Τρίτη 6 Ιανουαρίου 2015

Μυθιστορία, αρχαίοι Έλληνες, και Γραικοί

  Ο κάθε λαός έπλασε και τη δική του μυθολογία. Οι Έλληνες, οι Κινέζοι, οι Ιουδαίοι, οι Βαβυλώνιοι και πάει λέγοντας. Οι λαοί έρχονταν σε επαφή ο ένας με τον άλλο και μαζί με τα εμπορεύματα αντάλλαζαν και γνώση και μύθους. Και ο καθένας προσάρμοζε τους μύθους στα δικά του δεδομένα και ανάγκες.

Στους Εβραίους έχουμε τον Αδάμ που πλάθεται από το χώμα, στους Έλληνες την Πανδώρα, στους Ινδούς ο Μανού φτιάχνει τον πρώτο άνθρωπο από πηλό και κλέβει τη φωτιά για να του εμφυσήσει ζωή, στην Αίγυπτο ο Χνούμ έπλασε τους ανθρώπους στον κεραμικό τροχό και στη Βαβυλωνία ο Μαρδούκ και ο Έα έσφαξαν κάποιο δικό τους θεό, το αίμα του το ανακάτεψαν με χώμα και δημιούργησαν τον δικό τους πρώτο άνθρωπο.

Στη Γραφή έχουμε τον κατακλυσμό του Νώε, στη Θεογονία του Ησίοδου γίνεται ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα, και στη Βαβυλωνία ο κατακλυσμός του Ουτναπιστίμ.

Ο Μωϊσής ανεβαίνει στο όρος Χωρήβ για να πάρει από τον Θεό τους νόμους με τους οποίους πρέπει να ζουν οι άνθρωποι. Πριν απ’ αυτόν ο Μίνωας, στην Κρήτη, ανέβαινε στο βουνό και έρχονταν σε επαφή με το Δία απ’ όπου έπαιρνε τις οδηγίες, τους νόμους για να κουμαντάρει την δική του ευνομούμενη πολιτεία.

Από την ιστορία μαθαίνουμε ότι στα πολύ παλιά χρόνια γίνονταν ανθρωποθυσίες που αργότερα αντικαταστάθηκαν με θυσίες ζώων. Γι’ αυτό λοιπόν στη θυσία του Αβραάμ, με θεϊκή παρέμβαση, τη θέση του Ισαάκ την παίρνει ένα πρόβατο. Τη θέση της Ιφιγένειας, πάλι με θεϊκή παρέμβαση, την παίρνει ένα ελάφι.

        Η θρησκεία των Ιουδαίων είναι θρησκεία “εξ αποκαλύψεως”. Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γήν….” Ο Θεός υπάρχει. πριν απ’ οτιδήποτε άλλο. Κι’ αυτά που γράφουν οι Γραφές και αναφέρονται στη Βίβλο είναι αναπόσπαστο και αδιαίρετο κομμάτι της θρησκευτικής πίστης. Δεν αναθεωρούνται ούτε αμφισβητούνται. Πίσω απ’ όλα υπάρχει ο Θεός, και όλα συμβαίνουν με απόφαση ή συγκατάθεση του. Και η Χριστιανική είναι θρησκεία “εξ αποκαλύψεως”. Είναι συνέχεια και συμπλήρωση της Ιουδαϊκής θρησκείας, με τους ίδιους Προφήτες και την ίδια θρησκευτική παράδοση και έτσι ενσωματώνεται στη νέα θρησκευτική Πίστη και η μυθολογία του Εβραϊκού έθνους , η Παλαιά Διαθήκη.

Η Ελληνική μυθολογία είναι γέννημα της ανθρώπινης διάνοιας και φαντασίας. Η αναφορά τους στο παρελθόν, το θεϊκό ή το ανθρώπινο, είχε την έννοια της παράδοσης. Έλεγαν “ως μυθολογείται” δηλαδή “καθώς πιστεύεται”, “καθώς παραδίδεται”. Ο έλληνας έπλασε τους θεούς στα δικά του ανθρώπινα μέτρα, έχοντας όραμα τον ιδανικό ελεύθερο άνθρωπο που μπορεί να στέκεται δίπλα στους. Κι έτσι ο Ηρακλής δεν χρειάζεται να πάρει εντολή από τους θεούς για να ακολουθήσει το δρόμο της αρετής, ούτε θα τιμωρηθεί εάν ακολουθήσει το δρόμο της κακίας. Αντιμετωπίζει το δίλημμα μόνος του κι ελεύθερα κάνει τις επιλογές του.

Με το πέρασμα των χρόνων ξέπεσαν, άλλοτε με το μαλακό κι’ άλλοτε με το σπαθί, οι παλιές πολυθεϊστικές θρησκείες και επικράτησε στον τόπο μας, όπως και στον άλλο κόσμο που σήμερα τον λέμε “δυτικό κόσμο” η χριστιανική θρησκεία. Η εκκλησία βάλθηκε να ξεκάνει οτιδήποτε είναι ξένο από τα δικά της δόγματα ή δοξασίες. Κάθε τι που θύμιζε την παλιά θρησκεία έπρεπε να ξηλωθεί. Οι φιλοσοφικές σχολές, οι Ολυμπιακοί αγώνες, οι ναοί, oι μύθοι, οι ιστορίες ακόμα και το όνομα Έλληνας πρέπει να ξεχαστεί. Ο Κοσμάς ο Αιτωλός όταν μιλούσε στους Έλληνες τους έλεγε “Αδελφοί μου, έμαθα πως με την χάριν του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και Θεού δεν είσθε Έλληνες, δεν είστε ασεβείς, αιρετικοί, άθεοι, αλλ’ είστε ορθόδοξοι χριστιανοί”. Έπρεπε να λεγόμαστε Ρωμιοί, Ρωμαίοι, και να καμαρώνουμε μάλιστα.

Έτσι λοιπόν ξεχάστηκε και η δική μας μυθολογία που πλάστηκε μέσα στο φως και έφτασε σ’ εμάς όχι από θεϊκή βούληση ή εντολή, αλλά χάρη στην έμπνευση που πρόσφεραν, απλόχερα, οι Μούσες στον Όμηρο, στον Ησίοδο και στους τραγικούς μας ποιητές . Γι’ αυτό και απορείτε και μου λέτε συνέχει ότι αλλιώς τα μάθατε στο σχολείο. Γιατί στο σχολείο μαθαίνετε μόνο τις ιστορίες της Παλαιάς Διαθήκης κι αυτές όχι σαν μυθολογία, αλλά σα ιστορία και μάλιστα Ιερή ιστορία.

- Παππού , δεν ξαναγυρίζουμε στο Δευκαλίωνα; και τι σχέση έχει ο Δευκαλίωνας με την Ήπειρο;

- Όταν ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα σώθηκαν από τον κατακλυσμό, για να καλοπιάσουν τους θεούς, έκαναν θυσία στον Φύξιο Δία, τον προστάτη των φυγάδων, και του ζήτησαν να ξαναφκιάξει τους ανθρώπους. Τότε η Θέμις τους είπε να σκεπάσουν τα πρόσωπά τους και, βαδίζοντας, να πετάν πίσω τους τα οστά, τα κόκαλα, της μάνας τους της Πανδώρας. Επειδή η μάννα τους είχε δημιουργηθεί από τον πηλό, τη γη δηλαδή, ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα έδωσαν τη δική τους ερμηνεία στο χρησμό. Έπαιρναν λιθάρια και τα πετούσαν πίσω τους.

  Από τα λιθάρια που πετούσε ο Δευκαλίωνας έγιναν οι άντρες και από τα λιθάρια της Πύρρας έγιναν οι γυναίκες. Γι αυτό μερικοί πιστεύουν , όπως ο Απολλόδωρος , ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στις λέξεις λίθος και λαός και τούτο γιατί στα παλιά τα χρόνια οι λίθοι, τα λιθάρια δηλαδή, λέγονταν λάες. Κι απ’ αυτό το μύθο φαίνεται ότι γεννήθηκαν και παραμένουν ζωντανές μέχρι σήμερα, ακόμη οι λέξεις γη-γενής και αυτό-χθων. …… Α! και κάτι άλλο ακόμη. στα πολύ παλιά χρόνια οι έλληνες χρησιμοποιούσαν τη λέξη “λίθος” για να δηλώσουν “το σπόρο” με τον οποίο θα καρποφορήσει η γη.

- Παππού, δεν μας είπες ακόμη τι σχέση έχει ο Δευκαλίωνας με την Ήπειρο;

- Ο Πύρρα γέννησε έξη παιδιά. Το πρώτο της παιδί ήταν ο Έλληνας που πατέρα είχε τον Δία. Τα άλλα της παιδιά, δηλαδή τον Αμφικτύωνα, την Πρωτογένεια, την Μελάνθεια, την Θυία και την Πανδώρα, τα έκανε με τον Δευκαλίωνα.

Οι πιο πολλές αναφορές των ελληνικών μύθων συνδέονται με εμπειρίες και τις μνήμες των ανθρώπων που ζήσανε σ’ αυτή τη γη. Ο Αριστοτέλης γράφει στο βιβλίο του “Μετεωρικά”, σαν ιστορικός και σα φιλόσοφος και όχι σαν μυθοπλάστης, ότι "Αρχαία Ελλάς εστίν η περί την Δωδώνην και τον Αχελώον ώκουν γαρ οι Σελλοί ενταύθα και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί, νυν δ' Έλληνες". Θα ήταν παράλογο να μην αναγνώριζε και ο μύθος ότι ο γενάρχης των Ελλήνων, το πρώτο παιδί της Πύρρας, ο Έλληνας , γεννήθηκε εκεί που κατοικούσαν οι Σελλοί, οι Ελλοί, οι Έλληνες δηλαδή στην Ελλοπία, στη Δωδώνη.

Φαίνεται λοιπόν σας λέω πως μάλλον είχαν δίκιο οι δικοί μου παππούδες που λέγαν ότι ο Δευκαλίωνας ξεμπάρκαρε, μετά τον κατακλυσμό, στη Δωδώνη.

- Είναι πολύ όμορφα αυτά που μας λες παππού, αλλά για λύσε μας την απορία, γιατί όλοι οι λαοί όταν συνδέουν τη καταστροφή και στην αναγέννηση του ανθρώπινου γένους με τον κατακλυσμό;

- Όπως σας είπα και πρωτύτερα οι πιο πολλοί μύθοι συνδέονται με τοπικές εμπειρίες και μνήμες. Οι πλημμύρες ήταν το πιο συχνό και καταστροφικό φυσικό φαινόμενο που προέρχονταν όμως από πολλά αίτια. Ο Βαβυλωνιακός και ο Ιουδαϊκός μύθος συνδέεται, μάλλον , με τις μεγάλες πλημμύρες του Τίγρη και του Ευφράτη που, όπως λεν οι επιστήμονες, έγιναν το 2.000 π.χ. περίπου.



 Ο ελληνικός μύθος είναι πιθανό να συνδέεται με το τέλος της παγετώδους, έτσι τη λεν οι γεωλόγοι, περιόδου. Στην εποχή που το κλίμα ήταν ψυχρό συσσωρεύονταν πάγοι στη στεριά και έπεφτε η επιφάνεια της θάλασσας. Έτσι, 16.000 π.χ. το ύψος των πάγων έφτανε τα 18 μέτρα, ενώ η επιφάνεια στις ελληνικές θάλασσες βρίσκονταν 120 μέτρα χαμηλότερα. Η Κέρκυρα ήταν ενωμένη με την Ήπειρο, η Εύβοια με τη Στερεά Ελλάδα , η Ιταλία με την Γιουγκοσλαβία και την Αλβανία και τα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας έφταναν μέχρι τη Λήμνο και τη Θάσο. Όταν το κλίμα ξανάγινε θερμό οι πάγοι έλιωσαν και η στάθμη της θάλασσας έφτασε περίπου στο σημερινό της επίπεδο το 6.000-7.000 π.χ. Οι παραλιακοί οικισμοί καταστράφηκαν, η Κέρκυρα ξανάγινε νησί και πολλά από τα νησιά των Κυκλάδων Άνδρος, Κέα, Μύκονος, Νάξος και άλλα, που μέχρι τότε ήταν ενωμένα, χωρίστηκαν μεταξύ τους.

- Και οι Γραικοί τι σχέση έχουν, παππού, με τη Ήπειρο; To Γραικός δεν είναι ξενικό όνομα;

- Όχι. Είναι λαθεμένη αυτή η αντίληψη. Σας είπα ότι ο Αριστοτέλης μας βεβαιώνει ότι γύρω από την Δωδώνη και τον Αχελώο κατοικούσαν οι Έλληνες που, στα πιο παλιά χρόνια, ονομάζονταν Γραικοί. Ίσως αυτή η παλιότερη ονομασία να ήταν η ονομασία που χρησιμοποιούσαν οι Πελασγοί που κατοικούσαν σ’ αυτά τα μέρη πριν κατεβούν οι Δωριείς.

Στους Αλεξανδρινούς χρόνους οι ποιητές χρησιμοποιούσαν συχνά το όνομα Γραικός όταν ήθελαν να αναφερθούν στους Έλληνες, ήταν δηλαδή – όπως θα λέγαμε σήμερα – η ποιητική μόδα της εποχής.

Θυμάστε που λέγαμε ότι οι Χριστιανοί, προσπαθώντας να επιβάλουν τη νέα θρησκεία, βάλθηκαν να ξεκάνουν οτιδήποτε ελληνικό ακόμα και το όνομα Ελλάδα και Έλληνες. Έτσι λοιπόν οι βυζαντινοί ονομάτισαν Ρωμαίους, Ρωμιούς και Γραικούς τους κατοίκους του τόπου που γέννησε τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Πυθαγόρα και τον Αρχιμήδη. Και με το όνομα “Γραικός” μας έμαθαν οι Δυτικοί κι από τότε χρησιμοποιούν τους όρους Greece, Grece, greeque και άλλα πολλά. Και έτσι οι βυζαντινοί, χωρίς να το καταλάβουν, διέσωσαν και διάδωσαν σ’ όλο τον κόσμο το πιο παλιό όνομα των Ελλήνων.

Αλλά μήπως κατάφεραν και να σβήσουν το ελληνικό όνομα από την ιστορία; Το αντίθετο κατάφεραν. Κάθε πνευματικό κίνημα που αντιπάλευε τον δογματισμό και τον φανατισμό από τη μήτρα της ελληνικής σκέψης γεννήθηκε. Και το όνομα Ελλάδα ταυτίστηκε, με τις πιο μεγάλες στιγμές της Αναγέννησης και του ευρωπαϊκού διαφωτισμού.



        Πολλά, όμως, είπαμε για σήμερα. Κουράστηκα, η φωτιά έσωσε. Και αύριο μέρα του θεού είναι. Όλοι στα κρεβάτια τους κι εγώ ξανά στην αυλή μου με το βιβλίο ανοιχτό. Συνεχίζω το διάβασμα....

....Μαζί με τους ιερείς, υπήρχανε και ιέρειες, οι Πελειάδες... Απόγονοι της σκλάβας που πουλήθηκε από τους Φοίνικες, οι Πελειάδες μιλάγανε μια γλώσσα που δεν την καταλάβαινε κανένας, γλουτίζανε σαν περιστέρια κι έτσι πήρανε το όνομα, γιατί πελειάς θα πει περιστέρα.

Αυτές - τρεις όλες κι όλες - ήτανε οι Πυθίες του μαντείου, και ζούσανε το ίδιο ασκητικά με τους Ιερείς του. Όταν αργότερα μιλήσανε τη γλώσσα του τόπου (δηλαδή όταν ξεχάσανε τα Αιγυπτιακά των Θηβών και τάπανε Ελληνικά) , είχανε για δουλειά να. ερμηνεύουνε τους χρησμούς. Πέντε τρόπους είχε ο θεός να τα λέει με τις Πελειάδες και κείνες πια τα ξεκαθαρίζανε...

        Πολλή πέραση είχε το μαντείο της Δωδώνης που τελικά το κατακλέψανε, φρονίμως ποιούντες οι Αιτωλοί (219 προ ''Χριστού'').
Αργότερα ο Αυτοκράτωρ Θεοδόσιος το κατάργησε το μαντείο…Θ΄ αποφύγουμε να μιλήσουμε για την … ελληνικότητα των … Ελλήνων αυτοκρατόρων του Βυζαντίου. (οι πρώτοι μάλιστα μας έχουν καταϋποχρεώσει σαν Έλληνες και … πολύ το πιστεύανε ότι θέλουμε όλοι ανασκαλοπισμό).

Ο ευσεβέστατος αυτός αφέντης Θεοδόσης, έπιασε το μαντείο και τόκανε εκκλησία Χριστιανική, άλλαξε το Δία και τον έκανε Ιησού Χριστό, έκανε και την Διώνη Παναγία, κι’ έτσι έσωσε την ψυχή του, την δική μας και της ανθρωπότητας γενικώς Τον Ναΐρχο τον έκανε «επίσκοπο Δωδώνης», άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα αλλιώς, κι από τότε πάει πρίμα η Ήπειρος και τρώει και πρασσόπιττα…

 Τη δρυ την έκοψε ένας ληστής αλβανός που λεγότανε Άρκης. Και παρακαλώ τους κ.κ. φανατικούς νάναι πολύ ευχαριστημένοι που συνέβησαν τούτα πάντα, διότι το σπουδαίο δεν είναι νάσαι Έλληνας. Το σπουδαίο είναι να χαλάς την ιστορία σου και να θαυμάζεις την ιστορία των Εβραίων που μας έδωσαν την «αληθή πίστιν», αμήν!…».

Κλείνω το βιβλίο.

        Οι αισθήσεις μου κυριεύονται σιγά-σιγά από τα χρώματα της δύσης και τ’ αρώματα των λουλουδιών. Και το ονειρικό ταξίδι τελειώνει εδώ.

Αποχαιρετάω τη Δωδώνη και τη Κασσώπη. Γεια σου Έλληνα, γεια σου Γραικέ, γεια σου παππού. Και μη λυπάστε. Ας μη λυπάμαι κι εγώ. Γρήγορα θα βρεθούμε και θα τα πούμε ξανά.

Γιατί οφείλουμε να διδάσκουμε τα Αρχαία Ελληνικά στα παιδιά μας

Γιατί αλήθεια διδάσκουμε τα αρχαία ελληνικά στα παιδιά που θέλουμε να μορφώσουμε, σε τόσο πολλές ώρες μάλιστα; Τρεις είναι οι κύριοι λόγοι που μας υποχρεώνουν να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να επικοινωνήσουν όσο γίνεται περισσότερο με τον αρχαίο κόσμο.
Πρώτα απ’ όλα, γιατί είμαστε κι εμείς Έλληνες.


Από τον καιρό του Ομήρου ως σήμερα έχουν περάσει κάπου δυο χιλιάδες εφτακόσια χρόνια.
Στους αιώνες που κύλησαν οι Έλληνες βρεθήκαμε συχνά στο απόγειο της δόξας, άλλοτε πάλι στα χείλια μιας καταστροφής ανεπανόρθωτης∙ νικήσαμε και νικηθήκαμε αμέτρητες φορές∙ δοκιμάσαμε επιδρομές και σκλαβιές∙ αλλάξαμε θρησκεία∙ στους τελευταίους αιώνες η τεχνική επιστήμη μετασχημάτισε βασικά τη μορφή της ζωής μας∙ και όμως κρατηθήκαμε Έλληνες, με την ίδια γλώσσα‐φυσικά εξελιγμένη‐, με τα ίδια ιδανικά, και με ένα πλήθος στοιχεία του πολιτισμού κληρονομημένα από τα προχριστιανικά χρόνια.

Στον πνευματικό τομέα κανένας λαός δεν μπορεί να προκόψει, αν αγνοεί την ιστορία του, γιατί άγνοια της ιστορίας θα πει άγνοια του ίδιου του ίδιου του εαυτού του.
Είμαι Έλληνας, συνειδητός Έλληνας, αυτό θα πει, έχω αφομοιώσει μέσα μου την πνευματική ιστορία των Ελλήνων από τα μυκηναϊκά χρόνια ως σήμερα.

Ο δεύτερος λόγος που μας επιβάλλει να γνωρίσουμε την αρχαία πνευματική Ελλάδα είναι ότι είμαστε κι εμείς Ευρωπαίοι. Ολόκληρος ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίζεται στον αρχαίο Ελληνικό, με συνδετικό κρίκο τον ρωμαϊκό.

Η ρίζα του πολιτισμού των Ευρωπαίων όλων είναι ο αρχαίος ελληνικός στοχασμός και η τέχνη, γι’ αυτό δεν μπορεί να τα αγνοεί κανείς, αν θέλει να αισθάνεται πως πνευματικά ανήκει στην Ευρώπη.
Μα ο κυριότερος λόγος που δεν επιτρέπεται οι νέοι μας ν’ αγνοούν την αρχαίαν Ελλάδα είναι άλλος: στην Ελλάδα για πρώτη φορά στα χρονικά του κόσμου ανακαλύφτηκε ο άνθρωπος ως αξία αυτόνομη, ο άνθρωπος που θέλει να κρατιέται ελεύθερος από κάθε λογής σκλαβιά, και υλική και πνευματική.
 
Μέσα στους λαούς που περιβάλλουν τον ελληνικό χώρο στα παλιά εκείνα χρόνια υπάρχουν πολλοί με μεγάλο πολιτισμό, πάνω απ’ όλους οι Αιγύπτιοι και οι Πέρσες. Οι λαοί όμως αυτοί ούτε γνωρίζουν ούτε θέλουν τον ελεύθερο άνθρωπο. Το απολυταρχικό τους σύστημα επιβάλλει στα άτομα να σκύβουν αδιαμαρτύρητα το κεφάλι μπροστά στο βασιλέα και στους θρησκευτικούς αρχηγούς.
 
Η ελεύθερη πράξη και η ελεύθερη σκέψη είναι άγνωστα στον εξωελληνικό κόσμο. Και οι Έλληνες; Πρώτοι αυτοί, σπρωγμένοι από μια δύναμη που βγαίνει από μέσα τους και μόνο, την δεσποτεία θα την μεταλλάξουν σε δημοκρατία, και από την άβουλη, ανεύθυνη μάζα του λαού θα πλάσουν μια κοινωνία από πολίτες ελεύθερους, που καθένας τους να νιώθει τον εαυτό του υπεύθυνο και για τη δική του και για των άλλων την προκοπή. Ο στοχασμός είναι κι αυτός ελεύθερος για τα πιο τολμηρά πετάματα του νου και της φαντασίας.

Ο Έλληνας είναι ο πρώτος, που ενώ ξέρει πως δεν μπορεί ατιμώρητα να ξεπεράσει τα σύνορα του ανθρώπου και να γίνει θεός, όμως κατέχεται από μια βαθιά αισιοδοξία για τις ανθρώπινες ικανότητες και είναι γεμάτος αγάπη για τον άνθρωπο, που τον πιστεύει ικανό να περάσει τις ατέλειές του και να γίνει αυτό που πρέπει να είναι−ο τέλειος άνθρωπος.
 
Αυτή η πίστη στον τέλειον άνθρωπο, συνδυασμένη με το βαθύ καλλιτεχνικό αίσθημα που χαρακτηρίζει την ελληνική φυλή, δίνει στον αρχαίο Έλληνα τον πόθο και την ικανότητα να πλάσει πλήθος ιδανικές μορφές σε ό,τι καταπιάνεται με το νου, με τη φαντασία και με το χέρι:
 
Στις απέριττες μορφές που σχεδιάζουν οι τεχνίτες στα αγγεία της καθημερινής χρήσης, στη μεγάλη ζωγραφική, στην πλαστική του χαλκού και του μαρμάρου, πάνω απ’ όλα στο λόγο τους, και τον πεζό και τον ποιητικό.
 
Αυτόν τον κόσμο θέλουμε να δώσουμε στα παιδιά μας, για να μορφωθούν∙ για να καλλιεργήσουν τη σκέψη τους αναλύοντας τη σκέψη των παλιών Ελλήνων∙ για να καλλιεργήσουν το καλλιτεχνικό τους αίσθημα μελετώντας ό,τι ωραίο έπλασε το χέρι και η φαντασία των προγόνων τους∙ για να μπορέσουν κι αυτοί να νιώσουν τον εαυτό τους αισιόδοξο, ελεύθερο και υπεύθυνο για τη μοίρα του ανθρώπου πάνω στη γη∙ προπαντός για να φουντώσει μέσα τους ο πόθος για τον τέλειον άνθρωπο.

Μια πρωτεΐνη βρέθηκε να αψηφά δόγμα της Βιολογίας

Μια ασυνήθιστη πρωτεΐνη που υπάρχει στους περισσότερους οργανισμούς, από τον άνθρωπο μέχρι τη μαγιά, πηγαίνει κόντρα σε ένα βασικό δόγμα της μοριακής βιολογίας, καθώς δείχνει ότι οι πρωτεΐνες των κυττάρων μπορούν να συναρμολογούνται χωρίς οδηγίες από το γενετικό υλικό.
 
«Η αναπάντεχη αυτή ανακάλυψη δείχνει πόσο ατελής παραμένει η κατανόηση της βιολογίας» σχολιάζει ο Πίτερ Σεν, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Πανεπιστημίου της Γιούτα και πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης στο περιοδικό Science. «Η φύση μπορεί να κάνει περισσότερα από ό,τι συνειδητοποιούσαμε».
 
Γραμμή παραγωγής
 
Τα κύτταρα λειτουργούν σαν μεγάλα εργοστάσια στα οποία το DNA δίνει οδηγίες για την κατασκευή πρωτεϊνών -μεγάλων μορίων που αναλαμβάνουν στη συνέχεια τις περισσότερες λειτουργίες της κυτταρικής μηχανής. 
 
Οι πρωτεΐνες είναι ουσιαστικά μακριές αλυσίδες από μόρια που ονομάζονται αμινοξέα. Για να συναρμολογηθεί αυτή η αλυσίδα, οι γενετικές οδηγίες διαβιβάζονται στα ριβοσώματα, γραμμές παραγωγής που αναλαμβάνουν να ενώσουν στην κατάλληλη σειρά τα κατάλληλα αμινοξέα.
 
Η πρωτεΐνη Rqc2 διαψεύδει τώρα αυτόν τον κανόνα, αφού μπορεί να συνδέει αμινοξέα χωρίς να λαμβάνει οδηγίες από το DNA ή από τον αγγελιοφόρο του, το λεγόμενο mRNA.
 
Ποιοτικός έλεγχος
 
H Rqc2, η οποία φαίνεται ότι υπάρχει σε πολλούς ή και σε όλους τους ευκαρυωτικούς οργανισμούς, αποτελεί μέρος του «συμπλόκου ελέγχου ποιότητας», μιας μεγάλης δομής που συνδέεται στα ριβοσώματα και ελέγχει αν η παραγωγή προχωρά ομαλά.
 
Στην περίπτωση προβλήματος, ολόκληρο το ριβόσωμα αποσυναρμολογείται, οι οδηγίες του DNA διαγράφονται, και η ελαττωματική πρωτεΐνη οδηγείται προς καταστροφή.
 
Η πρωτεΐνη Rqc2 έχει ασυνήθιστο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Πριν σταλεί για ανακύκλωση η ελαττωματική πρωτεΐνη, η Rqc2 λέει στο ριβόσωμα να προσθέσει μια μακριά «ουρά» από τα αμινοξέα αλανίνη και θρεονίνη, συνδεδεμένα σε τυχαία σειρά.
 
Το γεγονός ότι μια πρωτεΐνη επεμβαίνει στην αλληλουχία μιας άλλης πρωτεΐνης παραβιάζει το δόγμα της μοριακής βιολογίας για τη ροή της πληροφορίας στα κύτταρα. Παραμένει ωστόσο ασαφές σε τι αποσκοπεί η παρέμβαση της Rqc2. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι η ουρά αλανίνης και θρεονίνης λειτουργεί σαν ταμπέλα που λέει ότι η ελαττωματική πρωτεΐνη πρέπει να καταστραφεί. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι η προσθήκη της ουράς είναι μέρος ενός τεστ για τη σωστή λειτουργία του ριβοσώματος.
 
Οι διαδικασίες
 
Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι διαδικασίες αυτές -η ανακύκλωση ελαττωματικών πρωτεϊνών και ο έλεγχος του ριβοσώματος- ενδέχεται να είναι προβληματικές σε νευροεκφυλιστικές ασθένειες όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ και η μυατροφική πλάγια σκλήρυνση.
 
«Υπάρχουν πολλές ενδιαφέρουσες εφαρμογές αυτής της μελέτης και καμία από αυτές δεν θα είχε καταστεί εφικτή αν δεν ακολουθούσαμε την περιέργειά μας» λέει ο Ον Μπράντμαν του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, μέλος της ερευνητικής ομάδας.
 
Οι ερευνητές αποφάσισαν να εξετάσουν το ασυνήθιστο φαινόμενο όταν είδαν τις ουρές αλανίνης και θρεονίνης σε κατεψυγμένα κύτταρα που εξετάζονταν στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.
 
Χρειάστηκε όμως εκτεταμένη βιοχημική ανάλυση για να επιβεβαιωθούν οι τραβηγμένες υποψίες. Κλειδί ήταν η διαπίστωση ότι το σύμπλοκο του ριβοσώματος και της Rqc2 μπορεί να συνδέεται με μόρια tRNA, τα οποία φέρνουν αμινοξέα στη γραμμή παραγωγής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση τα μόνα tRNA που συνδέονται στο σύμπλοκο είναι αυτά που μεταφέρουν αλανίνη και θρεονίνη. Επιπλέον, οι ερευνητές είδαν τις ουρές αλανίνης και θρεονίνης να προστίθενται στις ελαττωματικές πρωτεΐνες.
 
Επόμενο βήμα για τους ερευνητές είναι να προσδιορίσουν σε ποιους οργανισμούς εφαρμόζεται αυτή η διαδικασία και, το κυριότερο, τι συμβαίνει στο κύτταρο όταν η Rqc2 παύει να λειτουργεί. Θα είναι σίγουρα μια δύσκολη δουλειά, αφού το εργοστάσιο των κυττάρων αποδεικνύεται πιο περίπλοκο από ό,τι νομίζαμε.

Tα αρχικά συμπτώματα της άνοιας

Η εμφάνιση απώλειας μνήμης σημαίνει πάντα άνοια; Ποια συμπτώματα θα πρέπει να μας θορυβήσουν ότι η άνοια έχει αρχίσει.

Αυτό που προκαλεί σύγχυση με την άνοια είναι ότι δεν είναι πράγματι νόσος.
Είναι ομάδα συμπτωμάτων που μπορούν να προκληθούν από διάφορες νόσους. Τα συμπτώματα άνοιας περιλαμβάνουν βλάβη στη σκέψη, την επικοινωνία και τη μνήμη.

Η κύρια αιτία της άνοιας είναι η νόσος Alzheimer. Η άνοια μπορεί επίσης να προκληθεί από βλάβη στον εγκέφαλο λόγω τραυματισμού ή εγκεφαλικού επεισοδίου και από άλλες νόσου όπως η Huntington ή η Lewy.

Η απώλεια μνήμης δεν είναι απαραίτητα άνοια


Αν κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο εμφανίζει προβλήματα μνήμης μπορεί ενδεχομένως να καταλήξετε αμέσως στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για άνοια.
Ωστόσο, χρειάζεται να έχει τουλάχιστον 2 είδη βλάβης που να είναι αρκετά σημαντικά ώστε να παρεμβάλλονται στην καθημερινότητα, για να υπάρξει υπόνοια άνοιας προς διερεύνηση.
Εκτός από τη δυσκολία να θυμάται, ο ασθενής μπορεί ενδεχομένως να εμφανίσει βλάβη στη γλώσσα, την επικοινωνία, την προσοχή και την κρίση.

Δυσκολία εύρεσης των κατάλληλων λέξεων

Άλλο πρώιμο σύμπτωμα της άνοιας είναι να προσπαθεί κάποιος να επικοινωνήσει τις σκέψεις του με τον τρόπο που θέλει. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ενδεχομένως δεν μπορεί να εξηγήσει κάτι. Μπορεί να ψάχνει για τις σωστές λέξεις αλλά να μην τις βρίσκει.
Η συζήτηση με ηλικιωμένο γονέα που έχει άνοια μπορεί να γίνει δύσκολη και να χρειαστεί περισσότερος χρόνο για να ολοκληρωθεί.

Αλλαγές στη διάθεση

Αλλαγές στη διάθεση είναι επίσης συχνές στην άνοια. Δεν είναι πάντα εύκολο να αναγνωρίσει κάποιος μόνος του τη συγκεκριμένη πλευρά της άνοιας αλλά είναι εύκολο να το προσέξει σε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο. Η κατάθλιψη, για παράδειγμα, είναι σύνηθες σύμπτωμα στην αρχή της άνοιας.
Μαζί με αλλαγές στη διάθεση, μπορεί ενδεχομένως να παρατηρήσετε αλλαγή στην προσωπικότητα. Μια συνήθης αλλαγή που φαίνεται στην άνοια είναι μετατόπιση από τη ντροπαλότητα στην εξωστρέφεια. Αυτό συμβαίνει επειδή συχνά η επηρεάζεται η κρίση.

Απάθεια

Ένα σύνηθες σύμπτωμα της άνοιας στην αρχή είναι η απάθεια. Μπορεί να παρατηρήσετε ότι ο αγαπημένος σας ηλικιωμένος συγγενής αρχίζει να χάνει το ενδιαφέρον του για χόμπι και δραστηριότητες. Μπορεί να μη θέλει να βγαίνει ή να κάνει κάτι διασκεδαστικό. Μπορεί να χάσει το ενδιαφέρον του να περνά χρόνο με τους φίλους και την οικογένεια και να φαίνεται συναισθηματικά απαθής.

Μικρές βραχυπρόθεσμες αλλαγές στη μνήμη

Προβλήματα μνήμης μπορεί να αποτελούν αρχικό σύμπτωμα της άνοιας. Οι αλλαγές συχνά είναι ελαφριές και τείνουν να αφορούν τη βραχυπρόθεσμη μνήμη. Ο ηλικιωμένος συγγενής σας μπορεί ενδεχομένως να θυμάται τα περασμένα χρόνια αλλά όχι αυτό που έφαγε για πρωινό.
‘Αλλα σημάδια αλλαγών στη βραχυπρόθεσμη μνήμη περιλαμβάνουν το να μη θυμάται πού άφησε ένα αντικείμενο, το να προσπαθεί να θυμηθεί γιατί πήγε σε κάποιο δωμάτιο ή να ξεχνά αυτό που είχε να κάνει μια συγκεκριμένη ημέρα.

Δυσκολία στην εκτέλεση καθημερινών εργασιών

Μια μικρή αλλαγή στην ικανότητα εκτέλεσης φυσιολογικών εργασιών μπορεί ενδεχομένως να αποτελεί αρχικό σύμπτωμα άνοιας. Συνήθως αρχίζει με δυσκολία επιτέλεσης πιο πολύπλοκων εργασιών, όπως παίξιμο παιχνιδιών με δύσκολους κανόνες. Εκτός από τη δυσκολία να ολοκληρώσει γνωστές δραστηριότητες μπορεί να προσέξετε ότι ο συγγενής σας δυσκολεύεται να μάθει πώς να κάνει νέα πράγματα ή να ακολουθήσει νέα ρουτίνα.

Σύγχυση

Κάποιος στα αρχικά στάδια της άνοιας μπορεί ενδεχομένως συχνά να δείχνει σημάδια σύγχυσης. Όταν προκύπτουν κενά στη μνήμη, τη σκέψη ή την κρίση, εμφανίζεται σύγχυση, καθώς ο αγαπημένος σας δεν μπορεί πια να θυμηθεί πρόσωπα, να βρει τις σωστές λέξεις ή να αλληλεπιδράσει φυσιολογικά με ανθρώπους.
Η σύγχυση μπορεί να συμβεί για αρκετούς λόγους, όπως η απώλεια των κλειδιών του αυτοκινήτου, να ξεχνά τι ακολουθεί κατά τη διάρκεια της ημέρας ή να προσπαθεί να θυμηθεί ποιος είναι κάποιος που βλέπει.

Δυσκολία παρακολούθησης ιστοριών

Αν παρατηρήσετε ότι ο ηλικιωμένος αγαπημένος σας άνθρωπος δυσκολεύεται να παρακολουθήσει ιστορίες, μπορεί να εμφανίζει αρχή άνοιας.
Όπως το να βρίσκουν και να χρησιμοποιούν τις σωστές λέξεις γίνεται δύσκολο, άνθρωποι με άνοια επίσης ορισμένες φορές ξεχνούν τη σημασία των λέξεων που ακούν. Η δυσκολία να παρακολουθήσουν συζητήσεις ή τηλεοπτικά προγράμματα αποτελεί σύνηθες αρχικό σύμπτωμα.

Πρόβλημα στην αίσθηση προσανατολισμού

Η αίσθηση προσανατολισμού και ο προσανατολισμός στο χώρο αρχίζουν να εξασθενούν με την έναρξη της άνοιας.
Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι κάποιος δεν αναγνωρίζει οικεία τοπία και ξεχνά οδηγίες που χρησιμοποιεί τακτικά.
Γίνεται επίσης πιο δύσκολο να ακολουθεί σειρά οδηγιών και οδηγίες βήμα- βήμα.

Επαναλαμβάνει

Η επανάληψη είναι συνήθης στην άνοια λόγω της απώλειας μνήμης και των γενικών αλλαγών στη συμπεριφορά. Μπορεί να παρατηρήσετε ότι ο συγγενής σας επαναλαμβάνει καθημερινές δραστηριότητες όπως το ξύρισμα ή να συλλέγει αντικείμενα με εμμονή.
Μπορεί ενδεχομένως να επαναλαμβάνουν την ίδια ερώτηση σε μια συζήτηση αφού ήδη αυτή έχει απαντηθεί.

Δυσκολία προσαρμογής στην αλλαγή


Για κάποιον που βρίσκεται στα αρχικά στάδια της άνοιας, η εμπειρία δημιουργί φόβο. Ξαφνικά δεν μπορεί να θυμηθεί ανθρώπους που γνωρίζει ή να παρακολουθήσει συζητήσεις. Μπορεί να μην θυμάται γιατί πήγε σε ένα μαγαζί ή να χάσει το δρόμο του γυρνώντας σπίτι.
Εξαιτίας αυτού μπορεί να αποζητά τη ρουτίνα και να μη θέλει να δοκιμάσουν νέα πράγματα. Η δυσκολία προσαρμογής σε αλλαγές αποτελεί σύνηθες σύμπτωμα της άνοιας στην αρχή της.

Ο Τιτάνας της Γνώσης

Ήταν γιός του μεγάλου φιλοσόφου Ιαπετού και της Ωκεανίδας Κλυμένης.Είχε άλλα τρία αδέλφια ,τον Άτλαντα, Μενοίτιο και Επιμηθέα. Ο Δευκαλίωνας είναι ο γιος του και εγγονός του ο Έλληνας.Ο Ιαπετός είχε χαρίσματα μεγάλα και η γνώση του και η σωφροσύνη του υπήρξε η πιο μεγάλη στο έθνος των Πελασγών. Σε αυτό του έμοιασε ο Προμηθέας, ενώ ο Επιμηθέας είχε ανθρώπινα ελαττώματα.Ο Προμηθέας αποφάσισε να κλέψει την φωτιά, μέσα σε μια κουφοξυλιά και την μετέφερε στους ανθρώπους, που ήταν μισοπεθαμένοι. Πήγε στα εργαστήρια του Ήφαιστου στην Λήμνο.Εκτός από την φωτιά, υπάρχει και μία άλλη εκδοχή ότι τους φανέρωσε και το μέταλλα, ορείχαλκο, σίδηρο, ασήμι, χρυσάφι, επίσης τις τέχνες και τις επιστήμες .Σαν είδε ο Δίας ότι δεν μπορούσε να δαμάσει τον αντίπαλο του σκέφτηκε να τον συλλάβει και να τον δέσει με βαριές αλυσίδες στον Καύκασο στον ψηλότερο του βράχο.. Εκεί κάθε μέρα ερχόταν ένας αετός και έτρωγε το συκώτι του ,που κάθε νύχτα αυτό ξαναγινόταν και το μαρτύριο δεν είχε τελειωμό. Το συκώτι είναι το φίλτρο του οργανισμού του ανθρώπου, και όταν δεν λειτουργεί καλά όλος ο οργανισμός μαραίνεται. Αυτό το μαρτύριο συγκίνησε πολύ τον Αισχύλο και έγραψε τον Προμηθέα τον Δεσμώτη.

Προμηθέας, σημαίνει ο προγνωρίζων , ο διορατικός, ο προβλέπων. Υπήρξε μεγάλος ευεργέτης της ανθρωπότητας ,γιατί ξαναέφερε το γένος των ανθρώπων και πάλι στην ζωή. Είναι ο αιώνιος γενάρχης της. Αγαπήθηκε πολύ όσο και ο εγγονός του ο Έλληνας ,γιαυτό και προτίμησαν στο διηνεκές να ονομάζονται Έλληνες και όχι Πελασγοί. Τέλος ο Δίας αναγκάστηκε τελικά ,έστειλε τον Ηρακλή να σώσει τον Προμηθέα και τον έφερε στον Όλυμπο ανάμεσα στους αθανάτους ,σαν αθάνατος που ήταν και αυτός από την γέννα του. Επίσης ο Δίας του πρόσφερε την τιμητική έδρα του Κένταυρου Χείρωνα που ήταν και αυτός θεραπευτής σωμάτων και ψυχών.
Ο Προμηθέας εναντιώθηκε στην μοίρα που είχε προικίσει την ανθρωπότητα μόνο με αυτό που της αντιστοιχούσε στην εξελεκτική κλίμακα και έκλεψε τον σπινθήρα του νου. Γι΄αυτό δεν το δέχτηκαν όλοι οι άνθρωποι γι΄αυτό υπάρχει και ο Επιμηθέας, που θα πει αυτός που επινοεί μετά, ενώ Προμηθέας σημαίνει ΄΄ η προνοητική σκέψη ΄΄.Αυτή προσπάθησε να ενισχύσει στον άνθρωπο, για να τα βγάλει πέρα στην ζωή. Ετσι έκλεψε την φωτιά από τον Δία και την έδωσε στον άνθρωπο για να τον βγάλει από την ζωική του αμεριμνησία. Από τότε ο άνθρωπος απέκτησε ατομικότητα, έμαθε πολλά, άρχισε να νοιώθει ότι είναι σπουδαίος. Η φωτιά που έκλεψε ο Προμηθέας από τον Δία συμβολίζει την γνώση, την δύναμη του νου που πρέπει να χρησιμοποιήσουν οι άνθρωποι.Σύμφωνα με τον Προμηθέα για να είναι σε θέση ο άνθρωπος να διακρίνει τον ύψιστο προορισμό που του προτείνει ο Δίας, και να μπορέσει να πετύχει την ανύψωση που του φωνάζει ο ουρανός, πρέπει να επεξεργαστεί και να δουλέψει την ύλη. Πρέπει να δουλέψει και να ακονίσει τον νου του, έστω και μέσα σε αυτά τα περιορισμένα του όρια.Ετσι ξεκινά και η πορεία του ανθρώπου, που προσκολλημένος πια στην ύλη και στην γήινες απολαβές χάνει κάθε μέτρο. Ο πόθος του γίνεται έπαρση και οδηγείται στην πτώση. Ο κεραυνός (διάνοια) που έκλεψε ο Προμηθέας έκανε τον άνθρωπο έρμαιο κάθε πειράματος και ματαιόδοξο, χάνοντας για πάντα την γαλήνη. Ο στόχος ήταν να κάνει την καταγραφή αλλά όχι να προσκολληθεί σε αυτήν.Λέγοντας διάνοια εννοούμε το νου, αλλά τι χωράει αυτό εξαρτάται από τον βαθμό εσωτερικής εξέλιξης του κάθε ενός. Η λογική ενός εξελιγμένου ανθρώπου ενώνεται με αξίες, αρετές και πνευματική διαύγεια.

ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ Ο ΔΕΣΜΩΤΗΣ
Θα ήθελα να αναφερθώ στην τριλογία του Αισχύλου, που είναι ο Προμηθέας ο Δεσμώτης, Προμηθέας ο Λυόμενος και Προμηθέας ο Πορφυρεύς.
Ο Αισχύλος στον Προμηθέα ο Δεσμώτης κατηγορεί με αυστηρότητα τον κόσμο και τον κυβερνήτη του. Οι περισσότερες θρησκείες καταδικάζουν τον πρόσκαιρο κόσμο, αλλά εξαφανίζουν την κακότητά του με την προβαλλόμενη απεριόριστη αγαθότητα κάποιου άλλου κόσμου. Ο Αισχύλος όμως μέσα από τον προμηθέα παρουσιάζει την θλιβερή κατάσταση της ανθρωπότητας. Ο Δίας έχει αποκρύψει από τον άνθρωπο τα μέσα της ζωής, άφησε αναρίθμητα κακά και δεν υπάρχει τρόπος να γλυτώσει κανείς. Η ζωή γίνεται δύσκολη πάντα κάτω από την σκιά του θανάτου και κατά καιρούς συλλαμβάνει την ιδέα να καταστρέψει ολοκληρωτικά τον άνθρωπο, τον οποίο θεωρεί βλαβερό και δυστυχισμένο θηρίο.Ετσι ο Αισχύλος συλλαμβάνει την ιδέα αφενός του ανώτερου τυράννου, που κυβερνά τον κόσμο, και αφετέρου αυτού που υπερασπίζεται την ανθρωπότητα και στέκεται ενάντια στον τύραννο, αλλά είναι σαφώς κατώτερος από τον Δία σε δύναμη. Ο μόνος σύμμαχος του Προμηθέα είναι ο άνθρωπος, το δημιούργημα μιας μέρα, ολότελα αδύναμος που δεν μπορεί να προσφέρει καμμιά βοήθεια παρά μόνο αγάπη και συμπάθεια. Η αληθινή πηγή της δύναμης του Προμηθέα βρίσκεται στην αθανασία και στην αδάμαστη θέλησή του.Σε ένα από τα τραγούδια των Ωκεανίδων στον Προμηθέα, ο Αισχύλος αναφέρεται σε μία απο τις έξοχες αρχές της Στωικής φιλοσοφίας, με την οποία η κάθε χαρά ,ή πόνος που αισθάνεται η κάθε μεμονωμένη ψυχή, πάλλει μέσα στον σύμπαν και έτσι όλη η ζωή στην ολότητά της υποφέρει.Βλέπουμε μέσα από αυτό το έργο, τα μεγάλα βάσανα του φίλου του ανθρώπου. Εχουμε την συμπάθεια και συμπόνια όλων των δημιουργημάτων προς τον Προμηθέα αλλά και το πλήρες αδιέξοδο του ανθρώπου κατά του συστήματος εξουσίας.. Αυτή είναι η κατάσταση στον Προμηθέα Δεσμώτη, αυτή είναι η διαμάχη.
Ο Αισχύλος προτείνει την λύση, που δεν είναι φυσικά η πτώση του Δία. Στον Προμηθέα τον Λυόμενο, ένα έργο που χάθηκε, αλλά υπάρχουν αναφορές, δείχνει τον Δία να μετανοιώνει ,παρόλο που επέμενε στους άκαμπτους όρους. Ο Δίας κατέχει μία νέα και εξαίρετη λειτουργία, την δύναμη να σκέπτεται και να μαθαίνει από τα παθήματα του, και με αυτή την δύναμη της σκέψης ο Δίας μετάλλαξε τον τρόπο διακυβέρνησης του. Οτι δίδαξε στον άνθρωπο το εφάρμοσε πρώτα στον εαυτό του. Με αγώνα και μάχη ανέβηκε στον θρόνο, νίκησε και φυλάκισε τους αντιπάλους του. Ετσι με την θύμηση του πόνου έμαθε αυτό που τον οδήγησε να ελευθερώσει τους Τιτάνες, να στείλει τον Ηρακλή να απελευθερώσει τον Προμηθέα και να οδηγήσει την Ιώ στην ειρήνη.Για τον Αισχύλο ο ίδιος ο Δίας είναι αυτός που δίνει την λύση γιατί ο ίδιος διδάσκεται και αναπτύσσεται.
Αυτό μας παραπέμπει στα λόγια του Καζαντζάκη ΄΄ Ο θεός μου δεν είναι πάνσοφος, δεν είναι παντοδύναμος, κινδυνεύει, δεν είναι πανάγαθος, να προσδοκούμε με εμπιστοσύνη πως θα μας λυπηθεί και θα μας σώσει. Πρέπει εμείς με τον αγώνα μας να τον σώσουμε και δεν μπορούμε να σωθούμε αν δεν σωθεί ο ίδιος. Εμείς θα σώσουμε τον θεό δημιουργώντας, μετουσιώνοντας την ύλη σε πνεύμα σε ισορροπία και μέτρο. ΄΄Ο δε Νίτσε είπε ΄΄ Ο θεός είναι πέρα από το κακό και το καλό. Τα μηδαμινά μέτρα, με τα οποία ζυγίζει ο άνθρωπος το καλό και το κακό δεν μπορούν να εφαρμοστούν στην δύναμη που κυβερνά.Η κοσμική δύναμη είναι πέρα από την αντίληψη και δύναμη κρίσης και δεν γίνεται ολοκληρωτικά αντιληπτή. Δεν υπολογίζεται με τα μέτρα που έχουμε επινοήσει για να ταιριάξει στην περιορισμένη και στενή εμπειρία του ανθρώπου, αυτού που αλυσοδεμένος με τις ίδιες του τις σκέψεις, τις επιθυμίες, τους φόβους, τις αγωνίες και προσκολλημένος στα προβλήματα της καθημερινότητας του αδυνατεί να νοιώσει τους παλμούς της άμεσης γνώσης. Βλέπουμε τον άνθρωπο να βάλλεται από παντού ,μόνος σε ένα αδυσώπητο σύμπαν. Ζει και πεθαίνει μέσα στην άγνοια του. Δρα σε πλήρη σύγχυση, μπερδεμένος από θεωρίες για τον κόσμο που θέλει ένα θεό πανάγαθο, που του συγχωρεί όλα του τα λάθη.Βολεμένος γιατί δεν του αρέσει να κουράζεται, προτιμά τις εύκολες λύσεις και ξορκίζοντας του φόβους του περιμένει ένα σωτήρα να τον σώσει και να αναλάβει την ευθύνη των δικών του πράξεων. Η έλλειψη πειθαρχίας τον εμποδίζει να εισχωρίσει στην απόλυτη ελευθερία και να επικαλεστεί την θεική του πλευρά που όλοι μας έχουμε, αλλά δεν μας περνά από το νου να την χρησιμοποιήσουμε.
Ο άνθρωπος για να ξεφύγει από αυτή την θλιβερή μοίρα πρέπει να γίνει πολεμιστής, στρατιώτης, Οδυσσέας. Μεγάλη πειθαρχία, σκληρή εκπαίδευση, να πολεμά και να ζεί την κάθε του μέρα, υπηρετώντας έναν σκοπό ,για να βρει την λύτρωσή του. Μόνο τότε οι πράξεις του θα αποκτήσουν άλλη δύναμη και νόημα.Πριν όμως πρέπει να πώ λίγα λόγια για την αρχαία τραγωδία,η οποία συσχετίζεται με την έννοια της κρίσης (Δίκης).Συνδέεται πάντα με την Μοίρα,την οφειλόμενη μερίδα που ανήκει στον άνθρωπο,το μερίδιο του στην φυλετική γή,στην συγκομιδή,στα λάφυρα της μάχης,στις τιμές και σε όλες τις φυσικές χαρές και θλίψεις της ζωής. Κάθε ον έχει μία Μοίρα.Αν διεκδικήσουμε περισσότερα από την μοίρα μας,διαπράττουμε υβριν.Τότε η Δίκη μας χτυπά.Προσπαθούμε να ξεφύγουμε από την Μοίρα μας αλλά αυτή πάντοτε μας πιάνει.Αλλοι επίμονα εισβάλλουν στην Μοίρα μας και προσπαθούν να μας ληστέψουν.Διαπράττουν Υβριν.Η Δίκη θα τους συλλάβει.Είναι θέμα Χρονου και για να το πούμε έτσι ωρίμανσης.Ο Χρόνος προασπίζεται την Μοίρα.Δεν είναι σωστό να περιμένουμε τα πράγματα πριν από το πλήρωμα του Χρόνου.
Ο ανθρωπος ζεί μέσα σε ένα πλέγμα ορίων και με τρόπο ταγμένο.Τον τρόπο και το πλέγμα (την φύση του πράγματος)τα είπαν Ανάγκη.Μία τάξη απαρασάλευτη που η φύση της είναι να διασαλεύεται,και αυτή η διασάλευση να πληρώνεται. Την πληρωμή αυτή την είπαν Δεινό.Η φύση λοιπόν της Ανάγκης είναι να κυοφορεί και να επιρρίπτει δεινά στους ανθρώπους.Αλλά όχι αναίτια. Πρέπει να είναι άξιοι οι άνθρωποι να παραδέχονται το φταίξιμό τους.Πρέπει να πράττουν και έτσι ευθύνονται, οι πράξεις τους αντιδικούν στην Ανάγκη και διασαλεύουν την κατάστασή της. Αυτές τις πράξεις τις ονόμασαν Υβρη.Ετσι λοιπόν οι άνθρωποι ζούν για να παθαίνουν δεινά,και για να πάθουν δεινά πρέπει να κάνουν Υβριν και το να κάνουν Υβριν και να πάθουν δεινά είναι Ανάγκη.Δεν φθάνει όμως μόνο αυτό,γιατί η Υβρις είναι μία δαταραξη και υπέρβαση νοιώθεται,έχει το σκεπτικό της,μεθοδεύεται και άρα αντιστέκεται σε αυτήν ο άνθρωπος, και αποτρέπεται.Ο άνθρωπος δεν ξεφεύγει από την Υβρη που μπαίνει μέσα άθελά του.Ξέρει ότι κάνει λάθος αλλά επιμένει θέλωντας,γιατί έτσι κρίνει του Νού η σύγχιση.Αυτή την σύγχιση του νού την είπαν Ατη.Είναι του νού η θεοβλάβεια που σπρώχνει στην Υβριν και αυτή διαταράσσει την ανάγκη προκαλώντας Δεινό.Το δεινό είναι η τιμωρία του φταίχτη που τον έσπρωξε η Ατη και έκανε Υβρην. Αυτήν την τιμωρία την είπαν Δίκη.Η Ανάγκη έχει ορίσει τη ζωή να είναι έτσι όπως προκύπτει εκ των υστέρων και προκύπτει Όπως είναι τακτόν.Αυτό το ΄΄τακτόν΄΄ σε ατομικό επίπεδο το διασαλεύει η Ατη.
ΑΓΡΙΟ ΠΛΕΓΜΑ ΟΡΙΩΝ,ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΟΠΟΊΟ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΠΙΛΕΓΕΙ ΚΑΙ ΠΡΑΤΤΕΙ ΜΟΝΟΣ ΤΟΥ,ΘΕΛΟΝΤΑΣ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑΓΜΕΝΟ ΓΙ΄ΑΥΤΟΝ ,ΕΝ ΑΓΝΟΙΑ ΤΟΥ. ΑΥΤΟ ΤΟ ΕΙΠΑΝ ΤΡΑΓΙΚΟ.

Ξεκίνησα την μελέτη της Ελληνικής Μυθολογίας με την σκέψη ότι η άμεση γνώση είναι πάντα κρυφή και συγκαλυμμένη πίσω από παραβολές και θρύλους, και ότι δύσκολα προσφέρεται στον οποιοδήποτε. Ηλπιζα βέβαια ότι ίσως βρω και κάποιες απαντήσεις όσον αφορά την αρχή του κόσμου αλλά και τον ρόλο και την μοίρα του ανθρώπου μέσα στο Σύμπαν και η χαρά μου είναι μεγάλη για αυτά που μαθαίνω και ξαναθυμάμαι.

Ζήλεια και παιδί.

Τι είναι η ζήλια;
Η ζήλια είναι το δυσάρεστο συναίσθημα που νιώθει κάποιος όταν πιστεύει πως ένας άλλος είναι ανώτερος από εκείνον ή αγαπιέται περισσότερο από εκείνον.
Η ζήλια είναι κάτι το «κακό», κάτι το οποίο μπορούμε να αποφύγουμε;
Όχι! Είναι ένα απολύτως φυσιολογικό συναίσθημα αντίδρασης. Το παιδί δεν μπορεί να φανταστεί ότι θα πρέπει να μοιράζεται την αγάπη των γονιών του. Είναι μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού και μια άριστη εμπειρία να ξεπεράσει το παιδί τον εαυτό του, να προοδεύσει και να δομηθεί. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στ΄αδέλφια είναι και συναγωνισμός, που βοηθά τα παιδιά μιας οικογένειας να μεγαλώσουν. Η ζήλια είναι ο θεμέλιος λίθος της εικόνας του εαυτού μας, αλλά και της αποδοχής του εαυτού μας. Ο αδελφός ή η αδελφή παίζουν σημαντικό ρόλο στην κατασκευή της προσωπικότητας του παιδιού. Ο «άλλος» επιτρέπει στο κάθε παιδί να αυτοπροσδιοριστεί καλύτερα, μέσω του εντοπισμού της διαφοράς και της ομοιότητας.

 Πώς εκδηλώνεται η ζήλια;
Η ζήλια μπορεί να εκφραστεί με πολλούς τρόπους από τα παιδιά. Ορισμένα εκφράζουν το φόβο πως τα αγαπούν λιγότερο με απόσυρση, άλλα με επιθετικότητα ή διαταραχή της συμπεριφοράς. Κάποια επιλέγουν να απομονωθούν, ενώ άλλα παλινδρομούν και φέρονται σα «μικρότερα».

 Παίζει ρόλο η θέση στη σειρά γέννησης του παιδιού, στην ένταση των αντιδράσεων της ζήλιας;
Από τα συναισθήματα ζήλιας δεν γλιτώνει κανένα παιδί της οικογένειας, όποια κι αν είναι η θέση του! Πόσο τυχερό δηλαδή πρέπει να αισθάνεται ένα παιδί που μοιράζεται το δωμάτιο, τα παιχνίδια ή τη σημασία των γονιών και των συγγενών του με τ΄αδέλφια του;
Ο πρωτότοκος χάνει το θρόνο του, ζηλεύει την τρυφερότητα που δείχνουν οι γονείς προς τον «εισβολέα», το δευτερότοκο. Από τη μεριά το, ο δεύτερος ζηλεύει τα προνόμια που απολαμβάνει ο μεγαλύτερος, λόγω της ηλικίας του. Αν γεννηθεί και τρίτο παιδί, ο δευτερότοκος μεταμορφώνεται σε «μεσαίο» και αναρωτιέται γιατί να έχει έναν πιο μεγάλο που του λέει τι να κάνει κι έναν πιο μικρό που είναι φοβερά χαϊδεμένος. Ο μικρός πάλι, ζηλεύει αυτά που οι άλλοι δυο γνώρισαν προτού ο ίδιος γεννηθεί και ... πάει λέγοντας ...

Η ένταση των αντιδράσεων της ζήλιας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως την ευφυία των παιδιών, τα όρια αντοχής τους στην αποστέρηση και τις σχέσεις που το καθένα έχει με τους γονείς του, καθώς και από τις αντιδράσεις των γονιών στις πρώτες εκδηλώσεις της ζήλιας τους.
Ποια θεωρείται η ιδανική διαφορά ηλικίας ανάμεσα στ΄αδέλφια, ώστε η ζήλια να είναι λιγότερη;

Οι νέες έρευνες δείχνουν ότι η ιδανική διαφορά ηλικίας είναι έξι με εφτά χρόνια. Είναι η ηλικία που
(α) μειώνεται η επιθετικότητα
(β) το παιδί είχε το χρόνο να δημιουργήσει τις προσωπικές του οικογενειακές αναμνήσεις
(γ) έχει κερδίσει την αυτονομία του και
(δ) έχει ήδη φίλους, εκτός από γονείς και έτσι έχει λιγότερο ανάγκη την παρουσία τους.

 Η ζήλια έχει την ίδια ένταση ανάμεσα στ΄αδέλφια του ίδιου ή διαφορετικού φύλου;
Όταν το φύλο είναι το ίδιο, οι ανταγωνισμοί είναι εντονότεροι στο πλαίσιο της αδελφικής σχέσης. Οι συγκρίσεις είναι πιο άμεσες σε όλους τους τομείς και αφορούν τη σχολική επίδοση, τις αθλητικές επιδόσεις, την ομορφιά, την κοινωνικότητα κ.λ.π. Ο ανταγωνισμός για την απόσπαση της προσοχής του γονιού είναι συχνά τρομακτικός!

Στην περίπτωση που τ΄αδέλφια είναι διαφορετικού φύλου, υπάρχει και η δικαιολογία ότι ο άλλος είναι όντως «διαφορετικός» και έτσι μειώνονται κάπως οι συγκρίσεις. Όμως και πάλι δε θα αποφευχθούν οι διαμάχες εξαιτίας των διαφορετικών προσανατολισμών λόγω φύλου και των διαφορετικών ενδιαφερόντων. Εδώ μεγάλο ρόλο , θα παίξουν και οι «προτιμήσεις» της μαμάς και του μπαμπά προς κάποιο από τα παιδιά τους.

 Δίνω περισσότερη σημασία στο πρώτο (ή στο μεσαίο ή στο μικρό ή στο τέταρτο...) και όμως αυτό πάλι ζηλεύει! Πού κάνω λάθος σαν γονιός;

Δεν πρέπει να ξεχνούμε πως η ζήλια είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα αντίδρασης. Η ζήλια δεν είναι παρά μια εκδήλωση πόνου και μια έκκληση για βοήθεια και καλοσύνη από τον ενήλικα. Το παιδί που ζηλεύει αγαπά και μισεί συγχρόνως. Αν οι γονείς δεν κάνουν τραγικά λάθη, όπως καταστολή και τιμωρία της εκδήλωσης της ζήλιας ή διάπραξη αδικίας, η επιθετική συμπεριφορά εξαλείφεται.

Η έκφραση της ζήλιας εκφράζει και τη γενικότερη δομή της οικογένειας που χτίζεται γύρω από εφτά μεγάλους άξονες:
 (1) τη συζυγική σχέση,
(2) τη σχέση των γονιών με καθένα από τα παιδιά τους,
(3) τις σχέσεις μεταξύ αδελφών,
(4) τη σχέση της οικογένειας με τον έξω κόσμο,
(5) τις επαγγελματικές υποχρεώσεις των γονιών,
(6) το διαθέσιμο οικογενειακό χρόνο και
(7) το σύστημα διαπαιδαγώγησης που υιοθετεί η οικογένεια.

Κάθε αδελφική σχέση είναι ιδιαίτερη και χαρακτηρίζεται από την ακολουθία των γεννήσεων, το φύλο, τις περιστάσεις της γέννησης και τον αριθμό των παιδιών που την αποτελούν, τη φύση και την ιδιοσυγκρασία του κάθε παιδιού και την άποψη του γονιού για το κάθε παιδί...
Είναι φανερό πως για να αντιμετωπίσουμε τη ζήλια θα πρέπει να δούμε το θέμα , όχι μόνο από την άποψη του «πόση σημασία» δίνουμε στο παιδί που ζηλεύει, αλλά και από την άποψη της γενικότερης μας στάσης απέναντι στην αδελφική σχέση.

Πώς θα αντιμετωπίσω τη ζήλια του παιδιού μου;
Ακολουθούν κάποιες πρακτικές εισηγήσεις:
• Ασχοληθείτε εναλλάξ με τα παιδιά σας. Θα πρέπει να φροντίσετε να υπάρχει ισορροπία και να διαθέσετε ξεχωριστό χρόνο σε όλα τα παιδιά της οικογένειας
• Μην υποχρεώνετε το πρωτότοκο παιδί να «μεγαλώσει» απότομα. Αφήστε το να ζει σαν παιδί της ηλικίας του, δώστε του καμιά φορά την άδεια να είναι «μικρό»
• Ενθαρρύνετε το παιδί σας να εκφράσει όλα όσα νιώθει και δείξτε κατανόηση και τρυφερότητα. Μην επιβεβαιώνετε άθελα σας αυτό που το παιδί φοβάται, δηλαδή την απώλεια της αγάπης σας
• Αποφύγετε τις συγκρίσεις (για ομορφιά, σχολική επίδοση, αθλητικές επιδόσεις κ.λ.π.). Δεχτείτε τη διαφορετικότητα των παιδιών σας!
• Αφήστε κάποιες φορές το νεογέννητο με τους παππούδες ή με κάποιους φίλους. Έτσι θα μπορέσετε να αφιερώσετε τον ελεύθερο χρόνο σας στα άλλα σας παιδιά
• Ας έχει το κάθε παιδί και τα δικά του παιχνίδια, το δικό του χώρο (δωμάτιο ή έστω μια γωνιά ή ένα συρτάρι αποκλειστικά δικό του...). Τα αδέλφια δεν είναι απαραίτητο να τα μοιράζονται όλα και να παίζουν συνεχώς μαζί!
• Αφήστε το πρωτότοκο να αναλάβει περισσότερα καθήκοντα, αν είναι έτοιμο, αντίστοιχα όμως θα πρέπει να απολαμβάνει περισσότερα προνόμια και περισσότερη ελευθερία
• Μην κρύβεστε και μη λέτε ψέματα! Εκφράστε την ξεχωριστή αγάπη σας προς όλα τα παιδιά σας, χωρίς να φοβάστε την αντίδρασή τους
• Χρειάζεται σαφήνεια και ακρίβεια στη ρύθμιση της επικοινωνίας στην οικογένεια (ποιος μιλά και πότε, κανείς δε διακόπτεται...). Η συνεργασία στις οικιακές εργασίες, η διάταξη των θέσεων στο αυτοκίνητο και στο τραπέζι, η σειρά στο μπάνιο και στον ύπνο, το ποιος παίρνει δώρο όταν ένα από τα παιδιά γιορτάζει(!) κ.λ.π., κ.λ.π. θα πρέπει να διευθετηθούν πολύ συγκεκριμένα
• Αποφύγετε τις παγίδες του «ποιος άρχισε» και του «ποιος φταίει». Δε γίνεται να φταίει πάντα ο μεγάλος ή πάντα ο μικρός... Στηρίξετε την ικανότητα των παιδιών να βρίσκουν μόνα τους τη λύση. Τα αδέλφια πρέπει να βρουν την τάξη μόνα τους, μέσα από την εμπειρία. Μη λαμβάνετε θέση και εκφράστε την απεριόριστη αγάπη σας και στο «δύσκολο» παιδί σας. Βοηθήστε το να αποδεχτεί τη θέση και την πορεία του. Αν συστηματικά χειραγωγείται συναισθηματικά από τ’ αδέλφια του κάποιο παιδί σας, βοηθήστε το να αντιδράσει και να αναπτύξει τις συναισθηματικές του άμυνες. Αν τίθεται θέμα ασφάλειας ή συστηματικής εκμετάλλευσης, τότε παρεμβαίνετε χωρίζοντας απλώς τους «μονομάχους»
• Θέστε σαφείς κανόνες που θα εμποδίσουν την επιθετική συμπεριφορά μεταξύ τους. Για παράδειγμα: το μεγαλύτερο παιδί δε χτυπά το μικρότερο, έχει όμως το δικαίωμα να αμυνθεί εφόσον εκείνο του επιτεθεί, ή απαγορεύονται οι βρισιές, τα επίθετα, οι κλωτσιές, οι δαγκωματιές, η ρίψη αντικειμένων κ.λ.π.
• Δεχτείτε όλα τα συναισθήματα των παιδιών σας, αλλά συγχρόνως βάλτε όρια στην ανάρμοστη συμπεριφορά, θέτοντας λογικές και σταθερές συνέπειες

• Με λίγα λόγια:
1. Χαλαρώστε και προσπαθήστε να είστε ειλικρινείς με τα παιδιά σας
2. Δώστε απλόχερα αγάπη
3. Αφιερώστε χρόνο στα παιδιά σας. Μια φορά μεγαλώνουν και σας χρειάζονται...
4. Παρεμβαίνετε μόνο εκεί που είναι απόλυτα αναγκαίο
5. Θέστε ξεκάθαρα όρια και αφήστε το παιδί να υποστεί τις συνέπειες από την παράβασή τους
6. Αποδεχτείτε τη διαφορετικότητα των παιδιών σας και προπαντός
7. Ξεπεράστε την ειδυλλιακή εικόνα της οικογένειας, στην οποία όλοι είναι πάντα αγαπημένοι και μονιασμένοι!!!

Ο Αριστοτέλης και το πολίτευμα της Κρήτης

Ο Ισαάκ Ασίμοφ στο βιβλίο του «Το Χρονικό του Κόσμου», αναφερόμενος στην περίοδο 2500 – 2000 π.Χ. είναι σαφής: «Η Κρήτη, ως πρώτος νησιωτικός πολιτισμός, είχε το εξής πλεονέκτημα: οι ισχυροί πολιτισμοί της Αιγύπτου και της δυτικής Ασίας δεν είχαν πλοία ικανά να απειλήσουν την Κρήτη. Γι’ αυτό το λόγο, οι πόλεις – κράτη του νησιού είχαν ενοποιηθεί ειρηνικά και παρέμεναν απεριτείχιστες πόλεις». (σελ. 53). Και είναι αλήθεια ότι η γεωγραφική θέση της Κρήτης έπαιξε ίσως το βασικότερο ρόλο στη διαμόρφωση όλων των συσχετισμών. Ο Αριστοτέλης στο δεύτερο βιβλίο απ’ τα «Πολιτικά» αναφέρει: «Φαίνεται ότι το νησί από τη φύση του ήταν προορισμένο να δεσπόζει στους Έλληνες και να βρίσκεται σε ευνοϊκή γεωγραφική θέση. Διότι κυριαρχεί σε όλο το θαλάσσιο χώρο (ενν. της ανατολικής Μεσογείου), στα παράλια του οποίου είναι εγκατεστημένοι σχεδόν όλοι οι Έλληνες. Διότι αφενός δεν απέχει πολύ από την Πελοπόννησο και αφετέρου από τα ασιατικά παράλια – την περιοχή δηλαδή γύρω από το Τριόπιο – και τη Ρόδο. Γι’ αυτό ο Μίνωας έγινε θαλασσοκράτορας, και από τα νησιά άλλα κατέκτησε και σε άλλα εγκατέστησε έποικους. Τελικά επιτέθηκε εναντίον της Σικελίας όπου και πέθανε κοντά στην Καμικό». (σελ. 439). Και ο Ασίμοφ συμπληρώνει:«Η Κρήτη είχε τα δικά της πλοία που διενεργούσαν το εμπόριο του νησιού με τα βόρεια νησιά, τα οποία είναι τόσο πυκνά διεσπαρμένα στη θάλασσα, που τα πλοία δεν έχαναν ποτέ την οπτική επαφή τους με τη στεριά για μεγάλο διάστημα. Η Κρήτη, ελέγχοντας το εμπόριο της ανατολικής Μεσογείου, προόδευε γρήγορα και κατόρθωσε να ιδρύσει την πρώτη θαλασσοκρατορία, που σημαίνει κυριαρχία των θαλασσών και της οποίας η ισχύς βασιζόταν περισσότερο στο ναυτικό παρά στο στρατό ξηράς». (σελ. 53).

Σχετικά με τη διαμόρφωση του πολιτεύματος της μινωικής Κρήτης στο βιβλίο του Σπυρ. Κ. Σίτου «Ιστορία του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού» καταγράφεται: «Η συγκεντρωτική οργάνωση της πολιτικής εξουσίας αποδεικνύεται και από τον τρόπο κατασκευής των ανακτόρων. Οι βασιλείς όμως δεν κυβέρνησαν την Κρήτη ποτέ τυραννικά, όπως οι φαραώ της Αιγύπτου και οι βασιλείς της Μεσοποταμίας. Σκοπός της διοικήσεώς τους ήταν η εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου. Η ευημερία των βασιλέων και των ιερέων της Κρήτης στηριζόταν στο εμπόριο και στη βιοτεχνία και όχι στην πολιτική δύναμη. Ο μινωικός πολιτισμός ποτέ δεν επέτρεψε τη μονολιθική συγκέντρωση της πολιτικής δυνάμεως στα χέρια του βασιλέως. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι η μινωική Κρήτη είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο, η οποία εφήρμοσε την πρώτη υποτυπώδη δημοκρατική διοίκηση. Σε κάθε μικρό βασίλειο η ευημερία δεν ήταν μονοπώλιο του βασιλέως, όπως στην Ανατολή και στην Αίγυπτο. Στην Κρήτη ευημερούσε η μεσαία τάξη». (σελ. 68).

Όμως τα μεγαλεία της μινωικής Κρήτης δεν έχουν καμία σχέση με την εποχή που τη συναντά ο Αριστοτέλης, ο οποίος γράφει τα «Πολιτικά» μετά το 335 π. Χ., όπου και επιστρέφει στην Αθήνα από τη Μακεδονία. Για τον Αριστοτέλη, το μόνο που διασώζει την Κρήτη είναι η γεωγραφική της θέση που αποτρέπει την ύπαρξη μόνιμης εχθρικής απειλής, δηλαδή ένα γείτονα που να καιροφυλακτεί για οποιοδήποτε στραβοπάτημα. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, οι κοινωνικές ανισότητες που επικρατούσαν θα έφερναν σίγουρα εξεγέρσεις, όπως και στη Σπάρτη, με τη διαφορά ότι οι Κρήτες δεν ήταν καθόλου βέβαιο ότι θα μπορούσαν να ανταποκριθούν: «….. οι πενέστες της Θεσσαλίας πολλές φορές ξεσηκώθηκαν εναντίον των Θεσσαλών. Το ίδιο έκαναν εναντίον των Σπαρτιατών οι είλωτες (διότι τρόπον τινά συνεχώς καιροφυλακτούν για κάποιο ατύχημα των Σπαρτιατών). Στους Κρητικούς δεν έχει συμβεί ακόμη κάτι παρόμοιο. Η αιτία είναι ίσως το γεγονός ότι καμία από τις γειτονικές πόλεις, αν και οι σχέσεις τους είναι εχθρικές, δεν συμμαχεί με τους επαναστάτες, διότι δε τις συμφέρει, αφού και αυτές έχουν περιοίκους. Αντίθετα οι γείτονες των Σπαρτιατών – Αργείοι, Μεσσήνιοι και Αρκάδες – ήταν όλοι εχθροί τους». (σελ. 421).

Στον Αριστοτέλη οι περίοικοι της Κρήτης παρουσιάζονται κατ’ αντιστοιχία με τους είλωτες της Σπάρτης: «Για τους Σπαρτιάτες τη γη την καλλιεργούν οι είλωτες και για τους Κρήτες οι περίοικοι……». (σελ. 439). Το να αποκαλέσει κανείς τους είλωτες δούλους, ίσως δε θα ήταν απόλυτα ακριβές – ούτε βέβαια και ανακριβές. Το σίγουρο είναι ότι επρόκειτο για καταπιεσμένους ανθρώπους, που στερούνταν πολιτικών δικαιωμάτων και που θα έκαναν τα πάντα να ανατρέψουν την κατάσταση με την πρώτη ευκαιρία. Στο δεύτερο τόμο από την «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» βλέπουμε σχετικά: «Κατά το μέτρο που μας επιτρέπουν τα διαθέσιμα στοιχεία, γνωρίζουμε ή εικάζουμε ότι ορισμένες τουλάχιστον από τις κοινωνίες που ιδρύθηκαν μετά το 1125 π. Χ., είτε από επιδρομείς που εισέβαλαν στις χώρες με μυκηναϊκό παρελθόν είτε από αποίκους που εγκαταστάθηκαν στο ανατολικό Αιγαίο, υποχρέωσαν μερικούς από τους παλαιούς κατοίκους των περιοχών που κατέκτησαν να καλλιεργούν τους κλήρους που μοιράσθηκαν αναμεταξύ τους, και να τους προσφέρουν ένα σημαντικό τμήμα από τα εισοδήματα. Οι άνθρωποι αυτής της κατηγορίας ονομάζονταν στη Θεσσαλία “πενέσται”, στη Σικυώνα “κορυνηφόροι”, στο Άργος “γυμνήτες”, στη Λακωνία “είλωτες”, αλλά και “δώλοι” (δούλοι), στην Κρήτη “κλαρώται”, “μνωίται”, “αφαμιώται”, καθώς επίσης “δώλοι” και “οικείς”, στη Λοκρίδα “οικιάται”. Η νομική θέση τους χαρακτηρίζεται από τα εξής δεδομένα: δεν ήταν ελεύθεροι, ανήκαν στην κοινότητα (αυτό το καθεστώς διατηρήθηκε σε μερικές κοινότητες ως τα ιστορικά χρόνια, στη Σπάρτη πάντως θα διαρκέσει ως το τέλος της ανεξαρτησίας της). Οι υποχρεώσεις τους καθορίζονταν από γενικές διατάξεις και όχι από τη θέληση εκείνων που είχαν τη νομή ή την κτήση των κλήρων. Προστατεύονταν από νόμους που δεν ίσχυαν για τους δούλους (π. χ. απαγορευόταν η πώλησή τους έξω από τη χώρα, σε ορισμένες μάλιστα κοινωνίες και η μετακίνησή τους από τον κλήρο, στον οποίο είχαν αποσπασθεί……………. Οι νεότεροι ιστορικοί βρήκαν ότι δε διαφέρουν από τους δουλοπάροικους των μεταχριστιανικών χρόνων στην Ευρώπη και την Ανατολή». (σελ. 42).

Ο παραλληλισμός των περιοίκων με τους είλωτες δεν είναι καθόλου τυχαίος, αφού το πολίτευμα της Κρήτης ήταν μάλλον το πρότυπο που ακολούθησαν και οι Σπαρτιάτες: «Διότι και φαίνεται και λέγεται ότι το πολίτευμα των Σπαρτιατών στο μεγαλύτερο μέρος του αποτελεί μίμηση του κρητικού πολιτεύματος». (σελ. 437). Εξάλλου, αναφέρεται ότι ο Λυκούργος, του οποίου οι νόμοι κατηύθυναν τη σπαρτιατική κοινωνία, πέρασε από την Κρήτη και γνώριζε καλά τα εκεί πολιτειακά τεκταινόμενα: «Λένε ότι ο Λυκούργος, όταν παραιτήθηκε από την κηδεμονία του βασιλιά Χαρίλλου και έφυγε μακριά, πέρασε τον περισσότερο καιρό στην Κρήτη εξαιτίας της συγγένειας (ενν. των δύο λαών). Διότι οι Λύκτιοι ήταν άποικοι των Σπαρτιατών. Αυτοί λοιπόν, όταν ήρθαν στον τόπο της αποικίας (ενν. στο Λύκτο της Κρήτης), υιοθέτησαν τη νομοθεσία που είχαν τότε οι κάτοικοί της». (σελ. 437 – 439). Υπό αυτούς τους όρους το πολίτευμα της Κρήτης μοιάζει με εκείνο της Σπάρτης τόσο στο θεσμό των συσσιτίων, όσο και στο θεσμό των εφόρων και της γερουσίας: «….ο θεσμός των συσσιτίων υπάρχει και στους δύο λαούς και στα παλιότερα χρόνια οι Σπαρτιάτες τα συσσίτια δεν τα ονόμαζαν φιδίτια αλλά άνδρια, όπως ακριβώς και οι Κρήτες, πράγμα που φανερώνει ότι ο θεσμός ήρθε από εκεί. Το ίδιο ισχύει και για το σύστημα του πολιτεύματος. Διότι οι μεν έφοροι έχουν την ίδια εξουσία με αυτούς που στην Κρήτη ονομάζονται κόσμοι, με τη διαφορά ότι οι έφοροι είναι πέντε, ενώ οι κόσμοι δέκα. Οι δε γερουσιαστές (ενν. των Σπαρτιατών) είναι αντίστοιχοι με τους γερουσιαστές των Κρητών, οι οποίοι ονομάζουν τη Γερουσία βουλή». (σελ. 439 – 441).

Η διαφορά με τα συσσίτια είναι ότι στην Κρήτη η προμήθεια των αγαθών ήταν υπόθεση του δημόσιου ταμείου, σε αντίθεση με τη Σπάρτη όπου ο κάθε πολίτης όφειλε να συνεισφέρει τα έξοδα του συσσιτίου του ο ίδιος. Αυτό έκανε το πολίτευμα της Κρήτης πιο δημοκρατικό, αφού στη Σπάρτη ο πολίτης που δε μπορούσε να προσφέρει τα έξοδα για το συσσίτιό του, έχανε και το δικαίωμα της συμμετοχής στη λειτουργία του πολιτεύματος: «Όσον αφορά τα συσσίτια, αυτά είναι καλύτερα οργανωμένα από τους Κρήτες παρά από τους Σπαρτιάτες. Διότι στη Σπάρτη συνεισφέρει ο καθένας το κατά κεφαλήν καθορισμένο μερίδιο και, αν δεν το κάνει, δεν του επιτρέπει ο νόμος να συμμετέχει στη λειτουργία του πολιτεύματος, όπως ήδη ελέχθη, ενώ στην Κρήτη το σύστημα είναι πιο δημοκρατικό. Διότι από όλα τα δημόσια γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα και από τους φόρους που πληρώνουν οι δούλοι (η λέξη δούλοι αφορά τη μετάφραση του Δημήτρη Παπαδή, ο Αριστοτέλης στο πρωτότυπο γράφει «οι περίοικοι») ένα μέρος είναι καθορισμένο για τους θεούς και τις κοινωφελείς υπηρεσίες, ενώ το άλλο πηγαίνει στα συσσίτια, ώστε όλοι: γυναίκες, άντρες και παιδιά, να συντηρούνται από το δημόσιο». (σελ. 441).

Σχετικά με το θεσμό των κόσμων όμως, η εικόνα είναι πολύ διαφορετική: «….. ο θεσμός των κόσμων είναι χειρότερος από εκείνον των εφόρων. Διότι τα μειονεκτήματα της αρχής των εφόρων τα έχουν και οι κόσμοι (διότι εκλέγονται οι τυχόντες), όμως ό,τι είναι εκεί συμφέρον για την πολιτεία, δεν υπάρχει εδώ. Εκεί δηλαδή, επειδή οι έφοροι εκλέγονται από όλους τους πολίτες (ενν. όλοι οι πολίτες έχουν το δικαίωμα του εκλέγεσθαι), και επειδή έτσι συμμετέχει ο λαός στον πιο σημαντικό φορέα εξουσίας, θέλει να διατηρηθεί το (ενν. υπάρχον) πολίτευμα. Εδώ (ενν. στην Κρήτη) όμως εκλέγουν τους κόσμους όχι από το σύνολο των πολιτών, αλλά μόνον από ορισμένα γένη, και τους γερουσιαστές τους εκλέγουν από εκείνους που έχουν χρηματίσει κόσμοι». (σελ. 441 – 443). Η δυνατότητα να συμμετέχει όλος ο λαός στη διαμόρφωση της εξουσίας είναι η διασφάλιση της αποδοχής του πολιτεύματος. Από τη στιγμή που κάποιοι αποκλείονται από τις πολιτειακές διαδικασίες δεν έχουν άλλη επιλογή από τη δυσαρέσκεια απέναντι σε μια εξουσία που δεν τους υπολογίζει. Και είναι ηλίου φαεινότερο ότι όσο οι άνθρωποι αυτοί πληθαίνουν, τόσο αυξάνεται και η πιθανότητα της εξέγερσης. Η συμμετοχή των πολλών στις πολιτικές διαδικασίες, δεν είναι μόνο η ευθύνη που αυτομάτως μοιράζεται σε πολλούς (και ο ψηφοφόρος έχει ευθύνη, όχι μόνο ο εκλεγμένος), αλλά και η εξασφάλιση της ισορροπίας, αφού όλοι νιώθουν ικανοποίηση: «Το γεγονός ότι ο λαός, αν και δε συμμετέχει στην πολιτική εξουσία, δε διαμαρτύρεται, δε σημαίνει ότι οι πολιτικοί θεσμοί έχουν καλώς». (σελ. 443).

Εξάλλου, ο αποκλεισμός των πολλών από την εξουσία είναι ο ασφαλέστερος δρόμος για τη διαφθορά. Γιατί κανείς δε χρειάζεται να λογοδοτήσει σε ανθρώπους που από θέση αρχής δεν μπορούν να έχουν λόγο. Οι κόσμοι αν και δε λαμβάνουν αμοιβή κι αν και μένουν απομονωμένοι προκειμένου να αποφευχθούν περιπτώσεις δωροδοκίας, είναι αδύνατο να εξασφαλίσουν την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος μπροστά στα συμφέροντα των ισχυρών: «Πολλές φορές δηλαδή ορισμένοι συνάδελφοί τους ή ιδιώτες συνωμοτούν εναντίον των κόσμων και τους καθαιρούν………. Όμως το χειρότερο απ’ όλα είναι η καθαίρεση των κόσμων, την οποία προκαλούν συχνά οι ισχυροί άνδρες, όταν θέλουν να μην τιμωρηθούν. Απ’ αυτό συνάγεται ξεκάθαρα ότι το νομοθετικό σύστημα (ενν. της Κρήτης) διαλαμβάνει κάποια συνταγματικά στοιχεία, όμως δε συνιστά ένα πολίτευμα, αλλά μάλλον ένα αυταρχικό καθεστώς. Συνηθίζουν εξάλλου (ενν. οι ισχυροί) δημιουργώντας διάσταση ανάμεσα στο λαό και τους φίλους τους να προκαλούν αναρχία και αναταραχές και να πολεμούν μεταξύ τους». (σελ. 443 – 445). Ακόμη και η εκκλησία του δήμου που αναφέρεται είναι περισσότερο διακοσμητική: «Στην εκκλησία του δήμου συμμετέχουν όλοι οι πολίτες, αλλά αυτή το μόνο που κάνει είναι να επικυρώνει με ψηφοφορία τις αποφάσεις των γερουσιαστών και των κόσμων». (σελ. 441).


Χάρτης των ανακτόρων και των λοιπών κέντρων του Μινωικού πολιτισμού
Όσο για τους γερουσιαστές της Κρήτης, οι οποίοι είχαν το δικαίωμα να εκλεγούν μόνο εφόσον είχαν διατελέσει κόσμοι «θα μπορούσε να πει κανείς ό,τι και για τον αντίστοιχο θεσμό της Σπάρτης (ότι δηλαδή η ανευθυνότητα και η ισοβιότητα είναι προνόμια μεγαλύτερα απ’ αυτά που τους αξίζουν, καθώς επίσης και ότι είναι επικίνδυνο να μην ασκούν την εξουσία σύμφωνα με γραπτούς νόμους αλλά κατά την κρίση τους)». (σελ. 443). Η διευκρίνιση ότι οι Κρήτες είχαν καταργήσει το θεσμό της βασιλείας κι ότι σε περίπτωση πολέμου αναλάμβαναν την αρχηγία οι κόσμοι δεν αλλάζει και πολύ την ουσία του πολιτεύματος. Η πολιτική οργάνωση της Κρήτης υπήρξε αυταρχική ευνοώντας τα υπόγεια συμφέροντα των ισχυρών. Το δημοκρατικό περιτύλιγμα της οργάνωσης των συσσιτίων δεν πείθει τον Αριστοτέλη. Οι αναταραχές και οι συγκρούσεις που προκύπτουν ως μοναδικός τρόπος διευθέτησης των αντιμέτωπων συμφερόντων είναι μάλλον συμπτώματα αποδιοργάνωσης παρά οργάνωσης της πολιτείας: «Και αλήθεια τι διαφέρει μια τέτοια κατάσταση από την προσωρινή κατάλυση της πολιτείας και τη διάλυση της πολιτικής κοινωνίας; Μια πολιτεία που βρίσκεται σ’ αυτή την κατάσταση κινδυνεύει, όταν υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν και είναι σε θέση να επιτεθούν». (σελ. 445).

Τελικά, αυτό που ονομάζουμε σύστημα διοίκησης, δεν είναι τίποτε άλλο από τον τρόπο που ρυθμίζονται τα αντίπαλα συμφέροντα. Όσο ομαλότερα γίνεται αυτό τόσο πιο πετυχημένο είναι το σύστημα. Κι όταν λέμε ομαλότερα, εννοούμε να ικανοποιεί – αν όχι το σύνολο – τουλάχιστο τη μεγάλη πλειοψηφία. Το πολίτευμα που δεν έχει τις θεσμικές αντιστάσεις να περιορίσει την αρπακτική διάθεση των λίγων, είτε για λόγους ελλιπούς νομοθεσίας είτε για λόγους αδυναμίας τήρησης των νόμων (και οι ευθύνες των διαχειριστών της εξουσίας είναι ξεκάθαρες) δεν μπορεί παρά να καταταχτεί στα στρεβλά. Και στην Κρήτη δε φαίνεται να υπάρχει η επιθυμητή πολιτική ομαλότητα: «Αλλά, όπως ελέχθη, η πολιτεία σώζεται χάρη στη γεωγραφική της θέση. Η ανυπαρξία ξένων στην Κρήτη οφείλεται στο απόμακρο της γεωγραφικής της θέσης. Γι’ αυτό και οι περίοικοι παραμένουν υπάκουοι στους Κρητικούς, ενώ οι είλωτες συχνά επαναστατούν. Διότι οι Κρητικοί δεν έχουν καμία συμμετοχή σε άσκηση εξουσίας στο εξωτερικό. Πρόσφατα όμως μια ξενική επιδρομή εναντίον της Κρήτης αποκάλυψε την αδυναμία των νόμων της». (σελ. 445).

Μη Ον

Από την εποχή του Παρμενίδη και της Ελεατικής Σχολής η αρχαία ελληνική φιλοσοφία πάλεψε με την έννοια του Μη Όντος. Οι Ελεάτες το εξορκίζουν και αποδέχονται ότι το Ον είναι ενιαίο, πλήρες, αμετάβλητο, αιώνιο, ακίνητο, άπειρο και ο κόσμος των φαινομένων και των αισθήσεων απατηλός. Δεν υπάρχει χώρος «ύπαρξης» για το Μη Ον, αφού εννοιολογικά είναι το ίδιο η Μη Ύπαρξη. Για το Δημόκριτο και τους Ατομικούς Μη Ον είναι το Κενό, ο κενός χώρος. Αν και το αντίθετο του ατομικού Όντος, των ατόμων της ύλης, το Κενό είναι απαραίτητο για την κίνηση των ατόμων και για ανάπτυξη των σωμάτων στις τρεις διαστάσεις. Έτσι στο βάθος δεν είναι πραγματικό Μη Ον και του αποδίδεται ένα ελάχιστο δικαίωμα στην Ύπαρξη. Το Κενό είναι Ον διαφορετικού τύπου από την Ύλη.

Η επιστήμη της εποχής μας παλεύει ακόμη με την έννοια του κενού. Το κενό της κβαντικής θεωρίας δεν είναι ούτε καν ο άδειος χώρος του Δημόκριτου, αλλά βρίθει από φανταστικά σωματίδια και την ενέργεια του κενού, είναι το μέρος όπου κατοικούν τα πεδία των δυνάμεων. Το Κενό της μοντέρνας φυσικής είναι πιο Ον από το Κενό του Δημόκριτου.

Πού μπορούμε, λοιπόν, να βρούμε το Μη Ον; Μήπως πριν από τη στιγμή της γέννησης του Σύμπαντος; Δημιουργείται πράγματι το Σύμπαν στη Μεγάλη Έκρηξη από το Τίποτα, εκ του Μηδενός και το Μη Ον δίνει τη θέση του στο Ον; Αν πάρουμε κατά γράμμα όσα μας λέει η σύγχρονη κοσμολογία, η απάντηση είναι Όχι. Γιατί τη στιγμή της γέννησης του Σύμπαντος όλη η Ύλη του και η Ενέργεια είναι συγκεντρωμένα σε μια Μοναδικότητα, ένα μοναδικό σημείο άπειρο σε πυκνότητα. Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει κάτι. Υπάρχει η Μοναδικότητα και η Ύλη που είναι συγκεντρωμένη σ’ αυτήν. Η θεωρία λέει ότι ο χώρος και ο χρόνος γεννιούνται μαζί με τη Μεγάλη Έκρηξη. Νεότατες θεωρίες υπονοούν ότι ο χώρος και ο χρόνος είναι και οι ίδιοι κβαντισμένοι, όπως τα υλικά πεδία, ότι υπάρχει ένα ελάχιστο «άτομο» χώρου και χρόνου και ότι αυτά τα ελάχιστα «άτομα» χώρου και χρόνου πριν τη Μεγάλη Έκρηξη είναι ατάκτως ερριμένα. «Τακτοποιούνται» μόνο κατά τη στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης. Έτσι, όμως, αυτό που γεννιέται κατά τη Μεγάλη Έκρηξη δεν είναι ο χώρος και ο χρόνος, αλλά μόνο η ροή του χρόνου και οι τρεις διαστάσεις του χρόνου (ή η αίσθηση ότι ο χωροχρόνος έχει αυτές τις ιδιότητες). Ο χώρος και ο χρόνος προϋπάρχουν ως άμορφη σκόνη στην άμμο, αλλά Υπάρχουν.[i]

Πουθενά σε όλα αυτά δεν υπάρχει περιθώριο για το Μη Ον, κάτι που πάντα υποστήριζε ο Παρμενίδης. Και το έσχατο ερώτημα βέβαια είναι γιατί «Να υπάρχει Κάτι» παρά «Να μην υπάρχει Τίποτα»; Η απάντησή του ανήκει στο χώρο της μεταφυσικής.[ii]     
---------------
[i] Υπάρχουν ακόμη πιο εξωτικές θεωρήσεις: η θεωρία υπερχορδών και η επέκτασή της, Μ-θεωρία, απαιτούν ενδεκαδιάστατο χωροχρόνο, ο οποίος είναι άπειρος και αιώνιος, και πιθανώς άπειρα σύμπαντα, ένα από τα οποία είναι το δικό μας (Πολυσύμπαν).Οι ιδιότητες και οι νόμοι αυτών των συμπάντων μπορεί να είναι διαφορετικοί. Τυχαίνει να ζούμε σε ένα σύμπαν με τους κατάλληλους νόμους για την ύπαρξη ζωής (ανθρωπική αρχή). Άλλες θεωρίες προβλέπουν ότι κάθε μαύρη τρύπα στο δικό μας σύμπαν αποτελεί την αφορμή για τη δημιουργία ενός καινούργιου σύμπαντος στο εσωτερικό της, ότι και το δικό μας σύμπαν είναι μια μαύρη τρύπα στο εσωτερικό ενός άλλου σύμπαντος κ.ο.κ. (Smolin). O Penrose έχει αναπτύξει μια άποψη ότι μετά από τρισεκατομμύρια τρισεκατομμύριων χρόνια θα συμβεί η Μεγάλη Αναπήδηση και το σύμπαν θα ξαναρχίσει με μια νέα Μεγάλη Έκρηξη (μια αιώνια επαναλαμβανόμενη διαδικασία). Στη θεωρία του αιώνιου πληθωρισμού δημιουργούνται διαρκώς καινούργιες αυτόνομες φυσαλίδες χωροχρόνου από μικροσκοπικές αναταράξεις του κενού. Μια από αυτές τις φυσαλίδες είναι και το δικό μας σύμπαν.

[ii] Εξίσου γοητευτικό είναι και το ερώτημα «γιατί το Σύμπαν μας ξεκίνησε από μια κατάσταση ελάχιστης εντροπίας». Εντροπία είναι η αύξηση της αταξίας στο Σύμπαν. Σύμφωνα με το δεύτερο νόμο της Θερμοδυναμικής η εντροπία-αταξία του Σύμπαντος διαρκώς αυξάνεται [ένα ακέραιο ποτήρι (τάξη), αν σπάσει (αταξία) είναι στατιστικά απίθανο να επανέλθει από μόνο του στην πρότερη εύτακτη κατάσταση]. Αλλά αυτό σημαίνει ότι κατά τη Μεγάλη Έκρηξη, στο απώτατο παρελθόν, το Σύμπαν ξεκίνησε σε μια ιδανική κατάσταση ελάχιστης εντροπίας, δηλαδή μέγιστης τάξης. Πώς συνέβη και ισχύει αυτό το στατιστικά απίθανο γεγονός;

TA ΚΑΤΣΙΜΠΟΥΧΕΡΙΑ

Παλιά, το Δωδεκαήμερο, οι μυλωνάδες κλείνανε τους μύλους και δεν αλέθανε. Ένας φουκαριάρης που παλιά παιδάκι είχε κάμει πασπαλιάρης σε κάποιο μύλο και ήξερε την δουλειά του μυλωνά, ξώμεινε από αλεύρι για να μην τον πάρουνε χαμπάρι και το μάθει ο μυλωνάς, τα μεσάνυχτα φόρτωσε το μουλάρι του με γέννημα, πήγε και άνοιξε μόνος του τον μύλο και τον έβαλε μπροστά ν’ αλέθει. Κοντά του είχε πάρει και λίγο κρέας, για να ψήσει μέχρι ν’ απολέσει ο μύλος το άλεσμα. Εκεί, που έψενε κάτι γουρουνίσια κοψίδια, μαζευτήκανε κάμποσα κατσιμπουχέρια και πετάξανε στην φωτιά απάνου στον μεζέ, μια βουρλιά σφαρδάκλια να μαγαρίσουνε το ψητό του και χοροπηδώντας άτακτα γύρω από την φωτιά λέγανε:

«Το παχιό σου μαζί με τ’ αχαμνά μας, τ’ αχαμνά μας μαζί με το παχιό σου!
Το παχιό σου μαζί με τ’ αχαμνά μας, τ’ αχαμνά μας μαζί με το παχιό σου»!

Καθώς χορεύανε και απηδοβολάγανε γύρω- γύρω από την φωτιά, ο άνθρωπος παράτησε το κρέας που το μαγαρίσανε τα κατσιμπουχέρια και αφού φόρτωσε το άλεσμα, καβάληκε μισογόμι στο μουλάρι του και έφυγε. Κάποια στιγμή, τα κατσιμποχέρια, καταλάβανε ότι έλειπε ο μυλωνάς και γυρίζανε τρογύρω από τον μύλο και λέγανε:
-Μας έφυγε ο κερατάς και κατά που πάει; Μας έφυγε ο κερατάς και κατά που πάει; Κι όπου πάει εμείς θα τόνε πιάσουμε. Κι άμα τον πιάσουμε θα τον φουρκίσουμε! Και άμα τον φουρκίσουμε τότε θα γλεντήσουμε!
Και γυρίζανε πάλι γύρω- γύρω και τον ψάχνανε.
Ο άνθρωπος βάρεσε το μουλάρι του και το ανάγκασε να τους ξεφύγει. Μόλις κοντοζύγωσε στα πρώτα σπίτια του χωριού, πίσω του ερχόσαντε πιλάλα, σκαστά τα κατσιμποχέρια. Μόλις ζυγώσανε κοντά, λάλησε ένας κόκορας αγκουρμαστήκανε, κοιταχθήκανε μεταξύ τους και είπανε: «Αμάν τώρα καήκαμε, όπου να ’ναι ξημερώνει και ποιος μας σώνει».
Αμέσως λάλησε και άλλος κόκορας, ευτούνα κοντοσταθήκανε λίγο φοβούμενα μην τα δει το φως της ημέρας. Εν τω μεταξύ, ο άνθρωπος με το μουλάρι και το αλεύρι έφθασε όξω από το σπίτι και φωνάζει την γυναίκα του, να φέρει κάρβουνα με λιβάνι. Εκείνη, το κατάλαβε, και βγήκε γρήγορα με λίγα κάρβουνα απάνου σε μια σπασμένη κεραμίδα και λίγο λιβάνι. Τα κατσιμπουχέρια, μόλις μυρίσανε το λιβάνι μ’ ένα στόμα είπανε:
Άει! Κερατά τούτη τη φορά την γλίτωσες, άλλη φορά δεν γίνεται χάρη!
Και αφού πετάξανε την βουρλιά με τα μισοψημένα σφαρδάκλια στην πόρτα του, μ’ ένα στόμα είπανε:
-Αμέτε να φύγουμε! Και χάθηκαν μέσα στο σκοτάδι.
 ----------------------------
Λεξιλόγιο:
Αγκουρμαστήκανε, = αφουγκραστήκανε (τοπική διάλεκτος)
Απηδοβολάγανε, = πηδούσανε.
Βουρλιά, η = η αρμάθα
Κατσιμπουχέρια, τα = οι καλικάτζαροι (τοπική διάλεκτος βόρειας Ορεινής Ηλείας).
Μαγαρίσανε, = βρώμισαν.
Πασπαλιάρης, ο = ο βοηθός του μυλωνά.
Σφαρδάκλια, τα = οι βάτραχοι (τοπική διάλεκτος)

Εγώ ή εμείς;

Ο κόσμος μας βρίσκεται διαχωρισμένος αλλά δεν το βλέπεις εύκολα. Παντού αυτός ο διαχωρισμός είναι εμφανής, αν κοιτάξεις με «διαφορετικά μάτια»: σε χώρες, σε κοινωνίες, σε περιοχές, ακόμα και μέσα σε οικογένειες, στο ίδιο σου το σπίτι, στον ίδιο σου τον εαυτό. Οι αριθμοί δεν αλλάζουν την πραγματικότητα.

Υπάρχει το εγώ και υπάρχει το εμείς. Στη μια περίπτωση το «δικό μου» και το «υπάρχω μόνο ή πρώτα εγώ και μετά όλοι οι άλλοι» είναι κυρίαρχο και καθορίζει το γίγνεσθαι και την ποιότητα της ζωής. Στην άλλη περίπτωση «εγώ δεν έχω σημασία αλλά υπάρχω για τους άλλους (την οικογένεια/τη χώρα/το έθνος/τα ιδανικά που μου δόθηκαν κλπ», καθορίζει το πλαίσιο της ύπαρξης. Η συνεχόμενη πάλη ανάμεσα στα δυο, ενισχύει τον εσωτερικό διάλογο, την αυτό-αμφισβήτηση αλλά και δημιουργεί παράλληλα άπειρους άλλους διαχωρισμούς.

Η προσπάθεια να ισορροπήσεις ανάμεσα στα δυο, να διακρίνεις κάθε φορά το «σωστό» και να αισθάνεσαι ταυτόχρονα ασφαλής, χρήσιμος και αυτάρκης, αποδεικνύεται ένας συνεχιζόμενος αγώνας, που απλά ενισχύει τον δυαδισμό. Ο νους και ο τρόπος σκέψης που μάθαμε να εμπιστευόμαστε, καθώς και το ποιοι εκπαιδευτήκαμε να είμαστε, δεν έχει τρόπο διαφυγής από τη γραμμική, δυαδική σκέψη. Πέρα από τις θεωρίες, διαπιστώνεις, στην καθημερινότητά σου, ότι πιο συχνά, βρίσκεσαι αντιμέτωπος με ένα ή περισσότερα δίλληματα κάθε φορά, για το ποιος θα υπερισχύσει, ποια «αρχή» σου θα εμφανιστεί, ως πράξη ή αντίδραση.

Πολλοί μιλάνε για την καρδιά, θεωρώντας «ανώτερο» ν’ ακολουθείς «την καρδιά σου», ενώ παράλληλα, τα δικά τους κρυφά πάθη, τα κρυφά θέλω τους, αγωνιούν να εκφραστούν και να υλοποιηθούν. Οι παρερμηνείες αυτής της διπολικής υπόστασης είναι όσες και οι προσωπικές σου σχέσεις, τα προσωπικά σου προβλήματα, οι αντιφατικές έννοιες μέσα σου, τα λόγια που ασυνείδητα χρησιμοποιείς, αδυνατώντας να συνθέσεις αυτά που φαίνονται αντίθετα.

Ρωτάς, είτε άλλους είτε τον εαυτό σου, «τι πρέπει να κάνω;» ή «τι θα έπρεπε να είχα κάνει;» ψάχνοντας κανόνες που δύσκολα εφαρμόζονται στην διαφορετικότητα της κάθε στιγμής. Εκπαιδευτήκαμε να θέλουμε χάρτες, αναλυτική καθοδήγηση, στο «πώς» της ζωής μας. Σκέφτεσαι ανάμεσα στο «σωστό» και το «λάθος» ποιο θα έχει τις λιγότερες συνέπειες, τον μικρότερο πόνο, τη λιγότερη έλλειψη. Και σίγουρα δεν αντιλαμβάνεσαι τις επαναλήψεις. Δεν αντιλαμβάνεσαι την υποσυνείδητη κριτική που σου φανερώνει, ως προσωπικό βίωμα, όλα όσα κατηγόρησες, ως δικά σου.

Το είδωλο, των κρυμμένων σου κομματιών βρίσκεται παντού. Αλλά η μυωπική, συγκεκριμένη όρασή σου είναι ανίκανη να σου φανερώσει, αυτό που εκπαιδεύτηκες να μη βλέπεις. Σ’ αυτούς που έχουν την ικανότητα να βλέπουν, όλα μοιάζουν με σκηνή θεάτρου, όπου οι περισσότεροι ηθοποιοί δεν αντιλαμβάνονται καν ότι είναι ηθοποιοί, ότι έχουν δώσει τη συγκατάθεσή τοςυ να παίξουν το συγκεκριμένο ρόλο, ότι υπάρχουν πολλά θέατρα, σε πολλά επίπεδα, που δεν εμφανίζονται καν στην περιοριστική, «κοντινή» όραση.

Δεν μπορείς, μέσω του ίδιου νου, που εστιάζεται αποκλειστικά σε αυτή τη μια γραμμική πραγματικότητα, να αντιληφθείς ότι ο χρόνος έχει διαφορετική έννοια από αυτήν που του έχεις δώσει και ότι η ψυχή καταχωρεί εντελώς διαφορετικά απ' ό,τι εσύ. Η ταυτόχρονη διείσδυση στη στιγμή και η παράλληλη απομακρυσμένη διευρυμένη ύπαρξη, ως ένα, μοιάζουν παιχνίδια λέξεων, των οποίων σου διαφεύγει το βίωμα της αλήθειας τους.

Προτού αντιληφθείς όμως όλα αυτά, σε βιωματικό, προσωπικό, καθημερινό επίπεδο, δεν έχει κανένα νόημα η ζωή. Ο σκοπός είναι πάντα εγωιστικός, άσχετα από την πλευρά της πολικότητας που έχεις επιλέξει να «παίζεις» και τίποτα διαφορετικό δεν μπορεί να εμφανιστεί, από αυτό που ασυνείδητα έλκεις στην πραγματικότητά σου, κατηγορώντας άλλες (πραγματικότητες και επιλογές).

Η πορεία του «ανοίγματος» της εσωτερικής ή διευρυμένης όρασης είναι αναγκαστικά υποκειμενική. Χρειάζεται πειθαρχία, αφοσίωση και ταπεινότητα… έννοιες, ήδη ερμηνευμένες από τον νου που εμπιστεύεσαι, νομίζοντας πως κατανοείς. Είναι απόφαση συνειδητή και πορεία αμετάκλητη.

Οι ρίζες της ταβέρνας στην αρχαία Ελλάδα!

 Φαίνεται πως ένα πράγμα που έμεινε αναλλοίωτο στο πέρασμα των αιώνων και που χαρακτηρίζει τους Έλληνες είναι η… ταβέρνα! Ο Αμερικάνος αρχαιολόγος Τ. Λέσλι Σιρ τζούνιορ βρήκε μια αρχαία ελληνική ταβέρνα στην αρχαία αγορά της Αθήνας τη δεκαετία του ΄70.

  Κατάλοιπα από τροφές αλλά και πολλά αγγεία για το κρασί ήταν οι αποδείξεις της ύπαρξης του αρχαίου καπηλειού. Σε ένα πηγάδι που σταμάτησε να λειτουργεί έριχνε ο αρχαίος ταβερνιάρης τα… σκουπίδια του. Από εκεί πήραμε πολύτιμες πληροφορίες για το φαγητό και το κρασί που προτιμούσαν οι άνθρωποι 2.400 χρόνια πριν. Και οι συνήθειες δεν διαφέρουν πολύ από τις σημερινές.

  Κόκκαλα από αγελάδες, κατσίκες, πρόβατα και γουρούνια, θαλασσινά (αχιβάδες, στρείδια, μύδια) και ψαροκόκκαλα βρέθηκαν στο πηγάδι. Καλό κρασί από την Σάμο, την Λέσβο, την Κόρινθο αλλά και την Αττική έδειξαν οι αμφορείς που ανακαλύφθηκαν.

  Κατσαρόλες, ψησταριές, πιάτα, μπολ, γουδιά, αλατιέρες, ό,τι δηλαδή χρειάζεται ένας ταβερνιάρης για να κάνει τη δουλειά του. Οι συνήθειες δεν άλλαξαν, καθώς οι πελάτες έπιναν πολύ και καλό κρασί, έτρωγαν τους εκλεκτούς μεζέδες και ίσως έπαιζαν και τυχερά παιχνίδια και γι΄αυτό το καπηλειό είχε κακή φήμη.

  Ο κάπελας ίσως ήταν και έμπορος. Πουλούσε κρασί, ξύδι και πυρσούς για το δρόμο. Να βλέπουν οι πελάτες να γυρίζουν σπίτι τους και να φωτίζουν το δρόμο μην τους επιτεθεί κανείς και τους κλέψει το μανδύα.

  Το κρασί το έπιναν αραιωμένο κι ο κάθε πελάτης είχε το δικό του κύπελλο. Μας το λέει ο Βελψίδημος στον «πλούτο» του Αριστοφάνη. «Έχουμε έναν ταβερνιάρη στη γειτονιά κι όποτε μου έρχεται η διάθεση για κανένα κρασάκι πάω κι αυτός – μόνο αυτός – ξέρει πως το θέλω αραιωμένο».

  Ενώ λοιπόν η αριστοκρατία διασκέδαζε στα συμπόσια, ο λαός στις ταβέρνες έπινε κι έτρωγε έστω και βερεσέ! Ήταν βλέπετε πολύ διαδεδομένη η πίστωση στην αρχαιότητα. Κι όταν έπινε κανείς λίγο παραπάνω άρχιζε και τις παληκαριές όπως ο δούλος Παφλαγόνας τον οποίο ο Αριστοφάνης βάζει να λέει τη φράση: «Μόλις φάω παλαμιδοφέτες ζεστές και πιω κρασί σκέτο θα λιώσω εγώ τους στρατηγούς της Πύλου…»

Σα να μην πέρασε μια μέρα!

Η Μέση Ηλικία Δεν Υπάρχει

<Πίνακας: «Οι τρεις ηλικίες του ανθρώπου», Τιτσιάνο.

Θα σταθώ στον προφητικό πίνακα του Τιτσιάνο, «Οι τρεις ηλικίες του ανθρώπου». Στο κέντρο ενός ειδυλλιακού αρκαδικού τοπίου δεσπόζει ένα εικοσάχρονο ζεύγος. Η δαφνοστεφανωμένη νεαρή γυναίκα με ηδυπάθεια προσφέρει μια φλογέρα στον εραστή της που την κοιτάζει με λατρεία. Στο αριστερό μέρος του πίνακα δύο σχεδόν νεογέννητα μωρά είναι παραδομένα σε ένα μακάριο ύπνο. Η αθώα γύμνια των σωμάτων τους προστατεύεται από έναν φτερωτό ερωτιδέα. Στο βάθος του πίνακα το ειδυλλιακό τοπίο διακόπτεται απότομα. Ένας γέρος συλλογίζεται μελαγχολικά τις δύο νεκροκεφαλές που κρατά στα χέρια του. Ο πιστός στο πνεύμα της Αναγέννησης πίνακας έχει ξεχάσει μία «μικρή λεπτομέρεια». Ένα ολόκληρο ηλικιακό φάσμα που εκτείνεται ανάμεσα στη νεότητα και στο γήρας. Τη μέση ηλικία. Η μέση ηλικία είναι ανύπαρκτη. Και με αυτή την έννοια, ο πίνακας αποδεικνύεται εξαιρετικά μοντέρνος.

Το γήρας είναι απεχθές. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο παρά μόνο η νεότητα.
Όπως και στον πίνακα, έτσι και στο σύγχρονο κοινωνικό τοπίο όλα περιστρέφονται γύρω από αυτήν. Η νεότητα σήμερα δεν είναι το αγαθόν που ο καθένας μας ως κόρη οφθαλμού δικαιούται να διαφυλάττει. Η νεότητα συρρικνώνεται σε ένα επιβεβλημένο καταναλωτικό είδος. Και κατά έναν παράδοξο τρόπο, όσο περισσότερο την ψάχνεις, όταν πλέον δεν την έχεις, τόσο πιο πολύ απομακρύνεσαι από αυτήν.

Όλα γύρω μας είναι σαν να λένε: «Μείνε νέος ή πέθανε». Με κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο εκβιάζεται η παράταση της φευγαλέας νεότητας. Δεν υπάρχει δυνατότητα διαφυγής. Τα μίντια, οι γιγαντοαφίσες, οι φαρμακοβιομηχανίες, οι διαφημιστικές καμπάνιες, οι γιγαντιαίες εταιρείες καλλυντικών δεν σου υποδεικνύουν μόνο τι να αγοράσεις για να μείνεις νέος, σου δηλώνουν και τι οφείλεις να επιθυμείς. Ο μύθος της παντοτινά νέας γυναίκας εντείνει τον υφέρποντα καταναγκασμό. Το αψεγάδιαστο νεανικό γυναικείο σώμα, σαν επίμονο φάντασμα, στοιχειώνει τις συλλογικές φαντασιώσεις. Γίνεται η κυρίαρχη μεταφορά του «καλού αντικειμένου». Η απομάκρυνση από τη βιολογική νεότητα κατακλύζει τον ψυχισμό με τύψεις, ενοχές, φόβο, απόγνωση, απελπισία. Ιδίως για τη γυναίκα, η μέση ηλικία, πολύ περισσότερο από το ευκρινές γήρας, μετατρέπεται σε ταμπού. Η μέση ηλικία δεν υπάρχει. Έχει απορροφηθεί από το μύθο μίας μακροημερεύουσας πλασματικής νεότητας.

Η επιστήμη, η πρόοδος της ιατρικής, της βιολογίας, της γενετικής, αθέλητα ή και ηθελημένα ενίοτε, γίνονται οι συνένοχοι μιας ανίερης συμμαχίας. Η νεότητα αναμένεται να εξασφαλιστεί με ένα μαγικό χάπι ή με ένα μαγικό νυστέρι. Οι παρενέργειες μπορεί να είναι κωμικοτραγικές ή απλώς τραγικές. Ποιος όμως τις λογαριάζει;

Κι όμως! Ο πόνος του χωρισμού είναι πραγματικός

Οσοι χωρίζουν και δηλώνουν πως νιώθουν ένα σφίξιμο στην καρδιά, δεν λένε ψέμματα, όπως επιβεβαιώνουν οι γιατροί καθώς το τέλος μίας σχέσης προκαλεί πραγματικό σοκ στον οργανισμό.
Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει δημοσίευμα της Daily Mail, υπάρχουν διάφοροι τρόποι που το σώμα αντιδρά στον χωρισμό:

Στερητικό σύνδρομο
Λένε ότι η αγάπη είναι «ναρκωτικό» και φαίνεται πως αυτό έχει μία δόση αλήθειας, αφού οι άνθρωποι παρουσιάζουν στερητικό σύνδρομο όταν χωρίζουν. Η επιθυμία τους να δουν τον πρώην θυμίζει τη λαχτάρα των εθισμένων σε ναρκωτικά για μία δόση, καθώς σύμφωνα με έρευνες, η αγωνία που ζει κάποιος κατά το χωρισμό ενεργοποιεί τα ίδια τμήματα του εγκεφάλου που «φωτίζονται» κατά τον εθισμό.

Κατάθλιψη, άγχος, δυσκολία στον ύπνο
Μετά από ένα χωρισμό, υπάρχει ο κίνδυνος κατάθλιψης και άγχους, κάτι που μπορεί να προκαλέσει αϋπνία. Σύμφωνα με επιστήμονες, ο άνθρωπος είναι «προγραμματισμένος» να υποφέρει όταν χάνει την ανθρώπινη επαφή, ενώ αναφέρουν ότι όσοι χωρίζουν βιώνουν μία απώλεια αντίστοιχη με εκείνη του θανάτου ενός αγαπημένου, περνώντας από τα στάδια του σοκ, της άρνησης, του θρήνου, του θυμού, του φόβου για το μέλλον, της κατάθλιψης και τελικά της αποδοχής.

Πόνος στο στήθος
Οι επιστήμονες αναφέρουν ότι η θλίψη για την απόρριψη και το χωρισμό μοιάζει πραγματικά με σωματικό πόνο και συγκεκριμένα με εκείνον από μία μπουνιά.

Καρδιακή προσβολή
Σύμφωνα με καρδιολόγους, δύο εβδομάδες μετά από το χωρισμό υπάρχει υψηλός κίνδυνος για καρδιακή προσβολή, καθώς το σώμα «πλημμυρίζει» με τις ορμόνες του στρες, την κορτιζόλη και την αδρεναλίνη. Αυτό σημαίνει ότι η καρδιά χτυπά πιο γρήγορα, ενώ παρατηρούνται και αρρυθμίες.

Απώλεια όρεξης, αύξηση βάρους, προβλήματα πέψης
Εκείνοι που χωρίζουν συνήθως παρουσιάζουν μειωμένη όρεξη για φαγητό τις πρώτες εβδομάδες. Επειδή είναι πολύ πιεσμένοι, ο υποθάλαμος του εγκεφάλου παράγει μία ορμόνη που περιορίζει την όρεξη. Ομως, μακροπρόθεσμα, ο χωρισμός οδηγεί σε αύξηση βάρους, γιατί μετά από το τέλος μίας σχέσης, οι περισσότεροι δυσκολεύονται να κοιμηθούν, γυμνάζονται λιγότερο και πίνουν περισσότερο αλκοόλ.

Η τέχνη του ναι και του όχι

Πόσες φορές λέτε ναι ενώ σύσσωμος ο εαυτός σας φωνάζει μέσα σας όχι;
Πόσα όχι έχετε πει ενώ λαχταρούσατε να πείτε ένα ολόκαρδο ναι;
Σαν την κίνηση ενός εκκρεμούς ολόκληρη η ζωή μας κινείται ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο λέξεις που καθορίζουν την καθημερινότητά μας πολύ περισσότερο από όσο συνήθως συνειδητοποιούμε. Κι όμως, συχνά δεν τολμάμε να τις ξεστομίσουμε. Ή τις αντιστρέφουμε παρά τη θέλησή μας χτίζοντας το ίδιο το πεπρωμένο μας με βεβιασμένα όχι και απρόθυμα ναι. Στην προσωπική ιστορία όλων μας υπάρχουν εκείνες οι φορές που σύραμε κυριολεκτικά τον εαυτό τους σε αρνήσεις ή καταφάσεις για τις οποίες επαναστατούσαμε εσωτερικά. Κι αν αυτό το επαναλαμβάναμε ξανά και ξανά ίσως να είχε ως αποτέλεσμα μια συνεχώς αυξανόμενη εσωτερική πίεση ή μια σταδιακή αποξένωση από τον εαυτό μας. Βλέπετε , κάθε φορά που το κάνουμε αρνιόμαστε κι ένα κομμάτι της προσωπικής μας αλήθειας, των βαθύτερων επιθυμιών μας ή των πραγματικών μας αναγκών. Όμως δεν είμαστε οι μόνοι. Η ίδια η ιστορία είναι γεμάτη με μοιραία ναι και όχι που καθόρισαν τις μοίρες λαών κι ανθρώπων. Η μια από τις δυο Εθνικές μας Επετείους είναι συνυφασμένη με το περίφημο Όχι και η μοίρα της Ευρώπης κρίνεται από τα σκληρά παζαρευόμενα Ναι ή Όχι στο Ευρωσύνταγμα. Ίσως αν όλες οι άλλες λέξεις εξέλιπαν οι δυο αυτές ολιγοσύλλαβες λέξεις θα μπορούσαν σαν το κουκούτσι του φρούτου να κλείνουν μέσα τους όλες τις άλλες έννοιες. Από μια άποψη αποτελούν την επιτομή του δυιστικού τρόπου που βλέπουμε τον κόσμο αντιπροσωπεύοντας το πλην και το συν, τη ζωή και το θάνατο. Αν το καλοσκεφτείτε θα διαπιστώσετε πως κάθε επιλογή μας είναι το αποτέλεσμα της διαλεκτικής ανάμεσα στις δυο αυτές λέξεις που στην ουσία δεν είναι παρά δυο αντίθετες ψυχολογικές στάσεις. Όλοι άλλωστε μπορούμε να βεβαιώσουμε πως υπάρχουν στιγμές που νιώθουμε πως θεοί και δαίμονες συγκρούονται μέσα μας πριν βγάλουμε την ετυμηγορία της άρνησης ή της κατάφασης.

To Mεγάλο Ναι ή το Μεγάλο όχι;
Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτή η εσωτερική πάλη σφραγίζει ολόκληρη τη ζωή όπως τόσο εύγλωττα αποτυπώνει στον ποιητικό του λόγο ο Καβάφης :« Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα, που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι, να πούνε. Φανερώνεται αμέσως όποιος τόχει έτοιμο μέσα του το Ναι, και λέγοντάς το πέρα πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησή του. Ο αρνηθείς δεν μετανιώνει. Αν ρωτιούνταν πάλι, όχι θα ξανάλεγε. Κι όμως, τον καταβάλλει εκείνο το όχι- το σωστό- εις όλην την ζωή του.» Με κάποιο τρόπο το έχουμε ζήσει όλοι αυτό, έστω σε μικρή κλίμακα αφού κάθε στιγμή, ό,τι κάνουμε και ό,τι λέμε δεν είναι τίποτα άλλο από μια μετάθεση ανάμεσα στο ναι και στο όχι. Το ίδιο το πεπρωμένο μας επωάζεται την ώρα που αυτές οι δυο αντίθετες έννοιες παζαρεύονται μέσα μας.. Αυτή όμως είναι η στιγμή της μέγιστης δύναμης και ελευθερίας μας: εκεί, στο σύνορο ανάμεσα στο ναι και στο όχι όταν ακόμα δεν έχουμε βγάλει απόφαση. Τότε που τα πάντα είναι πιθανά, όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά και εμείς κάνουμε αστραπιαίους συνυπολογισμούς επιθυμιών, αναγκών, συμφερόντων, συναισθημάτων, λογικής , εξαρτημένων αντανακλαστικών και κοινωνικών κανόνων. Είναι το αντίστοιχο της αρχής της αβεβαιότητας στην κβαντική φυσική. Όλα μπορούν να συμβούν, αλλά ακόμα είναι στην περιοχή του ανεκδήλωτου σαν το περιστρεφόμενο νόμισμα που δεν έχει πέσει ακόμα κορώνα ή γράμματα. Τότε είναι, σ’ εκείνον τον μετέωρο χρόνο, που μπορούμε να αλλάξουμε πεπρωμένο ! Πώς ; Εισάγοντας νέα δεδομένα στο νου μας, τέτοια που να μας οδηγήσουν σε μια κατάφαση εκεί που παλιά μόνο αρνιόμαστε και σε μια άρνηση εκεί που πάντα υποχωρούσαμε. Βλέπετε, είναι τελικά τέχνη να μπορούμε να πούμε ένα καθοριστικό όχι που βάζει όρια και λειτουργεί σαν ασπίδα προστασίας ή ένα ναι που να δηλώνει την κατάφασή μας στη ζωή και την ικανότητά μας να συνεχίζουμε παρά τις όποιες αντιξοότητες.

Τα Ναι Που Αρνηθήκαμε στον Εαυτό Μας
Υπάρχουν κάποια Ναι που χρωστάμε στον εαυτό μας. Κάποια βαθύτερα αιτήματά του τα οποία έχουμε αγνοήσει. Για να μην χαλάσουμε το χατίρι κάποιου που αγαπούσαμε. Για να αποφύγουμε την ένταση. Για να μας αγαπούν και να μας θέλουν. Γιατί αυτό περίμεναν οι άλλοι από εμάς. Σιγά-σιγά από παιδιά μάθαμε να υποτασσόμαστε και να καταπιέζουμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας . Στην πραγματικότητα ολόκληρος ο πολιτισμός έχει χτιστεί με τα τούβλα του ναι και του όχι που οριοθετούν τις επιθυμίες μεταξύ των ανθρώπων. Τα «καλά» παιδιά, οι «καλές» σύζυγοι, οι «καλοί» πολίτες έπρεπε να υποτάξουν τα θέλω τους σ’ εκείνα των άλλων. Κι έτσι μας έγινε εξαρτημένο αντανακλαστικό. Θυμηθείτε πόσες φορές έχετε βάλει τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές σας; Όλες αυτές τις φορές αρνηθήκατε να παραχωρήσετε μια συγκατάθεση στον εαυτό σας. Όμως, η κρυφή δύναμη αυτών των ανείπωτων Ναι είναι τρομερή. Συχνά κάτω από αυτά βρίσκονται θαμμένα όνειρα ζωής, ταλέντα που έμειναν ανεκμετάλλευτα, δυνατότητες που δεν αξιοποιήθηκαν. Πόσοι άνθρωποι λ.χ. δεν μπόρεσαν να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους ή ποτέ δεν έκαναν αυτές που πραγματικά ήθελαν επειδή αντί να πουν το Ναι της καρδιάς τους είπαν Ναι σ’ εκείνα που ήθελε το οικογενειακό τους περιβάλλον; Πόσες γυναίκες με σπουδαία ταλέντα και μεγάλες ικανότητες υποτάχθηκαν και τις έθαψαν σιωπηλά για να δώσουν το προβάδισμα στην οικογένεια; Όταν συμβαίνει αυτό, όταν αρνιόμαστε να παραχωρήσουμε το μεγάλο Ναι στον εαυτό μας συμβαίνει ένα παράξενο φαινόμενο. Καθώς οι μέρες διαδέχονται η μια την άλλη αυτού του τύπου τα ανεκπλήρωτα όνειρα φαίνονται όλο και πιο μακρινά έτσι που κάποτε μοιάζουν σαν να μην ήταν ποτέ δικά μας , σαν να ανήκουν σε κάποιους άλλους. Κι όμως αφήνουν το ενεργειακό τους εκμαγείο στην ψυχή μας. Όμως , δεν είναι μόνο αυτά. Συχνά , η ίδια η καθημερινότητά μας είναι διάστικτη από τα κενά που αφήνουν τα μικρά ανείπωτα Ναι μας αφήνοντάς μας με μια αίσθηση έλλειψης ικανοποίησης. Ή θυμού. Όταν δεν κάνουμε καθόλου χώρο για να ικανοποιηθούν οι δικές μας ανάγκες συχνά ο εαυτός μας νιώθει προδομένος όχι μόνο από τους άλλους αλλά και από εμάς τους ίδιες. Ένας βαθύς υπόγειος θυμός μπορεί τότε να αναπτυχθεί και να υπονομεύσει από τις σχέσεις μέχρι την υγεία μας. Πολλές φορές ούτε σ’ αυτό τον θυμό δεν κάνουμε χώρο. Αυτή άλλωστε είναι μια κοινή συνήθεια μεταξύ των ανθρώπων. Αρνούνται να δεχθούν ότι νιώθουν ορισμένα συναισθήματα. Ζήλια , εκδικητικότητα, οργή ή ακόμα και έρωτας για λάθος πρόσωπα, όλα αυτά συχνά συναντούν το μεγάλο Όχι της κοινωνίας που έτσι εξαναγκάζει τα μέλη της να αποκοπούν από τα συναισθήματά τους. Για πολλούς ανθρώπους το μεγαλύτερο Ναι που θα μπορούσαν να προσφέρουν στον εαυτό τους είναι να αποδεχθούν τα «ακατάλληλα» συναισθήματά τους και να πουν «ναι, νιώθω έτσι και το αποδέχομαι.» Για άλλους η μεγάλη αυτό-συγκατάθεση μπορεί να σχετίζεται με φαινομενικά μικρές και ασήμαντες καθημερινές επιλογές: από το να δώσουν προσωπικό χρόνο στον εαυτό τους μέχρι να πουν στα ίσια ότι θέλουν κάτι.

Μερικές Χρήσιμες Ερωτήσεις
Κάντε μια παύση αυτή τη στιγμή και αναλογιστείτε:
Α. Πόσες φορές αρνηθήκατε να πείτε Ναι στον εαυτό σας την περασμένη εβδομάδα
Για να μη χαλάσετε το χατίρι κάποιου που αγαπάτε;
Για να αποφύγετε την ένταση ή τις αντιπαραθέσεις;
Για να σας αγαπούν και να σας αποδέχονται;
Επειδή ντραπήκατε να πείτε όχι;
Επειδή το Ναι σας ήταν ένας ελιγμός ,μια παραχώρηση, προκειμένου να πετύχετε κάτι σημαντικότερο;
Επειδή αυτό το Ναι το επιβάλλει το κοινωνικό πρωτόκολλο;
Επειδή σας έμαθαν ότι πρέπει να βάζετε τις ανάγκες των άλλων πριν από τις δικές σας;

Β. Σε ποιους τομείς συνήθως αρνείστε να πείτε Ναι στον εαυτό σας;
Στην διεκδίκηση προσωπικού χρόνου
Στην αγορά κάποιων πραγμάτων ή υπηρεσιών για προσωπική σας απόλαυση
Στην αποδοχή κάποιων «ανεπιθύμητων» συναισθημάτων
Στο δικαίωμά σας να βαριέστε να κάνετε κάποια πράγματα
Στην ανάγκη σας να το ρίξετε έξω
Στο να παραδεχθείτε ανοιχτά ότι κάτι στη συμπεριφορά του άλλου σας ενόχλησε
Στο να διεκδικήσετε για τον εαυτό σας την καλύτερη θέση, το αναπαυτικότερο κάθισμα, το μεγαλύτερο κομμάτι, την καλύτερη θέα κλπ
Στο να πείτε «δεν πειράζει» ή «δεν θέλω» ή «δεν είναι ανάγκη» ενώ στην πραγματικότητα και πείραζε και θέλατε και ήταν ανάγκη.
Στο να πείτε «δεν με νοιάζει, ότι θέλεις εσύ» ενώ κατά βάθος ξέρατε πολύ καλά τι εσείς θέλατε
Στο να επιτρέψετε στον εαυτό σας να μην είναι η εξυπηρετική, η πρόθυμη η καλόβολη υποχωρώντας στις αξιώσεις κάποιων που συνεχώς σας ζητάνε χάρες και εξυπηρετήσεις

Γ. Σκεφτείτε τώρα όλη τη ζωή σας : υπάρχουν κάποια όνειρα που αρνηθήκατε ή κάποια ταλέντα και ικανότητες που δεν αξιοποιήσατε; Γιατί;
Για να μην έρθετε σε ρήξη με το περιβάλλον σας;
Για να μην ρισκάρετε μια σχέση σας;
Για να σας αγαπούν και να σας θέλουν;
Γιατί θέλατε να είστε υπάκουη κόρη ή καλή σύζυγος /μητέρα;
Γιατί νομίζατε ότι δεν ήταν τόσο σημαντικά όσο η καλή σας σχέση με εκείνους που δεν τα ευνοούσαν;
Οι ίδιες οι απαντήσεις σας μπορούν να γίνουν φακοί στο σκοτάδι και να σας δείξουν αυτό που κρύβεται πίσω από την άρνηση συγκατάθεσης στον εαυτό σας.

Η Δυσκολία να Πούμε Όχι
Πόσο μακριά μπορεί να πάει η αυτό-άρνηση; Μπορεί να ροκανίσει τον χρόνο σας –ιδίως τον ελεύθερο- την αυτοεκτίμησή σας, την αυτονομία σας, τις σχέσεις σας, με λίγα λόγια μπορεί να πέσει σαν πιράνχας στη ζωή σας. Η αλήθεια είναι πως συνήθως δεν πάει μόνη της. Πηγαίνει μαζί με την δυσκολία να ειπωθεί ένα όχι και να τεθούν όρια στις αξιώσεις του περιβάλλοντος. Γιατί ,τα βεβιασμένα Ναι δεν είναι παρά αυτή ακριβώς η δυσκολία να πείτε ένα ξεκάθαρο και σαφές Όχι. Πόσοι άνθρωποι δεν κάνουν με μισή καρδιά ή και βρίζοντας μέσα τους τις χάρες και τις εξυπηρετήσεις που δεν μπόρεσαν να αρνηθούν στους άλλους; Πόσες γυναίκες δεν παραχώρησαν το απρόθυμο σώμα τους στο σεξουαλικό αίτημα του συντρόφου τους μόνο και μόνο για να μην τον απογοητεύσουν; Πόσες φορές δεν βρεθήκαμε φορτωμένοι με υποχρεώσεις που αναλάβαμε για λογαριασμό τρίτων επειδή δεν είχαμε το σθένος να πούμε όχι; Αν αυτό είναι κάτι που το αναγνωρίζετε ως επαναλαμβανόμενο μοτίβο στη ζωή σας , ίσως θα πρέπει να μάθετε να λέτε μερικά καθοριστικά όχι. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα φτάσετε στο σημείο να μη δίνετε του αγγέλου σας νερό! Όμως πρέπει να εξετάσετε αν η ανάγκη να σας αγαπούν και να έχουν καλή γνώμη για σας οι άλλοι σας σπρώχνει συχνά να τους προσφέρετε γην και ύδωρ παραχωρώντας περισσότερα από αυτά που πραγματικά αντέχετε. Από την άλλη πλευρά η κοινωνική ψυχολογία μας βεβαιώνει πως η διάθεση προσφοράς και αλληλεγγύης είναι μια εγγενής ιδιότητα των ανθρώπων. Κατά βάθος όλοι χαιρόμαστε να προσφέρουμε χαρά στους άλλους. Νιώθουμε ικανοποίηση όταν μπορούμε να τους φανούμε χρήσιμοι και να τους βοηθήσουμε. Όμως συχνά αυτό ξεπερνάει το μέτρο και φτάνει να γίνεται καταναγκασμός. Λέμε ναι, όχι πια με την καρδιά μας αλλά επειδή δεν μπορούμε ή δεν τολμάμε να πούμε όχι. Για να μην παρεξηγηθεί, ο άλλος. Για να μην θυμώσει, ο άλλος. Γιατί θα μας κατακρίνει , ο άλλος. Γιατί ντρεπόμαστε να αρνηθούμε, στον άλλο. Γιατί θα κακοκαρδιστεί , ο άλλος. Γιατί θα διαταραχθεί η αγάπη ,του άλλου. Γιατί θα μας τιμωρήσει με κάποιο τρόπο, ο άλλος. Γιατί είναι πιο ανήμπορος, πιο αδύναμος, πιο ευαίσθητος από εμάς, ο άλλος. Πάντα ο άλλος. Εμείς πουθενά. Όπως σημειώνει η Σούζαν Νιούμαν στο βιβλίο της “The Book of No”, «αν είστε από τους τύπους στους οποίους προστρέχουν πάντα οι άλλοι, αν σας καλούν να κάνετε πράγματα γι αυτούς και ζητούν κάθε τόσο τη βοήθειά σας είναι επειδή πάντα λέτε Ναι. Ίσως λοιπόν ήρθε η ώρα να μάθετε την τέχνη να λέτε όχι».

Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να κάνετε είναι καθορίσετε τα όριά σας. Πρώτα για σας την ίδια. Πόσο από τον χρόνο , τη σκέψη, τα χρήματα ή τις υπηρεσίες σας μπορείτε να προσφέρετε κάθε φορά στους άλλους χωρίς να νιώσετε ότι πέφτετε θύμα εκμετάλλευσης ή ότι εξουθενώνεστε και αποστραγγίζεστε από ενέργεια; Η ειλικρινής απάντηση θα σας δώσει το μέτρο της αντοχής και της ανοχής σας. Εξίσου ειλικρινής πρέπει να είστε με τον εαυτό σας ως προς τα αυθεντικά σας συναισθήματα. Θέλετε πραγματικά να κάνετε αυτό που σας ζητάει ο άλλος ή απλά υποχωρείτε; Αν η καρδιά σας αρνείται, σεβαστείτε τη. Η αλήθεια όμως είναι πως αν έχετε εκπαιδεύσει το περιβάλλον σας να σας θεωρεί κάτι σαν την επέμβαση πρώτων βοηθειών ίσως θα σας είναι πιο δύσκολο να κάνετε απότομες και ριζικές αλλαγές. Αρχίστε με μικρά όχι. Μην αναλαμβάνετε να λύσετε όλα τα προβλήματα των άλλων. Το σύνδρομο του σωτήρα είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων που δυσκολεύονται να πουν όχι. Στην πραγματικότητα είναι η δική τους βαθύτερη ανάγκη να αισθάνονται χρήσιμοι. Και αξιαγάπητοι. Όμως έτσι υποδουλώνονται. Το ερώτημα είναι υπάρχει άραγε κάποιος τρόπος να λέμε Όχι χωρίς να κάνουμε τον άλλο να νιώθει αποκλεισμένος; Υπάρχουν πολλοί.

Η Τέχνη των Ορίων και της Διεκδίκησης

Το πρώτο βασικό βήμα είναι να ξεχωρίσετε τις δικές σας ανάγκες και επιθυμίες από εκείνες των αγαπημένων σας. Αν είστε από τους ανθρώπους που συνηθίζετε να υποχωρείτε για χάρη των άλλων ίσως να μην μπορείτε πια να ξεχωρίσετε τι εσείς θέλετε πραγματικά. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο. Εκείνοι που μια ζωή σπεύδουν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των άλλων χάνουν την επαφή με τον εαυτό τους και πρέπει να ανασυνδεθούν μαζί του από την αρχή. Εφόσον λοιπόν καταφέρετε να ξεχωρίσετε τι θέλετε κατά βάθος , άσχετα αν αυτό θα ευχαριστήσει το περιβάλλον σας, το δεύτερο βήμα σας καλεί να το εκφράσετε όσο πιο ξεκάθαρα γίνεται. Αυτή η ξεκάθαρη δήλωση είναι πολύ σημαντική. Όσοι έχουμε περάσει από το σχολείο του έρωτα ξέρουμε πολύ καλά πόσα Όχι μας σήμαιναν Ναι. Όταν όμως έχουμε να κάνουμε με την καθημερινότητα και την τέχνη να βάζουμε όρια είναι αναγκαίο αυτό που λέμε να το εννοούμε. Και να το τηρούμε. Αν πούμε Όχι ή Ναι και υπαναχωρήσουμε έχουμε δώσει διπλό μήνυμα στους άλλους και είναι σαν να τους προτρέπουμε να παραβιάσουν τα όριά μας ξανά. Από την άλλη πλευρά έχει μεγάλη σημασία ο τρόπος που θα εκφράσουμε την άρνηση ή την κατάφασή μας. Πολλοί άνθρωποι γρυλίζουν το Ναι τους και πετάνε το Όχι τους σαν δόρυ πάνω στον άλλο. Ο στόχος δεν είναι να επιτεθούμε ούτε να οχυρωθούμε για να μη μας πάρουν φαλάγγι. Αυτό που πραγματικά έχει νόημα είναι να επικοινωνήσουμε αυτό που πραγματικά θέλουμε , νιώθουμε και μπορούμε. Αν κρατήσετε αυτό κατά νου θα βρείτε τον τρόπο να σεβαστείτε πρώτη εσείς τα δικά σας όρια καλώντας και τους άλλους να κάνουν το ίδιο. Παρατηρήστε τους ανθρώπους των οποίων τα όρια σπάνια παραβιάζονται από το περιβάλλον τους: συνήθως έχουν μια σταθερή στάση εκτίμησης προς τον εαυτό τους. Βλέπετε η αδυναμία να βάλουμε όρια ή να πούμε ένα καθοριστικό Όχι στις παράλογες αξιώσεις των άλλων σχετίζεται συχνά με χαμηλή αυτοεκτίμηση. Από την άλλη πλευρά το να πούμε ένα εξίσου καθοριστικό Ναι επιτρέποντας στον εαυτό μας ορισμένες χαρές είναι ίσως κάτι που του χρωστάμε εδώ και χρόνια. Αν το να ξέρουμε να λέμε Όχι είναι η τέχνη των ορίων τότε και το να ξέρουμε να λέμε Ναι είναι η τέχνη της διεκδίκησης. Σ’ αυτήν συμπεριλαμβάνεται και η ικανότητά μας να μπορούμε να ζητάμε ή να δεχόμαστε μια προσφορά. Οι τρεις πιο δύσκολες εκφράσεις λένε , είναι να πει κάποιος «σ’ αγαπώ», «με συγχωρείς» και «βοήθησέ με». Το να αποδεχθούμε ότι χρειαζόμαστε την βοήθεια των άλλων και κυρίως το να τη ζητήσουμε είναι ένα μεγάλο βήμα ωριμότητας. Μας βγάζει από την ψευδαίσθηση του σωτήρα κι από την αλαζονεία της αυτονομίας. Κανείς δεν είναι πραγματικά αυτόνομος. Όλοι έχουμε ανάγκη ο ένας τον άλλο. Ας επιτρέψουμε στον εαυτό μας να μην μπορεί και κυρίως να μην πρέπει να τα κάνει όλα. Ας του δώσουμε την άδεια να ζητάει και την ευθύτητα να αποκρίνεται ένα ειλικρινές Ναι η Όχι . «Στην πραγματικότητα η μόνη λανθασμένη απόκριση» ομολόγησε κάποτε η Αναίς Νιν που συνέχεε την αγάπη με το σεξ και ποτέ δεν είπε Όχι από τότε που γνώρισε τον Χένρι Μίλερ «είναι η δυσκολία να αγαπήσουμε».