Τετάρτη 27 Ιανουαρίου 2016

Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΣΟΦΙΣΤΕΣ, ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΙΑΜΒΛΙΧΟΥ

Η αναγκαιότητα των νόμων

To 1899 ένας Γερμανός φιλόλογος ανακάλυψε ότι δέκα περίπου τυπωμένες σελίδες από το έργο Προτρεπτικός του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Ιάμβλιχου (3ος/4ος αι. μ.Χ.) αποτελούν εκτενές παράθεμα από το έργο ενός σοφιστή. Η συγγραφή του πρωτοτύπου τοποθετείται από τους μελετητές στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά η προσπάθεια ταύτισης του συγγραφέα με κάποιον από τους σοφιστές δεν έχει οδηγήσει σε ασφαλή συμπεράσματα. Ένα από τα σημαντικά θέματα που απασχολούσαν τον Ανώνυμο στην ηθικοπολιτική του πραγματεία ήταν οι διάφορες ριζοσπαστικές απόψεις που αντιμετώπιζαν τον νόμο ως προϊόν επιβολής από την κοινωνία και τον ταύτιζαν με το δίκαιο των ασθενεστέρων. Ο συγγραφέας, υποστηρικτής των ιδεωδών της δικαιοσύνης και πολέμιος της τυραννίδας, υπερασπίζεται -σε αντίθεση με άλλους σοφιστές- τον νόμο. Επισημαίνει μάλιστα με έμφαση τις αρνητικές για την κοινωνική συνοχή συνέπειες της ανομίας, η οποία αποτελεί την απώτερη αλλά ουσιαστική αιτία για την εγκαθίδρυση τυραννίδας. Στο απόσπασμα που παρατίθεται εδώ ο Ανώνυμος δίνει τη δική του άποψη για το πολυσυζητημένο θέμα της αντίθεσης νόμου-φύσης: στον βαθμό που οι άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να ζουν σε κοινωνίες, η ύπαρξη του νόμου αποτελεί φυσική αναγκαιότητα γι᾽ αυτούς. Ακόμη και αν μπορούσε να υπάρξει κάποιος υπεράνθρωπος (ο οποίος -εννοείται- δεν θα κατέφευγε, όπως ένας αδύνατος, εξ ανάγκης στη χρήση του νόμου), ακόμη και αυτός δεν θα μπορούσε να επιβληθεί στην κοινωνία, αν δεν αποδεχόταν προηγουμένως τον νόμο. Η αναφορά του Ανώνυμου στον (υποθετικό) υπεράνθρωπο καθώς και η απάντησή του στην διατυπωμένη από άλλους σοφιστές ταύτιση του νόμου με το δίκαιο των αδυνάτων θυμίζει τις απόψεις που διατυπώνει ο Καλλικλής στον Γοργία του Πλάτωνα, γεγονός που αποδεικνύει ότι τα ίδια θέματα συζητούνταν στην Αθήνα επί μακρό χρονικό διάστημα.

Απόσπασμα 1, 6, 1—5

[1.6.1] ἔτι τοίνυν οὐκ ἐπὶ πλεονεξίαν ὁρμᾶν δεῖ, οὐδὲ τὸ κράτος τὸ ἐπὶ τῇ πλεονεξίᾳ ἡγεῖσθαι ἀρετὴν εἶναι, τὸ δὲ τῶν νόμων ὑπακούειν δειλίαν· πονηροτάτη γὰρ αὕτη ἡ διάνοιά ἐστι, καὶ ἐξ αὐτῆς πάντα τἀναντία τοῖς ἀγαθοῖς γίγνεται, κακία τε καὶ βλάβη. εἰ γὰρ ἔφυσαν μὲν οἱ ἄνθρωποι ἀδύνατοι καθ᾽ ἕνα ζῆν, συνῆλθον δὲ πρὸς ἀλλήλους τῇ ἀνάγκῃ εἴκοντες, πᾶσα δὲ ἡ ζωὴ αὐτοῖς εὕρηται καὶ τὰ τεχνήματα πρὸς ταύτην, σὺν ἀλλήλοις δὲ εἶναι αὐτοὺς κἀν ἀνομίᾳ διαιτᾶσθαι οὐχ οἷόν τε (μείζω γὰρ αὐτοῖς ζημίαν ‹ἂν› οὕτω γίγνεσθαι ἐκείνης τῆς κατὰ ἕνα διαίτης), διὰ ταύτας τοίνυν τὰς ἀνάγκας τόν τε νόμον καὶ τὸ δίκαιον ἐμβασιλεύειν τοῖς ἀνθρώποις καὶ οὐδαμῇ μεταστῆναι ἂν αὐτά· φύσει γὰρ ἰσχυρὰ ἐνδεδέσθαι ταῦτα. [1.6.2] εἰ μὲν δὴ γένοιτό τις ἐξ ἀρχῆς φύσιν τοιάνδε ἔχων, ἄτρωτος τὸν χρῶτα ἄνοσός τε καὶ ἀπαθὴς καὶ ὑπερφυὴς καὶ ἀδαμάντινος τό τε σῶμα καὶ τὴν ψυχήν, τῷ τοιούτῳ ἴσως ἄν τις ἀρκεῖν ἐνόμισε τὸ ἐπὶ τῇ πλεονεξίᾳ κράτος (τὸν γὰρ τοιοῦτον τῷ νόμῳ μὴ ὑποδύνοντα δύνασθαι ἀθῷον εἶναι), οὐ μὴν ὀρθῶς οὗτος οἴεται· [1.6.3] εἰ γὰρ καὶ τοιοῦτός τις εἴη, ὡς οὐκ ἂν γένοιτο, τοῖς μὲν νόμοις συμμαχῶν καὶ τῷ δικαίῳ καὶ ταῦτα κρατύνων καὶ τῇ ἰσχύι χρώμενος ἐπὶ ταῦτά τε καὶ τὰ τούτοις ἐπικουροῦντα, οὕτω μὲν ἂν σῴζοιτο ὁ τοιοῦτος, ἄλλως δὲ οὐκ ἂν διαμένοι. [1.6.4] δοκεῖν γὰρ ἂν τοὺς ἅπαντας ἀνθρώπους τῷ τοιούτῳ φύντι πολεμίους κατασταθέντας διὰ τὴν ἑαυτῶν εὐνομίαν καὶ τὸ πλῆθος ἢ τέχνῃ ἢ δυνάμει ὑπερβαλέσθαι ἂν καὶ περιγενέσθαι τοῦ τοιούτου ἀνδρός. [1.6.5] οὕτω φαίνεται καὶ αὐτὸ τὸ κράτος, ὅπερ δὴ κράτος ἐστί, διά τε τοῦ νόμου καὶ διὰ τὴν δίκην σῳζόμενον.

***
[1] Επίσης, δεν πρέπει να επιζητούμε να εξασφαλίσουμε για το άτομό μας περισσότερα απ᾽ όσα μας αναλογούν, ούτε να νομίζουμε ότι η δύναμη που χρησιμοποιείται προς αυτόν το σκοπό είναι αρετή, ενώ η υποταγή στους νόμους δειλία. Η νοοτροπία αυτή είναι ελεεινή και από αυτήν απορρέει καθετί αντίθετο στο καλό: ηθική αναξιότητα και ζημιά. Αν οι άνθρωποι είναι πλασμένοι να μη μπορούν να ζουν μοναχικά· αν η ανάγκη τους υποχρέωσε να σμίγουν ο ένας με τον άλλο και γενικά να διαμορφώσουν τον τρόπο με τον οποίο ζούμε και τον τεχνικό εξοπλισμό που τον στηρίζει· αν συμβαίνει να είναι αδύνατο να συμβιώνουν οι άνθρωποι χωρίς παράλληλα να τηρούν τους νόμους (αφού αυτό θα ήταν για τους ανθρώπους πιο επιζήμιο από το να ζει ο καθένας μόνος του), έπεται ότι εξαιτίας αυτών των αναγκασμών ο νόμος και η δικαιοσύνη δεσπόζουν στη ζωή τους κι ότι δεν είναι δυνατό να παραμεριστούν. Γιατί είναι από τη φύση στερεά δεμένα με την ανθρώπινη ζωή. [2] Αν υποθέσουμε πως θα ήταν δυνατό να υπάρξει κάποιος που θα έχει εκ γενετής τις ακόλουθες ιδιότητες: θα είναι άτρωτος, απρόσβλητος από αρρώστιες και από άλλα παθήματα, χαλύβδινος, με υπερφυσικές σωματικές και ψυχικές δυνάμεις, θα μπορούσαμε ίσως να πιστέψουμε ότι η δύναμη ενός τέτοιου ανθρώπου θα ήταν αρκετή για να του εξασφαλίσει πλεονεκτήματα σε σχέση με τους άλλους (δεδομένου ότι ένας τέτοιος άνθρωπος θα μπορούσε να παραβαίνει το νόμο χωρίς συνέπειες). Ωστόσο η εντύπωση αυτή δεν είναι σωστή. [3] Ακόμη κι αν θα υπήρχε κάποιος με τέτοιες ιδιότητες -πράγμα αδύνατο- αυτός ο κάποιος θα κατόρθωνε να επιπλεύσει μόνο εφόσον θα πήγαινε με το μέρος του νόμου και της δικαιοσύνης, εφόσον θα τα ενίσχυε αυτά και εφόσον θα χρησιμοποιούσε τη δύναμή του για να στηρίξει το νόμο και το δίκιο και οτιδήποτε το προάγει. Διαφορετικά δεν θα άντεχε. [4] Γιατί όλοι οι άλλοι θα συσπειρώνονταν εναντίον ενός τέτοιου ανθρώπου και καθώς θα είχαν καλή διοίκηση και αριθμητική υπεροχή, θα υπερτερούσαν απέναντί του είτε με την επιδεξιότητα είτε με τη δύναμη και τελικά θα έβγαιναν νικητές. [5] Φαίνεται, έτσι, πως ακόμη και η δύναμη, η πραγματική δύναμη, επιβάλλεται με το νόμο και τη δικαιοσύνη.

Αιτιοκρατία ή ελευθερία; Ενα αφύσικο δίλημμα

Eπιστήμη του ΧάουςΕνα επίκαιρο ερώτημα είναι αν οι σημερινοί πολιτικοί διαθέτουν όντως τα απαραίτητα γνωστικά εργαλεία για να κατανοήσουν την πολύπλοκη δυναμική τάξης -αταξίας, όπως αποκρυσταλλώνεται και στη βαθύτατη κρίση του κυρίαρχου μοντέλου διαχείρισης της κοινωνίας      

H σύγχρονη επιστημονική σκέψη απεργάζεται μια περίεργη εικόνα του ανθρώπου. Τον περιγράφει όχι ως ενσυνείδητο δράστη, ικανό να επιλέγει ελεύθερα αυτό που επιθυμεί, αλλά ως θλιβερή βιολογική μαριονέτα, ένα ενεργούμενο που κινείται από τα αόρατα νήματα των γονιδίων του και των υποσυνείδητων δραστηριοτήτων του εγκεφάλου του.

Σήμερα θα εξετάσουμε το συναφές πρόβλημα του ντετερμινισμού και της ελευθερίας επιλογών όχι μόνο στα ανθρώπινα πράγματα αλλά ευρύτερα στη Φύση.
Αν πράγματι, όπως υποστηρίζει η κυρίαρχη μέχρι σήμερα ντετερμινιστική-αναγωγιστική προσέγγιση, όλα τα πολύπλοκα φυσικά φαινόμενα θα μπορούσαν, κατ’ αρχήν, να εξηγηθούν από μερικούς απλούς νόμους ή από κάποιες θεμελιώδεις «πρώτες αρχές», στις οποίες και οφείλουν να αναχθούν τα πάντα, τότε πώς εξηγείται ότι στις μέρες μας το επιστημονικό όνειρο της παντογνωσίας κατέληξε στον γνωσιακό «εφιάλτη» της αποδοχής μιας εγγενούς και ανεξάλειπτης αβεβαιότητας;
H ικανότητα κάθε έλλογου όντος να επιλέγει ελεύθερα μια πράξη ή μια σκέψη ανάμεσα σε πολλές εναλλακτικές δυνατότητες περιγράφεται συνήθως ως ελευθερία βουλήσεως. Για να είναι όμως αυτή η επιλογή πραγματικά ελεύθερη, θα πρέπει προφανώς να μην εξαρτάται από εξωτερικές δυνάμεις -φυσικές ή υπερφυσικές- αλλά να καθορίζεται αποκλειστικά από τις εσωτερικές ανάγκες του ατόμου.
Οι πρώτες προσπάθειες ερμηνείας αυτής της αινιγματικής ανθρώπινης ικανότητας ήταν θεολογικές: Πόσο συμβατή είναι η ελεύθερη βούληση των ανθρώπων με τη θεϊκή παντοδυναμία και παντογνωσία; Και πώς, μολονότι προϊόν της θείας χάριτος, η ελεύθερη βούλησή μας σχετίζεται με την προέλευση του κακού;
Αιώνες τώρα θεωρούμε προφανές και απολύτως εύλογο ότι η όποια ηθική μας ευθύνη για τις σκέψεις ή τις πράξεις μας έγκειται αποκλειστικά στην ικανότητά μας ή όχι να επιλέγουμε και να δρούμε ελεύθερα. Είναι όμως έτσι; Μήπως πολλές από τις επιλογές «μας» είναι βιολογικά και κοινωνικά προκαθορισμένες και οι αποφάσεις για τις πράξεις «μας» λαμβάνονται πριν από εμάς για μας, π.χ. από μη συνειδητές διεργασίες στον εγκέφαλό μας; Αν αυτό συμβαίνει, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι διαπρεπείς νευροεπιστήμονες, τότε η ελεύθερη βούλησή μας είναι μια ψευδαίσθηση!

Το ανέφικτο όνειρο της παντογνωσίας        

Προϋπόθεση για να ευσταθεί αυτός ο προκλητικός ισχυρισμός είναι να ισχύει -δηλαδή να εφαρμόζεται στην ανθρώπινη βούληση- το ντετερμινιστικό μοντέλο εξήγησης πάνω στο οποίο στηρίζεται. Από μεθοδολογική άποψη, αυτό το αιτιοκρατικό-αναγωγιστικό μοντέλο εξήγησης συνέβαλε αποφασιστικά και εξακολουθεί να συμβάλλει στην πρόοδο της επιστήμης. Ομως, όπως θα δούμε, αποδεικνύεται ανεπαρκέστατο όταν εκλαμβάνεται ως η οριστική ή, ακόμη χειρότερα, ως η αποκλειστική «εξήγηση» για τα πολύπλοκα φυσικά φαινόμενα.
Οταν ο μεγάλος Γάλλος μαθηματικός-φυσικός Πιερ Σιμόν ντε Λαπλάς παρουσίασε στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη το περίφημο βιβλίο του για την Ουράνια Μηχανική, ο αυτοκράτορας έκανε την ακόλουθη παρατήρηση: «Κύριε, λέγεται ότι σε αυτό το έργο σας για το Σύμπαν δεν αναφέρετε ούτε μία φορά τον Θεό». «Μεγαλειότατε, δεν είχα ανάγκη να κάνω αυτήν την υπόθεση», ήταν η ετοιμόλογη απάντηση του επιστήμονα. «Πρόκειται για μια ωραία υπόθεση, που εξηγεί πολλά πράγματα», αντέτεινε πονηρά ο αυτοκράτορας, για να λάβει όμως την αποστομωτική απάντηση: «Αναμφίβολα, εξηγεί τα πάντα. Δυστυχώς όμως δεν μας επιτρέπει να προβλέπουμε τίποτα»!
Μολονότι ο ίδιος ο Λαπλάς αρνείται ρητά τη δυνατότητα ή, έστω, τη σκοπιμότητα παρέμβασης ενός υπέρτατου και παντοδύναμου θεϊκού Δημιουργού, το ίδιο το μηχανιστικό μοντέλο που τελειοποίησε προϋπέθετε υπόρρητα, ως λογική αναγκαιότητα, μια «πρώτη Αρχή» ή μια «πρώτη Αιτία», η οποία θα έθετε σε κίνηση και θα εξηγούσε την παρούσα κατάσταση της απέραντης κοσμικής μηχανής. Και βέβαια δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το Σύμπαν της μηχανιστικής φυσικής θεωρείται «άπειρο» και «αιώνιο», ενέχει δηλαδή δύο από τις θεμελιώδεις ιδιότητες του Θεού των μονοθεϊστικών θρησκειών!
        
Το μοντέλο του Σύμπαντος το οποίο υιοθετούσε ο Λαπλάς δεν ήταν άλλο από το μηχανιστικό πρότυπο εξήγησης: το Σύμπαν δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια γιγάντια, προκαθορισμένη και άχρονη μηχανή, «καταδικασμένη» να επαναλαμβάνει μονότονα, από τη γέννησή της μέχρι σήμερα, τις ίδιες ακριβώς κινήσεις που της επιβάλλουν οι κάποιοι, δήθεν αμετάβλητοι, φυσικοί νόμοι. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα εξαιρετικά παραγωγικό μοντέλο εξήγησης που διατυπώθηκε κατά τον 16ο και 17ο αιώνα, κυρίως από τους Γαλιλαίο, Καρτέσιο και Νεύτωνα.
Διόλου περίεργο που, μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, στη δυτική σκέψη κυριαρχούσε η άποψη ότι για την ουσιαστική κατανόηση κάθε φυσικού φαινομένου αναγκαία και ικανή συνθήκη είναι η ανακάλυψη των «αιτιών» και των «νόμων» που καθορίζουν την εμφάνιση και τη δυναμική του.
Ακόμη και αυτή η ίδια η ορθολογικότητα της ανθρώπινης σκέψης ταυτίζεται και εξαρτάται αποκλειστικά από την ικανότητά της να ερμηνεύει «αιτιοκρατικά» τα περίπλοκα φαινόμενα που διερευνά, είτε αυτά είναι φυσικά είτε κοινωνικά.
Με ποια εργαλεία όμως μπορούμε να αποτιμήσουμε την επιτυχία ή όχι μιας επιστημονικής εξήγησης, δηλαδή μιας αιτιοκρατικής περιγραφής; Ο ασφαλέστερος τρόπος είναι η ικανότητά της να κάνει επιτυχείς προβλέψεις. Αν η παρούσα κατάσταση ενός φυσικού συστήματος είναι το αποτέλεσμα των προγενέστερων καταστάσεών του και η μελλοντική του κατάσταση εξαρτάται από τη σημερινή, τότε η προβλεψιμότητα είναι εγγενής ιδιότητα της Φύσης και μια πλήρης αιτιοκρατική περιγραφή θα μας επέτρεπε να προβλέπουμε επακριβώς το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον κάθε φυσικού αντικειμένου.

Ελευθερία από φυσική αναγκαιότητα

     Η δυναμική του χάους ίσως αποτελεί τη φυσική προϋπόθεση για την ανάδυση «επιλογών» στα πιο πολύπλοκα συστήματα |
Η ικανότητά μας να προβλέπουμε με επιτυχία τη συμπεριφορά ενός οποιουδήποτε συστήματος εξαρτάται από το αν γνωρίζουμε επακριβώς τους φυσικούς νόμους, τις αλληλεπιδράσεις και τις αρχικές συνθήκες που, στο σύνολό τους, καθορίζουν τη δυναμική του. Πρόκειται για το φιλόδοξο πρόγραμμα ενός απόλυτου και απαρέγκλιτου φυσικού ντετερμινισμού, στο πλαίσιο του οποίου δεν έχουν καμία θέση η αταξία, η αβεβαιότητα και η... ελευθερία.
Ομως η σύγχρονη Επιστήμη του Χάους και των μη γραμμικών συστημάτων μάς αποκαλύπτει ότι τα περισσότερα (αν όχι όλα!) φυσικά ή κοινωνικά φαινόμενα ήταν και παραμένουν μέχρι σήμερα μη προβλέψιμα. Τυπικά παραδείγματα είναι οι ξαφνικές αλλαγές του καιρού, οι μεγάλοι καταστροφικοί σεισμοί, η εκδήλωση μιας ασθένειας ή η ταχύτατη διάδοση μιας επιδημίας, καθώς και οι σοβαρές χρηματοπιστωτικές κρίσεις ή οι μεγάλες ιστορικές και κοινωνικές αλλαγές.
        
Επομένως, η αποδοχή της αιτιότητας στη Φύση κάθε άλλο παρά αποκλείει τη δυνατότητα απρόβλεπτων τοπικών εξελίξεων ή την ανάδυση ολότελα νέων και πιο σύνθετων δομών. Οσον αφορά τον μεταφυσικό ντετερμινισμό, αυτός είναι στην πραγματικότητα μη συμβατός τόσο με τη δημιουργική εξέλιξη όσο και με τη δυνατότητα τοπικής «πολυπλοκοποίησης» των φυσικών συστημάτων.
Πώς όμως συνδέονται όλα αυτά με τη δυνατότητα ή όχι να διαθέτουμε «ελεύθερη βούληση»; Η απάντηση είναι ότι αν η ανθρώπινη ελευθερία βουλήσεως δεν είναι δωρεά της θείας χάριτος, τότε ασφαλώς πρόκειται για μια ιδιαίτερη ανθρώπινη βιολογική ικανότητα που εμφανίστηκε σχετικά πρόσφατα, παράλληλα με την εμφάνιση της ανθρώπινης γλώσσας και της συνείδησης.
Με άλλα λόγια, η ελευθερία μας να επιλέγουμε δεν αποσπάται ποτέ από τη φυσική πραγματικότητα αλλά, αντίθετα, αναδύθηκε από αυτήν και έκτοτε εκδηλώνεται ως η υψηλότερη έκφραση της βιοκοινωνικής μας φύσης.

Η δημιουργική αταξία εναντίον της νεκροφιλικής τάξης        

Μια συνήθης παρανόηση είναι να ταυτίζουμε το χάος με την απόλυτη αταξία, δηλαδή με την απουσία κάθε οργάνωσης και εσωτερικής συνοχής: «χαώδεις» θεωρούνται οι καταστάσεις που δήθεν δεν υπόκεινται σε ακριβείς κανόνες ή νόμους και συνεπώς αντιστέκονται σε κάθε μας προσπάθεια πρόβλεψης, ελέγχου ή τεχνολογικής χειραγώγησής τους.
Πρόκειται για μια διανοητική στάση που σχετίζεται πιθανότατα με την ίδια την οργάνωση και τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου, ο οποίος είναι βιολογικά σχεδιασμένος από την εξέλιξη ώστε να δημιουργεί ακατάπαυστα τάξη. Παρ’ όλα αυτά, το χάος εισβάλλει σήμερα από παντού στην ανθρώπινη σκέψη και όχι μόνο, όπως στο παρελθόν, ως μέτρο της άγνοιάς μας –συνήθως αποκαλούμε «χαώδες» ό,τι αγνοούμε- αλλά ως απαραίτητη προϋπόθεση για βαθύτερη γνώση της φύσης και του εαυτού μας.
Φανταστείτε, λοιπόν, τις δραματικές συνέπειες που είχε η πρόσφατη και εντελώς απρόσμενη ανακάλυψη των περισσότερων επιστημών ότι οι απολύτως ντετερμινιστικοί φυσικοί νόμοι και οι αυστηρότατοι κανόνες οργάνωσης της φύσης οδηγούν κατά κανόνα σε εντελώς χαώδεις και απρόβλεπτες συμπεριφορές!
Πράγματι, παρά τις επίμονες προσπάθειες της «κλασικής» επιστήμης, όλα ανεξαιρέτως τα ορατά ή μακροσκοπικά συστήματα, αυτά δηλαδή που μελετούν οι αστροφυσικοί, οι γεωλόγοι, οι βιολόγοι, οι μηχανικοί, οι οικονομολόγοι, οι γιατροί, φαίνεται πως υπακούουν σε τουλάχιστον δύο βασικές αρχές οργάνωσης:
1) Οι απλοί νόμοι δεν οδηγούν κατ’ ανάγκη σε απλές συμπεριφορές, και
2) Ελάχιστες και φαινομενικά ασήμαντες μεταβολές στις παραμέτρους που διαμορφώνουν ένα πολύπλοκο (δηλαδή μη γραμμικό) σύστημα, μπορεί να οδηγήσουν στο μέλλον σε πολύ μεγάλες αλλαγές στη δομή και τη συμπεριφορά του.
Η εγγενής αστάθεια και η ευαισθησία από τις αρχικές συνθήκες, με άλλα λόγια η χαώδης ή, αν προτιμάτε, η μη γραμμική δυναμική, θεωρούνται πλέον τα τυπικά γνωρίσματα όλων των πολύπλοκων δομών (φυσικών ή τεχνητών): από την εύρυθμη λειτουργία της ανθρώπινης καρδιάς μέχρι το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Η κρίση των βεβαιοτήτων

Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με την κυρίαρχη «επιστημονική» προπαγάνδα που εξακολουθεί να προβάλλεται από σχεδόν όλους τους εκπαιδευτικούς και επικοινωνιακούς φορείς, η αταξία, η αβεβαιότητα και η τυχαιότητα, οι τυπικές δηλαδή εκδηλώσεις της πολυπλοκότητας, είναι «απλώς» φαινομενικές: μια ψευδαίσθηση που οφείλεται σε ανθρώπινες προκαταλήψεις και περιορισμούς ή, ακόμη χειρότερα, στη διανοητική σύγχυση της εποχής μας σχετικά με τα «πραγματικά» ποιητικά αίτια και τους νόμους της φύσης.
Αν όμως αυτό το απλοϊκό πρότυπο εξήγησης είναι σωστό, τότε πώς εξηγείται η εμφανής αδυναμία μας να προβλέπουμε τις καθημερινές φυσικές, κοινωνικές και οικονομικές καταστροφές; Και οι σημερινοί πολιτικοί διαθέτουν, άραγε, τα απαραίτητα γνωστικά εργαλεία για να κατανοήσουν και κυρίως να αντιμετωπίσουν την πολύπλοκη δυναμική τάξης-αταξίας, όπως αυτή αποκρυσταλλώνεται όχι μόνο στην επιστημονική σκέψη αλλά και στη βαθύτατη κρίση του κυρίαρχου μοντέλου διαχείρισης της κοινωνίας;
Για παράδειγμα, η παγκόσμια αγορά χρήματος είναι ένα πολύπλοκο και άρα υπερβολικά ευαίσθητο στις παραμικρές διακυμάνσεις δίκτυο. Oποιαδήποτε «αυθαίρετη» ή, αν προτιμάτε, «ελεύθερη» επιλογή στο εσωτερικό του ενδέχεται να αποδειχτεί επισφαλής και ενδεχομένως μοιραία όχι μόνο γι’ αυτόν που τη διαπράττει, αλλά για κάθε άλλο «τμήμα» του πολύπλοκου δικτύου.
Συνεπώς, οι συνήθεις ψυχολογικές, εθνικιστικές ή και προσωποπαγείς εξηγήσεις των κοινωνικών-οικονομικών φαινομένων που προβάλλονται συστηματικά από τα ΜΜΕ πρέπει μάλλον να θεωρούνται παραπλανητικές.
Αντίθετα, μόνο τα «απρόσωπα» και «αφηρημένα» επιστημονικά μοντέλα, όπως π.χ. αυτό των πολύπλοκων μη γραμμικών συστημάτων, μπορούν να μας προσφέρουν κάποια ικανοποιητική εξήγηση των μεταμοντέρνων πολιτικών «σοκ και δέους» που επιβάλλονται πλέον μαζικά.

Το δίλημμα της μαριονέτας: η ελεύθερη βούληση και τα δεινά της

Αν όλες οι συνειδητές επιλογές και οι εμπρόθετες πράξεις μας εξαρτώνται και σε μεγάλο βαθμό καθορίζονται από τη λειτουργία του εγκεφάλου μας, τότε η πολύτιμη «ελευθερία βουλήσεως» ίσως να μην είναι τίποτα περισσότερο από μια ψευδαίσθηση.

Πόσο ελεύθερες και συνειδητές είναι οι καθημερινές επιλογές μας; Από τη φιλοσοφία μέχρι την κβαντική φυσική και από τη βιοκυβερνητική μέχρι τη νευροψυχολογία, η σύγχρονη επιστημονική έρευνα απεργάζεται μια ιδιαίτερα περίεργη και ανοίκεια εικόνα του ανθρώπου: όχι ως ενός ενσυνείδητου δράστη ικανού να επιλέγει ελεύθερα αυτό που επιθυμεί, αλλά ως μιας θλιβερής βιολογικής μαριονέτας η οποία κινείται από τα αόρατα νήματα των γονιδίων και των ασυνείδητων εγκεφαλικών επιταγών.

Εν όψει του αυριανού τόσο κρίσιμου και αποφασιστικού για το μέλλον μας δημοψηφίσματος, σκεφτήκαμε ότι θα είχε ενδιαφέρον να εξετάσουμε συνοπτικά τι έχει καταφέρει να αποκαλύψει -αλλά και τι αγνοεί ή εξακολουθεί να παραβλέπει- η επιστήμη των ημερών μας σχετικά με το «δίλημμα της μαριονέτας»: ποιος τελικά αποφασίζει όταν «παίρνουμε» μια σημαντική απόφαση για τη ζωή μας;
Και πόσο ανεξάρτητη, συνειδητή και ελεύθερη μπορεί να θεωρηθεί αυτή μας η «επιλογή»;
Για να καταλήξω στον τίτλο και στην οριστική δομή του σημερινού άρθρου έπρεπε να διαλέξω ανάμεσα σε πολλές εναλλακτικές «λύσεις» οι οποίες, ενώ αναδείκνυαν ορισμένες πληροφορίες, απέκρυπταν κάποιες άλλες. Επρεπε δηλαδή να κάνω μια σειρά από επιλογές.
        
Ορισμένες από αυτές τις επιλογές ήταν συνειδητές αφού, κατά τη γνώμη του γράφοντος, εξυπηρετούσαν καλύτερα τις νοηματικές και τις αισθητικές ανάγκες του κειμένου. Πολλές όμως από τις λεκτικές, συντακτικές ή σημασιολογικές επιλογές ήταν ημιαυτόματες και, εν πολλοίς, μη συνειδητές. Και ευτυχώς! Διότι αν έπρεπε να δικαιολογηθεί πλήρως κάθε μία από αυτές τις επιλογές, τότε το κείμενο δεν θα τελείωνε ποτέ.
Μέχρι πρόσφατα διαθέταμε μόνο υπερφυσικές και μεταφυσικές απαντήσεις στο πανάρχαιο αλλά θεμελιώδες ερώτημα: από τι εξαρτάται η τυπικά ανθρώπινη ικανότητά μας να επιλέγουμε συνειδητά και να δρούμε ελεύθερα; Κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, ωστόσο, άρχισαν να εμφανίζονται δειλά δειλά ορισμένες πιο ρεαλιστικές και κυρίως εμπειρικά ελέγξιμες επιστημονικές εξηγήσεις σχετικά με το πώς αναδύεται η «ελεύθερη βούληση».

Ανατέμνοντας τη βουλητική μηχανή        

Πιο πρόσφατα, μάλιστα, η εντυπωσιακή ανάπτυξη των τεχνικών απεικόνισης των δομών και των λειτουργιών του εγκεφάλου φαίνεται να ανοίγει τον δρόμο για μια αμιγώς φυσιοκρατική προσέγγιση: οι εκδηλώσεις της ανθρώπινης ελευθερίας βουλήσεως εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό και ίσως καθορίζονται από τη λειτουργία του εγκεφάλου μας!
Πράγματι, ολοένα και συχνότερα οι έρευνες των νευροεπιστημόνων και των γνωσιακών ψυχολόγων αποκαλύπτουν ότι πίσω και κάτω από τις συνειδητές και φαινομενικά προσωπικές επιλογές μας κρύβονται κάποιες αδιαφανείς -και άρα μη συνειδητές- εγκεφαλικές διεργασίες οι οποίες προκαθορίζουν αυτό που εμείς, εκ των υστέρων, θεωρούμε ότι έχουμε επιλέξει.
Αν όμως ορισμένες εγκεφαλικές δομές επιλέγουν πράγματι για μας και πριν από εμάς, τότε η ανθρώπινη ελευθερία βουλήσεως δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ψευδαίσθηση που δημιουργεί ο νους μας: ένα καθησυχαστικό κατασκεύασμα που διασφαλίζει και επιβεβαιώνει την ενότητα του «εαυτού» μας.
Οι πρώτες σαφείς νευροψυχολογικές ενδείξεις υπέρ αυτής της μάλλον δυσάρεστης υποψίας προέκυψαν από τα περίφημα πειράματα του Benjamin Libet στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Με σειρά πειραμάτων, που θεωρούνται πλέον κλασικά, ο B. Libet παρακολούθησε μέσω ενός ηλεκτροεγκεφαλογράφου την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου πολλών εθελοντών, το κρανίο των οποίων είχε συνδέσει μέσω ηλεκτροδίων στον ηλεκτροεγκεφαλογράφο (EEG). Ζήτησε λοιπόν από τους εθελοντές να κουνήσουν, όποτε αυτοί το αποφάσιζαν, τα δάκτυλα ενός χεριού, τους μυς των οποίων παρακολουθούσε ταυτόχρονα μέσω ενός ηλεκτρομυογράφου (EMG).
Ετσι κατάφερε να δείξει ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα, που καταγραφόταν από τον EEG, προηγείτο σαφώς από την εσκεμμένη κίνηση του χεριού, που καταγραφόταν από τον EMG. Για την ακρίβεια, τα εγκεφαλικά κέντρα που αποφασίζουν την κίνηση του χεριού ενεργοποιούνται μισό δευτερόλεπτο (550 χιλιοστά του δευτερολέπτου) προτού ο εθελοντής αποφασίσει «συνειδητά» αυτήν την κίνηση. Με άλλα λόγια, οι δομές του εγκεφάλου μας που είναι υπεύθυνες για την οποιαδήποτε σωματική κίνηση ενεργοποιούνται προτού εμείς το «αποφασίσουμε» συνειδητά και δώσουμε εντολή γι’ αυτήν την εκούσια κίνηση!
Μετέπειτα εντοπιστικές μελέτες, τόσο σε φυσιολογικά άτομα όσο και σε άτομα που έπασχαν από κάποια νευρολογική κινητική διαταραχή, έδειξαν ότι το εγκεφαλικό υπόστρωμα των διεργασιών της ελεύθερης βούλησης, μολονότι είναι αρκετά ευρύ, εντοπίζεται κυρίως στον κατώτερο βρεγματικό φλοιό των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, ενώ περιλαμβάνει και βαθύτερες προκινητικές δομές. Αυτές οι εγκεφαλικές δομές προάγουν τις μη συνειδητές διεργασίες που καθορίζουν, κατόπιν εορτής, τις συνειδητές «επιλογές» ή τις κινητικές «αποφάσεις» μας.
Βέβαια, αυτά τα νέα πειραματικά δεδομένα δεν είναι άμοιρα κριτικής. Πολλοί ειδικοί είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί στο να αποδεχτούν ως απλή «ψευδαίσθηση» όλες τις εκδηλώσεις της ελεύθερης βούλησης. Ακόμη και ο πρωτοπόρος νευροψυχολόγος B. Libet, σε ένα δοκίμιο που δημοσίευσε το 1999, κάνει λόγο για μια «ημι-ελεύθερη βούληση», όπου οι μη συνειδητές εγκεφαλικές δομές προτείνουν ενώ ο ανθρώπινος νους, στο σύνολό του, καθιστά επιλογές μας ορισμένες αποφάσεις του.

Πανανθρώπινη νοητική ικανότητα ή ψευδαίσθηση;        

Πάντως οι περισσότερες από τις πιο πρόσφατες μελέτες σχετικά με το εγκεφαλικό υπόστρωμα και τους βιοψυχολογικούς μηχανισμούς της ανθρώπινης «ελεύθερης βούλησης» βασίστηκαν κυρίως στις απεικονιστικές τεχνικές της λειτουργικής Μαγνητικής Τομογραφίας (fMRI). Στο πεδίο αυτό πρωτοποριακές είναι οι μελέτες του Jon-Dylan Haynes και των συνεργατών του, στο Κέντρο Μπερνστάιν για την υπολογιστική νευροεπιστήμη στο Βερολίνο.
Σε μια έρευνα του 2014, ο Haynes ζήτησε από αρκετούς εθελοντές να επιλέξουν συνειδητά είτε να προσθέσουν είτε να αφαιρέσουν δύο αριθμούς, ενώ όλες οι εγκεφαλικές διεργασίες της επιλογής τους καταγράφονταν από έναν ισχυρό λειτουργικό τομογράφο. Ετσι, διαπίστωσε ότι στον εγκέφαλο των εθελοντών εμφανίζονταν πρότυπα ενεργοποίησης νευρωνικών κυκλωμάτων, τα οποία του επέτρεπαν να προβλέπει επακριβώς αν οι εθελοντές θα επέλεγαν να κάνουν πρόσθεση ή αφαίρεση. Αυτά τα πρότυπα νευρωνικής ενεργοποίησης εμφανίζονταν απαρέγκλιτα 4 δευτερόλεπτα πριν οι εθελοντές επιλέξουν συνειδητά τη μαθηματική πράξη που θα εκτελούσαν!
Σχολιάζοντας αυτά τα εντυπωσιακά δεδομένα, ο Haynes γράφει σε σχετικό άρθρο του στο επιστημονικό περιοδικό «New Scientist»: «Οι αποφάσεις μας καθορίζονται σε ένα υποσυνείδητο επίπεδο πολύ πριν μπει στο παιχνίδι η συνείδηση». Και καταλήγει: «Απ’ ό,τι φαίνεται, τις αποφάσεις τις παίρνει ο εγκέφαλος πριν από το πρόσωπο».
Ωστόσο, ορισμένοι επιστήμονες, βασιζόμενοι σε αυτές τις μελέτες, οδηγήθηκαν σε ακόμη πιο ακραίες θέσεις. Για παράδειγμα, ο εξελικτικός βιολόγος Jerry Coyne υποστήριξε ότι «το ίδιο ισχύει για όλες τις επιλογές μας· ούτε μία από αυτές δεν προκύπτει από μια ελεύθερη και συνειδητή επιλογή από μέρους μας». Ενώ ένας άλλος επιφανής νευροεπιστήμονας, ο Sam Harris, θεωρεί πως αυτές οι ανακαλύψεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δεν είμαστε τίποτε περισσότερο από «βιοχημικές μαριονέτες».
        
Στις πιο ακραίες περιπτώσεις, οι οπαδοί του βιολογικού ντετερμινισμού θεωρούν ότι η οποιαδήποτε δυνατότητα για ελευθερία βουλήσεως είναι όχι απλώς απίθανη, αλλά κυριολεκτικά αδιανόητη μέσα σε ένα νομοκρατούμενο και αιτιοκρατικό Σύμπαν. Ετσι, όμως, οι πιο φανατικοί ντετερμινιστές αποδεικνύονται εξίσου απλοϊκοί και δογματικοί με τους δυϊστές και τους οπαδούς της δημιουργίας, οι οποίοι, προκειμένου να δικαιολογήσουν την παρουσία της ανθρώπινης ελεύθερης βούλησης, καταφεύγουν στο «θαύμα» της θεϊκής δημιουργίας μιας άυλης και ασώματης ψυχής, η οποία είναι εκ φύσεως ελεύθερη.
Αραγε, οι έρευνες που αναφέραμε αποδεικνύουν ότι όλες ανεξαιρέτως οι συνειδητές επιλογές ή οι αποφάσεις μας είναι απλώς τα «υποπροϊόντα» μιας μη συνειδητής και εντελώς ανόητης εγκεφαλικής διεργασίας;
Ασφαλώς όχι. Αυτό που συχνά παραβλέπεται είναι οι εγγενείς γνωσιακοί περιορισμοί τόσο των πειραματικών δεδομένων όσο και των επιστημονικών τους εξηγήσεων: τα νοητικά φαινόμενα είναι εξαιρετικά πολύπλοκα για να μπορεί να ελπίζει κανείς ότι θα μπορούσαν να εξηγηθούν από ένα απλοϊκό -δηλαδή γραμμικό και αιτιοκρατικό- εξηγητικό σχήμα.
Επιπλέον, υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο να ισχυρίζεται κανείς ότι υπάρχουν κάποια εγγενή νευροβιολογικά ή και κοινωνικά όρια στις εκάστοτε επιλογές μας και στο να πιστεύει ακράδαντα στην ανυπαρξία της ανθρώπινης βούλησης.
Σε ό,τι αφορά την ύπαρξη ή όχι της ελευθερίας βουλήσεως, η σύγχρονη επιστημονική έρευνα, εστιάζοντας στις νευροβιολογικές και άρα τις φυσικές προϋποθέσεις της, φαίνεται να επιβεβαιώνει τον ορισμό της ελευθερίας που έδωσε (ήδη από το 1677!) ο Σπινόζα στην περίφημη «Ηθική» του: «Ελεύθερο λέγεται το πράγμα που υπάρχει από μόνη την αναγκαιότητα της φύσης του και καθορίζεται να ενεργεί από μόνο τον εαυτό του» (μετάφραση Ε. Βανταράκης, εκδ. «Εκκρεμές»).

Τρεις παρανοήσεις σχετικά με το πανανθρώπινο δικαίωμα στην ψευδαίσθηση         

Η ελεύθερη βούληση είναι άραγε συμβατή -και σε ποιο βαθμό- με τα όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα για τη Φύση; Ολες οι μέχρι στιγμής παρατηρήσιμες φυσικές διεργασίες είναι είτε αιτιοκρατικές είτε τυχαίες. Και σε ό,τι αφορά τα πιο πολύπλοκα φυσικά συστήματα, όπως π.χ. ο ανθρώπινος εγκέφαλος, αυτά προκύπτουν και συντηρούνται από έναν «ευτυχή» συνδυασμό τύχης και αναγκαιότητας, από ένα δημιουργικό μείγμα αιτιοκρατίας και τυχαιότητας.
Και η ελεύθερη βούληση, αν όντως υπάρχει, θα πρέπει αναμφίβολα να είναι μια πολύπλοκη λειτουργία του εγκεφάλου μας. Από αυτές τις βασικές επιστημονικές παραδοχές προκύπτουν μια σειρά από παρανοήσεις σχετικά με την ελευθερία βουλήσεως:
1. Ελεύθερη βούληση δεν μπορεί να υπάρχει σε ένα νομοκρατούμενο και αιτιοκρατικό Σύμπαν. Κάθε άλλο παρά απαραίτητο (και νόμιμο!) είναι αυτό το συμπέρασμα. Μπορεί κάλλιστα να σκεφτεί κανείς απολύτως φυσικούς νόμους που όχι μόνον επιτρέπουν αλλά και επιβάλλουν στα επαρκώς πολύπλοκα συστήματα την ανάδυση και την ύπαρξη μη γραμμικών αιτιοκρατικών διεργασιών και πολλαπλών «επιλογών» όσον αφορά τις μελλοντικές τους καταστάσεις.
2. Αν δεν διαθέτουμε ελεύθερη βούληση, τότε οι πράξεις μας είναι πάντοτε προβλέψιμες. Δυστυχώς ή ευτυχώς, ακόμη κι αν οι περισσότερες εγκεφαλικές διεργασίες ήταν θεωρητικά προβλέψιμες (κάτι που θα πρέπει να αποδειχθεί) είναι εξαιρετικά απίθανο να καταφέρναμε κάποτε να τις προβλέπουμε εξαρχής.
Επιπλέον, σε όλες ανεξαιρέτως τις εγκεφαλικές διεργασίες υπεισέρχεται μια σημαντική, μη ντετερμινιστική ή και τυχαία μεταβλητή, η οποία λειτουργεί απαγορευτικά σε κάθε προσπάθεια πρόβλεψης και προκαθορισμού των μελλοντικών καταστάσεων και επιλογών του συστήματος.
3. Αν δεν υπάρχει ελευθερία βουλήσεως, τότε δεν έχουμε καμία προσωπική ευθύνη για τις πράξεις μας. Πρόκειται για την αρχαιότερη και πιο ανησυχαστική κοινωνικά και ηθικά παρανόηση. Η άρρητη παραδοχή που υπάρχει σε αυτό το επιχείρημα είναι ότι αποδέχεται κανείς ως πρόδηλη τη δυϊστική διάκριση της ψυχής από το σώμα ή του νου από τον εγκέφαλο. Μόνο αν οι συνειδητές επιλογές ή οι πράξεις σου δεν λαμβάνουν χώρα εντός του εαυτού σου δεν έχεις την παραμικρή ευθύνη γι’ αυτές. Και το ίδιο ασφαλώς ισχύει και για τους άλλους ανθρώπους. Σε αυτή την περίπτωση, η κοινωνικότητα θα ήταν αδύνατη και στις πολιτείες μας θα επικρατούσε μόνο το δίκαιο του ισχυρότερου.

Το επιχείρημα του Κικέρωνος ή του ωρολογίου

Δεν είναι ολίγες οι φορές κατά τις οποίες ακούμε το απλοϊκό επιχείρημα τού ωρολογίου ή του ωρολογοποιού από θρήσκους και θεϊστές για να δικαιολογήσουν κατά κάποιον μαγικό τρόπο την πίστη τους στον εκάστοτε διαφορετικό θεό τους. Αυτό μάς λέγει ότι ένα ωρολόγιο δεν φτιάχνεται μόνο του. Οι άνθρωποι φτιάχνουν τα γρανάζια και τις βίδες του και οι άνθρωποι τα συναρμολογούν για να φτιάξουν ένα ωρολόγιο. Συνεπώς το σύμπαν και οτιδήποτε υπάρχει εντός αυτού το έφτιαξε κάποιος που τον αποκαλούμε θεό, δημιουργό, κ.λπ.

Το επιχείρημα αυτό είναι πολύ παλαιό και πρωτοεμφανίζεται στον Ρωμαίο ρήτορα Κικέρωνα (Μάρκος Τύλλιος Κικέρων, Marcus Tullius Cicero, 3 Ιανουαρίου 106 Π.Κ.Ε. -7 Δεκεμβρίου 43 Π.Κ.Ε.). Π.χ. βλέπε: http://www.talkreason.org/articles/Avalos.cfm

Ο χρήστης τού επιχειρήματος αυτού, υποθέτει ή νομίζει πως η αδυναμία ή η ανικανότητα των εξαρτημάτων ενός ωρολογίου να συναρμολογηθούν από μόνα τους συνεπάγεται ή αποδεικνύει ότι και πάντα τα άλλα δεν μπορούν να συναρμολογηθούν από μόνα τους επίσης και επί πλέον ότι εν αρχή κάποιος συναρμολόγησε το σύμπαν. Αντιφατικώς βεβαίως, αυτόν τον κάποιον δεν τον συναρμολόγησε κανένας, λες και ο χρήστης ήταν εκεί παρών και είδε με τα μάτια ότι τω όντι κάποιος δημιούργησε το σύμπαν επειδή έτσι του κάπνισε, ενώ αυτόν τον κάποιον δεν τον δημιούργησε κανένας. Προφανώς πρόκειται για ένα εσφαλμένο επαγωγικό επιχείρημα το οποίο είναι μεν αληθές για το ωρολόγιο, αλλά δεν σημαίνει ότι είναι αληθές για το σύμπαν και όλα όσα ευρίσκονται εντός του σύμπαντος. Όπως και προφανώς δεν ισχυριζόμαστε ότι επειδή το νερό κάτω από κανονικές συνθήκες είναι υγρό, ε...τότε και οι πέτρες κάτω από τις ίδιες συνθήκες είναι και αυτές υγρά!

Γνωρίζομε ότι τα χημικά στοιχεία έχουν την ικανότητα να συνδέονται σύμφωνα με τους κανόνες που η φυσική και η χημεία έχουν αποκαλύψει τα τελευταία 300 χρόνια και ακόμα αποκαλύπτουν και φτιάχνουν ανώτερες και πολυπλοκότερες χημικές ενώσεις. Ο άνθραξ έχει τεράστιες ικανότητες παραγωγής εκατομμυρίων οργανικών ενώσεων μεταξύ των οποίων είναι όλες οι πρωτεΐνες και οι ζωτικές ενώσεις όλων των ζωντανών οργανισμών. Οι πρωτεΐνες πάλι ενώνονται και δημιουργούν άλλες πολυπλοκότερες δομές, κ.ο.κ.

Συγκεκριμένα, τα διάφορα χημικά στοιχεία της φύσεως και οι χημικές ενώσεις έχουν πολλές και διάφορες φυσικοχημικές ιδιότητες που τους επιτρέπουν την ενοποίηση τους προς δημιουργία ανωτέρων και πολυπλόκων ενώσεων. Τα ωρολόγια δεν φτιάχνονται από χημικές ουσίες που ημπορούν να συναρμολογούνται από μόνες τους για να τα φτιάχνουν χωρίς την ανθρώπινη μεσολάβηση. Αλλά επειδή τα μηχανικά εξαρτήματα τού ωρολογίου δεν κατέχουν την ιδιότητα της αυτοσυναρμολογήσεως δεν μπορούμε να συμπεράνομε το ίδιο με όλα τα πράγματα όπως π.χ. είναι τα χημικά στοιχεία που δεν είναι απλώς και μόνον μηχανικές κατασκευές.

Βλέπομε π.χ. ότι, κάτω από τις κατάλληλες φυσικές συνθήκες δύο άτομα υδρογόνου και ένα άτομο οξυγόνου φτιάχνουν ένα μόριο ύδατος. Μετά ταύτα το ύδωρ μπορεί να παγώσει και να κάνει νιφάδες χιώνος ή να γίνει πάγος. Είναι άτοπο να επιχειρηματολογούμε ότι επειδή τα μηχανικά εξαρτήματα του ωρολογίου δεν αυτοσυναρμολογούνται για να φτιάξουν ένα ωρολόγιο, ε...τότε και τα χημικά μόρια του ύδατος δεν μπορούν να συναρμολογηθούν από μόνα τους και να κατασκευάσουν παγοκρύσταλλα. Μπορούμε να καταδείξομε και εμπειρικώς και πειραματικώς ότι πάμπολλα άτομα και μόρια αναγκαία για την ζωή και τα αρχέγονα δομικά υλικά της ζωής δεν κατέχουν μόνο την ιδιότητα της αυτοσυναρμολογήσεως αλλά και της εξελίξεως. Για παράδειγμα βλέπε:
(1) Beyond molecules: Self-assembly of mesoscopic and macroscopic components https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC122665/
(2) http://www.nature.com/nature/journal/v394/n6693/abs/394539a0.html
(3) Αμινοξέα επί μετεωριτών δεικνύουν ότι αυτά τα συστατικά της ζωής μπορούν να αυτοσυναρμολογούνται χωρίς καμία ανθρώπινη επέμβαση ή παρέμβαση. http://www.nasa.gov/topics/solarsystem/features/life-components.html

Πρόκειται λοιπόν για ένα απλοϊκό άκυρο επιχείρημα που κυκλοφορεί ευρέως ανάμεσα σε πάρα πολλά άλλα εσφαλμένα άκυρα επιχειρήματα. Πολλές φορές ακούμε π.χ. τον παραλογισμό ότι, αφού ο άνθρωπος δεν ημπορεί να φτιάξει ένα κύτταρο ή μια κυτταρική μεμβράνη, ε...τότε σίγουρα υπάρχει ο μυθολογικός θεός που τα φτιάχνει. Η αδυναμία αυτή του ανθρώπου το μόνο που αποδεικνύει είναι το ότι ο άνθρωπος αδυνατεί να φτιάξει τα κύτταρα όπως και πάρα πολλά άλλα πράγματα. Ότι δηλαδή δεν είναι παντοδύναμος αλλά είναι ένα πεπερασμένο και ατελές ον και τίποτα παραπάνω. Εγώ το απλοποιώ έτι περεταίρω: «Ο χιμπατζής δεν μπορεί να φτιάξει ένα βιολί (όπως και ο άνθρωπος δεν μπορούσε πριν 20.000 χρόνια), ε...τότε υπάρχει θεός!». Άλλοι πάλι, λένε ότι, αφού ο αητός διαθέτει καλλίτερη όραση από τον άνθρωπο, ε...τότε υπάρχει θεός. Αφού η μέλισσα όταν θέλει μπορεί να πετά σε ευθεία γραμμή, ε...τότε υπάρχει θεός, κ.ο.κ. Αυτές οι σαχλαμάρες δεν έχουν τελειωμό, πράγμα που αποδεικνύει την χαζομάρα της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων.

Πριν 100 χρόνια ό άνθρωπος δεν μπορούσε να φτιάξει ούτε έναν ιό. Τώρα όμως μπορεί. Οι ιοί είναι ένα στάδιο ενδιάμεσο ανάμεσα στην ανόργανη και ζώσα ύλη. Τώρα λοιπόν που ο άνθρωπος μπορεί να φτιάχνει ιούς στα εργαστήρια μήπως οι πιστοί άρχισαν να αμφιβάλλουν για την πίστη τους στον θεό τους; Αστεία πράγματα! Αν πάλι στο μέλλον, ο άνθρωπος μπορέσει να φτιάξει μια κυτταρική μεμβράνη ή ένα κύτταρο, τότε τι θα αποδειχθεί άραγε για τους πιστούς; Άραγε θα πιστέψουν τότε ότι δεν υπάρχει θεός; Πιθανόν, όπως πολλοί προφητεύουν, ο άνθρωπος να μην μπορέσει ποτέ (αν και, πως μπορεί κανείς να προεξοφλήσει το «ποτέ» μέσα στην απειρία του τόπου και του χρόνου) να φτιάξει μια κυτταρική μεμβράνη ή ένα κύτταρο. Ε και λοιπόν; Ο άνθρωπος δεν είναι ούτε παντοδύναμος ούτε τέλειος. Πρόκειται για ένα αδύναμο, πεπερασμένο και ατελές ον, αλλά, όπως οι θρήσκοι επιμένουν, έχει την ικανότητα να γνωρίζει ότι υπάρχει το παντοδύναμο και τέλειο ον και να γνωρίζει τις ιδιότητές του. Οι αντιφάσεις σε όλο τους το μεγαλείο!

Δυστυχώς αυτά τα εσφαλμένα άκυρα επιχειρήματα τα παρουσιάζουν και τα επικαλούνται όλοι οι δογματικοί και θρήσκοι, όχι μόνο αυτοί που είναι απλώς ανεξέταστοι τυφλοσούρτες αλλά και οι μορφωμένοι. Όταν κάποιος κυριαρχηθεί από την θρησκευτική πίστη, προκειμένου να την δικαιολογεί, καταφεύγει στον δογματισμό, φανατισμό και παραλογισμό τουλάχιστον! Όπως η Ιστορία αποδεικνύει, οι πιο πολλοί καταφεύγουν και στα μέσα κάθε ωμής βίας προκειμένου να επιβάλουν την πίστη τους και να την διαδώσουν. Αν επικρατήσουν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και κατακτήσουν την ψυχολογία και κουλτούρα μια κοινωνίας, τότε μεν ενίκησαν στον πόλεμο αλλά δεν σημαίνει ότι είχαν δίκιο ή ό,τι διατείνονταν ήταν και σωστό.

Σε κάθε εποχή, οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν σε λανθασμένα πράγματα και σαχλαμάρες και πεθαίνουν γι’ αυτά. Πίστεις σε θρησκείες και μωρίες έχουν οδηγήσει ολόκληρα έθνη και πολιτισμούς στην αφάνεια μέχρι την ανυπαρξία. Παρά ταύτα λόγω των ανθρωπίνων αδυναμιών, βλακείας και φόβου δεν εννοούν να σταματήσουν. Κυριαρχούν στην ψυχολογία και στις φοβίες των ανθρώπων και έτσι διαιωνίζονται με όλα τα μοιραία αποτελέσματα για την ανθρωπότητα. Ειδικά σε εποχές κρίσεως επανέρχονται δριμύτερα παρ’ όλον ότι κάνουν την κρίση έτι εντονότερη. Άβυσσος η ψυχολογία και η ανωμαλία των απελεκήτων ξύλων, μοιραία και η μοίρα που δημιουργούν στον άνθρωπο μέσα στον φαύλο κύκλο που ο ίδιος δημιουργεί!

Παιδικά τραύματα: Οι επιπτώσεις τους σε όλη τη ζωή μας

Μια τραυματική παιδική ηλικία μπορεί να οδηγήσει σε πιο πρώιμο θάνατο, σύμφωνα με έκθεση ερευνητών από το αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC).

Στο πλαίσιο της μελέτης τα άτομα που ανέφεραν ότι κατά την παιδική τους ηλικία είχαν τουλάχιστον έξι από τα οκτώ διαφορετικά αρνητικά βιώματα που εξετάστηκαν - από συχνή λεκτική κακοποίηση έως συμβίωση με άτομο με ψυχική νόσο - είχαν μέσο όρο ηλικίας θανάτου τα 61 χρόνια, έναντι των 79 ετών που ήταν ο μέσος όρος στα άτομα χωρίς τέτοιου είδους εμπειρίες.

Οι δρες Ντέιβιντ Μπράουν και Ρομπέρτα Άντα από το CDC παρακολούθησαν 17.337 άνδρες και γυναίκες που επισκέφθηκαν υπηρεσίες ΕΣΥ στις ΗΠΑ από το 1995 έως το 1997, προκειμένου να διερευνήσουν τη σχέση μεταξύ της υγείας και των άσχημων εμπειριών στην παιδική ηλικία.

Οι ερευνητές είχαν ήδη εντοπίσει τη σύνδεση μεταξύ στρεσογόνου παιδικής ηλικίας και καρδιοπάθειας, πνευμονοπάθειας, ηπατοπάθειας και άλλων παθήσεων.

Στη νέα μελέτη, οι ερευνητές έλεγξαν τα αρχεία θανάτου 1.539 ατόμων για το 2006, προκειμένου να εξετάσουν κατά πόσο οι εμπειρίες αυτές σχετίζονται και με τη θνητότητα.

Κάθε άτομο είχε ερωτηθεί αν είχε οποιαδήποτε από τις οκτώ διαφορετικές κατηγορίες αρνητικών βιωμάτων, στις οποίες συμπεριλαμβάνονταν η λεκτική κακοποίηση, η σωματική κακοποίηση, η σεξουαλική κακοποίηση με σωματική επαφή, η ύπαρξη κακοποιημένης μητέρας, η παρουσία ατόμου με πρόβλημα κατάχρησης ουσιών στο σπίτι, η παρουσία ατόμου με ψυχική νόσο στο σπίτι, η παρουσία μέλους της οικογένειας που είχε φυλακιστεί ή η ύπαρξη χωρισμένων ή διαζευγμένων γονιών.

Το 69% των συμμετεχόντων ηλικίας μικρότερης των 65 ετών ανέφεραν τουλάχιστον ένα από αυτά τα αρνητικά βιώματα στην παιδική τους ηλικία, ενώ το ποσοστό αυτό ήταν 53% για τα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω.

Τα άτομα που ανέφεραν ότι είχαν έξι ή περισσότερα από τα βιώματα είχαν 1,5 φορά μεγαλύτερη πιθανότητα να πεθάνουν κατά την παρακολούθηση από ό,τι τα άτομα χωρίς κανένα τέτοιο βίωμα. Επίσης είχαν 1,7 φορά μεγαλύτερη πιθανότητα να πεθάνουν πριν την ηλικία των 75 και σχεδόν 2,4 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να πεθάνουν πριν την ηλικία των 65.

Η τραυματική παιδική ηλικία μπορεί να συμβάλει με πολλούς τρόπους στην ανάπτυξη νόσου, επισημαίνει ο δρ Άντα.

Για παράδειγμα, το στρες στην παιδική ηλικία επηρεάζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα τα άτομα αυτά να έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν κατάθλιψη και άγχος, αλλά και μεγαλύτερη τάση να αντιμετωπίζουν το στρες με μη υγιείς τρόπους, όπως η κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα.

Μόνο το ένα τρίτο των συμμετεχόντων στη μελέτη δεν είχαν κανενός είδους παιδικό τραύμα, πρόσθεσε ο δρ Άντα, λέγοντας ότι αυτού του είδους τα επικίνδυνα αρνητικά βιώματα είναι πολύ διαδεδομένα.

«Για να αντιμετωπίσουμε πολλά από τα μείζονα ζητήματα δημόσιας υγείας θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτού του είδους τους στρεσογόνους παράγοντες στα παιδιά στην κοινωνία μας, ως ένα μέσο πρωτοβάθμιας πρόληψης» καταλήγει ο δρ Άντα.

Πένθος και μελαγχολία: Τα συμπτώματα του παρατεταμένου θρήνου

«Η θλίψη δεν είναι αρρώστια ούτε ψυχολογικό πρόβλημα. Είναι ένας τρόπος να ξεπεράσουμε τις επίπτωσεις της απώλειας, πρώτα με μια οργισμένη διαμαρτυρία για την εγκατάλειψη , έπειτα με τη διαρκή αναζήτηση του χαμένου προσώπου και ύστερα με την απεπλισμένη αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας. Αυτές οι διεργασίες επιτρέπουν την τελική επίλυσης της θλίψης, δίνοντας τη δυνατότητα στον πενθούντα να προχωρήσει στη ζωή του , να φτιάξει νέους δεσμούς και να χτίσει μια καινόυργια ταυτότητα». Glenys Parry, απόσπασμα απο το βιβλίο “Ψυχολογικές κρίσεις και η αντιμετώπιση τους “.

Για το Freud, το πένθος είναι η «αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή μιας αφηρημένης ιδέας που το υποκαθιστά...». Τα στάδια του πένθους αποτελούν μια φυσιολογική ψυχολογική διεργασία – αυτά είναι άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή.

Το πένθος διακρίνεται σε φυσιολογικό και περιπεπλεγμένο . Έχει πολλά κοινά σημεία με την κατάθλιψη ή την μελαχγολία αλλά διαφέρει σημαντικά.

Το πένθος είναι «προσωπικό», «υποκειμενικό», «μοναχικός δρόμος». Ο θάνατος πραγματικός ή συμβολικός οδηγεί ένα άτομο στο στάδιο της διεργασίας της απώλειας. Τέτοιες απώλειες χαρακτηρίζονται απο βαθιά λύπη, θυμό, ενοχή, απελπισία, φόβο. Το κλάμα είναι «καλό σημάδι» στο πένθος, αποτελεί μια εκτόνωση της συναισθηματικής έντασης και της φυσιολογικής κατάθλιψης του πένθους. Ο καθένας πενθεί διαφορετικά αλλά η προσωπική διεργασία της απώλειας σχετίζεται με παράγοντες όπως η προσωπικότητα του ατόμου που πενθεί, η σχέση με το άτομο που χάθηκε, το υποστηρικτικό δίκτυο κ.α.

Το άτομο που πενθεί ή εκφράζει καταθλιπτικά συμπτώματα βιώνει απώλεια της ευχαρίστησης για δραστηριότητες που συνήθως απολάμβανε, καθώς και αλλαγές στον ύπνο του, στη συγκέντρωση και την ενέργειά του. Ωστόσο, όταν κάποιος πενθεί συνήθως εστιάζει τις σκέψεις του στο άτομο που έχει χάσει και βιώνει «κύματα» πόνου σε αντίθεση με το συνεχή, διάχυτο πόνο της κλινικής κατάθλιψης.Η βασική διαφορά μεταξύ του πένθους και της κατάθλιψης είναι ότι στο πένθος της περισσότερες φορές δεν υπάρχει πτώση της αυτοεκτίμησης .Ενώ, η κλινική κατάθλιψη είναι πιο επίμονη και επίπονη και το άτομο σπάνια βιώνει «διαλείμματα» από τη θλίψη.

Στην περίπτωση της κατάθλιψης, τα συμπτώματα αυτάεπιμένουν και συνοδεύονται επίσης από αίσθημα αναξιότητας, ενοχής και αυτομομφής, χαμηλής αυτοεκτίμησης, τα οποία δεν είναι κύρια χαρακτηριστικά του πένθους. Ωστόσο, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να ευνοήσει την εκδήλωση κατάθλιψης ή καταθλιπτικής συμπτωματολογίας στο μέλλον.

Όταν το πένθος εκτείνεται τόσο, ώστε το άτομο να μην μπορεί να το ελέγξει και να μην μπορεί να λειτουργήσει σε διάφορους τομείς της ζωής του και παραμένει στην ίδια κατάσταση χωρίς να φτάνει προοδευτικά στην επίλυσή του, τότε το πένθος γίνεται «περιπεπλεγμένο» και απαιτεί αντιμετώπιση όμοια με αυτή της κατάθλιψης.

Το πένθος μπορεί να αποτελέσει εκλυτικό αίτιο για την εμφάνιση της κατάθλιψης. Αν τα συναισθήματα του πένθους δεν υποχωρούν με το πέρασμα του χρόνου (επιμονή συμπτωμάτων για περισσότερο απο 6 μήνες μετά την απώλεια) και επηρεάζεται η ποιότητα ζωής και η λειτουργικότητα του ατόμου τότε μπορεί να χρειάζεται η παρέμβαση του ειδικού. Το «παθολογικό» πένθος συνεπάγεται την αδυναμία του ατόμου να επανακτήσει την ψυχική του ηρεμία και να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθημερινότητας του.

Πότε πρέπει να ζητήσετε βοήθεια;
Όταν τα συμπτώματα του θρήνου είναι επίμονα και παρατεταμένα , θα πρέπει να σκεφτείτε σοβαρά το ενδεχόμενο να μιλήσετε σε κάποιον ειδικό καθώς και αν βιώνετε κάποια απο τα παρακάτω:
· Σημαντικό βαθμό ενοχής για πράγματα πέρα των ενεργειών που κάνατε ή δεν κάνατε κατά τη χρονική περίοδο του θανάτου του αγαπημένου προσώπου.
· Σκέψεις αυτοκτονίας που προχωρούν πέρα απο το να σκέφτεται κανείς παθητικά «καλύτερα να πέθαινα» ή «να μπορούσα να ξαναείμαι μαζί με τον αγαπημένο μου».
· Ακραία απεπλισία που εκδηλώνεται με μια αίσθηση οτι όσο κι αν προσπαθείτε , δεν θα μπορέσετε ποτέ να αποκτήσετε ξανά μια ζωή που αξίζει.
· Παρατεταμένη υπερδιέργερση ή κατάθλιψη με ενα αίσθημα οτι είστε σε υπερένταση ή πολύ «πεσμένοι» , το οποίο επιμένει για μήνες.
· Σωματικά συμπτώματα, όπως οξύς πόνος στο στήθος ή σημαντική απώλεια βάρους , η οποία θα μπορούσε να απειλήσει τη σωματική σας υγεία.
· Ανεξέλεκτος θυμός που αποξενώνει φίλους και αγαπημένους ή που σας κάνει να σχεδιάζετε τρόπους να εκδικηθείτε για την απώλεια.
· Επίμονη διαταραχή της λειτουργικότητας στην ικανότητα σας να παραμείνετε σε μια δουλειά ή να φέρετε σε πέρας απλούς στόχους αναγκαίους για την καθημερινή ζωή.
· Κατάχρηση ουσιών με φάρμακα ή αλκοολ για να δίωξετε τον πόνο της απώλειας.

Εντοπίστηκε άγνωστο είδος πλησιόσαυρου με τεράστιο λαιμό και δύο ζεύγη πτερυγίων

Πριν από δύο περίπου έτη εντοπίστηκε σε παλαιό ορυχείο που έχει καλυφθεί από χώμα και λάσπη στη κεντρική Αγγλία ένα απολίθωμα αρχαίου όντος, που στη συνέχεια δεν μπόρεσε να ταυτοποιηθεί.
 
Ομάδα ερευνητών του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης οργάνωσε μια ανασκαφή στο σημείο που εντοπίστηκε το πρώτο εύρημα και τελικά εντοπίσθηκαν άλλα 600 απολιθώματα αυτού του όντος το οποίο διαπιστώθηκε ότι ήταν ένα άγνωστο είδος πλησιόσαυρου, που άνηκε στην κατηγορία των γιγάντιων θαλάσσιων ερπετών.
 
H Εύα των θαλασσών
 
Αυτός ο πλησιόσαυρος ζούσε πριν από περίπου 165 εκ. έτη και βαφτίστηκε από τους ερευνητές «Εύα» . Είχε μήκος 6 μέτρων και ο λαιμός του ξεπερνούσε τα δύο μέτρα. Είχε επίσης κοντή ουρά και δύο ζεύγη πτερυγίων ανατομικά χαρακτηριστικά που σε συνδυασμό με τον μακρύ του λαιμό τον έκαναν δεινό κυνηγό. Η Εύα σύμφωνα με τους ερευνητές ήταν στην κορυφή της διατροφικής αλυσίδας εκείνης της εποχής μέσα στο νερό. Το κεφάλι της Εύας έχει εντοπιστεί αλλά είναι δύσκολο να αποσπαστεί από το κομμάτι λάσπης στο οποίο είναι εγκλεισμένο.

Οστεοπόρωση: Επιστήμονες δημιούργησαν ενέσιμο αφρό που επιδιορθώνει εκφυλισμένα οστά

Τα ενέσιμα έκδοχα φωσφορικού ασβέστιου (CPC) υπάρχουν σχεδόν εκατό χρόνια και χρησιμοποιούνται συχνά στην ορθοπεδική και την τραυματολογία σαν υποκατάστατα οστών κατα τη διάρκεια χειρουργείων.

Αυτά τα βιο-υλικά επιτρέπουν στους χειρουργούς να επιδιορθώσουν επιτόπου ελαττωματικά οστά με μια σχετική ευκολία. Επιπρόσθετα είναι βιοσυμβατά και αντιτοξικά, έτσι ώστε να ενσωματώνονται πιο εύκολα και χωρίς παρενέργειες στον οργανισμό.
Εδώ και αρκετό καιρό οι ειδικοί και οι εταιρίες παραγωγής αυτών των υλικών μελετούσαν το ενδεχόμενο για το αν αυτό το βιο-υλικό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στη γρήγορη ανάπτυξη των οστών και στην θεραπεία εκφυλιστικών ασθενειών όπως η οστεοπόρωση.
Μία ασθένεια που επιβαρύνει πολύ την υγεία και την ευκολία κίνησης των ηλικιωμένων και ιδίως των γυναικών που πλήττονται συνηθέστερα από την οστεοπόρωση.
Σύμφωνα με αναφορές του James Urquhart στο Chemistry World, οι επιστήμονες μέχρι σήμερα δεν είχαν τη δυνατότητα να εξελίξουν επαρκώς το συγκεκριμένο υλικό έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης και των λοιπών εκφυλιστικών ασθενειών των οστών.
Το πρόβλημα ήταν ότι τα ενέσιμα αυτά έκδοχα δεν είχαν την απαραίτητη σύσταση έτσι ώστε να εισχωρούν στα εκφυλισμένα οστά, με αποτέλεσμα να μην καταφέρνουν να λειτουργούν ανασταλτικά στην εξέλιξη της οστεοπόρωσης ή των άλλων εκφυλίσεων των οστών.
Ο Pierre Weiss και οι συνεργάτες του, του Πανεπιστήμιου της Nantes, πέτυχαν μια σημαντική ανακάλυψη σε αυτόν τον τομέα δημιουργώντας εναν εξελιγμένο αφρό ο οποίος επικάθεται στα κενά των οστών με εντυπωσιακή βελτίωση στην λειτουργικότητα τους.
Το νέο αυτό υλικό όντας αφρώδες μπορεί και εισχωρεί έως και στα πιο απομακρυσμένα και επιβαρυμένα σημεία των οστών, καλύπτοντας τα αδύναμα σημεία και βελτιώνοντας μακροπρόθεσμα την αντοχή του οστού.
Τα αποτελέσματα αυτής της νέας μεθόδου που δημοσιεύτηκαν στο Ολλανδικό ιατρικό περιοδικό Acta Biomaterialia έχουν δημιουργήσει μεγάλη αισιοδοξία στον ιατρικό χώρο αλλά και στους ασθενείς οι οποίοι βλέπουν πλέον μία αχτίδα φωτός στην θεραπεία όλων αυτών των πολύπλοκων όσο και πολύ επίπονων εκφυλιστικών ασθενειών των οστών στον άνθρωπο.

Το «μέλλον των μεταφορών»: Αεροπλάνο, σκάφος ή και τα δύο;

The FlyShip  hovers just above the water level and is capable of reaching speeds over 155mph (250km/h). The German engineering team behind the vehicle believe it is set to revolutionise the way we travel across sea. According to FlyShip, there are a number of potential applications for civilian and governmental use for the craft, including military surveillance, anti-piracy operations and as a speedy ferryΌταν μία μορφή μεταφοράς απλά δεν είναι αρκετή, γιατί να μην ταξιδέψετε με ένα όχημα που συνδυάζει τα χαρακτηριστικά ενός αεροπλάνου, ενός σκάφους και ενός χόβερκραφτ;
Χαρακτηριζόμενο ως το «μέλλον των μεταφορών», το FLYSHIP χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να αιωρείται ακριβώς πάνω από το επίπεδο της θάλασσας και είναι ικανό να φθάνει σε ταχύτητα άνω των 250 χλμ/ώρα.

Αν και ακόμα βρίσκεται στα πρώτα στάδια της παραγωγής, η ομάδα Γερμανών μηχανικών πίσω από το πρωτότυπο όχημα, είπε ότι έχει οριστεί να φέρει την επανάσταση στον τρόπο που ταξιδεύουμε στην θάλασσα και θα μπορούσε ακόμη να χρησιμοποιηθεί για την εξάλειψη της πειρατείας.
Part plane, part boat, part hovercraft, the new futuristic vehicle is being touted as the future of transportation. It is able to stay hovering above land and water by creating a cushion of air under the 'reversed delta wings', propelling it from the ground. On a hovercraft this is achieved by huge fans in the middle of the craft which create a massive down draft
Η εταιρεία είπε ότι το φουτουριστικό υβριδικό θα χρησιμοποιηθεί κυρίως ως όχημα θαλάσσιων μεταφορών για τη μεταφορά φορτίων, αλλά θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί και ως εμπορικός μεταφορέας επιβατών και ως όχημα ταχείας αντίδρασης για την ακτοφυλακή.
Καθώς είναι σε θέση να μεταφέρει φορτία σε ταχύτητες άνω των 250 χλμ/ώρα, είναι ταχύτερο από τα πλοία που μεταφέρουν εμπορευματοκιβώτια που μπορούν τυπικά να φτάσουν μόνο μέχρι τα 46 μίλια/ώρα.
Σε σύγκριση με τα αεροπλάνα, το σκάφος αυτό είναι επίσης φθηνότερο.
The German firm behind the  vehicle (prototype pictured) said it could primarily be used as a maritime transport vehicle, but could also be used as a commercial passenger transport and even for military uses, including anti-piracy missions
Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες του FLYSHIP, το μέσο κόστος μιας επένδυσης σε τζετ Airbus A318, που χρησιμοποιείται από την British Airways, είναι περίπου 71 εκατομμύρια δολ., ενώ το FlyShip FS-100 κοστίζει περίπου 37 εκατομμύρια δολ.
Σύμφωνα με τα σχέδια, το FLYSHIP, θα διαθέτει 100 θέσεις, χώρο έκταση καμπίνας 140 τ.μ. και θα έχει περίπου 37 μέτρα μήκος και άνοιγμα φτερών 40 μέτρων.

Το FLYSHIP μπορεί να έχει μόνο τρία μέλη πληρώματος επί του πλοίου και θα καταναλώνει περίπου 270 λίτρα καυσίμου ανά ώρα, σε σύγκριση με τα σκάφη της γραμμής που καταναλώνουν έως και 3.300 λίτρα ανά ώρα.
As it is capable of transporting maritime cargo at speeds of over 155mph (250km/h), it is faster than using container ships which can typically only reach up to 25 knots (46mph). Compared to flying in planes, the vessel (illustrated) is cheaper, too. The average cost of an Airbus A318 jet liner is about £50 million ($71m illion). By comparison, the FlyShip FS-100 costs around £26 million ($37 million)

Είναι πιο ευτυχισμένοι όσοι έχουν ένα μπαρ στη γειτονιά τους!

Ευτυχία είναι το να μένει κάποιος κοντά σε ένα μπαρ, σύμφωνα με τα ευρήματα μιας νέας έρευνας. Πιο συγκεκριμένα, η μελέτη, η οποία διεξήχθη από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, αποκάλυψε ότι όσοι ζουν κοντά σε κάποιο μπαρ είναι πολύ πιο χαρούμενοι, έχουν περισσότερους φίλους, απολαμβάνουν καλύτερα τη ζωή τους, ενώ και η κατανάλωση αλκοόλ είναι πιο μετρημένη από όσους δεν έχουν κάποιο μπαρ στη γειτονιά τους.

Η έρευνα αποκάλυψε, επίσης πως οι κοινωνικές ικανότητες βελτιώνονται μετά από ένα ποτό, ενώ είναι πιο εύκολο να συζητήσει κανείς σε κάποιο μικρό μπαρ παρά σε μεγάλα κέντρα διασκέδασης.

Ο καθηγητής Robin Dunbar του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης σχολίασε αναφορικά με την έρευνα πως: «Η φιλία και η κοινότητα είναι πιθανόν δυο από τους πιο βασικούς παράγοντες της υγείας και της ευημερίας μας. Το να αποκτούμε και να διατηρούμε φιλίες, ωστόσο, είναι κάτι που πρέπει να γίνεται από κοντά. Δεδομένης της έκρηξης των social media, το να υπάρχουν ήσυχα, εύκολα προσβάσιμα μέρη, στα οποία μπορεί κανείς να βρεθεί με φίλους είναι απαραίτητο».

Ο Tim Page, γενικός διευθυντής της «Camra», του Οργανισμού για τον οποίο διεξήχθη η έρευνα, συμπλήρωσε πως: «Ενώ είμαστε ενθουσιασμένοι που μια έρευνα τονίζει τα τόσα πλεονεκτήματα του να βγαίνει κανείς σε μπαρ, δεν νομίζω ότι τα αποτελέσματα αποτελούν έκπληξη. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να διασφαλίσουμε το να υπάρχει σε κάθε γειτονιά ένα τέτοιο μέρος».

Εξελίσσεται ακόμα ο άνθρωπος γιατί η φυσική επιλογή τον επηρεάζει ακόμη

Ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να εγκατέλειψε προ πολλού τον τρόπο ζωής του κυνηγού – συλλέκτη, όμως η δαρβίνειος αρχή της επιβίωσης του ισχυρότερου συνεχίζει να διέπει την εξέλιξη του ανθρώπου. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα νέας μελέτης, θεσμοί όπως ο γάμος δεν περιόρισαν την επίδραση της φυσικής επιλογής στην εξελικτική διαδικασία.

Οι ερευνητές από το Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Βερολίνου μελέτησαν ληξιαρχικές πράξεις γέννησης, θανάτου και γάμου σχεδόν 6.000 ανθρώπων, οι οποίοι γεννήθηκαν μεταξύ 1760 και 1849 σε τέσσερα χωριά αγροτών και αλιέων, στη Φινλανδία. Αυτή η χρονική περίοδος επελέγη μεταξύ άλλων λόγω της αυστηρής νομοθεσίας που απέτρεπε τη μοιχεία και τα διαζύγια.

Η ομάδα μελέτησε τέσσερις πτυχές της ζωής εκείνων των ανθρώπων, οι οποίες επηρεάζουν την επιβίωση και την αναπαραγωγή: πόσοι και ποιοι ζούσαν μετά την ηλικία των 15 ετών, ποιοι παντρεύονταν και ποιοι όχι, πόσες φορές παντρευόταν κάποιος (ο δεύτερος γάμος ήταν αποδεκτός μόνο εάν κάποιος χήρευε) και πόσα παιδιά αποκτούσε κάθε ζευγάρι. «Όλα αυτά τα βήματα συνδέονται με τον αριθμό των παιδιών», λέει ο επικεφαλής της ομάδας Alexandre Courtiol.

Τα ευρήματα του Κουρτιόλ και των συνεργατών του καταδεικνύουν ότι η φυσική επιλογή ήταν παρούσα σε όλα τα χωριά που βρέθηκαν στο μικροσκόπιο. Σχεδόν οι μισοί από τους κατοίκους τους πέθαιναν πριν κλείσουν τα 15, κάτι που σημαίνει ότι δεν είχαν γενετικές προδιαγραφές τέτοιες που θα τους επέτρεπαν να επιβιώσουν, ήταν π.χ. ευάλωτοι στις ασθένειες. Συνεπώς, δεν κληροδοτούσαν τα γονίδιά τους στις επόμενες γενιές. Έπειτα, απ’ όσους ζούσαν μετά τα 15, ένα 20% δεν παντρευόταν και δεν τεκνοποιούσε, άρα πιθανώς κάποια από τα χαρακτηριστικά τους λειτουργούσαν αποτρεπτικά στη διαιώνιση των γονιδίων τους.

Επίσης, όπως γράφουν οι ερευνητές στην επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences, η τύχη κάθε ανθρώπου – και των γονιδίων του- δεν είχε να κάνει με το αν ήταν πλούσιος ή όχι. «Το περιθώριο εξέλιξης είναι το ίδιο με αυτό που υπάρχει σε άλλα ζώα», επισημαίνει ο Alexandre Courtiol.

Στην περίπτωση των 6.000 Φιλανδών, παρών ήταν και ο παράγοντας της φυλετικής επιλογής: οι άνδρες που ήταν σε θέση να προσελκύσουν νέες συντρόφους, έκαναν περισσότερα παιδιά. Με μία σύντροφο, ο μέσος όρος ήταν πέντε παιδιά, ενώ με τέσσερις συντρόφους ο αριθμός των παιδιών αυξανόταν στα 7,5. Ο Courtiol σημειώνει ότι, από τα έγγραφα που μελέτησε, δεν κατέληξε σε κάποιο συμπέρασμα σχετικά με τα χαρακτηριστικά, με βάση τα οποία οι άνδρες επέλεγαν συντρόφους. Ωστόσο ο μεγάλος αριθμός παιδιών που αντιστοιχούσαν σε κάθε άνδρα – φθάνοντας έως και τα 17- καταδεικνύει ότι είχαν πολλές επιλογές.

Με τα ευρήματα της ομάδας του Courtiol συμφωνούν και άλλοι συνάδελφοί του. «Δεν χωράει αμφιβολία ότι η φυσική επιλογή απαντάται στο σύγχρονο άνθρωπο», λέει ο Jacob Murant από το Πανεπιστήμιο Ντιουκ. Η σημασία της φυσικής επιλογής είναι ευρέως αποδεκτό ότι υπάρχει στα πτηνά και στα ψάρια, «όμως αυτή είναι η πρώτη φορά που η φυλετική επιλογή καταγράφεται τόσο καλά στους ανθρώπους», επισημαίνει ο Steven Sterns από το Γέιλ.

Γεωγραφία και κλίμα ρυθμίζουν τα γονίδιά μας προσδίδοντας τις χαρακτηριστικές ιδιότητες στις διάφορες ανθρώπινες φυλές

Οι διαφορές των ανθρώπων προέκυψαν από τις κλιματικές συνθήκες που επικράτησαν στον πλανήτη μας, από την περιοχή που έζησαν οι πρόγονοί μας, από τις διάφορες ασθένειές τους, ακόμη και από την κουλτούρα τους

Η γεωγραφία και το κλίμα της Γης επηρεάζουν με καθοριστικό τρόπο τα γονίδιά μας, διαπιστώνουν οι επιστήμονες. Οι δύο αυτοί παράγοντες τα κάνουν να μεταλλάσσονται και να προσδίδουν ορισμένες χαρακτηριστικές ιδιότητες στις διάφορες ανθρώπινες φυλές. Για τον λόγο αυτόν κάποιοι άνθρωποι έχουν σκούρο ή ανοικτό δέρμα, αντέχουν περισσότερο ή λιγότερο στο κρύο, προσβάλλονται ή όχι από ασθένειες. Από την εποχή που ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα της αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου γονιδιώματος το 2003, οι επιστήμονες απέκτησαν έναν τεράστιο θησαυρό πληροφοριών για τα μικροσκοπικά στοιχεία που αποτελούν το DΝΑ μας και τα οποία καθορίζουν την εξέλιξή μας στο πέρασμα των αιώνων.


Η γνώση αυτή, έχει επιτρέψει στους ειδικούς να ανασυνθέσουν την «αυτοβιογραφία» μας με τρόπο αξιοθαύμαστο. Οι επιστήμονες γνωρίζουν σήμερα ότι ορισμένες μικρές και διακεκριμένες αλλαγές στα γονίδιά μας έχουν προσδώσει στο Ηomo Sapiens, δηλαδή σε εμάς, τον μοντέρνο άνθρωπο, την ιδιαίτερη και ξεχωριστή μορφή που έχει σήμερα. Μάλιστα, οι μικροσκοπικές αλλά και μακροσκοπικές αυτές αλλαγές, πυροδοτήθηκαν από τις κλιματικές συνθήκες που επικράτησαν στον πλανήτη μας, από τη γεωγραφία του τόπου όπου έζησαν οι πρόγονοί μας, από τις διάφορες ασθένειες με τις οποίες ήρθαν αντιμέτωποι ή ακόμη και από την κουλτούρα τους.

Το περιβάλλον

Όπως μάλιστα τονίζει ο Κάρλος Μπουσταμάντε, καθηγητής Υπολογιστικής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ της Νέας Υόρκης, «μόλις τώρα εμείς οι βιολόγοι ανακαλύπτουμε ότι το μέγεθος του εγκεφάλου μας ή των άκρων μας, τα ένζυμα στο στομάχι μας ή στο σάλιο, το χρώμα του δέρματος και το περίγραμμα των μαλλιών μας μέχρι και η αρματωσιά του ανοσοποιητικού μας συστήματος, αποτελούν το καθένα σε έναν μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της εξέλιξής μας. Ο καρπός δηλαδή από τον μόχθο που κατέβαλλαν οι πρόγονοί μας για να επιβιώσουν στις ιδιαίτερες συνθήκες του περιβάλλοντος στο οποίο βρέθηκαν».

Οι μεταλλάξεις

Αυτήν την πολύπλοκη διαδικασία την είχε σκιαγραφήσει ο Δαρβίνος στο έργο του «Η Καταγωγή του Ανθρώπου». Όμως το αποδεικτικό υλικό για τα αίτια που προκαλούν τις ανατομικές και εν τέλει τις βιοχημικές διαφορές ανάμεσα μας, οι επιστήμονες κατάφεραν να τις καταγράψουν μόνο αφ΄ ότου πέρασαν 150 χρόνια από την έκδοση του μνημειώδους εκείνου έργου. Η περίφημη λοιπόν Φυσική Επιλογή που καθορίζει τις διαφορές στην εμφάνιση και τη φυσιολογία ανάμεσα στις ανθρώπινες φυλές, δεν ξεκίνησε πριν από 6 εκατομμύρια χρόνια όταν, όπως λέγεται, διαχωρίστηκε ο άνθρωπος από τον πίθηκο. «Είχε ξεκινήσει νωρίτερα και όπως θα δούμε παρακάτω, διαπιστώσαμε ότι κάποιες αξιοσημείωτες μεταλλάξεις στα γονίδιά μας πρόκριναν τη διαφορά μας από άλλα είδη αλλά και ανάμεσα σε εμάς τους ίδιους», λέει η Κριστίν Σαμπέτι, εξελικτική βιολόγος στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τον εγκέφαλό μας. Οι καταπληκτικές ικανότητες που έχει και κυρίως το χάρισμα της ομιλίας, δεν κληροδοτήθηκαν απευθείας από κάποιον υποδεέστερο πρόγονο αλλά οφείλονται σε ορισμένες δομικές αλλαγές που ολοκληρώθηκαν στην πορεία του χρόνου και αφορούν σε κάποιο βαθμό ένα γονίδιο που λέγεται FΟΧΡ2. Όταν συμβεί μια μετάλλαξη σε αυτό το γονίδιο, ο άνθρωπος χάνει την ικανότητα κατανόησης της γλώσσας και τη δυνατότητα εκφοράς έναρθρου λόγου ενώ τα πουλιά αδυνατούν να κελαηδήσουν σωστά και οι νυχτερίδες χτυπούν πάνω στα τοιχώματα ενός σπηλαίου. Σε πολλά είδη έμβιων οργανισμών, το γονίδιο αυτό παίζει καθοριστικό ρόλο στην εκφορά ήχου και στην αντίληψη μιας πληροφορίας που οδηγεί στην πραγματοποίηση μιας κίνησης. Όπως έχει αποδειχτεί, ο άνθρωπος διαθέτει δύο μεταλλάξεις στο FΟΧΡ2 ενώ οι χιμπαντζήδες καμία. Αυτές οι μεταλλάξεις έχουν επενεργήσει με τέτοιο τρόπο στη λειτουργία των εγκεφαλικών μας κυττάρων, χαρίζοντάς μας τη μοναδική ικανότητα της γλωσσικής έκφρασης.

ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ποσοστό από τα 25.000 γονίδια του ανθρώπου εξακολουθούν και εξελίσσονται αλληλεπιδρώντας με το περιβάλλον, προσδίδοντάς μας ποικιλία φυσιολογικών χαρακτηριστικών

Καθοριστική η επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας

Οι μεταλλάξεις στα γονίδια δεν διαχωρίζουν μόνο τον άνθρωπο από τα ζώα αλλά τον διαφοροποιούν και από άλλους ανθρώπους. Κάποιες από τις σημαντικές μεταλλάξεις στις οποίες οφείλεται η ποικιλομορφία των ανθρωπίνων φυλών προέρχεται από την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας. Ανάλογα με το σημείο του πλανήτη, κάποιοι άνθρωποι έχουν αναπτύξει μηχανισμούς «χειραγώγησης» της ακτινοβολίας. Μεγάλη δόση από αυτήν μπορεί να κάψει το δέρμα και να βλάψει τη βιταμίνη Β που είναι απαραίτητη για τη γονιμότητα και την ανάπτυξη του εμβρύου.

Αντιθέτως, η ελάχιστη έκθεση στον ήλιο εμποδίζει τον σχηματισμό της βιταμίνης D που είναι εξίσου σημαντική για την απορρόφηση του ασβεστίου που είναι πολύτιμο για τα οστά και τους μυς. Το χρώμα του δέρματος καθορίζεται από τη συμπεριφορά χρωστικών γονιδίων και αυτό ανακλάται και στα μαλλιά. Υπάρχει ποικιλομορφία στο χρώμα των μαλλιών των Ευρωπαίων ενώ δεν υπάρχει στους Ασιάτες. Η κουλτούρα μιας φυλής επιδρά και αυτή με τη σειρά της στη συμπεριφορά των γονιδίων, προσδίδοντας στους ανθρώπους διαφορετικά χαρακτηριστικά.

Οι Σκανδιναβοί για παράδειγμα μπορούν σε ποσοστό μεγαλύτερο από 90% να χωνέψουν το γάλα όταν είναι ενήλικοι. Το ίδιο ποσοστό για τους Κινέζους είναι 1%. Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι έχουν μια μετάλλαξη στο γονίδιο της λακτάσης που τους επιτρέπει να χωνεύουν ως ενήλικοι το γάλα ενώ οι Αφρικανοί δεν το έχουν. Η μετάλλαξη αυτή είναι κοινή σε ανθρώπους που ζουν κοντά σε οικόσιτα ζώα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της διατροφής τους.

Το «ξύπνημα» της δύναμης Higgs

elementary_particle_interactions
To μποζόνιο Higgs αλληλεπιδρά με τα σωματίδια που συνιστούν την γνωστή μας ύλης, τα ηλεκτρόνια, τα πρωτόνια και νετρόνια. Τα εικονικά του κβάντα ανταλλάσσονται συνεχώς με αυτά τα σωματίδια. Με άλλα λόγια εμφανίζεται μια δύναμη – η δύναμη Higgs.

Tα μποζόνια Higgs μεταφέρουν την δύναμη Higgs με τον ίδιο τρόπο που τα βαρυτόνια, τα γλοιόνια, τα φωτόνια, τα μποζόνια W και Ζ μεταφέρουν αντίστοιχα την βαρυτική, την ισχυρή, την ηλεκτρομαγνητική και την ασθενή δύναμη. Ακριβώς όπως η βαρύτητα, η δύναμη Higgs είναι πάντα ελκτική και το μέτρο της είναι ανάλογο, σε πρώτη προσέγγιση με τη μάζα του σωματιδίου.

Η δύναμη Higgs δεν ανιχνεύθηκε ποτέ μέχρι σήμερα και τούτο διότι πρόκειται για μια εξαιρετικά ασθενή δύναμη. Δεδομένου ότι ο φορέας της έχει μάζα, όπως συμβαίνει και με την ασθενή πυρηνική δύναμη, η ακτίνα δράσης της είναι πολύ μικρή – η ένταση μειώνεται εκθετικά και δράση της φτάνει έως 10-18 m, περίπου το 0,1% της διαμέτρου του πρωτονίου.

Επιπλέον, για την συνηθισμένη ύλη η ασθενής δύναμη είναι πιο σημαντική εξαιτίας της ελάχιστης σύζευξης του Higgs με ελαφρά κουάρκ και ηλεκτρόνια. Έτσι π.χ. για το πρωτόνιο η δύναμη Higgs είναι χιλιάδες φορές ασθενέστερη από την ασθενή πυρηνική δύναμη, και για το ηλεκτρόνιο εκατοντάδες χιλιάδες φορές ασθενέστερη. Τέλος, δεν υπάρχουν γνωστά σωματίδια που αλληλεπιδρούν μόνο μέσω της δύναμης Higgs και της βαρύτητας (σε κάποια μοντέλα σκοτεινής ύλης υπάρχουν σωματίδια με αυτή την ιδιότητα), οπότε στην πράξη η δύναμη Higgs είναι πάντα μια ελάχιστη διόρθωση στις γνωστές μας δυνάμεις που διαμορφώνουν την δομή των ατόμων και των πυρήνων.

Παρόλα αυτά σε μια πρόσφατη εργασία [«Probing the Atomic Higgs Force» , Delaunay et al] υποστηρίζεται ότι η κατάσταση δεν είναι και τόσο απελπιστική, και ότι η τρέχουσα πειραματική ευαισθησία είναι ικανή να αρχίσει το ψάξιμο της δύναμης Higgs. Οι συγγραφείς προτείνουν να γίνει αυτό διαμέσου της ατομικής φασματοσκοπίας. Οι μετρήσεις συχνότητας των ατομικών μεταβάσεων έχουν φτάσει στην εκπληκτική ακρίβεια της τάξης του 10-18.

Η δύναμη Higgs δημιουργεί ένα δυναμικό τύπου Yukawa μεταξύ του πυρήνα και των ηλεκτρονίων που οδηγεί σε μια μετατόπιση των ενεργειακών σταθμών του ατόμου. Η μετατόπιση είναι ελάχιστη, και κυρίως είναι πάντα μικρότερη σε σχέση με την ανάλογη μετατόπιση που οφείλεται στην ασθενή δύναμη.

Αυτό είναι ένα σοβαρό πρόβλημα, γιατί οι υπολογισμοί των κυρίαρχων συνεισφορών μπορεί να μην είναι αρκετά ακριβείς για να εξαχθεί η δευτερεύουσα συνεισφορά Higgs.

Ευτυχώς όμως υπάρχουν οι τρόποι να μειωθούν οι αβεβαιότητες. Ένας τρόπος είναι να μετρηθεί η μετατόπιση των συχνοτήτων μετάβασης για διάφορα ζεύγη ισοτόπων. Η θεωρία λέει ότι οι βασικές ατομικές αλληλεπιδράσεις πρέπει να οδηγούν σε μια παγκόσμια γραμμική σχέση (την επονομαζόμενη σχέση του Κing) μεταξύ των ισοτοπικών μετατοπίσεων για διαφορετικές μεταβάσεις. Η δύναμη Higgs και οι ασθενείς αλληλεπιδράσεις θα οδηγήσουν σε παραβίαση της σχέσης του Κing. Παίρνοντας υπόψιν τις αβεβαιότητες που υπεισέρχονται στους υπολογισμούς των ενεργειακών ατομικών σταθμών, θα είναι πολύ δύσκολο να επιτύχει κανείς ανίχνευση της δύναμης Higgs. Μπορεί όμως να θέσει βελτιωμένους περιορισμούς και όρια στις συζεύξεις Higgs με ελαφρά φερμιόνια, σε σχέση με τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC).

Σύμφωνα με τους Delaunay et al, θα μπορούσε η ένταση των αλληλεπιδράσεων Higgs-φερμιονίων να είναι πολύ ισχυρότερη από τις υπάρχουσες θεωρητικές προβλέψεις, γεγονός που θα έκανε δυνατή την ανίχνευση της δύναμης Higgs μέσω ατομικής φασματοσκοπίας. Ή αντιθέτως οι μάζες των ελαφρών φερμιονίων να μην οφείλονται στον μηχανισμό Higgs, με αποτέλεσμα πολύ μικρότερη ένταση αλληλεπιδράσεων Higgs-φερμιονίων και αδυναμία ανίχνευσης της δύναμης Higgs.

Είτε ισχύει το πρώτο είτε το δεύτερο, το σίγουρο είναι πως οδηγούμαστε σε νέα φυσική διαμέσου μιας πρωτότυπης μεθόδου εντοπισμού της δύναμης Higgs, η οποία δεν έχει ανάγκη τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων.

Τι κοινό έχουν ο εγκέφαλος, το διαδίκτυο και το σύμπαν;

Εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι πρόκειται για τρία τελείως διαφορετικά πράγματα. Σύμφωνα ωστόσο με τους επιστήμονες, το διαδίκτυο, ο ανθρώπινος εγκέφαλος και το σύμπαν μοιάζουν να εξελίσσονται με παρόμοιες διαδικασίες υπακούοντας σε κάποιους κοινούς νόμους. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξαν φυσικοί του University of California San Diego μετά από έρευνα που στόχο είχε την κατανόηση του τρόπου με τον οποίον επεκτείνεται το σύμπαν.

Οι ερευνητές του αμερικανικού πανεπιστημίου προσπάθησαν να προσομοιώσουν την εξέλιξη του σύμπαντος με τη βοήθεια υπολογιστή. Όπως παραδέχτηκαν, δεν έχουμε ακόμα κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η φύση. Όμως ένα πράγμα μοιάζει να είναι σίγουρο: Το σύμπαν μεγαλώνει σαν ένας γιγάντιος εγκέφαλος, που εξελίσσεται συνεχώς αυξάνοντας τα νευρωνικά του δίκτυα, ενώ εξαπλώνεται όπως ακριβώς και το διαδίκτυο.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, οι ομοιότητες που παρουσιάζει η δικτύωση του εγκεφάλου, του διαδικτύου και του σύμπαντος είναι απίθανο να οφείλονται σε σύμπτωση. Το μικρότερο κύτταρο του εγκεφάλου φαίνεται να αναπτύσσεται και να αλλάζει με τον ίδιο τρόπο που το κάνει και ένας μεγα-γαλαξίας. Έτσι οι Αμερικανοί επιστήμονες έρχονται να συμφωνήσουν με την άποψη πολλών συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας, ότι δηλαδή το σύμπαν συμπεριφέρεται σαν ένας εγκέφαλος απείρων διαστάσεων.

Μπονσάι αιωρούνται στον αέρα!

Οι Ιάπωνες αποφάσισαν ότι τα μικροσκοπικά μπονσάι τους θα πρέπει να είναι όχι μόνο χαριτωμένα αλλά και πρωτότυπα, με αποτέλεσμα να τα κάνουν να αιωρούνται στον αέρα! Τα μπονσάι αποτελούν αγαπημένη καλλιέργεια στην Ιαπωνία εδώ και αιώνες, κατά την οποία μεγάλα σε μέγεθος δέντρα καλλιεργούνται με ειδικό τρόπο σε… μικρογραφία.

Οι σχεδιαστές της ομάδας The Hoshinchu δημιούργησαν το “Air Bonsai”, ένα μικρό δεντράκι πάνω σε μια βάση, στην οποία δεν ακουμπά καθόλου – το αντίθετο αιωρείται και περιστρέφεται στον αέρα! Η βάση είναι κατασκευασμένη από παραδοσιακή ιαπωνική πορσελάνη και με τη βοήθεια μαγνητών το φυτό δεν την πλησιάζει καν ενώ βρίκεται στο κενό! Τα μπονσάι μπορούν να αντικατασταθούν από οποιοδήποτε άλλο φυτό της αρεσκείας σας, που θα διακοσμήσει το σπίτι και θα καταπλήξει τους φίλους σας. Πρέπει ωστόσο να επισημάνουμε ότι οι τιμές ξεκινούν από 700€!

Η Ιστορία της Λογικής

Η Ιστορία της ΛογικήςΗ Λογική στην αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία
Λογική είναι η νοητική διεργασία κατά την οποία συνδέονται στοιχεία για την παραγωγή αποτελέσματος που σχετίζεται με τα συνδεθέντα πχ αν πούμε ότι 2+2=4 αυτό είναι μια λογική διεργασία ή αν πούμε μιαν οποιαδήποτε λέξη πχ “θάλασσα” αυτό είναι μια λογική διεργασία διότι οι λέξεις είναι σύνδεση αισθητηριακών πληροφοριών (εκ των φαινομένων) με αποτέλεσμα την παραγωγή (υπό μορφή γραμμάτων και φωνημάτων) των λέξεων. Ο όρος “λέξη” εκ του “λέγω” σημαίνει “παράγωγο σύνδεσης”.

Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο “λόγος” ήταν ο Ηράκλειτος ο οποίος διευκρίνησε ότι ο λόγος είναι ένας σύνδεσμος ο οποίος συνδέει τον κόσμο (τα φαινόμενα) με την ομιλία δηλαδή τα φαινόμενα με κάποιο τρόπο μέσον της διάνοιας (γνώσης) μεταποιούνται σε γνώση και σε λέξεις (λόγο). Γι’ αυτό είναι λάθος να ερμηνεύουμε τη λογική αρχόμενοι από τις προτάσεις που είναι παράγωγα των λέξεων. Σωστό είναι να γνωρίζουμε (κατά τον Αριστοτέλη) τις αρχές των όσων ερευνούμε και αρχή του λόγου είναι οι λέξεις οι οποίες ονομάζουν τα φαινόμενα και η έρευνα πρέπει να αρχίζει από την προέλευση των λέξεων και τη σχέση τους με τα φαινόμενα. Αν δεν κατορθώσαμε να βρούμε την σχέση ανάμεσα: στα φαινόμενα, τη γνώση και τον λόγο, σχέση που είναι το υπόβαθρο της Λογικής και που αποδεικνύει πώς νοητικά διενεργείται η Λογική, δηλαδή η σύνδεση των όσων φέρνουμε στο μυαλό για να τα κάνουμε γνώση και γλώσσα.

Πριν τον Πλάτωνα
Αν και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ανακάλυψαν εμπειρικά μερικές αλήθειες της γεωμετρίας, το μεγάλο επίτευγμα των αρχαίων Ελλήνων ήταν να αντικαταστήσουν τις εμπειρικές μεθόδους με επιστημονικές. Η συστηματική μελέτη αυτή φαίνεται να ξεκίνησε με τη σχολή του Πυθαγόρα στα τέλη του έκτου αιώνα π.κ.ε. Οι τρεις βασικές αρχές της γεωμετρίας είναι ότι ορισμένες προτάσεις πρέπει να γίνονται δεκτές ως αληθινές χωρίς απόδειξη, ότι όλες οι υπόλοιπες προτάσεις του συστήματος να προκύπτουν από τις προηγούμενες και ότι η εξαγωγή πρέπει να είναι τυπική (φόρμαλ) δηλαδή, ανεξάρτητη από το συγκεκριμένο υπό εξέταση θέμα. Τα σπέρματα των πρώιμων αποδείξεων φυλάσσονται στα έργα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη και η ιδέα ενός παραγωγικού τέτοιου συστήματος ήταν πιθανώς γνωστό στη Πυθαγόρεια σχολή και στην Πλατωνική Ακαδημία.
Ξεχωριστά από τη γεωμετρία, η ιδέα για ένα πρότυπο μοτίβο επιχειρήματος βρίσκεται στην reductio ad absurdum (εις άτοπον απαγωγή) χρησιμοποιήθηκε από τον Ζήνωνα της Ελέας, ένα προσωκρατικό φιλόσοφο του 5ου αιώνα π.κ.ε. Αυτή είναι η τεχνική της κατάρτισης ενός προφανώς ψευδούς, παράλογου ή αδύνατου συμπεράσματος από την υπόθεση, αποδεικνύοντας έτσι ότι η υπόθεση είναι ψευδής. Ο Παρμενίδης παρουσιάζει το Ζήνωνα να ισχυρίζεται ότι έχει γράψει ένα βιβλίο όπου υπερασπίζεται το μονισμό του Παρμενίδη καταδεικνύοντας το παράλογο συμπέρασμα να υποτεθεί ότι είναι δυϊσμός. Άλλοι φιλόσοφοι που άσκησαν τέτοια διαλεκτική αιτιολογία ήταν οι λεγόμενοι μικροί σωκρατικοί, συμπεριλαμβανομένων ο Ευκλείδης ο Μεγαρεύς, που ήταν πιθανότατα οπαδός του Παρμενίδη και του Ζήνωνα. Τα μέλη αυτής της σχολής ονομάστηκαν Διαλεκτικοί. Περαιτέρω στοιχεία ότι προαριστοτελικοί διανοητές ασχολήθηκαν με τις αρχές του συλλογισμού βρέθηκαν σε ένα θραύσμα που ονομάζεται Δίσσοι Λόγοι, το οποίο πιθανώς γράφτηκε στις αρχές του 4ου αιώνα π.κ.ε. Αυτό είναι μέρος μιας παρατεταμένης συζήτησης για την αλήθεια και την αναλήθεια.

Η Λογική του Πλάτωνα
Κανένα από τα σωζόμενα έργα του φιλόσοφου Πλάτωνα (428-347 π.κ.ε.) του 4ου αιώνα δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε Τυπική Λογική, αλλά περιλαμβάνουν σημαντικές συνεισφορές στον τομέα της φιλοσοφικής Λογικής. Ο Πλάτωνας θέτει τρία ερωτήματα:
Τι είναι αυτό που μπορεί ορθά να καλείται αληθές ή ψευδές;
Ποια είναι η φύση της σύνδεσης μεταξύ των παραδοχών ενός έγκυρου επιχειρήματος και της σύναψής του;
Ποια είναι η φύση του ορισμού;
Το πρώτο ερώτημα τίθεται στο διάλογο Θεαίτητος ο Πλάτωνας προσδιορίζει τη σκέψη ή την άποψη με τη συζήτηση ή το διάλογο (λόγος). Το δεύτερο ερώτημα είναι αποτέλεσμα της θεωρίας των ιδεών (ή μορφών). Οι “Ιδέες” (μορφές) δεν είναι πράγματα με τη συνήθη έννοια, ούτε αυστηρές έννοιες στο μυαλό, αλλά αντιστοιχούν σε αυτό που οι φιλόσοφοι αργότερα ονόμασαν universals (καθολικά), δηλαδή μια αφηρημένη οντότητα κοινή με το ίδιο όνομα σε κάθε σύνολο πραγμάτων. Και στους δύο πλατωνικούς διαλόγους Πολιτεία και Σοφιστής, ο Πλάτωνας υποστηρίζει ότι η αναγκαία σχέση μεταξύ των προκείμενων και του συμπεράσματος ενός επιχειρήματος αντιστοιχεί σε μια αναγκαία σύνδεση μεταξύ των “Ιδεών” (φορμών).
Το τρίτο ερώτημα είναι σχετικό με τον ορισμό. Πολλοί από τους διαλόγους του Πλάτωνα αφορούν την αναζήτηση για τον ορισμό κάποιας σημαντικής έννοιας (δικαιοσύνη, αλήθεια, το καλό), και ενδέχεται ο Πλάτωνας να εντυπωσιάστηκε από την σημαντικότητα του ορισμού στα μαθηματικά. Οτιδήποτε κρύβεται πίσω από έναν ορισμό είναι μια Πλατωνική “Ιδέα” (φόρμα), ο κοινός χαρακτήρας παρουσιάζεται σε διάφορα συγκεκριμένα πράγματα. Έτσι, ο ορισμός αντικατοπτρίζει το απόλυτο αντικείμενο της κατανόησής μας και είναι θεμέλιο κάθε έγκυρου συμπερασμού. Αυτό είχε μεγάλη επιρροή στον Αριστοτέλη, και ιδίως στην αντίληψη του Αριστοτέλη για την ουσία ενός πράγματος.

Η Λογική του Αριστοτέλη
Κύριο λήμμα: Όργανον

Η Λογική του Αριστοτέλη και ιδιαίτερα η θεωρία του για το συλλογισμό, είχε τεράστια επιρροή στη δυτική σκέψη. Τα έργα λογικής, που ονομάζονται ως σύνολο Το Όργανον, είναι η πρώτη τυπική μελέτη της Λογικής που έχει βρεθεί. Αν και είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε τις ημερομηνίες, η πιθανή σειρά της γραφής των λογικών έργων του Αριστοτέλη είναι:

Κατηγορίες, μια μελέτη για τις δέκα κατηγορίες που χαρακτηρίζουν τα όντα του αισθητού κόσμου

Τοπικά (με ένα παράρτημα του που ονομάζεται Περί των Σοφιστικών ελέγχων), μια συζήτηση της διαλεκτικής

Περί ερμηνείας, μια ανάλυση απλών κατηγορηματικών προτάσεων, σε απλούς όρους, άρνηση, και ενδείξεις ποσότητας, καθώς και μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των εννοιών της αντίθεσης και μετατροπής. Το 7ο κεφάλαιο είναι η προέλευση του “τετραγώνου αντίθεσης” (ή λογικού τετραγώνου). Το 9ο κεφάλαιο περιέχει τις απαρχές της τροπικής λογικής.

Αναλυτικά Πρότερα, μια τυπική ανάλυση του έγκυρου επιχειρήματος ή “συλλογισμού”

Αναλυτικά Ύστερα, μια μελέτη της επιστημονικής απόδειξης, που περιέχει τις ώριμες απόψεις του Αριστοτέλη στη λογική.
Τα έργα αυτά είναι εξαιρετικής σημασίας για την ιστορία της λογικής. Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος επιστήμονας της λογικής που επιχείρησε μια συστηματική ανάλυση της λογικής σύνταξης, σε ουσιαστικό και ρήμα. Στις Κατηγορίες αποπειράθηκε σε όλα τα πράγματα που ένα ουσιαστικό μπορεί να αναφέρεται. Αυτή η ιδέα αποτελεί τη βάση του φιλοσοφικού του έργου, τα Μεταφυσικά, τα οποία είχαν επίσης βαθιά επίδραση στη Δυτική σκέψη. Ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με τις αρχές της αντίφασης και αποκλεισμένης μέσης με συστηματικό τρόπο. Υπήρξε ο πρώτος επιστήμονας της τυπικής λογικής (δηλαδή έδωσε τις αρχές της συλλογιστικής που χρησιμοποιεί μεταβλητές για να δείξει την υποκείμενη λογική μορφή των επιχειρημάτων).
Ερευνούσε για τις σχέσεις εξάρτησης που χαρακτηρίζουν αναγκαστικά το συμπέρασμα, και διέκρινε την εγκυρότητα αυτών των σχέσεων, από την αλήθεια των προκείμενων (η αξιοπιστία του επιχειρήματος). Τα Αναλυτικά Πρότερα αποτελούν το εγχειρίδιο της συλλογιστικής, όπου τρεις σημαντικές αρχές εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά στην ιστορία: η χρήση των μεταβλητών, μια καθαρά τυπική αντιμετώπιση και τη χρήση ενός αξιωματικού συστήματος. Στα Τοπικά και Περί των Σοφιστικών ελέγχων ανέπτυξε επίσης μια θεωρία μη-τυπικής λογικής (π.χ. θεωρία των πλανών).

Στωική Λογική
Το άλλο μεγάλο σχολείο της ελληνικής λογικής είναι αυτό των Στωικών. Η Στωική λογική έχει τις ρίζες της πίσω στα τέλη του 5ου αιώνα π.κ.ε. στον φιλόσοφο Ευκλείδη από τα Μέγαρα, μαθητή του Σωκράτη και λίγο μεγαλύτερη ηλικίας σύγχρονος του Πλάτωνα. Οι μαθητές και οι διάδοχοί του ονομάστηκαν “Μεγαρείς”, ή “Εριστικοί”, ενώ αργότερα “οι Διαλεκτικοί”. Οι δύο πιο σημαντικοί διαλεκτικοί της σχολής των Μεγάρων ήταν ο Διόδωρος Κρόνος και ο Φίλων που έδρασαν στα τέλη του 4ου αιώνα π.κ.ε. Οι Στωικοί υιοθέτησαν την Μεγαρική λογική και τη συστηματοποίησαν.
Το πιο σημαντικό μέλος της σχολής ήταν ο Χρύσιππος, ο οποίος ήταν ο τρίτος κατά σειρά επικεφαλής της σχολής, και ο οποίος τυποποίησε μεγάλο μέρος της στωικής θεωρίας. Υπάρχει η υπόθεση ότι έχει γράψει πάνω από 700 έργα, συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον 300 στη Λογική, ενώ σχεδόν κανένα δε σώζεται. Σε αντίθεση με τον Αριστοτέλη, δεν έχουμε ολοκληρωμένα έργα από του Μεγαρείς ή τους πρώιμους Στωικούς και πρέπει να βασιζόμαστε σε αναφορές (μερικές φορές εχθρικές) από μεταγενέστερες πηγές, όπως είναι εμφανώς ο Διογένης ο Λαέρτιος, ο Σέξτος ο Εμπειρικός, ο Γαληνός, ο Αύλος Γέλλιος, ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς και ο Κικέρων.
Τρεις σημαντικές συνεισφορές της στωικής σχολής ήταν (1) η αναφορά στην τροπικότητα, (2) η θεωρία της συνεπαγωγής, και (3) η αναφορά στο νόημα και την αλήθεια.

Τροπικότητα. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οι Μεγαρείς της εποχής του ισχυρίστηκαν ότι δεν υπήρχε διάκριση μεταξύ δυνατότητας και πραγματικότητας. Ο Διόδωρος Κρόνος ορίζει το δυνατόν ως αυτό που είτε είναι είτε θα είναι, το αδύνατο ως αυτό που δεν είναι αλήθεια και το απρόοπτο ως αυτό που είτε είναι ήδη, είτε θα είναι ψευδές. Ο Διόδωρος είναι επίσης γνωστός για το λεγόμενο master argument, όπου οι τρεις προτάσεις “ότι είναι παρελθόν, είναι αλήθεια και αναγκαίο”, “το αδύνατο δεν απορρέει από το δυνατό” και “Ότι ούτε είναι, ούτε θα γίνει, είναι πιθανό” είναι ασυνεπείς. Ο Διόδωρος χρησιμοποίησε την αληθοφάνεια των πρώτων δύο προτάσεων για να αποδείξει ότι τίποτα δεν είναι δυνατό αν δεν είναι ή δεν θα γίνει αληθινό. Ο Χρύσιππος, αντιθέτως, αρνήθηκε την δεύτερη υπόθεση και είπε ότι το αδύνατο μπορεί να προκύψει από το δυνατό.

Συνεπαγωγή. Οι πρώτοι επιστήμονες της λογικής που ασχολήθηκαν την συνεπαγωγή ήταν ο Διόδωρος ο Μεγαρεύς και ο μαθητής του, Φίλωνας των Μεγάρων. Ο Φίλωνας υποστήριξε ότι μια πραγματική υπόθεση (conditional) είναι αυτή που δεν ξεκινά με την αλήθεια και τελειώνει με ένα ψέμα, όπως “αν αυτή είναι μέρα, τότε μιλάω”. Αλλά ο Διόδωρος υποστήριξε ότι μια πραγματική υπόθεση είναι αυτό που δεν θα μπορούσε ενδεχομένως να ξεκινήσει με μια αλήθεια και να τελειώσει με ένα ψέμα – έτσι η υπόθεση που αναφέρεται παραπάνω θα μπορούσε να είναι ψευδή αν ήταν μέρα και γινόμουν σιωπηλός. Το κριτήριο του Φίλωνα για την αλήθεια είναι αυτό που αποκαλείται truth-functional (αληθο-συνάρτηση, ορίζεται σε αληθινές προτάσεις) ορισμός του “αν … τότε” (if…then). Σε μια δεύτερη αναφορά, ο Σέξτος λέει “Σύμφωνα με τον ίδιο, υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους μια υπόθεση μπορεί να είναι αλήθεια, και ένας με τον οποίο μια υπόθεση μπορεί να είναι ψευδής”.

Νόημα και αλήθεια. Η πιο σημαντική και χαρακτηριστική διαφορά της Μεγαρικής-Στωικής λογικής με την αριστοτελική λογική είναι ότι αφορά προτάσεις, όχι ουσιαστικά, και είναι πιο κοντά στην σύγχρονη προτασιακή λογική. Οι Στωικοί διέκριναν την φωνή, τη λέξη (το οποίο είναι ευκρινές αλλά μπορεί να υπάρχει χωρίς νόημα) και τον διάλογο (η μεστή νοήματος εκστόμιση). Το πιο πρωτότυπο μέρος της θεωρίας τους είναι η ιδέα ότι κάθε τι που εκφράζεται από μια φράση, το λεκτόν, είναι κάτι πραγματικό. Αυτό αντιστοιχεί σε αυτό που καλείται τώρα πρόταση. Ο Σέξτος λέει ότι σύμφωνα με τους Στωικούς, τρία πράγματα συνδέονται μεταξύ τους, αυτό που σημαίνεται (signified), αυτό που σημαίνει (signifies) και το αντικείμενο. Για παράδειγμα, αυτό που σημαίνει είναι η λέξη Δίον, αυτό που σημαίνεται (αυτό που υποδηλώνει) είναι αυτό που κατανοούν οι Έλληνες αλλά όχι οι βάρβαροι, και το αντικείμενο είναι το Δίον το ίδιο.

Μεσαιωνική λογική
Η λογική στη Μέση Ανατολή
Κύριο λήμμα: Αβικεννισμός

Τα έργα των Αλ-Κίντι, Αλ-Φαράμπι, Αλ-Γκαζαλί, Αβερρόη και άλλων μουσουλμάνων επιστημόνων της λογικής βασίστηκαν στην αριστοτελική λογική και ήταν σημαντικά για τη διάδοση των ιδεών του αρχαίου κόσμου στη μεσαιωνική Δύση. Ο Αλ-Φαράμπι (873-950) ήταν ένας επιστήμονας της αριστοτελικής λογικής ο οποίος συζήτησε τα θέματα των μελλοντικών ενδεχόμενων (future contingents), τον αριθμό και τη σχέση των κατηγοριών, τη σχέση μεταξύ λογικής και γραμματικής και μη αριστοτελικές τύποι (forms) συμπερασμού. Ο Αλ-Φαραμπί ακομα θεώρησε επίσης τις θεωρίες των υποθετικών συλλογισμών και του αναλογικού συμπερασμού, το οποίο ήταν μέρος της στωικής παράδοσης της λογικής και όχι της αριστοτελικής.
Ο Ιμπν Σίνα (Αβικέννας) (980-1037) ήταν ιδρυτής της αβικεννικής λογικής, η οποία αντικατέστησε την αριστοτελική λογική ως το κυρίαρχο σύστημα λογικής στον ισλαμικό κόσμο, και είχε επίσης μια σημαντική επιρροή στην δυτικούς μεσαιωνικούς συγγραφείς, όπως ο Αλμπέρτους Μάγκνους. Ο Αβικέννας έγραψε στον υποθετικό συλλογισμό και στο προτασιακό λογισμό, που ήταν και οι δύο τμήματα της στωικής παράδοσης στη λογική. Ανέπτυξε μια πρωτότυπη θεωρία, της “χρονικώς τροπικής” συλλογιστικής και έκανε χρήση της επαγωγικής λογικής, όπως οι μέθοδοι του Μιλλ οι οποίοι ήταν καίριας σημασίας για την επιστημονική μέθοδο.
Μια από τις ιδέες του Αβικέννα είχε ιδιαίτερα σημαντική επίδραση στους δυτικούς επιστήμονες της λογικής όπως είναι ο Ουίλιαμ του Όκαμ. Η λέξη του Αβικέννα για την σημασία ή έννοια (ma’na), μεταφράστηκε από τους σχολαστικούς λογικιστές στα λατινικά ως intentio. Στην μεσαιωνική λογική και επιστημολογία, αυτό είναι ένα σημάδι στο μυαλό που αποτελεί με φυσικό τρόπο ένα πράγμα. Ήταν ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη του κονσεπτουαλισμού του Όκαμ. Ένας καθολικός όρος (π.χ. “άνθρωπος”) δεν σημαίνει ένα πράγμα που υπάρχει στην πραγματικότητα, αλλά μάλλον ένα σημάδι στο μυαλό (intentio in intellectu) που αντιπροσωπεύει πολλά πράγματα στην πραγματικότητα. Ο Όκαμ επικαλείται τον σχολιασμό του Αβικέννα στο έργο του Metaphysics V υπέρ της δικής του άποψης.
Ο Φαχρουντίν Ραζί επέκρινε την “πρώτη εικόνα” του Αριστοτέλη και διατύπωσε ένα από τα πρώτα συστήματα επαγωγικής λογικής, προαναγγέλλοντας το σύστημα που αναπτύχθηκε από τον Τζον Στιούαρτ Μιλλ (1806-1873). Το έργο του Αλ-Ράζι θεωρήθηκε από τους μεταγενέστερους μελετητές του Ισλάμ ως μια νέα κατεύθυνση για την ισλαμική λογική, προς μια μετα-αβικεννική λογική. Αυτό το σύστημα αναπτύχθηκε περαιτέρω από τον μαθητή του Afdaladdîn al-Khûnajî (πέθ. 1249), ο οποίος ανέπτυξε μια μορφή της λογικής που περιτρέφεται γύρω από το αντικείμενο της αιτίας των conceptions (στη μεταφυσική φιλοσοφία) και assents. Σε απάντηση σε αυτή την παράδοση, ο Αλ-Τούσι (1201-1274) ξεκίνησε μια παράδοση της νεο-αβικεννικής λογικής που παρέμεινε πιστή στο έργο του Αβικέννα και υπήρξε ως εναλλακτική λύση για την πιο κυρίαρχη μετα-αβικεννική σχολή κατά τη διάρκεια των επόμενων αιώνων.
Η πεφωτισμένη σχολή (illuminationist), που ιδρύθηκε από τον Shahab al-Din Suhrawardi (1151-1191), ο οποίος ανέπτυξε την ιδέα της “καθοριστικής αναγκαιότητας”, η οποία αναφαίρεται στην μείωση των λειτουργιών (αναγκαιότητα, δυνατότητα, συγκυρία και ανέφικτο) σε μία ενιαία λειτουργία της αναγκαιότητας. Ο Αλ-Ναφίς έγραψε ένα βιβλίο στη αβικεννική λογική, το οποίο ήταν σχολιασμός του έργου Al-Isharat (Τα σημάδια) και έργου Al-Hidayah (Η καθοδήγηση) του Αβικέννα. Ο Ibn Taymiyyah (1263-1328) έγραψε το Ar-Radd ‘ala al-Mantiqiyyin, όπου αντιτάχθηκε της χρησιμότητας, αλλά όχι του κύρους, του συλλογισμού και τάχθηκε υπέρ του επαγωγικού συλλογισμού.
Ο Ibn Taymiyyah επίσης αντιτάχθηκε της βεβαιότητας των συλλογιστικών επιχειρημάτων και τάχθηκε υπέρ της αναλογίας. Το επιχείρημα του είναι ότι οι έννοιες που στηρίχθηκαν στην επαγωγή είναι οι ίδιες όχι βέβαιες αλλά μόνο πιθανές, και, συνεπώς, ένας συλλογισμός που βασίζεται σε τέτοιες έννοιες δεν είναι πιο βέβαιος από ένα επιχείρημα που βασίζεται στην αναλογία. Ισχυρίστηκε επίσης ότι η επαγωγή εδράζεται η ίδια στη διαδικασία της αναλογίας. Το πρότυπο του αναλογικού συλλογισμού βασίστηκε σε αυτό των νομικών επιχειρημάτων. Αυτό το μοντέλο έχει χρησιμοποιηθεί στο πρόσφατο έργο του Τζον Σόβα.
Το Sharh al-takmil fi’l-mantiq, που γράφτηκε από τον Muhammad ibn Fayd Allah ibn Muhammad Amin al-Sharwani τον 15ο αιώνα, είναι το τελευταίο μεγάλο Αραβικό έργο στη λογική που μελετήθηκε. Ωστόσο, “χιλιάδες πάνω σε χιλιάδες σελίδες” στη λογική γράφτηκαν μεταξύ του 14ου και 19ου αιώνα, αν και μόνο ένα μικρό ποσοστό των κειμένων που γράφτηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έχουν μελετηθεί από τους ιστορικούς και, ως εκ τούτου, πολύ λίγα είναι γνωστά σχετικά με το πρωτότυπο έργο για την ισλαμική λογική που παράχθηκε αυτή την ύστερη περίοδο.

Η Λογική στην Μεσαιωνική Ευρώπη
Κύριο λήμμα: Αριστοτελική λογική

Η “μεσαιωνική λογική” (επίσης γνωστή ως “σχολαστική λογική”) σημαίνει γενικά τη μορφή της αριστοτελικής λογικής που αναπτύχθηκε στη μεσαιωνική Ευρώπη καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου 1200-1600. Για αιώνες μετά την διατύπωση της στωικής λογικής, αυτό ήταν το κυρίαρχο σύστημα λογικής στον κλασσικό κόσμο. Όταν η μελέτη της λογικής συνεχίστηκε μετά το Μεσαίωνα, η κύρια πηγή ήταν το έργο του χριστιανικού φιλόσοφου Βοήθιος, ο οποίος ήταν εξοικειωμένος με μερικά στοιχεία της αριστοτελικής λογικής, αλλά με κανένα έργο των Στωικών.
Μέχρι το δωδέκατο αιώνα, τα μόνα έργα του Αριστοτέλη που ήταν διαθέσιμα στη Δύση ήταν τα Κατηγορίαι, Περί ερμηνείας και η μετάφραση του Βοήθιου της Εισαγωγή του Πορφυρίου (ένα σχολιασμός στο έργο Κατηγορίαι). Τα έργα αυτά ήταν γνωστά ως η “Παλαιά Λογική” (Logica Vetus ή Ars Vetus). Ένα σημαντικό έργο σε αυτήν την παράδοση ήταν το Logica Ingredientibus του Πέτρου Αβελάρδου (1079-1142). Η άμεση επιρροή που άσκησε ήταν μικρή, αλλά η επιρροή μέσα από τους μαθητές όπως ήταν ο Τζον του Σαλίσμπουρι (John of Salusbury) ήταν μεγάλη, και η μέθοδος εφαρμογής αυστηρής λογικής ανάλυσης στη θεολογία άνοιξε τον δρόμο να αναπτυχθεί η θεολογική κριτική κατά την περίοδο που ακολούθησε.
Μέχρι τις αρχές του 13ου αιώνα τα υπόλοιπα έργα του Όργανον του Αριστοτέλη (συμπεριλαμβανομένων των Αναλυτικά Πρότερα, Αναλυτικά Ύστερα και Περί των Σοφιστικών ελέγχων) είχαν ανακτηθεί στη Δύση και αναβιώσει από τον Θωμά Ακινάτη. Η εργασία στη Λογική μέχρι τότε ήταν ως επί το πλείστον παράφραση ή σχολιασμός σχετικά με το έργο του Αριστοτέλη. Τη περίοδο από τα μέσα του 13ου αιώνα έως τα μέσα του 14ου αιώνα υπήρξε σημαντική ανάπτυξη της λογικής, ιδίως σε τρεις τομείς που ήταν πρωτότυποι, με μικρή περαιτέρω ανάπτυξη της αριστοτελικής παράδοσης που ήρθε πριν. Αυτοί οι τομείς ήταν:

Η θεωρία της υπόθεσης. Η θεωρία της υπόθεσης ασχολείται με τον τρόπο που τα κατηγορήματα (π.χ. “άνθρωπος”) εκτείνονται σε ένα πεδίο από μεμονωμένα άτομα (individuals) (π.χ. όλοι οι άνθρωποι). Στη πρόταση «κάθε άνθρωπος είναι ένα ζώο», ο όρος “άνθρωπος” εκτείνεται ή τα άτομα – φιλοσοφικά ως ουσία ή αντικείμενα (supposit) – άνθρωποι υφίστανται στο παρόν; Ή μήπως το φάσμα περιλαμβάνει τους ανθρώπους του παρελθόντος και του μέλλοντος; Μπορεί ένας όρος να είναι supposit για μη υπαρκτά άτομα (individuals); Μερικοί μεσαιωνιστές έχουν υποστηρίξει ότι η ιδέα αυτή ήταν ο πρόδρομος της λογικής πρώτης τάξης. “Η θεωρία της υπόθεσης με τις σχετικές θεωρίες του copulatio ( συμβολισμός-χωρητικότητα των επιθετικών προσδιορισμών), του ampliation (διεύρυνση του αναφορικού τομέα), και distributio constitute ένα από τα πιο πρωτότυπα επιτεύγματα της Δυτικής μεσαιωνικής λογικής”.

Η θεωρία των συγκατηγορημάτων. Τα συγκατηγορήματα είναι όροι απαραίτητοι για τη λογική, τα οποία όμως, σε αντίθεση με του κατηγορηματικούς όρους, δεν σημαίνουν ονόματί τους, αλλά “συν-σημαίνουν” με άλλες λέξεις. Παραδείγματα συγκατηγορημάτων είναι τα “και”, “δεν”, “κάθε”, “εάν” και ούτω καθεξής.

Η θεωρία των λογικών συνεπειών ή των συνεπαγωγών. Μια συνεπαγωγή είναι μια υποθετική, δυνητική πρόταση: δύο προτάσεις συνδέονται από τη διάταξη “αν…τότε”. Για παράδειγμα, «αν ένας άνθρωπος τρέχει, τότε ο θεός υπάρχει» (Si homo currit, Deus est). Μια πλήρως ανεπτυγμένη θεωρία των λογικών συνεπειών δίνεται στο τρίτο βιβλίο του έργου Summa Logicae του Ουίλιαμ του Όκαμ. Εκεί ο Όκαμ διακρίνει μεταξύ των “αιτιατών” και “τυπικών” λογικών συνεπειών, που είναι περίπου ισοδύναμες με την αιτιατή συνεπαγωγή και τη λογική συνεπαγωγή αντίστοιχα. Παρόμοιες αναφορές δίνονται από τους Ζαν Μπουριντάν και Αλβέρτο της Σαξωνίας.
Τα τελευταία μεγάλα έργα αυτής της παράδοσης είναι τα Logic του Τζον Πόινσοτ (1589-1644, γνωστός ως Τζον του Αγίου Θωμά), Metaphysical Disputations του Φρανσίσκο Σουάρες (1548-1617), και Logica Demonstrativa του Τζοβάνι Τζιρόλαμο Σακέρι (1667-1733).

Η άνοδος της σύγχρονης λογικής
Το χρονικό διάστημα μεταξύ 14ου αιώνα μ.κ.ε. – αρχές 19ου αιώνα μ.κ.ε. ήταν σε μεγάλο βαθμό παρακμής και παραμέλησης της λογικής, και θεωρείται γενικά ως άγονο από τους ιστορικούς της λογικής. Η αναβίωση της λογικής συνέβη στα μέσα του 19ου αιώνα, κατά την αρχή μιας επαναστατικής περιόδου όπου το θέμα εξελίχθηκε σε έναν αυστηρό και τυπολατρικό επιστημονικό τομέα του οποίου υπόδειγμα ήταν η ακριβής μέθοδος που χρησιμοποιείται στα μαθηματικά. Η ανάπτυξη της σύγχρονης “συμβολικής” ή “μαθηματικής” λογικής κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι η πιο σημαντική στα 2000 έτη της λογικής, και είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πιο σημαντικά και αξιοσημείωτα γεγονότα στην ανθρώπινη ιστορία της διανόησης.

Περίοδοι της Σύγχρονης Λογικής
Η ανάπτυξη της Σύγχρονης Λογικής εμπίπτει σε (περίπου) πέντε περιόδους:
Η εμβρυϊκή περίοδος από τον Λάιμπνιτς το 1847, όταν η έννοια του λογικού λογισμού συζητήθηκε και αναπτύχθηκε, κυρίως από τον ίδιο, χωρίς να σχηματίσει σχολές, και περιοδικά μεμονομένες προσπάθειες εγκαταλείφθηκαν ή πέρασαν απαρατήρητες.

Η αλγεβρική περίοδος από την ανάλυση του Μπουλ στις διαλέξεις (Vorlesungen) του Ερνστ Σρέντερ. Αυτή την περίοδο υπήρχαν περισσότεροι ασκούμενοι, καθώ και μια μεγαλύτερη συνέχεια της ανάπτυξης της λογικής.

Η λογικιστική περίοδος από το έργο Begriffsschrift του Φρέγκε στο Principia Mathematica των Ράσελ και Άλφρεντ Νορθ Ουάιτχεντ. Αυτή τη περίοδο κυριαρχούσε η “λογικιστική σχολή”, στόχος της οποίας ήταν να ενσωματώσει τη λογική όλου του μαθηματικού και επιστημονικού λόγου σε ένα ενιαίο σύστημα, και το οποίο, έχοντας ως βασική αρχή ότι όλες οι μαθηματικές αλήθειες είναι λογικές, δεν θα δεχόταν οποιαδήποτε μη-λογική ορολογία. Οι μεγάλοι λογικιστικοί ήταν ο Φρέγκε, ο Ράσελ και, στις αρχές του, ο Βίτγκενσταϊν. Το αποκορύφωμα αυτής της εποχής ήταν το Principia, ένα σημαντικό έργο που περιλαμβάνει μια διεξοδική εξέταση και λύση των αντινομιών που είχαν αποτελέσει εμπόδιο στην προηγούμενη περίοδο.

Η μεταμαθηματική περίοδος (ή αλλιώς φορμαλιστική περίοδος) από το 1910 έως τη δεκαετία του 1930, η οποία είδε την ανάπτυξη της μεταλογική, στο πεπερασμένο σύστημα του Χίλμπερτ, και του μη-πεπερασμένου συστήματος του Löwenheim και Skolem, και το συνδυασμό της λογικής με την μεταλογική στο έργο του Γκέντελ και του Τάρσκι. Το θεώρημα μη πληρότητας του Γκέντελ του 1931 ήταν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην ιστορία της λογική. Αργότερα, στη δεκαετία του 1930, ο Γκέντελ ανέπτυξε την έννοια της συνολο-θεωρητικής κατασκευασιμότητας.

Η περίοδος μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η μαθηματική λογική χωρίστηκε σε τέσσερις αλληλένδετες αλλά ξεχωριστές περιοχές της έρευνας: θεωρία μοντέλων, θεωρία αποδείξεων, θεωρία υπολογισμού και θεωρία συνόλων, και οι ιδέες και μέθοδοι της άρχισαν να επηρεάζουν τη φιλοσοφία.

Θέματα στη λογική
Συλλογιστική λογική
Κύριο λήμμα: Αριστοτελική λογική

Το Όργανον ήταν ο κορμός του έργου του Αριστοτέλη σχετικά με τη λογική, μαζί με τα Αναλυτικά πρότερα που αποτελεί το πρώτη εργασία στην τυπική λογική, εισάγοντας τη συλλογιστική λογική. Τα μέρη της συλλογιστικής λογικής, γνωστή και από το όνομα όρος λογική, είναι η ανάλυση των κρίσεων σε προτάσεις που αποτελούνται από δύο όρους που συνδέονται με μία από έναν σταθερό αριθμό σχέσεων, καθώς και την έκφραση των συμπερασμάτων μέσω των συλλογισμών που αποτελούνται από δύο προτάσεις που μοιράζονται έναν κοινό όρο ως αρχή, και ένα συμπέρασμα το οποίο είναι μια πρόταση με τη συμμετοχή των δύο μη συνδεδεμένων όρων από τις προκείμενες.
Το έργο του Αριστοτέλη θεωρήθηκε κατά την κλασσική αρχαιότητα και από τον μεσαίωνα στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή ως την ίδια την εικόνα ενός πλήρως εκπονημένου συστήματος. Ωστόσο, δεν ήταν μόνο του: οι Στωικοί πρότειναν ένα σύστημα προτασιακής λογικής το οποίο μελετήθηκε από μεσαιωνικούς επιστήμονες της λογικής. Επίσης, το πρόβλημα των πολλαπλών μεταβλητών αναγνωρίστηκε στη μεσαιωνική εποχή. Παρ’ όλα αυτά, τα προβλήματα της συλλογιστικής λογικής δεν θεωρείται ότι χρήζουν επαναστατικών λύσεων.
Σήμερα, ορισμένοι ακαδημαϊκοί υποστηρίζουν ότι το σύστημα του Αριστοτέλη γενικά θεωρείται ότι έχει λίγο περισσότερο από ιστορική αξία (αν υπάρχει κάποιο σημερινό ενδιαφέρον για την επέκταση των όρων της λογικής), και ότι θα καταστεί παρωχημένη από την έλευση της προτασιακής λογικής και του κατηγορηματικού λογισμού. Άλλοι χρησιμοποιούν τον Αριστοτέλη στη θεωρία επιχειρηματολογίας για να βοηθήσουν στην ανάπτυξη και κριτική αμφισβήτηση επιχειρηματολογικών συστημάτων που χρησιμοποιούνται στην τεχνητή νοημοσύνη και στα νομικά επιχειρήματα.

Προτασιακή λογικήΈνας προτασιακός λογισμός ή λογική είναι ένα τυπικό σύστημα στο οποίο οι τύποι που αναπαριστάνουν προτάσεις μπορούν να σχηματίζονται με το συνδυασμό ατομικών προτάσεων χρησιμοποιώντας λογικούς συνδέσμους, και στον οποίο ένα σύστημα τυπικών κανόνων αποδείξεως επιτρέπει σε ορισμένους τύπους να καθιερόνονται ως «θεωρήματα».

Κατηγορηματική λογικήΚατηγορηματική λογική είναι ο γενικός όρος για τα συμβολικά τυπικά συστήματα, όπως η πρώτης τάξης λογική, η δεύτερης τάξης λογική, η πολυτυπική λογική και η λογική infinitary (ή άπειρη λογική, έσχατη λογική). Η κατηγορηματική λογική παρέχει έναν απολογισμό από ποσοδείκτες αρκετά γενικούς ώστε να εκφράσουν ένα ευρύ σύνολο από επιχειρήματα που εμφανίζονται στη φυσική γλώσσα. Η αριστοτελική συλλογιστική λογική καθορίζει ένα μικρό αριθμό από τους τύπους των οποίων το αντίστοιχο τμήμα των εμπλεκόμενων κρίσεων μπορεί να λάβει. Η κατηγορηματική λογική επιτρέπει φράσεις να αναλυθούν στο θέμα και στο επιχείρημα με διάφορους εναλλακτικούς τρόπους, και έτσι επιτρέπει να λύσει το πρόβλημα των πολλαπλών γενικοτήτων που είχε φέρει σε αμηχανία του μεσαιωνικούς επιστήμονες της λογικής.
Η ανάπτυξη της κατηγορηματικής λογικής συνήθως αποδίδεται στον Φρέγκε, ο οποίος επίσης καταλογίζεται ως ένας από τους θεμελιωτές της αναλυτικής φιλοσοφίας, αλλά η κατηγορηματική λογική που χρησιμοποιείται πιο συχνά σήμερα είναι η πρώτης τάξεως λογική που παρουσιάστηκε στο Αρχές της μαθηματικής λογικής (Principles of mathematical logic) από τους Ντέιβιντ Χίλμπερτ και Βίλχεμ Άκερμαν το 1928. Η αναλυτική γενικότητα της κατηγορηματικής λογικής επέτρεψε την τυποποίηση των μαθηματικών, οδηγώντας στην έρευνα της θεωρία των συνόλων, και την ανάπτυξη της θεωρίας μοντέλων του Άλφρεντ Τάρσκι. Παρέχει τα θεμέλια της σύγχρονης μαθηματικής λογικής. Το αρχικό σύστημα της κατηγορηματικής λογικής του Φρέγκε ήταν δεύτερης τάξης κι όχι πρώτης τάξης. Τη δεύτερης τάξης λογική εμφανώς υπερασπίστηκαν, έναντι της κριτικής του Ουίλαρντ Φαν Όρμαν Κουίν και άλλων, οι Τζορτζ Μπόολος και Στιούαρτ Σαπίρο.

Τροπική λογική
Στις γλώσσες, η τροπικότητα ασχολείται με το φαινόμενο όπου τα επιμέρους τμήματα μιας πρότασης μπορούν να έχουν δική τους σημασιολογία διαμορφωμένες από ειδικά ρήματα ή τροπικά υποτμήματα. Για παράδειγμα, η πρόταση «Πάμε στους αγώνες» μπορεί να τροποποιηθεί «Πρέπει να πάμε στους αγώνες», «Μπορούμε να πάμε στους αγώνες» και ίσως «Θα πάμε στους αγώνες». Πιο αφηρημένα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η τροπικότητα επηρεάζει τις συνθήκες υπό τις οποίες παίρνουμε έναν ισχυρισμό που πρέπει πληρείται.
Η λογική του Αριστοτέλη, κατά ένα μεγάλο μέρος, ασχολείται με τη θεωρία της μη τροποποιημένης λογική. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν αποσπάσματα στο έργο του, όπως το περίφημο επιχείρημα στο Περί ερμηνείας § 9, που σήμερα θεωρούνται προφητικά της τροπικής λογικής και η σύνδεσή της με την δυναμικότητα και το χρόνο, το παλαιότερο τυπικό σύστημα της τροπικής λογικής αναπτύχθηκε από τον Αβικέννα, τον οποίο ανέπτυξε τελικώς μια θεωρία «χρονικώς τροποποιημένης» συλλογιστικής.
Αν και η μελέτη της της ανάγκης και πιθανότητας παρέμεινα σημαντική για τους φιλόσοφους, μικρή ανάπτυξη γνώρισε οι καινοτομίες στη λογική μέχρι τις έρευνες-ορόσημο του Κλάρενς Ίρβινγκ Λιούις το έτος 1918, ο οποίος διατύπωσε μια οικογένεια από αντίπαλους αξιωματισμούς των alethic τρόπων. Το έργο εξαπέλυσε έναν χείμαρρο από εργασίες σχετικά με το θέμα, επεκτείνοντας τα είδη των τροπικοτήτων έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνουν τη δεοντική λογική και την επιστημολογική λογική. Η δημιουργική εργασία του Άρθουρ Πριόρ εφήρμοσε την ίδια τυπική γλώσσα για την αντιμετώπιση της χρονικής λογικής και άνοιξε το δρόμο για το “γάμο” των δύο θεμάτων. Ο Σάουλ Κρίπκε ανακάλυψε (ταυτόχρονα με τους αντιπάλους) τη θεωρία της πλαίσιο-σημασιολογίας, η οποία διέθεσε την τυπική τεχνολογία στους επιστήμονες της τροπικής λογικής και έδωσε έναν νέο γραφο-θεωρητικό τρόπο θεώρησης στην τροπικότητα που έχει οδηγήσει σε πολλές εφαρμογές στην υπολογιστική γλωσσολογία και την επιστήμη των υπολογιστών, όπως η δυναμική λογική (ή αλλιώς χρονομετρημένη λογική).

Άτυπη λογική
Το κίνητρο για τη μελέτη της λογικής στην αρχαιότητα ήταν σαφές: ότι είναι έτσι ώστε να μπορείς κανείς να μάθει να διακρίνει τα καλά από τα κακά επιχειρήματα, και έτσι να γίνει πιο αποτελεσματικός στην επιχειρηματολογία και στη ρητορική, ίσως και να γίνει καλύτερος άνθρωπος. Τα μισά από τα έργα του Όργανον του Αριστοτέλη αντιμετωπίζει το συμπερασμό όπως εμφανίζεται σε ένα άτυπο πλαίσιο, πλάι-πλάι με την ανάπτυξη της συλλογιστικής, και στο αριστοτελικό σχολείο, οι εργασίες πάνω στην άτυπη λογική θεωρούνταν ως συμπληρωματικές στη ρητορική διδασκαλία του Αριστοτέλη.
Αυτό το αρχαίο κίνητρο παραμένει ζωντανό, αν και πλέον δεν είναι στο επίκεντρο της λογικής. Τυπικώς η διαλεκτική λογική θα σχηματίσει τον πυρήνα ενός μαθήματος στην κριτική σκέψη, ένα υποχρεωτικό μάθημα σε πολλά πανεπιστήμια. Η θεωρία της επιχειρηματολογίας είναι η μελέτη και η έρευνα της άτυπης λογικής, των λογικών πλανών και των κρίσιμων ερωτημάτων που σχετίζονται με την καθημερινότητα και πρακτικές καταστάσεις. Συγκεκριμένοι τύποι του διαλόγου μπορούν αναλυθούν και να αμφισβητηθούν για να αποκαλύψουν προκείμενες, συμπεράσματα και πλάνες. Η θεωρία της επιχειρηματολογίας εφαρμόζεται στην τεχνητή νοημοσύνη και το δίκαιο.

Επιχείρημα
Στη λογική και τη φιλοσοφία, το επιχείρημα είναι μια προσπάθεια να πείσει κάποιον για κάτι, δίνοντας τους λόγους για να αποδεχθεί ένα συγκεκριμένο συμπέρασμα όπως προκύπτει. Η γενική δομή ενός επιχειρήματος σε μια φυσική γλώσσα είναι εκείνη των προκείμενων (συνήθως σε μορφή θεωρημάτων, δηλώσεων ή προτάσεων) υπέρ του ισχυρισμού: του συμπεράσματος. Η δομή ορισμένων επιχειρημάτων μπορεί επίσης να καθοριστεί σε μια τυπική γλώσσα, και τα τυπικώς ορισμένα “επιχειρήματα” μπορούν να γίνουν ανεξάρτητα από τα επιχειρήματα των φυσικών γλωσσών, όπως στη λογική, τα μαθηματικά και την επιστήμη των υπολογιστών.
Σε ένα τυπικό παραγωγικό (ή απαγωγικό) επιχείρημα, οι προκείμενες χρησιμοποιούνται για να δώσουν εγγύηση από την αλήθεια του συμπεράσματος, ενώ σε ένα επαγωγικό επιχείρημα, θεωρούνται ότι δίνουν τους λόγους που αιτιολογούν (συνηγορούν) τη πιθανή αλήθεια του συμπεράσματος. Τα πρότυπα για την αξιολόγηση των μη παραγωγικών επιχειρημάτων μπορούν να σε διαφορετικά ή πρόσθετα κριτήρια από την αλήθεια, για παράδειγμα, η πειστικότητα των λεγόμενων “αναγκαίων ισχυρισμών” σε υπερβατικά επιχειρήματα, η ποιότητα των υποθέσεων στον υποθετικό-παραγωγικό συλλογισμό (retroduction), ή ακόμη και η γνωστοποίηση νέων δυνατοτήτων στη σκέψη και δράση.
Τα πρότυπα και τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται στην αξιολόγηση των επιχειρημάτων και των μορφών του συλλογισμού τους μελετήθηκαν στη λογική. Ακόμη, έχουν μελετηθεί αποτελεσματικοί τρόποι διατύπωσης επιχειρημάτων (θεωρία επιχειρημάτων). Ένα επιχείρημα σε μια τυπική γλώσσα δείχνει τη λογική μορφή του συμβολικά αναπαριστανόμενου ή φυσικής γλώσσας επιχειρήματος που λαμβάνεται βάση τις ερμηνείες του.

Μαθηματική λογική
Η μαθηματική λογική αναφέρεται στην πραγματικότητα σε δύο διαφορετικούς τομείς της έρευνας, ο πρώτος είναι η εφαρμογή των τεχνικών της τυπικής λογικής στα μαθηματικά και τη μαθηματική συλλογιστική, και ο δεύτερος, προς την άλλη κατεύθυνση, η εφαρμογή των μαθηματικών τεχνικών για την αναπαράσταση και ανάλυση της τυπικής λογικής. Η παλαιότερη χρήση των μαθηματικών και της γεωμετρίας σε σχέση με τη λογική και τη φιλοσοφία χρονολογείται από τους αρχαίους Έλληνες, όπως ο Ευκλείδης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Πολλοί άλλοι αρχαίοι και μεσαιωνικοί φιλόσοφοι εφήρμοσαν μαθηματικές ιδέες και μεθόδους για τους δικούς τους φιλοσοφικούς ισχυρισμούς.

Μπέρτραντ Ράσελ
Μια από τις πιο τολμηρές προσπάθειες για την εφαρμογή της λογικής στα μαθηματικά ήταν αναμφισβήτητα ο λογικισμός των φιλόσοφων-επιστημών της λογικής όπως Γκότλομπ Φρέγκε και Μπέρτραντ Ράσελ: η ιδέα ήταν ότι οι μαθηματικές θεωρίες ήταν λογικές ταυτολογίες και το πρόγραμμα ήταν να δείξει αυτό με τη μείωση των μαθηματικών στη λογική. Οι διάφορες προσπάθειες να το υλοποιήσουν συνάντησαν μια σειρά από αποτυχίες , από την αποδυνάμωση του προγράμματος του Φρέγκε στο έργο του Grundgesetze από το παράδοξο του Ράσελ, μέχρι την ήττα του προγράμματος του Χίλμπερτ από τα θεωρήματα μη πληρότητας του Γκέντελ.
Η έκθεση του προγράμματος του Χίλμπερτ όσο και η διάψευσή του από τον Γκέντελ εξαρτήθηκαν από την εργασία τους για τη θέσπιση του δεύτερου τομέα της μαθηματικής λογικής, την εφαρμογή των μαθηματικών στη λογική με τη μορφή της θεωρίας απόδειξης. Παρά την αρνητική φύση των θεωρημάτων μη πληρότητας, το θεώρημα πληρότητας του Γκέντελ, ένα αποτέλεσμα στη θεωρία μοντέλων και μια άλλη εφαρμογή των μαθηματικών στη λογική, μπορούν να θεωρηθεί ότι δείχνουν πόσο κοντά ο λογικισμός πλησίασε την αλήθεια: κάθε αυστηρά καθορισμένη μαθηματική θεωρία μπορεί να είναι επακριβώς καταγεγραμμένη από μια πρώτης τάξεως λογική θεωρία. Ο αποδεικτικός λογισμός του Φρέγκε είναι αρκετός για να περιγράψει το σύνολο των μαθηματικών, αν και δεν ισοδυναμεί με αυτό. Έτσι, βλέπουμε πώς οι δύο αυτές συμπληρωματικές περιοχές της μαθηματικής λογικής υπήρξαν και συνδέθηκαν.

Η θεωρία απόδειξης και η θεωρία μοντέλων ήταν τα θεμέλια της μαθηματικής λογικής, αλλά δύο από τους τέσσερις πυλώνες του θέματος. Η θεωρία συνόλων προέρχεται από τη μελέτη του άπειρου από τον Γκέοργκ Κάντορ και αποτέλεσε πηγή πολλών από τα πιο δύσκολα και σημαντικά ζητήματα στη μαθηματική λογική, από το θεώρημα του Κάντορ, στο καθεστώς του αξιώματος της επιλογής και το ζήτημα της ανεξαρτησίας της υποθέσεως του συνεχούς, μέχρι τη σύγχρονη συζήτηση γύρω από τα μεγάλα βασικά αξιώματα.

Η θεωρία αναδρομής συλλαμβάνει την ιδέα του υπολογισμού σε λογικούς και αριθμητικούς όρους. Τα πιο κλασικά επιτεύγματά της είναι η αναποφασιστικότητα του Entscheidungsproblem (decision problem ή πρόβλημα αποφάσεων) από τον Άλαν Τούρινγκ και η παρουσίαση της θέσης Church-Turing. Σήμερα η θεωρία αναδρομής ως επί το πλείστον ασχολείται με το πιο εκλεπτυσμένο πρόβλημα των κλάσεων πολυπλοκότητας – πότε ένα πρόβλημα είναι αποτελεσματικά επιλύσιμο; – και την ταξινόμηση των βαθμών αναποκρισιμότητας.

Φιλοσοφική λογική
Η φιλοσοφική λογική ασχολείται με τυπικές περιγραφές της φυσικής γλώσσας. Οι περισσότεροι φιλόσοφοι υποθέτουν ότι το κύριο μέρος της “κανονικής” ορθής συλλογιστικής μπορεί να αποτυπωθεί από τη λογική, αν μπορεί κάποιος να βρει τη σωστή μέθοδο για τη μετάφραση από καθημερινή γλώσσα (ordinary language) σε αυτή τη λογική. Η φιλοσοφική λογική είναι ουσιαστικά μια συνέχεια της παραδοσιακού τομέα που αποκαλούταν “Λογική” πριν από την εφεύρεση της μαθηματικής λογικής. Το ενδιαφέρον της είναι στραμμένο στη σύνδεση μεταξύ φυσικής γλώσσας και λογικής. Ως αποτέλεσμα, οι επιστήμονες της φιλοσοφικής λογικής έχουν συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη των non-stardard λογικών (π.χ. ελεύθερες λογικές, χρονικές λογικές), καθώς και διάφορες επεκτάσεις της κλασικής λογικής (π.χ. τροπικές λογικές) και non-standard σημασιολογίες για τις εν λόγω λογικές (π.χ. τεχνική του Kripke των supervaluations στη σημασιολογία της λογικής).
Η λογική και η φιλοσοφία της γλώσσας είναι στενά συνδεδεμένες. Η φιλοσοφία της γλώσσας έχει να κάνει με τη μελέτη του πώς η γλώσσα μας δεσμεύει και αλληλεπιδρά με τη σκέψη μας. Η λογική έχει άμεσο αντίκτυπο σε άλλους τομείς της μελέτης. Η μελέτη της λογικής και της σχέσης μεταξύ λογικής και των καθημερινών ομιλιών μπορεί να βοηθήσει ένα άτομο να δομεί καλύτερα τα επιχειρήματά του και κρίνει τα επιχειρημάτων των άλλων. Πολλά δημοφιλή επιχειρήματα είναι γεμάτα με λάθη εξαιτίας του μεγάλου αριθμού ανθρώπων που είναι ανεκπαίδευτοι στη λογική και αγνοούν για το πώς να διαμορφώσουν ένα επιχείρημα με το σωστό τρόπο.

Υπολογιστική λογική
Κύριο λήμμα: Λογική στην επιστήμη των υπολογιστών
Η λογική έκοψε στην καρδιά της επιστήμης των υπολογιστών καθώς αναδείχθηκε ως τομέας της: το εργασία του Άλαν Τούρινγκ στο Entscheidungsproblem (πρόβλημα αποφάσεων) ακολουθούμενο από την εργασία του Κουρτ Γκέντελ πάνω στα θεωρήματα μη πληρότητας, και η ιδέα των υπολογιστών γενικής χρήσης που προήλθε από την τελευταία ήταν θεμελιώδους σημασίας για τους σχεδιαστές του μηχανισμού των ηλεκτρονικών υπολογιστών στη δεκαετία του 1940.
Στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, οι ερευνητές πρόβλεψαν ότι όταν η ανθρώπινη γνώση θα μπορούσε να εκφράζεται χρησιμοποιώντας τη λογική με μαθηματική σημειογραφία, θα ήταν πιθανό να δημιουργήσουμε ένα μηχάνημα το οποίο θα συλλογίζεται, ή αλλιώς, τεχνητή νοημοσύνη. Αποδείχθηκε ότι είναι πιο δύσκολο από ό,τι αναμενόταν, λόγω της πολυπλοκότητας της ανθρώπινης σκέψης. Στο λογικό προγραμματισμό, ένα πρόγραμμα αποτελείται από ένα σύνολο αξιωμάτων και κανόνων. Τα συστήματα του λογικού προγραμματισμού, όπως η Prolog, υπολογίζουν τις συνέπειες των αξιωμάτων και των κανόνων, προκειμένου να απαντήσουν σε ένα ερώτημα.
Σήμερα η λογική έχει εφαρμοστεί ευρέως στους τομείς της τεχνητής νοημοσύνης και της επιστήμης των υπολογιστών, ενώ αυτοί οι τομείς αποτελούν πλούσια πηγή προβλημάτων στην τυπική και άτυπη λογική. Η θεωρία επιχειρηματολογίας είναι ένα καλό παράδειγμα του πώς η λογική εφαρμόζεται στην τεχνητή νοημοσύνη. Η ACM Computing Classification System διακρίνει:
Section F.3 στις λογικές με τις έννοιες των προγραμμάτων και F.4 στη μαθηματική λογική με τις τυπικές γλώσσες ως τμήμα της θεωρίας της επιστήμης των υπολογιστών: αυτά καλύπτουν την τυπική σημασιολογία των γλωσσών προγραμματισμού, καθώς και το έργο τυπικών μεθόδων όπως είναι η λογική του Χόαρ

Τη λογική του Μπουλ ως θεμελιώδη για το υλικό του υπολογιστή: section B.2 του συστήματος στις αριθμητικές και λογικές δομές, που αφορούν τις λειτουργίες AND(ΚΑΙ), ΝΟΤ(ΌΧΙ) και OR(Ή) Πολλοί θεμελιώδης λογικοί φορμαλισμοί είναι απαραίτητοι στο section I.2 στην τεχνητή νοημοσύνη, όπως για παράδειγμα η τροπική λογική και η προεπιλεγμένη λογική στην αναπαράσταση γνώσης φορμαλισμών και μεθόδων, οι διατάξεις του Χορν στο λογικό προγραμματισμό, και η περιγραφική λογική (description logic).
Ακόμη περισσότερο, οι υπολογιστές μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία για τους επιστήμονες της λογικής. Για παράδειγμα, στη συμβολική και μαθηματική λογική, οι αποδείξεις από ανθρώπους μπορούν να γίνουν με τη βοήθεια υπολογιστή. Χρησιμοποιώντας αυτοματοποιημένη απόδειξη θεωρημάτων οι υπολογιστές μπορούν να βρουν και να ελέγξουν αποδείξεις, καθώς και να εργαστούν με αποδείξεις οι οποίες είναι υπερβολικά χρονοβόρες για να γραφτούν με το χέρι.

Κβαντική Λογική
Ένα έγγραφο, το 1936, από τον Γκάρετ Μπίρκοφ και τον Τζον φον Νόιμαν ήταν αρκετό για να θεμελιώσει την κβαντική λογική. H προσπάθειά τους εντείνονταν στον συμβιβασμό της ανακολουθίας της κλασικής λογικής στις αξιώσεις της κβαντικής μηχανικής με τα πραγματικά περιστατικά σχετικά με τη μέτρηση των συμπληρωματικών μεταβλητών στην κβαντική μηχανική, όπως η θέση και η ορμή. Η κβαντική λογική μπορεί να διαμορφωθεί είτε ως μια τροποποιημένη έκδοση της προτασιακής λογικής είτε ως μια μη-μεταθετική και μη-συνειρμική λογική πολλών τιμών (multi-valued logic). Ωστόσο, έχει κάποιες ιδιότητες που την διακρίνουν σαφώς από την κλασική λογική, με κυριότερη την αδυναμία του επιμεριστικού νόμου της προτασιακής λογικής.

Δισθενές και ο νόμος της αποκλεισμένης μέσης
Οι λογικές που διατυπώθηκαν παραπάνω είναι όλες «δισθενείς» ή «δύο-τιμών». Για αυτό γίνονται περισσότερα φυσικά αντιληπτές ως διαίρεση προτάσεων σε αληθινές και ψευδείς. Οι μη κλασσικές λογικές είναι αυτά τα συστήματα που απορρίπτουν το δισθενές. Ο Χέγκελ ανέπτυξε τη δική του διαλεκτική λογική η οποία επέκτεινε την υπερβατική λογική του Καντ αλλά η οποία την “προσγείωσε” διαβεβαιώνοντάς μας ότι «ούτε στον ουρό ούτε στη γη, ούτε στον κόσμο του μυαλού ούτε της φύσης, δεν υπάρχει “είτε Α, είτε Β” όσο η κατανόηση συντηρείται. Ότι υπάρχει είναι απτό, διαφορετικό και σε αντίθεση από μόνο του».
Το 1910, ο Νικολάι Βασίλιεφ επέκτεινε τον νόμο της αποκλεισμένης μέσης και το νόμο των αντιθέτων και πρότεινε το νόμο του αποκλεισμένου τέταρτου και λογική ανθεκτική στην αντίφαση. Στις αρχές του 20ου αιώνα ο Γιαν Λουκάσιεβιτς διερεύνησε την επέκταση των παραδοσιακών τιμών αληθές/ψευδές για να συμπεριλάβει μια τρίτη τιμή, “πιθανό”, εφευρίσκοντας την τριαδική λογική, την πρώτη λογική πολλαπλών τιμών. Λογικές όπως η λογική fuzzy (ασαφής λογική), δεδομένου ότι έχουν επινοηθεί με έναν άπειρο αριθμό από “βαθμίδες αλήθειας”, αναπαραστάθηκαν από ένα πραγματικό αριθμό μεταξύ 0 και 1.

Η ενορατική λογική προτάθηκε από τον L. E. J. Brouwer ως η σωστή λογική για τη συλλογιστική στα μαθηματικά, με βάση την απόρριψη του νόμου της αποκλεισμένης μέσης, ως τμήμα του ενορατισμού. Ο Brouwer απέρριψε την τυποποίηση των μαθηματικών, ο μαθητής του Arend Heyting όμως μελέτησε την ενορατική λογική ως τυπική, όπως έκανε και ο Gerhard Gentzen. Η ενορατική λογική προσελκύει μεγάλο ενδιαφέρον στους επιστήμονες πληροφορικής, καθώς είναι μια εποικοδομητική λογική και μπορεί να εφαρμοστεί για την εξαγωγή προγραμμάτων που επαληθεύονται από αποδείξεις.

Η τροπική λογική δεν είναι αληθινή υποθετική (conditional), και για αυτό έχει συχνά προταθεί ως μη κλασική λογική. Ωστόσο η τροπική λογική είναι συνήθως τυποποιημένη με την αρχή της αποκλεισμένης μέσης και η σχεσιακή της σημασιολογία είναι δισθενής, οπότε η ένταξη της είναι αμφισβητήσιμη.

Είναι η λογική εμπειρική;
Κύριο λήμμα: “Is logic empirical?”
Ποιο είναι το επιστημονολογικό καθεστώς των νόμων της λογικής; Τι είδους επιχείρημα είναι κατάλληλο για την κριτική δήθεν αρχών της λογικής; Σε μια σημαντική εργασία με τίτλο Is logic empirical? (Είναι η λογική εμπειρική;) του Χίλαρι Πούτναμ, βασισμένος σε μια πρόταση του Κουίν, υποστήριξε ότι σε γενικές γραμμές τα στοιχεία της προτασιακής λογικής έχουν ένα παρόμοιο επιστημολογικό καθεστώς ως στοιχεία σχετικά με το φυσικό σύμπαν, όπως για παράδειγμα τους νόμους της μηχανικής και της γενικής σχετικότητας, και ιδίως ότι αυτό που οι φυσικοί έχουν μάθει για την κβαντική μηχανική δείχνει την επιτακτική ανάγκη για εγκατάλειψη ορισμένων εκ των γνωστών αρχών της κλασικής λογικής: αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές σχετικά με τα φυσικά φαινόμενα που περιγράφονται από την κβαντική θεωρία, τότε θα πρέπει να εγκαταλείψουμε την αρχή της επιμεριστικότητας, αντικαθιστώντας την κλασική λογική με την κβαντική λογική που προτάθηκε από τους Γκάρετ Μπίρκοφ και Τζον φον Νόιμαν.
Μία άλλη ομώνυμη εργασία από τον Sir Michael Dummett υποστηρίζει ότι η επιθυμία του Πούτναμ για το ρεαλισμό επιτάσσει το νόμο της επιμεριστικότητας. Η επιμεριστικότητα της λογικής είναι απαραίτητη για την κατανόηση των ρεαλιστών για το πώς οι προτάσεις είναι αλήθεια του κόσμου κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως ο Dummett έχει ισχυριστεί ότι η αρχή του δισθενούς είναι. Με τον τρόπο αυτό, η ερώτηση “Είναι η λογική εμπειρική;” μπορεί να θεωρηθεί ότι οδηγεί φυσικά στη θεμελιώδη αντιπαράθεση στην μεταφυσική στο ρεαλισμό έναντι του αντι-ρεαλισμού.

Συνεπαγωγή: Αυστηρή ή αιτιατή;
Κύριο λήμμα: Παράδοξο της συνεπαγωγής
Είναι προφανές ότι η έννοια της συνεπαγωγής που τυποποιήθηκε στην κλασική λογική δεν μεταφράζεται άνετα σε φυσική γλώσσα με τη βοήθεια της δομής “αν…τότε”, και αυτό οφείλεται σε μια σειρά από προβλήματα που ονομάζονται τα παράδοξα της αιτιατής συνεπαγωγής.

Η πρώτη κλάση των παραδόξων περιλαμβάνει αντιπαραδείγματα, όπως «Αν το φεγγάρι είναι φτιαγμένο από πράσινο τυρί, τότε 2+2=5», που είναι αινιγματικό γιατί η φυσική γλώσσα δεν υποστηρίζει την αρχή της έκρηξης. Η εξάλειψη αυτής της κλάσης παραδόξων ήταν ο λόγος για τη διατύπωση από τον Κλάρενς Ίρβινγκ Λιούις της αυστηρής (τροπικής) συνεπαγωγής, η οποία τελικά οδήγησε σε πιο ριζικές ρεβιζιονιστικές (αναθεωρητικές) λογικές όπως είναι η σχετική λογική (relevant ή relevance logic).

Η δεύτερη κλάση των παραδόξων περιλαμβάνει περιττές προκείμενες, ψευδώς υποδηλώνοντας ότι γνωρίζοντας το μεταγενέστερο λόγω του προγενέστερου: έτσι, η πρόταση «εάν αυτός ο άνθρωπος εκλεγεί, η γιαγιά θα πεθάνει» είναι στην ουσία αληθής, δεδομένου ότι η γιαγιά είναι θνητή, ανεξάρτητα από τις εκλογικές προοπτικές του ανθρώπου. Τέτοιες φράσεις παραβιάζουν την απόφθεγμα του Πολ Γκράις της σχέσης, και μπορούν να μοντελοποιηθούν από λογικές που απορρίπτουν την αρχή της μονοτονίας, όπως η σχετική λογική.

Ανέχοντας το αδύνατο
Κύριο λήμμα: Παρασυνεπής λογική
Ο Χέγκελ είχε εξαιρετικά επικριτική στάση σε οποιαδήποτε απλουστευμένη έννοια του νόμου της μη αντίφασης. Ήταν βασισμένος στην ιδέα του Λάιμπνιτς ότι αυτός ο νόμος της λογικής απαιτεί επίσης επαρκή αιτιολογία για να διευκρινίζει από ποια οπτική γωνία (ή χρόνο) κάποιος λέει ότι κάτι δεν μπορεί να αντιφάσκει. Ένα κτήριο, για παράδειγμα, κινείται αλλά και δεν κινείται μαζί, το έδαφος κατά μία έννοια είναι το ηλιακό μας σύστημα ενώ κατ’ άλλη είναι η γη. Στην εγελιανή διαλεκτική, ο νόμος της μη αντίφασης, της ταυτότητας, ο ίδιος στηρίζεται στη διαφορά και έτσι δεν είναι ανεξάρτητα διεκδικήσιμος.
Στενά συνδεδεμένη με ζητήματα που προκύπτουν από τα παράδοξα της implication έρχεται η πρόταση ότι η λογική θα έπρεπε να ανεχτεί την ασυνέπεια. Η σχετική λογική (relative logic) και η παρασυνεπής λογική (paraconsistent logic) είναι οι σημαντικότερες προσεγγίσεις εδώ, αν και οι ανησυχίες διαφέρουν: μια βασική συνέπεια της κλασικής λογικής και ορισμένων από τις αντίπαλές της, όπως είναι η ενορατική λογική, είναι ότι τηρούν την αρχή της έκρηξης (principle of explosion, ή αλλιώς principle of Pseudo-Scotus), το οποίο σημαίνει ότι η λογική καταρρέει αν από αυτή δύναται να προκύψει μια αντίφαση. Ο Γκράχαμ Πριστ, ο κύριος υποστηρικτής του διαληθισμού, έχει ταχθεί υπέρ της παρασυνέπειας με την αιτιολογία ότι υπάρχουν στην πραγματικότητα αληθινές αντιφάσεις.

Απόρριψη της λογικής αλήθειας
Η φιλοσοφική φλέβα των διαφόρων ειδών του σκεπτικισμού περιέχει πολλά είδη της αμφισβήτησης και απόρριψης των διαφόρων βάσεων στις οποίες στηρίζεται η λογική, όπως η ιδέα της λογικής μορφής, ο σωστός συμπερασμός, ή έννοια, συνήθως οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν λογικές αλήθειες. Παρατηρήστε ότι αυτό είναι το αντίθετο στις συνήθεις απόψεις στο φιλοσοφικό σκεπτικισμό, όπου η λογική κατευθύνει την σκεπτικιστική έρευνα να αμφιβάλλει για τις θεόσταλτες σοφίες και ξεπερασμένες απόψεις, όπως στο έργο του Σέξτου του Εμπειρικού.

Φρίντριχ Νίτσε
Ο Φρίντριχ Νίτσε προβάλλει ένα ισχυρό παράδειγμα της απόρριψης της συνήθης βάσης της λογικής: η ριζική απόρριψη της εξιδανίκευσης τον οδήγησε να απορρίψει την αλήθεια ως «…ένα κινητός στρατός από μεταφορές, μετώνυμα και ανθρωπομορφισμούς – με λίγα λόγια, μεταφορές οι οποίες έχουν φθαρεί και χωρίς αισθητηριακή δύναμη. Κέρματα που έχουν χάσει το νόημά τους και πλέον έχουν σημασία ως μέταλλο κι όχι ως κέρματα». Η απόρριψη της αλήθειας δεν τον οδήγησε να απορρίψει την ιδέα του συμπερασμού ή λογικής εντελώς, αλλά πρότεινε ότι «η λογική άρχισε να λειτουργεί στο ανθρώπινο κεφάλι έξω από το παράλογο, του οποίου το πεδίο κανονικά θα έπρεπε να ήταν απέραντο. Αναρίθμητα όντα που συμπέραναν κατά τρόπο διαφορετικό από το δικό μας έχασαν τη ζωή τους». Έτσι, υπάρχει η ιδέα ότι η λογική συναγωγή έχει την χρησιμότητα της στην ανθρώπινη επιβίωση, αλλά και ότι η ύπαρξή του δεν υποστηρίζει την ύπαρξη της αλήθειας, ούτε έχει μια πραγματικότητα πέρα από την καθορισμένη: «Επίσης, η λογική βασίζεται σε υποθέσεις που δεν αντιστοιχούν σε τίποτα στον πραγματικό κόσμο».

Λογική Πλάνη
Στη φιλοσοφία, ο όρος λογική πλάνη αναφέρεται στη σχηματική πλάνη, δηλαδή σε ένα ψεγάδι στη δομή ενός παραγωγικού επιχειρήματος, το οποίο καθιστά το επιχείρημα άκυρο. Ωστόσο, συχνά απαντά στον ανεπίσημο διάλογο για να υποδηλώσει ένα επιχείρημα το οποίο μπορεί να είναι προβληματικό για οποιονδήποτε λόγο. Σε αυτή την χρήση του όρου συμπεριλαμβάνονται τόσο οι μη σχηματικές πλάνες (δηλαδή έγκυρες αλλά σαθρές προτάσεις ή μη ποιοτική/μη παραγωγική επιχειρηματολογία) όσο και οι σχηματικές πλάνες. Ο όρος είναι γνωστός και ως Διαλληλία.
Το ότι σε ένα παραγωγικό επιχείρημα εντοπίζεται σχηματική πλάνη δεν επηρεάζει τις προτάσεις ή το συμπέρασμα του επιχειρήματος, αφού είναι δυνατόν είτε και τα δύο να είναι αληθή είτε απλώς να είναι πολύ πιθανά εξαιτίας της φύσης του επιχειρήματος (π.χ. προσφυγή στην αυθεντία). Παρόλα αυτά, το παραγωγικό επιχείρημα παραμένει άκυρο, διότι το συμπέρασμά του δεν προκύπτει από τις προτάσεις του κατά τον αναμενόμενο τρόπο. Κατ’ επέκταση, υπάρχουν μη παραγωγικά επιχειρήματα τα οποία επίσης πάσχουν από σχηματικές πλάνες. Για παράδειγμα, ένα επαγωγικό επιχείρημα το οποίο αποπειράται να εφαρμόσει αρχές των πιθανοτήτων ή της αιτιότητας με εσφαλμένο τρόπο πέφτει επίσης σε σχηματική πλάνη.
Είναι δύσκολο να αναγνωριστούν οι πλάνες στην καθημερινή επιχειρηματολογία, διότι τα επιχειρήματα συνήθως απαντούν ενσωματωμένα σε ρητορικές που συσκοτίζουν τις λογικές συνδέσεις μεταξύ των προτάσεών τους. Επιπλέον, οι μη σχηματικές πλάνες εκμεταλλεύονται τα συναισθήματα καθώς και τις διανοητικές και ψυχολογικές αδυναμίες του κοινού στο οποίο απευθύνονται. Η ικανότητα προσδιορισμού κάθε λογικής πλάνης είναι κάτι το οποίο πρέπει να αναπτύξει ο καθένας, προκειμένου να τις αποφεύγει.

Η Θεωρία της επιχειρηματολογίας προσφέρει μία εναλλακτική προσέγγιση στην κατανόηση και την ταξινόμηση των πλανών (βλέπε παραπομπή στον van Eemeren, Grootendorst). Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, κάθε επιχείρημα αποτελεί διαδραστικό πρωτόκολλο μεταξύ ατόμων τα οποία πασχίζουν να επιλύσουν μία διαφωνία. Το πρωτόκολλο αυτό ρυθμίζεται από κάποιους κανόνες διάδρασης. Κάθε παραβίαση αυτών των κανόνων αποτελεί πλάνη. Πολλές από τις πλάνες της παρακάτω λίστας ανταποκρίνονται περισσότερο σε αυτόν τον ορισμό.

Η πλάνη του τζογαδόρου
Είναι επίσης γνωστή και ως η πλάνη του Μόντε Κάρλο επειδή το διασημότερο παράδειγμα συνέβη στο καζίνο του Μόντε Κάρλο το καλοκαίρι του 1913, όταν το μαύρο είχε έρθει 26 συνεχόμενες φορές και οι παίκτες έχασαν εκατομμύρια γαλλικά φράγκα ποντάροντας κόκκινο. Υπάρχει και η αντίθετη περίπτωση, δηλαδή να φαίνεται ότι η πλάνη του τζογαδόρου ισχύει αλλά στην πραγματικότητα να μην ισχύει. Κλασσική περίπτωση είναι το Μπλακ τζακ όπου οι πιθανότητες να βγει βαλές στα εναπομείναντα χαρτιά είναι μικρότερες από το να βγει οποιοδήποτε άλλο φύλλο εάν έχει ήδη βγει βαλές σε προηγούμενο «χέρι».
Σε αυτή την λογική είναι χτισμένο το «μέτρημα των χαρτιών» στο Μπλακ τζακ, το οποίο με την κατάλληλη τακτική μπορεί να αποδώσει κέρδη στον παίκτη, καθώς οι πιθανότητες να κερδίζει στην διάρκεια είναι μεγαλύτερες από αυτές του καζίνο (έως και 2.5%), όταν στα εναπομείναντα χαρτιά υπάρχουν πιο πολλά μεγάλα φύλα (δέκα βαλές ντάμα ρήγας και άσος) από μικρά (δύο τρία τέσσερα πέντε και έξι). Τα φύλα εφτά οχτώ και εννέα δεν τα μετράνε. Τα περισσότερα καζίνο για να αντιμετωπίσουν το μέτρημα των χαρτιών επανατοποθετούν τα ήδη μοιρασμένα χαρτιά στα εναπομείναντα μετά από κάθε «χέρι». Περισσότερα για το μέτρημα χαρτιών στο λήμμα Card counting της αγγλικής Wikipedia
Άλλο ένα παράδειγμα που καταδεικνύει ότι τα μαθηματικά και η ανθρώπινη διαίσθηση είναι αντικρουόμενες έννοιες, είναι το πρόβλημα των γενεθλίων. Από την 1η Ιανουαρίου μέχρι και την 31η Δεκεμβρίου είναι 366 μέρες, συμπεριλαμβανομένης και της 29ης Φεβρουαρίου. Άρα για να είμαστε 100% σίγουροι ότι θα βρούμε τουλάχιστον δύο άτομα με κοινή μέρα γενεθλίων, χρειαζόμαστε το λιγότερο 367 άτομα, δηλαδή αυτούς του 366 και ακόμα έναν. Ενώ το παραπάνω παράδειγμα είναι πλήρως κατανοητό και μέσα στην «κοινή λογική» δεν ισχύει το ίδιο για τον μικρότερο αριθμό ατόμων που απαιτούνται ώστε η πιθανότητα να βρούμε τουλάχιστον δύο άτομα με την ίδια μέρα γενέθλιων να είναι 99%. Σκεφτείτε το λίγο, κάντε μια πρόβλεψη και μετά διαβάστε το άρθρο πρόβλημα των γενεθλίων για να δείτε πόσο έξω πέσατε.

Η προσφυγή στην αυθεντία
Eίναι ένα είδος λογικού επιχειρήματος επίσης γνωστού και ως argumentum ad verecundiam (Λατ. επιχείρημα προς σεβασμό) ή ipse dixit (Λατ. το είπε ο αυτός ο ίδιος), το οποίο χρησιμοποιείται όταν η τιμή αλήθειας μίας θέσης είναι ευθέως ανάλογη με την αξιοπιστία, τις γνώσεις ή το αξίωμα του προτείνοντος την θέση. Αποτελεί μέθοδο απόκτησης σχολιαστικής γνώσης και συχνά είναι λογική πλάνη. Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι προσφυγής στην αυθεντία.
Ο πρώτος ορίζεται στην περίπτωση που κάποιος ο οποίος παρουσιάζει την θέση του σε ένα ζήτημα παραθέτει από μία αυθεντία, η οποία συμμερίζεται την ίδια θέση, ενώ δεν είναι στην πραγματικότητα αυθεντία στον εν λόγω τομέα. Για παράδειγμα, η εξής δήλωση: «Ο Άρθουρ Κλαρκ πρόσφατα εξέδωσε μία έρευνα ή οποία καταδεικνύει ότι είναι απαραίτητο να καθαρίζουμε τα δόντια μας με οδοντόνημα τρεις φορές την ημέρα» δεν θα πρέπει να πείθει κανέναν σχετικά με την χρησιμότητα του οδοντονήματος, εφόσον ο Άρθουρ Κλαρκ δεν είναι αυθεντία στην στοματική υγιεινή. Μεγάλο μέρος των διαφημίσεων βασίζεται σε αυτήν την λογική πλάνη, μέσω της οπισθογράφησης και των χορηγιών. Ο δεύτερος τύπος ορίζεται ως η παράθεση κάποιου ο οποίος πράγματι αποτελεί αυθεντία στον σχετικό τομέα γνώσης. Σε αυτήν την περίπτωση, η προσφυγή έχει μεγαλύτερο βάρος, διότι η αυθεντία έχει περισσότερες πιθανότητες να είναι ορθή. Ωστόσο, η πιθανότητα λάθους παραμένει και το επιχείρημα σε καμία περίπτωση δεν είναι απόλυτα αληθές.

Παραδείγματα προσφυγής στην αυθεντία
>Αναφορά στις φιλοσοφικές πεποιθήσεις του Αριστοτέλη. «Αφού το είπε ο Αριστοτέλης, έτσι θα είναι».
>Παραθέσεις από θρησκευτικά βιβλία, όπως η Βίβλος. «Η Βίβλος κάνει την Χ δήλωση, άρα η δήλωση Χ είναι σωστή».
> Ο ισχυρισμός ότι ένα έγκλημα είναι ηθικά εσφαλμένο επειδή είναι παράνομο. «Είναι παράνομο τα μαγαζιά να ανοίγουν την Κυριακή, άρα δεν είναι ηθικά αρμόζον να ανοίγουν». Σε αυτήν την περίπτωση, τον ρόλο της αυθεντίας έχουν οι νομοθέτες, η κρίση των οποίων εκλαμβάνεται ως ορθή ασυζητητί.
> Οι παραθέσεις επιστημονικών ερευνών που έχουν δημοσιευτεί σε έγκριτα περιοδικά. «Η επιστήμη (υπό την μορφή άρθρου σε έγκριτο περιοδικό) λέει το Χ, άρα το Χ είναι ορθό».
> Η πίστη σε ό,τι λέει κάποιος εκπαιδευτικός. «Το είπε ο δάσκαλος, άρα πρέπει να είναι αλήθεια».
> Όταν θεωρείται πως κάτι είναι αληθές επειδή αναφέρθηκε στα νέα.
> Όταν θεωρείται πως κάτι είναι αληθές επειδή αναφέρεται σε ένα εγχειρίδιο.
> Όταν θεωρείται πως κάτι είναι αληθές επειδή αναφέρεται σε μία εγκυκλοπαίδεια.

Η πλάνη της αμφισημίας ή αμφισημίας σοφίσματος επιτυγχάνεται με την χρήση μίας λέξης η οποία μπορεί να πάρει περισσότερες από μία έννοιες μέσα στα συμφραζόμενα του ίδιου επιχειρήματος, ενώ υποτίθεται ότι η λέξη φέρει την ίδια έννοια κάθε φορά που χρησιμοποιείται. Για παράδειγμα:
Ο Γιώργος είναι ευχάριστο άτομο.
Το άτομο διασπάται.
Ο Γιώργος διασπάται.
Το παραπάνω επιχείρημα πέφτει στην εξής πλάνη: Η λέξη άτομο χρησιμοποιείται στην πρώτη περίπτωση για να καταδείξει τον άνθρωπο ως πρόσωπο και ύπαρξη και για να καταδείξει το στοιχειώδες σωματίδιο της ύλης στην δεύτερη περίπτωση. Εφόσον ο δεύτερος όρος αυτού του συλλογισμού είναι στην πραγματικότητα δύο διαφορετικοί όροι, η αμφισημία εδώ αποτελεί πλάνη τεσσάρων όρων. Η πλάνη της αμφισημίας συχνά χρησιμοποιείται με λέξεις οι οποίες φέρουν βαρύ συναισθηματικό φορτίο και πολλές σημασίες. Αυτές οι σημασίες συχνά συμπίπτουν, αν χρησιμοποιηθούν μέσα σε κατάλληλα επιλεγμένα συμφραζόμενα, αλλά ο επιχειρηματολόγος που αποσκοπεί στην πλάνη μπορεί να προκαλέσει μία «σημειολογική μετατόπιση», αλλάζοντας ανεπαίσθητα και σταδιακά τα συμφραζόμενα, ούτως ώστε να επιτύχουν την αμφισημία εξισώνοντας δύο διαφορετικές έννοιες της λέξης.

Η μεταφορά αποτελεί αμφισημία διαφορετικού είδους:
Το αρσενικό του είδους Equus asinis ονομάζεται γάιδαρος
Ο γάιδαρος αντιπροσωπεύει το είδος Equus asinis
Όλοι οι γάιδαροι έχουν μεγάλα αυτιά
Ο Πέτρος είναι μεγάλο γαϊδούρι
Άρα, ο Πέτρος έχει μεγάλα αυτιά
Εδώ, η αμφισημία συνίσταται στην μεταφορική χρήση του γαϊδάρου ως αναφορά σε κάποιον ανόητο, άξεστο ή/και αχάριστο άνθρωπο, αντί για το αρσενικό του είδους Equus asinis. Η αμφισημία σχετίζεται με την πλάνη της αμφιβολίας, αν και η τελευταία βασίζεται κυρίως σε «συντακτική μετατόπιση». Η αμφισημία μπορεί να χρησιμοποιηθεί και εκτός της ορολογίας της λογικής ως ιδιότητα της γλώσσας να επιδέχεται διττή ερμηνεία. Με άλλα λόγια η γλώσσα γίνεται διφορούμενη.

Το σύνδρομο της αγέλης είναι μια λογική πλάνη όπου επιχειρείται να αποδειχθεί το αληθινό ενός ισχυρισμού στο γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι το αποδέχονται ήδη ως αληθινό. Αυτού του είδους η πλάνη είναι επίσης γνωστή ως «προσφυγή στις μάζες», «προσφυγή στην πλειοψηφία», «προσφυγή στην ομοφωνία» και στα λατινικά «argumentum ad populum» (επιχείρημα του λαού) και ο μηχανισμός πίσω της είναι παρόμοιος με τον μηχανισμό της «προσφυγής στην αυθεντία». Είναι επίσης η βάση μιας σειράς κοινωνικών φαινομένων όπως η διασπορά διαφόρων θρησκευτικών πεποιθήσεων, πολιτικών ή οικονομικών θέσεων. Στην Αμερική βρίσκεται πίσω από το φαινόμενο «επίδραση του βαγονιού» (αγγλικά: bandwagon effect) και στην Κίνα είναι η βάση της παροιμίας «τρεις άνθρωποι φτιάχνουν μια τίγρη» (αγγλικά: three men make a tiger).

Πολιτική
Στην προσπάθεια να πεισθεί κάποιος για την ορθότητα ενός υποψήφιου νομοσχεδίου
Εννιά στους δέκα στην εκλογική μου περιφέρεια βρίσκουν το νομοσχέδιο σωστό.
Εννιά στους δέκα βουλευτές βρίσκουν το νομοσχέδιο δίκαιο.

Μάρκετινγκ & διαφήμιση
Η τάδε μάρκα ψυγείου παράγεται από την πρωτοπόρο βιομηχανία ηλεκτρικών ειδών, άρα αγόρασε το είναι καλό.
Δείτε την τάδε εκπομπή γιατί βρίσκεται στο νούμερο ένα της τηλεθέασης.

Άλλα παραδείγματα
Όλοι οι φίλοι μου το κάνουν, άρα είναι σωστό.
Όλοι λένε ότι ο ήλιος γυρνάει γύρω από την Γη (πλάνη χιλιάδων χρόνων).
Όλοι ξέρουν ότι η Γη είναι επίπεδη (πλάνη χιλιάδων χρόνων).
Τόσοι άνθρωποι πιστεύουν στον θεό, άρα ο θεός υπάρχει. (ο Δίας, Θωρ και άλλες θεότητες που λατρεύονται διαχρονικά από τους ανθρώπους)
Τόσοι άνθρωποι καπνίζουν, άρα δεν υπάρχει πρόβλημα με το κάπνισμα
Οι λαϊκές ρήσεις που συχνά αναφέρονται ως «η σοφία του λαού», εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία λογικής πλάνης γιατί από τους περισσότερους λαμβάνονται «αξιωματικά» ως αληθινές, ακριβώς επειδή έχουν μπει σαν «σοφία» στο υποσυνείδητο του καθενός. Ένα παράδειγμα διαδεδομένης λαϊκής ρήσης είναι «η ελπίδα πεθαίνει τελευταία», η οποία ενώ μπορεί να δώσει επιμονή σε κάποιον που ασχολείται με την επίτευξη ενός στόχου μπορεί σε άλλη περίπτωση να αποτελεί την μόνη κινητήρια δύναμη πίσω από αναζήτηση ακατόρθωτων στόχων. Επιγραμματικά η παραπάνω κινέζικη παροιμία «τρεις άνθρωποι φτιάχνουν μια τίγρη» βγαίνει από το ότι εάν ένας άνθρωπος ακούσει από κάποιον άλλον ότι στο κέντρο μιας μεγάλης πόλης κυκλοφορεί ελεύθερη μια τίγρη τότε δεν θα το πιστέψει. Εάν το ακούσει από δύο θα το λάβει υπόψιν του και εάν το ακούσει από τρεις τότε θα το πιστέψει. Το ότι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν σε κάτι δεν σημαίνει ότι ο ισχυρισμός είναι σωστός. Η λογική πλάνη είναι η αποδοχή του ισχυρισμού σαν αλήθεια χωρίς περαιτέρω ανάλυση.

“Λογική είναι η τρέλα των πολλών και τρέλα η λογική του ενός”