ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Ἀντιγόνη (1328-1353)

ΚΡ. ἴτω ἴτω, [ἀντ. β]

1330 φανήτω μόρων ὁ κάλλιστ᾽ ἐμῶν
ἐμοὶ τερμίαν ἄγων ἁμέραν
ὕπατος· ἴτω ἴτω,
ὅπως μηκέτ᾽ ἆμαρ ἄλλ᾽ εἰσίδω.

ΧΟ. μέλλοντα ταῦτα. τῶν προκειμένων τι χρὴ
1335 πράσσειν. μέλει γὰρ τῶνδ᾽ ὅτοισι χρὴ μέλειν.
ΚΡ. ἀλλ᾽ ὧν ἐρῶμεν ταῦτα συγκατηυξάμην.
ΧΟ. μή νυν προσεύχου μηδέν· ὡς πεπρωμένης
οὐκ ἔστι θνητοῖς συμφορᾶς ἀπαλλαγή.

ΚΡ. ἄγοιτ᾽ ἂν μάταιον ἄνδρ᾽ ἐκποδών, [ἀντ. γ]
1340 ὅς, ὦ παῖ, σέ τ᾽ οὐχ ἑκὼν κατέκανον
σέ τ᾽ αὖ τάνδ᾽, ὤμοι μέλεος, οὐδ᾽ ἔχω
πρὸς πότερον ἴδω, πᾷ κλιθῶ· πάντα γὰρ
1345 λέχρια τἀν χεροῖν, τὰ δ᾽ ἐπὶ κρατί μοι
πότμος δυσκόμιστος εἰσήλατο.

ΧΟ. πολλῷ τὸ φρονεῖν εὐδαιμονίας
πρῶτον ὑπάρχει· χρὴ δὲ τά γ᾽ ἐς θεοὺς
1350 μηδὲν ἀσεπτεῖν· μεγάλοι δὲ λόγοι
μεγάλας πληγὰς τῶν ὑπεραύχων
ἀποτείσαντες
γήρᾳ τὸ φρονεῖν ἐδίδαξαν.

***

ΚΡΕ. Ας ερθεί, ω ας ερθεί,
ας φανεί η πιο καλύτερη μοίρα μου εμένα
1330 στο στερνό να με φέρει
της ζωής μου το τέρμα·
ω ας ερθεί, ω ας ερθεί,
να μη ξαναδώ πια άλλη μέρα.

ΧΟΡ. Αυτά μελλούμενα είναι· τώρ᾽ ανάγκη
κάτι να γίνει για όσα έχομε μπρος μας·
για τ᾽ άλλα έχουν την έγνοια τους εκείνοι
που πρέπει να την έχουν. ΚΡΕ. Μα εγώ εκείνα
ευχήθηκα που λαχταρά η καρδιά μου.
ΧΟΡ. Καμιάν ευχή μην κάνεις και δεν είναι
στο χέρι των ανθρώπων ν᾽ αποφύγουν
τη συφορά που η μοίρα των τούς γράφει.

ΚΡΕ. Πάρετε τόν αχρείαστον
εμένα, πάρετ᾽ απ᾽ εδώ,
εμένα, που και σε, παιδί μου,
1340 χωρίς να θέλω σκότωσα
και σένα τη δυστυχισμένη·
σε ποιό να στρέψω από τους δυο
να βρω αποκούμπι; πάνε μου όλα,
που τέτοια πάνω στο κεφάλι μου
ασήκωτη πήδησε μοίρα.

ΧΟΡ. Και πολύ πιο πάνω απ᾽ όλα η φρόνηση
είναι της ευδαιμονίας το πρώτο,
1350 και στα θεία δεν πρέπει ν᾽ ασεβεί κανείς.
Τα μεγάλα τους τα λόγια οι ξιπασμένοι
με μεγάλα τα πλερώνουνε χτυπήματα
για να βάλουν στα γεράματά τους γνώση.

Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία: 4. Αλεξανδρινή ή Ελληνιστική εποχή (323-31 π.Χ.)

4.4.Β. Επική ποίηση

Φαίνεται παράξενο, αλλά στην Ελληνιστική εποχή βρέθηκε ποιητής που επιχείρησε, και ως ένα σημείο κατόρθωσε, να ζωντανέψει το ηρωικό έπος και τους ομηρικούς τρόπους: τη γλώσσα, το μέτρο και άλλα χαρακτηριστικά.

ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ ΡΟΔΙΟΣ (295-215 π.Χ.)

Λόγιος και ποιητής γεννημένος στην Αίγυπτο. Λέγεται πως ήταν μαθητής του Καλλίμαχου και πως νωρίς έδειξε κλίση στα γράμματα· σίγουρο είναι πως στα τριάντα πέντε του χρόνια, το 260 π.Χ., ο Πτολεμαίος Β' τον όρισε προστάτην (προϊστάμενο) της βιβλιοθήκης του Μουσείου, όπου επιδόθηκε στη φιλολογία και στην ποίηση.

Έγραψε ένα μεγάλο έπος, σχεδόν 6000 στίχους, τα Ἀργοναυτικά, περιγράφοντας πώς ο Ιάσονας και οι άλλοι ήρωες ταξίδεψαν στην Κολχίδα, πώς άρπαξαν με τη βοήθεια της Μήδειας το χρυσόμαλλο δέρας και πώς γύρισαν θριαμβευτές στην Ελλάδα. Το θέμα είναι βέβαια ηρωικό, αλλά, όπως είναι φυσικό, ο χειρισμός του παρουσιάζει έντονα ελληνιστικά χαρακτηριστικά: την επιτυχία της εκστρατείας ο Ιάσονας δεν τη χρωστά τόσο στην παλληκαριά του όσο στις μαγικές δυνάμεις της Μήδειας και στο ερωτικό της πάθος, που περιγράφεται με ρεαλισμό και γνώση της γυναικείας ψυχολογίας·[1] ρεαλιστικές περιγραφές συναντούμε και άλλες στα Αργοναυτικά, ενώ δεν απολείπουν και τα ποικίλα λόγια στοιχεία.

Ότι ο Απολλώνιος έκανε στην Αλεξάνδρεια μιαν απαγγελτική παρουσίαση των Αργοναυτικών, ή και μια προέκδοση, που δεν άρεσαν, είναι βέβαιο, όπως βέβαιο είναι και ότι κάποια στιγμή συγκρούστηκε με τον Καλλίμαχο. Αμφίβολη είναι μόνο η αιτία της διένεξης, καθώς δεν είναι διόλου υποχρεωτικό να αφορούσε τις λογοτεχνικές τους προτιμήσεις, όπως παραδίδεται.

Απογοητευμένος ο Απολλώνιος εγκατάλειψε την Αλεξάνδρεια και κατάφυγε στη Ρόδο, όπου αναθεώρησε ολόκληρο το έπος, το παρουσίασε με επιτυχία, δοξάστηκε, ρίζωσε και έμεινε τιμημένος ως τον θάνατό του. Σε αυτή του την παραμονή χρωστά και το επίθετο Ρόδιος που συνοδεύει το όνομά του.

Ο Απολλώνιος έγραψε ακόμα κτίσεις και άλλα ποιητικά έργα με ποικίλο περιεχόμενο και σε ποικίλα μέτρα. Χάθηκαν όλα, εκτός από ένα επίγραμμα, υβριστικό του αντιπάλου του: Καλλίμαχος, τὸ κάθαρμα, τὸ παίγνιον, ὁ ξύλινος νοῦς…

Ηρωικά έπη συνθέσαν στα αλεξανδρινά χρόνια και άλλοι, π.χ. ο Ριανός από την Κρήτη (2ος π.Χ. αι.), που ως φιλόλογος μελέτησε τον Όμηρο και ως ποιητής έγραψε μιαν Ἡρακλειάδα, κτίσεις, επιγράμματα κλπ. - όλα, εκτός από ελάχιστα αποσπάσματα, χαμένα. Χαμένα είναι και πολλά έπη με θέμα ιστορικό, γραμμένα από αυλοκόλακες ποιητές για να υμνήσουν τους προστάτες τους ηγεμόνες ως ήρωες.

Πλούσια ήταν η αλεξανδρινή παραγωγή και σε διδακτικά έπη με ποικίλο περιεχόμενο, αλλά στα χέρια μας δεν έφτασαν παρά ένα αστρονομικό, τα Φαινόμενα του Αράτου, και δύο ακόμα, φαρμακευτικά ας τα πούμε, έργα, τα Θηριακά και τα Ἀλεξιφάρμακα του Νικάνδρου.

ΑΡΑΤΟΣ (313-240 π.Χ.)

Γεννήθηκε στους Σόλους της Κιλικίας. Μαθήτεψε πρώτα στην Έφεσο, όπου δάσκαλός του ήταν ο Μενεκράτης, επικός ποιητής, μιμητής του Ησιόδου, ύστερα στην Αθήνα, όπου μυήθηκε στη στωική φιλοσοφία από τον Ζήνωνα, και στη συνέχεια έζησε και έδρασε ως φιλόλογος και ποιητής στις αυλές του Αντίγονου Γονατά στην Πέλλα και του Αντίοχου Α' Σωτήρα στην Αντιόχεια.

Για να ευχαριστήσει τους προστάτες του, ο Άρατος έγραψε διάφορα ποιήματα κολακευτικά για τους γάμους τους, για τις στρατιωτικές τους επιτυχίες κλπ. - όλα χαμένα. Διασώθηκαν μόνο τα Φαινόμενα: 1154 στίχοι, όπου ο Άρατος παράφρασε σε επική γλώσσα όσα είχε γράψει για τα ουράνια φαινόμενα, εκατό χρόνια νωρίτερα, ο Εύδοξος από την Κνίδο. Το έργο, επηρεασμένο από τον Ησίοδο και τη στωική φιλοσοφία, δε διακρίνεται ούτε για την επιστημονική του ακρίβεια ούτε για τις ποιητικές αρετές του· είχε όμως τεράστια επιτυχία, επαινέθηκε, μεταφράστηκε και σχολιάστηκε όσο λίγα.

Το παράδειγμα του Αράτου ακολούθησε και ο Νίκανδρος από την Κολοφώνα (2ος π.Χ. αι.), μεταφέροντας σε επικό στίχο και γλώσσα τις διατριβές του Απολλόδωρου από την Αλεξάνδρεια Περὶ θηρίων και Περὶ δηλητηρίων φαρμάκων, γραμμένες τον 3ο π.Χ. αιώνα, σε απλή γλώσσα και φυσικά σε πεζό. Αντίστοιχα, ο Νίκανδρος περιγράφει στα Θηριακά τα ζωικά δηλητήρια με τα αντίδοτά τους, και στα Ἀλεξιφάρμακα τα φυτικά και άλλα δηλητήρια, πάλι με τα αντίδοτά τους. Ο Νίκανδρος έγραψε πολλά, ακόμα, χαμένα σήμερα, διδακτικά έργα, ανάμεσά τους και τα Ἑτεροιούμενα: ιστορίες ανθρώπων που οι θεοί τούς μεταμόρφωσαν σε ζώα και φυτά.

Δύσκολο να πιστέψουμε ότι οι μεταγραφές επιστημονικών και τεχνικών διατριβών από την απλή γλώσσα στην ποιητική, και από τον πεζό λόγο στον έμμετρο, υπηρετούσαν γνήσια διδακτικούς σκοπούς. Πιο σωστό είναι να συμπεράνουμε ότι όσοι ποιητές επιχειρούσαν κάτι τέτοιο άλλο δεν ήθελαν παρά να επιδείξουν τη λογιότητα και τη μαστοριά τους: πόσο επιδέξια μπορούσαν να χειριστούν τη γλώσσα και το μέτρο του έπους. Από αυτή την άποψη είναι ενδιαφέρον να διαπιστώσουμε ότι μόνο ο Απολλώνιος Ρόδιος κατάφερε να χειριστεί τον επικό στίχο με άνεση και να χρησιμοποιήσει την ομηρική γλώσσα με λίγες μόνο παραχωρήσεις στη σύγχρονη. Ο Άρατος, με πρότυπο τον Ησίοδο, στάθηκε γλωσσικά και μετρικά λιγότερο εύστοχος, ενώ τα έπη του Νικάνδρου ξεχειλίζουν από γλωσσικές και μετρικές αδεξιότητες.
-------------------------------
1. Ας θυμηθούμε ότι ο Όμηρος χειρίζεται πολύ διακριτικά τα ερωτικά θέματα και αποφεύγει συστηματικά, τουλάχιστο στην Ιλιάδα, να αναφερθεί στη μαγεία.

Πώς μαθαίνουν τα παιδιά την ηθική;

Η ηθική των παιδιών περιλαμβάνει κάποιες αξίες όπως η ειλικρίνεια, ο σεβασμός και η ευθύνη ως προς τους άλλους. Πώς λοιπόν μπορεί κανείς να διδάξει στα παιδιά του τις παραπάνω αξίες;

Ηθική ταυτότητα

Δεν πρέπει μόνο να διδάσκουμε στα παιδιά μας συγκεκριμένες αξίες, αλλά πρέπει να τα δεσμεύουμε και ως προς αυτές. Πρέπει να ζητάμε από τα παιδιά να βοηθούν με τις δουλειές του σπιτιού, να είναι ευγενικά με εμάς και τους οικείους μας και να τους εξηγούμε γιατί είναι για εμάς σημαντικές αυτές οι αξίες.

Αντιμετώπιση των αρνητικών συναισθημάτων

Ένα παιδί μπορεί να μπει στην ομάδα της τάξης που θα κοροϊδέψει τον καινούργιο μαθητή, για να μη γίνει το ίδιο αντικείμενο χλεύης από την ίδια ομάδα παιδιών. Αυτό είναι ένα παράδειγμα για το πώς το παιδί εγκαταλείπει την ηθική του προκειμένου να αποφύγει ένα δυσάρεστο συναίσθημα.

Είναι λοιπόν σημαντικό να το προλάβουμε αυτό, διδάσκοντας στα παιδιά μας την ηθική και την αξία της. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί δε θα νιώσει ντροπή ή θυμό προκειμένου να συμμετάσχει για παράδειγμα στον εκφοβισμό ενός άλλου παιδιού. Το βοηθάμε να προλάβει τα παραπάνω συναισθήματα, να τα αναγνωρίσει και να μην το παρασύρουν σε πράξεις που δε συμφωνούν με την ηθική του.

Ηθικά διλήμματα

Τα παιδιά θ’ αντιμετωπίζουν συχνά ηθικά διλήμματα. Πρέπει λοιπόν να τα προετοιμάσουμε γι’ αυτά. Ένα παιδί μπορεί να μην ξέρει, για παράδειγμα, τι να κάνει στην περίπτωση που κάποιος συμμαθητής του και καλός του φίλος αντιγράψει από το διαγώνισμά του και πάρει εξίσου κάλο βαθμό.

Πρέπει λοιπόν να τα βοηθήσουμε να σκέφτονται πολυδιάστατα και ν’ αναλογίζονται τι συνέπειες έχουν οι πράξεις και η στάση τους στα μικροσυστήματα που συμμετέχουν.

Ψυχολογική ανθεκτικότητα

Το να μάθει ένα παιδί να υπερασπίζεται τα πιστεύω του ή ν’ αναλαμβάνει τις ευθύνες του προς τους άλλους, μπορεί και να το δυσκολέψει σε κάποιες περιπτώσεις. Πρέπει λοιπόν να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να χτίσουν έναν ανθεκτικό και ώριμο εαυτό που θ’ ανταπεξέλθει στις δυσκολίες που θ’ αντιμετωπίσει.

Βέβαια ο αμεσότερος τρόπος για να διδάξει ο γονιός στο παιδί του την ηθική είναι ν’ αποτελεί ο ίδιος ένα ηθικό παράδειγμα γι’ αυτό. Έτσι περνάει στα παιδιά του ένα ηχηρό μήνυμα. Στην αντίθετη περίπτωση, τα παιδιά συγχίζονται καθώς βλέπουν τις παραινέσεις των σημαντικότερων γι’ αυτά προσώπων να μη συμφωνούν με τις πράξεις τους.

Η ψυχολογίας της μειονεξίας & η παράλογη ενοχή

Είναι αρκετοί οι άνθρωποι που, από παιδιά, νιώθουν να τους κατακλύζει η αίσθηση μιας παράλογης, άδικης ενοχής, κι ένα επακόλουθο συναίσθημα μειονεκτικότητας.

Αισθάνονται δηλαδή ένοχοι όχι για τις βλαπτικές πράξεις ή παραλείψεις τους, γιατί απλά η ενοχή που νιώθουν δεν προκύπτει ως αποτέλεσμα ενός γεγονότος, μιας συνθήκης που συνέβη στο παρελθόν, στην οποία εκείνοι έκαναν πραγματικά κάποιο λάθος.

Το άτομο που έχει κακοποιηθεί λεκτικά, ψυχικά, ή σωματικά, του οποίου δηλαδή η αθωότητα έχει καίρια τραυματισθεί, συχνά νιώθει μια παράλογη ενοχή.

Νιώθε πως φταίει σε κάτι. Χωρίς όμως να μπορεί να εντοπίσει τι είναι αυτό.

Η άδικη ενοχή είναι στην πραγματικότητα ένας αμυντικός μηχανισμός ενάντια στον πόνο που βίωσε όταν βλάφτηκε ή αδικήθηκε από κάποιον άλλον.

Και μάλιστα, καθώς ήταν ευάλωτος ή αδύναμος να διαχειριστεί την αδικία σε βάρος του.

Όταν κανείς σκέφτεται: «τι λάθος έκανα; Ποιο κακό προκάλεσα; Γιατί δεν είμαι αρκετά καλός σε κάτι ή σε τίποτα;...», τότε ο πόνος που ο ίδιος νιώθει επειδή τον τραυμάτισε ο άλλος με την συμπεριφορά του, αν και δεν εξαφανίζεται, κατά κάποιον τρόπο αμβλύνεται.

Ο πόνος μειώνεται επειδή ο εαυτός αποφεύγει την άμεση επαφή του με το τραύμα και την μοναξιά που η τραυματική συνθήκη συνήθως προκαλεί στην ψυχή.

Η παράλογη ενοχή στοχεύει στο να χωρίσει τον εαυτό από τα επώδυνα συναισθήματα του πόνου και του θυμού.

Αυτός που έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης σε μια σχέση, και βαθιά τραυματίσθηκε η αίσθηση ελέγχου στην ζωή του, μέσα από το βίωμα της παράλογης ενοχής αντιστρέφει τους όρους του παιχνιδιού:

«Αν μπορέσω να ανακαλύψω ποιο είναι το λάθος με μένα, και το διορθώσω, τότε η σημαντική μου σχέση με τον άλλον δεν θα χρειαστεί να χαλάσει, ή να τελειώσει, κι έτσι θα αποφύγω τον πόνο της απώλειας & της μοναξιάς» σκέφτεται ο παθών.

Η άδικη ενοχή δίνει στον τραυματισμένο μια ψευδαίσθηση ελέγχου, από την οποία προκύπτει συχνά μια καταναγκαστική συμπεριφορά τελειομανίας.

Όσο περισσότερο κάποιος χρησιμοποιεί ασυνείδητα τον μηχανισμό της παράλογης ενοχής για να καταστείλει μέσα του τον πόνο, τόσο πιο πολύ έχει την ανάγκη να πιστεύει ότι, καθώς γίνεται ολοένα και περισσότερο «τέλειος», πιο συνεπής και, ως αποτέλεσμα, περισσότερο απαλλαγμένος από ενοχές, θα είναι σε θέση να αποφεύγει κάθε μελλοντικό πόνο. Να ελέγχει απόλυτα την ζωή του.

Βέβαια συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

Όσο κανείς επενδύει την ψυχική του ενέργεια στο παραπάνω μηχανισμό, ως αποφευκτικό σχήμα του πόνου, επειδή ακριβώς δεν υπήρξε ποτέ αδικοπραξία που με την ομολογία της αποκαθίσταται αυτόματα η ενοχή, το αίσθημα της αναμενόμενης κι επιδιωκόμενης ανακούφισης δεν έρχεται ποτέ.

Καθώς το υποκείμενο συνεχώς αναβάλλει κι αποφεύγει τον πόνο, όλο και περισσότερο πόνος συσσωρεύεται στον ήδη πρωταρχικό και προϋπάρχοντα.

Η παρουσία του πόνου κινητοποιεί με την σειρά της όλο και πιο εντατικά το σχήμα της παράλογης ενοχής.

Και το αρχικό τραύμα όλο και περισσότερο επιβαρύνεται και βαθαίνει.

Το κουράγιο να είναι κανείς αυτός που είναι

Κρύβουμε την αληθινή μας δυναμική.

Κρύβουμε όλα εκείνα για τα οποία είμαστε ικανοί.

Και ζούμε επιδεικνύοντας την πιο υποβαθμισμένη μας πλευρά... εκείνη που είναι κοινωνικά αποδεκτή... εκείνη που μας έμαθαν να καλλιεργούμε... εκείνη που υιοθετήσαμε για να μην έχουμε προβλήματα...

Και όλα αυτά, μόνο με την επίδραση που άσκησαν πάνω μας οι ιστοριούλες με τους ήρωες;

Όχι μόνο. Θυμόμαστε και μέρος του μηνύματος που μας μετέδωσαν οι γονείς μας: «Μην μπλέκεις σε μπελάδες...»

Ή, ακόμη χειρότερα: «Αν συνεχίσεις έτσι, δε θα σε θέλει κανείς...»

Τι σημαίνει συνεχίζω έτσι; Προφανώς, «συνεχίζω έτσι», σημαίνει ότι είμαι αυτός που είμαι.

Και, τότε; Τι πρέπει να κάνω για να γίνω άλλος;

Η απάντηση είναι προβλέψιμη: ν’ αφήσεις να βγει ο ήρωας.

Δεν λέω ότι πρέπει κανείς να γίνει σούπερ-ήρωας με την έννοια να είναι καταπληκτικός και να εντυπωσιάζει, να σκαρφαλώνει κτίρια, να πηδάει στις στέγες των σπιτιών και να πετάει στον αέρα. Όχι. Δεν χρειάζεται.

Μιλάω για τον μοναδικό ηρωισμό που υπερασπίζομαι: «Το κουράγιο να είναι κανείς αυτός που είναι».

Το θάρρος να μη δημιουργεί μια μυστική ταυτότητα μικρόψυχου, αν δεν είναι μικρόψυχος.

Να μη ζει σαν ηλίθιος, αν δεν είναι ηλίθιος.

Κι αν δεν είναι πολύ γρήγορος, δεν πειράζει. Πρέπει να δέχεται τη βραδύτητα με περηφάνια. Να λέει: «Είμαι λίγο αργός. Ε, και;» Αυτό είναι υπέροχο.

Δεν τρέχει τίποτα αν είναι κανείς «λίγο χαζούλης...».

Αν όμως δεν είναι... τότε δεν πρέπει να κάνει τον χαζό!

Αν εγώ είμαι λίγο κουτός... αν δεν μου κόβει και πολύ... αν μπορώ ν’ ανακαλύπτω μέσα μου άλλα χαρίσματα εκτός από την εξυπνάδα... πολύ ωραία! Γιατί να σπαταλάω ενέργεια προσπαθώντας να το κρύψω;

Γιατί να μη βρω το θάρρος να πω ποιος είμαι, με τα όποια χαρίσματά μου, κι ας μην είναι τα πλέον ευπρόσδεκτα κοινωνικά κι αυτά που αναγνωρίζονται και εκτιμώνται περισσότερο, κι ας μην είναι αυτά που μου κάνουν «την καλύτερη διαφήμιση».

Αυτό που λιγότερο χρειάζεσαι είναι να σε κάνουν τα προσόντα σου υπερόπτη.

Προσόν, μπορεί να είναι και το να μην ξεχωρίζεις.

Το μεγαλύτερο προσόν ενός ήρωα είναι να μπορεί να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις χωρίς να εξαναγκάζεται να δείχνει στους άλλους ότι είναι... όπως εκείνοι λένε ότι πρέπει να είναι.

Δεν έμειναν πια μεγάλοι δάσκαλοι. Αυτό είναι το κακό της εποχής μας

Δεν έμειναν πια μεγάλοι δάσκαλοι. Αυτό είναι το κακό της εποχής μας.

Ο δρόμος της καρδιάς μας είναι σκεπασμένος με σκιές.

Πρέπει ν' ακούσουμε τις φωνές που ακούγονται άχρηστες.

Σε μυαλά γεμάτα μακριές αποχετεύσεις τείχους σχολείων, άσφαλτο κι έντυπα επιδόματος ανεργίας πρέπει να εισχωρήσει το ζουζούνισμα των εντόμων.

Πρέπει να γεμίσουμε τα μάτια μας και τα αφτιά μας... με πράγματα που είναι η αρχή ενός μεγάλου ονείρου.

Κάποιος πρέπει να φωνάξει ότι θα χτίσουμε τις πυραμίδες.

Δεν έχει σημασία αν δεν τις χτίσουμε.

Πρέπει να ενισχύουμε αυτή την επιθυμία... και ν' απλώνουμε τις γωνίες της ψυχής σαν ένα αέναο σεντόνι.

Αν θέλετε να προχωρήσει ο κόσμος πρέπει να πιαστούμε απ' τα χέρια.

Πρέπει να αναμείξουμε τους ''υγιείς'' με τους ''ασθενείς''.

Άνθρωπε, άκου!

Μέσα σου νερό... φωτιά... και μετά στάχτες.

Κάνω μια νέα συμφωνία με τον κόσμο.

Πρέπει να έχει ήλιο τη νύχτα και χιόνι τον Αύγουστο.

Τα μεγάλα πράγματα τελειώνουν, τα μικρά αντέχουν.

Η κοινωνία πρέπει να ενωθεί και πάλι... και όχι να αποδιαρθρώνεται.

Πρέπει να κοιτάξετε τη φύση και θα δείτε ότι η ζωή είναι απλή.

Πρέπει να επιστρέψουμε εκεί που βρισκόμασταν... στο σημείο... που ακολουθήσαμε λάθος δρόμο.

Πρέπει να επιστρέψουμε στις θεμελιώδεις αρχές της ζωής... χωρίς να βρομίζουμε το νερό!

Τι κόσμος είναι αυτός, αν ένας τρελός σας λέει ότι πρέπει να ντρέπεστε;

Freud: Η πολιτισμική εξέλιξη πρέπει να μας δείξει τον αγώνα ανάμεσα στον έρωτα και το θάνατο

Τώρα νομίζω πώς το νόημα της εξέλιξης του πολιτισμού μας δεν είναι πια σκοτεινό.

Η πολιτισμική εξέλιξη πρέπει να μας δείξει τον αγώνα ανάμεσα στον έρωτα και το θάνατο, ανάμεσα στην ορμή της ζωής και στην ορμή της καταστροφής και τον τρόπο διεξαγωγής τους στο ανθρώπινο είδος.

Αυτή η γιγαντομαχία είναι το ουσιαστικό περιεχόμενο της ζωής γενικά και γι’ αυτό μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την πολιτισμική εξέλιξη απλώς ως τον αγώνα ζωής του ανθρώπινου είδους.

Και αυτόν τον αγώνα των γιγάντων θέλουν οι νταντάδες μας να τον καταπραΰνουν με νανουρίσματα

Το μοιραίο ερώτημα της ανθρωπότητας μού φαίνεται πώς είναι αν και σε ποιο βαθμό θα καταφέρει η πολιτισμική της εξέλιξη να προφυλάξει τη συμβίωση των ανθρώπων από τη βλάβη πού προέρχεται από την ανθρώπινη ορμή της επιθετικότητας και από την ορμή της αυτοκαταστροφής.

Σε αυτή τη συνάφεια ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποκτά ακριβώς η σημερινή μας εποχή.

Οι άνθρωποι έχουν τελειοποιήσει τόσο πολύ την εξουσία τους πάνω στις φυσικές δυνάμεις, ώστε με τη βοήθειά τους είναι εύκολο να εξολοθρευθούν αμοιβαία ως τον τελευταίο.

Τούτο το γνωρίζουν, και απ’ αυτό προέρχεται ένα αρκετά μεγάλο μέρος της σημερινής τους ανησυχίας, της δυστυχίας τους, του άγχους τους.

Και τώρα πρέπει να περιμένουμε ότι ή άλλη από τις δύο (δυνάμεις), ο αιώνιος έρωτας, θα κάνει μία προσπάθεια για να νικήσει στον αγώνα με τον επίσης αθάνατο αντίπαλό του (το θάνατο).

Αλλά ποιος μπορεί να προβλέψει τις συνέπειες και την έκβαση;

Sigmund Freud, Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας

Η σκοτεινή τριάδα: τρία αντικοινωνικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας

Στην ψυχολογία, η σκοτεινή τριάδα περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Ναρκισσισμού, του Μακιαβελισμού και της Ψυχοπάθειας. Ονομάζονται ”σκοτεινά” λόγω των κακών συμπεριφορών τους. Η έρευνα για τη σκοτεινή τριάδα χρησιμοποιείται στην εφαρμοσμένη ψυχολογία , ειδικά στους τομείς της εγκληματολογίας, της κλινικής ψυχολογίας και της διαχείρισης των επιχειρήσεων. Τα άτομα που έχουν υψηλή βαθμολογία σε αυτά τα χαρακτηριστικά είναι πιο πιθανό να διαπράξουν εγκλήματα, να προκαλέσουν κοινωνική δυσφορία και να δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα στην κοινωνία, τον γάμο ή σε έναν οργανισμό, ειδικά αν βρίσκονται σε ηγετικές θέσεις. Τείνουν επίσης να είναι λιγότερο συμπονετικοί, ευχάριστοι, συμπαθητικοί, ικανοποιημένοι με τη ζωή τους.

Η σκοτεινή τριάδα: τρία αντικοινωνικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας: ναρκισσισμός, μακιαβελισμός και ψυχοπάθεια

Η ονομασία σκοτεινή τριάδα για χαρακτηριστικά προσωπικότητας οπωσδήποτε ακούγεται τρομακτική και δραματική. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον των ερευνητών όλο και αυξάνεται για αυτά τα τρία χαρακτηριστικά, τα οποία όταν εμφανίζονται σε συνδυασμό συνθέτουν το πορτρέτο ενός ανθρώπου που είναι ικανός να κατακτήσει τα πάντα χωρίς τίποτα να μπορεί να τον σταματήσει.

Αυτά, όταν εμφανίζονται σε επίπεδο χαμηλό που δεν πληροί κριτήρια για πλήρη διάγνωση αποτελούν κομμάτια της προσωπικότητας των ανθρώπων, όπως για παράδειγμα η ειλικρίνεια ή η ευσυνειδησία.

Και τα τρία χαρακτηριστικά της σκοτεινής τριάδας είναι εννοιολογικά διακριτά αν και τα εμπειρικά στοιχεία τους δείχνουν ότι αλληλεπικαλύπτονται Συνδέονται με ένα σκληρό, αναίσθητο, πωρωμένο χειραγωγικό διαπροσωπικό στυλ.

Οι άνθρωποι που εμφανίζουν αυτά τα χαρακτηριστικά τείνουν να ακολουθούν τις λεγόμενες «γρήγορες» στρατηγικές ζωής (fast life strategy). Αυτού του είδους η στάση ζωής περιλαμβάνει απερίσκεπτες δράσεις, χρήση ναρκωτικών, ταραχώδη ερωτικής ζωή και διαπροσωπική επιθετικότητα. Σε γενικές γραμμές στην επιλογή άμεση ικανοποίηση ή καθυστερημένα κέρδη αλλά με μεγαλύτερη αξία, τα άτομα με υψηλές βαθμολογίες σε αυτά τα τρία χαρακτηριστικά επιλέγουν την πρώτη επιλογή. Φυσικά, αυτές οι άκριτες αποφάσεις και ο επιπόλαιος τρόπος ζωής φέρουν τις ανάλογες επιπτώσεις στην κοινωνική, σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων αυτών. Ας εξετάσουμε, όμως, το κάθε χαρακτηριστικό και τις επιπτώσεις τους ξεχωριστά.

* Ο ναρκισσισμός χαρακτηρίζεται από μεγαλοπρέπεια, κυριαρχία στους άλλους, υπερηφάνεια, εγωισμό και έλλειψη ενσυναίσθησης. Έχει διαπιστωθεί επίσης ότι ο ναρκισσισμός έχει σημαντική σχέση με την ψυχοπάθεια.

* Ο μακιαβελισμός χαρακτηρίζεται από χειραγώγηση και εκμετάλλευση των άλλων, απουσία ηθικής , κυνικότητα, μη συναισθηματική σκληρή αναισθησία και υψηλότερο επίπεδο εγωϊστικού προσωπικού ενδιαφέροντος.

* Η ψυχοπάθεια χαρακτηρίζεται από συνεχή αντικοινωνική συμπεριφορά, παρορμητικότητα, εγωισμό, πονηρά και μη συναισθηματικά γνωρίσματα και ασυνειδησία – χωρίς τύψεις. Πιστεύουν στη διαπροσωπική χειραγώγηση ως το κλειδί για επιτυχία στη ζωή. Παρουσιάζουν χαμηλά επίπεδα ενσυναίσθησης σε συνδυασμό με υψηλά επίπεδα παρορμητικότητας και αναζήτησης συγκίνησης. Θεωρούνται ως οι πιο κακοί της σκοτεινής τριάδας. Η έννοια της ψυχοπάθειας περιλαμβάνει κυρίως φτωχή συναισθηματική ζωή και έλλειψη του αισθήματος ντροπής. Εμφανίζουν απουσία συναισθημάτων, με τα θετικά αισθήματα προς τους άλλους να είναι ψεύτικα και να κινούνται κυρίως στο πλαίσιο της συνήθειας των ψυχοπαθών να χρησιμοποιούν την γοητεία τους για την χειραγώγηση τους. Γενικά, τα χαρακτηριστικά της χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: αυτά που έχουν σχέση με την συναισθηματική αποστασιοποίηση και αυτά που περιλαμβάνουν έναν αντικοινωνικό τρόπο ζωής. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρόλη την ομοιότητα μακιαβελισμού και ψυχοπάθειας αποτελούν διακριτά χαρακτηριστικά, τα οποία συχνά αλληλοκαλύπτονται.

Εμφανίζονται κατά κανόνα συχνότερα στους άνδρες και η καθεμία συνοδεύεται από το ανάλογο αντίκτυπο στη ζωή των ανθρώπων. Η ψυχοπάθεια συγκριτικά με τα άλλα δύο χαρακτηριστικά συνδέεται με χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής και χειρότερη ποιότητα ζωής: συχνά άτομα με υψηλά ποσοστά στις κλίμακες τις ψυχοπάθειας εμπλέκονται σε εγκληματικές συμπεριφορές και επικίνδυνες καταστάσεις. Ο ναρκισσισμός, από την άλλη, αποτελώντας το πιο προσαρμοστικό χαρακτηριστικό συνδέεται με υψηλότερο προσδόκιμο ζωής: χάρις στις λειτουργικές διαπροσωπικές τους σχέσεις, οι ναρκισσιστές ζουν μια «γεμάτη» ζωή και εμφανίζουν υψηλά ποσοστά σε κλίμακες μέτρησης ευδαιμονίας. Ο μακιαβελισμός δεν υπάρχει κάποια ένδειξη ότι συσχετίζεται σε σημαντικό βαθμό με καλύτερη ή χειρότερη ποιότητα ζωής.

Βεβαίως υπάρχει μεγάλη εννοιολογική και εμπειρική αλληλεπικάλυψη μεταξύ των χαρακτηριστικών της σκοτεινής τριάδας. Για παράδειγμα, οι ερευνητές έχουν σημειώσει ότι και τα τρία χαρακτηριστικά έχουν κοινά χαρακτηριστικά όπως έλλειψη ενσυναίσθησης, διαπροσωπική εχθρότητα, και διαπροσωπική επιθετικότητα. Πιθανότατα επειδή υπάρχει εν μέρει αυτή η επικάλυψη, έχουν αναπτυχθεί πρόσφατα ορισμένα μέτρα που προσπαθούν να μετρήσουν ταυτόχρονα και τα τρία χαρακτηριστικά της σκοτεινής τριάδας, όπως το Dirty Dozen και η μικρή σκοτεινή τριάδα.

Φύση εναντίον ανατροφής

Το μακροχρόνιο ζήτημα ”φύση εναντίον ανατροφής” έχει εφαρμοστεί στη σκοτεινή τριάδα. Η έρευνα έχει αρχίσει να διερευνά την προέλευση των χαρακτηριστικών της σκοτεινής τριάδας. Με παρόμοιο τρόπο με την έρευνα σχετικά με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας Big Five, πραγματοποιήθηκαν εμπειρικές μελέτες σε μια προσπάθεια κατανόησης των σχετικών συνεισφορών της βιολογίας (φύση) και των περιβαλλοντικών παραγόντων (ανατροφή) στην ανάπτυξη των χαρακτηριστικών της σκοτεινής τριάδας.

Βιολογικά

Και τα τρία χαρακτηριστικά της σκοτεινής τριάδας βρέθηκαν να έχουν ουσιαστικά γενετικά συστατικά σε πειράματα που έγιναν σε διδύμους. Έχει επίσης βρεθεί ότι οι παρατηρούμενες σχέσεις μεταξύ της σκοτεινής τριάδας, και μεταξύ της σκοτεινής τριάδας και των Big Five χαρακτηριστικών της προσωπικότητας, καθοδηγούνται έντονα από μεμονωμένες διαφορές στα γονίδια. Ωστόσο, ενώ η ψυχοπάθεια και ο ναρκισσισμός και τα δύο έχουν ένα σχετικά μεγάλο συστατικό κληρονομικότητας , ο Μακιαβελισμός, ενώ επηρεάζεται επίσης μετρίως από τη γενετική, έχει βρεθεί ότι είναι λιγότερο κληρονομικός από τα άλλα δύο χαρακτηριστικά.

Περιβαλλοντικά

Σε σύγκριση με τους βιολογικούς παράγοντες, η επιρροή των περιβαλλοντικών παραγόντων φαίνεται να είναι πιο λεπτή και αντιπροσωπεύει λιγότερες – αλλά ακόμη σημαντικές – διαφορές στις ατομικές διαφορές που σχετίζονται με την ανάπτυξη των χαρακτηριστικών της σκοτεινής τριάδας. Η επίδραση των μοναδικών περιβαλλοντικών παραγόντων αντιπροσωπεύει σημαντική ποσότητα διακύμανσης και στα τρία χαρακτηριστικά της σκοτεινής τριάδας, με μεγαλύτερη επίδραση στο ναρκισσισμό και λιγότερη στον Μακιαβελισμό, που είναι το πιο πιθανό χαρακτηριστικό της σκοτεινής τριάδας που επηρεάζεται από την εμπειρία.

Εξελικτικά

Η εξελικτική θεωρία μπορεί επίσης να εξηγήσει την ανάπτυξη των σκοτεινών τριάδων. Έχει υποστηριχθεί ότι η εξελικτική συμπεριφορά προβλέπει όχι μόνο την ανάπτυξη προσωπικών σκοτεινών τριάδων, αλλά και την άνθηση τέτοιων προσωπικοτήτων. Πράγματι, έχει βρεθεί ότι τα άτομα που επιδεικνύουν προσωπικότητα σκοτεινής τριάδας μπορούν να είναι πολύ επιτυχημένα στην κοινωνία. Ωστόσο, αυτή η επιτυχία είναι συνήθως βραχύβια. Το κύριο εξελικτικό επιχείρημα πίσω από τα χαρακτηριστικά της σκοτεινής τριάδας δίνει έμφαση στις στρατηγικές ζευγαρώματος. Αυτό

Οι πέντε παράγοντες της προσωπικότητας (Big Five)

Το μοντέλο των πέντε παραγόντων της προσωπικότητας έχει σημαντικές σχέσεις με τη σκοτεινή τριάδα σε συνδυασμό και με καθένα από τα τρία χαρακτηριστικά της σκοτεινής τριάδας. Η σκοτεινή τριάδα συνολική σχετίζεται αρνητικά με την ευχαρίστηση και την ευσυνειδησία. Πιο συγκεκριμένα, ο Μακιαβελισμός αποτυπώνει μια ύποπτη έναντι της εμπιστοσύνης άποψη της ανθρώπινης φύσης. Η εξωστρέφεια συλλαμβάνει παρόμοιες πτυχές της επιθετικότητας, της κυριαρχίας και του αυτο-θαυμασμού με τον ναρκισσισμό. Ο ναρκισσισμός σχετίζεται επίσης θετικά με τις πτυχές της προσπάθειας και της ικανότητας της συνείδησης. Η ψυχοπάθεια έχει τους ισχυρότερους συσχετισμούς με πτυχές χαμηλής αξιοπρέπειας και διαβούλευσης της Συνείδησης.

Οι πέντε κύριοι παράγοντες που χρησιμοποιούνται στην κοινή γλώσσα για να περιγράψουν την προσωπικότητα και την ψυχή του άνθρωπου:

• Οι εξερευνητές (πόσο ανοιχτός είναι κάποιος σε νέες εμπειρίες – εφευρετική / περίεργη προσωπικότητα έναντι της κλειστής/προσεκτικής)
• Ευσυνειδησία (αποτελεσματική / οργανωμένη / επιμελής προσωπικότητα έναντι υπερβολικής / απρόσεκτης)
• Εξωστρέφεια (ενεργητική / κοινωνική έναντι μοναχικής / δεσμευμένης / εσωστρεφούς προσωπικότητας)
• Σταθερότητα (φιλικό / συμπονετικό / με ψυχική υγεία άτομο έναντι μεταβλητού / πονηρού ατόμου)
• Ευχάριστο (απολαυστικό / αποδεκτό άτομο έναντι του νευρωτικού / δύσκολου ατόμου ).

Σκοτεινή τετράδα

Αρκετοί ερευνητές έχουν προτείνει την επέκταση της σκοτεινής τριάδας ώστε να περιέχει ένα τέταρτο σκοτεινό χαρακτηριστικό – τον καθημερινό σαδισμό. Ορίζεται ως η απόλαυση της σκληρότητας και είναι η πιο κοινή προσθήκη. Ενώ ο σαδισμός συσχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τη σκοτεινή τριάδα, οι ερευνητές έχουν δείξει ότι ο σαδισμός προβλέπει αντικοινωνική συμπεριφορά πέρα από τη σκοτεινή τριάδα. Ο σαδισμός μοιράζεται κοινά χαρακτηριστικά με την ψυχοπάθεια και την αντικοινωνική συμπεριφορά (έλλειψη ενσυναίσθησης, ετοιμότητα για συναισθηματική εμπλοκή, προκαλώντας ταλαιπωρία), αν δείχθηκε ότι ο σαδισμός προέβλεπε ξεκάθαρα την προκλητική επιθετικότητα ξεχωριστή από την ψυχοπάθεια.

Επιπλέον, ο σαδισμός προέβλεπε παραβατική συμπεριφορά ξεχωριστά από τα άλλα χαρακτηριστικά της σκοτεινής τριάδας κατά την αξιολόγηση μαθητών γυμνασίου.

Επιβλαβής συμπεριφορά εναντίον ζωντανών πλασμάτων, βάναυση και καταστροφική ηθική διάθεση και εγκληματική υποτροπή προβλεπόταν επίσης περισσότερο από τον σαδισμό παρά από τα ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά.

Μελέτες για το πώς οι σαδιστές αποκτούν ευχαρίστηση από τη σκληρότητα εφαρμόστηκαν για τη δοκιμή ατόμων που είχαν χαρακτηριστικά σκοτεινές τριάδες Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι μόνο οι άνθρωποι που εμφανίζουν χαρακτηριστικά σαδισμού απέκτησαν μια αίσθηση ευχαρίστησης από πράξεις σκληρότητας, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι ο σαδισμός περιλαμβάνει σαφώς σκληρά χαρακτηριστικά που δεν καλύπτονται από την υπόλοιπη σκοτεινή τριάδα, άρα αξίζει τη θέση του μέσα στο σκοτεινό τετράδα.

Φωτεινή τριάδα

Επηρεασμένοι από τη σκοτεινή τριάδα ψυχολόγοι πρότειναν μια «φωτεινή τριάδα» αρετών της προσωπικότητας: ανθρωπισμός , καντιανισμός και πίστη στην ανθρωπότητα. Αυτοί που έχουν ψηλό βαθμό στον ανθρωπισμό είναι πιο πιθανό να εκτιμήσουν την αξιοπρέπεια και την αυτοεκτίμηση των άλλων. Αυτοί με υψηλό σκορ στον Καντιανισμό είναι πιο πιθανό να βλέπουν τους άλλους ως ανθρώπους, όχι ως μέσο για τον σκοπό. Τέλος, αυτοί με υψηλή βαθμολογία στην πίστη για την ανθρωπότητα είναι πιθανότερο να πιστεύουν ότι οι άλλοι είναι θεμελιωδώς καλοί.

Κατά τη σύγκριση ατόμων με δοκιμές σκοτεινής τριάδας και φωτεινής τριάδας, ο μέσος άνθρωπος είχε ουσιαστικά τα χαρακτηριστικά της φωτεινής τριάδας. Άτομα που έχουν υψηλή βαθμολογία σε χαρακτηριστικά της φωτεινής τριάδας αναφέρουν επίσης υψηλότερα επίπεδα: θρησκευτικότητας , πνευματικότητας , ικανοποίηση της ζωής , αποδοχή των άλλων, πεποίθηση ότι αυτοί αλλά και οι άλλοι είναι καλοί, με συμπόνια , ενσυναίσθηση , υψηλότερη αυτοεκτίμηση, αυθεντικότητα, ισχυρότερη αίσθηση του εαυτού, θετικά ενθουσιασμό, έχοντας ένα ήσυχο εγώ, ανοιχτοί στην εμπειρία και συνείδηση . Επιπλέον, όσοι έχουν υψηλό σκορ στην κλίμακα της φωτεινής τριάδας είναι γενικά πνευματικά περίεργοι, ασφαλείς στις προσκολλήσεις τους σε άλλους και είναι πιο ανεκτικοί σε άλλες προοπτικές.

Τολστόι: Οι ευτυχισμένες οικογένειες είναι ίδιες, όμως κάθε δυστυχισμένη οικογένεια είναι δυστυχισμένη με το δικό της τρόπο

Έχουμε μια τάση ως άνθρωποι να γκρινιάζουμε. Πολύ. Για το παραμικρό. Από τις ουρές στα ταμεία, τα δρομολόγια των μέσων μαζικής μεταφοράς, τους φόρους, τις ειδήσεις, τα ριάλιτι, γενικά τα πάντα.

Μιλάμε τόσο πολύ για τη δυστυχία μας που καταλήγουμε να πείθουμε τον ίδιο μας τον εαυτό για την κακή μας τύχη. Όσο καλά και να είμαστε συγκριτικά, πάντα κάτι θα μας λείπει. Έτσι είναι η ανθρώπινη μας πτυχή – εγωιστική και άπληστη.

«Οι ευτυχισμένες οικογένειες είναι ίδιες κι απαράλλαχτες, όμως κάθε δυστυχισμένη οικογένεια, όμως, είναι δυστυχισμένη με το δικό της τρόπο», είχε γράψει ο Λέων Τολστόι στην πρώτη πρόταση στην Άννα Καρένινα το 1878. Το ίδιο ισχύει για όλους τους ανθρώπους γενικότερα όμως. Λίγοι νοιάζονται πραγματικά για την ευτυχία σου. Γιατί αυτό εξάλλου δεν αποτελεί και είδηση όταν είσαι χαρούμενος.

Ο καθένας όμως ζει τη μιζέρια του με το δικό του ξεχωριστό τρόπο.

Μερικοί θεωρούν πρόβλημα το να μην ξέρουν που να βγουν για ποτό/φαγητό, το να μην μπορούν να αποφασίσουν τι ρούχα να βάλουν, πώς να περάσουν τη μέρα, τι να δουν στην τηλεόραση, που να πάνε διακοπές ή άλλα τέτοια ζητήματα του λεγόμενου “πρώτου κόσμου”. Άλλοι αντιμετωπίζουν πιο σοβαρά θέματα: ψάχνουν για δουλειά, σπίτι, εισόδημα, έχουν θέματα επιβίωσης ή, ακόμα σημαντικότερα, έχουν προβλήματα υγείας. Ανάλογα με το πώς το βλέπει κανείς, δυσκολίες υπάρχουν για όλους, απλά η κατάταξη και η προτεραιότητά τους αλλάζει συγκριτικά.

Η αλήθεια είναι πως νομίζεις ότι έχεις προβλήματα μέχρι κάποιος να σου πει τα δικά του.

Φτάνει να μπορείς και εσύ να μπεις στη θέση του, ή έστω να καταλάβεις έστω και λίγο το δικό του προβληματισμό για τα ιδιαίτερα του θέματα.

Αυτό επίσης είναι κάτι που δεν κάνουμε, ή ίσως αρνούμαστε να κάνουμε. Να δείξουμε εμπάθεια σε κάποιον ο οποίος βιώνει καταστάσεις πολύ διαφορετικές από τις δικές μας.

Λένε πως η χαρά όταν μοιράζεται διπλασιάζεται. Μα και η δυστυχία επίσης όταν αντιμετωπίζετε μαζί, ελαφραίνει. Αν δείχναμε συμπόνοια ο ένας στον άλλον αντί να προσπαθούμε να “καταστρέψουμε” ο ένας τον άλλον, ο κόσμος μας θα ήταν πολύ καλύτερος. Και θα είχαμε και λιγότερα προβλήματα.

Το τεστ ευφυΐας του Μακιαβέλι: μάθε τι μυαλό έχεις

Ο Νικολό Μακιαβέλι γράφει στον «Ηγεμόνα»:

«Υπάρχουν τριών ειδών μυαλά.

• Το πρώτο αντιλαμβάνεται από μόνο του.
• Το δεύτερο καταλαβαίνει αυτό που το πρώτο αντιλαμβάνεται, εφόσον το πρώτο του το εξηγήσει.
• Το τρίτο δεν καταλαβαίνει ούτε από μόνο του ούτε αν του εξηγήσουν.

Το πρώτο είναι εξαιρετικό, το δεύτερο πολύ καλό και το τρίτο άχρηστο.»

Επειδή η πλειονότητα του πληθυσμού ανήκει στη δεύτερη κατηγορία παραθέτω μια μεταγενέστερη αλληγορική διήγηση, του Ντε Κουίνσυ, ώστε να γίνει κατανοητή η προαναφερθείσα ταξινόμηση.

«Στην όχθη ενός ορμητικού ποταμού ζούσαν τρεις άνθρωποι. Τους ζητήθηκε να τον διασχίσουν με τις βάρκες τους και έχοντας ως αφετηρία το σημείο Α να δέσουν στην απέναντι όχθη, στο σημείο Β.

Ο πρώτος, δυναμικός, προνοητικός, μεθοδικός και ευφυής, επεξεργάστηκε τα δεδομένα, έστρεψε το πηδάλιο επακριβώς τις αναγκαίες μοίρες αντίθετα στο ρεύμα, άνοιξε τα πανιά όσο χρειαζόταν, έγειρε το σώμα του και, δίχως να βραχεί, ελλιμενίστηκε στο σημείο Β την αναμενόμενη ώρα, ένδοξος και ατσαλάκωτος, υπό το βλέμμα της Αυτού Μεγαλειότητας, τις κωδωνοκρουσίες των καθεδρικών και τις διθυραμβικές μελωδίες της αυτοκρατορικής μπάντας.

Ο δεύτερος, παίρνοντας θάρρος από την επιτυχία του προηγούμενου, έκανε ένα βιαστικό σχεδιάγραμμα και ρίχτηκε στα νερά.

Δεν είχε υπολογίσει σωστά, όμως πάλεψε, κωπηλάτησε, ίδρωσε και τελικά έδεσε τη βάρκα του πενήντα μέτρα από το σημείο Β. Κανείς δεν τον υποδέχτηκε και κανείς δεν τον στεφάνωσε.

Επειδή όμως ήταν πρακτικός τύπος πλησίασε τον πρώτο, τον χειροκρότησε, παίνεψε την προσπάθεια του, έγλειψε όσο χρειαζόταν και κατάφερε να πάρει μια θέση ως Παρατρεχάμενος Γ΄ βαθμού.

Ο τελευταίος όλη αυτή την ώρα κοιμόταν.

Σηκώθηκε αργά το απόγευμα, έψησε καφέ, έκανε το τσιγαράκι του, διάβασε την εφημερίδα του και ύστερα –χωρίς διόλου να βιάζεται- μπήκε στη βάρκα.

Εκλαμβάνοντας το διαγωνισμό ως ταξίδι αναψυχής ξάπλωσε στην κουπαστή κι απολάμβανε το πέταγμα των γλάρων.

Κατέληξε στη θάλασσα, καταποντίστηκε στους ωκεανούς, κατασπαράχτηκε από ανήλεα σαγόνια και ξεβράστηκε –δυσώδες λείψανο- στις αμμουδιές της περιφρόνησης, χιλιόμετρα μακριά από το σημείο Β.»

Αυτό που δεν ήξερε ο Ντε Κουίνσυ ήταν ότι ο Μακιαβέλι, στο αρχικό σχέδιο του Ηγεμόνα είχε συμπεριλάβει και μια τέταρτη κατηγορία. Αυτό ήρθε στη δημοσιότητα πριν λίγα χρόνια, από ένα παλίμψηστο της βιβλιοθήκης του Βατικανού (βλ. National Geographic, τεύχος 1232, αμερικανική έκδοση, 2004).

Εκεί ο Μακιαβέλι αναφέρει έναν άνθρωπο ο οποίος θα αντιδρούσε σε μια κατάσταση όπως αυτή που περιγράφει ο Ντε Κουίνσι ρωτώντας:

«Γιατί πρέπει να υπακούσω την εντολή και να διασχίσω το ποτάμι; Ποιος είναι αυτός ο οποίος θέτει τους κανόνες και με ποιο δικαίωμα; Σε ποιον ανήκουν οι βάρκες και σε ποιον ο ποταμός; Μπορώ να ανέβω δυο φορές στα ίδια νερά; Ποια είναι η σωστή ηλικία για να παντρευτεί κάποιος;»

Κι άλλες παρόμοιες ερωτήσεις.

Όμως ο Καίσαρας Βοργίας, που δε συμπαθούσε ιδιαίτερα τους περίεργους, κάλεσε τον Νικολό σε δείπνο και με ήπιο τρόπο του έδωσε να καταλάβει ότι θα προτιμούσε να μη γίνει καμιά αναφορά σε αυτή την τέταρτη κατηγορία ανθρώπων.

Ο Μακιαβέλι δεν μπορούσε παρά να συμφωνήσει.

Αναμφίβολα όσοι διαβάσουν αυτή την ταξινόμηση θα αναρωτηθούν: «Εγώ σε ποια κατηγορία ανήκω; Τι είδους μυαλό έχω; Εξαιρετικό ή πολύ καλό; Πως θα αντιδρούσα σε μια ανάλογη δοκιμασία;»

Σίγουρα κανείς δεν θα σκεφτεί ότι έχει άχρηστο μυαλό, έτσι δεν είναι; Άλλωστε αν έχεις την ικανότητα να αναρωτηθείς τι είδους μυαλό έχεις, τότε σίγουρα δεν είναι άχρηστο. Οι ηλίθιοι δεν ασχολούνται με τέτοιες ηλιθιότητες.

Επίσης λίγοι είναι εκείνοι που θα φανταστούν ότι έχουν ένα από εκείνα τα πρώτα τα μυαλά, τα εξαιρετικά.

Όμως, ο οικοδεσπότης σας υποψιάζεται ότι ο Μακιαβέλι μας έκρυψε μια λεπτομέρεια: Τα τρίτα μυαλά, εκείνα που δεν καταλαβαίνουν ούτε έτσι ούτε αλλιώς, δεν είναι άχρηστα.
Αντιθέτως, είναι τα πιο χρήσιμα. Γιατί χειραγωγούνται πιο εύκολα.

Η διήγηση του Ντε Κουίνσυ, στην πραγματικότητα θα ‘πρεπε να ‘ναι αλλιώς.

O A φτιάχνει το σχέδιο για τον ασφαλή ελλιμενισμό.
Ο Β του το κλέβει και το πουλάει στους Γ.
Έπειτα ο Β δολοφονεί τον Α και γίνεται αρχηγός των Γ.

Τέλος, για να απαλλάξουμε τους εκλεκτούς αναγνώστες μας απ’ την ταλαιπωρία της κωπηλασίας κι απ’ την πυρετώδη εμβάθυνση στις μύχιες στιβάδες του νου, προτείνουμε την ακόλουθη απλή αξιολόγηση:

Όσοι, εκ των αναγνωστών, θεωρήσουν αυτή την ανάρτηση ιδιοφυή, μεγαλειώδη ή –τουλάχιστον- εξαιρετική, την κοινοποιήσουν και τη διαδώσουν (προσοχή: αν το στείλεις σε δέκα φεϊσμπουκιανούς φίλους σου κάτι καλό θα σου συμβεί, αν δεν το κάνεις θα πάθεις κάποιο ατύχημα) ανήκουν στην πρώτη κατηγορία.

Όσοι τη βρουν μέτρια ή απλή, ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία και ειλικρινά δεν μπορούσαμε να περιμένουμε κάτι καλύτερο από έναν παρατρεχάμενο.

Των υπόλοιπων η άποψη δεν ενδιαφέρει κανέναν.

Θες να δεις ποιος στ’ αλήθεια είσαι;

Ο Όσκαρ Ουάιλντ είχε πει: «Θες να δεις ποιος στ’ αλήθεια είσαι;! Δοκίμασε όσο γίνεται περισσότερες μάσκες!».

Ήδη φέρεις από γεννησιμιού σου εν δυνάμει όλα τα προσωπεία. Όλες τις εκδοχές και της δυνατότητες που σε τέρπουν και σε τρομάζουν.

Εκούσια φορώντας τες, τις δίνεις χώρο να υπάρξουν. Το απαγορευμένο, επιθυμητό και φαντασιακό γίνεται απτό και πραγματικό.

Μεγάλο μέρος της ενέργειας και τις ισχύος του σαρκώνεται, και γι’ αυτό βγαίνει απ’ πίστα των δυνατοτήτων, δίνοντας την σκυτάλη σε νέες αβίωτες ακόμη «μάσκες».

Αφήνει χώρο για να ευδοκιμήσουν νέα προσωπεία, νέες δυνατότητες και προοπτικές μετουσίωσής τους στις βιωμένες τους εκδοχές.

Κάποια στιγμή, όταν όλα τα δυνατά προσωπεία πάρουν το χώρο τους στην αρένα της πραγματικότητας, και καθώς όλο το πιθανό ρεπερτόριο των ρόλων έχει παιχθεί, όταν δεν υπάρχει κανένας διαθέσιμος ρόλος πλέον να παιχθεί, τότε εσύ, ο «ηθοποιός», κατεβαίνει απ’ την σκηνή, χορτασμένος και απόλυτα διαθέσιμος να εμπλακεί με το αληθινό του πρόσωπο, αυτό που λανθάνει, και κρύβεται πίσω απ’ όλες τις επιμέρους μάσκες και ρόλους.

Το λάθος γίνεται με πολλούς τρόπους, το σωστό όμως γίνεται με έναν μόνο τρόπο

Το λάθος γίνεται με πολλούς τρόπους (γιατί το κακό και το άπειρο πάνε μαζί, όπως δίδασκαν οι Πυθαγόρειοι, ενώ το καλό πάει μαζί με το πεπερασμένο), το σωστό όμως γίνεται με έναν μόνο τρόπο (γι’ αυτό και το πρώτο είναι εύκολο, ενώ το άλλο είναι δύσκολο: είναι εύκολο, πράγματι να αποτύχεις στον στόχο σου και είναι δύσκολο να τον πετύχεις)- να γιατί η υπερβολή και η έλλειψη είναι χαρακτηριστικά της κακίας και η μεσότητα της αρετής: «καλοί με έναν μόνο τρόπο, κακοί με χίλιους τόσους τρόπους». Η αρετή λοιπόν είναι μια έξη, που,

α) επιλέγεται ελεύθερα από το άτομο.
β) βρίσκεται στο μέσον, στο μέσον όμως το «σε σχέση προς εμάς» 

το μέσον αυτό καθορίζεται από τη λογική -πιο συγκεκριμένα, από τη λογική, πιστεύω, που καθορίζει ο φρόνιμος άνθρωπος- είναι μεσότητα μεταξύ δύο κακιών, που η μία βρίσκεται από την πλευρά της υπερβολής και η άλλη από την πλευρά της έλλειψης- και ακόμη με το νόημα ότι ορισμένες κακίες αποτελούν έλλειψη και άλλες πάλι υπερβολή σε σχέση με αυτό που πρέπει, είτε στα πάθη είτε στις πράξεις, ενώ η αρετή και βρίσκει και επιλέγει το μέσον. 

Από την άποψη λοιπόν της ουσίας της, και όσο μας ενδιαφέρει ο ορισμός της φύσης της, η αρετή είναι μεσότητα, από την άποψη όμως του σωστού και του άριστου είναι, ασφαλώς, κάτι που βρίσκεται στο ψηλότερο σκαλί.

Αν γνωρίζεις τον εχθρό και γνωρίζεις και τον εαυτό σου, δεν πρέπει να φοβάσαι την έκβαση ούτε εκατό μαχών

Πολλές φορές μας είναι ευκολότερο να ζούμε στην άγνοια, γιατί, όπως λέει η παροιμία, αυτό μας κάνει πιο ευτυχισμένους.

Ωστόσο, ο μέγας στρατηγός Σουν Τζου, που οι διδαχές του εφαρμόζονται ακόμα και σήμερα, διαβεβαίωνε πως δεν μπορείς να κερδίσεις μια μάχη αν δε γνωρίζεις εκτός από τον εχθρό, και τον εαυτό σου.

“Αν γνωρίζεις τον εχθρό και γνωρίζεις και τον εαυτό σου, δεν πρέπει να φοβάσαι την έκβαση ούτε εκατό μαχών” διαβεβαίωνε ο συγγραφέας του βιβλίου “Η τέχνη του πολέμου”.

Αν γνωρίσουμε τον εαυτό μας σε βάθος μπορεί να τρομάξουμε, γιατί, αν ερευνήσουμε πολύ και φτάσουμε ως τις πιο βαθιές πτυχές του εαυτού μας, ίσως βρούμε πράγματα που δεν θα μας αρέσουν. Για παράδειγμα, διακινδυνεύουμε:

• Να έρθουμε αντιμέτωποι με πλευρές μας που απεχθανόμαστε.
• Να θυμηθούμε τις στιγμές εκείνες που ενεργήσαμε άσχημα.
• Να αισθανθούμε ντροπή ή ενοχή για καταστάσεις που ζήσαμε καιρό πριν.
• Να ανακαλύψουμε ότι αυτό που έχουμε τώρα δεν είναι αυτό που θέλουμε πραγματικά.
• Να χάσουμε ένα μέρος από την αυτοεκτίμησή μας όταν συνειδητοποιήσουμε τις αδυναμίες μας.

Όλα αυτά ίσως να μας ωθήσουν ν’ αφήσουμε στη σκοτεινή κόγχη της ψυχής αυτό που δε θέλαμε να δείχνουμε στον εαυτό μας και, πολύ περισσότερο στους άλλους.

Ωστόσο, πρέπει να αποβάλουμε τον φόβο.

Όπως διαβεβαιώνουν ερευνητές και ψυχολόγοι, το πρώτο βήμα για να υπερνικάμε δυσκολίες ξεκινάει από μια πράξη ενδοσκόπησης κι από δουλειά μέσα μας προκειμένου να βελτιωθεί αυτό που υπάρχει έξω.

Η εμβάθυνση στην αυτογνωσία αυτή μπορεί να μας βοηθήσει, μεταξύ άλλων, να βελτιώσουμε τη ζωή μας εξουδετερώνοντας τις εσφαλμένες πεποιθήσεις μας, οι οποίες συχνά μας βασανίζουν και μας κρατάνε σε κατάσταση παράλυσης.

Ο ερευνητής Γκάρι Μάρκους, του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, διαβεβαιώνει πως οι αναμνήσεις που έρχονται στη μνήμη μας είναι αυτές που βρίσκονται σε αρμονία με τις πεποιθήσεις μας και πως εκείνες που δε συμφωνούν με τις τωρινές μας σκέψεις είναι πιο δύσκολο να τις θυμόμαστε. Γι’ αυτό, αν κάποιος έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, του είναι ευκολότερο να θυμάται μόνο τις καταστάσεις που δηλώνουν αυτή την έλλειψη. Κι όταν θυμώνουμε με κάποιον, σίγουρα μας έρχονται στον νου ένα σωρό περιπτώσεις που μας πρόσβαλε, αφήνοντας στην άκρη όλες εκείνες κατά τις οποίες έκανε καλά πράγματα για μας.

Γι’ αυτό τον λόγο, μεταξύ πολλών άλλων, είναι τόσο σημαντικό να φτάνουμε στη γνώση του εαυτού μας.

Το να ξέρουμε ότι απλώς είμαστε θυμωμένοι ή ότι αυτή η έλλειψη ασφάλειας επηρεάζει τα όσα πιστεύουμε και θυμόμαστε μπορεί να συμβάλει να ξεπεράσουμε μια κατάσταση ή ακόμα και να πάρουμε τα αναγκαία μέτρα για να την επιλύσουμε οριστικά.

Όπως διαβεβαιώνει ο Μάρκους Αυτό θα σε κάνει εξυπνότερο:

“Ο νους μας είναι πεπερασμένος και απέχει πολύ από το να είναι ευγενής. Το να γνωρίζουμε τα όριά του μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοούμε καλύτερα τα πράγματα”.

Karl Jaspers: Προϋποθέσεις για μια φιλοσοφική κατανόηση του Nietzsche (2)

Επισκόπηση των συγγραφών.

Πάντως το καθ’ αυτό έργο του Nietzsche μπορεί να διαιρεθή στις ακόλουθες κατηγορίες:

1. Οι πρώϊμες συγγραφές: «Η γέννηση της τραγωδίας» και οι Ασύγχρονες παρατηρήσεις» (1871-1876). Στα συγγράμματα αυτά πρέπει να προστεθούν από τα κατάλοιπα τα αποσπάσματα από το βιβλίο του για την Ελλάδα, οι ομιλίες του «Περί του μέλλοντος των μορφωτικών Ιδρυμάτων μας» και οι σημειώσεις του γύρω από τα «Ασύγχρονα», που σχεδίαζε να γράψη και που βγήκαν με τον τίτλο: «Εμείς οι φιλόλογοι». Την χαρακτηριστική μορφή αυτών των συγγραφών συνιστά το ότι είναι πραγματείες, που διαβάζονται με συνοχή. Εκδηλώνουν ακόμα την πίστη του Nietzsche προς το πνεύμα το γερμανικό και προς τον γερμανικό πολιτισμό, που μέσα από τα συντρίμμια της εποχής έπρεπε να δημιουργηθή και που είχε αρχίσει άλλως τε να ξεπροβάλλει.

2. Τα έργα, όσα γράφηκαν στα 1876-1882: «Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο», «Χαραυγή», «Χαρούμενη επιστήμη» (Βιβλ. I-IV)˙ τα έργα αυτά είναι στη βασική μορφή τους αφορισματικά. Σαν μια ψυχρή, σχεδόν παγωμένη, απαλλαγμένη πια από καθετί, από κάθε ωραία πλάνη, κριτική έρευνα προβάλλουν όσα, αρχίζοντας από την «Χαραυγή» και προχωρώντας με μιαν ανάπτυξη αργή, καταλήγουν στα τελευταία του έργα.

3. Η τελειωτική φιλοσοφία του Nietzsche:

α. «Τάδε έφη Ζαρατούστρας»˙ το έργο αυτό έχει μια βασική μορφή, που έγκειται στο ότι ο Ζαρατούστρας—μέσα στο πλαίσιο περιστάσεων και πράξεων της ποιητικά δημιουργημένης προσωπικότητάς του—απευθύνει ομιλίες προς το λαό, προς τους συντρόφους του, προς τους «ανωτέρους ανθρώπους», προς τα ζώα του και προς τον εαυτό του. Ο ίδιος ο Nietzsche θεωρούσε τον Ζαρατούστρα ως το κατ’ εξοχήν έργο του, πρόκειται δε περί έργου, που δεν μπορεί να υπαχθή σε κανέναν από τους παραδεδομένους γνωστούς τύπους˙ είναι και ποίηση και προφητεία και φιλοσοφία, χωρίς όμως να συλλαμβάνεται σωστά σε καμιά απ’ αυτές τις μορφές.

β. Τα κατάλοιπα των τόμων XI-XVI (1876-1888) περιλαμβάνουν τον χείμαρρο της σκέψεως του Nietzsche από τα 1876 και πέρα σε συντομότερα αποσπάσματα. Στους τέσσερεις τελευταίους των ανωτέρω τόμων (XIII—XVI) βρίσκει ο χείμαρρος αυτός κάποια αποκρυστάλλωση ως προς τις πιο αργοπορημένες θεμελιώδεις σκέψεις του Nietzsche (Η θέληση για δύναμη, Μετατροπή των αξιών, Decadence κ.λ.π.), χωρίς όμως να λείπει κι εδώ η τάση προς κάτι ακόμα πιο πέρα απ’ αυτές. Η βασική μορφή αυτών των αποσπασμάτων είναι η ήρεμη διατύπωση των σκέψεων σε ύφος κανονικό, σύντομα, με την τάση προς την πιο μεγάλη σαφήνεια και χωρίς ορισμένο λογοτεχνικό σκοπό. Το πλήθος των εμπνεύσεων υπερχειλίζει τη σκέψη, που κι αυτή βέβαια δεν λείπει και που είναι μάλιστα συστηματικά διεισδυτική, σταθερή και συγκρατημένη. Εδώ πάντως το εξελιγμένο διανοητικό δούλεμα αναπληρώνεται από την θεαματική πληρότητα και από την επέμβαση, που με ακρίβεια βρίσκει πάντα τον στόχο, που ζητάει.

γ. Από τα 1886 έως τα 1887 συγγράφει και δημοσιεύει ο Nietzsche τα εξής έργα: «Πέρα από το αγαθό και το κακό»˙ στο έργο αυτό προσαρτημένο είναι και το πέμπτο βιβλίο της «Χαρούμενης επιστήμης»˙ εδώ ξαναγυρίζει ο Nietzsche στον τύπο των βιβλίων, που είναι γραμμένα σε αφορισμούς, ξαναγυρίζει όμως με μια πιο δυνατή τάση προς την συναρτημένη ανάπτυξη και μ’ ένα πάθος επιθετικό. Το έργο του «Γενεαλογία της ηθικής» περιέχει πραγματείες και τετελεσμένες έρευνες˙ ως προλόγους γραμμένους για τα προηγούμενα έργα του χαρακτηρίζει αυτές τις πραγματείες ο Nietzsche με την μεγαλειώδη αναδρομική ως προς τον ίδιο τον εαυτό του παρατηρητικότητα, που τον διέκρινε.

δ. Στα 1888 γεννιέται μια τελευταία συναρτημένη ως προς τα μέρη της κατηγορία συγγραφών με την τελειωτική πια αυτοκατανόηση. Τα έργα, που ανήκουν σ’ αυτήν την κατηγορία, είναι τα εξής: «Το περιστατικό Wagner», «Το λυκόφως των ειδώλων», «Ο αντίχριστος», «Ecce Homo», «Nietzsche κατά Wagner»˙ αυτά όλα είναι έργα, που φθάνουν στα άκρα, έργα αφάνταστα επιθετικά, γραμμένα έτσι που δεν μπορεί ν’ αντισταθή κανείς στην επίδρασή τους, βγαλμένα μέσ' από την ανάσα ενός εξωφρενικού «tempo».

Ο Nietzsche όμως δεν είναι νοητός ως προς τον ίδιο τον εαυτό του παρά μόνον αν τα συνδυάσει κανείς όλα για να είναι δυνατόν να συλληφθούν στο τέλος αληθινά μέσω της δικής μας πια σκέψεως οι φιλοσοφικές κινήσεις, που συνιστούν την ύπαρξή του, μέσα στην πολλαπλότητα αυτών των αντικατοπρισμών.

Καμιά από τις μορφές του λόγου δεν έχει για τον Nietzsche τον χαρακτήρα μιας ιδιαίτερης προτιμήσεως. Η ουσία της σκέψεώς του δεν μπορεί να αναχθή σε μια γενικότερη μορφή, που, ανώτερη από όλες τις άλλες, θα μπορούσε να περιλάβει κι αυτές.

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (2.8.9-2.9.4)

[2.8.9] Ἀλέξανδρος δέ, ὡς αὐτῷ πρόσω ἰόντι τὸ χωρίον διέσχεν ὀλίγον ἐς πλάτος, παρήγαγε τοὺς ἱππέας, τούς τε ἑταίρους καλουμένους καὶ τοὺς Θεσσαλοὺς καὶ τοὺς Μακεδόνας. καὶ τούτους μὲν ἐπὶ τῷ δεξιῷ κέρᾳ ἅμα οἷ ἔταξε, τοὺς δὲ ἐκ Πελοποννήσου καὶ τὸ ἄλλο τὸ συμμαχικὸν ἐπὶ τὸ εὐώνυμον πέμπει ὡς Παρμενίωνα.

[2.8.10] Δαρεῖος δέ, ὡς συντεταγμένη ἤδη ἦν αὐτῷ ἡ φάλαγξ, τοὺς ἱππέας, οὕστινας πρὸ τοῦ ποταμοῦ ἐπὶ τῷδε προτετάχει ὅπως ἀσφαλῶς αὐτῷ ἡ ἔκταξις τῆς στρατιᾶς γένοιτο, ἀνεκάλεσεν ἀπὸ ξυνθήματος. καὶ τούτων τοὺς μὲν πολλοὺς ἐπὶ τῷ δεξιῷ κέρατι πρὸς τῇ θαλάσσῃ κατὰ Παρμενίωνα ἔταξεν, ὅτι ταύτῃ μᾶλλόν τι ἱππάσιμα ἦν, μέρος δέ τι αὐτῶν καὶ ἐπὶ τὸ εὐώνυμον πρὸς τὰ ὄρη παρήγαγεν. [2.8.11] ὡς δὲ ἀχρεῖοι ἐνταῦθα διὰ στενότητα τῶν χωρίων ἐφαίνοντο, καὶ τούτων τοὺς πολλοὺς παριππεῦσαι ἐπὶ τὸ δεξιὸν κέρας σφῶν ἐκέλευσεν. αὐτὸς δὲ Δαρεῖος τὸ μέσον τῆς πάσης τάξεως ἐπεῖχεν, καθάπερ νόμος τοῖς Περσῶν βασιλεῦσι τετάχθαι· καὶ τὸν νοῦν τῆς τάξεως ταύτης Ξενοφῶν ὁ τοῦ Γρύλλου ἀναγέγραφεν.
[2.9.1] Ἐν τούτῳ δὲ Ἀλέξανδρος κατιδὼν ὀλίγου πᾶσαν τὴν τῶν Περσῶν ἵππον μετακεχωρηκυῖαν ἐπὶ τὸ εὐώνυμον τὸ ἑαυτοῦ ὡς πρὸς τὴν θάλασσαν, αὑτῷ δὲ τοὺς Πελοποννησίους μόνους καὶ τοὺς ἄλλους τῶν ξυμμάχων ἱππέας ταύτῃ τεταγμένους, πέμπει κατὰ τάχος τοὺς Θεσσαλοὺς ἱππέας ἐπὶ τὸ εὐώνυμον, κελεύσας μὴ πρὸ τοῦ μετώπου τῆς πάσης τάξεως παριππεῦσαι, τοῦ μὴ καταφανεῖς τοῖς πολεμίοις γενέσθαι μεταχωροῦντας, ἀλλὰ κατόπιν τῆς φάλαγγος ἀφανῶς διελθεῖν. [2.9.2] προέταξε δὲ τῶν μὲν ἱππέων κατὰ τὸ δεξιὸν τοὺς προδρόμους, ὧν ἡγεῖτο Πρωτόμαχος, καὶ τοὺς Παίονας, ὧν ἡγεῖτο Ἀρίστων, τῶν δὲ πεζῶν τοὺς τοξότας, ὧν ἦρχεν Ἀντίοχος· τοὺς δὲ Ἀγριᾶνας, ὧν ἦρχεν Ἄτταλος, καὶ τῶν ἱππέων τινὰς καὶ τῶν τοξοτῶν ἐς ἐπικαμπὴν πρὸς τὸ ὄρος τὸ κατὰ νώτου ἔταξεν, ὥστε κατὰ τὸ δεξιὸν αὐτῷ τὴν φάλαγγα ἐς δύο κέρατα διέχουσαν τετάχθαι, τὸ μὲν ὡς πρὸς Δαρεῖόν τε καὶ τοὺς πέραν τοῦ ποταμοῦ τοὺς πάντας Πέρσας, τὸ δὲ ὡς πρὸς τοὺς ἐπὶ τῷ ὄρει κατὰ νώτου σφῶν τεταγμένους. [2.9.3] τοῦ δὲ εὐωνύμου προετάχθησαν τῶν μὲν πεζῶν οἵ τε Κρῆτες τοξόται καὶ οἱ Θρᾷκες, ὧν ἡγεῖτο Σιτάλκης, πρὸ τούτων δὲ ἡ ἵππος ἡ κατὰ τὸ εὐώνυμον. οἱ δὲ μισθοφόροι ξένοι πᾶσιν ἐπετάχθησαν. ἐπεὶ δὲ οὔτε πυκνὴ αὐτῷ ἡ φάλαγξ κατὰ τὸ δεξιὸν τὸ ἑαυτοῦ ἐφαίνετο, πολύ τε ταύτῃ ὑπερφαλαγγήσειν οἱ Πέρσαι ἐδόκουν, ἐκ τοῦ μέσου ἐκέλευσε δύο ἴλας τῶν ἑταίρων, τήν τε Ἀνθεμουσίαν, ἧς ἰλάρχης ἦν Περοίδας ὁ Μενεσθέως, καὶ τὴν Λευγαίαν καλουμένην, ἧς ἡγεῖτο Παντόρδανος ὁ Κλεάνδρου, ἐπὶ τὸ δεξιὸν ἀφανῶς παρελθεῖν. [2.9.4] καὶ τοὺς τοξότας δὲ καὶ μέρος τῶν Ἀγριάνων καὶ τῶν Ἑλλήνων μισθοφόρων ἔστιν οὓς κατὰ τὸ δεξιὸν τὸ αὑτοῦ ἐπὶ μετώπου παραγαγὼν ἐξέτεινεν ὑπὲρ τὸ τῶν Περσῶν κέρας τὴν φάλαγγα. ἐπεὶ γὰρ οἱ ὑπὲρ τοῦ ὄρους τεταγμένοι οὔτε κατῄεσαν, ἐκδρομῆς τε ἐπ᾽ αὐτοὺς τῶν Ἀγριάνων καὶ τῶν τοξοτῶν ὀλίγων κατὰ πρόσταξιν Ἀλεξάνδρου γενομένης ῥᾳδίως ἀπὸ τῆς ὑπωρ‹ε›ίας ἀνασταλέντες ἐς τὸ ἄκρον ἀνέφυγον, ἔγνω καὶ τοῖς κατ᾽ αὐτοὺς τεταγμένοις δυνατὸς ὢν χρήσασθαι ἐς ἀναπλήρωσιν τῆς φάλαγγος· ἐκείνοις δὲ ἱππέας τριακοσίους ἐπιτάξαι ἐξήρκεσεν.

***

[2.8.9] Καθώς προχωρούσε ο Αλέξανδρος και ο χώρος γινόταν κάπως πλατύτερος, έφερε δίπλα στους πεζούς τους ιππείς του, δηλαδή και τους λεγομένους εταίρους και τους Θεσσαλούς και τους Μακεδόνες. Αυτούς τους κράτησε μαζί του στο δεξιό κέρας, ενώ τους Πελοποννησίους και τους άλλους συμμάχους ιππείς τούς έστειλε στον Παρμενίωνα στην αριστερή του πτέρυγα.
[2.8.10] Μόλις παρατάχτηκε η περσική φάλαγγα, ο Δαρείος ανακάλεσε με σύνθημά του τους ιππείς που προηγουμένως είχε τοποθετήσει πέρα από τον ποταμό Πίναρο, για να μπορέσει έτσι να παρατάξει με ασφάλεια τον στρατό του. Τους περισσότερους από αυτούς τους παρέταξε στη δεξιά του πτέρυγα κοντά στη θάλασσα και απέναντι στον Παρμενίωνα, γιατί ο τόπος αυτός ήταν πιο κατάλληλος για τις κινήσεις του ιππικού του· ένα μέρος όμως από αυτούς τους μετέφερε στην αριστερή του πτέρυγα προς τη μεριά των βουνών. [2.8.11] Επειδή όμως φαίνονταν εκεί άχρηστοι εξαιτίας της στενότητας του χώρου, διέταξε τους περισσότερους από αυτούς να πάνε ιππεύοντας στη δεξιά του πτέρυγα. Ο ίδιος ο Δαρείος κατέλαβε το μέσον όλης της παρατάξεως, όπου οι Πέρσες βασιλείς συνήθιζαν να τοποθετούνται· ο Ξενοφών, ο γιος του Γρύλλου, έχει εξηγήσει τον σκοπό αυτής της τοποθετήσεως.
[2.9.1] Στο μεταξύ, επειδή παρατήρησε ο Αλέξανδρος ότι ολόκληρο σχεδόν το ιππικό των Περσών είχε μεταφερθεί απέναντι στην αριστερή του πτέρυγα, προς τη μεριά της θάλασσας, όπου είχε τοποθετήσει μονάχα τους Πελοποννησίους και τους υπόλοιπους ιππείς των συμμάχων, έστειλε γρήγορα εκεί τους Θεσσαλούς ιππείς διατάζοντάς τους να μην ιππεύσουν μπροστά από όλη την παράταξη του μετώπου για να μη γίνει αντιληπτή η μετακίνησή τους από τον εχθρό, αλλά να περάσουν χωρίς να φαίνονται πίσω από τη φάλαγγα. [2.9.2] Στη δεξιά του πτέρυγα παρέταξε πρώτους από τους ιππείς τους ανιχνευτές, που αρχηγός τους ήταν ο Πρωτόμαχος, καθώς και τους Παίονες που είχαν για αρχηγό τον Αρίστωνα· από τους πεζούς τοποθέτησε πρώτους τους τοξότες με αρχηγό τον Αντίοχο, ενώ τους Αγριάνες που είχαν για αρχηγό τον Άτταλο, καθώς και μερικούς ιππείς και τοξότες, τους παρέταξε σε σχήμα γωνίας προς το μέρος του βουνού που βρισκόταν πίσω τους· έτσι η μακεδονική φάλαγγα της δεξιάς πτέρυγας είχε παραταχθεί χωρισμένη σε δύο τμήματα, το ένα στραμμένο προς τον Δαρείο και τις κύριες δυνάμεις των Περσών στην απέναντι όχθη του ποταμού, και το άλλο προς τους Πέρσες που είχαν παραταχθεί στο βουνό προς τα νώτα των Μακεδόνων. [2.9.3] Στην αριστερή του πτέρυγα πρώτοι από τους πεζούς παρατάχτηκαν οι Κρήτες τοξότες και οι Θράκες, που αρχηγός τους ήταν ο Σιτάλκης, και μπροστά από αυτούς το ιππικό της αριστερής πτέρυγας. Μετά από όλους παρατάχτηκαν οι ξένοι μισθοφόροι. Επειδή όμως η φάλαγγα στη δεξιά του πτέρυγα δεν φαινόταν αρκετά ισχυρή και υπήρχε η πιθανότητα να την κυκλώσουν στο μέρος αυτό οι Πέρσες, διέταξε δύο ίλες των εταίρων, την Ανθεμουσία, της οποίας ίλαρχος ήταν ο Περοίδας, ο γιος του Μενεσθέα, και την καλούμενη Λευγαία, που αρχηγός της ήταν ο Παντόρδανος, ο γιος του Κλεάνδρου, να μετακινηθούν από το κέντρο στη δεξιά πτέρυγα χωρίς να γίνουν αντιληπτές. [2.9.4] Μετέφερε επίσης τους τοξότες, ένα μέρος από τους Αγριάνες και μερικούς Έλληνες μισθοφόρους στο μέτωπο της δεξιάς του πτέρυγας και επεξέτεινε τη φάλαγγά του πέρα από την αριστερή πτέρυγα των Περσών. Επειδή οι Πέρσες που είχαν παραταχθεί στο βουνό όχι μόνο δεν κατέβαιναν, αλλά και εύκολα εκτοπίσθηκαν από τους πρόποδες του βουνού και κατέφυγαν στην κορυφή του, όταν, ύστερα από διαταγή του Αλεξάνδρου, τους επιτέθηκαν οι Αγριάνες και λίγοι τοξότες, κατάλαβε ο Αλέξανδρος ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τους στρατιώτες του που είχαν παραταχθεί εναντίον τους για να ενισχύσει τη φάλαγγά του· για να τους αντιμετωπίσει λοιπόν παρέταξε μονάχα τριακόσιους ιππείς του.