Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια - 5. Εξωτερική αφήγηση και εσωτερικές διηγήσεις

5.2. Οι εσωτερικές διηγήσεις στην Οδύσσεια

Το δίκτυο των εσωτερικών διηγήσεων στην Οδύσσεια δεν είναι μόνο πυκνό αλλά και καθοριστικό για τη σύνταξη του έπους. Πρόχειρη απόδειξη οι «Μεγάλοι Απόλογοι», που καταλαμβάνουν τέσσερις ολόκληρες ραψωδίες με την αναδρομική διήγηση του Οδυσσέα, συστήνοντας εκείνες τις περιπέτειες του ήρωα, οι οποίες ορίζουν τον εκτός της Ιθάκης εξωτερικό του νόστο. Μπορεί οι «Μεγάλοι Απόλογοι» να αποτελούν κορυφαίο παράδειγμα εσωτερικής διήγησης, τόσο με το περιεχόμενο όσο και με τη μορφή τους, αλλά δεν είναι και το μόνο δείγμα της αφηγηματικής αυτής τεχνικής μέσα στο έπος. Αντίθετα, οι «Μεγάλοι Απόλογοι» περιβάλλονται από άλλες διαδοχικές εσωτερικές διηγήσεις, οι οποίες και αναδεικνύουν την εξέχουσα σημασία τους. Προηγούνται οι εσωτερικές αφηγήσεις του Νέστορα και του Μενελάου (στην τρίτη και στην τέταρτη ραψωδία) και έπονται οι πλαστές διηγήσεις του Οδυσσέα, οι οποίες διασπείρονται στο δεύτερο μέρος της Οδύσσειας (από τη δέκατη τρίτη μέχρι την εικοστή τέταρτη ραψωδία), όταν ο ήρωας βρίσκεται πλέον στην Ιθάκη και φέρνει σε πέρας τον εσωτερικό του νόστο. Τούτο σημαίνει ότι, για να κατανοήσουμε τον συνθετικό και λειτουργικό ρόλο των «Μεγάλων Απολόγων», οφείλουμε να τους συγκρίνουμε με το συγγενικό αφηγηματικό περιβάλλον τους.

Το πυκνό εξάλλου δίχτυ διηγήσεων, που συγκρατεί το έπος της Οδύσσειας, επιτρέπει να εντοπίσουμε τους τρεις τρόπους της εσωτερικής διήγησης, οι οποίοι ανακαλούν τις συνθήκες και της εξωτερικής αφήγησης. Οι τρόποι αυτοί, ορίζοντας τον χώρο, τον χρόνο και την πρόσληψη της εσωτερικής διήγησης από το ακροατήριο, αποκαλύπτουν την τέχνη και την τεχνική της αφήγησης γενικότερα από τα χρόνια του Ομήρου έως τις μέρες μας. Πρόκειται δηλαδή για θεμελιακές αφηγηματικές συνθήκες, οι οποίες προκαταβάλλονται στην Οδύσσεια. Οι αφηγηματικές αυτές συνθήκες αναγνωρίζονται ευκολότερα στις εσωτερικές διηγήσεις μεγαλύτερες έκτασης, που περιβάλλουν, όπως είπαμε, τους «Μεγάλους Απολόγους». Αυτές λαμβάνονται κυρίως υπόψη στη επόμενη πραγμάτευση. Προηγείται η συνθήκη του χώρου, ο οποίος υποδέχεται κάθε φορά την εσωτερική διήγηση.

Ρωτάς γιατί...

Ρωτάς γιατί δεν μπορείς. Μπορείς, αλλά δεν θέλεις.
Ρωτάς γιατί σε πατάνε. Γιατί τους αφήνεις.

Ρωτάς γιατί πονάς. Γιατί ξέχασες πως στο τέλος νικάς.
Ρωτάς γιατί κλαις. Δεν πειράζει που κλαις.

Ρωτάς γιατί απογοητεύεσαι. Γιατί έχεις προσδοκίες.
Ρωτάς γιατί δεν πας μπροστά. Γιατί κοιτάς πίσω.

Ρωτάς γιατί δεν έχεις. Κι όμως, έχεις.
Ρωτάς γιατί είναι όλα στοιβαγμένα μέσα σου. Γιατί δεν μιλάς.

Ρωτάς γιατί φοβάσαι. Γιατί δεν πιστεύεις.
Ρωτάς γιατί δεν ζεις τα όνειρά σου. Ζεις ένα όνειρο.

Ρωτάς γιατί δεν αλλάζεις. Γιατί έχεις συνηθίσει.
Ρωτάς γιατί κάνεις λάθη. Γιατί ακόμα μπορείς.

Ρωτάς γιατί να πονάει η αγάπη. Τότε αυτό δεν είναι αγάπη.

Από την ελεύθερη σχέση στην αποκλειστικότητα

Ελεύθερη σχέση: Αυτή η περίεργη, ιδιαίτερη σχέση για πολλούς, στην οποία διατηρούμε μια ερωτική κυρίως επαφή και ξεκαθαρίζουμε τα όρια της αποκλειστικότητάς της. Σχεδόν σχέση, που θυμίζει λίγο το τραγούδι του Μαχαιρίτσα «βλεπόμαστε, φιλιόμαστε, αγαπιόμαστε, σε στιλ να μην ξεχνιόμαστε». Μέχρι εκεί, γιατί στις ελεύθερες σχέσεις υπάρχει ομερτά. Δε ρωτάμε, δε μας ενδιαφέρει τι κάνει ο άλλος στη ζωή του, ούτε καν αν υπάρχει κάποια σχέση, απαγορεύεται να ζηλεύουμε, να είμαστε κτητικοί και γενικώς κομμένες όλες οι απαιτήσεις.

Θ’ αναρωτιέστε φυσικά αν όλο αυτό μπορεί δουλέψει ως ρολόι ακριβείας. Όχι, καθώς πολύ συχνά ο ένας από τους δύο -αν η σχέση συνεχιστεί- το αποδέχεται σιωπηλά και μετά από καιρό αναζητά τη μετατροπή της ελεύθερης σχέσης σε σχέση αποκλειστικότητας. Δεν είναι παράλογο δεδομένου ότι όταν μια σχέση λειτουργεί καλά στο ερωτικό της κομμάτι, που είναι και το πρωτεύον της σχέσης, να θέλεις να την εξελίξεις και να την πας κι ένα βήμα παραπέρα. Πώς καταλαβαίνουμε ότι φτάσαμε στο παραπέρα;

Υπάρχουν και συναισθήματα. Και φυσικά θα έπρεπε να το γνωρίζαμε καθώς οι ελεύθερες σχέσεις χρειάζονται ωριμότητα κι ειλικρίνεια. Τι συμβαίνει όμως όταν αρχίζει εκείνος ο φτερωτός θεούλης να θέλει να ρίξει το βέλος του; Τότε αισθανόμαστε πως θέλουμε να έχουμε παραπάνω δικαιώματα στη ζωή του άλλου, έχουμε ανάγκη συντροφικότητας, δε θέλουμε να σκορπίζουμε τη ζωή μας στην αναζήτηση νέων σχέσεων γιατί αισθανόμαστε πως ήδη ανήκουμε κάπου. Ίσως να έχουμε φτάσει στο σημείο που ενώ ξέραμε από την αρχή και συμβιβαστήκαμε έχοντας κρυφά την ελπίδα πως κάτι θ’ αλλάξει στην πορεία, δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε πλέον ως «ελεύθεροι» και ζητάμε να γίνουμε «πολιορκημένοι».

Αν είμαστε από την πλευρά εκείνων που θέλει ν’ αλλάξει η μορφή της σχέσης και ν’ αποκτήσει αποκλειστικότητα πρωτίστως θα χρειαστούμε αρκετή υπομονή, ψυχραιμία και συνετή σκέψη χωρίς τελεσίγραφα. Μπορούμε να σταματήσουμε να προσφωνούμε τη σχέση μας ως ελεύθερη και να κάνουμε μικρά βήματα κάθε φορά που θα εκδηλώνουμε το ενδιαφέρον μας. Λίγη παραπάνω προσοχή και νοιάξιμο είναι μια καλή αρχή. Ίσως ένα μήνυμα τύπου «πώς είναι η μέρα σου;» ή «να προσέχεις για να σ’ έχω» να ήταν μια καλή αρχή. Στην αναζήτηση της αποκλειστικότητας μπαίνουμε σ’ ένα τριπάκι και ξεφεύγουμε θέλοντας να εισβάλουμε απότομα σε μια ζωή στην οποία μέχρι τώρα μπαίναμε με κωδικό ασφαλείας. Δε χρειάζεται να γίνουμε ξαφνικά μέρος της. Δεν ξεκινάμε τις ερωτήσεις, δεν πιέζουμε τις καταστάσεις. Άλλωστε, κάθε νέο στοιχείο είναι κι ένα δείγμα προς αξιολόγηση.

Αν θέλουμε να πάμε τη σχέση ένα βήμα παρακάτω ας δοκιμάσουμε να κάνουμε έρωτα, έρωτα που εξημερώνει τα κορμιά και μας φέρνει πιο κοντά. Ο ουσιαστικός έρωτας ως πράξη μεταξύ δυο σωμάτων, είναι και μια κατάκτηση στο μυαλό και στην καρδιά των άλλων. Και φυσικά, στο τέλος, εκείνο που απομένει είναι η απόλυτη ειλικρίνεια με τη μορφή της εξομολόγησης. Αντιλαμβανόμαστε πως παίρνουμε μεγάλο ρίσκο ως προς το να διαλυθεί ό,τι έχουμε μεταξύ μας, αλλά τουλάχιστον θα έχουμε καταφέρει να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας και να φύγουμε από μια σχέση που θα οδηγηθεί στην παθογένεια, με τον έναν να θέλει παραπάνω και τον άλλον να κάνει ότι δεν το βλέπει.

Στην αντίθετη πλευρά τώρα, αν αντιλαμβανόμαστε πως η σχέση οδεύει προς αποκλειστικότητα αλλά είμαστε ξεκάθαροι πως δε θέλουμε να συμβεί κάτι τέτοιο, θα πρέπει να το ξεκαθαρίσουμε ξανά, με διαφορετικό τρόπο, μόλις αντιληφθούμε αλλαγή πλεύσης. Δεν είναι παράλογο να νιώθουμε πως δε θέλουμε δεσμεύσεις και δε χρειάζεται να δώσουμε εξηγήσεις. Είτε είμαστε σε μια κατάσταση δέσμευσης-φοβίας, είτε απλώς δε μας εμπνέει ο άλλος για κάτι παραπάνω, είναι σημαντικό να ειπωθεί το «δε θέλω σχέση». Όπως επίσης σημαντικό είναι να προβούμε σε αυτοπαρατήρηση, σχετικά με τον αν τηρούμε την παραπάνω δήλωση και με τις δικές μας πράξεις. Οι σχέσεις έχουν να κάνουν με συμβιβασμούς κι αμοιβαίες υποχωρήσεις. Όταν λοιπόν αντιλαμβανόμαστε πως δεν μπορούμε ν’ ανταπεξέλθουμε στην αλλαγή της σχέσης από ελεύθερη σε αποκλειστική θα πρέπει κι οφείλουμε να το ξεκαθαρίσουμε και να μη θέσουμε τον εγωισμό μας μπροστάρη στις ανάγκες μας.

Ίσως εν τέλει στις σχεδόν σχέσεις να λειτουργούμε με περισσότερο σεβασμό από τις συναισθηματικές σχέσεις. Γνωρίζουμε τα δεδομένα κι έτσι δε «μας παίρνει» να πούμε πως δεν ξέραμε τι θα συμβεί και στην τελική, πρέπει ν’ αποδεχθούμε πως είναι μια σχέση που δε θα θυμίζει ποτέ της κάτι απλό ή συνηθισμένο. Τα συμπεράσματα των επιλογών δικά σας.

Στο χέρι μας είναι να προσθέτουμε καθημερινά σταγόνες ευτυχίας σε ότι κι αν κάνουμε

Παρά τις συνθήκες που επικρατούν στη ζωή μας, στο χέρι μας είναι να προσθέτουμε καθημερινά σταγόνες ευτυχίας σε ότι κι αν κάνουμε. Τα καλά νέα είναι ότι η δημιουργία περισσότερης ευτυχίας στη ζωή μας είναι κάτι που μπορούμε να καθιερώσουμε σε καθημερινή βάση.

Δεν είμαστε θύματα των συνθηκών, ούτε του περιβάλλοντος μας αλλά ούτε και της κληρονομικότητας μας γιατί έστω και αν ισχύει κάτι τέτοιο, μπορούμε να βελτιώσουμε το "δείκτη ευτυχίας" στη ζωή μας, αν θέλουμε να το προσπαθήσουμε.

Παρόλα αυτά, η δυστυχία είναι μια επιλογή που προτιμούν πολλοί άνθρωποι.

Ξέρεις γιατί;

Όσο παράξενο και αν ακουστεί, είναι επιλογή επειδή η δυστυχία είναι η κατηφόρα. Είναι ο εύκολος δρόμος. Ενώ η επιλογή της ευτυχίας είναι ανηφόρα γιατί είναι δημιουργία. Είναι ο πιο δύσκολος δρόμος. Αλλά εκείνος που στο τέλος ανταμείβει με τα πλουσιότερα δώρα.

Όλοι εσείς που προτιμάτε να είστε δυστυχείς αντί να είστε ευτυχισμένοι, επειδή πιστεύετε ότι φταίνε οι συνθήκες της ζωής για τα δεινά σας, δείτε τι αποδεικνύει η επιστήμη της Θετικής Ψυχολογίας σχετικά με το τι προκαθορίζει την ευτυχία του ανθρώπου:

• 10% - Οι συνθήκες της ζωής
• 50% - Γονίδια και κληρονομικότητα
• 40% - Η δική μας προσπάθεια να σκεφτόμαστε και να λειτουργούμε περισσότερο θετικά

Η δική μας προσπάθεια ξεκινάει από τις σκέψεις που θα κάνουμε, από το πως θα ερμηνεύουμε κάθε κατάσταση που ζούμε και το πως θα αποφασίσουμε να αντιμετωπίζουμε και να ξεπερνάμε τα εμπόδια, τις προκλήσεις και τις δυσκολίες.

Η ευτυχία σήμερα στη ζωή μας δεν είναι απλά επιλογή.

Είναι υποχρέωση όλων μας, αν θέλουμε να είμαστε πιο δυνατοί, πιο δημιουργικοί, περισσότερο αποτελεσματικοί, ευέλικτοι και επιτυχημένοι σε ότι κι αν κάνουμε. Όσο πιο νωρίς το συνειδητοποιήσουμε, τόσο το καλύτερο για εμάς.

Μπορείς να κάνεις την αρχή στο να γίνεις ευτυχέστερος με τρεις τρόπους:

1. Ευγνωμονώντας περισσότερο για τα λίγα ή τα πολλά που έχεις και όλα όσα έρχονται στο δρόμο σου.

2. Ενσταλάζοντας μικρές και μεγάλες δόσεις ευτυχίας καθημερινά στη ζωή σου. Μυρίζοντας ένα λουλούδι, ακούγοντας ένα τραγούδι, βλέποντας ένα ηλιοβασίλεμα, κάνοντας μια αγκαλιά, παρηγορώντας κάποιον για παράδειγμα.

3. Σταματώντας το "μηρυκασμό" για όλα τα λάθη, τις αστοχίες, τους πόνους και τις αποτυχίες του χτες.

Γιατί τα νέα δεδομένα, η νέα πραγματικότητα ένα πράγμα βροντοφωνάζουν Δεν έχουμε την πολυτέλεια να κάνουμε ούτε μια αρνητική σκέψη όσο κι αν τα πράγματα στενεύουν, σκοτεινιάζουν και δυσκολεύουν περισσότερο!

Η επιλογή είναι δική μας!

Υπάρχουν φορές στη ζωή μας που καταλαβαίνουμε ότι κάτι χρειάζεται να αλλάξουμε. Είτε επάνω μας ή στο περιβάλλον. Να προχωρήσουμε σε κάτι καινούργιο και άγνωστο ίσως, αφήνοντας πίσω μας το γνώριμο, το οικείο που μπορεί να μας πληγώνει, να μας ταλαιπωρεί και να μας εμποδίζει να προχωρήσουμε με τη ζωή μας. Μας κατακλύζουν συναισθήματα που αρκετές φορές, κάνουν ακόμα πιο δύσκολη την απόφαση μας.

Μερικά από αυτά τα συναισθήματα μπορεί να είναι:

• Εκνευρισμός
• Μνησικακία
• Θυμός
• Αηδία
• Απομάκρυνση
• Αποστασιοποίηση

Κι’ έτσι, μπερδευόμαστε περισσότερο, αισθανόμαστε αδύναμοι να κάνουμε το πρώτο βήμα και αναρωτιόμαστε αν τελικά, αξίζει τον κόπο.

Όλα τα παραπάνω συναισθήματα όταν εμφανίζονται τακτικά μέσα μας μας προκαλούν μια αίσθηση δυσφορίας με τον εαυτό μας και δυσαρμονίας με τη ροή και εξέλιξη της ζωής μας. Ειδικά, όταν ο εκνευρισμός μετατρέπεται σε μνησικακία, αυτή είναι μια ιδιαίτερα σοβαρή ένδειξη για την αναγκαιότητα της αλλαγής.

Κάτι άλλο που αξίζει να παρατηρούμε το οποίο δείχνει την ανάγκη μας για αλλαγή ή … απαλλαγή, είναι όταν η αποστασιοποίηση ή αδιαφορία για μια συγκεκριμένη κατάσταση ή κάποιο πρόσωπο γίνει έντονη.

Όταν δηλαδή, φτάσουμε σε ένα σημείο που νιώσουμε πως ότι και αν κάνουμε για τη σχέση, το άτομο ή την κατάσταση δεν πρόκειται να φέρει αποτέλεσμα και δεν έχει νόημα.

Τότε που η αίσθηση της αδυναμίας να ανταπεξέλθουμε νικηφόρα μέσα από κατάσταση ή μια σχέση υπερνικά την προθυμία για αλλαγή.

Το θέμα είναι πως όλοι οι άνθρωποι περνούν φάσεις με αρνητικά συναισθήματα στη ζωή τους, αλλά το κρίσιμο ερώτημα είναι πόσο συχνά τους συμβαίνει κάτι τέτοιο και για πόσο διάστημα, σε σχέση με τα όμορφα συναισθήματα και το χρόνο που διαρκούν στη σχέση ή την κατάσταση.

Γι' αυτό καλό είναι να γίνουμε περισσότερο συνειδητοποιημένοι αναφορικά με τη φύση, τη συχνότητα και την ένταση των συναισθημάτων αυτών ώστε να πάρουμε την απόφαση να φύγουμε και να περάσουμε στο επόμενο επίπεδο της εξέλιξής μας ή να μείνουμε και να διορθώσουμε την κατάσταση, αν τελικά, αυτή μπορεί να διορθωθεί.

Νίκος Καζαντζάκης: Ανύπαρχτο λέμε ότι δεν πεθυμήσαμε αρκετά

«Μα όταν μοχτούσα να πάρω απόφαση, το μυαλό, θυμούμαι, αντιστέκουνταν πολύ.

Ήταν ακόμα τυλιμένο με το κίτρινο ράσο του Βούδα.

«Αυτό που σκοπεύεις να κάμεις», έλεγε στην καρδιά μου, «είναι μάταιο.

Ο κόσμος όπως τον λαχταρίζεις, να μην πεινάει, να μην κρυώνει, να μην αδικιέται κανένας, δεν υπάρχει.

Δεν θα υπάρξει ποτέ».

Μα η καρδιά, την άκουγα βαθιά μου να του αποκρίνεται:

«Δεν υπάρχει μα θα υπάρξει, γιατί το θέλω.

Σε κάθε χτυποκάρδι μου το πεθυμώ και το θέλω.

Πιστεύω σε έναν κόσμο που δεν υπάρχει.

Μα πιστεύοντάς τον, τον δημιουργώ.

Ανύπαρχτο λέμε ότι δεν πεθυμήσαμε αρκετά».

Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο

Οι πιο συχνές αιτίες της ανασφάλειας

Έχετε αντιληφθεί ότι πλημμυρίζετε από αμφιβολίες για τον εαυτό σας και έχετε χαμηλή ή και καθόλου αυτοπεποίθηση; Παρά τα επιτεύγματά σας, φοβάστε ότι είστε «κάλπικοι» και ότι με κάποιο τρόπο θα εκτεθείτε; Μήπως επίσης νιώθετε ότι δεν αξίζετε την αγάπη της/του συντρόφου σας και ότι σύντομα θα σας αφήσει; Προτιμάτε να μένετε σπίτι και φοβάστε να κάνετε νέες γνωριμίες;

Οι περισσότεροι νιώθουμε ανασφαλείς ορισμένες φορές, αλλά κάποιοι από εμάς έχουμε αυτή την αίσθηση συνεχώς. Η παιδική μας ηλικία, τα παρελθοντικά μας τραύματα, οι πρόσφατες εμπειρίες, αποτυχίες ή απορρίψεις, η μοναξιά, το κοινωνικό άγχος, οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό μας, η τελειότητα ή ένας έντονα επικριτικός γονέας ή σύντροφος συνεισφέρουν στην ανασφάλεια. Παρακάτω, παρουσιάζονται οι 3 πιο συχνές μορφές της και πώς να αρχίσουμε τη διαχείρισή τους.

1ος τύπος: Ανασφάλεια λόγω μιας πρόσφατης αποτυχίας ή απόρριψης

Πρόσφατα γεγονότα στη ζωή μας επιδρούν τόσο στη διάθεση όσο και στον τρόπο που νιώθουμε για εμάς. Συγκεκριμένα, έρευνα έδειξε ότι το 40% της αίσθησης ευτυχίας μας βασίζεται σε πρόσφατα γεγονότα ζωής. Ο μεγαλύτερος αρνητικός παράγοντας είναι η λήψη μιας σχέσης, ο θάνατος ενός συντρόφου, η απώλεια εργασίας και τα προβλήματα υγείας.

Καθώς η έλλειψη ευτυχίας επηρεάζει επίσης την αυτοπεποίθησή μας, η αποτυχία και η απόρριψη καταφέρνουν ένα διπλό χτύπημα σε αυτή. Η απόρριψη μας οδηγεί σε μια αρνητική θέαση του εαυτού και των άλλων γύρω μας, τουλάχιστον για λίγο καιρό. Είναι σαν για παράδειγμα μια απόλυση να προσδένεται σε αρνητικές πεποιθήσεις για την αυταξία μας και να τις ενεργοποιεί. Ορισμένα εργαλεία που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να ξεπεράσουμε την ανασφάλεια που βασίζονται στην απόρριψη είναι:

– Να δώσουμε χρόνο στον εαυτό μας να αναρρώσει και να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες.

– Να βγούμε έξω και να συνεχίσουμε να ικανοποιούμαστε από τα ενδιαφέροντα και τα χόμπι μας.

– Να στραφούμε σε φίλους και οικογένεια

– Να λάβουμε ανατροφοδότηση από εκείνους που εμπιστευόμαστε

– Να πεισμώσουμε και να συνεχίσουμε να κυνηγάμε τους στόχους μας

– Να είμαστε πρόθυμοι να ακολουθήσουμε μια διαφορετική στρατηγική.

2ος τύπος: Έλλειψη αυτοπεποίθησης λόγω κοινωνικού άγχους

Πολλοί νιώθουμε ανασφαλείς σε κοινωνικές καταστάσεις, όπως σε πάρτι, σε οικογενειακές συναντήσεις, σε συνεντεύξεις και σε ραντεβού. Φοβόμαστε να κριθούμε από άλλους και να βγούμε χαμένοι. Ως εκ τούτου, μπορεί να αποφεύγουμε τέτοιες καταστάσεις. Παρελθοντικές εμπειρίες τρέφουν συνήθως τέτοιες ανασφάλειες. Πολλοί έχουν υποστεί bullying παλαιότερα ή έχουν απορριφθεί ως παιδιά.

Αυτός ο τύπος ανασφάλειας βασίζεται γενικά σε διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις για την αυταξία μας – αλλά και στην λανθασμένη αντίληψή μας ότι οι άλλοι συνεχώς μας κρίνουν. Κάποια εργαλεία για να καταπολεμήσουμε την ανασφάλεια σε κοινωνικές καταστάσεις:

– Αντιμιλήστε στον εσωτερικό κριτή σας

– Προετοιμάστε εκ των προτέρων: Σκεφτείτε ορισμένα πράγματα για τα οποία μπορείτε να μιλήσετε – χόμπι, αγαπημένες ταινίες, την οικογένεια, τους φίλους σας.

– Η αποφυγή των κοινωνικών καταστάσεων απλά επιδεινώνει τα πράγματα: Οπότε πηγαίνετε σε ένα πάρτι ή ένα ραντεβού, ακόμα κι αν είστε αγχωμένοι. Το άγχος σας σταδιακά θα μειωθεί καθώς αλληλεπιδράτε όλο και συχνότερα.

– Εστιάστε στους άλλους ώστε να καταπολεμήσετε την έντονη συγκέντρωση σε ό,τι νιώθετε

3ος τύπος: Ανασφάλεια λόγω τελειομανίας

Υπάρχει μια μεγάλη εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα σε αυτά τα δύο χαρακτηριστικά. Μπορεί να θέλουμε την καλύτερη θέση εργασίας, τους υψηλότερους βαθμούς, το ομορφότερο σώμα, το πιο πολυτελές σπίτι. Δυστυχώς, η ζωή δεν μας κάνει πάντα τα χατίρια, ακόμα κι αν εργαζόμαστε σκληρά γι’ αυτά. Υπάρχει ένα μέρος του αποτελέσματος που σε κάποιο βαθμό βρίσκεται εκτός του ελέγχου μας.

Αν συνεχώς απογοητεύεστε και αυτοκατηγορείστε για τις συνέπειες, θα αρχίσετε να νιώθετε ανασφαλείς. Πολλές φορές μάλιστα αυτή η σύγκρουση μπορεί να οδηγήσει κατάθλιψη και άγχος, διατροφικές διαταραχές ή χρόνια κόπωση. Κάποιοι τρόποι να καταπολεμήσουμε την τελειότητα:

– Δοκιμάστε να αξιολογείτε τον εαυτό σας βασισμένοι στο πόση προσπάθεια κάνατε, ένας παράγοντας ελέγξιμος από εσάς παρά το αποτέλεσμα, το οποίο επηρεάζεται και από εξωτερικούς παράγοντες.

– Η τελειομανία συχνά βασίζεται στη νοοτροπία «όλα ή τίποτα», οπότε μπορείτε να βρείτε τις γκρι περιοχές. Υπάρχει ένας πιο κατανοητός ή ένας ενσυναισθητικός τρόπος να δείτε την κατάσταση;

– Οι τελειομανείς συχνά έχουν εναλλασσόμενη αυτοπεποίθηση: Τους αρέσει ο εαυτός τους όταν βρίσκονται στην κορυφή και τον απεχθάνονται όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως τα θέλουν. Μπορείτε να μάθετε να σας αποδέχεστε ακόμα κι όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά; Εστιάστε σε εσωτερικές ποιότητες, όπως στον χαρακτήρα, την ειλικρίνεια ή τις καλές σας αξίες, αντί για τους βαθμούς που πήρατε, το πόσο πληρώνεστε ή πόσοι άνθρωποι σας έκαναν like στη φωτογραφία.

Η αγάπη προκαλεί τη μοναδική επανάσταση που φέρνει ευτυχία

Η ζωή είναι παράξενη. Συμβαίνουν τόσα πράγματα εκεί που δεν τα περιμένεις και δεν λύνεις κανένα πρόβλημα με το να αντιστέκεσαι σ’ αυτά. Χρειάζεται να έχεις τεράστια ευλυγισία και σταθερή καρδιά.

Η ζωή είναι σαν μια κόψη ξυραφιού και πρέπει να περπατήσει κανείς πάνω σ’ αυτό το μονοπάτι με εξαιρετική προσοχή και ευέλικτη σοφία.

Η ζωή είναι πολύ πλούσια, έχει τόσους πολλούς θησαυρούς κι εμείς την πλησιάζουμε με άδειες καρδιές. Δεν ξέρουμε πώς να γεμίσουμε τις καρδιές μας με την αφθονία της ζωής. Ενώ είμαστε φτωχοί μέσα μας, όταν μας προσφέρονται τα πλούτη της τ’ αρνιόμαστε. Πάμε στο πηγάδι για νερό κρατώντας δαχτυλήθρα κι έτσι η ζωή καταντάει μια κακόγουστη υπόθεση, ασήμαντη και μικρή.

Η αγάπη είναι επικίνδυνο πράγμα. Φέρνει τη μόνη επανάσταση που δίνει απόλυτη ευτυχία. Είναι τόσο λίγοι εκείνοι από μας που μπορούν ν’ αγαπούν. Τόσο λίγοι εκείνοι που θέλουν ν’ αγαπούν.

Αγαπάμε βάζοντας όρους, κάνοντας την αγάπη ένα εμπορεύσιμο πράγμα. Έχουμε νοοτροπία παζαριού, αλλά η αγάπη δεν είναι εμπορεύσιμη, δεν είναι ένα απλό «πάρε-δώσε». Είναι μια κατάσταση ύπαρξης όπου όλα τα ανθρώπινα προβλήματα είναι λυμένα. Τι υπέροχο μέρος που θα μπορούσε να είναι η γη με τόση πολλή ομορφιά που υπάρχει, τόσο μεγαλείο, τόση άφθαρτη ομορφιά! Είμαστε παγιδευμένοι στον πόνο και δεν νοιαζόμαστε να ξεφύγουμε απ’ αυτόν ακόμα κι όταν κάποιος μας δείχνει το δρόμο.

Δεν ξέρω, αλλά νιώθει κανείς να φλέγεται από αγάπη· υπάρχει μια άσβηστη φλόγα· νιώθει ότι έχει τόση πολλή απ’ αυτήν μέσα του, που θέλει να τη δώσει σε όλους· και το κάνει. Είναι σαν ένα ποτάμι που κυλάει με ορμή, που ποτίζει και δίνει ζωή σε κάθε πόλη και χωριό· μολύνεται από τις ανθρώπινες βρομιές που πέφτουν σ’ αυτό, αλλά σύντομα τα νερά καθαρίζονται από μόνα τους και συνεχίζουν να τρέχουν.

Τίποτα δεν μπορεί να καταστρέψει την αγάπη γιατί διαλύονται μέσα σ’ αυτήν τα πάντα: το καλό και το κακό· το άσχημο και το όμορφο. Είναι το μοναδικό πράγμα που είναι αυτό το ίδιο αιωνιότητα.

Εάν δεν ανακαλύψετε κάτι ιερό στη ζωή σας, τότε, η ζωή είναι επιφανειακή

Ο άνθρωπος πάντοτε ήθελε κάτι άγιο, ιερό. Το να είσαι απλώς καλός προς τους άλλους, ευαίσθητος, διακριτικός, ευγενής, γεμάτος φροντίδα και στοργικός: αυτό δεν έχει βάθος, δεν έχει ζωντάνια. Εάν δεν ανακαλύψετε στη ζωή σας κάτι πραγματικά ιερό που να έχει βάθος, που να έχει τρομαχτική ομορφιά, που να είναι η πηγή των πάντων, η ζωή γίνεται πολύ επιφανειακή. Μπορεί να είστε παντρεμένος επιτυχημένα, με παιδιά, σπίτι και χρήματα, μπορεί να είστε έξυπνος και διάσημος, χωρίς όμως εκείνο το άρωμα το καθετί γίνεται σαν σκιά χωρίς υπόσταση.

Βλέποντας τι συμβαίνει στον κόσμο, θ’ανακαλύψετε στην καθημερινή σας ζωή κάτι που είναι πραγματικά αληθινό, πραγματικά ωραίο, άγιο, ιερό; Αν το ‘χετε αυτό, τότε η ευγένεια έχει νόημα, τότε η σκέψη για τους άλλους έχει νόημα, έχει βάθος. Τότε μπορείτε να κάνετε οτιδήποτε θέλετε, θα υπάρχει πάντα εκείνο το άρωμα. Πώς θα φτάσετε σ’αυτό; Είναι μέρος της εκπαιδεύσεώς σας, όχι μόνο να μάθετε μαθηματικά, αλλά ν’ανακαλύψετε και αυτό.

Ξέρετε, για να δείτε κάτι πολύ καθαρά – ακόμη κι εκείνο το δέντρο – ο νους σας πρέπει να είναι ήσυχος, δεν πρέπει;

Για να δω εκείνη την εικόνα πρέπει να την κοιτάξω, αν όμως ο νους μου φλυαρεί, λέγοντας «θα ‘θελα να είμαι έξω» ή «θα ‘θελα να είχα ένα καλύτερο πανταλόνι», αν ο νους μου περιπλανιέται, ποτέ δε θα μπορέσω να δω εκείνη την εικόνα καθαρά. Για να δω κάτι πολύ καθαρά πρέπει να έχω ένα πολύ ήσυχο νου. Δείτε πρώτα τη λογική αυτού του πράγματος. Για να παρακολουθήσω τα πουλιά, τα σύννεφα, τα δέντρα, ο νους πρέπει να είναι εξαιρετικά σιωπηλός για να παρακολουθήσει.

Υπάρχουν διάφορα συστήματα για να ελέγχουν το νου ώστε να γίνει τελείως ήσυχος. Και όντας πολύ ήσυχος τότε δοκιμάζετε κάτι απέραντο – δηλαδή την ιδέα.

Λένε λοιπόν: πρώτα ο νους πρέπει να είναι ήσυχος, ελέγξτε τον, μην τον αφήνετε να περιπλανιέται, γιατί όταν έχετε ήσυχο νου η ζωή είναι καταπληκτική. Τώρα, όταν ελέγχετε ή αναγκάζετε το νου, τον παραμορφώνετε, έτσι δεν είναι;

Εάν αναγκάσω τον εαυτό μου να είναι καλός, αυτό δεν είναι καλοσύνη. Εάν αναγκάσω τον εαυτό μου να είναι υπερβολικά ευγενικός μαζί σας, αυτό δεν είναι ευγένεια. Εάν λοιπόν αναγκάσω το νου μου να συγκεντρωθεί σ’αυτή τη μία εικόνα, τότε υπάρχει τόση πολλή ένταση, προσπάθεια, πόνος και καταπίεση. Επομένως ένας τέτοιος νους δεν είναι ήσυχος – βλέπετε; Πρέπει λοιπόν να ρωτήσουμε: Υπάρχει τρόπος να δημιουργήσουμε έναν πολύ ήσυχο νου χωρίς καμιά παραμόρφωση, χωρίς καμιά προσπάθεια, χωρίς να πούμε «Πρέπει να τον ελέγξω;»

Φυσικά υπάρχει. Υπάρχει μια ησυχία, μια σιγή χωρίς καμιά προσπάθεια. Αυτό απαιτεί κατανόηση του τι είναι προσπάθεια. Και όταν καταλάβετε τι είναι προσπάθεια, έλεγχος, καταπίεση – να την καταλάβετε όχι μόνο με τις λέξεις αλλά να δείτε πραγματικά την αλήθεια της – σ’αυτήν ακριβώς την αντίληψη ο νους γίνεται ήσυχος.

ARTHUR SCHOPENHAUER: Όποιος δίνει μεγάλη αξία στη γνώμη των ανθρώπων τους τιμά περισσότερο από όσο θα ‘πρεπε

ΑΥΤΟ το πώς είμαστε κατά τη γνώμη των άλλων, εξαιτίας μιας ιδιαίτερης αδυναμίας της φύσης μας, παίρνει σε κάθε περίπτωση υπερβολική βαρύτητα, παρόλο που λίγη μόνο σκέψη και περισυλλογή θα μας δίδασκε ότι για την ευτυχία μας δεν έχει καμία σημασία. Είναι επομένως δύσκολο να εξηγηθεί το ότι κάθε άνθρωπος χαίρεται μέσα του τόσο πολύ και νιώθει να κολακεύεται η ματαιοδοξία του όταν αντιληφθεί σημάδια ευνοϊκής γνώμης από τους άλλους και αντίστροφα, είναι ν’ απορεί κανείς πόσο πολύ κάθε αμφισβήτηση της φιλοδοξίας του με οποιαδήποτε έννοια, σε οποιονδήποτε βαθμό και σχέση, κάθε υποτίμηση, υποβάθμιση, έλλειψη εκτίμησης βρίσκει τον στόχο της με βεβαιότητα, τον πληγώνει και συχνά τον πονάει βαθιά. Εφόσον σε τούτη την ανθρώπινη ιδιότητα βασίζεται το αίσθημα της τιμής, μπορεί να είναι χρήσιμη και παραγωγική για τη συμβατική καλή συμπεριφορά πολλών σαν υποκατάστατο της ηθικής τους, αλλά στην ευτυχία του ανθρώπου, και ιδίως στην τόσο ουσιαστικής σημασίας για την ευτυχία του ψυχική ηρεμία και ανεξαρτησία, δεν συμβάλει, πιο πολύ τη διαταράσσει και δημιουργεί προσκόμματα. Γι αυτό μέσα από τους ενδεδειγμένους συλλογισμούς και τη σωστή εκτίμηση των αγαθών θα συμβουλεύαμε να μετριάσει κανένας κατά το δυνατόν εκείνη τη μεγάλη ευαισθησία απέναντι στην ξένη γνώμη, τόσο εκεί που κολακεύεται όσο και εκεί που πληγώνεται γιατί και τα δύο κρέμονται από την ίδια κλωστή. Διαφορετικά μένει κανείς δούλος της ξένης γνώμης και των ξένων σκέψεων:

Sic leve, sic parvum est, animum quod laudis avarum Subruit ac reficit.
[=Τόσο μικρό, τόσο ασήμαντο είναι αυτό που ρίχνει κάτω και που ανυψώνει εκείνον που διψάει για εγκώμια.]
Οράτιος, Epistulae 2, 1, 179

Εκτός αυτού, ό,τι διαδραματίζεται σε μια ξένη συνείδηση, καθαυτό, για εμάς είναι αδιάφορο, και επίσης κι εμείς σιγά σιγά θα γινόμαστε αδιάφοροι, όταν αποκτήσουμε αρκετή γνώση του επιφανειακού και ρηχού των σκέψεων, της πνευματικής στενότητας των εννοιών, της μικροπρέπειας του φρονήματος, του στρεβλού των απόψεων και του πλήθους των πλανών στα περισσότερα κεφάλια, κι ακόμα μάθουμε από προσωπική πείρα με πόση υποτίμηση μιλάει κανένας συχνά για κάποιον όταν δεν έχει να φοβηθεί τίποτε από αυτόν ή νομίζει πως δεν θα φτάσει στ’ αφτιά του. Ιδιαίτερα όμως, αφού μια φορά θα ακούσουμε με πόση περιφρόνηση μιλάνε μερικοί ηλίθιοι για τους μεγαλύτερους άντρες. Τότε θα καταλάβουμε πως όποιος δίνει μεγάλη αξία στη γνώμη των ανθρώπων τους τιμά περισσότερο από όσο θα ‘πρεπε.

Πράγματι, η αξία που δίνουμε στη γνώμη των άλλων και η διαρκής έγνοια μας γι’ αυτή υπερβαίνει κατά κανόνα κάθε λογικό όριο, έτσι που να μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα είδος γενικά εξαπλωμένης ή πιο πολύ έμφυτης μανίας. Σε όλα όσα χάνουμε ή αποφεύγουμε πρώτα πρώτα σκεφτόμαστε την ξένη γνώμη, και από την έγνοια μας γι’ αυτή, με μια ακριβέστερη εξέταση διαπιστώνουμε πώς έχει προέλθει σχεδόν το μισό από όλες τις στενοχώριες και τους φόβους που έχουμε νιώσει ποτέ. Γιατί βρίσκεται πίσω από κάθε συναίσθημα μείωσης, πίσω από όλες τις φιλαρέσκειες και τις αλαζονείες, την επιδεικτικότητα και την καυχησιολογία. Χωρίς αυτή την έγνοια και μανία η πολυτέλεια και η χλιδή θα έχαναν τα εννιά δέκατα της αξίας τους. Κάθε αλαζονική υπερηφάνεια, όσο διαφορετικού είδους και περιοχής και αν είναι, κάθε έπαρση βασίζεται σε αυτή – και τι θυσίες απαιτεί πολλές φορές!

ARTHUR SCHOPENHAUER, Το ασήμαντο αιώνια επαινούν

Fr. Nietzsche: τι είναι η Δημοκρατία;

Φρίντριχ Νίτσε: 1844‒1900

Δημοκρατία: από την ελευθερία στην ανελευθερία;

§1. Η έννοια της δημοκρατίας κατανοείται από τον Νίτσε υπό έναν ευρέως πολλαπλό τρόπο και όχι αποκλειστικά ομοιογενώς και ανεξάρτητα από τις ιστορικές περιστάσεις. Στο πρώιμο και ύστερο έργο του, αντιτίθεται σταθερά στη δημοκρατία, θεωρώντας την ως το πιο ισοπεδωτικό πολίτευμα, που συνθλίβει το δημιουργικό ένστικτο των ατόμων και αποθρασύνει τα άγρια ένστικτα και συνακόλουθα την κτηνώδη συμπεριφορά της αγελαίας μάζας. Στα έργα του της μέσης περιόδου εμφανίζεται πιο ευέλικτος. Στα πρώιμα γραπτά του θεωρεί πως το μεγαλείο, η υπεροχή της πολιτείας συχνά επιτυγχάνεται σε βάρος της αδύναμης μάζας· αλλά τούτο αποτελεί ένα αναγκαίο τίμημα για να ωφεληθεί το σύνολο των ανθρώπων. Βασικό μοντέλο, για τη σκέψη του, κατ’ αυτή την περίοδο αποτελεί το σύστημα διακυβέρνησης, όπως ίσχυε στην αρχαία Ελλάδα. Στο έργο του Ανθρώπινο-πολύ Ανθρώπινο, αποδέχεται το τετελεσμένο της δημοκρατίας και επιχειρεί να ερμηνεύσει βασικές πτυχές της εσωτερικής της λειτουργίας. Γράφει σχετικά για τα πολιτικά κόμματα, τα οποία διαχρονικά έχουν αποδειχτεί βραχνάς της δημοκρατίας, με ορισμένες μόνο εξαιρέσεις κι αυτές βεβαιωτικές του κανόνα:

«Παρακαλώ να μας δοθεί ο λόγος. Ο δημαγωγικός χαρακτήρας και η πρόθεση να επηρεάσουν τις μάζες είναι σήμερα το κοινό στοιχείο όλων των πολιτικών κομμάτων: λόγω αυτής της πρόθεσης είναι όλα αναγκασμένα να μετατρέπουν τις αρχές τους σε μεγάλες τοιχογραφίες ηλιθιοτήτων και έτσι να τις ζωγραφίζουν στον τοίχο. Αυτό δεν μπορεί να αλλάξει πια … γιατί στη σφαίρα τούτη ισχύει αυτό που λέει ο Βολταίρος: «από τη στιγμή που αρχίζει να σκέφτεται ο λαουτζίκος, όλα είναι χαμένα»[1].

§2. Κατά την ίδια εποχή ‒και στο ίδιο έργο‒ υιοθετεί την έννοια της δημοκρατίας ως προσωρινό μέσο για την σταθερότητα και την υπέρβαση του στρατιωτικού εθνικισμού. Κάνει λόγο για έναν ασυγκράτητο εκδημοκρατισμό της Ευρώπης, τον οποίο δεν μπορεί να ανακόψει καμιά δύναμη. Αξιολογεί αυτόν τον εκδημοκρατισμό ως ένα από τα σημαντικά προφυλακτικά μέτρα, ικανά να διαχωρίζεται η νεωτερική αντίληψη της πολιτικής ζωής από τον Μεσαίωνα. Αποτελούν

«πέτρινα φράγματα και προστατευτικά τείχη ενάντια σε βάρβαρους, ενάντια σε λοιμούς, ενάντια στη σωματική και πνευματική υποδούλωση!»[2].

Συζητά, κατ’ αυτό το πνεύμα, για μια «μελλοντική δημοκρατία» που θα πάρει τον χαρακτήρα μιας «ευρωπαϊκής λίγκας των Εθνών», όπου το κάθε μεμονωμένο Έθνος θα αντιστοιχεί σε ένα καντόνι και η γενική οργάνωση αυτής της ένωσης θα γίνεται έτσι, ώστε να εξασφαλίζονται τα συμφέροντα των μεγάλων καντονιών και ακολούθως εκείνων όλης της ένωσης (ό.π., σ. 384). Εδώ ο Νίτσε μιλάει πολύ προφητικά για μια πολιτική οργάνωση σε επίπεδο Ευρώπης τουλάχιστο, η οποία φαινομενικά παραπέμπει σε ό,τι δείχνει να είναι σήμερα η Ευρώπη, ως πολιτική και οικονομική ένωση. Στην πραγματικότητα ωστόσο η σημερινή πολιτικο-οικονομική κ.λπ. οργάνωση της Ευρώπης είναι μια επικίνδυνη καρικατούρα της σύλληψης που πρώτος ο φιλόσοφος έφερε σε συζήτηση.

§3. Η κατά Νίτσε μελλοντική μορφή της δημοκρατίας χαρακτηρίζεται από την ανεξαρτησία της γνώμης, του τρόπους ζωής και της απασχόλησης. Πόρρω απέχει ακόμα από το να έχει πραγματωθεί και κινδυνεύει από τους μη κατέχοντες, από τους πλούσιους και από τα πολιτικά κόμματα[3]. Διακρίνεται σαφώς από τις σημερινές μορφές, όπως αυτή του κοινοβουλευτισμού:

«Εξ αποστάσεως. ‒Ο κοινοβουλευτισμός, δηλαδή η δημόσια άδεια να μπορείς να επιλέγεις ανάμεσα σε πέντε βασικές πολιτικές γνώμες, κολακεύει και κερδίζει την εύνοια όλων εκείνων, που θα ήταν πρόθυμοι να φαίνονται ανεξάρτητοι και ατομικιστές και να παλεύουν για τις δικές τους απόψεις. Εν τέλει όμως είναι αδιάφορο, αν η αγέλη εξαναγκάζεται να έχει μόνο μια γνώμη ή αν διατηρεί το δικαίωμα να έχει πέντε. ‒Όποιος παρεκκλίνει από τις πέντε δημόσιες γνώμες και στέκει απόμακρα, έχει πάντα όλη την αγέλη εναντίον του[4].

Εδώ ο Νίτσε καταφέρεται κατά του κοινοβουλευτισμού ως ενός δημαγωγικού κέντρου και υπό την οπτική του ισοπεδωτικού ρόλου της δημοκρατίας, χέρι – χέρι με τον σοσιαλισμό (=πάσης φύσεως μορφές σοσιαλδημοκρατίας και σοσιαλισμού), κατά τον ραγδαίο εκφυλισμό της σε μαζική δημοκρατία. Στο ίδιο κύκλο σκέψεων φέρνει σε συζήτηση την ιδέα πως η δημοκρατία διασπά τις άκαμπτες ταξικές ιεραρχίες και έτσι απελευθερώνει ατομικές φιλοδοξίες, ενώ συγχρόνως δεν παύει να αποκαλύπτει τις θορυβώδεις και όχι λιγότερο ανεδαφικές φλυαρίες των σοσιαλιστών της εποχής του περί ελεύθερης μελλοντικής κοινωνίας[5].

§4. Η κεντρική έννοια πάντως της συνολικής σκέψης του Νίτσε, κι όχι μόνο της πολιτικής, είναι αυτή του Αγώνος. Υπό τον αστερισμό αυτής της έννοιας, χαρακτηριστικής της δυναμικής εξέλιξης της σκέψης του, κρίνει ή επικρίνει, ανάλογα με την περίπτωση, τη δημοκρατία ως τέτοια ή διάφορες επί μέρους μορφές εκδήλωσής της ή εφαρμογής της, αλλά και γενικότερα το κράτος με τις εκάστοτε εξουσιαστικές μορφές του. Οι νέες ιδέες του, όπως ο ίδιος τις εννοεί, δηλαδή οι εν εξελίξει πτυχές ή μορφές της σκέψης του, σε συνάφεια και με τον ανερχόμενο μηδενισμό στην Ευρώπη, αναγνωρίζουν την ηθική, πάνω στην οποία στηρίζεται όλο το πολιτικό και δη το δημοκρατικό οικοδόμημα της Ευρώπης, ως ηθική του αγελαίου ζώου[6]. Το πλέγμα έτσι των κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων αποκτά μηδενιστικά χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα ο παθητικός μηδενισμός να οδεύει προς την απόλυτη κυριαρχία του, αποστερώντας τον άνθρωπο

«από την πίστη στο δίκιο του, στην αθωότητα· κυριαρχεί η ψευδολογία, ο οπορτουνισμός»[7].

Την ίδια στιγμή καθιδρύει τούτη την ψευδολογία και τον οπουρτουνισμό ως το γνωσιοντολογικό θεμέλιο όλων των κοινωνικο-πολιτικών θεσμίσεων του ανθρώπου· κατ’ επέκταση το δημοκρατικό κίνημα αποβαίνει:

«όχι απλώς μια μορφή κατάπτωσης της οργανωμένης ζωής στη σφαίρα της πολιτικής, αλλά και μορφή κατάπτωσης‒μείωσης του ανθρώπου, καταδίκης του στην κατάσταση του μέτριου/της μετριότητας και της απώλειας της αξίας του»[8].

Όλα, επομένως, τα πολιτικά‒πολιτισμικά επιτεύγματα της Ευρώπης, δηλαδή εκείνα που κατονομάζουν οι εκάστοτε, κάτω και του μετρίου, πολιτικοί ηγέτες της ως τέτοια, αλλά και καθετί που προβάλλουν ως πρόοδο είναι τα πυρηνικά στοιχεία της ηθικής της αγέλης και αποτελούν τον μέγιστο κίνδυνο να φτάσει ο άνθρωπος σε ολικό, καθολικό και συλλογικό εκφυλισμό και μάλιστα υπό την ετικέτα του «ανθρώπου του μέλλοντος», για τον οποίο μιλούν κατά κόρο

«οι μπουνταλάδες και χοντροκέφαλοι σοσιαλιστές»[9].

Τέτοιους μπουνταλάδες δημοκράτες, σοσιαλιστές, σοσιαλδημοκράτες, φιλελεύθερους κ.λπ. δεν τους βρίσκουμε αποκλειστικά σε ένα παρωχημένο παρελθόν, κατά το Νίτσε, αλλά στο αεί παρόν. Είναι αυτοί, που ακριβώς, επειδή οι ίδιοι έχουν εξαντλημένες τις λίγες δυνατότητές τους, εργάζονται συνειδητά ή μη για την εξάντληση και των τεράστιων δυνατοτήτων των άλλων ανθρώπων. Να γιατί, και πάλι με βάση τον λόγο του Νίτσε,

«ο εκδημοκρατισμός της Ευρώπης είναι συγχρόνως μια ακούσια, χωρίς την ελεύθερη βούληση, ρύθμιση για τη δημιουργία τυράννων, ‒με κάθε έννοια της λέξης, μαζί και της πνευματικής»[10].
---------------------
[1] Φρ. Νίτσε: KSA 2, σ. 285.
[2] Ό.π., σ. 671-72.
[3] Ό.π., σ. 685.
[4] KSA 3, σσ. 500-501.
[5] Ό. π., σσ. 596-97.
[6] KSA 5, σ.124.
[7] Φρ. Νίτσε: Ο Ευρωπαϊκός Μηδενισμός
[8] KSA 5, σ. 126.
[9] Ό.π., σ. 127.
[10] Ό.π., σ. 183.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ

ΙΣΟΚΡ 4.181–186

Δίκαιο και συμφέρον επιβάλλουν την εκστρατεία εναντίον των Περσών

Φτάνοντας στον ἐπίλογον του έργου του, ο Ισοκράτης ανακεφαλαιώνει τις βασικές θέσεις που ανέπτυξε προηγουμένως. Αφού τόνισε ότι η Ανταλκίδειος ειρήνη εξυπηρετούσε αποκλειστικά τα περσικά συμφέροντα, άρα δεν θα έπρεπε να δεσμεύει τους Έλληνες, συνεχίζει:.

[181] Ὑπὲρ ὧν ἄξιον ὀργίζεσθαι, καὶ σκοπεῖν ὅπως τῶν
τε γεγενημένων δίκην ληψόμεθα καὶ τὰ μέλλοντα διορθωσό-
μεθα. καὶ γὰρ αἰσχρὸν ἰδίᾳ μὲν τοῖς βαρβάροις οἰκέταις
ἀξιοῦν χρῆσθαι, δημοσίᾳ δὲ τοσούτους τῶν συμμάχων
περιορᾶν αὐτοῖς δουλεύοντας, καὶ τοὺς μὲν περὶ τὰ Τρωϊκὰ
γενομένους μιᾶς γυναικὸς ἁρπασθείσης οὕτως ἅπαντας
συνοργισθῆναι τοῖς ἀδικηθεῖσιν, ὥστε μὴ πρότερον παύσα-
σθαι πολεμοῦντας πρὶν τὴν πόλιν ἀνάστατον ἐποίησαν τοῦ
τολμήσαντος ἐξαμαρτεῖν, [182] ἡμᾶς δ’ ὅλης τῆς Ἑλλά-
δος ὑβριζομένης μηδεμίαν ποιήσασθαι κοινὴν τιμωρίαν,
ἐξὸν ἡμῖν εὐχῆς ἄξια διαπράξασθαι. μόνος γὰρ οὗτος ὁ
πόλεμος εἰρήνης κρείττων ἐστί, θεωρίᾳ μὲν μᾶλλον ἢ
στρατείᾳ προσεοικώς, ἀμφοτέροις δὲ συμφέρων, καὶ τοῖς
ἡσυχίαν ἄγειν καὶ τοῖς πολεμεῖν ἐπιθυμοῦσιν. εἴη γὰρ
ἂν τοῖς μὲν ἀδεῶς τὰ σφέτερ’ αὐτῶν καρποῦσθαι, τοῖς
δ’ ἐκ τῶν ἀλλοτρίων μεγάλους πλούτους κατακτήσασθαι.

[183] Πολλαχῇ δ’ ἄν τις λογιζόμενος εὕροι ταύτας τὰς
πράξεις μάλιστα λυσιτελούσας ἡμῖν. φέρε γάρ, πρὸς τίνας
χρὴ πολεμεῖν τοὺς μηδεμιᾶς πλεονεξίας ἐπιθυμοῦντας ἀλλ’
αὐτὸ τὸ δίκαιον σκοποῦντας; οὐ πρὸς τοὺς καὶ πρότερον
κακῶς τὴν Ἑλλάδα ποιήσαντας καὶ νῦν ἐπιβουλεύοντας
καὶ πάντα τὸν χρόνον οὕτω πρὸς ἡμᾶς διακειμένους;
[184] τίσι δὲ φθονεῖν εἰκός ἐστι τοὺς μὴ παντάπασιν
ἀνάνδρως διακειμένους ἀλλὰ μετρίως τούτῳ τῷ πράγματι
χρωμένους; οὐ τοῖς μείζους μὲν τὰς δυναστείας ἢ κατ’
ἀνθρώπους περιβεβλημένοις, ἐλάττονος δ’ ἀξίοις τῶν παρ’
ἡμῖν δυστυχούντων; ἐπὶ τίνας δὲ στρατεύειν προσήκει
τοὺς ἅμα μὲν εὐσεβεῖν βουλομένους ἅμα δὲ τοῦ συμ-
φέροντος ἐνθυμουμένους; οὐκ ἐπὶ τοὺς καὶ φύσει πολε-
μίους καὶ πατρικοὺς ἐχθρούς, καὶ πλεῖστα μὲν ἀγαθὰ
κεκτημένους, ἥκιστα δ’ ὑπὲρ αὐτῶν ἀμύνεσθαι δυναμένους;
οὐκοῦν ἐκεῖνοι πᾶσι τούτοις ἔνοχοι τυγχάνουσιν ὄντες.

[185] Καὶ μὴν οὐδὲ τὰς πόλεις λυπήσομεν στρατιώτας ἐξ
αὐτῶν καταλέγοντες, ὃ νῦν ἐν τῷ πολέμῳ τῷ πρὸς ἀλλήλους
ὀχληρότατόν ἐστιν αὐταῖς· πολὺ γὰρ οἶμαι σπανιωτέρους
ἔσεσθαι τοὺς μένειν ἐθελήσοντας τῶν συνακολουθεῖν ἐπι-
θυμησόντων. τίς γὰρ οὕτως ἢ νέος ἢ παλαιὸς ῥᾴθυμός
ἐστιν, ὅστις οὐ μετασχεῖν βουλήσεται ταύτης τῆς στρατιᾶς
τῆς ὑπ’ Ἀθηναίων μὲν καὶ Λακεδαιμονίων στρατηγουμένης,
ὑπὲρ δὲ τῆς τῶν συμμάχων ἐλευθερίας ἁθροιζομένης, ὑπὸ
δὲ τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης ἐκπεμπομένης, ἐπὶ δὲ τὴν τῶν
βαρβάρων τιμωρίαν πορευομένης; [186] φήμην δὲ καὶ
μνήμην καὶ δόξαν πόσην τινὰ χρὴ νομίζειν ἢ ζῶντας
ἕξειν ἢ τελευτήσαντας καταλείψειν τοὺς ἐν τοῖς
τοιούτοις ἔργοις ἀριστεύσαντας; ὅπου γὰρ οἱ πρὸς Ἀλέ-
ξανδρον πολεμήσαντες καὶ μίαν πόλιν ἑλόντες τοιούτων
ἐπαίνων ἠξιώθησαν, ποίων τινῶν χρὴ προσδοκᾶν ἐγκωμίων
τεύξεσθαι τοὺς ὅλης τῆς Ἀσίας κρατήσαντας; τίς γὰρ ἢ
τῶν ποιεῖν δυναμένων ἢ τῶν λέγειν ἐπισταμένων οὐ πονή-
σει καὶ φιλοσοφήσει βουλόμενος ἅμα τῆς θ’ αὑτοῦ διανοίας
καὶ τῆς ἐκείνων ἀρετῆς μνημεῖον εἰς ἅπαντα τὸν χρόνον
καταλιπεῖν;

***
[181] Για όλα αυτά θα πρέπει, να μας πιάσει η αγανάκτηση και να κοιτάξουμε να βρούμε τρόπο να πάρουμε εκδίκηση για όσα πάθαμε στο παρελθόν και να τακτοποιήσουμε τα πράγματα στο μέλλον. Στο κάτω κάτω είναι ντροπή σαν ιδιώτης ο καθένας να έχουμε στα σπίτια μας για δούλους τους βαρβάρους, και από την άλλη επίσημα σαν κράτος να αφήνουμε τόσους από τους συμμάχους μας να είναι δούλοι εκείνων· είναι ντροπή αυτοί που έζησαν στα χρόνια του Τρωικού πολέμου, για το χατήρι μιας γυναίκας που τους κλέψανε, να νιώσουν τόσο όλοι μαζί την προσβολή που έγινε, ώστε να μη σταματήσουν τον πόλεμο, παρά μονάχα αφού κατάστρεψαν απ' τα θεμέλια την πόλη αυτού που τόλμησε να τους προσβάλει, [182] και από το άλλο μέρος εμείς σήμερα, τη στιγμή που καταξευτελίζεται ολόκληρη η Ελλάδα, να μην τους επιβάλουμε όλοι μαζί μια τιμωρία ― ενώ είναι στο χέρι μας να πραγματοποιήσουμε ακόμα και την τολμηρότερη ευχή μας. Εξάλλου μόνο ένας τέτοιος πόλεμος είναι από την ειρήνη προτιμότερος : Μοιάζει με πανηγυρική πομπή παρά με εκστρατεία και είναι ωφέλιμος και για όσους θέλουν την ησυχία τους και για κείνους που επιθυμούν τον πόλεμο. Εξασφαλίζει, βλέπετε, τη δυνατότητα στους πρώτους να απολαμβάνουν χωρίς φόβο τα αγαθά τους, στους άλλους πάλι να αποχτήσουν πλούτη πολλά από τις ξένες χώρες.

[183] Μα και από κάθε άποψη αν το συλλογιστεί κανείς στα σοβαρά, θα βρει πως τέτοιες πράξεις μας ωφελούν πάρα πολύ. Και πράγματι, με ποιους πρέπει να πολεμούν οι άνθρωποι που δεν κατέχονται από καμιά διάθεση πλεονεξίας, αλλά κοιτούν μόνο το δίκαιο; Δεν πρέπει να τα βάζουν με αυτούς που και παλιότερα έβλαψαν την Ελλάδα και τώρα πάλι την έχουν στο μάτι και όλο τον καιρό τρέφουν εναντίον μας αισθήματα μονάχα μίσους; [184] Ποιους είναι φυσικό να φθονούν όσοι δεν έχουν χάσει ακόμα το φιλότιμό τους εντελώς, αλλά διατηρούν μια στάλα αξιοπρέπειας; Δεν πρέπει να μισούν εκείνους που έχουν φορτωθεί εξουσία μεγαλύτερη από όση γίνεται να σηκώσει η φύση η ανθρώπινη, μόλο που η αξία τους δε φτάνει ούτε τους πιο άθλιους δικούς μας; Και εναντίον τίνων έχουν χρέος να εκστρατεύουν αυτοί που θέλουν να δείχνουν ευσέβεια, μα δεν ξεχνούν ούτε στιγμή και το συμφέρον τους; Όχι εναντίον εκείνων που είναι φυσικοί και προαιώνιοι εχθροί, που έχουν αποκτήσει αμέτρητα αγαθά, μα δεν είναι σε θέση να τα υπερασπίσουν; Ε λοιπόν, όλους αυτούς τους όρους τους συγκεντρώνουν απάνω τους οι Πέρσες.

[185] Άλλωστε ούτε και τις πόλεις μας πρόκειται να λυπήσουμε στρατολογώντας στρατιώτες από αυτές, πράγμα που τώρα, στον πόλεμο που κάνουν μεταξύ τους, αναμφισβήτητα τους είναι οχληρότατο. Είμαι μάλιστα βέβαιος ότι πολύ λιγότεροι θα θέλουν να μείνουν από όσους θα έχουν τη λαχτάρα να πάρουν μέρος στην εκστρατεία αυτή. Ποιος τάχα νέος ή και ηλικιωμένος θα είναι τόσο αδιάφορος, ώστε να μη δεχτεί να πάρει μέρος σ' αυτό το στράτευμα που θα το διευθύνουν μαζί Σπαρτιάτες και Αθηναίοι, που οργανώνεται για την ελευθερία των συμμάχων, που ξεκινάει με τις ευχές όλης ανεξαιρέτως της Ελλάδας, που έχει σκοπό να τιμωρήσει τους βαρβάρους; [186] Αλλά και πόση φήμη, τι θύμηση θαυμάσια, πόση δόξα πρέπει να φανταστούμε ότι θα αποκτήσουν όσο θα είναι ζωντανοί, ή θα αφήσουν πίσω τους, αν θα πεθάνουν, όσοι θα ξεχωρίσουν σε έναν αγώνα τόσο ιερό; Και αφού εκείνοι που πολέμησαν μονάχα τον Αλέξανδρο και δεν κυρίευσαν παρά μια πόλη μόνο αξιώθηκαν τέτοιους λαμπρούς επαίνους, ποια ανείπωτα εγκώμια πρέπει να περιμένουμε πως θα δεχτούν αυτοί που θα κυριαρχήσουν σε όλη την Ασία; Ποιος από τους ποιητές ή από τους ρήτορες δε θα μοχθήσει και δε θα εξαντλήσει όλες του τις δυνάμεις και τις γνώσεις του με τη φιλοδοξία να αφήσει αθάνατο μνημείο στους αιώνες τόσο για τη δικιά του ικανότητα, όσο και για την αρετή εκείνων;