κρατά απασχολημένους στο να αναλύονται αλλά δυστυχώς τους απορροφάει και πολλή ενέργεια και έτσι και πάλι δεν βελτιώνουν τη ζωή τους. Είναι σε θεραπεία αενάως. Και στο δια ταύτα τι;

Αν δεν πάρεις την κατάσταση επάνω σου θα συνεχίσει να σε βασανίζει η παιδική σου ηλικία μέχρι να το κάνεις…

Το συμπέρασμα είναι ένα

Αν θέλεις να προχωρήσεις και να βιώσεις κάτι διαφορετικό θα χρειαστεί να νιώσεις πως εσύ είσαι τώρα κυρίαρχος της ζωής σου. Να συνειδητοποιήσεις ότι είναι στο χέρι σου το να κάνεις το επόμενο βήμα. Ό,τι έγινε, έγινε. Είναι σαφώς πολύ σημαντικό να γνωρίζεις τι συνέβη στα πρώτα παιδικά σου χρόνια για να σε κατανοείς.

Ταυτόχρονα θα χρειαστεί να οραματιστείς πώς θα ήθελες να είναι η ζωή σου από εδώ και πέρα. Να κάνεις νέες εικόνες. Να αναλάβεις την ευθύνη του εαυτού σου. Να πεις: Εγώ τώρα που στέκομαι; Τι με εκφράζει; Τι θα μου άρεσε να κάνω;

Να κάνεις τα επόμενα βήματα και να βρεις τα καινούρια σου θέλω.
Πώς;

Πειραματιζόμενος. Δοκιμάζοντας. Όπως μαθαίνει και ένα παιδί.
Δε θα είναι εύκολο. Θα είναι πρωτόγνωρο. Όμως, να επιμείνεις και να προχωρήσεις προς τα εκεί.
Όπως μπορείς.
Όσο μπορείς.

Άκου με. Να είσαι σίγουρος ότι μπορείς.

H σκοτεινή πλευρά του εαυτού μας

Πόσες φορές έχετε σταθεί σε στάση λεωφορείου; Οποιαδήποτε στάση! Ίσως δε μας είναι πάντα κάτι τόσο ευχάριστο, αν και στις ημέρες μας πια υπάρχουν και οι πίνακες ανακοίνωσης άφιξης του λεωφορείου που περιμένουμε. Και όταν έρθει η ώρα του, αυτό έρχεται κι εμείς μπαίνουμε μέσα. Ή μήπως αλλάζουμε και γνώμη και περιμένουμε ένα επόμενο μερικές φορές να’ ρθει;

Παρόμοια, έρχεται σε όλους μας εκείνη η μεγάλη στιγμή που αναγνωρίζουμε τη σκοτεινή πλευρά του εαυτού μας, που τόσο επιμελώς φροντίζαμε να την αγνοούμε και να περιφρονούμε: Ό,τι μας έχει πληγώσει, ό,τι έχει προκαλέσει πόνο και με το δικό του τρόπο έχει καθορίσει το παρόν και το μέλλον μας. Αυτή η περίοδος είναι σαν μία δεύτερη γέννηση. Γιατί καταρρίπτονται δεκάδες ίσως «εγώ», «πιστεύω», «νομίζω», «θέλω», «είναι σωστό».

Αυτή λοιπόν η στιγμή είναι μοιραίο να έρθει, γιατί η βάση της ζωής μας είναι μία ατέρμονη αλλαγή, καλούμαστε να αλλάζουμε, να προσαρμοζόμαστε, να ανακαλύπτουμε συνεχώς τον καλύτερό μας εαυτό, που συνήθως έχει σκοτεινιάσει από βιώματα παιδικής ηλικίας, από επιθυμίες μας, από ανάγκες μας. Είναι καταπληκτικό αν μπορέσουμε να δούμε καθαρά την τελειότητα των συμβάντων που συναντάμε στη ζωή μας, απλώς για να αφυπνιστούμε και να αλλάξουμε κατεύθυνση.

Για αυτό όμως απαιτείται κατάργηση παλαιών αντιλήψεων, μη λειτουργικών πια, και η υιοθέτηση νέων μοντέλων επικοινωνίας και κατανόησης, πρώτα του ίδιου μας του εαυτού. Κι αυτό είναι δύσκολο, θέλει δουλειά, χρόνο και επιστροφή σε μια αθωότητα, εμπλουτισμένη πια με τις πολυποίκιλες εμπειρίες, τις ξεχωριστές που έχει ζήσει ο καθένας μας.

Αναμφισβήτητα, η αλήθεια μας λαχταρά να βγει μπροστά και να λάμψει, αλλά πρώτα χρειάζεται να φωτιστούν οι σκοτεινές μας πλευρές που μας σταματούν ή μας μπλοκάρουν. Κάτι πρέπει να χαθεί για να έρθει στη θέση του κάτι άλλο. Είναι όπως όταν κάτι ραγίζει και είναι πια ευκολότερο να μπει το φως μέσα από τις ρωγμές, έτσι δεν είναι;

Όταν λοιπόν έρθει αυτή η στιγμή, ας μην την αγνοήσουμε, ας μη φοβηθούμε να ξεμάθουμε ό,τι έχουμε συνηθίσει. Μη χάσουμε την ευκαιρία για έναν πιο φωτεινό προορισμό. Το επόμενο λεωφορείο μπορεί να έχει να μας προσφέρει έναν πιο δελεαστικό, πιο εύκολο δρόμο, αλλά θα είναι μια ακόμη καθυστέρηση. Και τώρα κάποιος ζητάει την προσοχή μας, τη φροντίδα μας, τη στοργή μας κι αυτός είναι εκείνο το κομμάτι του εαυτού μας που καλείται να αποχωριστεί όσα γνώριζε, όσα ήξερε, όσα του ήταν «βολικά», ακόμη κι αν αυτά προκαλούσαν δυσκολίες και προβλήματα, που συνήθως αυτό ισχύει δηλαδή.

Η ίδια η ζωή, που μοιάζει με θεατρικό παιχνίδι, έχει ένα μεγάλο σκοπό που μας έχει δοθεί, κι αυτό είναι η αληθινή μας ευτυχία. Ας δούμε τις λεπτομέρειες και ας δώσουμε την ευκαιρία να μας μιλήσει, να εξελιχτεί στα μάτια μας, κάνοντας από την πλευρά μας μικρές συνειδητές επιλογές που θα επιτρέψουν στον εαυτό μας να λάμψουμε πιο δυνατά, με ένα φως που μπορούμε να μοιραστούμε και με τους άλλους.

Τι είναι η παραγωγική σύγκρουση

Νομίζω ότι όλοι θα συμφωνήσουν για το ότι χρειαζόμαστε περισσότερη παραγωγική σύγκρουση και λιγότερη αντιπαραγωγική. Αν και δυστυχώς, αυτό που συμβαίνει συνήθως γύρω μας, αλλά και εμπλεκόμαστε κι εμείς, είναι το δεύτερο είδος. Αναρωτιέστε μήπως για το τι ακριβώς μιλάω; Γιατί θα θέλαμε σύγκρουση οποιουδήποτε είδους όπως και να ‘χει; Πρόκειται για σχετικά νέους όρους, αλλά είναι πολύ σημαντικοί- όχι μόνο για τον κόσμο γενικά, αλλά και για την επιχείρησή σας, την προσωπική και οικογενειακή ζωή.

«Στις σπουδαίες ομάδες, η σύγκρουση γίνεται παραγωγική» – Peter Senge

Η παραγωγική σύγκρουση προσδιορίζεται ως «μια ανοιχτή ανταλλαγή αντίθετων ή αντικρουόμενων ιδεών, κατά την οποία τα δύο μέρη νιώθουν ότι ακούγονται, εκτιμώνται και δεν φοβούνται να συμμετάσχουν εξίσου, με σκοπό την επίτευξη μιας αμοιβαία βολικής λύσης».

Στο αντίθετο άκρο του φάσματος, η αντιπαραγωγική σύγκρουση περιγράφεται ως «μια διαφωνία, ιδιαίτερα επαναλαμβανόμενη, χωρίς επίλυση, που αφήνει και τις δύο πλευρές με συναισθήματα θυμού και σύγχυσης. Και οι δύο είναι μορφές σύγκρουσης, αλλά τα αποτελέσματα είναι πολύ διαφορετικά, είτε οδηγούν σε κλιμακούμενη ένταση και επιπλέον σύγκρουση, είτε σε λύση.
Γιατί να ενδιαφερόμαστε για την παραγωγική σύγκρουση;

Η παραγωγική σύγκρουση είναι στην πραγματικότητα εξαιρετικά πολύτιμη και μας κάνει πιο δημιουργικούς κατά την αλληλεπίδρασή μας με τους άλλους. Εξελίσσει τις ομάδες, καθοδηγεί τις επιτυχημένες επιχειρήσεις προς τη σωστή κατεύθυνση και δημιουργεί λύσεις σε μεγάλα προβλήματα. Μας βοηθά ακόμα και να βελτιώσουμε την προσωπική μας ζωή, επιτρέποντάς μας να αντιμετωπίσουμε ο ένας τον άλλο με έναν παραγωγικό τρόπο, χωρίς την ανάγκη προσβολών και έχθρας. Δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να ακουστούν χωρίς να παίρνουν τα πράγματα προσωπικά ή να οδηγούν την κατάσταση σε καταστροφικές συνέπειες.

Πρόκειται στην ουσία για μια βαθιά θεραπευτική διαδικασία, όπου όλοι όσοι εμπλέκονται μπορούν να εκφράσουν χωρίς φόβο κριτικής από τους άλλους τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.

Η αντιπαραγωγική σύγκρουση, από την άλλη πλευρά, είναι μάλλον καταστροφική. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της αντιπαραγωγικής σύγκρουσης είναι ότι δεν αναφέρεται κανείς άμεσα στο πραγματικό ζήτημα. Συχνά, το ένα ή και όλα τα μέρη δεν λαμβάνουν σοβαρά την κατάσταση και χρησιμοποιούν μεθόδους περισπασμού, όπως κατηγορίες ή άρνηση, ώστε να αποφύγουν το πραγματικό πρόβλημα.

Οι περισσότεροι, δυστυχώς, καλλιεργούμε και εμπλεκόμαστε σε αντιπαραγωγική σύγκρουση (ειδικά οι πολιτικοί). Η αντιπαραγωγική σύγκρουση φθείρει τις σχέσεις, θρέφει το θυμό και τους καυγάδες και προκαλεί διαίρεση. Και αποτελεί την αιτία τόσου πόνου, πόνου που βιώνουμε σε όλο τον κόσμο.
Πώς να εκμεταλλεύεστε την παραγωγική σύγκρουση

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η παραγωγική σύγκρουση είναι σημαντική, αλλά πώς απομακρυνόμαστε από την αντιπαραγωγική και μεταφερόμαστε στην παραγωγική, όταν διαφωνούμε με τους άλλους;

Υπάρχουν ορισμένα πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να αλλάξετε την ποιότητα της σύγκρουσής σας:

Ξεκινήστε, αναγνωρίζοντας το κοινό έδαφος

Τι προσπαθείτε και οι δύο να καταφέρετε; Συχνά, τα μέλη μιας ομάδας ή οι σύζυγοι θα διαφωνήσουν για το πώς πιστεύουν ότι ένα θέμα χρειάζεται να επιλυθεί. Εντούτοις, κάπου στην πορεία, ξεχνούν ότι ανήκουν στην ίδια ομάδα και προσπαθούν και οι δύο με τον δικό τους τρόπο να λύσουν το ίδιο ζήτημα. Αναγνωρίζοντάς το αρχικά, διαμορφώνετε μια ισχυρή βάση, όπου και οι δύο είναι πιο πιθανό να συνεργαστείτε.

Αποφύγετε να αναφέρεστε στο άλλο άτομο

Είναι ένα απλό κόλπο, που όμως κάνει τη μεγάλη διαφορά. Όταν διαφωνούμε με ένα άλλο άτομο, κάθε πλευρά χρειάζεται να αναζητήσει την έκφραση της θέσης του, χωρίς να αναφέρεται στο άλλο άτομο. Μπορείτε να εξηγήσετε δηλαδή τι πιστεύετε ή τι νιώθετε, αλλά δεν μπορείτε να μιλήσετε για το πώς νιώθει ο άλλος και για το αν έχει άδικο, τι έκανε ή τι δεν έκανε και γιατί τον κατηγορείτε. Έτσι θα μπορείτε να εργαστείτε πάνω στο πρόβλημα, χωρίς να πυροδοτήσετε τον θυμό ή τον εκνευρισμό.

Αναγνωρίστε τα επίπεδα της διαφωνίας

Είναι πολύ εύκολο επίσης το να πείτε ότι συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τις ιδέες ή τη θέση ενός άλλου ατόμου. Συχνά, υπάρχουν πολλά, στα οποία και εσείς και το άλλο άτομο στην πραγματικότητα συμφωνείτε, απλά υπάρχουν και κάποια στα οποία δεν τα βρίσκετε. Εντοπίστε πού βρίσκεται αυτή η διαφορά, αυτή η ρήξη, έτσι ώστε να απομονώσετε το ζήτημα με έξυπνο τρόπο.

Διαχειριστείτε το σαν debate (και ακούστε αληθινά)

Αυτό το τελευταίο στοιχείο είναι που δίνει την πιο «πολιτισμένη» μορφή της στη σύγκρουση. Αν προσπαθείτε συνεχώς να αποδείξετε ότι ο άλλος είναι που έχει άδικο, τον κατηγορείτε και δεν του επιτρέπετε να εκφραστεί, κανένας από εσάς δεν πρόκειται να νιώσει χαρούμενος στο τέλος ή πρόθυμος να επιμείνει στην επίλυση.

Άλλα αν τη διαχειριστείτε σαν διάλογο, όπου το ένα άτομο έχει την ευκαιρία να επιχειρηματολογήσει ήρεμα και ύστερα το αντίθετο, τότε ο καθένας θα έχει το χώρο και το χρόνο να εκφραστεί πλήρως. Ωστόσο, είναι σημαντικό να κάνετε όντως προσπάθεια να τους ακούσετε όσο μιλούν, αντί απλά να περιμένετε να τελειώσουν, για να έρθει η σειρά σας να μιλήσετε.

Ο κόσμος χρειάζεται λιγότερο αντιπαραγωγική σύγκρουση και περισσότερους ανθρώπους που να είναι πρόθυμοι να ξεχωρίσουν, να καταπιούν τον εγωισμό τους και να ενώνονται δημιουργικά με πνεύμα παραγωγικής σύγκρουσης. Είναι δύσκολο να απομακρυνθούμε από τις κακές συνήθειες του καυγά και της αντιπαραγωγικής σύγκρουσης, αλλά αξίζει, αν θέλουμε να επιλύουμε τα ζητήματά μας και να προχωράμε μπροστά.

Νίτσε: Κάντε τόπο για τις μεγάλες ψυχές

Το κράτος; Τι ειν’ αυτό; Ε, λοιπόν, τώρα ανοίξτε τ’ αυτιά σας, γιατί θα σας μιλήσω για τον θάνατο των λαών.

Το κράτος είναι το πιο ψυχρό απ’ όλα τα ψυχρά κτήνη. Ακόμη και το ψέμα του είναι ψυχρό, κι αυτό το ψέμα σταλάζει από τα χείλη του: «Εγώ το κράτος, είμαι ο λαός».

Αυτό είναι ψέμα! Ήταν οι δημιουργοί που έφτιαξαν τους λαούς και κρέμασαν πάνω τους την πίστη και την αγάπη: έτσι υπηρέτησαν τη ζωή.

Αυτοί όμως που στήνουν παγίδες στους πολλούς και τις λένε κράτος είναι οι χαλαστές: κρεμούν ένα σπαθί κι εκατοντάδες πόθους πάνω τους.

Εκεί όπου υπάρχει ακόμη λαός, υπάρχουν οι άνθρωποι που δεν καταλαβαίνουν το κράτος, και το μισούν σαν το κακό μάτι και την αμαρτία ενάντια στα έθιμα και στο νόμο.

Σας προσφέρω αυτό το σημάδι: ο κάθε λαός μιλά τη δική του γλώσσα του Καλού και του Κακού: ο γείτονας του δεν καταλαβαίνει αυτή τη γλώσσα. Επινόησε τη γλώσσα αυτή για τον εαυτό του μεσ’ από τα έθιμα και τους νόμους.

Αλλά το κράτος λέει ψέματα σ’ όλες τις γλώσσες του Καλού και του Κακού· και με το κάθε τι που λέει, λέει ψέματα – και με το κάθε τι που κάνει, κλέβει.

Το κάθε τι πάνω του είναι επίπλαστο· δαγκώνει με κλεμμένα δόντια. Ακόμη κι η κοιλιά του είναι ψεύτικια.

Το μπέρδεμα της γλώσσας του Καλού και του Κακού, – αυτό το γνώρισμα σας προσφέρω, σαν το σημάδι του κράτους.

Αποκαλώ κράτος, εκεί όπου όλοι, καλοί και κακοί πίνουν δηλητήριο: το κράτος εκεί όπου όλοι αργά αυτοκτονούν κι αυτό το λένε ζωή.

Κοιτάξτε μονάχα αυτούς τους παραπανίσιους ανθρώπους! Κλέβουν για λογαριασμό τους τα έργα των εφευρετών και τους θησαυρούς της σοφίας: αποκαλούν την κλοπή τους πολιτισμό, – κι όλα γίνονται αρρώστια και κακομοιριά.

Κοιτάξτε μονάχα όλους αυτούς τους περισσευούμενους ανθρώπους! Είναι όλοι τους άρρωστοι, ξερνούν τη χολή τους κι αυτό το λένε εφημερίδα. Καταβροχθίζουν ο ένας τον άλλο και δεν μπορούν να χωνέψουν ούτε τον ίδιο τον εαυτό τους.

Κοιτάξτε μονάχα αυτούς τους περισσευούμενους ανθρώπους! Αποκτούν πλούτη και γίνονται φτωχότεροι μ’ αυτά! Ποθούν εξουσία κι ιδιαίτερα το μοχλό της εξουσίας, που είναι το πολύ χρήμα, – αυτοί οι ανίκανοι άνθρωποι!

Κοιτάξτε πως σκαρφαλώνουν αυτοί οι ευλύγιστοι πίθηκοι! Σκαρφαλώνουν ο ένας πάνω στον άλλο, κι έτσι βουλιάζουν στη λάσπη και στην άβυσσο.

Όλοι τους παλεύουν να φτάσουν το θρόνο: είναι μια τρέλα που τους κατέχει, – λες κι η ευτυχία κάθεται ποτέ πάνω σε θρόνο! Συχνά βρωμιάρηδες καθίζουν στο θρόνο, – και συχνά ο θρόνος καθίζει πάνω στις βρωμιές το ίδιο!

Η γη έχει ακόμη ελεύθερο τόπο για τις μεγάλες ψυχές. Πολλά μέρη – όπου η μυρωδιά της ήρεμης θάλασσας απλώνεται πανωθέ τους – ειν’ ακόμη ελεύθερα για τους μοναχικούς και τα μοναχικά ζευγάρια.

Μια λεύτερη ζωή εξακολουθεί ακόμη να υπάρχει για τις μεγάλες ψυχές. Στ’ αλήθεια, αυτός που κατέχει λίγα, πολύ λιγότερο κατέχεται, – ας είναι ευλογημένη έτσι τούτη η σεμνή μας φτώχια!

Μόνο εκεί όπου το Κράτος παύει να υπάρχει, μπορεί ν’ αρχίσει ο άνθρωπος που δεν είναι περισσευούμενος: μπορεί ν’ αρχίσει το τραγούδι του απαραίτητου ανθρώπου, η μοναδική κι αναντικατάστατη μελωδία.

Εκεί όπου το Κράτος παύει, – κοιτάξτε εκεί, αδελφοί μου. Δεν τα βλέπετε: το ουράνιο τόξο και τις γέφυρες του Υπεράνθρωπου;”

Φρίντριχ Νίτσε, Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα

Αν όμως τη διατρέξουμε λεπτομερειακά, αποκτά το χαρακτήρα της κωμωδίας

Η ζωή κάθε ατόμου, όταν τη δούμε γενικά και στο σύνολό της, απομονώνοντας τα πιο σημαντικά στοιχεία της, είναι ουσιαστικά πάντα μια τραγωδία` αν όμως τη διατρέξουμε λεπτομερειακά, αποκτά το χαρακτήρα της κωμωδίας. Γιατί το μαγκανοπήγαδο και τις αγωνίες της ημέρας, την ασταμάτητη ειρωνεία της κάθε στιγμής, τις επιθυμίες και τους φόβους της εβδομάδας, τις αστοχίες κάθε ώρας, όλα αυτά τα προκαλεί η τύχη, η οποία πάντα έχει το μυαλό της στις κακόβουλες φάρσες` δεν είναι παρά σκηνές μιας κωμωδίας.

Όμως οι ανεκπλήρωτες επιθυμίες, οι ατελέσφορες προσπάθειες, οι ελπίδες που διαψεύδονται ανελέητα από τη μοίρα, οι αστοχίες ολόκληρης της ζωής, με τα όλο και περισσότερα βάσανά της και το θάνατο στο τέλος, όλα αυτά συνιστούν μια τραγωδία.

Έτσι, σαν να ήθελε η μοίρα να προσθέσει την ειρωνεία στην αθλιότητα της ύπαρξής μας, η ζωή μας πρέπει να περιέχει όλα τα πάθη της τραγωδίας, ενώ εμείς δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε την αξιοπρέπεια των τραγικών χαρακτήρων, αλλά στην ευρύτερη εξέλιξη της ζωής γινόμαστε οι χαζοχαρούμενοι χαρακτήρες μιας κωμωδίας.

Arthur Schopenhauer, Η ΤΕΧΝΗ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩΝΕΙΣ
 

ΤΟΜΑΣ ΧΟΜΠΣ: Απαίσια, κτηνώδης και σύντομη

Ο Τόμας Χομπς (1588-1679) ήταν ένας από τους σπουδαιότερους Άγγλους πολιτικούς στοχαστές. Λιγότερο γνωστό είναι ότι ήταν φανατικός με τη σωματική άσκηση. Κάθε πρωί έκανε έναν μακρύ περίπατο, δρασκελίζοντας λόφους μέχρις εξάντλησης. Σε περίπτωση που του ερχόταν καμιά καλή ιδέα ενόσω ήταν έξω, είχε ένα ειδικό ραβδί με ένα σκαφτό μελανοδοχείο στη λαβή. Αυτός ο ψηλός, ερυθροπρόσωπος, εύθυμος άνδρας με το μουστάκι και το κοντό μουσάκι υπήρξε φιλάσθενο παιδί. Όμως ως ενήλικας ήταν εξαιρετικά υγιής, και σε μεγάλη ηλικία έπαιζε μάλιστα και τένις. Έτρωγε πολλά ψάρια, έπινε ελάχιστο κρασί, και τραγούδαγε – σε κλειστά δωμάτια, χωρίς να ακούγεται- για να εξασκεί τους πνεύμονές του. Και, φυσικά, όπως πολλοί φιλόσοφοι, το μυαλό του ήταν άκρως δραστήριο. Ίο αποτέλεσμα ήταν να ζήσει 91 χρόνια, ένα εκπληκτικό νούμερο για τον 17ο αιώνα, όταν το μέσο προσδόκιμο ζωής ήταν 35 χρόνια.

Παρά τον προσηνή χαρακτήρα του, ο Χομπς, όπως και ο Μακιαβέλλι, δεν είχε σε ιδιαίτερη εκτίμηση τους ανθρώπους. Πίστευε πως είμαστε όλοι εγωιστές και πως μας παρακινούν ο φόβος του θανάτου και η ελπίδα του προσωπικού κέρδους. Όλοι μας πασχίζουμε να εξουσιάζουμε τους άλλους, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι. Αν δεν αποδέχεστε την εικόνα που έχει ο Χομπς για την ανθρωπότητα, γιατί κλειδώνετε την πόρτα όταν φεύγετε από το σπίτι; Μήπως επειδή ξέρετε ότι υπάρχουν πολλοί εκεί έξω που ευχαρίστως θα έκλεβαν όλα σας τα υπάρχοντα; Ωστόσο, θα υποστηρίζατε πως μόνο κάποιοι άνθρωποι είναι εγωιστές. Ο Χομπς διαφωνούσε. Πίστευε πως κατά βάθος όλοι είμαστε εγωιστές, και ότι αυτό που πραγματικά μας αναχαιτίζει είναι η ισχύς του νόμου και η απειλή της τιμωρίας.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών, όπως πίστευε, ήταν ότι αν η κοινωνία διαλυόταν και έπρεπε να ζήσετε σε αυτό που ονόμαζε «φυσική κατάσταση», δίχως νόμους ή κανέναν με την εξουσία να τους φτιάξει, εσείς, όπως όλοι, θα κλέβατε και θα σκοτώνατε αν ήταν απαραίτητο. Τουλάχιστον, θα έπρεπε να το κάνετε προκειμένου να συνεχίζατε να ζείτε. Σε έναν κόσμο ανεπαρκών φυσικών πόρων, ιδίως αν παλεύατε να βρείτε τροφή και νερό για να επιβιώσετε, θα ήταν λογικό να σκοτώσετε άλλους ανθρώπους προτού σας σκότωναν εκείνοι. Στην αξιομνημόνευτη περιγραφή του Χομπς, η ζωή εκτός κοινωνίας θα ήταν «μοναχική, φτωχή, απαίσια, κτηνώδης και σύντομη».

Αφαιρέστε την εξουσία του κράτους να εμποδίζει τους ανθρώπους από το να καταπατούν τη γη των άλλων και να σκοτώνουν όποιον θέλουν, και το αποτέλεσμα είναι ένας ατέλειωτος πόλεμος όλων εναντίον όλων. Δύσκολα φανταζόμαστε χειρότερη κατάσταση. Σε αυτό τον κόσμο της ανομίας ακόμα και οι ισχυροί δε θα ήταν ασφαλείς για πολύ. Όλοι μας πρέπει να κοιμόμαστε, και όταν πέφτουμε για ύπνο είμαστε ευάλωτοι στην επίθεση. Ακόμα και οι ανίσχυροι, αν είναι αρκούντως πανούργοι, θα μπορούσαν να καταστρέψουν τους ισχυρούς.

Θα φανταζόσασταν πως ένας τρόπος να αποφύγουμε τον θάνατο θα ήταν να συμπράξουμε με φίλους. Το πρόβλημα είναι ότι δε θα ήσασταν σίγουροι ποιος είναι αξιόπιστος. Αν οι άλλοι σας υπόσχονταν βοήθεια, τότε μπορεί κάποια στιγμή να τους συνέφερε να αθετήσουν την υπόσχεσή τους. Κάθε δραστηριότητα που θα απαιτούσε συνεργασία, όπως η παραγωγή τροφής σε μεγάλη κλίμακα ή το χτίσιμο σπιτιών, θα ήταν αδύνατη δίχως ένα στοιχειώδες επίπεδο εμπιστοσύνης. Δε θα ξέρατε ότι σας έχουν ξεγελάσει παρά όταν θα ήταν πια αργά, και ίσως μέχρι εκείνη τη στιγμή θα σας την είχαν φέρει κυριολεκτικά πισώπλατα. Κανείς δε θα βρισκόταν εκεί για να τιμωρήσει τον άνθρωπο που θα σας μαχαίρωνε πισώπλατα. Οι εχθροί σας θα μπορούσαν να είναι παντού. Θα ζούσατε όλη σας τη ζωή μόνοι σας, με τον φόβο της επίθεσης. Αυτή η προοπτική δεν είναι καθόλου ελκυστική.

Η λύση, υποστήριξε ο Χομπς, είναι να θέσουμε επικεφαλής ένα ισχυρό άτομο ή κοινοβούλιο. Τα άτομα στη φυσική κατάσταση θα πρέπει να συστήσουν ένα «κοινωνικό συμβόλαιο», τη συμφωνία να εγκαταλείψουν μερικές από τις επικίνδυνες ελευθερίες τους για χάρη της ασφάλειας. Δίχως αυτό που αποκαλούσε «κυρίαρχος», η ζωή θα ήταν μια κόλαση. Αυτός ο κυρίαρχος θα είχε λάβει το δικαίωμα να τιμωρεί αυστηρά όποιον υπερέβαινε τα όρια. Ο Χομπς πίστευε πως υπάρχουν ορισμένοι φυσικοί νόμοι τους οποίους θα αναγνωρίζαμε ως σημαντικούς, όπως ότι οφείλουμε να μεταχειριζόμαστε τους άλλους όπως θα περιμέναμε να μας μεταχειρίζονται αυτοί. Οι νόμοι δεν έχουν αξία αν δεν υπάρχουν κάποια άτομα ή πράγματα αρκούντως ισχυρά ώστε να κάνουν τους πάντες να τους τηρούν. Δίχως νόμους και δίχως έναν ισχυρό κυρίαρχο, οι άνθρωποι στη φυσική κατάσταση πρέπει να αναμένουν τον βίαιο θάνατο. Η μόνη παρηγοριά είναι ότι μια τέτοια ζωή θα ήταν συντομότατη.

Ο Λεβιάθαν (1651), το σημαντικότερο βιβλίο του Χομπς, εξηγεί λεπτομερώς τα αναγκαία βήματα για να κινηθούμε από την εφιαλτική συνθήκη της φυσικής κατάστασης σε μια ασφαλή κοινωνία όπου η ζωή είναι ανεκτή. Ο «Λεβιάθαν» ήταν ένα γιγάντιο θαλάσσιο τέρας που περιγράφεται στη Βίβλο. Για τον Χομπς, είναι μια αναφορά στη μεγάλη ισχύ του κράτους. Ο Λεβιάθαν αρχίζει με την εικόνα ενός γίγαντα πάνω σε έναν λόφο, ο οποίος κρατά ένα σπαθί και ένα σκήπτρο. Αυτή η μορφή τελείται από πολλούς μικρότερους ανθρώπους που αναγνωρίζονται ως μεμονωμένα άτομα. Ο γίγαντας αντιπροσωπεύει το ισχυρό κράτος με τον κυρίαρχο επικεφαλής. Δίχως έναν κυρίαρχο, πίστευε ο Χομπς, όλα θα κατέρρεαν και η κοινωνία θα αποσυντίθετο σε ξεχωριστούς ανθρώπους έτοιμους να αλληλοσπαραχτούν για να επιβιώσουν.

Τα άτομα στη φυσική κατάσταση έχουν συνεπώς πολύ καλούς λόγους να θέλουν να συνεργαστούν και να αναζητήσουν την ειρήνη. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να προστατευτούν. Ειδάλλως, η ζωή τους θα ήταν φοβερή. Η ασφάλεια είναι σημαντικότερη από την ελευθερία. Ο φόβος του θανάτου ωθεί τους ανθρώπους στον σχηματισμό μιας κοινωνίας. Ο Χομπς πίστευε ότι οι άνθρωποι θα συναινούσαν στην παραχώρηση αρκετής ελευθερίας προκειμένου να συστήσουν ένα κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ τους, μια υπόσχεση να αφήσουν τον κυρίαρχο να τους επιβάλλει νόμους. Μια ισχυρή εξουσία είναι προτιμότερη από έναν πόλεμο όλων εναντίον όλων.

Όπως πολλοί στοχαστές της εποχής του, ο Χομπς δεν ήταν μόνο φιλόσοφος – ήταν αυτό που αποκαλούμε αναγεννησιακός άνθρωπος. Ενδιαφερόταν βαθιά για τη γεωμετρία και την επιστήμη, καθώς και για την αρχαία ιστορία. Αγαπούσε τη λογοτεχνία και όταν ήταν νεαρός έγραφε και μετέφραζε λογοτεχνία. Στη φιλοσοφία, με την οποία ασχολήθηκε όταν έγινε μεσήλικας, ήταν υλιστής, δηλαδή πίστευε ότι οι άνθρωποι είναι απλώς σωματικά όντα. Δεν υπάρχει ψυχή: είμαστε απλώς σώματα, δηλαδή πολύπλοκες μηχανές.

Οι επικριτές του Χομπς πιστεύουν πως το παρατράβηξε κατά το ότι επέτρεψε στον κυρίαρχο, είτε ήταν βασιλιάς είτε βασίλισσα είτε κοινοβούλιο, να έχει μες στην κοινωνία τόση εξουσία πάνω στο άτομο. Το κράτος που περιγράφει είναι αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε αυταρχικό: ένα κράτος όπου ο κυρίαρχος έχει σχεδόν απεριόριστη εξουσία πάνω στους πολίτες. H ειρήνη μπορεί να είναι επιθυμητή, και ο φόβος του βίαιου θανάτου ένα ισχυρό κίνητρο για να υποκύπτουμε σε δυνάμεις που αποβλέπουν στη διατήρηση της ειρήνης. Αλλά το να παραχωρούμε τόση εξουσία σε ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων είναι ίσως επικίνδυνο. Ο Χομπς δεν πίστευε στη δημοκρατία, δεν πίστευε στην ικανότητα των ανθρώπων να λαμβάνουν αποφάσεις για τον εαυτό τους. Αν όμως γνώριζε τα τρομερά εγκλήματα των τυράννων στον 20ό αιώνα, μπορεί να άλλαζε γνώμη.

Αν περιμένετε να γεράσετε για να το μάθετε αυτό, θα είναι πολύ αργά

Αυτή η σκληρή φιλοσοφία εμφανίστηκε στην αρχαία Ελλάδα, αλλά άκμασε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Δύο σπουδαίοι συγγραφείς που διέδωσαν τη στωική διδασκαλία ήταν ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (106-43 π. Χ.) και ο Λεύκιος Ανναίος Σενέκας (1 π. Χ. – 65 μ. Χ.). Η βραχύτητα του βίου και η αναπόδραστη γήρανση ήταν θέματα που τους ενδιέφεραν ιδιαίτερα. Αναγνώριζαν ότι η γήρανση είναι μια φυσική διαδικασία και δεν προσπάθησαν να αλλάξουν αυτό που δεν μπορούσαν να αλλάξουν. Συγχρόνως βέβαια πίστευαν ότι πρέπει να κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε στο σύντομο διάστημα που ζούμε.

Ο Κικέρων ήταν τρομερά πολυάσχολος: ήταν νομομαθής και πολιτικός, καθώς και φιλόσοφος. Στο βιβλίο του Περί γήρατος εντόπισε τέσσερα βασικά προβλήματα όσον αφορά τη γήρανση: η εργασία γίνεται δυσκολότερη, το σώμα πιο αδύναμο, η χαρά από τις σωματικές ηδονές χάνεται, ο θάνατος πλησιάζει. Η γήρανση είναι αναπόδραστη, αλλά, όπως υποστήριξε ο Κικέρων, μπορούμε να επιλέγουμε πώς να αντιδρούμε σε αυτήν τη διαδικασία. Πρέπει να αναγνωρίζουμε ότι η παρακμή σε μεγάλη ηλικία δε χρειάζεται να καθιστά τη ζωή αφόρητη. Πρώτον, οι ηλικιωμένοι μπορούν συχνά να τα καταφέρνουν κάνοντας λιγότερα, λόγω της πείρας τους, συνεπώς κάθε δουλειά που κάνουν μπορεί να γίνεται πιο αποτελεσματικά. Το σώμα και το μυαλό τους δεν παρακμάζουν κατ’ ανάγκην δραματικά, αν τα εξασκούν. Ακόμα και αν οι σωματικές ηδονές προκαλούν μικρότερη ικανοποίηση, οι ηλικιωμένοι μπορούν να περνούν περισσότερο χρόνο με φίλους και να συζητούν, πράγμα που τους ανταμείβει. Τέλος, ο Κικέρων πίστευε ότι η ψυχή ζει αιώνια, επομένως οι ηλικιωμένοι δε χρειάζεται να ανησυχούν για τον θάνατο. Ο Κικέρων θεωρούσε πως αφενός πρέπει να αποδεχτούμε τη φυσική διαδικασία της γήρανσης, αφετέρου να αναγνωρίσουμε ότι η στάση μας απέναντι σ’ αυτή τη διαδικασία δε χρειάζεται να είναι απαισιόδοξη.

Ο Σενέκας, ένας άλλος σπουδαίος εκλαϊκευτής των στωικών αντιλήψεων, ακολούθησε μια παρόμοια γραμμή όταν έγραφε για την βραχύτητα του βίου. Σπάνια ακούμε ανθρώπους να παραπονούνται ότι η ζωή είναι μεγάλη. Οι περισσότεροι λένε ότι είναι πολύ σύντομη. Υπάρχουν τόσα να κάνουν και τόσο λίγος χρόνος να τα κάνουν. Με τα λόγια του Ιπποκράτη: «Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρά». Οι ηλικιωμένοι που βλέπουν τον θάνατο να πλησιάζει εύχονται να ζήσουν μερικά χρόνια ακόμα ώστε να πετύχουν όσα πραγματικά ήθελαν στη ζωή τους. Αλλά συχνά είναι πολύ αργά και θλίβονται για όσα θα μπορούσαν να είχαν γίνει. Η φύση είναι σκληρή από αυτή την άποψη. Ενώ πλησιάζουμε την ευτυχία, πεθαίνουμε.

Ο Σενέκας δε συμφωνούσε με αυτή την άποψη. Πολυάσχολος όπως ο Κικέρων, έβρισκε χρόνο για να γράφει θεατρικά, να πολιτεύεται και να είναι ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας καθώς και φιλόσοφος. Το πρόβλημα, κατά τη γνώμη του, δεν ήταν ότι ο βίος είναι βραχύς, αλλά ότι οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν άσχημα τον χρόνο τους. Και πάλι, μεγαλύτερη σημασία έχει η στάση μας απέναντι στις αναπόδραστες πτυχές της ανθρώπινης κατάστασης. Δεν πρέπει να θυμώνουμε που ο βίος είναι βραχύς, αλλά απεναντίας να κάνουμε όσα περισσότερα μπορούμε. Επισήμανε ότι κάποιοι άνθρωποι θα χαράμιζαν ακόμα και χίλια χρόνια με την ίδια ευκολία που χαράμισαν τη ζωή τους. Ακόμα και τότε, πιθανόν θα παραπονιόνταν ότι η ζωή παραείναι σύντομη. Στην πραγματικότητα η ζωή είναι αρκούντως μακρά για να κάνουμε πολλά πράγματα, αν κάνουμε τις σωστές επιλογές: αν δεν τη σπαταλούμε σε άχρηστα έργα. Κάποιοι κυνηγούν το χρήμα ξοδεύοντας τόση ενέργεια, ώστε δεν τους μένει χρόνος να κάνουν πολλά άλλα πράγματα- άλλοι πέφτουν στην παγίδα να αναλώνουν όλο τον ελεύθερο χρόνο τους στο πιοτό και το σεξ.

Αν περιμένετε να γεράσετε για να το μάθετε αυτό, θα είναι πολύ αργά, πίστευε ο Σενέκας. Τα άσπρα μαλλιά και οι ρυτίδες δεν εγγυώνται ότι ένας ηλικιωμένος ανάλωσε τον χρόνο του κάνοντας άξια πράγματα, αν και κάποιοι, εσφαλμένα, συμπεριφέρονται ωσάν να τα είχαν κάνει. Ένας άνθρωπος που σάλπαρε και οι ανεμοθύελλες τον παρασέρνουν δεν έχει πάει ταξίδι. Απλώς παραδέρνει. Έτσι είναι και η ζωή. Όταν δεν έχουμε τον έλεγχο, όπως και όταν παρασυρόμαστε από τα γεγονότα δίχως να βρίσκουμε χρόνο για τις εμπειρίες που οι περισσότεροι θεωρούμε πως έχουν αξία και νόημα, δε ζούμε αληθινά.

Μια καλή ζωή έχει το πλεονέκτημα ότι στα γηρατειά δε φοβάται κανείς τις αναμνήσεις του. Αν χαραμίζετε τον χρόνο σας, όταν θα κοιτάξετε πίσω μπορεί να μη θέλετε να σκέφτεστε πώς περάσατε τη ζωή σας, καθώς θα είναι υπερβολικά οδυνηρό να σκέφτεστε όλες τις ευκαιρίες που χάσατε. Γι’ αυτό, κατά την άποψη του Σενέκα, πολλοί ασχολούνται με ασήμαντα πράγματα – είναι ένας τρόπος να αποφεύγουν την αλήθεια για όσα απέτυχαν να κάνουν. Ο Σενέκας ωθούσε τους αναγνώστες του να απομακρύνονται από το πλήθος και να μην κρύβονται από τον εαυτό τους παριστάνοντας τους πολυάσχολους.

Πώς λοιπόν, σύμφωνα με το Σενέκα, πρέπει να περνάμε τον χρόνο μας; Το ιδεώδες των Στωικών ήταν μια ζωή απομονωμένη, μακριά από τους άλλους. Ο πιο γόνιμος τρόπο ύπαρξης, δήλωνε ο Σενέκας – διορατικά -, ήταν η μελέτη της φιλοσοφίας. Αυτός ήταν ένας τρόπος να ζει κανείς αληθινά.

Ο βίος του Σενέκα του πρόσφερε πολλές ευκαιρίες να ασκεί όσα διακήρυττε. Το 41 μ.Χ., για παράδειγμα, τον κατηγόρησαν ότι είχε σχέση με την αδερφή του αυτοκράτορα Γάιου. Δεν ξέρουμε τι συνέβη πραγματικά, αλλά το αποτέλεσμα ήταν να εξοριστεί στην Κορσική για τα επόμενα οκτώ χρόνια. Έπειτα η τύχη του άλλαξε και τον κάλεσαν πίσω στη Ρώμη για να γίνει δάσκαλος του δωδεκάχρονου μελλοντικού αυτοκράτορα του Νέρωνα. Αργότερα ο Σενέκας έγραφε τους λόγους του και έγινε πολιτικός σύμβουλός του. Αυτή η σχέση έληξε όμως άσχημα, άλλη μια στροφή της μοίρας. Ο Νέρων κατηγόρησε τον Σενέκα ότι συμμετείχε σε μια συνωμοσία για να τον δολοφονήσουν. Αυτήν τη φορά ο Σενέκας δεν μπορούσε να γλιτώσει. Ο Νέρων του είπε να αυτοκτονήσει. Η άρνηση δεν είχε νόημα αφού ούτως ή άλλως θα τον εκτελούσαν. Δεν είχε νόημα ούτε να αντισταθεί. Έτσι, ο Σενέκας αυτοκτόνησε και, μένοντας πιστός στον στωικισμό του, υπήρξε γαλήνιος ως το τέλος.

Αβραάμ Λίνκολν: Έχει το δικαίωμα να ασκεί κριτική, εκείνος που έχει καρδιά για να βοηθήσει

Ο θρυλικός πρόεδρος των ΗΠΑ, έχει μείνει στην ιστορία ως ένας από τους λίγους πολιτικούς που ήταν πνευματικός άνθρωπος. Η ζωή του δεν ήταν εύκολη. Έμαθε να ζει με κατάθλιψη και βίωσε όλον τον ψυχικό ανήφορο. Κάθε πράγμα που μας λέει κάποιος, πρέπει να το έχει βιώσει. Τότε, δεν δεχόμαστε απλά μια συμβουλή. Δεχόμαστε «μετάγγιση» ζωής.

Σχόλια παντού.
Είμαστε άνθρωποι και έχουμε μια τάση προς τη συνεχή χρήση επιθέτων. Όλο σχολιάζουμε και αυτό δεν μπορούμε να το αποφύγουμε. Παρατηρούμε πως οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν ευχάριστα σχόλια είναι πάντα πιο χαρούμενοι από εκείνους που χρησιμοποιούν αρνητικά. Οι πρώτοι, έχουν μια μεγάλη διαφορά από τους δεύτερους. Συνειδητά ή ασυνείδητα, έχουν αποδεχτεί τη ζωή και όχι μόνο αυτό, αλλά τη βλέπουν και ωραία. Οι δεύτεροι, δεν είναι απαραίτητα «κακοί», όμως βαθμολογούν αντίστροφα. Κοιτούν πρώτα τι λείπει και μετά τι υπάρχει. Αποδεδειγμένα, οι πρώτοι ζουν καλύτερα!

Καλοί, κακοί και…έξυπνοι.
Στις μεταξύ μας σχέσεις τα πράγματα είναι ακόμη πιο σύνθετα. Όταν σχολιάζουμε ένα αυτοκίνητο, η κριτική είναι πιο εύκολη. Τα απρόσωπα, σχολιάζονται ευκολότερα. Οι άνθρωποι όμως έχουμε πολλές και σύνθετες πτυχές. Μπορεί να μας είναι εύκολο να σχολιάζουμε σε 5 λέξεις έναν χαρακτήρα, όμως μην περιμένουμε να έχουμε και μεγάλη ευστοχία. Πάλι, υπάρχουν οι δύο ειδών ομάδες. Οι καλοπροαίρετοι και οι καχύποπτοι. Υπάρχει όμως εδώ και άλλη μια ομάδα. Οι δύο πρώτες ομάδες ανθρώπων επιδοκιμάζουν ή αποδοκιμάζουν ανθρώπινες συμπεριφορές. Η τρίτη ομάδα ανθρώπων, έχει λιγότερα μέλη από τις άλλες δύο γιατί αποφεύγει αυτού του είδους την απόλυτη κριτική. Απλώς, κατανοεί. Οι άνθρωποι αυτοί, γνωρίζουν πως η κριτική αποτελεί ένα είδος ευθύνης. Ξέρουν από τους ίδιους ότι όταν θέλουν να ορίσουν κάτι που κάνουν και που νιώθουν, είναι πολύ δύσκολο. Δικαίωμα έχουμε όλοι στην κριτική, ή έστω, έτσι νομίζουμε. Ποιος έχει ουσιαστικό δικαίωμα να ασκεί κριτική; Μήπως εκείνος που μπορεί να κάνει κάτι για να βελτιώσει τα πράγματα; Αυτή λοιπόν η ουσιαστική κριτική, είναι προνόμιο αυτής της ομάδας ανθρώπων, στην οποία όλοι πρέπει να προσπαθήσουμε να ανήκουμε.

Αν κάτι μας φαίνεται «κακό» και «άσχημο», τότε…
Για να είμαστε ειλικρινείς, η κριτική που ασκούμε είναι συνήθως αρνητική. Κάτι θετικό, το πολύ-πολύ να το θαυμάσουμε. Άλλωστε και στην καθημερινότητά μας, η λέξη έχει μια ελαφρώς αρνητική χροιά. Ασκούμε κριτική για να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα. Αφού αναφερθήκαμε σε αυτήν την «ομάδα» ανθρώπων που κατανοούν, θα συνεχίσουμε να ασχολούμαστε με αυτήν καθώς έχει πολλές δυνατότητες, πέραν της κατανόησης.

Αν ένας άνθρωπος που κατανοεί τις ανθρώπινες σχέσεις και την ανθρώπινη ψυχή, δει κάτι κραυγαλέα αρνητικό, τότε δε θα το ψέξει με οργή και θυμό. Η κατηγορία και ο θυμός, ποτέ δεν βελτίωσαν κάποιον άνθρωπο. Υποτίθεται πως η κριτική έχει σαν στόχο της τη βελτίωση ενός μειονεκτήματος που διακρίνουμε σε κάποιον άνθρωπο. Αν δεν έχει τέτοιον στόχο, κινδυνεύουμε να γίνουμε τοξικοί που το μόνο που θέλουν, είναι να βγάλουν απλώς «κακίες». Αυτή λοιπόν η ομάδα ενδιαφέρεται να βοηθήσει στο να γίνει κάτι καλύτερο. Από τη στιγμή που ένας άνθρωπος της κατανόησης ασκήσει κριτική, προσφέρεται να βοηθήσει. Η βοήθεια και η συμπαράσταση συνιστούν την ουσία της κριτικής.

Η αγάπη για τον εαυτό μας και ο φόβος της αποτυχίας

Πώς μπορεί ο φόβος της αποτυχίας να σχετίζεται με την αγάπη για τον εαυτό μας; Μήπως όμως πρέπει να θέσουμε στον εαυτό μας καλύτερα την ερώτηση: Πώς μπορεί να ζητάμε από τον εαυτό μας να διαχειρίζεται τους φόβους του και να πιστεύει ότι μπορεί να τα καταφέρει, αν δεν πιστεύει στον εαυτό του και αν δεν τον αγαπά;

Κάθε μέρα ερχόμαστε αντιμέτωποι με φοβογόνες καταστάσεις, με αγχογόνες καταστάσεις, με χαρούμενες και με δυσάρεστες καταστάσεις οι οποίες πολύ συχνά μας κάνουν να αμφισβητούμε την ικανότητά μας να διαχειριζόμαστε τα γεγονότα και μας προκαλούν ένα αίσθημα αναστάτωσης και γενίκευσης της ανησυχίας μας.

Ο φόβος της αποτυχίας και το σχετικό άγχος που δημιουργείται συχνά μας προκαλούν μία αντίσταση να δοκιμάσουμε νέα πράγματα, μας κάνουν να εστιάζουμε στα αρνητικά σενάρια και να κάνουμε επιλογές με τις οποίες νιώθουμε πιο σίγουροι, πιο ασφαλείς. Συχνά όμως αυτές οι επιλογές είναι λανθασμένες.

Αιτίες φόβου αποτυχίας
Οι αιτίες για τον φόβο της αποτυχίας πρέπει να αναζητηθούν σε τραυματικά γεγονότα, σε οδυνηρά γεγονότα όπως είναι η απώλεια ή ένα πένθος, στην οικογένεια και σε επικριτικούς γονείς, οι οποίοι εστίαζαν στις ατέλειές μας και δεν είχαν μάθει να μας επιβραβεύουν. Ο φόβος της αποτυχίας θα μπορούσε να σχετιστεί επίσης με επεισόδια bullying, με μία μόνιμη ανάγκη μας να αποδεικνύουμε ότι μπορούμε να καταφέρουμε κάτι. Η ανάγκη μας όμως είναι τόσο μεγάλη που συχνά ξεκινάει έναν φαύλο κύκλο, μέσα στον οποίο χανόμαστε σε σκέψεις, σε φόβους, στην τελειοθηρία, στον φόβο της αποτυχίας , της κριτικής και της απόρριψης.

Εάν με αγαπούσα λοιπόν πραγματικά, πώς θα συμπεριφερόμουν;
Θα ένιωθα αυτοπεποίθηση, θα ένιωθα ότι δεν ακυρώνω μόνιμα τον εαυτό μου και τις επιλογές μου, θα ένιωθα μία δύναμη να διαχειριστώ καταστάσεις, δεν θα ένιωθα συνέχεια φόβο και αδυναμία, δεν θα ένιωθα να εξαρτώμαι από τους άλλους, δεν θα παραγνώριζα τα θετικά μου, δεν θα με τιμωρούσα μόνιμα και δεν θα εστίαζα με μία επιλεκτική προσοχή στα αρνητικά και στα λάθη μου.

Όλοι οι άνθρωποι φοβόμαστε την αποτυχία... Ίσως γιατί πίσω από τον φόβο της αποτυχίας κρύβεται και ο φόβος της απόρριψης, ο φόβος της μοναξιάς, η κριτική των άλλων.

Αντικειμενικά όμως δεν μπορούμε να πετυχαίνουμε σε όλα, ούτε και να τα κάνουμε όλα τέλεια. Και όμως πολλοί άνθρωποι αρνούνται να δοκιμάσουν μία καινούργια δραστηριότητα, μία καινούργια σχέση, ένα καινούργιο φλερτ, αρνούνται να στείλουν ένα βιογραφικό στη σκέψη ότι θα απογοητευτούν, με την βεβαιότητα ότι θα αποτύχουν, με την βεβαιότητα ότι είναι «λίγοι», με την βεβαιότητα ότι δεν πληρούν τα κριτήρια, με την βεβαιότητα ότι κανένας δεν θα τους δώσει αξία και δεν θα τους επιλέξει.

«Εάν δεν αγαπώ τον εαυτό μου πώς περιμένω όμως να με αγαπήσουν οι άλλοι, εάν δεν δώσω αξία εγώ στον εαυτό μου πώς περιμένω να μου δώσουν οι άλλοι, εάν δεν πιστέψω εγώ σε μένα πώς θα πιστέψουν οι άλλοι»;

Εάν με αγαπούσα λοιπόν πραγματικά πώς θα βελτιώνονταν οι διαχειρίσεις μου;
Νομίζω πως αγαπώντας εμένα, θα χειριζόμουνα καλύτερα το άγχος μου και τον κακό μου εαυτό. Θα μπορούσα να βλέπω με πιο θετική διάθεση το μέλλον και δεν θα άφηνα τον εαυτό μου έρμαιο των φοβιών μου. Και δεν θα παραγνώριζα τα θετικά μου.

Ξέρετε, οι άνθρωποι συνήθως εστιάζουμε στα λάθη μας και όχι στα θετικά ή στις καλές μας μέρες. Αυτό έχει σαν συνέπεια να μεγιστοποιούμε τις κακές μας διαχειρίσεις, να καταστροφοποιούμε και να περιμένουμε μόνιμα την επιβεβαίωση από τους άλλους, να θυμόμαστε την επικριτική στάση του προϊσταμένου μας, τον καυγά με τον σύντροφό μας, την αύξηση του βάρους μας, το παιδί μας που δεν μας άφησε να κοιμηθούμε για μια ακόμα φορά, την κακή μας διάθεση.

Αλήθεια όμως, δεν υπήρχαν θετικές στιγμές αυτές τις μέρες; Δεν υπήρχε ένα περιστατικό που το διαχειριστήκαμε ολοκληρωμένα, δεν υπήρχε όμορφη στιγμή με το σύντροφό μας, δεν υπήρχε νύχτα που να κοιμηθήκαμε περισσότερες ώρες,, δεν υπήρχε μέρα που να μας άρεσε ο εαυτός μας;

Εικόνες και ιδέες αναξιότητας… Ανάγκη τελειοθηρίας… Κανένα δικαίωμα για λάθη; Ανάγκη ελέγχου... Ανάγκη να εξαρτόμαστε από τους άλλους... Ανάγκη να ψάχνουμε τα αναπάντητα γιατί.. Ανάγκη να μηρυκάζουμε και να προσπαθούμε να εξηγήσουμε τα πάντα..

Μήπως λοιπόν για αλλαγή να πιστέψουμε λίγο σε εμάς ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε; Μήπως να δούμε λίγο το ποτήρι μισογεμάτο αντί για μόνιμα μισοάδειο; Μήπως να αισιοδοξήσουμε ότι αξίζουμε και ότι μπορούμε...;

Μήπως να αντιμετωπίσουμε τον φόβο μας κατάματα;
Και αν νιώθετε ότι δεν μπορείτε, μην φοβηθείτε να ζητήσετε βοήθεια. Γιατί η ζωή έχει αξία και πρέπει να την απολαμβάνουμε!

Μελέτη αποκαλύπτει ότι η εγκεφαλική ανάπτυξη επηρεάζεται από το ανοσοποιητικό σύστημα – Προσοχή κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης

Συνοπτικά: Μια νέα μελέτη παρέχει περαιτέρω πληροφορίες για ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και τις διαταραχές στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Πολλές ασθένειες ενηλίκων, λένε οι ερευνητές, μπορεί να δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της εμβρυακής ανάπτυξης.

Πηγή: University of Queensland
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Queensland έχουν υπογραμμίσει μια σύνδεση μεταξύ της εμβρυακής ανάπτυξης του εγκεφάλου και της προέλευσης αναπτυξιακών ασθενειών όπως η σχιζοφρένεια. Όπως υποστηρίζει ο Dr Liam Coulthard από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου, πολλές ασθένειες ενηλίκων δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της εμβρυακής ανάπτυξης.

«Συμπληρωματικοί παράγοντες – μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος που φονεύει βακτήρια και βοηθάει τα λευκά αιμοσφαίρια να αντιμετωπίζουν λοιμώξεις – καθορίζει επίσης την ανάπτυξη των νευρικών δικτύων και την κανονική ανάπτυξη του εγκεφάλου», αναφέρει ο Dr Coulthard. «Οι συμπληρωματικοί παράγοντες έχουν συνδεθεί με τη σχιζοφρένεια, τις διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού και τη μη-κληρονομική επιληψία σε γενετικές μελέτες. Τα ευρήματά μας σημαίνουν ότι θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί όταν στοχεύοντας το συμπληρωματικό σύστημα για να μειώσουμε φλεγμονή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, καθώς ίσως υπάρχει κίνδυνος από τη θεραπεία των εγκύων γυναικών για φλεγμονή».

«Είτε λόγω λοίμωξης ή λόγω φαρμάκου, η δράση του συμπληρωματικού παράγοντα έχει τη δυνατότητα να καταστρέψει αυτή την ισορροπία και έτσι να έχει συνέπειες στην ενηλικίωση», προσθέτει ο Dr Coulthard.

Τα ευρήματα επίσης αναδεικνύουν νέες και αναπάντεχες δυνητικές αιτίες για αναπτυξιακές ασθένειες του εγκεφάλου καθώς και παράγοντες κινδύνου για ψυχικές ασθένειες. «Η τοπική διαταραχή της εγκεφαλικής ανάπτυξης από συμπληρωματικούς παράγοντες μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αφύσικα δίκτυα, νευρωνικές θέσεις ή τι τύπου νευρώνα γίνεται το βλαστοκύτταρο», λέει ο Dr Coulthard.

Μυστήρια φασματική γραμμή από τον Γαλαξία μας ίσως είναι από διάσπαση σκοτεινής ύλης

Χρησιμοποιώντας ειδικά τηλεσκόπια ακτίνων Χ αστρονόμοι παρατήρησαν ένα απροσδόκητο φάσμα που δεν παράγεται από καμία γνωστή ατομική εκπομπή. «Αυτή η γραμμή εκπομπής ονομάστηκε τώρα η γραμμή των 3,5 keV. Μία ερμηνεία αυτής της γραμμής εκπομπής είναι ότι παράγεται από την αποσύνθεση της σκοτεινής ύλης», λέει ο αστροφυσικός του Πανεπιστημίου του Μαϊάμι Nico Cappelluti. 
 
«Αυτή η γραμμή εκπομπής των 3,5 keV δεν έχει αναγνωριστεί. Δεν ξέρουμε πραγματικά τι είναι», δήλωσε η αστροφυσικός Esra Bulbul, στο Κέντρο Αστροφυσικής του Harvard και συν-συγγραφέας στη μελέτη του Cappelluti. «Μια θεωρία όμως λέει ότι μπορεί να είναι ένα άγονο νετρίνο, το οποίο είναι γνωστό ότι προέρχεται από την αποσύνθεση της σκοτεινής ύλης. Αυτό που είναι πραγματικά ενδιαφέρον για τη μελέτη του Cappelluti είναι ότι βρήκε αυτή τη γραμμή 3,5 keV μέσα στον δικό μας Γαλαξία. 
 
Το 2014, μια ομάδα αστρονόμων με επικεφαλής την Bulbul ανακάλυψε μια έντονη γραμμή με ένα πολύ συγκεκριμένο επίπεδο ενέργειας. Κατά τη μελέτη του θερμού αερίου στο σμήνος των γαλαξιών του Περσέα (πάνω εικόνα), τα παρατηρητήρια Chandra και XMM-Newton αποκάλυψαν μια απροσδόκητη γραμμή εκπομπής, που αντιστοιχεί σε ενέργεια 3,5 keV. Αυτό το μήκος κύματος είναι πολύ δύσκολο να εξηγηθεί, καθώς δεν μπορεί να περιγραφεί από τα αστρονομικά αντικείμενα που παρατηρήθηκαν προηγουμένως – ή ακόμα και προβλεπόμενα -.
 
«Εάν επιβεβαιωθεί θα μας πει ποια είναι η σκοτεινή ύλη και φυσικά θα μπορούσε να είναι μία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις στη φυσική», δήλωσε ο Cappelluti. «Γνωρίζουμε ότι ο Γαλαξίας περικυκλώνεται από τη σκοτεινή ύλη, σκεφτόμαστε ότι είναι σαν να ζούμε σε μια φυσαλίδα σκοτεινής ύλης, αλλά θέλουμε επίσης να έχουμε τη στατιστική βεβαιότητα της ανίχνευσής μας, οπότε τώρα βάζουμε στο παιχνίδι και το θέμα του άγονου νετρίνο.
 
Ο Cappelluti ενδιαφέρεται για τα κοσμικά φαινόμενα των σούπερ μαύρων οπών, τη φύση της σκοτεινής ύλης και των ενεργών γαλαξιακών πυρήνων, που είναι η πολύ έντονη πηγή φωτός που βρίσκεται στο κέντρο πολλών γαλαξιών. Τα πρόσφατα δημοσιευμένα ευρήματα του θα μπορούσαν να δώσουν μια εικόνα για ένα θέμα που επιστήμονες και οι αστροφυσικοί έχουν διερευνήσει εδώ και δεκαετίες: Τι είναι η σκοτεινή ύλη και από πού προέρχεται;
 
Η μελέτη του Cappelluti, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό The Astrophysical Journal με τίτλο «Η αναζήτηση της γραμμής 3,5 keV στα βαθιά πεδία με το Chandra» εξετάζει μια ενδιαφέρουσα πηγή φωτός που συλλήφθηκε από τέσσερα διαφορετικά τηλεσκόπια, που το καθένα στοχεύει σε διαφορετική κατεύθυνση του ουρανού. Η πηγή του φωτός είναι άγνωστη και ακατανόητη στους επιστήμονες και έχει προκαλέσει μεγάλη αναταραχή στον κόσμο της αστροφυσικής. Ο Bulbul βρήκε επίσης τη γραμμή εκπομπής ενώ μελετούσε σμήνη γαλαξιών το 2014.  
 
Τα τέσσερα τηλεσκόπια που συνέλαβαν την εκπομπή των 3,5 keV ήταν το τηλεσκόπιο NuSTAR της NASA, το τηλεσκόπιο XMM-Newton της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA), το τηλεσκόπιο Chandra ακτίνων Χ και το τηλεσκόπιο Suzaku από την Ιαπωνία.
 
Αυτό το φθινόπωρο, αρκετοί επιστήμονες από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου της Bulbul του Χάρβαρντ, σχεδιάζουν να συγκεντρωθούν στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι για να οργανώσουν ένα τεράστιο έργο εξόρυξης δεδομένων για τη διερεύνηση και έρευνα αυτής της γραμμής εκπομπής 3,5 keV.
 
«Ο στόχος τώρα είναι να συνεχίσουμε να κοιτάζουμε τον ουρανό μέχρι να αποκτήσουμε πιο ισχυρά τηλεσκόπια με καλύτερη ανάλυση, τα οποία δεν θα είναι έτοιμα μέχρι το 2021 να μοιραστούμε  και να αναλύσουμε δεδομένα από άλλους επιστήμονες που προσπαθούν να αποκαλύψουν τα μυστικά της σκοτεινής ύλης , «δήλωσε η Bulbul.

Ο Αριστοτέλης, η φιλοδοξία και η οργή

Για τον Αριστοτέλη η φιλοδοξία σχετίζεται με την επιθυμία του επαίνου, αφού ως φιλόδοξος ορίζεται εκείνος που αναζητά την τιμή. Κι αυτός είναι ο λόγος που η φιλοδοξία είναι εύκολο να ταυτιστεί με τη μεγαλοψυχία, αφού και ο μεγαλόψυχος ενδιαφέρεται για την αναγνώριση: «Φαίνεται ότι στην περιοχή πάντοτε της τιμής υπάρχει μια ακόμη αρετή, που θα μπορούσε, λέω, να θεωρηθεί ότι έχει με τη μεγαλοψυχία παρόμοια σχέση με αυτήν που έχει η ελευθεριότητα με τη μεγαλοπρέπεια». (1125b 4, 1-4).
 
Το βέβαιο είναι ότι και η φιλοδοξία, όπως όλες οι ηθικές αρετές, διέπεται από την αρχή της μεσότητας: «Όπως στη λήψη και στη δόση χρημάτων και, γενικά, υλικών αγαθών υπάρχει μεσότητα, υπερβολή και έλλειψη, έτσι μπορεί κανείς να επιθυμεί και την τιμή περισσότερο από αυτό που πρέπει, λιγότερο από αυτό που πρέπει, αλλά και από κει που πρέπει και με τον τρόπο που πρέπει». (1125b 4, 6-9).
 
Και φυσικά, η έλλειψη και η υπερβολή πρέπει να αποφεύγονται, αφού μόνο το μέσο εξασφαλίζει την κατάκτηση κάθε αρετής: «Ψέγουμε, πράγματι, και τον φιλόδοξο, επειδή επιθυμεί την τιμή περισσότερο από ό,τι πρέπει και από εκεί που δεν πρέπει, αλλά και τον αφιλόδοξο, επειδή δεν έχει διάθεση να τιμάται ούτε και για τις ωραίες πράξεις του». (1125b 4, 10-12).
 
Το ζήτημα είναι ότι λόγω της γλωσσικής ανεπάρκειας δεν υπάρχει κατάλληλη λέξη που να δηλώνει τη μεσότητα στην αναζήτηση της τιμής: «Οι άνθρωποι, λοιπόν, επιθυμούν την τιμή και περισσότερο από ό,τι πρέπει και λιγότερο· άρα υπάρχει και η περίπτωση να την επιθυμούν όπως πρέπει. Αυτή λοιπόν είναι η έξη που επαινείται: μια μεσότητα στο χώρο της τιμής για την οποία δεν υπάρχει λέξη που να τη δηλώνει». (1125b 4, 21-24).
 
Κι αυτός ό γλωσσικός όρος που λείπει αναγκάζει τις έννοιες φιλοδοξία και αφιλοδοξία να αποκτούν σχετική σημασία ανάλογα με τα μεγέθη που θα εκφραστούν: «Σε σύγκριση με τη φιλοδοξία εμφανίζεται» (εννοείται η λέξη που θα αποκαταστήσει τη μεσότητα) «ως αφιλοδοξία, ενώ σε σύγκριση προς την αφιλοδοξία, εμφανίζεται ως φιλοδοξία· σε σύγκριση και προς τις δύο εμφανίζεται να είναι, κατά κάποιον τρόπο, και τα δύο μαζί. Εδώ τα δύο άκρα φαίνονται να αντιτίθενται το ένα στο άλλο, επειδή δεν υπάρχει λέξη που να δηλώνει το μέσον». (1125b 4, 24-29).
 
Όμως, η σχετικότητα των εννοιών επιφέρει και τη σχετικότητα στις ερμηνείες. Η λέξη φιλόδοξος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και αρνητικά, με την έννοια της υπερβολής, αλλά και θετικά με την έννοια της ισορροπίας, που αποκαθιστά τη μεσότητα σε σχέση με τον αφιλόδοξο. Κι αυτός είναι ο λόγος, που (ανάλογα με τις συνθήκες) μπορεί να επαινείται και ο φιλόδοξος και ο αφιλόδοξος: «Είναι, βέβαια, και φορές που επαινούμε τον φιλόδοξο ως ανδροπρεπή και ως φίλο του ωραίου, και τον αφιλόδοξο ως άνθρωπο μετριοπαθή και σώφρονα». (1125b 4, 9-11).
 
Το τελικό συμπέρασμα του Αριστοτέλη θα καταδείξει με σαφήνεια τη ρευστότητα των εννοιών: «Από τη στιγμή που η έννοια “φίλος του τάδε ή του τάδε πράγματος” χρησιμοποιείται με περισσότερες από μία σημασίες, είναι φανερό ότι με τη λέξη “φιλόδοξος” δεν αναφερόμαστε πάντοτε στο ίδιο πράγμα, αλλά όταν τον επαινούμε, θέλουμε να πούμε ότι αγαπάει τις τιμές περισσότερο από ό,τι τις αγαπάει ο περισσότερος κόσμος, ενώ όταν τον ψέγουμε θέλουμε να πούμε ότι τις αγαπάει περισσότερο από όσο πρέπει». (1125b 4, 15-19).
 
Η δυσκολία του ακριβούς καθορισμού της μεσότητας σε όλες τις ηθικές αρετές (η υποκειμενικότητα του καθενός κάνει τα όρια δυσδιάκριτα) αφήνει πολλά περιθώρια για παρανοήσεις, αφού οποιοσδήποτε μπορεί να παρουσιάσει τον εαυτό του στο μέσον, ενώ βρίσκεται στην υπερβολή ή στην έλλειψη. Ο θρασύς είναι βέβαιο ότι θα συστήνεται σαν γενναίος μετατοπίζοντας τις ισορροπίες, ώστε να προβάλλει τη δική του υπερβολή σαν μεσότητα. Αν επικρατήσει μια τέτοια αντίληψη, τότε ο πραγματικά γενναίος θα θεωρείται δειλός.
 
Πρόκειται για τη στρέβλωση των εννοιών, που διαμορφώνουν τα κοινωνικά πρότυπα πάνω σε σαθρές βάσεις. Όμως, η στρέβλωση των προτύπων δεν μπορεί παρά να επιφέρει και τη στρέβλωση των συμπεριφορών. Από αυτή την άποψη, ο λαϊκισμός μετατρέπεται σε δημοτικότητα, η ασυδοσία σε δημοκρατία, ο εθνικισμός σε φιλοπατρία κλπ. Μια τέτοια κοινωνία δεν μπορεί να έχει ιδιαίτερες αξιώσεις για την κατάκτηση της συνολικής ευτυχίας, καθώς κάθε έννοια της αρετής έχει χάσει οριστικά το νόημά της.
 
Στην περίπτωση της φιλοδοξίας τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο δύσκολα, αφού η ρευστότητα των εννοιών επιτείνεται κι από τη γλωσσική ανεπάρκεια. Ο υπέρμετρα φιλόδοξος είναι ακόμη πιο εύκολο να παρουσιαστεί σαν εκφραστής του μέσου, καθώς η αφιλοδοξία είναι εύκολο να επικριθεί.
 
Από αυτή την άποψη, οποιαδήποτε υπερβολή μπορεί να χαρακτηριστεί φιλοδοξία ξεχειλώνοντας κάθε όριο του μέσου. Ο άπληστος που συσσωρεύει απύθμενο πλούτο και μάχεται ανελέητα για την εξουσία προκειμένου να διασφαλίσει τα συμφέροντά του μπορεί να γνωρίσει τιμές και να θεωρείται πρότυπο, ως άνθρωπος που ενσαρκώνει το δυναμισμό της φιλοδοξίας. Η κοινωνία που αποδέχεται ως πρότυπα ανθρώπους τέτοιου είδους έχει χάσει κάθε αίσθηση του μέτρου. Κι αυτή είναι η οριστική κατάλυση της αρετής, που πλέον ορίζεται πάνω στα νέα πρότυπα της υπερβολής.
 
Ο αδίστακτος, ο άπληστος, ο καιροσκόπος, ο αμοραλιστής, αυτός που μπορεί να πατήσει επί πτωμάτων είναι ο πετυχημένος, ο κοινωνικά αποδεκτός, ο εκφραστής του νέου ήθους της αρετής. Οι πολίτες πρέπει να έχουν πολύ δυνατά αντανακλαστικά για να αντεπεξέλθουν σε τέτοιες προκλήσεις. Κι ο νομοθέτης πρέπει να λάβει τα μέτρα του.
 
Από αυτή την άποψη, η μεσότητα τίθεται ως κοινωνικό όραμα προς διασφάλιση της ευδαιμονίας. Είναι η στιγμή που η ηθική φιλοσοφία συναντά την πολιτική φιλοσοφία, αφού η διαμόρφωση της ηθικής σε ατομικό επίπεδο θα θέσει και τους όρους της συμβίωσης σε κοινωνικό.
 
Γι’ αυτό τα «Ηθικά Νικομάχεια» αποτελούν αδιάσπαστη ενότητα με τα «Πολιτικά». Γιατί η πόλη αποτελείται από άτομα και η διαμόρφωση των ατόμων θα θέσει το πλαίσιο της πόλης. Τα σαθρά άτομα θα συγκροτήσουν και τη σαθρή πόλη. Γι’ αυτό η παιδεία και ο νομοθέτης τίθενται από τον Αριστοτέλη ως οι ακρογωνιαίοι λίθοι της συνύπαρξης. Γιατί αφορούν τη διάπλαση των πολιτών, δηλαδή την ποιότητα της πόλης.
 
Και βέβαια, ο Αριστοτέλης αναφέρεται στη φιλοδοξία με την κυριολεκτική σημασία του όρου, ως φίλος της τιμής ή της φήμης, γι’ αυτό και δε γίνεται καμία νύξη στην ποιότητα των φιλοδοξιών. Οι χαμηλής ποιότητας φιλοδοξίες θεωρούνται από θέση αρχής ματαιοδοξίες και δε σχετίζονται με την τιμή. Η τιμή αφορά τις πράξεις που προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο.
 
Κι εδώ κρύβεται άλλο ένα πεδίο διαστρέβλωσης. Ο άπληστος που θα παρουσιαστεί σαν φιλόδοξος θα προσπαθήσει να πείσει ότι η συμπεριφορά του είναι και κοινωνικά επωφελής. Θα ισχυριστεί ότι πλούτος του θα περάσει και στην κοινωνία. Το ίδιο και ο αδίστακτος που θα παρασύρει σε πόλεμο την πόλη. Υπηρετώντας προσωπικά συμφέροντα ή φιλοδοξίες θα προφασιστεί ότι αγωνίζεται για το δημόσιο συμφέρον. Ο Αλκιβιάδης δεν ήταν και τόσο μακρινός.
 
Οι στρεβλώσεις αυτού του είδους δεν τελειώνουν, όπως και τα ιστορικά παραδείγματα. Σε τελική ανάλυση, η στρέβλωση της ποιότητας της φιλοδοξίας είναι προέκταση της στρέβλωσης της μεσότητας. Όταν η υπερβολή θεωρείται επιτυχία, τότε όλοι θα την αναζητούν, αφού αυτή θα τους καταξιώσει. Κι όταν στρεβλώνουν οι ισορροπίες, όλες οι πράξεις γίνονται συζητήσιμες. Ακόμα και η εκστρατεία στη Σικελία. Ακόμα κι ότι ο Αλκιβιάδης επιδιώκει το δημόσιο συμφέρον. Το ζήτημα είναι να πείσει κανείς. Σε ένα τέτοιο κλίμα ο συνετός είναι αδύνατο να ακουστεί. Κι αυτή θα είναι η καταστροφή της πόλης.
 
Με την ίδια ακριβώς προτεραιότητα του μέσου ο Αριστοτέλης αποδίδει και την οργή: «Η πραότητα είναι μεσότητα στην περιοχή της οργής. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει στη γλώσσα μας λέξη που να δηλώνει το μέσον, όπως, γενικά, και τα δύο άκρα. Χρησιμοποιούμε λοιπόν για το μέσον τη λέξη “πραότητα”, μολονότι αυτή κλίνει προς την πλευρά της έλλειψης, για την οποία δεν υπάρχει ξεχωριστή λέξη. Για την υπερβολή θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η λέξη οργιλότητα. Γιατί το πάθος για το οποίο μιλούμε είναι η οργή, και αυτά που την προκαλούν είναι πολλά και διάφορα». (1125b 5, 30-35).
 
Και τα κριτήρια της μεσότητας παραμένουν σταθερά: «Αυτός λοιπόν που οργίζεται γι’ αυτά που πρέπει και με αυτούς που πρέπει, και ακόμη με τον τρόπο που πρέπει, τότε που πρέπει και για όσον χρόνο πρέπει, αυτός επαινείται. Αυτός, λέω, είναι ο πράος, αφού η πραότητα επαινείται. Πραγματικά, ο πράος θέλει να είναι ατάραχος και να μην άγεται από το πάθος, αλλά να οργίζεται με τον τρόπο, για τα πράγματα και για όσον χρόνο ορίζει ο ορθός λόγος». (1125b 5, 36-40 και 1126a 5, 1).
 
Ασφαλώς, οι προϋποθέσεις που θέτει ο Αριστοτέλης σε σχέση το χρόνο, τον τρόπο, τα πράγματα και τους ανθρώπους που αξίζει να οργιστεί κανείς, δεν μπορούν να γίνουν απολύτως χειροπιαστές, αφού δεν είναι μετρήσιμες. Δεν μπορούν, δηλαδή, να αποδοθούν με την αυστηρότητα ενός εκ των προτέρων υπολογισμού, σαν κάτι αριθμητικά επιβεβαιωμένο, ώστε να διαπιστώνεται επακριβώς πότε πληρούνται οι επιταγές της μεσότητας και πότε όχι.
 
Ο ίδιος ο Αριστοτέλης καταδεικνύει το αδύνατο μιας τέτοιας προσέγγισης: «Δεν είναι δυνατό να ορίσουμε με ακρίβεια με ποιον τρόπο, με ποιους, με τι και για πόσο χρόνο πρέπει κανείς να οργίζεται, όπως επίσης και το ως ποιο σημείο ενεργεί κανείς σωστά και ύστερα περνάει στο λάθος». (1126a 5, 37-41).
 
Κι αυτός είναι ο λόγος που θέτει πάντοτε ως παράμετρο ασφαλείας τη λογική («για όσον χρόνο ορίζει ο ορθός λόγος»). Από τη στιγμή που μετρήσιμα – χειροπιαστά μεγέθη δεν υπάρχουν μόνο η λογική μπορεί να επισφραγίσει τα όρια της μεσότητας. Το ότι δεν κατηγορούνται οι άνθρωποι που παρεκκλίνουν για λίγο από το μέσον καταδεικνύει το δύσκολο του καθορισμού του, που επιβάλλει και την ελαστικότητα της κρίσης: «Γιατί όποιος παρεκκλίνει λίγο μόνο από τη σωστή γραμμή – είτε προς το περισσότερο είτε προς το λιγότερο – δεν ψέγεται· μερικές, πράγματι, φορές επαινούμε αυτούς που ελλείπουν και τους λέμε πράους, και μερικές φορές ονομάζουμε “άντρες” τους ανθρώπους που οργίζονται, γιατί είναι, λέει, ικανοί να κυβερνήσουν. Δεν είναι λοιπόν εύκολο να πούμε με το λόγο μας πόσο και πώς πρέπει να παρεκκλίνει κανείς από τη σωστή γραμμή για να είναι ψεκτός· γιατί η απόφαση εξαρτάται από τα επιμέρους πράγματα και από την εντύπωση της στιγμής». (1126b 5, 1-5).
 
Αυτό που μένει ως γενικό πλαίσιο είναι η κατεύθυνση προς τη μεσότητα όπως ορίζεται από τη λογική: «Εν πάση περιπτώσει, τόσο τουλάχιστον έχει γίνει φανερό, ότι η μέση έξη είναι επαινετή: αυτή που μας κάνει να οργιζόμαστε με τους ανθρώπους που πρέπει, για τα πράγματα που πρέπει, με τον τρόπο που πρέπει και όλα τα άλλα που έχουμε πει». (1126b 5, 6-8). Κι αν κάποιος χρειάζεται επιπλέον αποσαφήνιση, ο Αριστοτέλης θα επαναλάβει το τελικό συμπέρασμα: «Είναι λοιπόν φανερό ότι πρέπει να μένουμε προσκολλημένοι στη μέση έξη». (1126b 5, 10-11).
 
Η έλλειψη, λοιπόν, πρέπει να αποφεύγεται και στην οργή: «Η έλλειψη – είτε την πούμε αοργησία είτε οτιδήποτε άλλο – ψέγεται. Γιατί αυτοί που δεν οργίζονται για όσα πρέπει, θεωρούνται ανόητοι». (1126a 5, 4-6). Η κατονομασία της έλλειψης με τον όρο «αοργησία» φαίνεται να αντιτίθεται στον αρχικό ισχυρισμό του Αριστοτέλη ότι δεν υπάρχει λέξη που να αποδίδει την έλλειψη στο ζήτημα της οργής. Γι’ αυτό και στην αρχή επικαλέστηκε το μέσον με τη λέξη «πραότητα» θέτοντας επιφυλάξεις επειδή «κλίνει προς την πλευρά της έλλειψης».
 
Η δυσκολία στους ορισμούς δεν αίρεται καθώς και η λέξη «αοργησία» τίθεται και πάλι με επιφύλαξη μέσα στη φράση «είτε την πούμε αοργησία είτε οτιδήποτε άλλο». Όπως και να ‘χει, ο μετριασμός της οργής δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως εξάλειψη: «ο άνθρωπος που δεν οργίζεται, θεωρείται ότι δεν έχει την ιδιότητα να αμύνεται· κάτι ακόμη: το να ανέχεται κανείς προπηλακισμούς σε βάρος του ίδιου του εαυτού του και σε βάρος των δικών του ανθρώπων δείχνει ότι έχει χαρακτήρα δούλου». (1126a 5, 8-10).
 
Από την άλλη, η υπερβολή αφορά το ξεπέρασμα των προϋποθέσεων της μεσότητας: «Η υπερβολή γίνεται με όλες τις προϋποθέσεις που είπαμε (οργίζεται δηλαδή κανείς με τους ανθρώπους που δεν πρέπει, για πράγματα που δεν πρέπει, περισσότερο από ό,τι πρέπει, πιο γρήγορα και για περισσότερο χρόνο), αυτά όμως δεν υπάρχουν, φυσικά, όλα μαζί στο ίδιο άτομο». (1126a 5, 10-13).
 
Η αναγνώριση ότι ο οργίλος δε σημαίνει ότι παραβαίνει όλες τις προϋποθέσεις ταυτόχρονα, αλλά μόνο κάποιες από αυτές, καθιστά σαφές ότι όλοι οι οργίλοι δεν είναι ίδιοι. Οι λόγοι που προκαλούν την οργή, ο τρόπος που εκφράζεται και το χρονικό διάστημα που κρατάει τους διαφοροποιεί, αφού είναι αδύνατο να συμπεριφέρονται όλοι με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
 
Το βέβαιο είναι ότι το ευέξαπτο του χαρακτήρα οφείλεται στην εκρηκτικότητα της προσωπικότητας: «Αυτό τους συμβαίνει επειδή δε συγκρατούν την οργή τους, αλλά λόγω της ορμητικότητας του χαρακτήρα, αντιδρούν αμέσως, με φανερό μάλιστα τρόπο – και ευθύς η οργή τους υποχωρεί». (1126a 5, 18-20).
 
Και αυτή η εκρηκτικότητα του γρήγορου ξεσπάσματος, που εξατμίζεται σχεδόν αμέσως είναι που τους ξεχωρίζει από αυτούς που ο Αριστοτέλης ονομάζει κατσούφηδες ή μουτρωμένους: «Οι μουτρωμένοι και κατσούφηδες άνθρωποι καταπραΰνονται δύσκολα και η οργή τους κρατάει για μεγάλο διάστημα χρόνου· ο λόγος είναι ότι αυτοί συγκρατούν την οργή τους. Η οργή αυτού του ανθρώπου υποχωρεί, όταν ανταποδώσει τα ίσα· η εκδίκηση σταματάει, πράγματι, την οργή, καθώς στη θέση της λύπης προκαλεί ευχαρίστηση. Όσο δε γίνεται αυτό, οι άνθρωποι αυτοί έχουν μέσα τους το βάρος: καθώς αυτό δεν είναι φανερό, κανένας δεν μπορεί να τους βοηθήσει πείθοντάς τους – και το να χωνέψεις ο ίδιος μέσα σου την οργή, είναι κάτι που θέλει χρόνο». (1126a 5, 22-29).
 
Η εκδίκηση δεν αφορά τόσο τον εκρηκτικά ευέξαπτο, όσο εκείνον που ξέρει να ελέγχει την οργή του συσσωρεύοντάς τη μέσα του. Αυτός είναι ένας άλλος τύπος οργίλου, που δεν μπορεί να εκτονώσει άμεσα το θυμό, αλλά τον κρατά, μέχρι να βρει την ευκαιρία να τον διοχετεύσει. Γι’ αυτό και λειτουργεί εκδικητικά. Γιατί χρειάζεται χρόνο για να εκδηλώσει τα συναισθήματά του. Μπορεί να δίνει την εντύπωση του πράου, αλλά αυτό είναι μόνο φαινομενικό. Γι’ αυτό και μπορεί να ξεγελάσει. Οι άνθρωποι αυτού του είδους μπορούν να γίνουν επικίνδυνοι.
 
Ο χολερικός είναι ένας άλλος τύπος οργίλου, ίσως ο πιο ευέξαπτος από όλους: «Οι χολερικοί άνθρωποι είναι εξαιρετικά ορμητικοί, οργίζονται για το καθετί και με κάθε ευκαιρία· εξού και το όνομά τους». (1126a 5, 21-22). Τέλος, ο δύστροπος θα πλαισιώσει την παρουσίαση των οργίλων. Πρόκειται για πεισματάρη και ξεροκέφαλο άνθρωπο με εσφαλμένη κρίση, που δε θα ξεχάσει και δε θα συγχωρέσει ποτέ. Μπορεί επίσης να γίνει επικίνδυνος: «Τους ανθρώπους που τα βάζουν με αυτούς που δεν πρέπει, περισσότερο από ό,τι πρέπει και για περισσότερο χρόνο, και που δε συμφιλιώνονται ώσπου να εκδικηθούν και να τιμωρήσουν τους λέμε δύστροπους». (1126a 5, 30-33).
Τελικά, η πρώτη περίπτωση του ευέξαπτου εκρηκτικού οργίλου είναι μάλλον η πιο συμπαθής. Λειτουργεί ευθέως και δε ζημιώνει τον εαυτό του με απωθημένα.
 
Σε κάθε περίπτωση οι οργίλοι είναι άνθρωποι της υπερβολής. Και η υπερβολή που χρειάζεται χρόνο για να εκδηλωθεί, στην περίπτωση των δύστροπων και των κατσούφηδων, σημαίνει ότι έχει περάσει και τη διαδικασία της εκλογίκευσης. Φυσικά, όλα σχετίζονται με το μέγεθος της αδικίας που έχουν υποστεί. Όμως, ούτε η εκδίκηση ούτε η συσσώρευση της οργής μπορούν να αποκαταστήσουν την αδικία. Κι αυτό ο συνετός άνθρωπος πρέπει να το γνωρίζει.
 
Γι’ αυτό ο Αριστοτέλης όταν επικαλείται τη λογική ως παράγοντα καθορισμού της μεσότητας αναφέρεται αποκλειστικά στη λογική του σώφρονα ανθρώπου. Γιατί και η λογική έχει τις δικές της διαβαθμίσεις. Και δεν κρίνονται όλες οι λογικές κατάλληλες.
 
Αριστοτέλης: Ηθικά Νικομάχεια