Τρίτη 8 Μαρτίου 2016

Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΡΗΤΟΡΙΚΗ, ΥΠΕΡΕΙΔΗΣ - Ἐπιτάφιος § 41-43

Η δύσκολη παραμυθία

Όταν το 323 π.Χ. έφτασε στην Αθήνα η είδηση για τον θάνατο του Αλεξάνδρου, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να εξεγερθούν εναντίον των Μακεδόνων. Στη λήψη της απόφασης αυτής, στην οποία εναντιώθηκαν ανεπιτυχώς ισχυροί Αθηναίοι πολιτικοί, πρωτοστάτησε ο ορκισμένος εχθρός των Μακεδόνων Υπερείδης και ο στρατηγός Λεωσθένης, ο οποίος ετέθη επικεφαλής του αντιμακεδονικού αγώνα. Ο Λεωσθένης προσεταιρίστηκε τους Αιτωλούς, τους Λοκρούς και τους Φωκείς, κατέλαβε τις Θερμοπύλες, νίκησε αρχικά τους Βοιωτούς και την εγκατεστημένη στη Θήβα μακεδονική φρουρά κοντά στις Πλαταιές και αργότερα, κοντά στην Ηράκλεια, τον ίδιο τον Αντίπατρο, που τον ανάγκασε να κλειστεί στη Λαμία. Στη διάρκεια της πολιορκίας σκοτώθηκε ο Λεωσθένης στις αρχές του 322 π.Χ.. Την άνοιξη του ίδιου έτους οι Αθηναίοι ανέθεσαν στον Υπερείδη, που λίγους μήνες αργότερα θα εκτελεστεί από τον Αντίπατρο, να εκφωνήσει τον επιτάφιο, που τον εγκωμιάζει ιδιαίτερα ένας κριτικός της ολκής του Ψευδο-Λογγίνου.

Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι ο ακρωτηριασμένος επίλογος του λόγου, όπου ο ρήτορας προσπαθεί να παρηγορήσει τους οικείους των νεκρών, παρ᾽ όλο που γνωρίζει και τονίζει πόσο δύσκολη είναι η παρηγορία.

 Ἐπιτάφιος § 41-43

[41] χαλεπὸν μὲν ἴσως ἐστὶ τοὺς ἐν τοῖς τοιούτοις ὄντας πάθεσι παραμυθεῖσθαι. τὰ γὰρ πένθη οὔτε λόγῳ οὔτε νόμῳ κοιμίζεται, ἀλλ᾽ ἡ φύσις ἑκάστου καὶ φιλία πρὸς τὸν τελευτήσαντα ‹τὸν› ὁρισμὸν ἔχει τοῦ λυπεῖσθαι. ὅμως δὲ χρὴ θαρρεῖν καὶ τῆς λύπης παραιρεῖν εἰς τὸ ἐνδεχόμενον, καὶ μεμνῆσθαι μὴ μόνον τοῦ θανάτου τῶν τετελευτηκότων, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀρετῆς ἧς καταλελοίπασιν. [42] οὐ γὰρ θρήνων ἄξια πεπόνθασιν, ἀλλ᾽ ἐπαίνων μεγάλων πεποιήκασιν. εἰ δὲ γήρως θνητοῦ μὴ μετέσχον, ἀλλ᾽ εὐδοξίαν ἀγήρατον εἰλήφασιν, εὐδαίμονές τε γεγόνασι κατὰ πάντα. ὅσοι μὲν γὰρ αὐτῶν ἄπαιδες τετελευτήκασιν, οἱ παρὰ τῶν Ἑλλήνων ἔπαινοι παῖδες αὐτῶν ἀθάνατοι ἔσονται. ὅσοι δὲ παῖδας καταλελοίπασιν, ἡ τῆς πατρίδος εὔνοια ἐπίτροπος αὐτοῖς τῶν παίδων καταστήσεται. [43] πρὸς δὲ τούτοις, εἰ μέν ἐστι τὸ ἀποθανεῖν ὅμοιον τῷ μὴ γενέσθαι, ἀπηλλαγμένοι εἰσὶ νόσων καὶ λύπης καὶ τῶν ἄλλων τῶν προσπιπτόντων εἰς τὸν ἀνθρώπινον βίον· εἰ δ᾽ ἔστιν αἴσθησις ἐν Ἅιδου καὶ ἐπιμέλεια παρὰ τοῦ δαιμονίου, ὥσπερ ὑπολαμβάνομεν, εἰκὸς τοὺς ταῖς τιμαῖς τῶν θεῶν καταλυομέναις βοηθήσαντας πλείστης κηδεμονίας ὑπὸ τοῦ δαιμονίου τυγχάνειν….

***
[41] Είναι ίσως δύσκολο να παρηγορηθούν άνθρωποι που τους χτύπησαν τόσο βαριές συμφορές. Τα πένθη δεν ανακουφίζονται ούτε με λόγους ούτε με νόμους. Το μέγεθος της λύπης καθορίζεται από το χαρακτήρα του καθενός μας και την αγάπη που είχε για το νεκρό. Και όμως· πρέπει να δείξουμε θάρρος, να μετριάσουμε, όσο μπορούμε, τον πόνο μας, και να μην έχουμε συνεχώς στο μυαλό μας το θάνατο των αγαπημένων μας προσώπων αλλά και την αρετή που άφησαν φεύγοντας από τον κόσμο αυτόν. [42] Γιατί δεν έχουν πάθει μόνο συμφορές που αξίζουν το θρήνο, αλλά έχουν κάνει και έργα που αξίζουν τον έπαινο. Βεβαίως δεν έζησαν ώς τα βαθιά γεράματα, κέρδισαν εντούτοις καλή φήμη που θα παραμείνει αγέραστη και έτσι πάντα θα καλοτυχίζονται. Όσοι πέθαναν χωρίς να αφήσουν απογόνους, θα έχουν τέκνα αθάνατα τους επαίνους των Ελλήνων. Όσοι άφησαν παιδιά ορφανά, η εύνοια της πατρίδας θα τα κηδεμονεύσει. [43] Αλλά και ακόμη· αν ο θάνατος είναι σαν να μην είχε ο άνθρωπος ποτέ γεννηθεί, έχουν οι νεκροί μας απαλλαγεί από τις αρρώστιες, τις στενοχώριες και τα άλλα δυσάρεστα που λυμαίνονται την ανθρώπινη ζωή. Και τέλος, αν όπως θέλουμε να πιστεύουμε, οι νεκροί έχουν στον Άδη τη δική τους ζωή, αν η θεότητα τους φροντίσει, τότε είναι φυσικό ότι ιδιαίτερη αγάπη θα δείξει σ᾽ αυτούς που υπερασπίστηκαν τις τιμές των θεών όταν κινδύνευαν να καταργηθούν.

Για τη γυναίκα

Η ερωτική διαλεκτική των φύλων

Η πρόθεση του ποιητή να δείξει ότι ο ίμερος προσιδιάζει στη γυναικεία ιδιοσυγκρασία και ότι ο ερωτικός κόσμος είναι αποκλειστικά της γυναίκας το οικείο ενδιαίτημα είναι αποφασιστική. Ο έρωτας κυριαρχεί στη γυναικεία φύση κατά τον τρόπο, που ο στρατηγός ηγεμονεύει στα πεδία του πολέμου. Το αντίστοιχο της ερωτευμένης γυναίκας από την έποψη της ανδρείας είναι ο ήρωας, αλλά τα μεγάλα του κατορθώματα υστερούν μπροστά στα θαυμάσια έργα εκείνης.

Εάν το ερωτικό φαινόμενο είναι περιορισμένο, τα όρια του συμπίπτουν με τα πέρατα της γυναικείας ψυχής. Εάν όμως ο ίμερος διανοίγεται και ξεφεύγει στην απλωσιά της απεριόριστης έκτασης, η περιοχή αυτή συμπίπτει με τον άγνωστο χώρο της θηλυκής απειρότητας. Η μεταφυσική του ίμερου παραλληλίζεται με τη μεταφυσική της κατηγορίας του θηλυκού (2,33).

Τα μεγάλα έργα του ανθρώπου, που καθρεφτίζουν την ανεξάντλητη δυνατότητα της ανδρικής φύσης, δεν ημπορούν να υπομείνουν τη δοκιμασία της σύγκρισης με τα ερωτικά έργα της γυναίκας, εφ’ όσον είναι αληθινά. Η παράδοξη αυτή άποψη του Malte οτι ο έρωτας της Bettine προς τον Goethe επισκιάζει με την λάμψη του τα πνεύμα και το έργο του μεγαλου ποιητή της Βαϊμάρης, δεν υποτιμά την επιφάνεια του Goethe, όσο τιμά την αφάνεια της γυναίκας. Το τιμιώτερο έργο που θα είχε να παρουσιάσει σαν απολογία μπροστά στο άγγελο –στον κριτή της έσχατης κρίσης- και να το επικαλεσθεί για να μαρτυρήσει την αγωνιστική προθυμία του, δεν είναι ούτε η αρχιτεκτονική ούτε η μουσική τέχνη, αλλά μια ερωτευμένη γυναίκα, που ατενίζει ήρεμα από το παράθυρο της τη νύχτα και διαλέγεται με τα σκοτάδια της ερωτικής απουσίας της (7,84).

Ακόμα και οι γυναίκες με τον άσεμνο ερωτικό τρόπο, όσες εξέπεσαν στα ρήθρα της ζωής ηττημένες από την βουλητική του έλλειψη και την κοινωνική ολιγωρία, ευρίσκουν κατάλυμα συγχώρησης στην έβδομη ελεγεία (7,40). Δεν κρίνει η πορνεία, που τελειώνει το έργο, αλλά η αγάπη που το αρχίζει. Η αγάπη αποτελεί το φυσικό περιβάλλον, το καθίδρυμα οικονομίας για τη γυναικεία φύση, μέσα στο οποίο προστατεύονται οι βιολογικές καταβολές και ανθίζουν οι ουσίες του γένους της. Η γυναίκα είναι η ευνοημένη της ερωτικής εκλογής, οι δεσμοί της με τον ίμερο είναι πολύ πιο οικείοι και ισχυροί από τους δεσμούς του άντρα και η μετοχή της στο ερωτικό αγαθό της χορηγεί ηγεμονικά προνόμια. Ακόμη και σε καθαρά υλική σφαίρα, την ευαισθησία της στις προσβολές του ρίγους που συνοδεύει τη γενετήσια πράξη, χαρακτηρίζει υπέροχη εύνοια.

Η ελληνική μυθολογία μας παραδίδει τη σχετική διένεξη των φύλων και την κρίση του ερμαφρόδιτου Τειρεσία, ο οποίος ελεεινολόγησε την ηδονιστική πενία του αρσενικού. Η ερωτική ευαισθησία της γυναίκας εκφράζει το γινόμενο της αισθησιακής δεκτικότητας και της ψυχικής της ευπάθειας. Το υποστασιακό χαρακτηριστικό, που ειδοποιεί για τη μοναδικότητα του θηλυκου, είναι η τρυφερή προθυμία της, η άμεση παραδοχή, η χωρίς όρους άφεση. Στα χέρια της κλείνεται, σαν το φτερούγισμα περιστεριών, η ταραχή του κόσμου, και η υλική της πυκνότητα διαλυεται σαν μια πανάλαφρη κίνηση. Η γυναίκα των ελεγειών περπατά σαν πρωινή αυρα (3,19). Η αντίσταση, που προβάλει κάθε φορά στην επιθετικότητα του αρσενικού, είναι ακριβώς το εξωτερικό σχήμα αυτής της απαλωσύνης, η συνεκτική τάξη που διασώζει τη ρευστή ακινησία της θηλυκής παραχώρησης. Η αντίσταση αυτή συγκρατεί και μορφοποιεί τη ροπή της ερωτικής της αναζητησης, όπως οι όχθες του ποταμού το νερό. Ακόμη και η γνωστική της δυναμη φαίνεται να είναι υποταγμένη στο ερωτικό πρόσταγμα και να υπηρετεί με την ασάφεια του ενστίκτου τη φυσική κυριαρχία των αισθημάτων της. Η συνειδησιακή της μονιμότητα προσδιορίζεται από την ασφάλεια και την σοφία του απλού. Η συνείδηση της γυναίκας εξαντλείται στην αθώα έκπληξη.



Η Εύα τη νέα κατάσταση –εν αντιθέσει προς τον Αδάμ, που στέκεται έκπληκτος και απορητικός- την αντιμετωπίζει με απλότητα. Μόνο μια ελαφριά θλίψη τη χρωματίζει, που πια δεν θα μπορεί να χαίρεται των ζώων την ήρεμη τάξη και τη λογική. Όλα αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά, που εκφράζουν την αντίληψη του ποιητή για την σχέση του ίμερου προς την γυναίκα, συνοψίζονται στο περιεκτικό γνώρισμα της αδυναμίας. Η αδυναμία της γυναίκας είναι απόλυτη, ολόκληρη, αυτάρκης. Και ακριβώς χάρη σ’ αυτή την πληρότητα λειτουργεί σαν δύναμη. Η αδυναμία την προστατεύει στο περιβάλλον των αντιθέσεων και οικονομεί την ευάρμονη παρουσία της στο σχέδιο της ισορροπίας του κόσμου. Η αδυναμία της γυναίκας είναι η παντοδυναμία της.

Τον ποιητή συνέχει η σταθερή πεποίθηση ότι τα ερωτικά έργα της γυναίκας αντιπροσωπεύουν την ανώτερη επίδοση του ανθρώπου και ότι ουδέποτε θα μπορέσουμε να τα υμνήσουμε άξια (1, 36-37). Στην πίστη αυτή εμπνέεται από το χρέος να φέρει στο φώς, να αποκαλύψει τον αφανή χώρο των χαρισμάτων της. Και τα χαρίσματα αυτά είναι τόσο αφανή, όσο είναι δύσκολο να λογαριάζεται η αδυναμία σαν δύναμη.

Εάν ο ίμερος κυριαρχεί στη γυναικεία φυση και την υποχρεώνει σε απόλυτη υποταγή, ώστε να μεταμορφώνει την αδυναμία της σε κυριαρχία και δύναμη, η σχέση του ίμερου με τον άντρα είναι σκοτεινή και βίαιη. Ό,τι στην γυναίκα εμφανίζεται σαν μυστήριο σιωπής, σ΄εκείνον γίνεται υπόκωφο ηχείο απειλής. Η πικρή γνώση του έρωτα κυκλώνει τη γυναίκα από παντού και μέσα σ’ αυτή τη θλίψη χωνεύει η ύπαρξή της ολόκληρη ήρεμα, καθώς η ηλιόβλητη συννεφιά σβήνει μέσα στη νύχτα:

...μέσαι δέ
νύκτες, πάρα δ’ έρχεται ώρα
εγώ δε μόνα καθεύδω.

Στον άντρα, αντίθετα, ο ερωτικός καημός συνοδεύει την ευρύτερη υπαρκτική ηρεμία και τον καταφθείρει με σφοδρές θερμικές προσβολές. Στο τέλος η πικρή ερωτική του γνώση παγώνει σε λαμπερά πετρώματα ηφαιστείων:

Κι από τις τόσες φορές όπου ξαγρύπνησε σιμά στο κηροπήγιο,
καρτερώντας τα χαράματα, μια πυράδα, παράξενη τού ‘χε αρπάξει τα σωθικά.

Η γυναικεία φύση κατατείνει σταθερά στο ερωτικό τέλος, ενώ η ανδρική πηγάζει από το ερωτικό χάος (3,30). Της γυναίκας η ερωτική διάθεση είναι άμικτη και διαυγής. Η ανδρική ορμή όμως σχηματίζεται από την άτακτη και παταγώδη συμβολή πολλών επιμέρους ρευμάτων, που παρασύρουν τον άντρα με γοργότητα και βία σε κάποιο απροσδιόριστο, «απροσδιόνυσον» γεγονός. Το ανεξέλεγκτο σύνολο των πηγών και η ακάθεκτη ορμής της κίνησης προς το άγνωστο τέλος, καθορισμένο από τις σκοτεινές ρίζες της αρχής, συνιστούν το κλίμα κινδύνου, που συνοδεύει τον ερωτικό τρόπο του άντρα. Οι ελεγείες στην ερωτική ιδιοσυγκρασία του άντρα ανιχνεύουν τη συναίρεση του πολύπλοκου πλέγματος των καταβολών του. Η ερωτική ρίζα βυθίζεται στο έδαφος των σπερματικών του πυκνωμάτων και διατρέφεται από το δυναμικό σύνολο της αρχαϊκής του ύλης. Αυτά τα πρωταρχικά κοιτάσματα ζωτικότητας προκύπτουν από την εισροή βιολογικών στοιχείων που γειτονεύουν με το πνιγηρό ανάβρυσμα, την καθαρότητα και την αγιοσύνη του ζώου. Η πλημμύρα της καταγωγής (3,46), οι πλόκαμοι της εσωτερικής ανέλιξης, τα αρχέτυπα και η συντελούμενη κύηση μακρυνών μορφών (3,50), το βιολογικό παρελθόν του γένους, ολόκληρη η «ζωντανή λήθη των προγόνων» (3,71) συναποτελούν το άηχο τοπίο, πάνω στο οποίο σχηματίζεται σαν από τους ατμούς και τα νερά των νεφών, ο θολός ποταμός του αρσενικού ίμερου (3,65).

Είναι φανερό οτι στην τρίτη ελεγεία ο Rilke συσχετίζει, εξαρτά και συμπλέκει την ερωτική ορμή με όλες τις εγγενείς δυνατότητες, που προσιδιάζουν στην ανδρική φύση, όσες επιτέλεσαν τα μεγάλα έργα και τα μεγάλα λάθη της ιστορίας. Ο έρωτας είναι απειλητικός για τον άντρα, γιατί πηγάζει από το σπήλαιο του «αποτρόπαιου» (3,59), που είναι της δημιουργίας η πηγή. Το ζωτικό χώρο της ανδρικής φύσης περιβάλλει ο κίνδυνος κι ο τρόμος, γεγονός που αποκαλυπτει τη συγγένεια του άντρα με τον τρομερό άγγελο. Ο άγγελος όμως είναι αυτόφωτος και έχει συνείδηση του εαυτού του, σε αντίθεση με τον άντρα που αγνοεί. Η ανάλυση της ερωτικής ορμής του αποκαλύπτει οτι το κυριο γνώρισμά του είναι η δύναμη. Μια δύναμη ακατέργαστη, ανυπότακτη και τυφλή (3,22), που κομίζει τα πλούσια και ανεξάντλητα δώρα της αρχής. Η φορά της όμως είναι τυχαία και το τέλος της άσκοπο. Έτσι η οριστική της αξιοποίηση φαίνεται αδύνατη και είναι προορισμένη να διαλυθεί. Το ακαθόριστο τέλος επιστρέφει στην αόριστη αρχή.

Η δειλή εμφάνιση και η είσοδος της γυναίκας στις παρθενικές λαγκαδιές του άντρα θα αποτελέσει την «πυρή αφορμή» που θα αφυπνίσει την ανδρική φύση (3,20), θα αναταράξει τα κινούμενα πλήθη του σκότους και θα κεντρίσει τις δυνάμεις που περιμένουν. Η συνέχεια της ερωτικής συνάντησης πλέον είναι για τον ποιητή μονομερής υπόθεση του άντρα (3,16). Γιατί ό,τι συντηρεί τον ερωτικό του πόθο, εμβολιασμένο στη γενική ορμή της ζωής, είναι τα δυναμικά του αποθέματα, ο πλούσιος, ο βαθύς, ο βάρβαρος κόσμος, που τροφοδοτεί και εμψυχώνει την κίνηση του. Η γυναίκα αδυνατεί να προσφέρει κάτι σ’ συτές τις «πρώτες ύλες της δημιουργίας». Αισθάνεται μόνο απογοήτευση, γιατί εγκαταλείπεται, εκεί όπου ανάμενε του άντρα την τρυφερότητα, την ήρεμη συγκατάβαση, τη διάρκεια και την πίστη. Ενώ αυτός με το πρώτο του άλμα διαπήδησε ολόκληρο τον ερωτικό της κόσμο και χύθηκε στη δαιμονική προϋπάντηση του πρώτου εαυτού του. Αυτός αφηνιάζει στην τροχία του κινδύνου, ενώ εκείνη απομένει στην πίκρα της εγκατάλειψης. Ακριβώς σ’ αυτό το σημείο της κρίσης, όπου εμφανίζεται το οντολογικό χάσμα των φύλων, ο ποιητής διαβλέπει την διαλεκτική τους υφή και νομοθετεί τη συνθήκη της σωτηρίας. Η αδυναμία σαν έλλειψη έχει το ίδιο οντολογικό νόημα με τη δύναμη σαν υπερβολή. Η γυναικεία δειλία θα μετριάσει την ανδρική θρασύτητα. Ο χαλινός θα μεταμορφώσει το άγριο ζώο σε υπερήφανο άτι. Η θωπεία θα απαλύνει την σκληράδα. Η ομορφιά θα κοσμήσει την αταξία. Η γυναίκα συνοδοιπόρος του άντρα στην οδυνηρή του πορεία, εμπνεύστρια, φρουρός και οδηγήτρια, θα μεταλλάξει την οργή καταστροφής σε πνοή δημιουργίας. Ο Rilke εγνώρισε τη βαθειά φύση της γυναίκας όσον λίγοι και περιέγραψε το χρέος της προς τον άντρα και τον κόσμο με τρόπο απλό (3,85):
συγκράτα τον.

Αυτή η μέτρια εντολή των ελεγειών φωτίζει, ερμηνεύει και δικαιώνει την παρουσία της γυναίκας μέσα στην ιστορία και τον πολιτισμό. Η γυναίκα υπήρξε η μούσα της δημιουργίας. Οι μεγάλοι διδάσκαλοι του ανθρώπου δεν εζήτησαν να τους φωτίσουν οι θεοί, για να κάμουν το όραμά τους έργο. Εζήτησαν ταπεινά τη συμπαράσταση και την εύνοια της γυναίκας, της μούσας. Η γυναίκα του Rilke ανοίγει τις πύλες της ανδρικής ψυχής, αποσφραγίζει τους καταρρακτες του ίμερου, φέρνει τον άντρα σε φωτισμό και τον διδάσκει τους αναβαθμούς του έρωτα. Είναι η σωκρατική Διοτίμα. Ταυτόχρονα όμως κατευθύνει την ερωτική του ορμή, καθοδηγεί την πορεία, εξευγενίζει το ήθος και ημερώνει την πράξη του. Είναι η φαουστική Μαργαρίτα. Η αγάπη της συνενώνει τη γνώση και την πράξη στη μεγαλειώδη σύνθεση, που ανεβάζει τον άντρα προς τα πάνω. Ο επίλογος του Faust

Το αιώνια θηλυκό
μας τραβάει ψηλά.
φαίνεται να είναι και ο απόλογος της ερμηνευτικής αποτίμησης των ελεγειών του Duino.

Η αντίληψη ότι το έργο του πολιτισμού κατοπτρίζει τη δημιουργία του άντρα μόνο (ήρωες, νομοθέτες, φιλόσοφοι, ποιητές, ιδρυτές θρησκειών) παραβλέπει το γεγονός οτι στη δημιουργία αυτή η παρουσία της γυναίκας υπήρξε όρος εκ των sine qua non. Η παραγνώριση του ρόλου της γυναίκας στην ιστορία πρέπει να αποδωθεί στο δυσανάγνωστο χαρακτηρα της φυσικής της ιδιαιτερότητας, ο οποίος εξωτερικά φαίνεται να την αδικεί. Αλλ’ αν διέφυγε την κοινή προσοχή η δύναμη που εγκλείεται στη θηλυκή αδυναμία, η ενόραση των ποιητών συνέλαβε την αλήθεια και ομολόγησε την οφειλόμενη τιμή. Και τον ύμνο της γυναίκας εστηριξαν στη καθαρή διάκρισή της από τον άντρα. Στην αδυναμία της, που είναι οδηγητική και κυρίαρχη της ανδρικής δύναμης. Στη σύνεση και την ηρεμία της, που την κάνει θεοσεβή, αλλά και θεοφίλητη:
O pietosa colei che mi soccorse.

Το σύγχρονο κίνημα για την αποκατάσταση της γυναίκας (Feminismus) εκφράζει τη δίκαιη αντίδραση στην πολυαίωνη υποτίμησή της. Αλλά το αίτημα για την ισοτιμία των φύλων στηρίζεται στην εξωτερική όψη της δύναμης της γυναίκας και παραβλέπει την πηγή της. Η αρχαία πλάνη εμφανίζεται πάλι με όψη αντιστρεμμένη (το παρελθόν έβλεπε την αδυναμία και παρέβλεπε την δύναμη, το παρόν βλέπει τη δύναμη και παραβλέπει την αδυναμία της).

Ο φεμινισμός σήμερα κινδυνεύει να περιπέσει στη χονδροκόπο και άκριτη εξομοίωση των φύλων με την αγνόηση της φυσικής διαφοράς τους. Την συνάντησή τους φαντάζεται εύστοχη στην παράσταση μιας βιολογικής εγκατάμειξης (ανδροπρέπεια του θηλυκού ή θηλυπρέπεια του αρσενικού). Η μακάρια σύμπλεξη του αρχαίου γυμνού, που ηρεμεί ανάμεσα στον κοίλο Ερμή και στην κυρτή Αφροδίτη τείνει να καταστραφεί. Ο φεμινισμός αξιώνει και οι δύο θεοί να ευρίσκονται στην ίδια στάση (είτε του κοίλου, είτε του κυρτού).

Ο Rilke στις ελεγείες επανατοποθετεί το πρόβλημα της σχέσης των φύλων στο πρωτόπλαστο σχήμα της ισοζυγίας των δυνάμεων, ξεκινώντας απ’ όσα η φύση εδιόρισε και ανασύροντας την αρχαία εικόνα, την οποία επισκότισε η λήθη των αιώνων. Το ότι υπογραμμίζει την αδυναμία της γυναίκας, γεγονός που απορρίπτει του φεμινισμού η μυωπία, τον εξουσιοδοτεί να διακηρύξει την αριστεία της (primus inter pares), δικαίωμα που δεν θα είχε του φεμινισμού η τόλμη.

 Λιαντίνης "Έξυπνον Ενύπνιον - Οι Ελεγείες του Duino του Rilke"

Αποφθέγματα για τις σχέσεις των δύο φύλων

Οι σχέσεις των δύο φύλων δεν έπαψαν ποτέ να απασχολούν τον άνθρωπο, ο οποίος προσπαθεί ανέκαθεν να αποκωδικοποιήσει τόσο την συμπεριφορά της γυναίκας όσο και του άνδρα.

Οι άνδρες κυνηγούν. Οι γυναίκες ψαρεύουν.
Βίκτωρ Ουγκώ, 1802-1885, Γάλλος Συγγραφέας

Η γυναίκα θέλει πολλά από έναν άνδρα, ενώ ο άνδρας θέλει μόνο ένα, αλλά από πολλές γυναίκες.
Κονσταντίν Μελιχάν, Ρώσος χιουμορίστας

Ο παράδεισος βρίσκεται εκεί που είναι η Εύα.
Mark Twain, 1835-1910, Αμερικανός συγγραφέας

Οι γυναίκες μπορεί να υποκρίνονται οργασμούς, αλλά οι άντρες υποκρίνονται ολόκληρες σχέσεις.
Sharon Stone, γ. 1958, Αμερικανίδα ηθοποιός

Βλέπεις πολλούς έξυπνους άντρες με ηλίθιες γυναίκες, αλλά ποτέ μια έξυπνη γυναίκα με ηλίθιο άντρα.
Erica Jong, γ. 1942, Αμερικανίδα συγραφέας

Αν δεν υπήρχαν γυναίκες, όλα τα λεφτά του κόσμου δεν θα είχαν σημασία.
Αριστοτέλης Ωνάσης, 1900-1975, Έλληνας εφοπλιστής

Ανεξάρτητη γυναίκα είναι εκείνη, που δεν έχει βρει κανέναν άνδρα που θα ήθελε να είναι εξαρτημένος από αυτήν.
Sacha Guitry, 1885-1957, Γάλλος συγγραφέας

Οι περισσότερες γυναίκες παραδίνονται από αδυναμία παρά από πάθος. Γι' αυτό συνήθως οι επιθετικοί άντρες τα καταφέρνουν καλύτερα από τους άλλους, ακόμα και αν και δεν είναι πιο αξιαγάπητοι.
Λα Ροσφουκώ, 1613-1680, Γάλλος συγγραφέας

Εγώ ντύνομαι για της γυναίκες, αλλά γδύνομαι για τους άνδρες.
Angie Dickinson, γ. 1931, Αμερικανίδα ηθοποιός

Ένας σύζυγος είναι ό,τι απόμεινε από τον γκόμενο μετά την απονεύρωση.
Hellen Rowland, 1875-1950, Αμερικανίδα χιουμορίστρια

Οι γυναίκες έλκονται από άντρες που εκπέμπουν μυστήριο, αυτοπεποίθηση, αλαζονεία (με χιούμορ), αδιαφορία.
John Rose, Αμερικανός συγγραφέας

Οι άντρες νομίζουν ότι πάντα αυτοί έχουν την πρωτοβουλία απέναντι στις γυναίκες, στην πραγματικότητα όμως δεν πλησιάζουν σχεδόν ποτέ όσες δεν τους κοιτούν.
Βέλγος συγγραφέας

Δεν μπορώ να απαλλαγώ τόσο εύκολα από την εντύπωση που έκανα σε μια γυναίκα.
Karl Kraus, 1874-1936, Αυστριακός συγγραφέας

Όποια και να είναι εξωτερικά η εικόνα σεβασμού και αγάπης προς τον άντρα της, κάθε γυναίκα βλέπει τον άντρα της σαν μαλάκα και αξιολύπητο.
H.L. Mencken, 1880-1956, Αμερικανός Αρθρογράφος

Μην κρίνεις έναν άντρα από τα ρούχα του, αλλά από τα ρούχα της γυναίκας του.
Thomas Dewar, 1864-1930, Βρετανός επιχειρηματίας

Το να κερδίσεις ένα άντρα είναι τέχνη. Το να τον κρατήσεις είναι επάγγελμα.
Simone De Beauvoir, 1908-1986, Γαλλίδα Συγγραφέας

Το μητρικό ένστικτο κάνει τη γυναίκα να προτιμά το ένα δέκατο από έναν άντρα πρώτης τάξης από την αποκλειστικότητα ενός άντρας τρίτης κατηγορίας.
Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω, 1856-1950, Βρετανός συγγραφέας, Νόμπελ 1925

Το κλειδί σε κάθε καλή σχέση είναι επικοινωνία, αλληλοσεβασμός και νομίζω καλό είναι να σου αρέσει πώς μυρίζει ο άλλος.
Sandra Bullock, γ. 1964, Αμερικανίδα ηθοποιός

Οι γυναίκες και οι γάτες θα κάνουν ό,τι τους αρέσει, και οι άντρες και οι σκύλοι θα πρέπει να χαλαρώσουν και να συνηθίσουν σ' αυτήν την ιδέα.
Robert Heinlein, 1907-1988, Αμερικανός συγγραφέας επιστ. φαντασίας

Για τις περισσότερες γυναίκες, το ν' αγαπούν έναν άντρα σημαίνει να απατούν κάποιον άλλο.
Etienne Rey, 1878-1940, Γάλλος συγγραφέας & κριτικός

Οι άντρες φτάνουν στην σεξουαλική τους ακμή στα δεκαοκτώ. Οι γυναίκες στα τριάντα πέντε. Δεν έχετε την αίσθηση ότι ο Θεός μας κάνει πλάκα;
Rita Rudner, γ. 1956, Αμερικανίδα κωμικός

Τα "δικαιώματα" των γυναικών είναι καθήκοντα των ανδρών.
Karl Kraus, 1874-1936, Αυστριακός συγγραφέας

Το μόνο χειρότερο από έναν άντρα που δεν μπορείς να ελέγξεις είναι ένα άντρας που μπορείς.
Margo Kaufman, 1954-2000, Αμερικανίδα αρθρογράφος

Δεν υπάρχει παρά μόνο ένας τρόπος να εγκαταλείψεις μια γυναίκα: να σ' εγκαταλείψει αυτή.
Etienne Rey, 1878-1940, Γάλλος συγγραφέας & κριτικός

Πιο καλά να κάνουμε μια γυναίκα να κοκκινίζει παρά να την κάνουμε να γελάει.
Alphonse Karr, 1808-1890, Γάλλος συγγραφέας

Μ' αρέσουν οι άντρες που έχουν μέλλον και οι γυναίκες που έχουν παρελθόν.
Oscar Wilde, 1854-1900, Ιρλανδός συγγραφέας

Η διαφορά μεταξύ ενός εραστή και ενός συζύγου είναι γύρω στα δεκαπέντε κιλά.
Cindy Gardner

Στις μέρες μας, αν ένας άντρας ανοίξει την πόρτα για μια κυρία, είναι πιθανότατα ο πορτιέρης.
Mae West, 1892-1980, Αμερικανίδα ηθοποιός

Στις γυναίκες αρέσει αυτό που ακούν, στους άντρες αυτό που βλέπουν.
Marcel Achard, 1899-1974, Γάλλος συγγραφέας

Η τρέλα ενός άντρα είναι καμιά φορά η σύζυγος κάποιου άλλου άντρα.
Hellen Rowland, 1875-1950, Αμερικανίδα χιουμορίστρια

Αν οι άντρες ήξεραν τι σκέφτονται οι γυναίκες, θα ήταν είκοσι φορές πιο τολμηροί.
Alphonse Karr, 1808-1890, Γάλλος συγγραφέας

Ένα κορίτσι με μέλλον πρέπει να αποφεύγει έναν άντρα με παρελθόν.
Evan Esar, 1899-1995, Αμερικανός χιουμορίστας

Η κατάκτηση γυναικών είναι η πιο συναρπαστική περιπέτεια ενός άντρα.
Guy de Maupassant, 1850-1893, Γάλλος συγγραφέας

Υπάρχουν δυο μόνο πράγματα που μπορούν να κάνουν τη γυναίκα σου ευτυχισμένη: πρώτον να την κάνεις να νομίζει ότι περνάει το δικό της και, δεύτερον, να περνάει το δικό της.
Λύντον Τζόνσον, 1908-1973, Αμερικανός Πρόεδρος [1963-1968]

Ας αφήσουμε τις όμορφες γυναίκες για τους άντρες που δεν έχουν φαντασία.
Marcel Proust, 1871-1922, Γάλλος συγγραφέας

Οι άντρες σκέφτονται τις γυναίκες. Οι γυναίκες σκέφτονται τι σκέφτονται οι άντρες γι' αυτές.
Peter Ustinov, 1921-2004, Βρετανός ηθοποιός

Μια γυναίκα ξέρει να σωπαίνει όταν έχει δίκιο. Ένας άντρας, όταν έχει δίκιο, εξακολουθεί να μιλάει.
Malcolm de Chazal, 1902-1981, Φιλόσοφος από τον Αγ.Μαυρίκιο

Οι άντρες αγαπάνε λίγο και συχνά, ενώ οι γυναίκες πολύ και σπάνια.
Ζαν-Ζακ Ρουσώ, 1712-1778, Γαλλοελβετός φιλόσοφος

Αν μια γυναίκα κοιμηθεί μόνη, ντροπιάζει όλους τους άντρες.
Νίκος Καζαντζάκης, 1883-1957, Έλληνας συγγραφέας

Απαραίτητος όρος αρμονικής συμβιώσεως με γυναίκα φιλάρεσκον είναι ν' αποκρύπτη τις επιμελώς δύο τινά: τα εννέα δέκατα της αγάπης του και το ήμισυ τουλάχιστον της περιουσίας του.
Εμμανουήλ Ροΐδης, 1836-1904, Έλληνας συγγραφέας

Μια ερωμένη δεν μπορεί να είναι ποτέ φίλη. Όσο συμφωνείτε, είστε εραστές. Και όταν τελειώσει, οτιδήποτε άλλο εκτός από φίλοι.
Λόρδος Βύρων, 1788-1824, Βρετανός ποιητής

Είναι πιο εύκολο να είσαι πιστός σε ένα εστιατόριο παρά σε μια γυναίκα.
Φρεντερίκο Φελίνι, 1920-1993, Ιταλός σκηνοθέτης

Ποτέ δεν θα υπάρξει νικητής στη μάχη μεταξύ των δύο φύλων. Υπάρχει υπερβολική συναδέλφωση με τον εχθρό.
Χένρυ Κίσσιγκερ, γ. 1923, Αμερικανός πολιτικός

Ο άνδρας δημιουργεί την ζωή του, η γυναίκα δικαιολογεί την δική της.
Αίσωπος, 620-560 π.Χ., Αρχαίος μυθοποιός, δούλος εκ Φρυγίας

Οι άσχημες γυναίκες ξέρουν περισσότερα για τους άντρες από τις όμορφες.
Katharine Hepburn, 1907-2003, Αμερικανίδα ηθοποιός

Μια ερωμένη είναι μια μπουκάλα κρασί. Μια σύζυγος είναι μια μπουκάλα...
Charles Baudelaire, 1821-1867, Γάλλος Ποιητής

Το καλύτερο απόκτημα ενός άντρα, ή το χειρότερο, είναι η γυναίκα του.
Thomas Fuller, 1608-1661, Άγγλος στοχαστής

Αν ένας άντρας στέκεται στη μέση ενός δάσους και μιλάει, και δεν υπάρχει καμιά γυναίκα τριγύρω να τον ακούει, πάλι θα έχει άδικο;
George Carlin, 1936-2008, Αμερικανός κωμικός

Με τις γυναίκες δεν πρέπει να είσαι συνηθισμένος. Να είσαι πειραχτήρι και μυστηριώδης. Ποτέ μη δίνεις μια ευθεία απάντηση, εκτός αν είναι "όχι".
John Rose, Αμερικανός συγγραφέας

Γιατί μια γυναίκα που έχει πολλούς άντρες είναι τσούλα; Και γιατί ένας άντρας που έχει πολλές γυναίκες δεν είμαι εγώ;
Patrick Timsit, γ. 1959, Γάλλος ηθοποιός

Όλοι οι γνήσιοι άνδρες είτε είναι παντρεμένοι είτε δουλεύουν πάρα πολύ.
Juliette Greco, γ. 1927, Γαλλίδα τραγουδίστρια

Είσαι γοητευτική και σώπα.
Charles Baudelaire, 1821-1867, Γάλλος Ποιητής

Το πρώτο φιλί για μια γυναίκα είναι, απλώς, το τέλος της αρχής και για έναν άντρα, η αρχή του τέλους.
Hellen Rowland, 1875-1950, Αμερικανίδα χιουμορίστρια

Οι σύζυγοι είναι οι ερωμένες του νέου άντρα, οι συντρόφισσες του ώριμου και οι νοσοκόμες του γέρου.
Φραγκίσκος Βάκων, 1561-1626, Άγγλος φιλόσοφος

Για να είσαι ευτυχισμένη μ 'έναν άντρα πρέπει να τον καταλαβαίνεις πολύ και να τον αγαπάς λίγο. Για να είσαι ευτυχισμένος με μια γυναίκα, πρέπει να την αγαπάς πολύ και να μην προσπαθείς να την καταλάβεις καθόλου.
Hellen Rowland, 1875-1950, Αμερικανίδα χιουμορίστρια

Αν θέλετε πραγματικά η γυναίκα σας να σας ακούει όταν μιλάτε, να μιλάτε στον ύπνο σας.
Rita Rudner, 1956, Αμερικανίδα κωμικός

Να παινεύεις τη γυναίκα σου, ακόμα κι αν αυτό στην αρχή την τρομάξει.
Billy Sunday, 1862-1935, Αμερικανός ιεροκήρυκας

Παίρνω τη γυναίκα μου μαζί μου παντού, αλλά πάντα βρίσκει το δρόμο της επιστροφής.
Henry Youngman, 1906-1998, Αμερικανός κωμικός

Η γυναίκα μου είναι ζώδιο της γης. Εγώ είμαι ζώδιο του νερού. Μαζί είμαστε ζώδιο της λάσπης.
Henry Youngman, 1906-1998, Αμερικανός κωμικός

Oι εργένηδες ξέρουν περισσότερα για τις γυναίκες από τους παντρεμένους. Aν δεν ήξεραν θα ήταν κι αυτοί παντρεμένοι.
H.L. Mencken, 1880-1956, Αμερικανός Αρθρογράφος

Πάντα έχει κανείς μεγαλύτερη ηλικία από τη γυναίκα του, ιδίως αν έχει παντρευτεί μια γυναίκα μεγαλύτερή του.
Francis De Croisset, 1877-1937, Βέλγος συγγραφέας

Στους άντρες επιτρέπεται να έχουν πάθος και αφοσίωση στη δουλειά τους. Σε μια γυναίκα επιτρέπεται να αισθάνεται έτσι για έναν άντρα, αλλά όχι για τη δουλειά της.
Barbara Streisand, Αμερικανίδα ηθοποιός

Όταν ήμουν νέος, υποσχέθηκα στον εαυτό μου να μην παντρευτώ προτού βρω την ιδανική γυναίκα. Τελικά την βρήκα, αλλά έψαχνε κι αυτή για τον τέλειο άνδρα.
Robert Schuman, 1886-1963, Γάλλος πρωθυπουργός [1946-48]

Είναι η γυναίκα που διαλέγει τον άντρα που θα την διαλέξει.
Paul Lefevre Geraldy, 1885-1983, Γάλλος δραματουργός

Ένας άντρας θα ήθελε η γυναίκα του να έχει αρκετό μυαλό για να θαυμάζει την ευφυΐα του και να είναι αρκετά ανόητη για να τον θαυμάζει.
Ζάγκουλ, 1890-1938, Ουκρανός ποιητής

Οι άντρες θέλουν από τις γυναίκες το ίδιο πράγμα που ζητάνε από τα εσώρουχά τους: λίγη υποστήριξη, ζεστασιά, άνεση, ελευθερία.
Jerry Seinfeld, 1954, Αμερικανός κωμικός

Καμιά γυναίκα δεν αντέχει ένα χαρτοπαίκτη σύζυγο, εκτός αν κερδίζει συνέχεια.
Thomas Dewar, 1864-1930, Βρετανός επιχειρηματίας

Σε ένα κόσμο πιο δίκαιο, θα μπορούσε κανείς να ανταλλάξει μια γυναίκα σαράντα χρονών με δύο εικοσάρες.
Douglas Jerrold, 1803-1857, Άγγλος δημοσιογράφος

Για να σαγηνεύσω τους άντρες φοράω ένα καινούργιο άρωμα. Λέγεται "μυρωδιά καινούργιου αυτοκινήτου".
Rita Rudner, 1956, Αμερικανίδα κωμικός

Υποστήριξα τις απιστίες του άντρα μου τόσο όσο αγάπησα τον εραστή μου.
Marcelle Auclair, 1899-1983., Γαλλίδα δημοσιογράφος

Ο πόλεμος ανάμεσα στα δύο φύλα είναι ο μόνος στον οποίο τα αντίπαλα μέρη κοιμούνται τακτικά με τον εχθρό.
Quentin Crisp, 1908-1999, Βρετανός συγγραφέας

Οι άντρες αγαπούν με τα μάτια τους. Οι γυναίκες με τ' αυτιά τους.
Za Za Gabor, γ. 1917, Ουγγροαμερικανίδα ηθοποιός

Ποτέ δεν γνωρίζεις πραγματικά έναν άντρα μέχρι να πάρεις διαζύγιο από αυτόν.
Za Za Gabor, γ. 1917, Ουγγροαμερικανίδα ηθοποιός

Πρέπει να δίνεις στις γυναίκες την ευκαιρία να πουν τουλάχιστον δυο φορές "όχι".
Ανώνυμος

Η γυναίκα κρύβει από τον άνδρα το παρελθόν της, ο άνδρας από την γυναίκα το μέλλον της.
Ανώνυμος

Οι γυναίκες μας εμπνέουν να κάνουμε μεγάλα πράγματα, αλλά μας εμποδίζουν να τα πραγματοποιούμε.
Ανώνυμος

Σύμφωνα με τη θεωρία της μετεμψύχωσης, το άλλο σου μισό περνάει από μπροστά σου τρεις φορές κατά τη διάρκεια της ζωής σου.
Ανώνυμος

Ο άνθρωπος δεν ελέγχει τη μοίρα του. Οι γυναίκες της ζωής του το κάνουν αυτό για λογαριασμό του.
Grouchο Marx, 1890-1977, Αμερικανός κωμικός

Χαοτικά αποσυνδεδεμένοι

Η όποια συμφωνία ή ασυμφωνία μας είναι ανούσια. Η βιωματική κατανόηση/γνώση αυτο-ακυρώνει την ανάγκη της πειθούς, της υπερβολικής ανάλυσης, ενώνοντας τα σκορπισμένα, ασύνδετα κομμάτια.

Πολλοί μου ζητούν να εξηγήσω, να επεκταθώ, θεωρώντας ότι φέρομαι με αλαζονεία όταν δεν το κάνω. Αναλογικά, κουράζομαι από τις υπερβολικές αναλύσεις/εξηγήσεις που εστιάζονται σε τοποχρονικούς προσδιορισμούς, ιστορικές "αποδείξεις" και θεωρητικές/υποθετικές εκφράσεις. Η σπατάλη ενέργειας σε ανούσιες πρακτικές όμως, παραμένει ευθύνη του καθενός μας, που συνειδητά πρέπει να επιλέγουμε, ανεξάρτητα από το φαίνεσθαι του προφίλ μας.

Άλλοι συμφωνούν ή διαφωνούν μαζί μου, κάτι που επίσης με αφήνει αδιάφορο/ατάραχο, αφού δεν αφορά εμένα αλλά τον αποδέκτη, όπως ισχύει και αντίστροφα, στις δικές μου συμφωνίες ή διαφωνίες, τις οποίες χρησιμοποιώ ως απλές αφορμές επέκτασης της δημιουργικής σκέψης μου.

Ως Δυτικός πολιτισμός, παραμένουμε ακόμα προσκολλημένοι στη θεωρητική/βιωματικά αμέτοχη γραμμική σκέψη, στην στείρα αποστήθιση και στον εύκολο μιμητισμό. Αδυνατούμε να εισχωρήσουμε βιωματικά, συνδέοντας τον εαυτό μας και τη ζωή μας με την προσφερόμενη πληροφορία, παρόλα αυτά, φορτώνοντας τη μνήμη μας και τις συνήθειες (μηχανιστική δράση) μας.

Πώς όμως να παραδεχθούμε πως είμαστε κομπιουτεράκια κι όχι άνθρωποι; Πώς όλη αυτή η ακαδημαϊκή και υλιστική κατάρτιση "να πεταχτεί" τόσο εύκολα και αβίαστα "στα σκουπίδια"; Πώς να αντιληφθούμε - βιωματικά - ένα νεογέννητο μωρό ή ένα μικρό παιδί ως ανώτερο/με περισσότερη γνώση από μας; Πώς να επιτρέψουμε στη διαίσθηση να σταθεί ενώπιον τόσων ειδικών, τόσης εξειδικευμένης κατάκτησης, ειδικά αφού δεν έχουμε ιδέα συνειδητά τι είμαστε, τι δυνατότητες έχουμε ώστε να επικαλεστούμε τον Εαυτό μας ανά πάσα στιγμή;

Εξηγώ και επεκτείνομαι σε αυτούς που έχουν ήδη κατακτήσει συνειδητά την ταπεινότητα της άγνοιας, την "ανώτερη" πρόθεση για μάθηση/μετακίνηση. Έχω απέραντη υπομονή στους αφοσιωμένους σε αυτό το σκοπό, στα "παιδιά" αυτού του κόσμου.

(Βλέπω ήδη το φρύδι της κριτικής μερικών να σηκώνεται και της ετοιμαζόμενης καταδίκης και διαγραφής. Χαμογελάω με τα αόρατα παιχνίδια του εγωισμού, που προσφέρουν τους πολύτιμους πειρασμούς στη συνείδησή μου...)

Γιατί τα παιδιά ξέρουν διαισθητικά πως παραμένω παιδί, οι έφηβοι αναγνωρίζουν το πάθος της εφηβικής μου μαχητικότητας, οι μαθητές αναγνωρίζουν τον αμείωτο ενθουσιασμό μου, την αναλλοίωτη ανάγκη και αφοσίωσή μου στη μάθηση και στην αυτο-μετακίνηση. Δεν χρειάζονται οι αποστάσεις ασφαλείας μεταξύ μας, οι τυπικοί πληθυντικοί, ο δήθεν σεβασμός της εξουσίας του "ειδικού".

Χρειάζονται άλλες λειτουργίες, αυτές που ως πολιτισμός φοβηθήκαμε, εξανεμίσαμε στο βωμό της γραμμικότητας, παρανοήσαμε για να πλουτίζουμε από την άγνοιά μας. Γιατί η ανάπτυξη της ανθρώπινης συνείδησης είναι άλλη...

Η πληροφορία από μόνη της δεν προσφέρει ενώ η ουσία της παραμένει κρυμμένη/μυστική, αναγκαστικά και αναπόφευκτα. Η κατάκτηση του νοήματος της ζωής περνά από άλλες διαδρομές, που απαιτούν την παραίτηση/παράδοση όλων των (θεωρητικών) απόψεών μας, ενώ η πραγματική λειτουργία/αλήθεια μας παραμένει άγνωστη σε μας, καθώς σκορπάμε την προσοχή μας.

Η σύνθεση είναι εσωτερική υπόθεση, που είναι ΑΔΥΝΑΤΟΝ να την πετύχουμε "μόνοι μας". Διαφορετικά, όλα παραμένουν αντεστραμμένα, χαοτικά και αποσυνδεδεμένα. Το "συν" της συν-θεσης παραμένει το ζητούμενο, στην αλαζονεία της εγωικής μας άγνοιας.

Πριν από αυτή τη μικρή, φαινομενικά εύκολη και αβίαστη καταγραφή/κατάθεση, προηγήθηκε πολλή δουλειά, αμισθί! Ατελείωτες ώρες, μέρες, βδομάδες έρευνας, εστιασμένης δημιουργικής σκέψης, γραφής, θαρραλέας αμφισβήτησης δεδομένων, συσχετισμών δεδομένων, νέων συνθέσεων, συρρίκνωσης, διεύρυνσης... γενικά μιας ταυτόχρονης αποσύνθεσης και επανασύνθεσης που μοιάζει με θάνατο/εξαφάνιση του εαυτού μου, κάθε φορά. 

Μετά από αυτήν, η αποσπασματική αποφθεγματική έκφραση, που φτάνει μόνο αυτούς που ψάχνουν πραγματικά (κι ας μην το συνειδητοποιούν), το επιλεκτικό μοίρασμα με τους αφοσιωμένους μαθητές και μυημένους στην τέχνη της αποκρυπτογράφησης και της βιωματικής γνώσης (μόνο σε προσωπικό επίπεδο) και η αθόρυβη εστίαση στην καθημερινή ζωή (χωρίς κοινό, ακόλουθους και "αυλή"), που μού αποκαλύπτει κάθε στιγμή τα άφθονα δώρα της. 

Τα Κοινά και οι Ηγεμονίες στην αρχαία Ελλάδα

Τα αρχαία Ελληνικά κράτη και Έθνη ήταν ιεραρχημένα ανάλογα με τη γεωπολιτική βαρύτητα του καθενός, ενώ παράλληλα και ανεξάρτητα από τις μεταξύ τους σχέσεις, διατηρούσαν υπό κανονικές συνθήκες κάποιες μορφές ελάχιστης πολιτιστικής, πολιτικής και αστυνομικής συνεργασίας.

Την κυριότερη πολιτιστική συνεργασία αποτελούσαν οι ευρύτερου ή πανελλήνιου ενδιαφέροντος αγώνες, όπως τα Πύθια, τα Νέμεα, τα Ίσθμια και φυσικά οι Ολυμπιακοί Αγώνες, ο δε σεβασμός της κατάπαυσης των εχθροπραξιών κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων και η τιμωρία των απείθαρχων προϋπέθεταν ένα συνδυασμό πολιτιστικής, πολιτικής και αστυνομικής συνεργασίας.
 
Πολιτική και αστυνομική συνεργασία μεταξύ των Ελληνικών κρατών προϋπέθετε και η απόφαση των συμμάχων του Αλεξάνδρου αφενός να καταδικάσουν «σε άμεση σύλληψη και δουλεία σε όλα τα μέρη της Ελλάδας» τους Θηβαίους φυγάδες και αφετέρου να απαγορεύσουν σε όλους τους Έλληνες να φιλοξενούν Θηβαίους μετά την καταστροφή της Θήβας. Την ίδια μορφή συνεργασίας προϋπέθεταν το αίτημα του Αλεξάνδρου προς τους Αθηναίους να του εκδώσουν τους κυριότερους αντιμακεδόνες πολιτικούς καθώς και η άρνηση των Αθηναίων να το πράξουν, χωρίς να υποστούν συνέπειες.
 
Ισχυρότερη ήταν η συνεργασία μεταξύ Ελληνικών κρατών στα πλαίσια των Κοινών. Τα Κοινά των Ελλήνων αρχικά ήταν θρησκευτικά και κατά κανόνα δημιουργούντο γύρω από ένα ναό ή ιερό χώρο, τον οποίο τιμούσαν τα ομοεθνή κράτη της περιοχής. Αρκετές φορές τα θρησκευτικά Κοινά εξελίσσονταν σε πολιτικά Κοινά, όπου τα κράτη μέλη διατηρούσαν πλήρη ανεξαρτησία σε όλους σχεδόν τους τομείς (π.χ. είχαν δική τους κυβέρνηση και νόμισμα), ενώ εκχωρούσαν στις κοινές Αρχές την άσκηση εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής.
 
Οι Αρχές του Κοινού μεριμνούσαν για τη συγκρότηση του κοινού στρατεύματος, τη σύναψη συμφώνων ειρήνης, την έναρξη και λήξη πολεμικών επιχειρήσεων και τη διαχείριση των σχετικών πόρων. Έδρα των Αρχών του Κοινού οριζόταν συνήθως το σημαντικό ιερό, γύρω απ’ το οποίο είχε σχηματισθεί το αρχικά θρησκευτικό Κοινό, που εξελίχθηκε σε πολιτικό Κοινό και αν δεν υπήρχε ιερό αποδεκτό από όλα τα κράτη μέλη, η έδρα του Κοινού μετεκινείτο σε κάθε συνεδρίαση ή επιβαλλόταν από το ηγεμονικό κράτος του Κοινού. Επειδή η ένταξη σε ένα Κοινό απαιτούσε από τα επιμέρους κράτη να χάσουν ένα βαθμό αυτονομίας, δεν ήταν καθόλου υποχρεωτικό να την αποφασίσουν αυτά οικειοθελώς και χωρίς καμία εξωτερική πίεση. Πάντως τα περισσότερα αρχαία Ελληνικά κράτη παρέμεναν έξω από τα Κοινά και διατηρούσαν πολιτικές σχέσεις ή συμμαχίες και με άλλα μη ομοεθνή και μη γειτονικά τους κράτη.
 
Τον 4ο π.Χ. αιώνα γνωρίζουμε ότι υπήρχαν τα Κοινά των Βοιωτών (από τον 7ο αιώνα) των Λοκρών (από το τέλος του 7ου αιώνα) των Θεσσαλών (από τον 7ο αιώνα) των Φωκέων (από τα μέσα του 6ου αιώνα) των Αχαιών (από τον 5ο αιώνα) των Δωριέων (Φθίων) των Μολοσσών, των Ακαρνάνων, των Χαλκιδέων επί Θράκης με κέντρο την Όλυνθο ως την καταστροφή της από τον Φίλιππο Β΄ και των Αρκάδων από το 371 – 331 π.Χ, οπότε το διέλυσε ο Αντίπατρος.
 
Οι Αμφικτυονίες ήταν μία άλλη μορφή ένωσης των αρχαίων Ελληνικών κρατών, που επίσης ξεκίνησε ως θρησκευτική ένωση και εξελίχθηκε σε πολιτική. Απαρτίζονταν από μεμονωμένα κράτη και Κοινά διαφόρων Ελληνικών εθνών, που κατοικούσαν γύρω από ένα κοινά αποδεκτό ιερό. Σημαντικότερη, ίσως και παλαιότερη όλων (υπήρχε από το 1522 π.Χ.) ήταν η Πυλαία Αμφικτυονία (των Θερμοπυλών) στο συνέδριο στης οποίας συμμετείχαν σχεδόν όλες οι ομοεθνίες της κεντρικής και ανατολικής Ελλάδας με δύο ψήφους εκάστη, ανεξαρτήτως του πληθυσμού τους. Το συνέδριο της Πυλαίας Αμφικτιονίας συνερχόταν δύο φορές το χρόνο, την άνοιξη στο ιερό του Απόλλωνα των Δελφών και το φθινόπωρο στην πόλη Ανθήλη των Μαλιέων, στο ιερό της Αμφικτυονίδος Αρτέμιδος. Το 354 το Συνέδριο της Πυλαίας Αμφικτιονίας αποφάσισε την κήρυξη πολέμου, του Γ΄ Ιερού Πολέμου, σε ένα από τα μέλη του, τους Φωκείς, μετά την ήττα των οποίων οι ψήφοι της συγκεκριμένης ομοεθνίας δόθηκαν στους Μακεδόνες. Αυτή ήταν η ανταμοιβή τους για τη βοήθεια, που προσέφεραν στην τιμωρία των ιερόσυλων Φωκέων, την θέση των οποίων έλαβαν στην Αμφικτιονία.

Χάρτης της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας (Συμμαχία της Δήλου) το 431 π.Χ.
 
Η μεγαλύτερη σύμπραξη κρατών από διαφορετικά Ελληνικά έθνη και ανεξάρτητα από την ύπαρξη κοινής μεθορίου ήταν η Ηγεμονία, όπου ένα ισχυρό κράτος είτε με την απειλή χρήσης βίας είτε με την άμεση χρήση στρατιωτικής βίας επέβαλλε την κυριαρχία του σε κράτη και Κοινά. Τα μέλη της Ηγεμονίας ονομάζονταν σύμμαχοι και ο Ηγεμών όριζε τους φόρους που θα του κατέβαλλαν, τις στρατιωτικές δυνάμεις που θα του διέθεταν, τις φρουρές που θα δέχονταν στο έδαφός τους, τα όργανα που θα επέλυαν τις μεταξύ τους νομικές διαφορές, την πολιτική παράταξη που θα τους κυβερνούσε, συχνά δε και το ίδιο το πολίτευμά τους.
 
Δηλαδή η αποδοχή της Ηγεμονίας ισοδυναμούσε με υποταγή και οι υποτελείς στον Μεγάλο Βασιλέα Ελληνικές πόλεις είχαν την ίδια αυτονομία και τους ίδιους περιορισμούς με τους συμμάχους, φέρ’ ειπείν των Αθηναίων κατά τις Ηγεμονίες τους. Οι ουσιώδεις διαφορές ήταν ότι ο Ηγεμών ήταν πάντοτε Έλληνας, ότι οι ηγεμονευόμενοι ονομάζονταν σύμμαχοι και οι επιλογές του Ηγεμόνος προέκυπταν ως κοινές αποφάσεις μέσα από συλλογικά όργανα. Τα κράτη και τα Κοινά, που δεν αναγνώριζαν την Ηγεμονία, αποτελούσαν μεν εν δυνάμει αντιπάλους, αλλά παρέμεναν λιγότερο, ή περισσότερο στη ζώνη επιρροής του Ηγεμόνος της Ελλάδος και φρόντιζαν να μην τον προκαλούν, ωσότου συνασπισθούν υπό άλλον υποψήφιο Ηγεμόνα, να ανατρέψουν τον κρατούντα και να υποταχθούν στον Ηγεμόνα της δικής τους επιλογής.
Χάρτης Σπαρτιατικής Ηγεμονίας (404 - 378 π.Χ)_πηγή www.shorthistory.org
Χάρτης Σπαρτιατικής Ηγεμονίας (404 – 378 π.Χ)

Την πρώτη μορφή Ηγεμονίας της Ελλάδος βρίσκουμε στη Μυκηναϊκή περίοδο, οπότε οι Μυκήνες είχαν την ηγεσία των συμμάχων κατά τον Τρωικό πόλεμο, ενώ κατά τους Περσικούς πολέμους μπορούμε να εντοπίσουμε Ηγεμονία της Σπάρτης. Η πρώτη συμβατικά καταγεγραμμένη Ηγεμονία της Ελλάδος είναι η Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία ή Συμμαχία της Δήλου (478-431), που επεβλήθη με το πρόσχημα συμμαχίας για την οριστική εκδίωξη των Περσών από την Ελλάδα και της απελευθέρωσης των Ελληνικών πόλεων της Μ. Ασίας. Μετά την ήττα της Αθήνας από τη Σπάρτη στον Πελοποννησιακό πόλεμο ακολούθησε η Σπαρτιατική Ηγεμονία (404-378 π.Χ). Στη συνέχεια και χωρίς να τερματισθεί με βίαιο τρόπο η Σπαρτιατική Ηγεμονία, η Αθήνα επέβαλε τη Β’ Ηγεμονία της (378-371 π.Χ).
 
Οι εναλλαγές στη θέση του Ηγεμόνος της Ελλάδος ακολουθούσαν πλέον τις διπλωματικές διεργασίες με την Περσία, η οποία καθόριζε σε πολύ μεγάλο βαθμό τα πολιτικά πράγματα της Ελλάδος, η δε έναρξη και λήξη των Ηγεμονιών σηματοδοτείτο με πολεμικές επιχειρήσεις πολύ μικρότερης έκτασης και διάρκειας από τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Έτσι η έναρξη της Θηβαϊκής Ηγεμονίας σηματοδοτήθηκε από την ήττα των Σπαρτιατών από τους Θηβαίους στα Λεύκτρα (371π.Χ ). Όμως, αν γίνεται λόγος για Θηβαϊκή Ηγεμονία, στην πραγματικότητα οι Θηβαίοι απλώς απέκτησαν επιρροή δυσανάλογη της στρατιωτικής, πολιτικής και οικονομικής τους ισχύος και επήλθε ισορροπία μεταξύ τριών συμμαχιών υπό τη Θήβα, την Αθήνα και την Σπάρτη αντίστοιχα, χωρίς την ύπαρξη πραγματικού Ηγεμόνος της Ελλάδος. Στη μάχη της Μαντινείας (362 π.Χ) οι Θηβαίοι νικήθηκαν από τους Σπαρτιάτες και ουσιαστικά τερματίσθηκε η Θηβαϊκή Ηγεμονία.
 
Για τα επόμενα 24 έτη ουδέν κράτος κατείχε την Ηγεμονία της Ελλάδος, ώσπου εμφανίσθηκε ο Φίλιππος της Μακεδονίας. Στη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ) οι Αθηναίοι και οι Θηβαίοι με τους συμμάχους τους προσπάθησαν να εμποδίσουν την είσοδο των Μακεδόνων στο στρατηγικό παίγνιο των νοτίων για την Ηγεμονία. Οι Σπαρτιάτες καιροσκόπησαν για πολλοστή φορά και οι Μακεδόνες με τη νίκη τους κέρδισαν την Ηγεμονία της Ελλάδος. Αυτή ήταν η τελευταία Ηγεμονία μέχρι την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους.
-------------------
Βιβλιογραφία
Ηρόδοτος Η.3, 111-112
Ξενοφώντος «Κύρου Ανάβασις» ΣΤ.VI.12, Ζ.Ι.34
Αρριανός Α.10
Διόδωρος ΙΖ.3.1-4, ΙΖ.14.3
Πολύαινος Γ.9.31)

Ο σύντροφος γίνεται μέρος του εαυτού: Οι αλήθειες του Φρούντ για την αγάπη και το σεξ

Αν υπάρχει ένα πράγμα που σχεδόν όλοι οι θεραπευόμενοι διαπραγματεύονται στη θεραπεία τους, αυτό είναι η ΑΓΑΠΗ. Είμαι πραγματικά αγαπητός; Τί μπορώ να κάνω για να πετύχει η σχέση μου; Γιατί δεν μπορώ να βρω ένα σταθερό σύντροφο; Κάνω κάτι λάθος;

Σας θυμίζει κάτι; Αν όχι, είστε ένας από τους λίγους ανθρώπους εκεί έξω που δεν κάνουν παρόμοιες ερωτήσεις.

Είτε έτσι είτε αλλιώς, όλοι μας επιθυμούμε να αισθανόμαστε ότι μας αγαπάνε. Η αγάπη, το σεξ, οι φαντασιώσεις και οι ερωτικές σχέσεις βρίσκονται στο μυαλό μας κάθε στιγμή, συνειδητά και ασυνείδητα. Όταν πρόκειται για το σεξ και την αγάπη, ο Sigmund Freud έχει τοποθετηθεί σωστά για ορισμένα πράγματα. Ο Αμερικανικός Ψυχαναλυτικός Σύλλογος μοιράζεται μαζί μας ποιά είναι αυτά:

Η σεξουαλικότητα είναι η αδυναμία και η δύναμη του καθενός:Το σεξ είναι ένα πρωταρχικό κίνητρο και κοινός παρονομαστής για όλους μας. Ακόμα και οι πιο πουριτανοί άνθρωποι μπορούν να παλεύουν σε μεγάλο βαθμό με τις σεξουαλικές ορέξεις και την έκφρασή τους. Αν ψάχνει κάποιος ενδείξεις, αρκεί μόνο να κοιτάξει τα πολλά σκάνδαλα που έχουν συγκλόνισει το Βατικανό και τις φονταμενταλιστικές εκκλησίες. Ο Freud παρατήρησε αυτή τη λάγνη πάλη στους άνδρες και τις γυναίκες από νωρίς στη Βικτοριανή Βιέννη. Αλλά η σεξουαλικότητά μας, μας καθορίζει επίσης σε υγιείς και εντελώς απαραίτητους τρόπους.
 
Κάθε μέρος του σώματος είναι ερωτικό:Ο Freud γνώριζε ότι τα ανθρώπινα όντα ήταν από την αρχή σεξουαλικά όντα. Εμπνεύστηκε από το μωρό στο στήθος της μητέρας για να τονίσει το παράδειγμα μίας πιο ώριμης σεξουαλικότητας, λέγοντας: «Όποιος έχει δει ένα μωρό να ξαπλώνει στο στήθος, χορτασμένο μετά το θηλασμό και να κοιμάται με κόκκινα μάγουλα και ένα ευτυχισμένο χαμόγελο, δεν μπορεί να ξεφύγει απότον προβληματισμό ότι η εικόνα αυτή παραμένει ως πρωτότυπο της έκφρασης της σεξουαλικής ικανοποίησης αργότερα στη ζωή». Ήξερε, επίσης, ότι η σεξουαλική διέγερση δεν περιορίζεται στα γεννητικά όργανα, καθώς η ευχαρίστηση επιτυγχάνεται μέσω ερωτικής προσκόλλησης σε δυνητικά κάθε ιδιοσυγκρασιακά καθορισμένης περιοχής του σώματος. Ακόμα και σήμερα πολλοί άνθρωποι έχουν μεγάλη δυσκολία να αποδεχθούν αυτή την ιδέα.

Όλες οι σχέσεις αγάπης περιέχουν αμφιθυμικά συναισθήματα:Μεταξύ των διαφόρων ανακαλύψεων του Freud ήταν η αμφιθυμία που εμπλέκεται σε όλες τις στενές και προσωπικές σχέσεις. Ενώ μπορεί συνειδητά να αισθανόμαστε πραγματική και ρεαλιστική αγάπη προς μια σύζυγο, σύντροφο, γονέα ή παιδί, τα πράγματα δεν είναι ποτέ ακριβώς αυτό που φαίνονται. Στον κόσμο του ασυνείδητου, κάτω ακόμα και από την πιο ζεστή και στοργική συμμετοχή βρίσκονται τα συναισθήματα, οι φαντασιώσεις και οι ιδέες που είναι αρνητικές, απεχθείς και καταστροφικές. Ο Freud αναγνώρισε ότι αυτό το μίγμα της αγάπης και του μίσους στο πλαίσιο στενών σχέσεων είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης και όχι απαραίτητα παθολογικό.

Μαθαίνουμε πώς να αγαπάμε από τις πρώιμες σχέσεις μας με τους γονείς:Οι πρώιμες σχέσεις μας με τους γονείς, μας βοηθούν να σχηματίσουμε ένα «χάρτη αγάπης» που παραμένει σε όλη τη ζωή μας. Αυτό στην ψυχαναλυτική ορολογία αναφέρεται ως «μεταβίβαση». Ο Freud επεσήμανε ότι όταν βρούμε ένα αντικείμενο αγάπης, στην ουσία το «επαναβρίσκουμε». Εξ ου και το συχνά αναγνωρισμένο φαινόμενο των ατόμων που επιλέγουν τους συντρόφους που τους θυμίζουν τη μητέρα/πατέρα τους. Όλοι το έχουμε δει.
 
Ο σύντροφός μας γίνεται μέρος του εαυτού μας:Ο Freud σημείωσε ότι τα χαρακτηριστικά, οι πεποιθήσεις, τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές εκείνων που αγαπάμε ενσωματώνονται στον εαυτό μας και γίνονται μέρος της ψυχής μας. Ονόμασε αυτή τη διαδικασία «εσωτερίκευση». Η θεωρία του σχετικά με το βάθος της σύνδεσης μεταξύ των ανθρώπων περιέχεται σε αυτές τις εκφράσεις καθώς αναφερόμαστε σε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο, ως «το άλλο μου μισό».

Η φαντασίωση είναι σημαντικός παράγοντας στην σεξουαλική διέγερση:Ο Freud παρατήρησε ότι η σεξουαλική διέγερση προέρχεται από τρεις κατευθύνσεις:
τον εξωτερικό κόσμο (σχέσεις, σεξουαλική ιστορία)
το οργανικό εσωτερικό (ορμόνες φύλου)
την ψυχική ζωή (σεξουαλικές φαντασιώσεις).

Στις σεξουαλικές μας φαντασιώσεις συχνά πλάθουμε όλα τα είδη των παράξενων και «διεστραμμένων» σεναρίων που προσθέτουν σεξουαλική διέγερση με την ελπίδα να οδηγηθούμε σε κλιμακωτή ευχαρίστηση. Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό αλλά δε σημαίνει ότι θέλουμε πραγματικά να συμμετάσχουμε σε τέτοιου είδους σενάρια.

Γιατί ο πλανήτης Ερμής είναι "βαμμένος" ασυνήθιστα μαύρος

Η επιφάνεια του Ερμή είναι ασυνήθιστα σκούρα -πολύ περισσότερο από της Σελήνης- και τώρα οι επιστήμονες, μετά από πολύ προβληματισμό, πιστεύουν πως γνωρίζουν την αιτία: ο πλανήτης διαθέτει άφθονο άνθρακα με τη μορφή του γραφίτη (του υλικού που χρησιμοποιείται στα μολύβια).

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Πάτρικ Πεπλόφσκι του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου Τζον Χόπκινς, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό γεωεπιστημών "Nature Geoscience", ανέλυσαν τα στοιχεία που έστειλε το σκάφος "Messenger" (Αγγελιοφόρος) της NASA, λίγο πριν ολοκληρώσει την αποστολή του προσκρούοντας στον πλανήτη τον Απρίλιο του 2015.

Οι επιστήμονες θεωρούν πιθανό ότι κάποτε όλη η επιφάνεια του Ερμή ήταν καλυμμένη από ένα στρώμα γραφίτη, που μπορεί να έφθανε και το ένα χιλιόμετρο σε πάχος. Αλλά αργότερα η ηφαιστειακή δραστηριότητα ώθησε ένα μεγάλο μέρος αυτού του άνθρακα στα έγκατα του πλανήτη. Όμως η επιφάνειά του είναι ιδιαίτερα σκούρα ακόμη, καθώς ποσότητες γραφίτη παρέμειναν και ανακατεύτηκαν με πετρώματα.

Ένα ψηλό βουνό στη Δήμητρα
Ένα χρόνο κλείνει το σκάφος "Dawn" (Αυγή) της NASA σε τροχιά γύρω από το νάνο πλανήτη Δήμητρα, το μεγαλύτερο σώμα στη ζώνη των αστεροειδών μεταξύ 'Αρη και Δία.
 
Όπως ανακοίνωσε η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία, η πιο εντυπωσιακή ανακάλυψη που ήλθε στο φως -καθώς καταφθάνουν συνεχώς νέες εικόνες στη Γη- είναι ότι η Δήμητρα διαθέτει ένα απρόσμενα ψηλό βουνό, το «Αχούνα Μονς», που φθάνει τα πέντε χιλιόμετρα σε ύψος. Πρόκειται για ένα βουνό με απότομες αλλά ομαλές πλαγιές.

«Κανένας δεν περίμενε στη Δήμητρα ένα βουνό σαν το Όρος Αχούνα. Ακόμη δεν έχουμε κάποια ικανοποιητική θεωρία για το πώς σχηματίσθηκε» δήλωσε ο Κρις Ράσελ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια-Λος 'Αντζελες (UCLA), επικεφαλής επιστήμων της αποστολής του "Dawn".
 
Το σκάφος, πριν τη Δήμητρα, είχε τεθεί σε τροχιά γύρω από τον μεγάλο αστεροειδή Εστία. 

Mηχανές για ψαγμένους "easy riders"

Εξωπραγματικές μηχανές που κλέβουν την παράσταση
Εντυπωσιακά projects για ψαγμένους easy riders - Δείτε τις δημιουργίες
14051566164818301930216421652219313841305130612871328120101071113913106

Τι γνωρίζουμε για τη δημιουργία του Κόσμου

Πώς δημιουργήθηκε ο Κόσμος; Πάντα οι άνθρωποι ζητούσαν να το μάθουν και οι απαντήσεις προέρχονταν από όλες τις πλευρές: από τη θρησκεία, την παράδοση, τη φιλοσοφία, το μυστικισμό και την επιστήμη.

Παρόλο που αυτό δεν φαίνεται σαν πρόβλημα που επιδέχεται επιστημονική μέτρηση, έχει οδηγήσει τους επιστήμονες να δημιουργήσουν λύσεις με συναρπαστικές ιδέες και παρατηρήσεις: το Big Bang, την έννοια του πληθωρισμού, το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου αποτελείται από σκοτεινή ύλη και σκοτεινή ενέργεια που δεν μπορούμε να αντιληφθούμε, και πολλές άλλες ιδέες.

Φυσικά οι επιστήμονες δεν μπορούν να ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν την οριστική αλήθεια. Αλλά μπορούμε να προσεγγίσουμε το θέμα από επιστημονική άποψη και να δούμε τι μπορούμε να ανακαλύψουμε. Πώς γίνεται αυτό; Κατ ‘αρχάς, να κοιτάξουμε τα δεδομένα. Χάρη στη σύγχρονη τεχνολογία, έχουμε πολύ περισσότερες πληροφορίες από ό,τι είχαν οι άνθρωποι τα προηγούμενα χρόνια, στην ίδια ερώτηση. Τότε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε επιστημονικές μεθόδους και τεχνικές για την ανάλυση των δεδομένων, να τα οργανώσουμε με ένα συνεκτικό τρόπο και να προσπαθήσουμε να εξάγουμε μια απάντηση. Αυτή η διαδικασία και τα κύρια πορίσματά της περιγράφονται παρακάτω.

Η ιδέα της δημιουργίας προσλαμβάνει μια ιδιαίτερη και συγκεκριμένη έννοια στο επιστημονικό πλαίσιο, και δεν πρέπει να συγχέεται με την έννοια της "δημιουργίας εκ του μηδενός» που συναντάμε στη μεταφυσική ή σε μονοθεϊστικές θεολογίες. Στη στενή και πιο συχνή χρησιμοποιούμενη έννοια της, σημαίνει τις προδιαγραφές που πρέπει να υπήρχαν στο σύμπαν στον αρχικό χρόνο, μαζί με τους νόμους της φυσικής οι οποίοι έχουν εξελιχθεί από αυτή την αρχική κατάσταση μέχρι σήμερα.

Η αρχική κατάσταση μπορεί να είναι ή μπορεί να μην είναι κατά προσέγγιση κλασική ή κβαντική και οι νόμοι της εξέλιξης μπορεί να περιλαμβάνουν εξισώσεις της κβαντομηχανικής ή της κλασικής φυσικής.

Μερικές φορές ο προσδιορισμός της αρχικής κατάστασης είναι μόνο στατιστικός, που επιλέγεται από κάποιο σύνολο καταστάσεων με μία καθορισμένη πιθανότητα. Στην περίπτωση αυτή, η ιδέα μιας αρχικής κατάστασης αντικαθίσταται από ένα σύνολο πιθανών αρχικών καταστάσεων και η κατανομή πιθανοτήτων σε αυτόν. Ακόμα και όταν ο Stephen Hawking περιγράφει τη δημιουργία του Σύμπαντος από το "τίποτα" η διαδικασία περιλαμβάνει τον προσδιορισμό ορισμένων αρχικών συνθηκών για την κβαντική κυματοσυνάρτηση.

Έτσι, προκειμένου να συζητήσουμε για τη δημιουργία, χρειαζόμαστε να εξετάσουμε ποιές μπορεί να ήταν οι αρχικές συνθήκες. Έτσι, η επιστημονική έννοια της «Δημιουργίας» είναι στην πραγματικότητα μια μαθηματική περιγραφή με εξισώσεις και αρχικές συνθήκες μιας «φυσικής αρχής» ή μια «εμφάνιση από κάτι».

Το σύμπαν σήμερα

Επειδή θέλουμε να γνωρίζουμε αν το σύμπαν είχε μια αρχή και αν ναι, πώς ξεκίνησε το σύμπαν, θα βοηθούσε να κατασκευάσουμε μια εικόνα του πρώιμου σύμπαντος – πώς θα ήταν στις πρώτες – πρώτες στιγμές του; Το καταφέρνουμε εξετάζοντας το σύμπαν σήμερα. Γνωρίζουμε πολλά για τους νόμους της φύσης σήμερα, και έχουμε πολλές ενδείξεις ότι δεν έχουν αλλάξει στη διάρκεια της ζωής του σύμπαντος. Έτσι, μπορούμε να τους χρησιμοποιήσουμε για να κατασκευάσουμε μια εικόνα του πρώιμου σύμπαντος.

Μπορούμε να δούμε το σύμπαν σήμερα – το περιεχόμενο, το μέγεθος καθώς και την ανάπτυξη του – και να προσπαθήσουμε να κάνουμε μια προέκταση προς τα πίσω. Ένας άλλος συμπληρωματικός τρόπος μάθησης σχετικά με την κατάσταση του σύμπαντος στις πρώτες στιγμές βασίζεται στη θεωρία σχετικότητας του Αϊνστάιν. Αυτή η θεωρία μας λέει ότι το φως που έρχεται έπρεπε να ταξιδέψει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι, το φως που παρατηρούμε σήμερα από απομακρυσμένες πηγές εκπέμφθηκε όταν το Σύμπαν ήταν πολύ νεότερο, κι έτσι προσφέρει πληροφορίες για μια στιγμή που πολύ καιρό πριν.

Όταν κοιτάξετε τον κόσμο σήμερα, τι θα βρείτε; Ξεκινάμε με το τι μπορούμε να δούμε. Αποδεικνύεται ότι δεν μπορούμε να δούμε πολλά! Πολύ μικρό μέρος του σύμπαντος είναι η ορατή ύλη, στην πραγματικότητα, περίπου πέντε τοις εκατό μόνο. Αυτή αποτελείται από αστέρια και αέρια (κυρίως υδρογόνου), όλα συνδέονται μεταξύ τους με τη βαρύτητα μέσα σε γαλαξίες. Οι γαλαξίες επίσης συνδέονται μεταξύ τους, οργανωμένοι σε ομάδες.

Κλίμακες μήκους στο Σύμπαν

Μια χρήσιμη μονάδα είναι η απόσταση παρσέκ, η οποία είναι η τυπική απόσταση μεταξύ των άστρων.

1pc = 3,26 έτη φωτός – περίπου 30 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα.

τυπικό μέγεθος γαλαξία: 10 Kiloparsec, ή 30.000 έτη φωτός.

απόσταση μεταξύ των γαλαξιών: 500 Kpc, ή περίπου 1,5 εκατομμύρια έτη φωτός.

απόσταση από το πλησιέστερο γαλαξιακό σμήνος: 20 Mpc (εκατομμύρια παρσέκ)

μέγεθος του ορατού σύμπαντος: 10 Gpc (1 gigaparsec είναι ένα δισεκατομμύριο παρσέκ), περίπου 30 δισεκατομμύρια έτη φωτός.

Η πυκνότητα του είναι μόνο 1,4×10-29 gr/cm3

Τα αστέρια είναι σφαιρικά σώματα που αποτελούνται κυρίως από υδρογόνο. Ένα αστέρι εκπέμπει φως, επειδή έχει ένα φυσικό πυρηνικό αντιδραστήρα μέσα του, που καίει με σταθερή “καύση” το υδρογόνο. Υπάρχουν περίπου εκατό δισεκατομμύρια αστέρια σε έναν γαλαξία, και εκατοντάδες δισεκατομμύρια γαλαξίες στο ορατό σύμπαν – που έχουν συνολικά 10.000.000.000.000.000.000.000 άστρα. Οι γαλαξίες περιστρέφονται με μια εκπληκτική ταχύτητα, μία πλήρη περιστροφή κάθε εκατό εκατομμύρια χρόνια.

Στην πραγματικότητα υπάρχουν πολύ περισσότερα αστέρια από τους κόκκους της άμμου στις ακτές μας!

Το μέσο μέγεθος ενός κόκκου άμμου είναι 1 mm. έτσι υπάρχουν ένα δισεκατομμύριο κόκκοι άμμου ανά τετραγωνικό μέτρο.

Σε ένα χιλιόμετρο θαλάσσιας ακτής υπάρχουν περίπου δέκα χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα – δηλαδή περίπου 1013 κόκκους άμμου.

Η χώρα μας έχει εκατοντάδες χιλιάδες χιλιόμετρα αιγιαλού – 1017 κόκκους της άμμου! Το νούμερο αυτό είναι επτά τάξεις μεγέθους (ένα εκατομμύριο φορές) μικρότερο από το ποσό των αστεριών στον ουρανό.

Τι άλλο περιέχει το Σύμπαν;

darkMatterPieΑν η ορατή ύλη είναι περίπου το 5% του σύμπαντος μόνο, τι άλλο υπάρχει; Περίπου το ένα τέταρτο του είναι αόρατη ύλη, και γι ‘αυτό ονομάζεται «σκοτεινή ύλη», μέσα και γύρω από τους γαλαξίες και τα σμήνη. Υπάρχει περίπου έξι φορές περισσότερη σκοτεινή ύλη από την ορατή ύλη! Αλλά πώς ξέρουμε ότι είναι εκεί έξω; Η σκοτεινή ύλη ασκεί βαρυτική δύναμη πάνω στην ορατή ύλη. Μπορούμε να το δούμε αυτό με δύο τρόπους.

Πρώτον, μετράμε την ταχύτητα περιστροφής των άστρων και από αυτήν γίνεται εκτίμηση της κεντρομόλου δύναμης και από αυτή η ποσότητα της ύλης που ασκεί αυτή η δύναμη.

Δεύτερον, «παρατηρούμε» σμήνη γαλαξιών. Ένα παράδειγμα ενός διάσημου σμήνους γαλαξιών είναι το σμήνος του Περσέα. Πώς μπορούμε να σχεδιάσουμε την σκοτεινή ύλη σε ένα σμήνος γαλαξιών; Χαράζοντας τις κατάλληλες ταχύτητες των μεμονωμένων γαλαξιών και άστρων, κοιτάζοντας τον χάρτη της θερμοκρασίας, αναλύοντας τον βαρυτικό εστιασμό και από την ανακατασκευή των συγκρούσεων. Καταλήγουμε έτσι στο συμπέρασμα ότι σε σμήνη γαλαξιών, επίσης, υπάρχει περίπου πέντε φορές περισσότερη σκοτεινή ύλη από την ορατή ύλη.

Μέχρι στιγμής μετρήσαμε περίπου 5% ορατή ύλη και στη συνέχεια άλλο ένα 25% σκοτεινή ύλη – και το υπόλοιπο είναι πράγματι κάτι άγνωστο. Αυτό το υπόλοιπο συστατικό του σύμπαντος το λέμε "σκοτεινή ενέργεια", και κατανέμεται ομοιόμορφα σε ολόκληρο το σύμπαν. Πως το ξέρουμε; Αυτή είναι μια μακρά και συναρπαστική ιστορία, και δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.

Πώς συμπεριφέρεται το σύμπαν;

Μέχρι ώρα έχουμε περιγράψει τι περιέχει το σύμπαν. Η επόμενη ερώτηση είναι: Τι κάνει;

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ακούσει ότι διαστέλλεται. Οι άνθρωποι ρωτούν συχνά: Σε τι επεκτείνεται; Μια δημοφιλής εξήγηση είναι ότι το σύμπαν είναι ένα είδος μπαλονιού.

Σχεδιάζουμε αστέρια στην επιφάνεια του μπαλονιού, και καθώς το φυσάμε βλέπουμε τα άστρα σε μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ τους. Αλλά το μπαλόνι επεκτείνεται στον περιβάλλοντα αέρα. Το σύμπαν, ωστόσο, δεν έχει περιβάλλοντα αέρα. Τα πάντα είναι εκεί μέσα. Έτσι, σε ό,τι αφορά την διαστολή, η σωστή απάντηση είναι ότι επεκτείνεται στο τίποτα. Δεν υπάρχει κανείς έξω από το σύμπαν να βλέπει ότι γίνεται ολοένα και πιο μεγάλο. Αντίθετα, η επέκταση μπορεί να θεωρηθεί ως μία επαναβαθμονόμηση (recalibration) της απόστασης. Αυτή ήταν η μεγάλη ανακάλυψη του Άλμπερτ Αϊνστάιν το 1907 που οδήγησε στην γενική θεωρία της σχετικότητας, η οποία ολοκληρώθηκε 10 χρόνια αργότερα.

Φανταστείτε ένα πλέγμα. Πείτε ότι οι γραμμές του πλέγματος απέχουν ένα εκατοστό.. Τώρα σχεδιάστε δύο αστέρια το καθένα σε μια γραμμή του πλέγματος και ανάμεσα τους μία γραμμή πλέγματος. Έτσι, τα αστέρια απέχουν δύο εκατοστά. Τώρα κάποιος με ένα μαγικό ραβδί αλλάζουν σιγά-σιγά τις γραμμές του πλέγματος ώστε τώρα να απέχουν ένα μέτρο μεταξύ τους. Τα αστέρια βρίσκονται ακόμη στις ίδιες γραμμές του πλέγματος. Αυτά δεν έχουν μετακινηθεί με σχέση με το δίκτυο, και δεν έχουν μετακινηθεί προς τα έξω στο εξωτερικό διάστημα. Αλλά είναι πλέον εκατό φορές πιο μακριά, μόνο και μόνο επειδή το μέτρο της απόστασης μεταξύ τους έχει αυξηθεί.

Πώς ξέρουμε ότι το σύμπαν διαστέλλεται;

Οι γαλαξίες εκπέμπουν φως σε διάφορα χρώματα. Όσο πιο κόκκινο είναι το φως, τόσο μεγαλύτερο είναι το μήκος κύματος του και τόσο χαμηλότερη συχνότητα έχει. Από την άλλη πλευρά το μπλε φως έχει μικρότερο μήκος κύματος και υψηλότερη συχνότητα. Θεωρούμε ότι οι γραμμές εκπομπής των αερίων από μακρινούς γαλαξίες μετατοπίζονται προς το ερυθρό άκρο της συχνότητας.

Ο Νόμος του Hubble, που ανακαλύφθηκε από τον Edwin Hubble το 1929, μας λέει ότι όσο πιο μακριά από μας έρχεται το φως ενός γαλαξία ή ενός σμήνους γαλαξιών τόσο μεγαλύτερη είναι μετατόπιση του μήκους κύματος προς το ερυθρό άκρο του φάσματος. Ο νόμος σχετίζεται με την “ψευδή ταχύτητα” που απομακρύνεται από μας ένας γαλαξίας: C*Z = H0*D, όπου c είναι η ταχύτητα του φωτός και z η μετατόπιση προς το ερυθρό, έτσι το γινόμενο c*z δίνει την "ψευδή ταχύτητα". Η ταχύτητα είναι λοιπόν πλαστή, διότι δεν είναι οι γαλαξίες που κινούνται, όπως τα αστέρια στο παραπάνω πλέγμα δεν κινούνται αλλά επεκτείνεται το δίκτυο. Η σταθερά του Hubble H0 είναι μια σταθερά αναλογικότητας σε μονάδες 1/sec (η συνηθισμένη μονάδα για την σταθερά Hubble είναι 1 (km/s)/Mpc, έτσι μας δίνει την ταχύτητα του γαλαξία σε km/s αν η απόσταση του είναι megaparsec ή 3.09×1019 km), και d είναι η απόσταση από μας έως το αντικείμενο. Ο τύπος αυτός σημαίνει ότι η μετατόπιση προς το ερυθρό z είναι ανάλογη με την απόσταση: από όσο πιο μακριά έρχεται το φως που εκπέμπει το αντικείμενο, τόσο πιο κόκκινο εμφανίζεται το τελευταίο. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να πούμε, ότι αν οι γαλαξίες φαίνονται πιο ερυθροί τότε στην πραγματικότητα βρίσκονται πιο μακριά.

Η ανακάλυψη του διαστελλόμενου σύμπαντος

Ο Ρώσος Alexander Friedmann ήταν ο πρώτος που ανακάλυψε ότι οι κοσμολογικές λύσεις στις εξισώσεις του Αϊνστάιν εξαρτώνται από τον χρόνο και κατανόησε ότι σε κάποιες από αυτές, φαίνεται το σύμπαν να δημιουργήθηκε σε κάποια στιγμή του χρόνου κατά το παρελθόν. Στην πρώτη δημοσίευση του 1922 υπολόγισε στην πραγματικότητα την ηλικία του σύμπαντος και διαπίστωσε ότι είναι περίπου 10 δισεκατομμύρια χρόνια, ένα εκπληκτικά ακριβή αριθμό. Είναι σαφές ότι Friedmann κατανόησε τη σχέση μεταξύ της ηλικίας του σύμπαντος και του ρυθμού επέκτασης του. Αν κάποιος μεταφράσει την ηλικία των 10 δισεκατομμυρίων ετών σε ένα ρυθμό επέκτασης τότε παίρνει έναν αριθμό που είναι πολύ πιο κοντά στη σωστή τιμή που έδωσε ο Lemaître και αργότερα ο Hubble.

Το 1927 ο βέλγος ιερέας και κοσμολόγος Georges Lemaître, ενώ αναζητούσε έναν τρόπο να συνδυάσει το στατικό σύμπαν του Αϊνστάιν με το άδειο διαστελλόμενο σύμπαν του Ολλανδού αστρονόμου Willem deSitter, ανακάλυψε ανεξάρτητα τις λύσεις του Φρήντμαν, και για ένα συγκεκριμένο μοντέλο ήταν σε θέση να χρησιμοποιεί τις ερυθρές μετατοπίσεις και τις γνωστές αποστάσεις των νεφελωμάτων για να πάρει στη συνέχεια τη σχέση που θα γινόταν αργότερα γνωστός ως «νόμος του Hubble». Ο Λεμέτρ μαζί με τον George Gamow έδωσε έμφαση στην έννοια της «φυσικής αρχής» του σύμπαντος.

Μερικές φορές υποστηρίζεται ότι η ανακάλυψη του διαστελλόμενου σύμπαντος από τους Φρήντμαν και Λεμέτρ δεν έγινε τόσο γνωστή, για «κοινωνιολογικούς λόγους», γιατί δεν ήταν τόσο γνωστοί όσο πιο διάσημοι επιστήμονες, σαν τον Arthur Eddington, τον Αϊνστάιν ή τον deSitter, ή επειδή τα πρωτότυπα έργα τους είναι γραμμένα σε λιγότερο γνωστές γλώσσες. Χωρίς να υπεισέλθουμε σε λεπτομέρειες σχετικά με αυτό το θέμα, αυτό το επιχείρημα είναι ανεπαρκές, επειδή το επιστημονικό έργο και των δύο ήταν γνωστό στους κορυφαίους κοσμολόγους. Η απλούστερη και καλύτερη εξήγηση είναι ότι οι συνεισφορές των Φρήντμαν και Λεμέτρ στην κοσμολογία δεν ήταν οι κύριες συνεισφορές στο να προωθηθεί η ανάπτυξη της ιδέας της διαστολής του σύμπαντος.

Ξεκινήσαμε να παρατηρούμε το σημερινό σύμπαν ως βάση για να ψάξουμε για την αρχή του. Τι γνωρίζουμε; Είδαμε τι το σύμπαν περιέχει: 5% της ορατής ύλης, άλλο 1/4 σκοτεινή ύλη και το υπόλοιπο είναι κάτι που δεν γνωρίζουμε, αλλά που ονομάζουμε σκοτεινή ενέργεια. Γνωρίζουμε επίσης ότι επεκτείνεται. Και γνωρίζουμε αρκετά για την ορατή ύλη. Με βάση όσα γνωρίζουμε για το σύμπαν, οι επιστήμονες έχουν περισσότερες από μία προτάσεις για το πώς ξεκίνησε.

Το καυτό Big Bang

Το μοντέλο του καυτού Big Bang για το σύμπαν προτείνει ότι σε παλαιότερες εποχές το σύμπαν ήταν καυτό και πυκνό. Καθώς κοιτάμε πίσω στο χρόνο βλέπουμε δύο σημαντικές αλλαγές:

Πρώτον, η διαστολή αραιώνει τα πράγματα. Καθώς το σύμπαν διαστέλλεται, επειδή δεν δημιουργείται νέα ύλη, η πυκνότητα της ύλης γίνεται μικρότερη. Έτσι, η πυκνότητα της ύλης στον πρώτο καιρό ήταν μεγαλύτερη.

Δεύτερον: Καθώς επεκτείνεται το σύμπαν ψύχεται. Η θερμοκρασία είναι ένα μέτρο της μέσης ταχύτητας των σωματιδίων. Τώρα φανταστείτε δύο σωματίδια (θα μπορούσαν να είναι δύο μόρια αερίου ή ακόμα και ολόκληροι γαλαξίες) που δεν είναι πλέον σε κατάσταση ηρεμίας, αλλά κινούνται με μια ορισμένη ταχύτητα. Επειδή το δίκτυο (που αναφέραμε πιο πάνω για να εξηγήσουμε την διαστολή) διαστέλλεται, καλύπτουν λιγότερα σημεία του δικτύου την ίδια στιγμή απ’ ό,τι αν δεν υπήρχε διαστολή. Αυτό σημαίνει ότι η ταχύτητά τους μειώνεται και κατά συνέπεια και η θερμοκρασία τους. Έτσι, το σύμπαν ήταν κάποτε θερμότερο.

Ποιά απόδειξη υπάρχει για το μοντέλο του καυτού Big Bang; Υπάρχουν τρία σημαντικά αποδεικτικά στοιχεία. Το πρώτο, που μόλις συζητήσαμε, είναι η διαστολή του σύμπαντος. Μια άλλη σημαντική ένδειξη είναι η ύπαρξη μιας ομοιόμορφης εξασθενημένης ακτινοβολίας όπου έχουμε δει. Είναι η Κοσμική Ακτινοβολία Υποβάθρου και έχει δώσει δύο βραβεία Νόμπελ: Το 1978 στους αστρονόμους Arno Penzias και Robert Wilson, οι οποίοι την ανακάλυψαν, και το 2006 στους John Mather και George Smoot, οι οποίοι ανέλυσαν τις παρατηρήσεις της ακτινοβολίας και διαπίστωσαν ότι επιβεβαιώνει πολλές πτυχές της θεωρίας του Big Bang. Η τρίτη απόδειξη αφορά τη δημιουργία των στοιχείων: την πυρηνοσύνθεση.

Κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου

Όπου και να κοιτάξουν οι αστρονόμοι ανιχνεύουν ένα ενιαίο υπόβαθρο της ακτινοβολίας. Αυτή η ακτινοβολία υποβάθρου είναι ένα κατάλοιπο της εποχής εκείνης που το σύμπαν ήταν πολύ θερμότερο. Οι Mather και Smoot που ανέλυσαν τα δεδομένα από τον δορυφόρο COBE έδειξαν ότι η ακτινοβολία έχει ένα φάσμα σαν του μέλανος σώματος, κι έτσι το φάσμα εξαρτάται μόνο από τη θερμοκρασία, και η οποία σήμερα είναι μόλις 2,7 βαθμούς πάνω από το απόλυτο μηδέν. Αυτό ταιριάζει με την εικόνα του πρώιμου σύμπαντος ως ένα λαμπερό σώμα που έχει ψυχθεί. Επιπλέον, βρήκαν μικρές σχετικά αποκλίσεις της θερμοκρασίας από τόπο σε τόπο, περίπου 1/100. 000 από τη μέση θερμοκρασία. Αυτές οι αποκλίσεις δίνουν ενδείξεις για το πώς άρχισαν να σχηματίζονται οι γαλαξίες και τα σμήνη των γαλαξιών από ένα σχεδόν ομοιόμορφο σύμπαν.



Το μοντέλο του Big Bang υποστηρίζει ότι το σύμπαν ήταν θερμότερο και στο παρελθόν, έτσι η ίδια η ακτινοβολία έπρεπε να είναι θερμότερη κατά το παρελθόν. Πρόσφατα, έχει γίνει δυνατό να επιβεβαιωθεί ότι όντως η ακτινοβολία ήταν θερμότερη κατά το παρελθόν! Σε παλαιότερες εποχές, η ακτινοβολία ήταν αρκετά θερμή ώστε να διεγείρει τα άτομα του άνθρακα, με τρόπους που η ψυχρότερη ακτινοβολία δεν μπορεί. Τα διεγερμένα άτομα φωτίζονται από το φως μιας ισχυρής απομακρυσμένης πηγής, το οποίο απορροφούν σε μια χαρακτηριστική συχνότητα, δίνοντας έτσι την ευκαιρία να υπάρχουν συγκεκριμένες γραμμές απορρόφησης στο παρατηρούμενο φως. Μόλις φτιάχτηκαν αρκετά ισχυρά τηλεσκόπια, εντοπίστηκαν οι γραμμές αυτές, παρέχοντας μια περιζήτητη απόδειξη.

Δημιουργία των στοιχείων (πυρηνοσύνθεση)

Όταν η θερμοκρασία του σύμπαντος ήταν 10 δισεκατομμύρια βαθμούς περιείχε μια καυτή σούπα από νετρόνια, πρωτόνια, ηλεκτρόνια, ποζιτρόνια, φωτόνια και νετρίνα. Μετά από τρία περίπου λεπτά ψύχθηκε τόσο που άρχισε να σχηματίζεται το υδρογόνο, μετά το «βαρύ ύδωρ» (δευτέριο), το ήλιο καθώς και μια πολύ μικρή ποσότητα λιθίου.

Αυτή η διαδικασία ονομάζεται “πυρηνοσύνθεση στο Big Bang". Αυτή συζητήθηκε για πρώτη φορά σε μια δημοσίευση από τους Ralph Alpher, Hans Bethe και George Gamow το 1948, ενώ αργότερα βελτιώθηκε και τελειοποιήθηκε. Με τις απλές εκτιμήσεις τους υπολόγισαν τη σχετική αναλογία του ηλίου προς το υδρογόνο. Επειδή το υδρογόνο έχει ένα πρωτόνιο και το ήλιο έχει δύο πρωτόνια και δύο νετρόνια, ο λόγος της πυκνότητας καθορίζεται από την αναλογία του αριθμού των νετρονίων σε πρωτόνια τη στιγμή που το ήλιο μπορούσε να δημιουργηθεί. Βάζοντας τις γνωστές ιδιότητες των πρωτονίων και των νετρονίων παίρνουμε την πρόβλεψη της θεωρίας του Big Bang: 25% ήλιο. Η πρόβλεψη αυτή επαληθεύεται με μεγάλο βαθμό ακρίβειας!

Όλα τα βαρύτερα στοιχεία, τα οποία περιλαμβάνουν μεγαλύτερο αριθμό πρωτονίων και νετρονίων από το ήλιο, δεν θα μπορούσαν να έχουν δημιουργηθεί από την κοσμική σούπα γιατί η πυκνότητα και η θερμοκρασία της μέχρι τότε ήταν πολύ μικρή για να διευκολυνθεί η δημιουργία τους. Έτσι πρέπει να έχουν δημιουργηθεί από πυρηνική σύντηξη από τα ελαφρύτερα στοιχεία στους πυρήνες των άστρων, όπως γίνεται στον ήλιο μας, όπου οι θερμοκρασίες και οι πυκνότητες είναι αρκετά υψηλές. Όλη η ορατή ύλη στο σύμπαν είναι φτιαγμένη από τις ουσίες που φτιάχτηκαν στα άστρα. Ακόμα και εμείς οι ίδιοι είμαστε φτιαγμένοι από αστρόσκονη!

Ανασυγκρότηση του πρώιμου σύμπαντος σε επιταχυντές

Ένας άλλος τρόπος για να πάρουμε μια ιδέα του πρώιμου σύμπαντος είναι να προσπαθήσουμε να καθορίσουμε τους νόμους της φυσικής που ήταν υπεύθυνοι για την εξέλιξη του σύμπαντος σε πρώιμες εποχές, δηλαδή να αναδημιουργήσουμε τις συνθήκες που πιστεύουμε ότι υπήρχαν τότε στους επιταχυντές, και να δούμε τι συμβαίνει.

Οι επιταχυντές είναι τεράστιες μηχανές που μπορούν να συντρίψουν μερικά εκατοντάδες σωματίδια μαζί με τεράστιες ταχύτητες, που θα μας επιτρέψουν να πραγματοποιήσουμε το όνειρό μας, τουλάχιστον εν μέρει.

Πληθωρισμός

Το καυτό μοντέλο του Big Bang υποστηρίζει ότι το σύμπαν ήταν κάποτε καυτό, πυκνό και ομαλό. Από αυτή την υπόθεση με τη χρήση των γνωστών νόμων της φυσικής μπορούμε να ανακατασκευάσει την ανάπτυξη του σύμπαντος που βλέπουμε σήμερα.

Αλλά υπάρχουν μερικά ενδιαφέροντα ερωτήματα. Πρώτον, γιατί ήταν το αρχέγονο Σύμπαν τόσο ομαλό; Στην πραγματικότητα, φαίνεται να είναι πολύ ομαλό, στο βαθμό που ακόμα και σημεία στο χώρο τα οποία είναι πολύ μακριά το ένα από το άλλο και δεν υπάρχει περίπτωση να είχαν έρθει ποτέ σε επαφή μεταξύ τους, ώστε να έχουν αλληλεπιδράσει και να αλληλο-επηρεαστεί έχουν την ίδια θερμοκρασία. Δεύτερον, γιατί είναι τόσο παλιό; Και τρίτον, γιατί είναι καυτό;

Το αποδεκτό πρότυπο για να εξηγήσουμε την αρχική κατάσταση του σύμπαντος στο μοντέλο του καυτού Big Bang είναι ο κοσμικός πληθωρισμός. Η ιδέα αυτή είναι ότι το πολύ πρώιμο σύμπαν έχει υποβληθεί σε μια μάλλον μακρά περίοδο επιταχυνόμενης διαστολής κάνοντας την τελική ακτίνα του σύμπαντος μεγαλύτερη κατά έναν παράγοντα σχετικά με την ακτίνα του ηλεκτρόνιου ~ 1025 από την αρχική ακτίνα.

Η ιδέα του πληθωρισμού εκφράστηκε πιο καθαρά από τον Alan Guth το 1982. Από τις εξισώσεις του Αϊνστάιν γνωρίζουμε ότι για να εισέλθει σε αυτήν την φάση της επιταχυνόμενης διαστολής, το σύμπαν πρέπει να είναι γεμάτο με κάποια σταθερή και υψηλή ενεργειακή πυκνότητα κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής.

Γνωρίζουμε ότι το σύμπαν σήμερα υποβάλλεται σε μια φάση επιταχυνόμενης διαστολής (θυμηθείτε την σκοτεινή ενέργεια) έτσι ώστε αυτές οι δύο εποχές να είναι από ενεργειακή άποψη δυνατές.

Η επιταχυνόμενη διαστολή είχε πολλές επιπτώσεις. Πρώτον, είχε επίπτωση πάνω στην εξομάλυνση. Φανταστείτε μια μικρή διαταραχή ενός επίπεδου σύμπαντος. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι μια ‘κηλίδα’ από ελαφρά πυκνότερη ακτινοβολία. Τώρα, όταν το σύμπαν διαστέλλεται με έναν τρόπο που ο όγκος του αυξάνεται εκθετικά, ώστε η πυκνότητα της ύλης να μειώνεται εκθετικά, στη συνέχεια και οι διαφορές στην πυκνότητα της ύλης επίσης μειώνονται εκθετικά. Έτσι, η ίδια η διαστολή λειτουργεί σαν ένα ηλεκτρικό σίδερο, που ισιώνει (εξομαλύνει) ένα τσαλακωμένο κομμάτι ύφασμα μέχρι να γίνει επίπεδο παντού.

Το δεύτερο αποτέλεσμα της επιταχυνόμενης διαστολής είναι να επιτρέψει σε σημεία, που σήμερα είναι πολύ μακριά στον χώρο, να είχαν αιτιώδεις αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους κατά το παρελθόν (να αλληλοεπιδρούσαν δηλαδή). Για παράδειγμα, πάρτε δύο σημεία στο πλέγμα (που αναφέραμε πριν) και την ‘κηλίδα’ της ελαφρώς πυκνότερης ακτινοβολίας που διαστέλλεται ανάμεσα σε όλη την έκταση μεταξύ των δύο σημείων. Καθώς το σύμπαν διαστέλλεται και αυτά τα σημεία αυξάνουν την απόσταση τους από την κηλίδα, όπως και την μεταξύ τους απόσταση, όμως στο μεταξύ το φως διέρχεται από μια πολύ μεγαλύτερη περιοχή του χώρου από ό,τι πριν. Αν η διαστολή του χώρου επιταχύνθηκε (με ταχύτητα πάνω από αυτήν του φωτός), τα δύο άκρα της κηλίδας θα φαίνεται ότι είναι πολύ μακριά το ένα από το άλλο (πιο μακριά και από την απόσταση που μπορεί να διαδοθεί το φως), ώστε να μπορέσει το φως να διαδοθεί από το ένα άκρο της κηλίδας στο άλλο.

Η επιτάχυνση αυξάνει την ηλικία: ένα σφαιρικό σύμπαν μικρού μεγέθους συνήθως θα έτεινε να καταρρεύσει (προς μια μαύρη τρύπα) σε ένα μικρό χρονικό διάστημα. Αν υπέστη αμέσως μετά το Big Bang μια μακρά περίοδο πληθωρισμού, το μέγεθός του θα είχε αυξηθεί εκθετικά, όπως και ο χρόνος που θα χρειαζόταν για να καταρρεύσει.

Η επιτάχυνση θερμαίνει: Μετά το τέλος της εποχής του πληθωρισμού, η ενέργεια της διαστολής μετατρέπεται σε καυτή ύλη. Έτσι, όλη η ύλη στο σύμπαν δημιουργήθηκε τότε, καθώς και η δομή του.

Η επιτάχυνση κρύβει το παρελθόν: Η ταχύτατη διαστολή δημιουργεί ένα αιτιώδη φράγμα – ένα ορίζοντα ανάμεσα στο μέλλον (σήμερα) και στις παλιές εποχές προτού ξεκινήσει ο πληθωρισμός. Ένας παρατηρητής στο μέλλον βλέπει μόνο μια πολύ ομοιόμορφη πύρινη μπάλα, με την θερμοκρασία της να μειώνεται με το χρόνο.

Οι μικρές διακυμάνσεις της θερμοκρασίας σε αυτή την πύρινη μπάλα προέρχονται από τις κβαντικές διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια του πληθωρισμού. Αυτές οι μικροσκοπικές διαταραχές αποτελούν τους σπόρους οι οποίες αργότερα ενισχύθηκαν από τη βαρύτητα και γέννησαν τους γαλαξίες και τα σμήνη των γαλαξιών που παρατηρούμε στο σύμπαν.

Μπορούμε να αποδείξουμε ότι έγινε ο πληθωρισμός; Είναι δύσκολο και ίσως αδύνατο. Ο πληθωρισμός είναι ένα παράδειγμα. Για να είμαστε σε θέση να αποδείξουμε ή να αποκλείσουμε τον πληθωρισμό, χρειαζόμαστε συγκεκριμένες προβλέψεις που μπορεί να ελεγχθούν από πείραμα και θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι αυτές οι προβλέψεις δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας διαφορετικής θεωρία.

Οι γενικές προβλέψεις του πληθωρισμού έχουν ήδη επαληθευθεί από το πείραμα, δηλαδή ότι υπάρχει ένα χωρικά επίπεδο σύμπαν και ένα συγκεκριμένο φάσμα της αρχέγονης κοσμικής ακτινοβολίας. Μήπως όμως θα πούμε ότι ο πληθωρισμός είναι λάθος, εάν διαπιστωθεί στις μελλοντικές παρατηρήσεις ότι η χωρική καμπυλότητα του Σύμπαντος είναι μικρή αλλά όχι μηδενική; Ή αν το φάσμα διαπιστώσει ότι το σύμπαν δεν είναι ακριβώς επίπεδο;

Η απάντηση είναι όχι, γιατί υπάρχουν μοντέλα του πληθωρισμού που κάνουν τέτοιες προβλέψεις.

Ειδικές προβλέψεις που προέρχονται από συγκεκριμένα μοντέλα του πληθωρισμού

Αυτές είναι περίπλοκες και μερικές φορές έχουν επικαλυπτόμενες προβλέψεις, έτσι ώστε ακόμη και αν αποκλειστεί ο πληθωρισμός ως περιγραφή της φύσης οι άλλες θα εξακολουθήσουν να επιβιώνουν.

Μια άλλη επιπλοκή στο ζήτημα αυτό είναι ότι ο πληθωρισμός δεν έχει μια πραγματική ανταγωνιστική θεωρία, που να μπορεί να κάνει προβλέψεις για όλες τις πτυχές της κοσμολογίας που ο πληθωρισμός μπορεί. Όλοι οι ανταγωνιστές αυτού του τύπου που υπήρχαν κάποτε απέτυχαν όταν οι μετρήσεις έγιναν με μεγαλύτερη ακρίβεια. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν αρκετές εναλλακτικές λύσεις για κάθε ειδική πτυχή που προβλέπει ο πληθωρισμός.

Η αρχική ανωμαλία του Big Bang

Οι λύσεις των εξισώσεων της γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν έχουν την ιδιότητα ότι κάθε μοντέλο του σύμπαντος δείχνει πως φαίνεται πίσω στον χρόνο, έτσι το σύμπαν φτάνει σε ένα σημείο όπου οι εξισώσεις δεν ισχύουν πλέον. Αυτή την εποχή την λέμε «αρχική ανωμαλία". Μερικές φορές αναφέρεται κι ως η ανωμαλία του "Big Bang" ή απλά το «Big Bang». Ο όρος "big bang" έχει ως στόχο να δημιουργήσει μια εικόνα μιας Μεγάλης ‘Έκρηξης που ξεκίνησε σε ένα σημείο. Ωστόσο, η εικόνα αυτή είναι παραπλανητική.

Η σωστή αντίληψη της ανωμαλίας (ή μοναδικότητας) του Big Bang θα πρέπει να είναι μια έκρηξη που συνέβη ταυτόχρονα σε κάθε χωρικό σημείο στο σύμπαν.

Όταν εξερράγη, το ίδιο το σύμπαν θα μπορούσε να ήταν πολύ μεγάλο ή ακόμα και άπειρο. Αυτό δεν είναι κατ ‘ανάγκην συρρικνωμένο σε ένα μόνο σημείο. Αντίθετα με ό,τι συνήθως συμβαίνει ο ρυθμός της διαστολή ή της συστολής μπορεί να γίνει τόσο μεγάλος, ώστε οι εξισώσεις του Αϊνστάιν χάνουν την εγκυρότητα τους. Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι ο Κόσμος γίνεται τόσο ανισοτροπικός που οι εξισώσεις του Αϊνστάιν δεν μπορούν πλέον να τον περιγράψουν. Με τεχνικούς όρους, οι εξισώσεις που διέπουν την εξέλιξη του δεν ισχύουν, επειδή η καμπυλότητα του σύμπαντος γίνεται άπειρη.

Αν την εποχή της αρχικής ανωμαλίας ακολούθησε η εποχή του κοσμικού πληθωρισμού τότε αυτή η εποχή είναι κρυμμένη από εμάς, όπως οι μελλοντικοί παρατηρητές θα έχουν έναν ορίζοντα που δημιουργήθηκε λόγω της επιταχυνόμενης διαστολής.

Έτσι, αυτή τη φάση θα είναι πολύ δύσκολο να την εξετάσουν ή ακόμα και να αποδείξουν οι επιστήμονες ότι πράγματι υπήρχε. Αυτό βεβαίως δεν έχει σταματήσει τους θεωρητικούς φυσικούς να εικάζουν σχετικά με τις ιδιότητες του. Η έλλειψη των δεδομένων μπορεί ακόμη και να τους έχει ενθαρρύνει να κάνουν ακόμα περισσότερες εικασίες.

Για αυτό το ζήτημα υπάρχουν κάποιες διαφορετικές ιδέες. Η πρώτη οφείλεται στον Stephen Hawking.

Κβαντικό σύμπαν:

Στην κβαντική θεωρία, η πιθανότητα ένα σωματίδιο να καταλήγει σε ένα ορισμένο σημείο υπολογίζεται αθροίζοντας όλες τις πιθανές διαδρομές του. Το σωματίδιο πηγαίνει μέσα από όλες τα πιθανά μονοπάτια ταυτόχρονα. Ο Stephen Hawking υποστήριξε στη δεκαετία του 1980 ότι αυτό ισχύει και για το σύμπαν ως ένα σύνολο: αυτό επίσης πρέπει να έχει εξελιχθεί μέσα από πολλές ταυτόχρονες ιστορίες. Ο Κόσμος που βλέπουμε σήμερα είναι ένα άθροισμα μέσω όλων αυτών των ιστοριών. Έτσι, συμβαίνουν όλες οι ιστορίες, αλλά μερικές από αυτές εξουδετερώνονται και άλλες προστίθενται μαζί, οπότε το σύμπαν που βλέπουμε είναι η υπέρθεση όλων των ιστοριών που δεν έχουν εξουδετερωθεί.

Προ Big Bang

Η τυπική θεωρία του Big Bang λέει ότι στην αρχή οι αποστάσεις ήταν μηδενικές και πριν από αυτό δεν υπήρχε τίποτα. Επίσης, ο ίδιος ο χρόνος δεν έχει καμία σημασία ως έννοια πριν γίνει το Big Bang. Πιο εξελιγμένα μοντέλα τα οποία λαμβάνουν υπόψη τα κβαντικά φαινόμενα και τη χρήση στοιχείων από τη θεωρία χορδών υποστηρίζουν ότι τα γεγονότα πρέπει να έχουν αρχίσει σε μια ορισμένη απόσταση μεταξύ τους.

Τα μοντέλα αυτά οδηγούν στο ενδεχόμενο ενός σύμπαντος πριν από το big bang. Σε τέτοια μοντέλα επίσης υπήρξε μια Μεγάλη Έκρηξη, αλλά δεν ήταν αυτή η αρχή των πάντων, αλλά μόνο η μετάβαση, που μοιάζει με μια ισχυρή έκρηξη.

Στο μακρινό παρελθόν, σύμφωνα με ένα μοντέλο που προτάθηκε από τον Gabriele Veneziano σε 1991, το σύμπαν ήταν σχεδόν άδειο, και δυνάμεις όπως η βαρύτητα ήταν πολύ ασθενείς. Αυτές ενισχύθηκαν σταδιακά και η ύλη άρχισε τότε να συγκεντρώνεται μαζί. Σε μερικά σημεία η συσσώρευση έγινε τόσο πυκνή που σχηματίστηκε μια μαύρη τρύπα. Στο εσωτερικό της η πυκνότητα της ύλης αυξήθηκε στο μέγιστο δυνατόν, και στη συνέχεια προκλήθηκαν κβαντικά φαινόμενα που με ένα ριμπάουντ οδήγησαν σε ένα big bang. Έξω από τη μαύρη τρύπα, όπου η ύλη ήταν τελείως αποκομμένη από την ύλη στο εσωτερικό της, άρχισαν να σχηματίζονται άλλες μαύρες τρύπες – που η καθεμία από αυτές οδήγησε σε ένα ξεχωριστό σύμπαν.

Αν η φάση του big bang δεν ακολουθήθηκε από τον κοσμικό πληθωρισμό τότε μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και σήμερα μια ξεχωριστή υπογραφή της έκρηξης: ένα υπόβαθρο της βαρυτικής ακτινοβολίας παρόμοιο με το υπόβαθρο της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας μικροκυμάτων.

Εκπυρωτικό σύμπαν

Ένα άλλο μοντέλο του σύμπαντος ονομάζεται εκπυρωτικό μοντέλο. Εκπύρωση σημαίνει μια ξαφνική έκρηξη φλόγας. Αυτό το μοντέλο προτείνει ότι το σύμπαν στην αρχή του δεν ήταν καυτό και πυκνό, αλλά ψυχρό και σχεδόν άδειο. Τότε έγινε μια σύγκρουση, μια "ξαφνική έκρηξη φλόγας”, ως αποτέλεσμα της οποίας έγινε καυτό και ξεκίνησε να επεκτείνεται. Αυτή η σύγκρουση ήταν μια σύγκρουση δύο διαφορετικών τριών διαστάσεων κόσμων που κινούνται σε ένα χώρο με μία επιπλέον διάσταση (4-d). Η κινητική ενέργεια κατά την σύγκρουση μετατράπηκε σε ηλεκτρόνια, φωτόνια και άλλα στοιχειώδη σωματίδια, τα οποία περιορίστηκαν σε τρεις διαστάσεις. H θερμοκρασία μετά τη σύγκρουση ήταν πεπερασμένη, οπότε δεν υπήρχε ανωμαλία (singularity) στην πραγματικότητα. Αυτό το μοντέλο βασίζεται στις ιδέες που σήμερα είναι τεκμηριωμένες από τη θεωρία χορδών, αλλά έχει πολλά εννοιολογικά και τεχνικά προβλήματα.

Άλλες εξηγήσεις

Τα παραπάνω είναι ορισμένες επιστημονικές εξηγήσεις για τη δημιουργία του κόσμου. Αλλά υπάρχουν εξηγήσεις κι έξω από την επιστήμη. Μία ενδιαφέρουσα πιθανότητα είναι ότι απλά δεν υπάρχει καμία εξήγηση. Δεν μπορούμε να εξηγήσουμε την δημιουργία γιατί δεν υπάρχει σαφής λόγος για να φτιαχτεί. Αυτός απλά υπάρχει. Δεν είναι και τόσο παράξενο όσο ακούγεται. Είναι απολύτως λογικό να νομίζουμε ότι δεν υπάρχει πάντα μια αιτία για ένα γεγονός! Οι λογικοί άνθρωποι μπορεί να μην σκέφτονται έτσι – αλλά εξακολουθεί κι αυτή να είναι μια πιθανότητα. Ίσως κάτι συμβαίνει μόνο και μόνο επειδή υπάρχει.

Μια άλλη δυνατότητα, που ονομάζεται Ανθρωπική Αρχή, είναι ότι το σύμπαν είναι αυτό που είναι γιατί αυτό είναι το πιο κατάλληλο για να υπάρχει ανθρώπινη ζωή. Όπως επισημάνθηκε από τον Robert Dicke το 1961, η ηλικία του σύμπαντος δεν μπορεί να είναι τυχαία. Αν ήταν μεγαλύτερη ή μικρότερη δεν θα ήμασταν εδώ για να το δούμε. Ο όρος «Ανθρωπική Αρχή» επινοήθηκε το 1973 από τον Brandon Carter, και διατυπώθηκε σε δύο εκδόσεις: Η ασθενής ανθρωπική αρχή λέει ότι τα φυσικά και κοσμολογικά γεγονότα δεν είναι όλα εξίσου πιθανά, αλλά ότι παίρνουν ειδικές τιμές που τις παρατηρούμε, μόνο και μόνο επειδή αυτές οι τιμές οδηγούν σε έναν κόσμο όπου είναι δυνατή η ζωή. Η ισχυρή ανθρωπική αρχή υποστηρίζει ότι ο Κόσμος πρέπει να είναι τέτοιος ώστε να οδηγεί στην ύπαρξη παρατηρητών σε αυτόν.

Μπορεί να μας φαίνεται σαν θρησκευτική ιδέα, αλλά η παραπάνω άποψη είναι επιστημονική: βασίζεται στις τιμές των παρατηρούμενων φυσικών ποσοτήτων, σε συνδυασμό με μια ορισμένη άποψη στην κβαντομηχανική η οποία υποστηρίζει ότι η κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης σε μια διαπιστωμένη τιμή, οφείλεται στην αλληλεπίδραση με έναν παρατηρητή.

Οι επικριτές επισημαίνουν ότι, επειδή δεν είναι μια διαψεύσιμη ιδέα (σύμφωνα με τον Popper), δεν ανήκει στην πραγματική επιστήμη. Μια άλλη κριτική είναι ότι η ανθρωπική "αρχή" δεν είναι στην πραγματικότητα μια επιστημονική αρχή.

Μια επιστημονική αρχή θα μπορούσε να οριστεί ως ένας γενικός νόμος από τον οποίο μπορεί να προκύψουν οι ειδικοί νόμοι της φύσης, με τη μορφή μαθηματικών εξισώσεων σε καθορισμένες περιστάσεις. Ένα διάσημο παράδειγμα στη φυσική είναι η αρχή της αβεβαιότητας του Heisenberg. Στο σημείο αυτό, αν δούμε τη χρήση της λέξης "αρχή" στο πλαίσιο αυτό είναι παραπλανητική, όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω. Ίσως ένας πιο κατάλληλος όρος θα ήταν "ανθρωπικές συνθήκες".

Το Σύμπαν υποστηρίζει τη ζωή;

Η ιδέα πάνω στην οποία βασίζεται η ανθρωπική αρχή είναι ότι είναι δυνατόν να περιορίσουμε κάποιες θεωρίες και μοντέλα του σύμπαντος, με την απαίτηση αυτά να προβλέπουν συνθήκες για την ύπαρξη της «ζωής». Δηλαδή, η Ανθρωπική Αρχή λέει ότι το σύμπαν φτιάχτηκε έτσι ώστε να μπορεί να υπάρχει η ζωή. Αυτή η άποψη έχει μερικές βασικές δυσκολίες. Πρώτον, απαιτεί έναν λειτουργικό ορισμό της "ζωής". Κι αυτό επιστημονικά είναι μια πολύ περίπλοκη υπόθεση. Έτσι, μέχρι στιγμής δεν είναι σαφές ποιά από τα συστατικά και τις παραμέτρους της είναι ουσιαστικής σημασίας για τη "ζωή". Στις περισσότερες αναλύσεις στη φυσική η "ζωή" αντικαθίσταται με ένα πολύ απλούστερο όρο, που συμφωνείται να είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να σχηματιστεί η ζωή που γνωρίζουμε, και χωρίς κανένα λόγο για την πιθανή ύπαρξη και άλλων μορφών ζωής.

Η ιδέα των περιοριστικών θεωριών για τα σύμπαντα με την a posteriori απαίτηση το σύμπαν που υποστηρίζουν να οδηγεί στην στήριξη της ζωής, είναι χρήσιμη μόνο σε περιπτώσεις στις οποίες η «ζωή» είναι εξαιρετικά απίθανο να συμβεί, που σημαίνει ότι στο μεγαλύτερο μέρος του διαστήματος δεν μπορεί να σχηματιστεί "ζωή". Η ιδέα ότι η ζωή είναι απίθανη απαιτεί, εκτός από έναν ορισμό της ζωής, κάποια ιδέα για την πιθανότητα να προκύψει κάθε μορφή ζωής, κάτι που βέβαια είναι ένα εξαιρετικά περίπλοκο θέμα.

Ακόμη και στις περιπτώσεις για τις οποίες η «ζωή» αποτελεί μια πιθανότητα, αυτή είναι δυνατή στατιστικά, έτσι ώστε η διαδικασία του σχηματισμού της ζωής να είναι στατιστική υπόθεση. Αυτό σημαίνει ότι για τις ίδιες τιμές των παραμέτρων η ζωή θα σχηματιστεί σε ορισμένες περιπτώσεις, ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν θα σχηματιστεί.

Ακολούθως, φυσικά, υπάρχουν εξηγήσεις που δίδονται από στοχαστές άλλων τομέων της ανθρώπινης σκέψης: από τη θρησκεία, τη φιλοσοφία, το μυστικισμό. Η επιστήμη δεν έχει ρόλο να προτείνει μια οριστική απάντηση, αλλά να διερευνήσει το θέμα με επιστημονικές μεθόδους και εργαλεία. Οι εικασίες και οι ιδέες για τη δημιουργία του Κόσμου μπορεί να ελεγχθούν από πειράματα: με αστρονομικές παρατηρήσεις και αναδημιουργία, για παράδειγμα, σε πειράματα επιταχυντών. Η επιστήμη προσφέρει μια αληθινή δυνατότητα να προσεγγίσουμε μια απάντηση, αλλά δεν έχουμε ακόμη ιδέα αν η απόλυτη απάντηση μπορεί ποτέ να βρεθεί.

Τι σχήμα έχει το Σύμπαν;

Ένα από τα ανοιχτά προβλήματα της κοσμολογίας είναι η γεωμετρία του Σύμπαντος, και συγκεκριμένα εάν είναι επίπεδο, ή εάν έχει θετική ή αρνητική κυρτότητα. Συνδεδεμένο με το παραπάνω ερώτημα είναι και το σχήμα που θα έχει το Σύμπαν: επίπεδο όπου θα ισχύει το Πυθαγόρειο θεώρημα, κλειστό όπως μία σφαίρα, ή ανοικτό όπως ένα υπερβολοειδές.

Με βάση νέες έρευνες, υπάρχουν ενδείξεις πως ίσως το σύμπαν να είναι αρνητικά κυρτωμένο, έχοντας σχήμα ενός υπερβολοειδούς που μοιάζει με σαμάρι.

Αν και οι παρατηρήσεις συγκλίνουν προς ένα επίπεδο Σύμπαν, υπάρχει ένα μικρό περιθώριο και για τις άλλες δύο εκδοχές. Με βάση νέες έρευνες και αναπάντεχα ευρήματα, υπάρχουν ενδείξεις πως ίσως το σύμπαν να είναι αρνητικά κυρτωμένο, έχοντας σχήμα ενός υπερβολοειδούς που μοιάζει με σαμάρι.

Ερευνώντας την ακτινοβολία-απόηχο της Μεγάλης Έκρηξης, το Κοσμικό Μικροκυματικό Υπόβαθρο (Cosmic Microwave Background), η αμερικανική διαστημική αποστολή WMAP είχε επισημάνει το 2004 ένα αξιοσημείωτο γεγονός: υπήρχε διαφορά στις διακυμάνσεις της ακτινοβολίας αυτής στο βόρειο με το νότιο ημισφαίριου του ουρανού.

Κάτι τέτοιο ήταν τελείως αντίθετο με τις προβλέψεις, καθώς θεωρούμε, αν και δε γνωρίζουμε το λόγο, πως το Σύμπαν είναι ομογενές και ισότροπο, δηλαδή φαίνεται το ίδιο σε όποια κατεύθυνση και αν κοιτάξουμε.

Πέραν όμως αυτής της ομογένειας, υπάρχουν τοπικές μικρές διακυμάνσεις, στις οποίες και οφείλουμε την ύπαρξη μας: καθώς το Σύμπαν εξελισσόταν και διαστελλόταν σχηματίζονταν περιοχές που τοπικά επέτρεπαν τη δημιουργία δομών όπως οι γαλαξίες και μετέπειτα τα άστρα και οι πλανήτες.

Αυτές οι διακυμάνσεις ήταν και στο στόχαστρο της μελέτης του WMAP, το οποίο όμως είχε μετρήσει μια διαφορά της τάξης του 10% στις διακυμάνσεις της ακτινοβολίας υποβάθρου ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια του ουρανού.

Οι επιστήμονες χρειάστηκε να περιμένουν 10 περίπου χρόνια, μέχρι και την ευρωπαϊκή διαστημική αποστολή Planck, η οποία με βελτιωμένη ακρίβεια επιβεβαίωσε το παράδοξο εύρημα του WMAP.

«Φαίνεται να υπάρχει μια προτιμώμενη κατεύθυνση στο Σύμπαν» δήλωσε σχετικά ο Andrew Liddle, φυσικός του πανεπιστημίου του Εδιμβούργου. «Ενώ μπορεί να είναι μια στατιστική φάρσα, ίσως τελικά συμβαίνει κάτι βαθύτερο».

Μια εναλλακτική εξωτική εκδοχή σύμφωνα με άλλους επιστήμονες, είναι πως για αυτή την ανωμαλία ίσως να ευθύνεται η σύγκρουση του Σύμπαντός μας με κάποιο άλλο, λίγο μετά τη Μεγάλη Έκρηξη.

Ωστόσο o Liddle και η φυσικός Marina Cortes του πανεπιστημίου Berkeley, εξέδωσαν μια εργασία σύμφωνα με την οποία το Σύμπαν έχει τελικά ανοικτή γεωμετρία (αρνητική κυρτότητα) και δεν είναι επίπεδο όπως φαίνεται. Σε έναν τέτοιο κόσμο, τα πάντα, ακόμη και το φως ακολουθούν κυρτές γραμμές.

Σύμφωνα με τους δύο επιστήμονες ο κόσμος μας είναι σα μία φούσκα μέσα σε ένα μεγαλύτερο μετα-Σύμπαν. Κατά τη διάρκεια της γέννησης αυτής της φούσκας, ίσως σχηματίστηκαν διακυμάνσεις στις παρυφές της φούσκας και σε πολύ μεγάλες κλίμακες, εξηγώντας τα ευρήματα των WMAP και Planck. Πολύ πιθανό είναι επίσης να υπάρχουν και άλλες φούσκες-Σύμπαντα, αλλά η επικοινωνία μεταξύ τους είναι αδύνατη.

Οι δύο ερευνητές παραδέχονται πως για την ώρα, η εκδοχή τους είναι απλά μια εικασία. Ωστόσο περισσότερα δεδομένα από το Planck αλλά και τη μελλοντική ευρωπαϊκή αποστολή Euclid θα μπορούσαν να κάνουν τους απαραίτητους ελέγχους στο μοντέλο τους. Για την ώρα, η σαφής απάντηση για το σχήμα που έχει το Σύμπαν, παραμένει ένα μυστήριο.