Παρασκευή 23 Αυγούστου 2013

Και λίγο γέλιο, απο ένα ανεκδοτάκι εξελικτικού χαρακτήρα

Η Ανθρώπινη Ιστορία εν συντομία…

 



1. Η γυναίκα δεν θέλει πλέον να ζει στα δέντρα. Και

κλαίει . Ο άνδρας ανακαλύπτει την σπηλιά.


2. Το σπήλαιο είναι κρύο.

Η γυναίκα κλαίει. Ο άνδρας ανακαλύπτει την φωτιά.


3. Τα παιδιάουρλιάζουν από την πείνα. Η γυναίκα κλαίει. Ο άνδρας ανακαλύπτει το

τσεκούρι, την τοξοβολία και το ρόπαλο και πάει για κυνήγι.


4. Απότο πολύ κρέας τα παιδιά αρρωσταίνουν από σκορβούτο μπερι – μπερι. Η

γυναίκα κλαίει. Ο άνδρας ανακαλύπτει τη γεωργία.


5. Επειδή το να σκοτώνεις μαμούθ είναι χρονοβόρο , ο άνδρας είναι αναγκασμένος να λείπει

από το σπίτι πάρα πολύ. Η γυναίκα κλαίει. Ο άνδρας αρχίζει να εκτρέφει

κατοικίδια ζώα: αγελάδες, πρόβατα, χοίρους, κοτόπουλα, κλπ.


6. Η γυναίκα κουράστηκε να τρώει μπριζόλες με αρακά πάνω σε μεγάλα φύλλα

δένδρων. Και κλαίει. Ο άνδρας ανακαλύπτει την αγγειοπλαστική.


7.Στο σπήλαιο κάνει ρεύμα και έχει υγρασία και κρυώνουν τα παιδιά. Η γυναίκα

κλαίει. Ο άνθρωπος χτίζει μια καλύβα και στη συνέχεια ένα σπίτι από ξύλο

και πέτρα.


8. Τον χειμώνα κάνει πολύ κρύο. Η γυναίκα κλαίει. Ο άνδρας ανακαλύπτει πώς να επεξεργαστεί το δέρμα και την γούνα των νεκρών

ζώων και φτιάχνει με αυτά ρούχα .


9. Τα ρούχα από δέρμα και γούνα μυρίζουν . Η γυναίκα κλαίει. Ο άνθρωπος ανακαλύπτει τα μάλλινα ρούχα (το

οποία είναι τραχιά και η γυναίκα κλαίει) , τα ρούχα από χορταρένιες ίνες (τα οποία είναι σκληρά – Αυτή αναστενάζει) και, τέλος, τα μεταξωτά ρούχα

(τα οποία είναι ικανοποιητικά – η γυναίκα χαμόγελα ).

Αργότερα, ο άνδρας λύνει και το πρόβλημα της μυρωδιάς στα δερμάτινα και γούνινα

ρούχα.


10. Διάφορα ασήμαντα πράγματα, όπως η προστασία των κοπαδιών

των ζώων και η εξάλειψη των πιθανών αρπακτικών κρατάει τον άνδρα μακριά

από το σπίτι. Η γυναίκα κλαίει. Ο άνδρας εξημερώνει το σκυλί και τη

γάτα.


11. Αργότερα διαπιστώνει ότι μοιάζει πολύ με τις άλλες

γυναίκες . Η γυναίκα κλαίει. Ο άνδρας εφευρίσκει το μακιγιάζ και τα

κοσμήματα.


12. Η γυναίκα μένει στο σπίτι πολλές ώρες και βαριέται

και θέλει να διευρύνει τον ορίζοντα της. Και φυσικά, αρχίζει να κλαίει. Ο

άνδρας εφευρίσκει τον τροχό, εξημερώνει το άλογο και εφευρίσκει την βάρκα

επειδή η γυναίκα είναι εύθραυστη και κουράζεται γρήγορα. Και εκτός από

αυτό κανένας δεν θέλει να την ακούει να κλαίει …

Με τα χρόνια

Η γυναίκα αισθάνεται την ανάγκη να “δραπετεύσει” από την

καθημερινή ζωή. Δεν έχει χρόνο, και χρήμα για να διάθεση για ταξίδια στο

εξωτερικό, με τις φίλες της βαριέται , στην τηλεόραση δεν υπάρχει τίποτα

να δει, εκτός από το δελτίο καιρού . Και το βασικό , ως συνήθως, ο άνδρας

λείπει συνέχεια από το σπίτι και δεν μπορεί να την καταλάβει


Η γυναίκα θα επιθυμούσε πολυυυυύ, να μπορεί να γράψει – να πει κάτι

για τα οποία θα δεχόταν φιλοφρονήσεις από ξένους , να διατηρεί την

ανωνυμία της και να έχει τα πάντα υπό έλεγχο. Γι αυτό για μια ακόμη φορά ,

έχω χάσει τον λογαριασμό , η γυναίκα αρχίζει να κλαίει. Ο άνδρας

εφευρίσκει το FACEBOOK ΚΑΙ TA BLOGS .


Ηθικό δίδαγμα: Όταν οι

γυναίκες κλαίνε, η ανθρωπότητα εξελίσσεται.

Ο περιστρεφόμενος ναός του Επικουρείου Απόλλωνος

ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΘΑΥΜΑ

Ο ναός του Επικουρείου Απόλλωνος βρίσκεται στις Βάσσες Αρκαδίας, κοντά στα σύνορα του νομού με την Μεσσηνία, πάνω σε έναν χαμηλό λόφο. Πολλά έχουν γραφεί για τον συγκεκριμένο ναό αλλά είναι πολλά αυτά που έχουμε να ανακαλύψουμε ακόμη. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι ο ναός δεν ήταν απλά ένα λατρευτικό κτίσμα αφιερωμένο στον Απόλλωνα όπως τόσα άλλα στον Ελλαδικό χώρο. Ο ναός αυτός διαφέρει ξεκάθαρα.

Πρώτα απ όλα αν εξετάσουμε τον αρχιτεκτονικό ρυθμό του θα δούμε ότι αν και εξωτερικά είναι Δωρικού ρυθμού, στο εσωτερικό του είναι καθαρά Ιωνικού ρυθμού αλλά οι κίονες του κοσμούνται με Κορινθιακού ρυθμού κιονόκρανα. Πραγματικά πολύ παράξενο που συνδυάζει και τους τρεις βασικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς και είναι το μοναδικό αρχαίο οικοδόμημα που παρατηρείται αυτό το φαινόμενο.

Ιστορικά κατασκευάστηκε το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ από τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα Ικτίνο μετά από υπόδειξη των ιερέων του Απόλλωνα από τους Δελφούς. Εδώ όμως δεν είναι ξεκάθαρο αν οι ιερείς του έδωσαν μόνο οδηγίες για το σημείο κατασκευής και τον ρυθμό που θα ακολουθούσε το οικοδόμημα ή και αν του αποκάλυψαν κάποια αρχαία κρυμμένη γνώση σχετικά με το πως θα κάνει τον ναό να περιστρέφετε. Εικάζω πως τέτοια γνώση υπήρχε στην αρχαιότητα αλλά φυλασσόταν από τα εκάστοτε ιερατεία που αναλάμβαναν την φύλαξη των “μυστικών των θεών” δίνοντας τους ιερούς όρκους σιωπής.

Ας δούμε όμως ποιά είναι αυτά τα μυστικά που αποκάλυψαν οι ιερείς του Απόλλωνα και τα έκανε πράξη ο Ικτίνος κατασκευάζοντας έναν εντελώς παράξενο ναό. Η πλαγιά που είναι χτισμένος ο ναός έχει έχει διαμορφωθεί τεχνητά σε οριζόντιο επίπεδο και ο ναός τοποθετήθηκε έκκεντρα πάνω σε αυτή με προσανατολισμό που και πάλι θεωρείται παράξενος διότι δεν ακολουθεί τον συνήθη προσανατολισμό του άξονα ανατολής - δύσης αλλά του άξονα βορρά – νότου. Η είσοδος του ναού είναι στην βόρεια πλευρά του με προσανατολισμό τους Δελφούς.

Κάποιος θα σκεφτεί ότι αφού οι Ιερείς του Απόλλωνος των Δελφών ζήτησαν να χτιστεί ο ναός, θα ζήτησαν και να βλέπει ο ναός το μεγάλο ιερό του θεού. Όμως δεν είναι έτσι. Ο προσανατολισμός των ναών στην αρχαιότητα καθοριζόταν από τον άξονα ανατολής – δύσης, πράγμα που υιοθέτησε και ο χριστιανισμός (για διαφορετικούς λόγους) για να κατασκευάζει τους ναούς του. Έτσι στην αρχαιότητα, έτσι και σήμερα, απαγορεύεται να χτιστεί λατρευτικός ναός που δεν είναι προσανατολισμένος σε αυτόν τον άξονα. Όμως στον ναό του Απόλλωνος έγινε μία εξαίρεση και μάλιστα με την σύμφωνη γνώμη των Ιερέων του Απόλλωνα.

Γιατί έγινε κάτι τέτοιο; Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οφείλεται σε τοπική παράδοση να χτίζονται ναοί με αυτόν τον προσανατολισμό λόγω της ύπαρξης και δεύτερου μικρότερου ναού στην περιοχή με τον ίδιο προσανατολισμό. Πρόκειται επίσης για ναό του Απόλλωνος στην κορυφή του όρους Κωτύλιο που αποτέλεσε τον οδηγό για την κατασκευή του μεγάλου ναού του θεού. Θα αναφερθώ όμως σε λίγο εκτενέστερα και σε αυτόν αφού εξετάσουμε λίγο πιό αναλυτικά τον τρόπο κατασκευής του μεγάλου ναού.

Όπως είπα η πλαγιά διαμορφώθηκε τεχνητά δημιουργήθηκε μία πέτρινη ειδική βάση που πάνω σε αυτή τοποθετήθηκε ο ναός. Η βάση αυτή είναι ειδική, και μοναδική στον κόσμο, διότι λόγω της μελετημένης κλίσης της, επιτρέπει στον ναό να ολισθαίνει πάνω σε αυτή κατά 50.2 δευτερόλεπτα της μοίρας κάθε χρόνο με σκοπό να στοχεύει διαρκώς στον ίδιο αστρικό σημείο. Για να γίνει πιό κατανοητό αυτό θα αναφέρω ότι ο άξονας της γης δεν είναι ένα σταθερό σημείο.

Λόγω της μετάπτωσης των ισημεριών αλλάζει θέση χρόνο με τον χρόνο αφού έχει μία κλίση 23,5ο (μοίρες) και διαγράφει έναν πλήρη κύκλο κάθε 25.920 χρόνια. Έτσι και ο προσανατολισμός των σταθερών σημείων πάνω στην γη αλλάζει θέση χρόνο με τον χρόνο ακολουθώντας την κίνηση του άξονα της γης. Οι αστερισμοί λ.χ που παρατηρούμε σήμερα σε συγκεκριμένα σημεία του ουρανού πριν από 10.000 χρόνια ήταν σε διαφορετικά σημεία και επίσης σε διαφορετικά σημεία του ουρανού θα είναι μετά από 10.000 χρόνια.

Για να κατορθώσει ο ναός να ολισθαίνει πάνω στην βάση του τοποθετήθηκε πάνω σε αυτή ένα στρώμα άργιλου και ένα στρώμα από βότσαλα θαλάσσης. Πάνω σε αυτά τα στρώματα τοποθετήθηκαν οι πλάκες των θεμελίων του ναού. Κάτω από την βάση έχουν βρεθεί τούνελ που κρατούσαν τον άξονα του ναού.

Πάνω λοιπόν στην βάση του ναού τοποθετήθηκαν πολλές στρώσεις από πλάκες που ενώνοντας μεταξύ τους με ανοξείδωτους σιδερένιους συνδετήρες και στο άνοιγμα τους έχυσαν μόλυβδο για να κρατά τους κραδασμούς. Έτσι στην συνέχεια έχτισαν τον ναό ο οποίος λόγω της ιδιαίτερης βάσης του και της σοφά μελετημένης κλίσης της, ολίσθαινε πάνω σε αυτή ακολουθώντας την μετάπτωση των ισημεριών. Ο δεύτερος ναός στην κορυφή του βουνού Κωτύλιο έπαιζε τον ρόλο του δείκτη. Δηλαδή αν κάποιος στεκόταν στην είσοδο του μεγάλου ναού σε πλήρη στοίχιση με τον μικρό ναό της κορυφής, τότε έβλεπε το σημείο 0 του βορρά! Μία τεράστια πυξίδα δηλαδή κατασκευασμένη από γρανίτη και μάρμαρο!

Σήμερα ο ναός του Απόλλωνος είναι σε στάδιο συντήρησης και αποκατάστασης. Η εικόνα που παρουσιάζει είναι τραγική. Λεηλατημένος και απογυμνωμένος από την λαμπρή μαρμάρινη ζωφόρο του (Εκτίθεται στο Βρετανικό μουσείο και αυτή) και κατασκαμμένος με σκοπό την κλοπή των μετάλλων της βάσης του. Ο προσανατολισμός του όμως εξακολουθεί να είναι σταθερά ο ίδιος αν και λόγω της καταστροφής μεγάλου μέρους των θεμελίων του έχει ολισθήσει εκτός του άξονα του.

Σίγουρα έχει πολλά κρυμμένα μυστικά ακόμη που μάλλον δεν θα μάθουμε ποτέ γιατί απλά δεν θα μας τα αποκαλύψει ποτέ το αρχαιολογικό κατεστημένο. Σίγουρα αποτελεί σπανιότατη κατασκευή που δυστυχώς καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό και είναι αδύνατη η επαναφορά στην αρχική του μορφή όσες εργασίες αποκατάστασης και να γίνουν.

Και τέλος σίγουρα αποτελεί φαντασίωση το να πιστεύουμε ότι με το τέλος των εργασιών θα μας στείλουν πίσω οι “φίλοι” μας οι Άγγλοι τα γλυπτά του ναού που μας έχουν κλέψει. Είναι γνωστό εξάλλου το πόσο πολύ μας αγαπούν αφού στο Βρετανικό μουσείο έχουν μία τεράστια αίθουσα που εκθέτουν τα κλεμμένα γλυπτά μας. Όχι γιατί δεν έχουν δικά τους να εκθέσουν (;), αλλά γιατί όπως προείπα..... μας αγαπούν πολύ!

Ο Ερμής ο Τρισμέγιστος και η "Κοσμογονία"


ΑΙΩΝΕΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΒΛΟ...

 


Ένας ακόμη πολύ σπουδαίος της προκατακλυσμιαίας Εποχής είναι ο Ερμής ο Τρισμέγιστος. Συνέγραψε πρώτος Κοσμογονία και Ζωογονία (Ανθρωπογονία), καθώς αναφέρει ό Φίλων ό Βύβλιος (Απ. 2):
«τωv ύφ' ηλίω γεγοvότωv πρωτός εστι Τάαυτος, δ τωv Γραμμάτωv τηv εύρεσιv επιvοήσας (Ιερογλυφικά), και της τωv υπομvημάτωv Γραφής κατάρξας, ον Αιγύπτιοι μεv εκάλεσαv Θωύθ Αλεξαvδρείς δε Θώθ, Έρμηv δε Έλληvες».
Ο Ερμής εχρημάτισε Γραμματεύς του Κρόνου (ό όποιος εβασίλευσε μετά τον Αμμωνα στην Αίγυπτο): «Προελθών δ Kρόνoς Ερμή τω Τρισμεγίστω συμβούλω και βοηθώ χρώμενος, ούτος γαρ ην αυτώ γραμματεύς». Συνεμάχησε όμως κατόπιν στην Τιτανομαχία με τον Δία, του όποίου θεωρείται το λοιπόν Αγγελιοφόρος.
Έχουν διασωθή τα λεγόμενα Ερμητικά Κείμενα, εκ των οποίων αξίζει να αναφέρουμε αποσπάσματα απο τον «Ιερόν Λόγο», σε αντιπαραβολη με αποσπάσματα απο την «Γένεσι» της Βίβλου, για να προκύψουν αυθορμήτως σημαντικά συμπεράσματα:
Αξίζει να επικεντρωθούμε στα εξής αποσπάσματα από τον "Ιερό Λόγο":

Δόξα πάντων ό Θεός... αρχή των όντων ό Θεός...
Αδιορίστων δε όντων απάντων και ακατασκευάστων...
Ην γαρ σκότoς άπειρον έν αβύσσω και ύδωρ και πνεύμα λεπτόν νοερόν, δυνάμει θεία όντα έν χάει.
Ανείθη δη φώς άγιον και επάγη ύφ άμμω εξ υγράς ουσίας στοιχεία... Και ώφθη oυρανός έν κύκλοις επτά... και θεοί ταίς έν άστρων ιδέαις οπτα­νόμενοι...
Και εγένετο θηρία τετράποδα και ερπετά και ένυδρα και πτηνά και πάσα σπορά ένσπoρoς και χόρτoς και άνθους παντός χλόη...
Τάς τε γενέσεις ανθρώπων εις έργων θείων γνώσιν...
Και πλήθος ανθρώπων... εις το αυξά­νεσθαι εν αυξήσει και πληθύνεσθαι εν πλήθει.


H κατά Βίβλον ΓΕΝΕΣΙΣ... πολλούς αιώνες μετά:

Έν αρχή εποίησεν ό Θεός τον ουρα­νόν και την γήν.
η δέ γη ήτο άμορφος και έρημος.
Και σκότoς επί του προσώπου της αβύσσου. Και πνεύμα Θεού εφέρετο επί της επιφανείας των υδάτων...
Γεννηθήτω φώς... γεννηθήτω στερέω­μα ανά μέσον των υδάτων... Εποίησεν ό Θεός τον ουρανόν... Και τους αστέρας εν τω στερεώματι..
Και είπεν ό Θεός, ας βλαστήση ή γη χλωρόν χόρτον κάμνοντα σπόρον..­νήκτα έμψυχα και πετεινά... κτήνη και ερπετά και ζώα...
Και εποίησεν ό Θεός τον άνθρωπον­ αυξάνεσθαι και πληθύνεσθαι...

Η σοφη αλληγορία της τελείας ιππεύσεως (ΚΕΝΤΑΥΡΟΙ)




Ο Ίππος κατέκτησε πρωταγωνιστική θέση στη ζωή των Ελλήνων. Είναι
χαρακτηριστικό αυτό που γράφει ο Belot : «Η ιστορία των Αθηναίων Ιππέων είναι η ίδια η
θρησκευτική, στρατιωτική, πολιτική, οικονομική και φιλολογική ιστορία των Αθηνών».
Όμως, στον Ελληνικό χώρο η Ιππασία ανεπτύχθη εξ αρχής επί σταθερών τεχνικών θεμελίων,
κάτι που μαρτυρά η εποποιϊα των Κενταύρων η οποία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η
αλληγορία της τελείας Ιππεύσεως και του απολύτου ιππευτικού «καθίσματος» του
Ιππέως. Περί της καταγωγής και του γένους των Κενταύρων ο Στέφανος Κομμητάς, (
Θεσσαλός, λόγιος 1770 Αλμυρός, - 1834 Πέστη Ουγγαρίας) μας προσφέρει εκ της
'ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ' - του μεστές πληροφοριών, σελίδες. Πλάσματα ακραία, με ήθος τραχύ,
άγριο, ή υπερβολικά εκλεπτυσμένο, απεικονίζουν την ενότητα όλων των Ανθρώπων-Ιππέων
οι οποίοι παρά την διαφορετικότητα των χαρακτήρων τους συνδέονται από την κοινή
ικανότητα του «ιππεύειν». Έτσι, οι Κένταυροι οι οποίοι φέρεται να λαμβάνουν την
ονομασία τους από την μετάπλαση του «Κέντωρ -ντορες» που σημαίνει τους Ιππείς οι
οποίοι ‘κεντούν’ Ίππους, αποτελούν μιάν εικαστική και λίαν περιγραφική απόδοση της
αρχαιότατης αντιλήψεως των Ελλήνων περί του «ευ ιππεύειν»!

Με ορμητήριο την ιπποτρόφο Θεσσαλική Γη, ο άπιστος Ιξίων γεννά εκ της Νεφέλης
τον Κένταυρο ο οποίος «ενούμενος» με τις φορβάδες της Μαγνησίας καθίσταται ο
Γενάρχης των Κενταύρων ή Ιπποκενταύρων, των οποίων η εικόνα αποδίδει τον κανόνα
της αρμονίας της Ιππεύσεως: κατά το κάτω ήμισυ Ίππος και κατά το άνω ήμισυ
Άνθρωπος! Δηλαδή η τελεία Ίππευση. Κορυφαία μορφή των Kενταύρων, όχι τυχαίως,
αναδεικνύεται ο Χείρων, πλάσμα σοφό αναλισκόμενο στην υπηρέτηση του Πολιτισμού
των Ανθρώπων όπως ακριβώς τεράστιο ρόλο στην προαγωγή του Ανθρωπίνου
Πολιτισμού έπαιξε και ο δαμασμός του Ίππου με την ανάπτυξη της Ιππασίας. O Χείρων
εμφανίζεται να διδάσκει θνητούς, ημιθέους και θεούς, προσωποποιώντας τα οφέλη της
Ιππασίας που ευεργετούν ταυτοχρόνως όλο το φάσμα των ανθρώπων αδιακρίτως. Έτσι, ο
Χείρων διδάσκει τους Διοσκούρους, τον Ιάσωνα, τον Ηρακλή, τον Αχιλλέα έως κι αυτόν τον
Ασκληπιό!


Ενώ η «Ιππασία» ως δραστηριότητα, είναι γένους θηλυκού, ο Ιππέας, κατά τους Έλληνες
παραμένει πάντοτε γένους αρσενικού.σε αντίθεση με τους ανατολικούς οι οποίοι
ανεγνώριζαν την ικανότητα και στις γυναίκες (Αμαζόνες/Σκυθία). Η περιωπή της
Μητρότητος και η φυσική θέση της Γυναίκας στον Οίκο, προσανατόλισε τους Έλληνες, να
θεωρήσουν την Ιππασία ως καθαρώς ανδρική δραστηριότητα και, βεβαίως, για τον ίδιο
λόγο οι Κένταυροι ήσαν γένους αρσενικού. Άλλωστε η Ιππασία δεν είναι παρά η Τέχνη του
διοικείν τον Ίππο και η «διοίκηση» γενικώς είναι μέλημα ανδρικό. Βεβαίως, ακόμη και
σήμερα, επαληθεύεται η ορθότητα της αντιμετωπίσεως του «ιππεύειν» από τους
Έλληνες ως κατ΄ εξοχήν ανδρικού «προνομίου».

Αν και σε παγκόσμια κλίμακα οι γυναίκες που μετέχουν των ιππικών αθλημάτων είναι
πολλαπλασίως περισσότερες των ανδρών, εν τούτοις, κατά κανόνα, πάντοτε ως παγκόσμιος
πρωταθλητής αναδεικνύεται άνδρας! Τέλος, επιστρέφοντας στους Κενταύρους θα πρέπει
να αναφερθεί ακόμη ένα στοιχείο βάσει του οποίου τεκμαίρεται ο ως, της τελείας
ιππεύσεως, συμβολισμός τους, στοιχείο το οποίο δεν είναι άλλο από την απεικόνιση της
ράχεώς τους. Προσέχοντας τις σχετικές παραστάσεις, διαπιστώνουμε ότι οι ράχεις τους
είναι πάντοτε κοίλες έτσι ώστε να σχηματίζουν ένα εμφανές «φάτνωμα» μέσα στο οποίο
θα μπορούσε ο Ιππέας να καθίσει βαθύτερα και πλέον αποτελεσματικά. Έτσι, με
υπόδειγμα αυτό το χαρακτηριστικό της ράχεως των Κενταύρων, οι Θεσσαλικοί Ίπποι οι
οποίοι απετέλεσαν και το καλύτερο Ελληνικό Ιππικό Γένος, συχνά ονομάζονταν
«Κενταύριοι», τούτο επισημαίνεται δε και από τον Γ.Ν.Πιλάβιο ( 'Η ΙΠΠΟΛΟΓΙΑ',1901, σ.39)
όπου διαβάζουμε:

Ακριβώς, στο σημείο αυτό αντιλαμβανόμεθα την αλληγορία του Κενταύρου ως προς τον
κανόνα της τελείας ιππεύσεως και του βαθυτέρου ιππευτικού καθίσματος. Οι Κένταυροι
δεν ήσαν τίποτε άλλο παρά η απεικόνιση ενός κανόνος, εκείνου της τελείας Ιππασίας. Και
είναι αναγκαία, εν προκειμένω, μία σύναψη: πράγματι, οι Έλληνες ως πρωϊμότατος
Ινδοευρωπαϊκός Λαός, είχαν παλαιόθεν–όπως και οι λοιποί Ινδοευρωπαϊκοί Λαοί-εντάξει
στον Πολιτισμό τους τον Ίππο. Τόσο η θρησκευτική τελετουργία όσο και ο υλικός
Πολιτισμός εμπεριείχαν στο επίκεντρό τους τον Ίππο. Και δεν έχει καμιά σημασία να
απαντήσουμε διεξοδικώς στους φληναφηματούντες-αμφισβητίες της Ινδοευρωπαϊκής
Ομοεθνίας οι οποίοι υποβολιμαίως και υπούλως θέλουν ‘αναδέλφους’ και ‘μανιτοειδείς’
τους Έλληνες ... Καλώς απεργάζονται την εκρίζωση των Ελλήνων από την Φυλετική τους
κοιτίδα ώστε να μπορούν κατόπιν να τους μετατρέψουν σε πλάνητες νόθους και
απλαισίωτους ώστε το τέλος να είναι ευχερέστερο. Και ενώ εκείνοι ‘καλώς’ απεργάζονται ό,τι
απεργάζονται, κάλλιστα ο J.P.Mallory αποφαίνεται: « (…η Ινδοευρωπαϊκή Υπόθεση...)...είναι
η μόνη η οποία μπορεί πειστικά να εξηγήσει γιατί ο μισός κατά προσέγγιση
πληθυσμός της γης μιλά γλώσσες οι οποίες σαφώς σχετίζονται μεταξύ τους. » ( 'ΟΙ
ΙΝΔΟΕΥΡΩΠΑΙΟΙ' ). Όμως, οι Έλληνες δεν ηρκέσθησαν στην απλή ‘υιοθέτηση’ ενός
αγαθού των καιρών όπως ο Ίππος και η Ιππασία αλλά, ως παραγωγοί Πολιτισμού
εχώρησαν στην εξέλιξη αυτού του «δώρου». Αν και στον τομέα του Ίππου και της
Ιππασίας, γενικώς οι Έλληνες δεν διεξεδίκησαν ποτέ την ανακάλυψη της ...Αμερικής, εν
τούτοις, υπήρξαν οι πρώτοι οι οποίοι κατέγραψαν τους κώδικες του ιππεύειν
θεμελιώνοντας τους κανόνες της Ιππασίας όπως, μέσω των αιώνων, ισχύουν μέχρι
σήμερα.

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΠΠΙΚΟ (1000-350 π.Χ.)

Γε


ωμετρική-Αρχαϊκή Εποχή
Στο χώρο του Αιγαίου ο Ίππος ως πολεμικό μέσο εμφανίζεται από το 1700 π.Χ. Η αρχική
χρήση του ζώου είναι ή έλξη των αρμάτων. Η σπουδαιότητα του Ίππου ως πολεμικού
μέσου φαίνεται στα ποιήματα του Ομήρου που ονομάζει τους Ίππους του Άρη: Πανικό και
Φόβο (1) αλλά και του Ησιόδου που τον επιβεβαιώνει (2)
Οι νομάδες των στεπών ήσαν οι πρώτοι που εξέλιξαν την τέχνη της ιππασίας αλλά η
διάδοσή της στη Βαλκανική οφείλεται μάλλον στους Θράκες. Οι αγώνες τον Μινωϊτών και
Μυκηναίων να δημιουργήσουν αποικίες στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού στη Θράκη είναι
μάλλον η πηγή του μύθου των ανθρωποβόρων Ίππων του Διομήδη. Ο Ηρακλής καταφέρνει
τελικά να συλλάβει και να φέρει στις Μυκήνες τα τρομερά ζώα.(3). Από το μύθο συνάγουμε
ότι η διάδοση της Ιππικής Τέχνης στην Νότιο Ελλάδα ήταν μία μακρά και επίπονη
διαδικασία. Ο σχετικός με τη ζώνη της Ιππολύτης άθλος του Ηρακλή (4) μας πληροφορεί
ότι οι Έλληνες επηρεάστηκαν πολύ από τους Σκύθες στο θέμα του εξοπλισμού των Ίππων.
Πολλοί πιστεύουν ότι το Ιππικό αρχικά, έπαιζε περισσότερο το ρόλο των ανιχνευτών,
καθώς η παράδοση ήθελε τους αριστοκράτες αρματιστές να κυριαρχούν στο πεδίο της
μάχης και οι μικρόσωμοι Ελληνικοί Ίπποι δεν μπορούσαν να μεταφέρουν θωρακισμένους
άνδρες. Καθώς όμως άρχιζαν να εμφανίζονται μεγαλύτεροι Ίπποι, οι ένοπλοι ιππείς
άρχισαν να κάνουν δυναμικά την παρουσία τους στο πεδίο της μάχης. Σε αντίθεση με τους
αρματιστές που πολεμούσαν οι μισοί, λόγω της ανάγκης ηνιόχου, το σύνολο των ιππέων
μπορούσε να εμπλακεί. Η ξαφνική έφοδος μαχητών που είχαν την δεξιότητα να ιππεύουν
και να πολεμούν ταυτόχρονα έδωσε βάση στο μύθο των Κενταύρων.
Κάποιοι ετυμολογούν τη λέξη Κένταυρος ως «φονεύς ταύρων» (5). Υποστηρίζουν ακόμα
ότι οι ιππείς βοήθησαν στην επικράτηση των Δωριέων έναντι των Αχαιών που είχαν σαν
έμβλημα τον ταύρο. Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι σχετικοί με την βιαιότητα των Κενταύρων
μύθοι έχουν σαν πηγή τους τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι Δωριείς από τους
απρόβλεπτους Θράκες ή Σκύθες συμμάχους τους που πολεμούσαν έφιπποι. Υπάρχει και
η άποψη ότι η θεώρηση των Κενταύρων έχει να κάνει με ανιμιστικές τελετές προς τιμήν της
Σελήνης που διεσώζοντο στην περιοχή της. Θεσσαλίας. (6)
Με το χαοτικό τρόπο μάχης να κυριαρχεί στη Γεωμετρική περίοδο το Ιππικό
μεσουρανούσε. Ο πόλεμος είχε τη μορφή επιδρομών και οι ιππείς ήσαν πολύτιμοι στο να
τρομοκρατούν του ανοργάνωτους πλέον πεζούς. Ήσαν επίσης επιδέξιοι στην αρπαγή
κοπαδιών εκμεταλλευόμενοι στο έπακρο την ευκινησία τους. Ο μύθος των Διοσκούρων
που θεωρούνται προστάτες των ιππέων έχει σίγουρα σχέση με τη σημασία που αποδίδετο
στο Ιππικό.
Ήδη όμως από την εποχή του του Ομήρου επανεμφανίζεται η πυκνή παράταξη που
αναχαίτιζε αποτελεσματικά την ορμή του εχθρού.(7) Οι βαριά οπλισμένοι πεζοί που
διατηρούσαν τη συνοχή τους μπορούσαν να αναχαιτίσουν του ιππείς. Μέχρι το τέλος τη
αρχαϊκής περιόδου όμως οι οπλίτες ήταν περιορισμένοι στον αριθμό καθώς ήσαν σχεδόν
όλοι αριστοκράτες και αποτελούσαν μικρό μέρος του συνολικού αριθμού μαχητών. Το
Ιππικό μπορούσε να αποφύγει το μέτωπο των οπλιτών και επιτεθεί στους ελαφρότερα
εξοπλισμένους μαχητές. Αν τους έτρεπε σε φυγή θα αποκάλυπτε τα πλευρά της φάλαγγας
με καταστρεπτικά αποτελέσματα.
Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση που το Ιππικό έκρινε την μάχη στη αρχαϊκή περίοδο
ήταν ο πόλεμος μεταξύ Ερέτριας και Χαλκίδας για το Ληλάντιο πεδίο. (8) Οι «ιπποβότες»,
αριστοκράτες δηλαδή της Χαλκίδας έκλεισαν συμφωνία με τον Θεσσαλό Κλεόμαχο για να
έχουν συνδρομή των περίφημων Θεσσαλών ιππέων. Οι Θεσσαλοί νίκησαν το ελαφρότερο
Ιππικό των Ερετριέων και των συμμάχων τους και μετά πλευροκόπησαν το Πεζικό
γέρνοντας την πλάστιγγα υπέρ τον Χαλκιδέων. Ο Κλεόμαχος σκοτώθηκε στη μάχη και οι
Χαλκιδείς τον τιμούσαν σαν τοπικό ήρωα.
Οι Θεσσαλοί ιππείς γίνονται περιώνυμοι και αρχίζουν να γίνονται αναπόσπαστο μέρος των
μισθοφορικών δυνάμεων που υπηρετούν του διάφορους τυράννους που εμφανίζονται
κατά την αρχαϊκή περίοδο. Οι πιο διάσημοι είναι οι ιππείς του Κινέα που υπηρετούν τον
Πεισίστρατο.
Κυριαρχώντας στις Αττικές πεδιάδες εμποδίζουν τις επιδρομές των Αλκμεωνιδών και των
συμμάχων τους. Καταφέρνουν μάλιστα να αποκρούσουν τη Λακωνική μόρα της Σκιρίτιδος
υπό τον Αγχίμολο με βαρειές απώλειες. (9)
Θεσσαλικό ΙππικόΌπως αναφέρθηκε, οι Θεσσαλοί ιππείς έγιναν περιζήτητοι μισθοφόροι. Η Θεσσαλική
πεδιάδα ήταν ιδανική περιοχή για την ανάπτυξη Ίππων. Η γόνιμη Θεσσαλική γη έκανε
πλούσιους τους εντοπίους αριστοκράτες που δημιούργησαν Ιπποφορβεία. Μέχρι τον
Μεσαίωνα οπότε ανακαλύφθηκε ειδική σαγή που επέτρεπε τη χρήση του Ίππου για
εργασία, η κατοχή αυτών τον ζώων ήταν προνόμιο των πλουσίων, καθώς δεν υπήρχε άλλη
χρήση για τους Ίππους πλην του κυνηγιού και του πολέμου.
Οι Θεσσαλικές πόλεις σχημάτιζαν μία ομοσπονδία γνωστή ως «Κοινόν των Θεσσαλών».
Εξέλεγαν έναν ανώτατο στρατιωτικό διοικητή που ονομάζονταν ταγός, δηλαδή αυτός που
τάσσει τους άνδρες-ο ηγήτωρ. Δύο οικογένειες οι Αλευάδες της Λαρίσης και οι Σκοπάδες
της Κραννώνας ανταγωνίζονταν αμείλικτα για το αξίωμα της «ταγείας των
Θεσσαλών».
Σύμφωνα με ένα απόσπασμα από το απωλεσθέν έργο του Αριστοτέλους «Θετταλών
Πολιτεία», ο πρώτος ταγός ήταν ο Αλεύας ο Ερυθρός. Αυτός χώρισε τη Θεσσαλία σε
τέσσερις περιφέρειες (τετραρχίες). Κάθε τετραρχία διαιρέθηκε σε κλήρους που έκαστος εξ
αυτών έπρεπε να παρέχει 40 ιππείς και 80 οπλίτες. (10)
Η ισχύς των ιππέων τους έκανε τους Θεσσαλούς επικυρίαρχους των Αινιάνων και των
Περραιβών που πολεμούσαν κυρίως ως ελαφροί πεζοί. Οι αντίπαλοι των Θεσσαλών είχαν
σοβαρό πρόβλημα καθώς ο οπλιτικός τρόπος μάχης δεν είχε παγιωθεί στους Λοκρούς και
τους Φωκείς. Οι Φωκείς όμως νίκησαν το Θεσσαλικό Ιππικό παρά την Υάμπολη με τη
χρήση παραλλαγμένων ορυγμάτων. (11) Παρόλα αυτά η Θεσσαλία χάρις στο Ιππικό της,
κατάφερε να υπερασπίσει αποτελεσματικά την εύφορη γη της.
Η αντίθεση των Σκοπάδων και τον Αλευάδων προκάλεσε την κατάρρευση της άμυνας στα
Τέμπη το 480 π.Χ. αλλά οι Θεσσαλοί γλίτωσαν τις συνέπειες του «Μηδισμού» χάρη στην
υποστήριξη των Αθηναίων. Έγιναν λοιπόν σύμμαχοί τους μέχρι την ήττα των τελευταίων
στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Η πτώση των Αθηνών άνοιξε την όρεξη των τυράννων των
Φερρών για ηγεμονία στην Ελλάδα. Η δύναμη του Θεσσαλικού Ιππικού φτάνει του 16000
ιππείς. (12) Ήταν μια υπολογίσιμη δύναμη για την εξαντλημένη από τις εμφύλιες
συγκρούσεις νότια Ελλάδα.
Ο τύραννος Ιάσων των Φερρών, μάλιστα, προσπάθησε να δημιουργήσει στόλο. Αυτό
προκάλεσε ανησυχίες στην Αχαιμενική Αυλή. Δεν αποκλείεται λοιπόν περσικός δάκτυλος
στη δολοφονίες των Φερραίων αρχόντων αλλά και η χρηματοδότηση των Βοιωτών
προκειμένου να τους αντιταχθούν. (13) Η Θεσσαλία σπαρασσόμενη από την εμφύλια
σύγκρουση περνά στην κυριαρχία του Φιλίππου Β’ και το περίφημο ιππικό της στην
υπηρεσία του.
Αθηναϊκό ΙππικόΑν και οι οι αριστοκρατικές οικογένειες των Αθηνών είχαν την δυνατότητα εκτροφής Ίππων,
οι Αθηναίοι άργησαν να αναπτύξουν Ιππικό. Οι περισσότεροι αριστοκράτες έτρεφαν
Ίππους για τα άρματά τους ή για αρματοδρομίες. Αν και υπήρξε πρόβλεψη στη νομοθεσία
του Σόλωνα για τους πολίτες που λόγω εισοδήματος μπορούσαν να τρέφουν Ίππους,
(τριακοσιομέδιμνοι) τα αποτελέσματα ήσαν πενιχρά. Οι πρώτοι μάχιμοι ιππείς ίσως
ανήκουν στη φρατρία των Παιονιδών του Πεισιστράτου καθώς ο Ίππος εμφανίζεται στα
εμβλήματα των ασπίδων τους. Οι Αθηναίοι όμως διάγουν την περίοδο των Μηδικών
Πολέμων χωρίς την υποστήριξη Ιππικού
Γύρω στο 442 π.Χ., όταν επώνυμος άρχων ήταν ο Δίφιλος, πιθανόν με νόμο του
Περικλέους το σώμα το ιππέων αυξάνεται σε χίλιους άνδρες. Πλέον, λοιπόν, των οπλιτών
κάθε Αθηναϊκή φυλή ήταν υποχρεωμένη να παράσχει έναν αριθμό ιππέων. Τους ιππείς
κάθε φυλής διοικούσε ο φύλαρχος. Οι φύλαρχοι υπάγονταν σε δύο ίππαρχους που είχαν
την συνολική διοίκηση του Ιππικού και εκλέγονταν κάθε χρόνο. Το Ιππαρχείον ήταν κοντά
στην Αγορά αλλά μέχρι τώρα είναι άγνωστο πού ακριβώς.
Τόσο οι άνδρες όσο και οι Ίπποι περνούσαν από δοκιμασία κάθε χρόνο. Οι αποτυχόντες
διαγράφονταν από τις καταστάσεις των μονάδων. Στη διάρκειά του Πελοποννησιακού
Πολέμου και μετά, καθιερώθηκε επίδομα μιας δραχμής για τη διατροφή του Ίππου. Με την
είσοδο σε εμπόλεμη υπηρεσία παρείχετο ένα επιπλέον επίδομα (κατάστασις) που όμως
έπρεπε να επιστραφεί με την λήξη του πολέμου εκτός και αν το ζώο είχε πεθάνει ή
αχρηστευθεί στη διάρκεια που υπηρετούσε.
Οι Αθηναίοι είχαν μονάδες βαρέως Ιππικού και ελαφρού Ιππικού όπου συνήθως
υπηρετούσαν οι νεώτεροι σε ηλικία (14) Στο ελαφρύ Ιππικό μπορούμε να κατατάξουμε και
τους ιπποτοξότες. (15) Είναι σχεδόν σίγουρο ότι αυτοί ήταν Σκύθες ή Θράκες με τους
δεύτερους λιγότερο πιθανούς.
Το Αθηναϊκό Ιππικό έδρασε και διακρίθηκε κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Οι
ηγήτορες της Αττικής είχαν σοβαρές αμφιβολίες για επικράτησή τους έναντι των
Πελοποννησίων οπλιτών ιδιαίτερα των Σπαρτιατών. Ήσαν αποφασισμένοι όμως να μην τους
επιτρέψουν να λεηλατούν τη γη της Αττικής ατιμώρητοι. Η λεηλασία της εχθρικής γης
γίνονταν από το ελαφρύ πεζικό ή από οπλίτες που είχαν αφήσει το βαρύ οπλισμό τους στο
στρατόπεδο. Για να λεηλατήσουν οι Πελοποννήσιοι έπρεπε να διασπαστούν σε μικρές
ομάδες. Οι Αθηναίοι εξαπέλυσαν εναντίον τους το Ιππικό τους και τους επέφεραν βαρειές
απώλειες (16) Οι ομάδες δολιοφθοράς έπρεπε να υποστηρίζονται από τμήματα οπλιτών
πίσω από τα οποία κατέφευγαν αν στο μεταξύ δεν τους ενέπλεκαν οι ελαφροί ιππείς και
ψιλοί των Αθηναίων. Το βαρύ Αθηναϊκό Ιππικό παρείχε υποστήριξη σε περίπτωση που τα
ελαφρά τμήματα εδέχοντο πίεση από το βαρύ εχθρικό ιππικό ιδιαίτερα το Βοιωτικό. Ήταν
ιδιαίτερα χρήσιμο στην παρεμπόδιση των δραστηριοτήτων του στρατοπέδου της
Δεκέλειας. (17)
Οι ιππείς των Αθηναίων μεταφερόμενοι από το στόλο ήσαν μία διαρκής απειλή για τα
Πελοποννησιακά παράλια. (18) Ήσαν επίσις χρήσιμοι σε μικρούς αριθμούς για να
υποτάξουν του δύστροπους νησιώτες συμμάχους των Αθηναίων που στερούντο επαρκούς
οπλιτικού σώματος.
Η μεγάλη δοκιμασία για το Αθηναϊκό Ιππικό υπήρξε η Σικελική εκστρατεία. Οι Αθηναίοι
παρά τις προειδοποιήσεις του Νικία υπετίμησαν τον αντίπαλο.(19) Έστειλαν μάλιστα ιππείς
πεζούς με την προοπτική να προμηθευτούν Ίππους εκεί. (20) Η καταστροφή υπέσκαψε
την Αθηναϊκή ισχύ και φυσικά τις δυνατότητές τους στο Ιππικό. Το κύκνειο άσμα του
λαμπρού αυτού σώματος ήταν η μάχη των Ταμυνών στην Εύβοια. (21)
Βοιωτικό ΙππικόΜετά τη Θεσσαλία, η βοιωτική πεδιάδα ήταν η πλέον κατάλληλη για την εκτροφή Ίππων. Το
Βοιωτικό Ιππικό κάνει την εμφάνιση του στην Αρχαϊκή εποχή με την μάχη του Κερησσού
όπου οι Βοιωτοί απέκρουσαν τους Θεσσαλούς (22) . Δυστυχώς αποδείχθηκε πολύ
αποτελεσματικό εναντίον των Μεγαριτών και των Φλειούντιων στην μάχη των Πλαταιών
πολεμώντας παρά το πλευρό των Περσών.(23)
Η ακμή του Βοιωτικού Ιππικού αρχίζει με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο όπου συμβάλλει
στην απόκρουση των Θρακών μισθοφόρων στη Μυκαλησσό. (24) Προσφέρει επίσις
σημαντικές υπηρεσίες στο Δήλιο και κατοχυρώνει την Θηβαϊκή κυριαρχία στην Βοιωτική
πεδιάδα νικώντας τους Θεσπιείς υπό τον Φοιβίδα που σκοτώνεται στη μάχη. (25)
ΟΙ ιππείς με τα λευκά κράνη είναι πολύτιμο όργανο στα χέρια του Πελοπίδα και αργότερα
του Επαμεινώνδα στην εκδίωξη των Σπαρτιατών από τη Βοιωτία και την κατάλυση της
ηγεμονίας τους. (26) Σταδιακά όμως αποδεικνύονται κατώτεροι των Θεσσαλών και κατόπιν
των Αθηναίων στη Μαντίνεια. Η μάχη της Χαιρώνειας σηματοδοτεί το τέλος του Θηβαϊκού
Ιππικού που συντρίβεται από τις επελάσεις των Μακεδόνων.
Λακωνικό ΙππικόΌπως και οι άλλες δυνάμεις στην Αρχαϊκή Ελλάδα έτσι και οι Λακεδαιμόνιοι ανέπτυξαν
έφιππους μαχητές. Λόγω της ανάπτυξης των οπλιτικών μεθόδων μάχεσθαι όμως ο τίτλος
των ιππέων έγινε απλώς τιμητικός καθώς όλοι οι Λάκωνες μαχητές πολεμούσαν πεζή. Οι
Ίπποι ετρέφοντο μόνο για συμμετοχή σε αγώνες όπως δείχνει η περίπτωση της
πριγκίπισσας Κυνίσκας. (27) Το θέμα της ανάπτυξης έφιππης δύναμης τέθηκε δραματικά
με τα γεγονότα της Πύλου. (28) Οι Σπαρτιάτες καταφρονούσαν την έφιππη υπηρεσία. Ο
Ξενοφών μας πληροφορεί ότι το Λακωνικό Ιππικό ήταν ανεπαρκώς προετοιμασμένο και γι’
αυτό η απόδοσή του ήταν φτωχή. (29) Μόνο η εισαγωγή μισθοφόρων ιππέων βελτίωσε
ελαφρώς την κατάσταση. (30) Αν και κάποια στιγμή ο Αγησίλαος έφτασε να διοικεί 1500
ιππείς, η πτώση της Σπάρτης έφερε και την εξάλειψη του Ιππικού της.
Λοιποί Ιππείς.Το Θρακικό Ιππικό χρήζει μνείας καθώς όπως προαναφέρθηκε οι Θράκες επηρέασαν
σημαντικά την εισαγωγή του νοτιότερα. Ο Ευριπίδης στη τραγωδία του Εκάβη ονομάζει
τους Θράκες «Ιππικόν έθνος». Ένα κείμενο που αποδίδεται στον Κλήμεντα της
Αλεξανδρείας (Στρώματα ΙΕ’) κατονομάζει τους Θράκες ως τους πρώτους που
χρησιμοποίησαν ασπίδα έφιπποι. Οι περισσότεροι Θράκες ιππείς ήσαν μάλλον
ιππακοντιστές και χρησιμοποιήθηκαν ευρέως ως Μισθοφόροι στις αποικίες της
Μακεδονικής και Θρακικής ακτής. Οι σχεδόν ανεξάντλητες ορδές των Θρακών ιππέων
αποτελούσαν πρόβλημα για τους αποίκους μέχρι την υποταγή τους στο Φίλιππο Β΄.
Αν και αποικίες ήσαν πλούσιες οι κάτοικοί τους απέφευγαν τη στρατιωτική υπηρεσία. Ο
Ξενοφών αναφέρει ότι ο Αγησίλαος υποχρέωνε τους πλουσιότερους αποίκους να
συντηρήσουν Ίππους. Διεκήρυξε όμως ότι μπορούσε κάποιος να αποφύγει να υπηρετήσει
ο ίδιος, αρκεί να παρείχε έναν πλήρως εξοπλισμένο ιππέα να υπηρετήσει αντ’ αυτού. (31)
Το Ιππικό του ήταν τόσο καλής ποιότητας που κατάφερε να αντιπαραταχθεί επιτυχώς
στους Θεσσαλούς κατά την επιστροφή του από την Ασία (32)
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο οι Σελινούντιοι και οι Ακαραγνατίνοι ήσαν οι πρώτοι οι οποίοι
ανέπτυξαν Ιππικό στα Μεγάλη Ελλάδα. Ο Γέλων των Συρακουσών θα αποκρούσει με τη
βοήθεια του Ιππικού του, τους Καρχηδονίους. Η αριστοκρατική τάξη των ιππέων στις
Συρακούσες αντιμετωπίζονταν με υποψία λόγω των ολιγαρχικών φρονημάτων της. Αυτό
δεν τους εμπόδισε να δυσκολέψουν τρομερά τους Αθηναίους κατά τη διάρκεια τη Σικελικής
εκστρατείας. (33) Η συμβολή τους στην τελική συντριβή του Αθηναϊκού στρατού ήταν
καταλυτική. (34)
Στις Ιταλιωτικές αποικίες οι πολίτες είχαν εγκαταλείψει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις
και στηρίζονταν σε μισθοφόρους για την άμυνά τους. Θεωρούσαν τους Έλληνες τη κυρίως
Ελλάδας απλοϊκούς χωρικούς που τους πλήρωναν για να διακινδυνεύσουν αλλά και τους
υποπτεύονταν ως πιθανούς τυράννους. Αξιόλογο Ιππικό υπάρχει πλέον στον Τάραντα. Οι
Ταραντίνοι ιππείς ήσαν βαριά οπλισμένοι και συνοδεύονταν από έναν υπηρέτη που ίσως
πολεμούσε και ως ελαφρός ιππέας.(35)
Εξοπλισμός – ΤακτικέςΌπως προαναφέρθηκε οι Έλληνες επηρεάστηκαν από τους Σκύθες και τους Θράκες στα
θέματα των Ίππων και της Ιπποσκευής. Οι Ίπποι απεικονίζονται να φέρουν χαλινούς στην
αγγειογραφία και την γλυπτική. Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο υπάρχουν χαλινοί που
μπορούν να προκαλέσουν μεγάλη δυσφορία σε ατίθασους Ίππους αν και ο Ξενοφών
διαφωνεί με τη χρήση τους (36)
Η σέλα ήταν γνωστή στους Σκύθες και του Θράκες και κατασκευαζόταν από πίλημα
(τσόχα). Η διάδοσή της όμως στους Έλληνες ήταν αργή ίσως λόγω κόστους. Οι
περισσότεροι ιππείς χρησιμοποιούσαν ένα απλό πανί για ιππεύουν άνετα. Ο Ξενοφώντας
αναφέρει ότι μερικοί δεν χρησιμοποιούσαν ούτε αυτό (37). Αυτό συνάδει με μερικές
απεικονίσεις αλλά καθώς η επαφή της ανθρώπινης σάρκας με το δέρμα του Ίππου
δημιουργεί προβλήματα, οι ιππείς άρχισαν να χρησιμοποιούν ύφασμα ή προβιές ζώων
για να ιππεύουν άνετα.
Οι ιππείς που εκτελούν αποστολές βαρέως Ιππικού έφεραν μεταλλικούς ή λινούς θώρακες.
Ο Ξενοφών συστήνει οι ιππείς να να χρησιμοποιούν επιχειρίδες και να θωρακίζονται και οι
Ίπποι. Αυτό όμως απαιτούσε έξοδα και ήταν σπάνιο. (38) Κατάφρακτο Ελληνικό Ιππικό
εμφανίζεται μόνο στην Ελληνιστική περίοδο. Επίσης συμβούλευε τη χρήση του Βοιωτικού
κράνους.
Η ασπίδα φαίνεται ότι ήταν διαδεδομένη παρά τα περί του αντιθέτου γραφόμενα. Την
χρησιμοποιούσαν οι ιππείς της Γεωμετρικής εποχής και οι κλασσικοί Έλληνες μετά την
επαφή τους με τους Θράκες και Σκύθες ιππείς. Η μηνοειδής ασπίδα φαίνεται να ήταν
αρκετά διαδεδομένη ενώ στην Αρχαϊκή περίοδο φαίνεται να κυριαρχούσε η ασπίδα
«βοιωτικού τύπου». Η ασπίδα ήταν πολύτιμη για τους ιππείς που είχαν να αντιπαλέψουν
ψιλούς με εκηβόλα όπλα.
Στην έφοδο οι ιππείς επιτίθονταν σε παράταξη βάθους 4 ανδρών αν στίχο (39) αλλά
γινόταν προσπάθειες για αύξηση του βάρους καθώς οι Πέρσες ιππείς χρησιμοποιούσαν
ακόμα πιο πυκνή παράταξη. Ο Ξενοφών συμβούλευε την ταχεία ορμητική έφοδο (40) αλλά
και τη σύνεση με τη χρήση προφυλακών και προσεκτική εκλογή του εδάφους (41)
Άλλη μέθοδος εφόδου ήταν το έμβολο. Ήταν ένας σφηνοειδής σχηματισμός που σκοπό
είχε την διάρρηξη της εχθρικής παρατάξεως. Ήταν γνωστός στους Θηβαίους (42) αλλά
θεωρείται ότι είναι Σκυθική εφεύρεση και βελτιώθηκε ως ρομβοειδής σχηματισμός που
μπορούσε να επιτεθεί σε κάθε κατεύθυνση από τον Ιάσονα των Φερρών (43).
Όπως αναφέραμε παραπάνω η διάδοση του οπλιτικού τρόπου μάχεσθαι περιόρισε το
ρόλο των ιππέων στην ανίχνευση, εξουδετέρωση ακροβολιστών και επιδρομές. Αυξήθηκε
έτσι η σπουδαιότητα το ελαφρού Ιππικού αλλά ξανά-αναπτύχθηκε το βαρύ Ιππικό με
σκοπό την εξουδετέρωση των αντιπάλων ιππέων. Σταδιακά εξελίχθηκε σε όπλο κρούσης
από τον Φίλιππο και τον Μ. Αλέξανδρο στην Ελληνιστική εποχή.



Πηγές:(1) Όμηρος ΙΛΙΑΣ 15.110 Μτφ Κ. Δούκα Εκδ. Γεωργιάδη
(2) Ησίοδος «Ηρακλέους Ασπίς» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(3) Απολλόδωρος Β.5.8, Διόδωρος 15.3 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Στράβων «Γεωγραφικά» Ζ.331Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(4) Απολλόδωρος Β.5.9, Ευριπίδης: Ηρακλής μαινόμενος 408,
Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησις» Ε, 10.9 (Εκδοτική Αθηνών)
(5) L. de Raunchaud “Dictionnaire des Antiquites Greques et Romaines” 1887
(6) Περιοδικό Crypto, τεύχος 1, άρθρο «Κένταυροι, υπήρξαν πραγματικά;»,
Κωνσταντίνος Τσοπάνης, Δρ. Ιστορίας & Φιλοσοφίας των Θρησκευμάτων, σελ. 35
(7)Ομήρου ΙΛΙΑΣ N 131-133, 145-150 Μτφ Κ. Δούκα Εκδ. Γεωργιάδη
(8) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Α.15, Ηρόδοτος Ε. 99 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση
1914
Στράβων «Γεωγραφικά» Γ.448 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
Πλούταρχος «Ερωτικός» 17 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(9) Ανδροκίδης «Περί Μυστηρίων» Ι.106 Oxford Press
Ηρόδοτος «Ιστορίαι» 5.63 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Τεύχη 10, 18 «ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ»
(10) Βρεταννικό Μουσείο αποσπ. 479 σχολ. V.Rose
(11) Ηρόδοτος «Ιστορίαι» 8,28 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησις - Φωκικά» 10. 7-10 (Εκδοτική Αθηνών)
(12) Ξενοφών «Ελληνικά» 6.5 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(13) Διόδωρος 15 57, 60, 80, 95 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(14) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Η.92,6 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(15) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Ε 17.1, Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(16) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Γ.1, Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(17) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Ζ.27, Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(18) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Ζ.42, Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(19) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» ΣΤ.20,22 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(20) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» ΣΤ.94, Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(21) Πλούταρχος «Φωκίων» 13 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(22) Πλούταρχος «Καμιλλος» 19 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(23) Ηρόδοτος «Ιστορίαι» 9,69 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(24) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Ζ.29-30, Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(25) Ξενοφών «Ελληνικά» Ε.4 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(26) Ξενοφών «Ελληνικά» Ε.4,10 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Πλούταρχος «Πελοπίδας» 15 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(27) Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησις - Λακωνικά» Γ 1-6 (Εκδοτική Αθηνών)
(28) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Δ.55.2, Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(29) Ξενοφών «Ελληνικά» ΣΤ.4.11, Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(30) Ξενοφών «Ιππαρχικός» 9.4 μτφ. E.Shepherd (1793)
(31) Ξενοφών «Ελληνικά» Γ.4.15, Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(32) Ξενοφών «Αγησίλαος» 2.5 μτφ. E.Shepherd (1793)
(33) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» ΣΤ.66,68-70 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(34) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» ΣΤ.84 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(35) Λίβιος Ιστορία της Ρώμης 35 .28,29 εκδ. J. M. Dent & Sons, Ltd., London, 1905
(36) Ξενοφών «Περί Ιππικής» 5 μτφ. E.Shepherd (1793)
(37) Ξενοφών «Περί Ιππικής» 7 μτφ. E.Shepherd (1793)
(38) Ξενοφών «Περί Ιππικής» 12 μτφ. E.Shepherd (1793)
(39) Ξενοφών «Ελληνικά» Γ.4.13 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(40) Ξενοφών «Ιππαρχικός» 3 μτφ. E.Shepherd (1793)
(41) Ξενοφών «Ιππαρχικός» 4, 5 μτφ. E.Shepherd (1793)
(42) Ξενοφών «Ελληνικά» Ζ.5.22 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Αιλιανός «Τακτικά» 11.2 47.4 μτφ. E.Shepherd (1793)
(43) Ασκληπιόδοτος «Τακτικά» 7.2-3 6-7 Πολύαινος «Στρατηγήματα» 6 E.Shepherd
(1793)




Αριστοτέλης «Αθηναίων Πολιτεία» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
Φροντίνος «Στρατηγήματα» J. M. Dent & Sons, Ltd., London, 1905
The Seventy Great Battles of All Time, Edited by Jeremy Black, Thames & Hudson Ltd,
2005
William Stearns Davis, Readings in Ancient History: Illustrative Extracts from the
Sources, 2 Vols, (Boston: Allyn and Bacon, 1912-1913), Vol. I: Greece and the East.
American Journal of Archeology Vol. 107. #4 October 2003 (Tom Stevenson article)
Εφημερίς Καθημερινή 08-02-04

Μικρή ιστορία της ΤΟΞΟΒΟΛΙΑΣ

Εκφράζοντας, κυρίως, την π ο λ ε μ ό χ α ρ η αλλά και την, προς επιβίωση, ‘θηρευτική’ διάθεση
του Κρο Μανιόν, η Τοξοβολία εμφανίζεται 40.000 χρόνια πριν, αναθέτοντας τον ρόλο του
ιστορικού «αναδόχου» στον πρωτόγονο αυτό προπάτορα.
Πρώτη επινόηση προς κάλυψη της ανάγκης για ένα εκηβόλο ό π λ ο προς διεκπεραίωση των
Πολέμων, η Τοξοβολία αποτελεί τον μακρυνό προπομπό της εκηβόλου οπλικής τεχνολογίας η
οποία έμελλε να ανακτήσει τον μακραίωνα χαμένο της χρόνο, για να εκτοξευθεί γεωμετρικά σε ύψη
τελειώσεως μόλις στον 20ό αιώνα!


Τα πρώτα ιστορικώς τεκμαρτά τόξα ανάγονται στην στ΄ χιλιετία π.Χ., ενώ, στους Μεσογειακούς
λαούς πρωτοεντοπίζονται αρχικά στους Αιγυπτίους κατά την ‘ανατολή’ της Α΄Δυναστείας ( 5000 π.
Χ. ) και ανάλογα προς τα Φαραωνικά τόξα των Θηβαϊκών γλυπτών είναι και τα τόξα του
Κρητομυκηναϊκού Πολιτισμού ( β΄ χιλιετία π.Χ. )
Εκείνο το οποίο τελικά επικράτησε ως πλέον ισχυρό ήταν το Σκυθικό τόξο που εισήχθη στις
κοιλάδες του Νείλου και του Ευφράτη από τους Ασσυρίους, Σκύθες και Χετταίους κατακτητές.
Το τόξο αυτό απετέλεσε το κύριο όπλο των Σκυθοπερσικών λαών με δίπηχες μήκος και τριπήχη
βέλη.
Γενικά, στο τόξο διέπρεψαν οι Ασιάτες και κυρίως οι Σκύθες και οι Πάρθοι ενώ, κατά την ακμή
της Ελλάδος, τόξα έφεραν οι ‘ψιλοί’ στρατιώτες ( Ξεν. Ανάβ. Α. 2,9 ). Οι Κρήτες υπήρξαν ικανοί
μισθοφόροι τοξότες άλλοτε υπηρετούντες στις τάξεις των Ελληνικών στρατών κι άλλοτε στις τάξεις
των στρατών των συμμάχων των Ρωμαίων ( Ξεν. Ανάβ. Α. 2,9 και Liv. Xiii.35 ).

To Σκυθικό τόξο ήταν συμπαγές, ημικυκλικό.
Το Ελληνικό τόξο ( ο “βιός”, κατά τον Όμηρο ) απετελείτο από δύο ακραία καμπύλα μέρη
(‘κέρατα’) τα οποία συνέδεε ένα κεντρικό ( “πήχυς” ) το οποίο αποτελούσε και την λαβή ( Ομ. Ιλ. Δ,
105-126 ). Η χορδή του κατεσκευάζετο από νεύρο ή ιμάντα βοδινό ( “νευρά βοεία” ) η οποία στο
μεν ένα άκρο της ήταν σταθερά στερεωμένη ενώ στο άλλο, όποτε επρόκειτο να τοξευθεί βέλος,
στερεώνονταν σε ένα είδος αγκίστρου ( “κορώνη” ή “χρυσέη” όπως ο Όμηρος την αναφέρει
ποιητικά ). Το βέλος ( “οϊστός” ή “ιός” ) απετελείτο ( βλ. Ησιοδ. Ασπ. 130-135 ) από την “αιχμή”,
τον “ξυστό”, την “πτέρυγα” και την "γλυφίδα", διαθέτοντας μέσο συνολικό μήκος 50 έως 60
εκατοστομέτρων. Η αιχμή ( “άρδις”, Ηροδ. Α 215, Δ 81 ) ήταν χάλκινη ( “χαλκήρη” την αποκαλεί ο
Όμηρος στην Ιλιάδα, Ε 662 ) ενώ κάποιες αιχμές, μάλλον Περσικές, βρέθηκαν να είναι
κατασκευασμένες από κατάλληλα διαμορφωμένο αιχμηρό λίθο. Η συνήθεια της “βαφής” των
αιχμών με δηλητήριο εθεωρείτο ως βάρβαρο έθος αν και ο Οδυσσέας πηγαίνει στους
Θεσπρωτούς για να προμηθευθεί αυτό το “ανδροφόνο φάρμακο” ( Ομήρου Οδύσσεια Α 261-263)
Ο ξυστός ( κορμός ) του βέλους ήταν ξύλινος ή καλάμινος, λεπτός και λείος. Ξυστοί που
βρέθηκαν σε Αιγυπτιακούς τάφους είχαν μήκος 22-34΄΄. Η πτέρυγα ενός Ελληνικού βέλους ήταν
κατασκευασμένη από φτερά μαύρου αετού ( όπως στην περίπτωση των βελών του Ηρακλέους,
Ησίοδ. Ασπ. 130 ). Η "γλυφίς" ήταν η απόληξη του ξυστού στην οποία εισήρχετο η νευρά του
τόξου. Τα αρχαία βέλη δεν διέθεταν το επιπρόσθετο πυθμένιο που διαθέτουν τα σύγχρονα βέλη
και το σημείο εγκαθιδρίσεως της νευράς δεν ήταν παρά η ίδια η βάση του κορμού του βέλους
ανάλογα διασκευασμένη. Σε πολιορκίες ή ναυμαχίες συχνά ετοξεύοντο βέλη πυρφόρα ( Δίων.
Κάσς. Ν 34 ) προς μετάδοση εμπρηστικού αποτελέσματος. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του
Ιστορικού Αρριανού ( Αλεξ. Ανάβ. 18/6, 21/3 κ.α.) περί της αντιμετωπίσεως των ανδρών του
Μεγάλου Αλεξάνδρου από Ασιάτες τοξότες με βέλη “πυρφόρα”.

Όταν το τόξο δεν εχρησιμοποιείτο εφέρετο σε τοξοθήκη η οποία ωνομάζετο “γορητός” ( Ομ. Οδ. Φ
54 ) συνώνυμον της “φαρέτρας” όπου εφυλάσσοντο τα βέλη. Τέτοιες τοξοθήκες αναπαριστώνται
στα γλυπτά της Περσεπόλεως με εξαιρετική λεπτομέρεια. Έναν τέτοιο ‘γορυτό’ βλέπουμε ανάγλυφο
και στο Μουσείο Pio-Clementino. Η φαρέτρα ήταν μία σκύτινη θήκη στην οποία εφυλάσσοντο
μόνον βέλη, συνήθως 10-15. Οι Έλληνες την κρεμούσαν στην πλάτη με το στόμιό της προς τον
δεξιό ώμο μέσω ενός ιμάντα τον οποίο καλούσαν “τελαμώνα”, ενώ, οι βάρβαροι την κρεμούσαν
στην ζώνη προς την αριστερή οσφύ ( Ηρδ. Β 141, Ζ 61 ). Συχνά η φαρέτρα έκλεινε με σκέπασμα (
“πώμα”, Ομ. Ιλ. Δ 116, Οδ. Θ 3,14 ) και κάποιες από αυτές άνοιγαν και από τα δύο άκρα τους (
“αμφηρεφείς” ). Επίσης, μία άλλη λύση ταυτοχρόνου φυλάξεως του τόξου και των βελών έδινε το
“τοξοφάρετρον” ( Μαυρικ. Στρατ. 1,2 ).

Σε ό,τι αφορά στην στάση τοξεύσεως μας δίνει πληροφορίες απότμημα γλυπτού από το
σύμπλεγμα του Ναού της Αίγινας το οποίο φυλάσσεται στο Μόναχο. Η στάση αυτή, ημιγονυπετής,
υπαγορεύονταν από τις ανάγκες προφυλάξεως του βάλλοντος και τον περιορισμό της εκθέσεώς
του στις εχθρικές βολές.

Ο επικός Όμηρος χρησιμοποιεί για το τόξο τα επίθετα “καμπύλον” ( Ιλ. Γ 17 ), “κυκλοτερές” ( Ιλ. Δ
124 ), “αγγύλον” ( Ιλ. Ε 209 ), “παλίντονον” ( Ιλ.Θ 266 ), ενώ την προετοιμασία για βολή την εκφράζει
ως “τόξου πήχυν ανέλκειν” ( ΙΛ. Λ 375 ) και “τανυομένης της νευράς συνεκάμπτετο το τόξον εις
σχήμα ημικυκλίου” ( Iλ. Δ 123-124 ). Επίσης, το τέντωμα της χορδής το εξέφραζε ως “τόξα
τιταίνειν” ( Ιλ. Ε 97 και Θ 266 ) αλλά και “τόξον έλκειν” ( Ιλ. Λ 582 ) και “ανέλκειν” ( Ιλ. 375 και Ν 583)
Γενικά, η ηρωϊκή περί το “μάχεσθαι” αντίληψη των Ελλήνων είχε “υπερ-μεγεθύνει”, πρωτίστως, την
ανάπτυξη της μάχης σώμα προς σώμα και δευτερευόντως εκείνη των βραχέων αγχεμάχων όπλων
( ξίφους και λόγχης ). Η γενναία προσκόλλησή τους στο ιδανικό της Ευψυχίας του Πολεμιστού
παρέβλεψε μέχρι περιφρονήσεως την υιοθέτηση της ευρείας χρήσεως των εκηβόλων όπλων με
μόνη εξαίρεση, και όχι τυχαία, το ακόντιο: τούτο, διότι η χρήση του ακοντίου υπαγόρευε εκείνη
την στάση του Ακοντιστού ο οποίος αναγκαστικά επολέμα ο ρ θ ό ς και α κ ά λ υ π τ ο ς ενώπιον
του αντιπάλου ενώ οι Τοξότες μπορούσαν να βάλλουν η μ ι γ ο ν υ π ε τ ε ί ς καλυπτόμενοι π ί σ
ω από τοξοβλητικές θυρίδες και προστατευτικά προκαλύμματα. Για τον παραπάνω λόγο η
Τοξοβολία ( “Τοξική” ) ουδέποτε εισήχθη στα Γυμνάσια, στις Παλαίστρες και στα Στάδια παρά την
περί του αντιθέτου εισήγηση του, οξυδερκούς και εξαιρετικώς παιδαγωγικού, Πλάτωνος:
Το δ’ εξής τούτοις, οικοδομίαι μεν είρηται γυμνασίων άμα και διδασκαλείων κοινών τριχής
κατά μέσην την πόλιν, έξωθεν δε ίππων αυ τριχή περί το άστυ γυμνάσιά τε και ευρυχώρια,
τοξικής τε και των άλλων ακροβολισμών ένεκα διακεκοσμημένα, μαθήσεώς τε άμα και
μελέτης των νέων.
( Νόμοι 7, 804 )
                                                 
Εξ’ άλλου, είναι χαρακτηριστικό ότι όταν ο Ίφιτος, ο γιός του Ευρύτου, επανίδρυσε τους
περιοδικούς Ολυμπιακούς Αγώνες δ ε ν συμπεριέλαβε ως αγώνισμα την Τοξοβολία η οποία
ουδέποτε κατέστη αμιγώς Ελληνικό Άθλημα.

Σε επίταση της ηρωϊκής περί “ευψυχίας” αντιλήψεως των Ελλήνων, η νικηφόρα έκβαση των
Μηδικών πολέμων δικαίωσε την επ΄αυτής ιδεολογική εμμονή τους μέχρι σημείου να καυχώνται για
την προσήλωσή τους στο ιδανικό της γενναιότητος που ήθελε τον Πολεμιστή να μάχεται τον
αντίπαλο εκ του συστάδην ορθός και ακάλυπτος.Οι Έλληνες χρησιμοποιώντας τα αγχέμαχα όπλα
τους και κατισχύοντας επι του αντιπάλου ο οποίος εχρησιμοποίησε, κατά κανόνα, εκηβόλα τόξα,
τότε ανέλαβαν το δικαίωμα να κομπάζουν με μία φράση που καθιέρωσαν ώστε να καταδείξουν και
να καταστήσουν διακριτές δύο αντιθετικές 'θεάσεις' Πολέμου που αναμετρήθηκαν: «Δόρατος
Ισχύς και Τόξου Ρύμα » ( Αισχ. Πέρσες 147 ).

Παρά ταύτα, η Τοξοβολία αναφέρεται συχνά στα αρχαία Ελληνικά κείμενα και πολλοί επιδέξιοι
Τοξοβόλοι κατονομάζονται στο πέρασμα της Ελληνικής Ιστορίας.
Πρώτος Τοξοβόλος και μάλιστα από την τάξη των Θεών, ο Απόλλων ο οποίος δεν δίστασε να
θανατώσει τον πρώτο ...Τοξοβόλο από την τάξη των θνητών, τον Εύρυτο, βασιλέα της Οιχαλίας ή
Αχαίας με αφορμή τον ανταγωνισμό στην ...Τοξοβολία!
Από τους ημιθέους, ο Ηρακλής πραγμάτωσε τον έναν από τους δώδεκα άθλους του χάρη στην
Τοξοβολία: χρησιμοποιώντας εύστοχα και γρήγορα το τόξο του εξόντωσε τα σμήνη των
Στυμφαλίδων ορνίθων που κατέτρωγαν τα σπαρτά στις όχθες της Αργοκορινθιακής λίμνης
Στυμφαλίας.
Μέγας δάσκαλος της Τοξοβολίας υπήρξε ο σοφός Κένταυρος Χείρων στον οποίο θα μπορούσε να
‘πιστωθεί’ η μυθική ‘πατρότητα’ της, παρ’ Έλλησι, Έφιππης Τοξοβολίας. Στο μυθικό του
πρόσωπο ταυτίζονται τα τέσσερα χαρακτηριστικά-συνιστώσες του Αθλήματος: το Πνεύμα, η
Ρώμη, η Ιππική και η Τοξευτική.
Από τις θήλεις, η Θεά Άρτεμις εμφανίζεται ως Τοξότις ενώ γνωστή για την τοξευτική της δεινότητα
παραμένει και η ηρωϊδα Αταλάντη, κόρη του Ιάσου, η οποία συμμετέσχε στο κυνήγι του
Καλυδωνίου κάπρου τον οποίο σκότωσε μεν ο Μελέαγρος αφού, όμως, προηγουμένως εκείνη
επλήγωσε με το βέλος της.

Ο Όμηρος αναφέρεται κι αυτός σε Τοξότες και σε Τοξοβολία. Από τους Τρώες, ως Τοξότης
αναφέρεται ο Έλενος, ένας από τους πενήντα γιούς του Πριάμου καθώς και ο αρχηγός των Ιδαίων
ο Πάνδαρος. Από τους Έλληνες αναφέρονται οι Κρήτες υπό τον Μηριόνη, οι Λοκροί υπό τον
Τεύκρο του Οιλέως και οι Νοτιοθεσσαλοί υπό τον Φιλοκτήτη. Τέλος, ως Τοξότης αναφέρεται ο
Οδυσσέας. Επίσης, δύο αναφορές Τοξοβολίας γίνονται στα Ομηρικά έπη, η μία στην Ιλιάδα ( Ψ
859-883 ) όταν ο Αχιλλέας ωργάνωσε αγώνες στην μνήμη του φίλου του Πατρόκλου ( με νικητή τον
Μηριόνη επί του Τεύκρου ) και η άλλη στην Οδύσσεια ( φ 72-423 ) όταν ο Οδυσσέας αντιμετώπισε
τους μνηστήρες της Πηνελόπης επιστρέφοντας στο σπίτι του.
Στην Αθήνα, γνωστοί ως φέροντες τόξο ήσαν οι “Δημόσιοι” ( ή, “Δημόκοινοι” ) δηλαδή,
αιχμαλωτισμένοι βάρβαροι οι οποίοι, αφού εξανθρωπίζονταν κι εκπαιδεύονταν ‘δημοσία δαπάνη’,
τους ανετίθετο ο ρόλος του ‘αστυνομικού’ ο οποίος εθεωρείτο ευτελής και προοριζόμενος για
κατώτερους πολίτες-‘δούλους’ ( Schneider, εις Ξενοφ. Απομν. Γ 6 παρ. 1, Πλάτ. Πρωτ. 319 και
σημ. ώδε του Heindorf, Αριστοφ. Αχαρν. 54 και Σχολ .). Λόγω του ότι ήσαν επιφορτισμένοι με την
εκτέλεση σωματικών ποινών και βασάνων ( “ο των ένδεκα υπηρέτης”, Πλάτ. Φαίδ. 116Β )
απεκαλούντο και “Δήμιοι” αλλά και “Σπευσίνειοι” ( από τον διοργανωτή του σώματος, Πολυδ. Η
131,132, Φώτιος “Τοξόται” ) ή και “Σκύθες” λόγω της καταγωγής τους. Προερχόμενοι εξ
αιχμαλωσίας από την μάχη της Σαλαμίνoς, οι Δημόσιοι ήσαν αρχικά 300, κατόπιν δε ανήλθαν σε
1200 και οι επικεφαλής τους ωνομάζοντο “Τόξαρχοι” .
Εκτός των Δημοσίων, στην Αθήνα ωργανώθηκε και το σώμα των “Αστικών Τοξοτών” αποτελούμενο
από 10 εξ εκάστης Φυλής, από τα μέσα δε του 5ου π.Χ. αιώνος ο αριθμός ανήρχετο σε 100
(δηλαδή, το 1/10 των Οπλιτών) συντεταγμένους σε 4 Ταξιαρχίες και φέροντες Σκυθική περιβολή.
Το σώμα αυτό κατόπιν ενισχύθηκε με ξένους Τοξότες, Ροδίους, Σικελούς, Αιτωλούς και, κυρίως,
Σκύθες και Κρήτες. Τέλος, Τοξότες χρησιμοποίησε ο Φίλιππος της Μακεδονίας, ο Μέγας
Αλέξανδρος κι ο Πύρρος της Ηπείρου.

Στους Ρωμαίους το τόξο διεδόθη από τους Ετρούσκους και Τοσκανούς χρησιμοποιήθηκε δε
από τον Β΄Καρχηδονιακό πόλεμο. Ο Βιργίλιος αποδίδει την χρήση του τόξου ως κυρίου όπλου
στους Τυρρηνούς, ενώ, ο Σκιπίων ο Αφρικανός υπήρξε από τους πρώτους που εισήγαγαν στον
Ρωμαϊκό στρατό Τοξότες ( “Sagittarii” ). Ωργανωμένες κοόρτεις Τοξοτών εμφανίζονται στους
αυτοκρατορικούς χρόνους ενώ, πηγή στρατολογήσεως Τοξοτών για τον στρατό των Ρωμαίων
υπήρξε η Κρήτη, κυρίως, κατά τους μετα-διοκλητιανείους χρόνους.

Στον Δυτικό Κόσμο, χρήση του τόξου έκαναν οι Γαλάτες, οι Σκανδιναυοί και οι Ούννοι πολεμιστές,
ενώ οι Γότθοι, οι Γερμανοί και οι Φράγκοι έδειχναν να μην υπολογίζουν και πολύ σ΄αυτό! Από το
Νορμανδικό τόξο προήλθε και το “μακρύ” ( “Longbow” ) Αγγλικό τόξο. Μετά τις μάχες του Κρεσύ
και Πουατιέ, ο Κάρολος ΣΤ΄αναγκάσθηκε να ιδρύσει (1411) συντεχνίες Τοξοτών στις κύριες
πόλεις της Γαλλίας.


Οι Γάλλοι διετήρησαν τους Τοξότες μέχρι την εποχή του Λουδοβίκου ΙΒ΄, οι Άγγλοι μέχρι τα μέσα
του ΙΖ΄αιώνος, οι Ρώσσοι μέχρι το 1807 και οι Τούρκοι μέχρι την πολιορκία της Βούδας (1686).

Τι γινόταν με τις εκτρώσεις στην αρχαία Ελλάδα;

Διαβάστε τι λέει, για παράδειγμα, ο Πλάτωνας στην ιδανική «Πολι­τεία» του, ο οποίος διέ­ταζε την έκτρωση για κείνες τις γυναίκες που θα είχαν μείνει έγκυες μετά από την προτεινόμενη απαγορευτική ηλικία των σαράντα χρόνων ή πώς ο Αριστοτέλης πρότεινε ένα παρόμοιο σχέδιο στα «Πολιτικά» του. Πώς μετά από μια εισήγηση στο θέμα του και συζητώντας τις πολιτικές πραγματικότητες ο φιλόσο­φος αποκαλύπτει τις «ιδανικές» πολιτικές του ιδέες «την πιο επιθυμητή μορφή ζωής» για το άτομο και το κράτος!..

M. J. Gorman
Η έκτρωση μπορεί να μην ήταν εύκολη και ασφαλής για τη γυναίκα στους αρχαίους χρόνους, ωστόσο ήταν σε πλατιά εφαρμογή. Στο άρθρο που ακολουθεί εξετάζεται το
νομικό και φιλοσοφικό φόντο όπως βρίσκεται σε αρχαίες ελληνικές πηγές.
Στην Αρχαία Ελλάδα

Η έκτρωση αποτέλεσε θέμα του ελληνικού νομικού, ιατρικού, φιλοσοφικού και θρησκευτικού ενδιαφέροντος. Δυ­στυχώς λίγα από αυτά τα γραπτά έχουν διασω­θεί και μερικές από τις σχετικές απόψεις έχουν διατηρηθεί μόνο σε έργα μεταγενέστερων συγγραφέων, συνεπώς μια ακριβής κατανόηση της ελληνικής αντίληψης και εφαρμογής είναι αρκετά δύσκολη.

Ενδείξεις αναφορικά με την αρχαιοελ­ληνική νομική σκέψη και πράξη είναι δυ­στυχώς σπάνιες. Μόνο μια πηγή μνημο­νεύει σαφώς αντιεκτρωτική νομοθεσία στην Ελλάδα της κλασικής εποχής, ενώ υ­πάρχουν λόγιοι που διαφωνούν για την α­ξιοπιστία της. Σύμφωνα μ' αυτό το κείμε­νο, που λανθασμένα αποδίδεται στον Ρω­μαίο γιατρό Γαληνό -του β' μ.Χ. αιώνα-τόσο ο Λυκούργος (ο μυθικός νομοθέτης της Σπάρτης -9ος π.Χ. αιώνας) όσο και ο Αθηναίος νομοθέτης Σόλωνας (6ος π.Χ. αιώνας) απαγόρευαν τις εκτρώσεις1. Αν και το ψευδεπίγραφο αυτό κείμενο του Γαληνού ίσως δεν βασίζεται σε άμεση γνώση των αρχαίων νομικών κωδίκων, μπορεί όμως να αντανακλά μεταγενέστε­ρους κώδικες βασισμένους σε αρχαιότερους θεσμούς2. Είναι επίσης πιθανό ένα μεταγενέστερο κείμενο στωικής προέ­λευσης, να ανατρέχει σε αρχαίες νομοθε­σίες3.

Επειδή όμως η έκθεση νεογέννητων ήταν πολύ κοινή στην Ελλάδα και όχι μόνο δεν απαγορεύονταν αλλά ήταν κάτι που το περίμενε κανείς σε αρκετές περιπτώσεις, είναι πολύ απίθανο να πει κανείς ότι μια έ­κτρωση θα ήταν αντικείμενο τιμωρίας4. Φαίνεται ότι κι αν ακόμη υπήρχαν κάποιοι νόμοι κατά της έκτρωσης στην αρχαία Ελ­λάδα, αυτοί θα έγιναν μάλλον από ενδια­φέρον για την ασφάλεια της μητέρας ή για την προάσπιση των δικαιωμάτων του συ­ζύγου.

Με την εξάπλωση του ελληνικού πολι­τισμού στο Μεσογειακό χώρο, οι πολιτι­σμοί άλλων βαρβαρικών λαών άρχισαν να επιδρούν αμοιβαία στην ελληνική σκέψη και ζωή. Αιγυπτιακοί νόμοι που προστά­τευαν το αγέννητο παιδί ίσως να έχουν ε­πηρεάσει την ελληνική και ιουδαϊκή νομο­θεσία στην Αλεξάνδρεια, αν και τα επιχει­ρήματα για μια τέτοια επιρροή δεν είναι εντελώς πειστικά5.

■ Οι ενδείξεις για την αρχαιοελληνική ια­τρική άποψη στο θέμα μας είναι επίσης σπάνιες. Ο Όρκος του Ιπποκράτη (460 -357 π.Χ.) όμως, περιέχει μια συγκεκριμένη υπόσχεση για άρνηση εκτέλεσης εκτρώ­σεων:
«Ορκίζομαι στον Ιατρό Απόλλωνα και στον Ασκληπιό και την Υγεία και την Πανάκεια και σ' όλους τους θεούς και τις θεές, που τους επικαλούμαι μάρτυ­ρες, ότι θα τηρήσω με όλη μου τη δύνα­μη και κρίση αυτόν τον όρκο (...) Και δε θα δώσω σε κανέναν που θα μου ζητή­σει φάρμακο θανατηφόρο ούτε θα δώ­σω παρόμοια συμβουλή, ούτε και σε γυ­ναίκα θα δώσω φάρμακο για έκτρωση («ουδέ γυναικί πεσσόν φθόριον δώ­σω»)6.

Σχετικά με τον Όρκο αυτό οι σύγχρο­νοι μας λόγιοι δεν είναι σε θέση να μιλή­σουν με βεβαιότητα ούτε για την προέλευ­ση του, ούτε για τον συντάκτη του και, το σπουδαιότερο, ούτε για το ποιοι έδιναν αυτόν τον όρκο. Το τελευταίο ερώτημα είναι σημαντικό ακόμη κι αν το κείμενο εί­ναι έργο του ίδιου του Ιπποκράτη: η σοβα­ρότητα με την οποία ο Όρκος γράφονταν και δίνονταν υπήρξε αντικείμενο έρευνας από μερικούς που βρήκαν αλλού ενδείξεις ότι ο ίδιος ο Ιπποκράτης έδινε συνταγές για εκτρωτικά μέσα, σ' εκείνους που του ζητούσαν7. Πάντως, είναι γενικά παραδε­κτό ότι οι περισσότεροι Έλληνες γιατροί ήταν αντίθετοι με κάθε έκτρωση, εκτός από κείνες που γίνονταν για θεραπευτι­κούς λόγους8. Ένα εκτρωτικό υπόθετο α­ντιμετωπίζονταν σαν δηλητήριο και απορ­ρίπτονταν σαν επικίνδυνο όχι τόσο για το έμβρυο όσο για την ίδια τη γυναίκα.

Οποιαδήποτε όμως κι αν είναι η πηγή και η ακεραιότητα του Όρκου, έγινε απο­δεκτός και από τους Ιουδαίους, τους Χρι­στιανούς και τους Άραβες- ακόμη είχε την επιδοκιμασία των ανθρώπων της Ανα­γέννησης και του Διαφωτισμού και μένει ως τις μέρες μας σαν μια μαρτυρία, αν όχι της μοναδικής, τουλάχιστον της κύριας ελληνικής άποψης9.

Όμως, κι αν ακόμη η ιατρική ηθική ή­ταν αντίθετη στην έκτρωση, η κοινωνική και η φιλοσοφική ηθική -σε κάποιο μέ­τρο- την υποστήριζαν.
«Οι Έλληνες δικαιούνται την όχι και τόσο τιμητική διάκρι­ση του να είναι οι πρώτοι [στον αρχαίο με­σογειακό χώρο] που θετικά συμβούλευαν κι ακόμη απαιτούσαν την έκτρωση σε ορι­σμένες περιπτώσεις»10.
Συζητώντας το ρόλο της γυναίκας στην ιδανική «Πολι­τεία» του ο Πλάτωνας (427 - 347 π.Χ.) διέ­ταζε την έκτρωση για κείνες τις γυναίκες που θα είχαν μείνει έγκυες μετά από την προτεινόμενη απαγορευτική ηλικία των σαράντα χρόνων:

«Για τη γυναίκα, είπα εγώ, ν' αρχίζει να δίνει παιδιά στην πόλη από το εικο­στό έτος ως το τεσσαρακοστό. (...) Όλα όμως αυτά, αφού τους προστάξουμε να παίρνουν κάθε προφύλαξη, ώστε πρώ­τα απ' όλα να μη φέρνουν στο φως κα­νέναν καρπό τεκνογονίας, αν συμβεί σύλληψη, αν όμως τους συμβεί κάτι, να έχουν υπόψη τους ότι δε θα επιτραπεί η διατροφή του»11.
Εδώ ο Πλάτωνας συνιστά τόσο την έ­κτρωση όσο και την βρεφοκτονία, όταν αυτό κρίνονταν «αναγκαίο». Αν και πί­στευε πως το έμβρυο είναι ένα ζωντανό πλάσμα12, έδινε ιδιαίτερη προτεραιότητα στα ιδανικά και τις ανάγκες της Πολιτείας έναντι της ζωής και των δικαιωμάτων του αγέννητου13.

Ο Αριστοτέλης (384 - 322 π.Χ.) πρότεινε ένα παρόμοιο σχέδιο στα «Πολιτικά»του. Μετά από μια εισήγηση στο θέμα του (βι­βλία 1-3) και συζητώντας τις πολιτικές πραγματικότητες (βιβλία 4-6) ο φιλόσο­φος αποκαλύπτει τις «ιδανικές» πολιτικές του ιδέες (βιβλία 7-8) «την πιο επιθυμητή μορφή ζωής» για το άτομο και το κράτος14. Για να δημιουργηθεί το καλύτερο ανθρώ­πινο υλικό, το κράτος πρέπει να ρυθμίζει το γάμο: την ηλικία τέλεσης του, τον αρι­θμό των παιδιών, καθώς και την χρονική α­πόσταση ανάμεσα στα παιδιά, τις φυσικές συνθήκες για τη γεννητικότητα και την ε­γκυμοσύνη, καθώς και για την ποιότητα των παιδιών. Μέσα σ' αυτό το πλαίσο γρά­φει:

«Ως προς την έκθεση των βρεφών που γεννιούνται και τη διατροφή τους, πρέπει να υπάρχει νόμος, που να ορίζει να μη διατρέψουν κανένα βρέφος ανά­πηρο. Για να μη πληθαίνουν όμως τα τέκνα που γεννιούνται, αν ο κανονι­σμός των εθίμων εμποδίζει να τα εκθέ­τουν, πρέπει να προσδιοριστεί ο αριθ­μός της τεκνοποίησης' αν δε, παρά τα ορισμένα από το νόμο, η σύζυγος μείνει έγκυος, σ' αυτή την περίπτωση πρέπει να κάνουν άμβλωση, μόνο πριν το έμ­βρυο αρχίσει να έχει αίσθηση και ζωή-διότι, μ' αυτό τον τρόπο θα προσδιορί­ζεται το θεμιτό και το αθέμιτο της άμ­βλωσης, ανάλογα με την αίσθηση και τη ζωή του εμβρύου» '5.

Ο Αριστοτέλης απαιτεί την αποδεκτή συνήθεια της έκθεσης βρεφών (παράδοσή τους στο θάνατο) αλλά αναγνωρίζει πως κάποιοι άλλοι δε θα 'ταν πάντοτε σύμφω­νοι μ' αυτή τη λύση" οπωσδήποτε όμως α­παιτεί ένα όριο στο μέγεθος της ιδανικής οικογένειας. Αν όμως αυτό το όριο ξεπερ­νιόταν με μια νέα εγκυμοσύνη, η εφαρμο­γή της έκτρωσης γίνεται αναγκαστική στην ιδανική κοινωνία του.

Αν και ο Αριστοτέλης κάνει διάκριση στα «Πολιτικά» του ανάμεσα σε «νόμιμες» και «παράνομες» εκτρώσεις, βασιζόμενος στο αν το έμβρυο ήταν ή όχι ζωντανό, σ' αυτό το σημείο δεν παρέχει κριτήρια προσδιορισμού. Σύμφωνα μ' ένα άλλο έρ­γο του, όμως, η ζωή υπάρχει σ' ένα έμβρυο όταν πια έχουν διαμορφωθεί ξεχωριστά όργανα και πιο συγκεκριμένα σαράντα μέρες μετά τη σύλληψη για τ' αγόρια και ε­νενήντα για τα κορίτσια16. Η διάκριση που κάνει ανάμεσα σ' ένα έμβρυο με αισθήσεις και ζωή και σ' ένα άλλο χωρίς αυτά τα χα­ρακτηριστικά έχει το παράλληλό της σε άλλους φιλόσοφους αλλά και στην ελληνι­κή μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης των Εβδομήκοντα (Ο'), στο χωρίο Έξοδος κα/ 22-23, και οπωσδήποτε αυτές οι πηγές ε­πηρέασαν μερικά μεταγενέστερα κείμενα χριστιανικής προέλευσης. Η διάκριση αυ­τή του Αριστοτέλη όμως, έγινε κατά βάθος από μια νομική προοπτική και όχι από ηθι­κή προοπτική, όπως αυτή παρουσιάστηκε ανάμεσα στους Χριστιανούς που επηρέα­σε.

Γιατί τόσο ο Πλάτωνας όσο και ο Αρι­στοτέλης υποστήριξαν την έκτρωση; Είναι πολύ απίθανο και για τους δύο φιλόσο­φους να συγχωρούσαν την έκτρωση χωρίς καμιά διάκριση ή για την προσωπική μόνο ευκολία. Μάλλον, καθένας τους διατη­ρούσε μια ωφελιμιστική θεώρηση του α­τόμου σαν να υπήρχε μόνο για το κράτος. Κανένα δικαίωμα παραχωρημένο στο άτο­μο δεν ήταν απόλυτο. Όλα τα δικαιώματα -ακόμη κι αυτό της ζωής- ήταν υποτα­γμένα στο καλό του κράτους (ή της οικο­γένειας, της θρησκείας ή της φυλής) και έπρεπε να θυσιάζονται αν το απαιτούσε το γενικό καλό. Επειδή η επικράτεια των ελ­ληνικών πόλεων - κρατών ήταν περιορι­σμένη, κύριο μέλημά τους ήταν και το πρόβλημα του υπερπληθυσμού και η φτώ­χεια κι η αδυναμία που συνεπάγονταν. Αυ­τή η υπόθεση εξηγεί, μερικά τουλάχιστον, την ωφελιμιστική θεώρηση των φιλόσο­φων, για το άτομο και ιδιαίτερα για το νεο­γέννητο ή το αγέννητο παιδί, ώστε να προ­τρέπουν την έκθεση ή την έκτρωση για κείνα τα άτομα που μάλλον θα ήταν άχρη­στα ή βλαπτικά για το κράτος.

Ενδείξεις για τις θέσεις άλλων φιλοσο­φικών σχολών είναι ισχνές. Ένα ενδιαφέ­ρον γεγονός που έχει διατηρηθεί είναι ότι οι Στωικοί πίστευαν πως το έμβρυο είναι τμήμα της μητέρας του και πως η ζωή αρ­χίζει μόνο όταν το πλήρως αναπτυγμένο νεογέννητο πάρει την πρώτη του ανα­πνοή17. Με δεδομένη αυτή την άποψη, κά­ποιος θα περίμενε από τους Στωικούς πως δε θα ήταν αντίθετοι προς την έκτρωση. Αλλά κάποιο σχόλιο στωικής προέλευσης, του α' μ.Χ. αιώνα, που αντανακλά προγε­νέστερες απόψεις, μας κάνει να πιστέψου­με ακριβώς το αντίθετο. Ο Musonius Rufus αναφέρονταν στην έκτρωση σαν «επιζήμια στο γενικό καλό» και μια ασεβή πράξη· ή­ταν μάλιστα σύμφωνος με τους νόμους ε­ναντίον της18. Γνωρίζουμε πως τόσο αυ­τός όσο κι οι προκάτοχοι του υποστήριζαν τις μεγάλες οικογένειες, γεγονός που ε­ξηγεί την αντίθεση τους στην έκτρωση, α­κόμη κι αν δεν πίστευαν ότι το έμβρυο ή­ταν πρόσωπο. Αν και οι Στωικοί είχαν δια­φορετικές απόψεις από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, όλοι μοιράζονταν μια κοινή άποψη : το καλό της οικογένειας και του κράτους -όχι τα δικαιώματα ή τη ζωή του αγέννητου- σαν βασικό κριτήριο για την υπόθεση της έκτρωσης και την προτε­ραιότητα της. Παρά την αντιεκτρωτική τους θέση, η άποψη των Στωικών για την έναρξη της ανθρώπινης ζωής, συνδυα­σμένη με τη φιλοσοφική υποστήριξη της έκτρωσης, στάθηκε πρόκληση για Χριστια­νούς διανοητές της εποχής μας19.

Οι τελευταίοι από τους Στωικούς Ίσως να είχαν επηρεαστεί από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των Ορφικών, των πρώτων Ελλήνων που ενδιαφέρθηκαν για τη μοίρα του αγέννητου. Αυτό το ενδιαφέρον πα­ρακινήθηκε από μια εσχατολογία βασι­σμένη στην ιδέα ότι υπάρχει ένας κανονι­κός κύκλος ζωής και θανάτου που τον διαδέχεται μια ασώματη ύπαρξη της ψυχής. Άνθρωποι που πέθαιναν πρόωρα —όπως και τα έμβρυα που υφίσταντο έκτρωση-καταδικάζονταν σε μια κακή μοίρα μετά το θάνατο. Αυτή η πίστη οδήγησε σε καταδί­κη της έκτρωσης, της έκθεσης και της βρεφοκτονίας20.

Μόνο άλλη μια ελληνική θρησκευτική άποψη για την έκτρωση μάς είναι γνωστή. Αρκετές ελληνικές επιγραφές που βρέθη­καν σε δημόσιους και ιδιωτικούς ναούς σε διάφορες μεσογειακές χώρες, μνημονεύ­ουν τη γέννα, την αποβολή και την έκτρω­ση σαν αίτια που προκαλούσαν τελετουρ­γική -αν όχι και ηθική- ακαθαρσία. Ύστε­ρα από αυτά τα γεγονότα, μια περίοδος καθαρισμού και αποχής από τη λατρεία ή­ταν επιβεβλημένη21. Εκτός από το χώρο της νομοθεσίας, της φιλοσοφίας, ίσως και της ιατρικής, κανένα άλλο ιδιαίτερο ενδια­φέρον για το αγέννητο παιδί δεν εκδηλώ­νεται.

Η έκταση στην οποία η έκτρωση εφαρ­μόζονταν πρακτικά στην Αρχαία Ελλάδα είναι δύσκολο να οριστεί, υπάρχουν όμως λόγοι να πιστεύουμε πως δεν ήταν σπάνια. Και μόνο το γεγονός της αναφοράς σ' αυ­τή, σε μια ποικιλία περιστάσεων, η ανάγκη ν' αποφευχθεί ο υπερπληθυσμός και η συ­χνότητα της βρεφοκτονίας και της έκθε­σης βρεφών (αυτής της τελευταίας με ε­λάχιστη μόνο αποδοκιμασία) υποδηλώνει την πλατιά εφαρμογή της. Αν και ίσως η έκθεση ήταν η μέθοδος που προτιμούσαν οι αρχαίοι Έλληνες για να ελέγχουν την ποιότητα και τον αριθμό του πληθυσμού των πόλεων τους, η έκτρωση ήταν επίσης χρήσιμη.
______________________

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Harold Ο. J. Brown, «What the Supreme Court Didn't Know», Human Life Eeview 1, no. 2 1975:11 ; Roger Huser, Crime of Abortion in Canon Law (Washington 1942), p. 4.

2. R. Crahay, «Les Moralistes Anciens et L 'Avortement», L'Antiquité Classique 10 (1941): 11-12.

3. Musonius Rufus Discourse 15 in Cora Ε. Lutz, Musonius Rufus: The Roman Socrates (New Haven 1947), p. 97. A.C. van Geytenbeek Musonius Rufus and Greek Diatribe (Assen: 1963), pp. 78-79.

4. Aristotle Politics 2. 6; 7. 16; Πλάτωνα «Πολιτεία» 5; Α. Cameron, «The Exposure of Children and Greek Ethics», The classical Review 46, no. 3 (1932): 105-14.

5. Aelian Variae Historiae 2.7. Franz Dölger, «Das Lebenstreechtdes ungeborenen kindes und die Fruchtabteibung in der Bewertung der heidnischen und christlichen Antike», in Antike und Christentum, Band IV (Munster: 1934), pp. 14-15.

6. Ιπποκράτη «Έργα» Τομ. 3, Loeb Classical Library (London, 1923-27), 1:291-92.

7. Huser, Canon Law, pp. 4-5 ιδιαίτερα σημ.

8. See Cameron, «Exposure», p. 110.

9. Brown, «Supreme Court», pp. 12-13.

10. Huser, Canon Law, pp. 4-5.

11. Πλάτωνα «Πολιτεία» 5. 9.

12. Plutarch De placitis philosophorum 5.15.

13. Waszink, «Abtreibung», 56 and Crahay, «Les Moralists», p. 23.

14. Αριστοτέλη «Πολιτικά», 7.1. 1.

15. Αριστοτέλη «Πολιτικά», 7.14.10.

16. Αριστοτέλη «Φυσικής Ιστορίας», 7. 3.

17. Hardon, «Euthanasia and Abortion», p. 93, Επίσης Dölger, «Das Lebensrecht», p. 21.

18. Musonius Rufus Discorse 15.

19. Hardon, «Euthanasia and Abortion», p. 93.

20. Waszink, «Abtreibung» col. 55. Cameron, «Exposure» pp. 109-11.

21. Dölger, «Das Lebensrecht», pp. 15-20; Αυτές οι επιγραφές χρονολογούνται αρκετούς αιώνες π.Χ. και μ.Χ.

ΠΗΓΗ: Περιοδικό «Επιστήμη και Πίστη», Τόμος ΙΙ, αριθμός 3 Γενάρης-Φλεβάρης-Μάρτης 1985, σελ.19-22.
 

Η αφήγηση του Κριτία για την νήσο "Ατλαντίδα"

Όλοι έχουμε ακούσει για την χαμένη Ατλαντίδα, την ένδοξη αυτή πόλη που, παρά τα μεγάλα τεχνολογικά και τα άλλα επιτεύγματα, καταστράφηκε από μεγάλους σεισμούς και πλημμύρες. Οι πλείστοι, γνωρίζουν επίσης, ότι αυτή η ιστορία φθάνει στις μέρες μας μέσα από τα κείμενα του Πλάτωνα και συγκεκριμένα τους διαλόγους Τίμαιος και Κριτίας.

Τα γραπτά του Πλάτωνα, αποτελούν μάλιστα την μοναδική βιβλιογραφική πληγή που υπάρχει για αυτήν την ιστορία. Η ύπαρξη της Ατλαντίδος αναφέρεται σε ένα διάλογο μεταξύ του Σωκράτη, του Κριτία, του Τίμαιου και του Ερμοκράτη.

Αυτόν τον διάλογο θα προσπαθήσουμε να μεταφέρουμε εδώ στο Ελληνικό Αρχείο ,κάνοντας την ακριβές αντιγραφή του από το έργο του Πλάτων "ΤΙΜΑΙΟΣ" ,ώστε να διαβάσετε και να μάθετε αυτή την ιστορία από πρώτο χέρι και όχι από διάφορες προσωπικές ερμηνείες του καθενός.

Στην συνέχεια θα παραθέσουμε και το πρωτότυπο κείμενο, γραμμένο στην αρχαία Ελληνική, έτσι ακριβώς όπως μας τα διηγήθηκε ο μεγάλος Πλάτων, ώστε να βγάλετε μόνοι σας τα δικά σας συμπεράσματα, αλλά και για να νιώσετε πιο κοντά, εν μέρη, στην εποχή που ειπώθηκε ο παρακάτω διάλογος των προσκεκλημένων του Σωκράτη...

Ο Κριτίας λοιπόν, σε κάποιο σημείο αυτού του διαλόγου, παίρνει τον λόγο και αναφέρει στην ομήγυρη, μια ιστορία «απόλυτα αληθινή, όπως τη διηγήθηκε κάποτε ο Σόλωνας» στον προπάππου του. Αυτή την ιστορία ο Κριτίας την άκουγε από τον παππού του όταν ήταν ακόμη παιδί και την είχε απομνημονεύσει καλά. Ο Κριτίας, αναφέρει πως ο Σόλωνας είχε καταγράψει την ιστορία και «τα χειρόγραφα του, που βρίσκονταν στην κατοχή του παππού μου, είναι σήμερα στα χέρια μου και μπορώ να πω ότι τα έμαθα απ’ έξω όταν ήμουν μικρός».

Ο Κριτίας ενημερώνει τους συνομιλητές του, ότι ο Σόλωνας είχε πάει ταξίδι την Αίγυπτο, σε μια περιοχή στην αρχή του δέλτα του Νείλου, της οποίας η μεγαλύτερη πολιτεία είναι η Σάις.

«Σύμφωνα με κείνους, (σ.σ. τους Αιγύπτιους ιερείς στην Σάις) ιδρυτής της πόλης ήταν μια θεά που στα Αιγυπτιακά ονομάζεται Νήιθ, και, όπως λένε οι ίδιοι, Αθηνά στα Ελληνικά. Οι κάτοικοι της αγαπούν πολύ τους Αθηναίους και ισχυρίζονται ότι, κατά κάποιο τρόπο, είναι συγγενείς τους.» Οι ναοί της Αιγύπτου φαίνεται να ήταν πολύ καλή πηγή πληροφοριών για προϊστορικά θέματα, αφού η γη τους δεν καταστρεφόταν από θεομηνίες, και η αρχαία γνώση μπορούσε να διατηρηθεί για καιρό. Σε αυτή την πόλη με τις ιδιαίτερες σχέσεις με την Αθήνα, ο Σόλωνας ζήτησε πληροφορίες για την αρχαία ιστορία από τους ιερείς, που κατ’ εξοχήν γνώριζαν αυτά τα πράγματα».

Ο Σόλωνας άρχισε πρώτος να μιλά για την ιστορία όπως την ήξερε, θέλοντας να παρασύρει τους ιερείς σε συζήτηση σχετικά με την αρχαία ιστορία. Τότε ένας πολύ ηλικιωμένος ιερέας αρχίζει και διηγείται στον Σόλωνα την παρακάτω ιστορία....:

"Κάποτε, Σόλωνα, πριν από την μέγιστη υδάτινη καταστροφή, η πόλη - που σήμερα είναι των Αθηναίων - ξεχώριζε ως άριστη στον πόλεμο και η περισσότερο ευνοούμενη σε όλα. Γι΄αυτήν λέγεται ότι πραγματοποίησε τα ωραιότερα έργα και τα ωραιότερα πολιτεύματα απ' όλα όσα εμείς ακούσαμε να υπάρχουν κάτω από τον ουρανό."

Ακούγοντας αυτά τα λόγια ο Σόλων έμεινε έκθαμβος και παρακάλεσε του ιερείς να του διηγηθούν στην συνέχεια, με ακρίβεια, τα πάντα για τους παλαιούς πολίτες της χώρας μας.

Ο ιερέας αποκρίθηκε: "Δεν θα σου τα αρνηθώ, Σόλωνα αλλά θα τα πω για χάρη σου και για χάρη της πόλης σας και μάλιστα για χάρη της Θεάς, η οποία ανέλαβε και ανέθρεψε και εκπαίδευσε την πόλη σας και την δική μας - πρώτα την δική σας, χίλια χρόνια νωρίτερα, παραλαμβάνοντας το σπέρμα σας από την Γη και τον Ήφαιστο, και ύστερα την δική μας. Για την μέχρι σήμερα πορεία μας στον κόσμο, οι ιερές γραφές δίνουν τον αριθμό των οχτώ χιλιάδων ετών. Θα σου μιλήσω λοιπόν για τους συμπολίτες σου, που εμφανίστηκαν προ εννέα χιλιάδων ετών, θα σου μιλήσω για το ωραιότερο έργο απ' όσα έπραξαν.

Πολλά και μεγάλα έργα της πόλης σας είναι εδώ καταγεγραμμένα και θαυμάζονται, αλλά ένα απ' όλα υπερέχει σε μέγεθος και αρετή. Λένε οι γραφές ότι η πόλη σας κάποτε κατανίκησε μια πολύ μεγάλη δύναμη που πορευόταν υβριστικά εναντίον ολόκληρης της Ευρώπης και της Ασίας, ορμώντας απ΄έξω από το Ατλαντικό πέλαγος.

Τότε ήταν πορεύσιμο το εκεί πέλαγος. Εμπρός από το στόμιό του - το οποίο, όπως λέτε, ονομάζεται Στήλες Ηρακλέους - είχε νησί. Και το νησί αυτό ήταν μεγαλύτερο από την Λιβύη και την Ασία μαζί. Περνώντας από αυτό, πορεύονταν προς τα άλλα νησιά και από αυτά τα νησιά σε όλη την αντικρινή ήπειρο, που περιβάλει εκείνον τον αληθινό πόντο. Αυτά λοιπόν που βρίσκονται εντός του στομίου, για το οποίο λέμε, φαίνονταν σαν λιμάνι που έχει μια στενή είσοδο. Εκείνο όμως ήταν όντως πέλαγος και η γη που το περιέβαλλε ορθότατα θα ονομαζόταν ήπειρος, παντελώς και αληθώς.

Σ' αυτή λοιπόν την νήσο Ατλαντίδα υπήρχε μεγάλη και θαυμαστή βασιλική δύναμη, που επικρατούσε σε όλο το νησί, καθώς και σε πολλά άλλα νησιά και μέρη της ηπείρου. Επιπλέον, στα δικά μας μέρη, ήταν άρχοντες στην Λιβύη, μέχρι την Αίγυπτο και στην Ευρώπη μέχρι την Τυρρηνία. Όλη αυτή η δύναμη, συναθροισμένη σε ένα στράτευμα, επιχείρησε κάποτε να υποδουλώσει με ορμή τον δικό σας και τον δικό μας και κάθε τόπο εντός του στομίου.

Τότε λοιπόν Σόλωνα, η δύναμη της πόλης σας έγινε εμφανής σε άπαντες τους ανθρώπους, ως προς την αρετή και την ρώμη της, γιατί πρωτοστάτησε ενώπιον όλων με ευψυχία και με όσες πολεμικές τέχνες κατείχε, αρχικά ως ηγεμόνας των Ελλήνων κ' έπειτα - εξ' ανάγκης απομονωμένη, όταν οι άλλοι αποστάτησαν - φτάνοντας στους έσχατους κινδύνους, νίκησε τους επιδρομείς κ' έστησε τρόπαιο, αποτρέποντας την υποδούλωση των μη υπόδουλων και ελευθερώνοντας μεγαλόκαρδα όλους τους άλλους, όσους κατοικούμε εντός των ορίων των Ηρακλείων Στήλων.

Σε κατοπινούς χρόνους, όταν έγιναν φοβεροί σεισμοί και κατακλυσμοί, μέσα σε μία ημέρα και μία νύχτα τρομερή, όλοι οι μαχητές σας χάθηκαν αθρόοι μέσα στην γη και η νήσος Ατλαντίδα αφανίστηκε, παρομοίως βυθισμένη στην θάλασσα. Γι' αυτό και τώρα έγινε απροσπέλαστο και αδιερεύνητο το εκεί πέλαγος, αφού εμποδίζει ο εντελώς βαθύς πηλός, τον οποίο άφησε το νησί καθώς καταποντιζόταν".

Το πρωτότυπο κείμενο στην αρχαία Ελληνική:

"ην γάρ δή ποτε, ώ Σόλων, υπέρ τήν μεγίστην φθοράν ύδασιν ή νύν Άθηναίων ούσα πόλις άριστη πρός τε τόν πόλεμον καί κατά πάντα εύνομωτάτη διαφερόντως ή κάλλιστα έργα καί πολιτείαι γενέσθαι λέγονται κάλλισται πασών όπόσων ύπό τόν ούρανόν ήμείς άκοήν παρεδεξάμεθα. Φθόνος ούδείς, ώ Σόλων, άλλά σού τε ένεκα έρώ καί τής πόλεως ύμών, μάλιστα δ'ε τής θεού χάριν, ή τήν τε ύμετέραν καί τήνδε έλαχεν καί έθρεψεν καί έπαίδευσεν, προτέραν μέν τήν παρ' ύμιν έτεσιν χιλίοις, έκ Γής τε καί Ήφαιστου τό σπέρμα παραλαβούσα ύμών, τήνδε ύστεραν. τής δέ ένθάδε διακοσμήσεως παρ' ήμίν έν τοίς ίεροίς γράμμασιν όκτακισχίλια έτών άριθμός γέγραπται. Περί δή τών ένακισχίλια γεγονότων έτη πολιτών σοι δηλώσω διά τών έργων αύτοίς ό κάλλιστον έπραχθη. Πολλά μέν ούν ύμών καί μεγάλα έργα τής πόλεως τήδε γεγραμμένα θαυμάζεται, πάντων μήν έν ύπερέχει μεγέθει καί άρετη έγει γάρ τά γεγραμμένα. Όσην ή πόλις ύμών έπαυσέν ποτε δύναμιν ύβρει πορευομένην άμα έπι πάσαν Ευρώπην καί Άσίαν, έξωθεν όρμηθείσαν έκ τού Άτλαντικού πελάγους.

Τότε γάρ πορεύσιμον ήν τό έκεί πέλαγος νήσους γάρ πρό τού στόματος είχεν ό καλείτε, ώς φάτε, ύμείς Ήρακλέους στήλας, ή δέ νήσος άμα Λιβύης ήν καί Άσίας μείζων, έξ ής έπιβατόν έπί τήν καταντικού πάσαν ήπειρον τήν περί τόν άληθινόν έκείνον πόντον. Τάδε μέν γάρ, όσα έντός τού στόματος ού λέγομεν, φαίνεται λιμήν στενόν τίνα έχων είσπλουν έκείνο δέ πέλαγος όντως ή τε περιέχουσα αύτό γή παντελώς άληθώς όρθότατ'άν λέγοιτο ήπειρος. Έν δέ δή τή Άτλαντίδι νήσω ταύτη μεγάλη συνέστη καί θαυμαστή δύναμις βασιλέων, κρατούσα μέν άπασης τής νήσου, πολλών δέ άλλων νήσων καί μερών τής ήπείρου πρός δέ τούτοις έτι τών έντός τήδε Λιβύης μέν ήρχον μέχρι πρός Αίγυπτον, τής δέ Εύρώπης μέχρι Τυρρηνίας. Αύτη δή πάσα συναθροισθείσα είς έν ή δύναμις τόν τε παρ' ύμίν καί τόν παρ' ήμίν καί τόν έντός τού στόματος πάντα τόπον μιά ποτέ έπεχείρησεν όρμή δουλούσθαι.

τότε ούν ύμων, ώ Σόλων, τής πόλεως ή δύναμις είς άπαντας άνθρώπους διαφανής άρετή τε καί ρώμη έγένετο πάντων γάρ προστάσα εύψυχία καί τέχναις όσαι κατά πόλεμον, τά μέν τών Έλλήνων ήγουμένη, τά δ' αύτή μονωθείσα έξ άναγκης τών άλλων άποστάντων, έπί τούς έσχάτους άφικομένη κινδύνους, κρατήσασα μέν τών έπιόντων τρόπαιον έστησεν, τούς δέ μήπω δεδουλωμένους διεκώλυσεν δουλωθήναι, τούς δ' άλλους, όσοι κατοικούμεν έντός όρων Ήρακλείων, άφθόνως άπαντας ήλευθέρωσεν. Ύστερω δέ χρόνω σεισμών έξαισίων καί κατακλυσμών γενομένων, μιάς ήμέρας καί νυκτός χαλεπής έπελθούσης, τό τε παρ' ύμίν μάχιμον πάν άθρόον έδυ κατά γής, ή τε Άτλαντίς νήσος ώσαύτως κατά βαθέος έμποδών όντος, όν ή νήσος ίζομένη παρέσχετο.

“Νουβία”...η χώρα του τόξου

Το 1500 π.Χ., η Νουβία (περιοχή κατά μήκος του ποταμού Νείλου, μεταξύ νότιας Αιγύπτου – βορείου Σουδάν – Ασσουάν και Χαρτούμ) αποτελείτο από τρία μεγάλα βασίλεια που ονομάζοντο Mukuria, Alwa και Nobade. Αυτά είχαν αναπτύξει πολύ προηγμένους πολιτισμούς και ήσαν κράτη με αξιόμαχα στρατεύματα αποτελούμενα από πεζούς στρατιώτες – ιππείς – στρατιωτικούς ελέφαντες – πολιορκητικές μηχανές και ικανότατους τοξότες.
Τα τρία βασίλεια της Νουβίας ήσαν πλούσια και ισχυρά, όμως υπέφεραν από τους Βεδουίνους οι οποίοι πραγματοποιούσαν συνεχώς επιδρομές, παίρνοντας αιχμαλώτους για να τους πουλήσουν στα σκλαβοπάζαρα της Ερυθράς θάλασσας, έκαιγαν χωριά και κατέστρεφαν σοδειές.
Η Νουβία θεωρείται κοιτίδα του Αφρικανικού πολιτισμού, έχοντας ιστορία που χρονολογείται από το 3200 π.Χ., αρχής γενομένης από το πλούσιο και ισχυρό έθνος του βασιλείου του Κους (αναφέρεται επίσης ως αρχαία Νουβία) το οποίο ήταν κέντρο πολιτισμού και στρατιωτικής ισχύος στην Αφρική.
Το 1550 π.Χ. οι βασιλείς στην πόλη Κέρμα της «Άνω Νουβίας» (σημερινό Σουδάν) κυβερνούσαν όλη την Νουβία από τον πρώτο καταρράκτη στο Ασουάν μέχρι τον πέμπτο καταρράκτη στο Παλαιό Ντονγκούλα. Σημειώνεται ότι η Αίγυπτος κυριάρχησε σε μέρη της Νουβίας από το 1950 – 1000 π.Χ. Φρούρια, εμπορικοί σταθμοί και Αιγυπτιακοί ναοί χτίστηκαν στο Κους και η άρχουσα τάξη της Νουβίας υιοθέτησε την λατρεία των αιγυπτιακών θεών και το αιγυπτιακό σύστημα ιερογλυφικής γραφής. Ο χρυσός, ο έβενος και το ελεφαντόδοντο της Νουβίας συνέβαλε στον υλικό πλούτο της Αιγύπτου και πολλοί από τους φημισμένους θησαυρούς των Αιγυπτίων βασιλέων προήρχοντο από την Νουβία.
Το 800 π.Χ., η Αίγυπτος είχε κατακερματισθεί σε αντίπαλα κράτη. Το 747 π.Χ., το κράτος των Θηβών, στη νότια Αίγυπτο, απειλήθηκε από βορρά και οι Αιγύπτιοι κάλεσαν τον Νούβιο βασιλέα για να εξασφαλίσουν την προστασία του. Ο Κουσίτης βασιλέας Piye, βάδισε βόρεια της πρωτεύουσας Ναπάτα κατενίκησε τους εισβολείς και διέσωσε το κρατίδιο των Θηβών. Για τα επόμενα 100 χρόνια, οι βασιλείς του Κους κυβερνούσαν τόσο την Νουβία όσο και την Αίγυπτο. Η εποχή αυτή έφτασε στο τέλος με την εισβολή των Ασσυρίων το 663 π.Χ. με τον Νούβιο βασιλέα να μετακινείται νότια στην πρωτεύουσα Ναπάτα.
Μέχρι το 200 π.Χ., η πρωτεύουσα είχε μετατοπιστεί ακόμα νοτιότερα στην Meroe, όπου οι βασιλείς συνέχισαν να θάβονται σε τάφους πυραμίδων, να χτίζονται ναοί αφιερωμένοι στις Νούβιες και Αιγυπτιακές θεότητες, αναπτύσσοντας ταυτόχρονα ένα υβριδικό ύφος τέχνης, μίγμα Αιγυπτιακής και Ρωμαϊκής τεχνοτροπίας.
Οι Ρωμαίοι ιστορικοί καταγράφουν τις συγκρούσεις και τις συνθήκες που σημάδεψαν τις σχέσεις της Ρωμαϊκής Αιγύπτου και της Νουβίας. Από το 250 μ.Χ., ο πολιτισμός της Νουβίας αλλάζει ριζικά, πιθανόν λόγω της μετανάστευσης νέων λαών στην κοιλάδα του Νείλου. Η αρχαία Νουβία διέθετε πλούτο φυσικών πόρων, όπως χρυσό, ελεφαντόδοντο, χαλκό, λιβάνι και έβενο, αλλά επίσης παρήγαγε και εμπορευόταν ποικίλα προϊόντα, όπως κεραμικά.
Οι Νούβιοι τοξότες ήσαν διάσημοι για τις ικανότητές τους και αποτελούσαν το φόβητρο όλων των γνωστών στρατών της εποχής και ειδικότερα όσων τους είχαν δει εν δράσει. Η Νουβία ήταν γνωστή στους Αιγυπτίους ως η «χώρα του τόξου» και συγχρόνως διάσημη στην αρχαία ιστορία ως χώρα έμπειρων και φοβερών τοξοτών και υπάρχουν παραστάσεις χρονολογούμενες το 3200 π.Χ. οι οποίες απεικονίζουν Νούβιους τοξότες. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν το τόξο ως ιερογλυφική γραφή για το όνομα «Νουβία».
Σε όλα τα αρχαιολογικά ευρήματα της Νουβίας απεικονίζονται θεοί – βασιλείς – πολεμιστές να φέρουν τόξα. Η γεωγραφική θέση της αρχαίας Νουβίας ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την μετέπειτα ιστορική – πολιτιστική εξέλιξη της αρχαίας Αιγύπτου. Στην πραγματικότητα, η Αίγυπτος κυβερνούσε το μεγαλύτερο μέρος της Νουβίας μεταξύ 2000 π.Χ. και 1000 π.Χ., αλλά όταν κατέρρευσε σε εμφύλιο πόλεμο, οι Νούβιοι βασιλείς κυβέρνησαν την Αίγυπτο περίπου το 800 π.Χ. έως το 700 π.Χ.
Για τους αρχαίους Έλληνες, ήσαν γνωστοί ως Αιθίοπες και η Νουβία, ως «γη των Πούντς» δηλαδή «γη των θεών». Νούβιοι είναι οι άνθρωποι του βορείου Σουδάν και νότιας Αιγύπτου.
Με ιστορία και παραδόσεις που εντοπίζεται στις απαρχή του πολιτισμού, οι Νούβιοι εγκαταστάθηκαν πρώτοι στις όχθες του Νείλου προερχόμενοι από το Ασουάν. Μέχρι την απώλεια του τελευταίου τους βασιλείου (Χριστιανική Νουβία) οι Νούβιοι παρέμειναν οι κύριοι αντίπαλοι του έτερου μεγάλου αφρικανικού πολιτισμού………..της Αιγύπτου. Τον 7ο αιώνα, η Νουβία ασπάστηκε τον χριστιανισμό. Οι τοξότες ήσαν αυτοί που καθυστέρησαν την ισλαμοποίηση της Νουβίας μέχρι τον 14ο αιώνα.