Τρίτη 24 Απριλίου 2018

ΑΙΣΩΠΟΣ - Μῦθοι (330.1-335.1)

Από τη συλλογή μύθων του Συντίπα (Συντίπα τοῦ φιλοσόφου ἐκ τῶν παραδειγματικῶν αὐτοῦ λὀγων)

330. ΠΟΤΑΜΟΙ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΑ
[330.1] ποταμοὶ συνῆλθον ἐπὶ τὸ αὐτὸ καὶ τὴν θάλασσαν κατῃτιῶντο λέγοντες αὐτῇ· «διὰ τί ἡμᾶς εἰσερχομένους ἐν τοῖς ‹σοῖς› ὕδασι καὶ ὑπάρχοντας ποτίμους καὶ γλυκεῖς ἁλμυροὺς ἀπεργάζῃ καὶ ἀπότους;» ἡ δὲ θάλασσα ἰδοῦσα, ὅτι αὐτῆς καταμέμφονται, λέγει πρὸς αὐτούς· «μὴ ἔρχεσθε καὶ μὴ γίνεσθε ἁλμυροί».
οὗτος ὁ μῦθος παριστᾷ τοὺς ἀκαίρως αἰτιωμένους τινὰς καὶ παρ᾽ αὐτῶν μᾶλλον ὠφελουμένους.

331. ΘΗΡΕΥΤΗΣ ΚΑΙ ΛΥΚΟΣ
[331.1] ἀνήρ τις θηρευτὴς λύκον θεασάμενος προσβάλλοντα τῇ ποίμνῃ καὶ πλεῖστα τῶν προβάτων, ὡς δυνατόν, διασπαράττοντα τοῦτον εὐμηχάνως θηρεύει καὶ τοὺς κύνας αὐτῷ ἐπαφίησι φθεγξάμενος [δὲ] πρὸς αὐτόν· «ὦ δειλότατον θηρίον, ποῦ σου ἡ προλαβοῦσα ἰσχύς, ὅτι τοῖς κυσὶν ὅλως ἀντιστῆναι οὐκ ἠδυνήθης;»
ὁ μῦθος δηλοῖ, ὡς τῶν ἀνθρώπων ἕκαστος ἐν τῇ ἰδίᾳ τέχνῃ καθέστηκε δόκιμος.

332. ΤΑΥΡΟΣ, ΛΕΑΙΝΑ ΚΑΙ ΣΥΑΓΡΟΣ
[332.1] ταῦρος εὑρηκὼς κοιμώμενον λέοντα τοῦτον κερατίσας ἀπέκτεινεν. ἐπιστᾶσα δὲ ἡ ἐκείνου μήτηρ πικρῶς αὐτὸν ἀπεκλαίετο. ἰδὼν δὲ αὐτὴν σύαγρος ὀλοφυρομένην μακρόθεν ἑστὼς ἔφη πρὸς αὐτήν· «ὦ πόσοι ἄρα τυγχάνουσιν ἄνθρωποι θρηνοῦντες, ὧν τὰ τέκνα ὑμεῖς ἀπεκτείνατε».
ὁ μῦθος δηλοῖ, ὅτι ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖ τις, μετρηθήσεται αὐτῷ.

333. ΚΥΩΝ ΚΑΙ ΧΑΛΚΕΙΣ
[333.1] ἦν τις κύων χαλκέων τινῶν ἐν οἰκίᾳ διάγων. κἀκείνων μὲν ἐργαζομένων οὗτος εἰς ὕπνον ἐτρέπετο, εἰς ἑστίασιν δὲ καθεζομένων ἐγίνετο ἔξυπνος καὶ τοῖς ἑαυτοῦ κυρίοις χαριέντως προσεπέλαζεν. οἱ δὲ πρὸς αὐτὸν ἔλεγον· «πῶς τῷ μὲν ψόφῳ τῶν βαρυτάτων σφυρῶν οὐδ᾽ ὅλως ἐξυπνίζῃ, τῷ δὲ βραχυτάτῳ κρότῳ τῶν μυλοδόντων ταχέως διεγείρῃ;»
ὁ μῦθος δηλοῖ, ὡς καὶ ἄνθρωποι ἀνήκοοι, ἐφ᾽ οἷς δῆθεν ὠφελεῖσθαι καραδοκοῦσι, ταχέως τούτοις καὶ ὑπακούουσιν· ἐν οἷς δ᾽ ἀπαρέσκονται, ἀπειθεῖς πάντες καθίστανται [καὶ ὀκνηροί τε καὶ ῥᾴθυμοι].

334. ΑΛΩΠΗΞ ΚΑΙ ΛΕΩΝ
[334.1] ἀλώπηξ θεασαμένη ἐγκάθειρκτον λέοντα καὶ τούτου στᾶσα ἐγγὺς δεινῶς αὐτὸν ὕβριζεν. ὁ δὲ λέων ἔφη πρὸς αὐτήν· «οὐ σύ με καθυβρίζεις, ἀλλ᾽ ἡ προσπεσοῦσά μοι ἀτυχία».
ὁ μῦθος δηλοῖ, ὡς πολλοὶ τῶν ἐνδόξων δυσπραγίαις περιπίπτοντες ὑπ᾽ εὐτελῶν ἐξουθενοῦνται.

335. ΚΥΝΕΣ ΚΑΙ ΑΛΩΠΗΞ
[335.1] λέοντος δορὰν κύνες εὑρόντες διεσπάραττον ταύτην. τούτοις δὲ ἀλώπηξ ἰδοῦσα ἔφη· «εἰ οὗτος ὁ λέων τοῖς ζῶσι συνῆν, εἴδετε ἂν τοὺς αὐτοῦ ὄνυχας ἰσχυροτέρους τῶν ὑμετέρων ὀδόντων».
ὁ μῦθος δηλοῖ τοὺς τῶν ἐνδόξων καταφρονοῦντας, ὅταν τῆς δόξης ἐκπίπτωσιν.

***
330. Τα ποτάμια και η θάλασσα.
[330.1] Μια φορά και έναν καιρό συναθροίστηκαν όλα μαζί τα ποτάμια στο ίδιο μέρος και απήγγειλαν κατηγορίες εναντίον της θάλασσας. Ιδού τί της έλεγαν: «Βρε συ, κοίταξε εδώ τα νερά τα δικά μας, τί γλυκά και πόσιμα που είναι. Γιατί μας τα αλλάζεις όλα με το που μπαίνουμε στην περιοχή σου και μας τα κάνεις έτσι λύσσα στο αλάτι, να μην πίνονται με τίποτε;». Η θάλασσα κατάλαβε βέβαια ότι της έκαναν κριτική και τους συγύρισε κατάλληλα: «Και ποιος σας είπε να τρυπώνετε στα δικά μου μέρη; Μείνετε μακριά μου, και δεν θα πάθετε ούτε αρμύρα ούτε ζημιά».
Ο μύθος αυτός μας δείχνει ορισμένη κατηγορία ανθρώπων: Είναι εκείνοι που κατακρίνουν τους άλλους τελείως αδικαιολόγητα, παρόλο που βγάζουν όφελος από αυτούς στην πραγματικότητα.

331. Ο κυνηγός και ο λύκος.
[331.1] Μια φορά ο λύκος όρμησε πάνω σε ένα κοπάδι και κατασπάραξε ένα σωρό πρόβατα, βάζοντας τα δυνατά του. Έλα όμως που πάνω στην ώρα τον πρόσεξε κάποιος κυνηγός. Τούτος, που λέτε, πήρε το θηρίο στο κυνήγι, και μόλις το στρίμωξε επιτήδεια σε ένα μέρος, αμόλησε καταπάνω του τα σκυλιά του. Τότε λοιπόν ο άνθρωπος βάλθηκε να χλευάζει τον λύκο: «Βρε παλιολαπά, εσύ είσαι βρε το θεριό εκείνο το τρομερό; Περίπατο πήγε τώρα η δύναμη που μας έδειχνες τότε. Ούτε με ένα μάτσο σκυλιά δεν ήσουν άξιος να αντιπαλέψεις».
Το δίδαγμα του μύθου: Κάθε άνθρωπος είναι ειδικός στο δικό του επάγγελμα και μόνο.

332. Ο ταύρος, η λιονταρίνα και το αγριογούρουνο.
[332.1] Μια φορά ο ταύρος βρήκε το λιοντάρι κοιμισμένο. Μια και δυο, λοιπόν, το εμβόλισε με τα κέρατά του και το φόνευσε. Ύστερα από λίγο, που λέτε, κατέφτασε και η μάνα του λιονταριού, και αμέσως έσκυψε πάνω από το κουφάρι και ξέσπασε σε γοερά κλάματα για τον γιο της. Πάνω στην ώρα, καθώς μοιρολογούσε εκείνη, την πήρε είδηση το αγριογούρουνο. Τούτο πήγε τότε και στάθηκε σε απόσταση ασφαλείας, και από εκεί μακριά της φώναξε: «Πού να ᾽ξερες, μωρή, πόσος κόσμος έχει ρίξει κλάμα εξαιτίας σας, όταν τους ξεπαστρεύατε τα παιδιά τους».
Το δίδαγμα του μύθου: Όποια μέτρα και σταθμά μεταχειρίζεται κανείς για τους άλλους, με τα ίδια θα τον μετρήσουν και αυτόν.

333. Ο σκύλος και οι σιδεράδες.
[333.1] Ήταν ένας σκύλος που έμενε σε κάποιο σιδεράδικο. Λοιπόν, που λέτε, όσο οι τεχνίτες εκεί δούλευαν, αυτός το έριχνε στον ύπνο. Μόλις όμως κάθονταν να κολατσίσουν, ξυπνούσε αμέσως και έτρεχε κοντά στα αφεντικά του, κάνοντάς τους χαρές. Τότε οι σιδεράδες τον πείραζαν: «Μπα σε καλό σου! Πώς γίνεται αυτό; Οι βαριές οι σφυριές μας, με όλον τον πάταγο που κάνουν, δεν σε ξυπνούν καθόλου από τους ύπνους σου. Μα ας ακουστεί ο παραμικρός θόρυβος από δόντια που μασουλάνε, και νά σου ο κύριος πετάγεται πάνω στο λεπτό!».
Το δίδαγμα του μύθου: Ακόμη και οι άνθρωποι που δεν πολυδίνουν προσοχή στον περίγυρό τους, στήνουν αμέσως αυτί και παραφυλάνε όταν προσδοκούν πως θα βγάλουν κέρδος από κάτι. Αντίθετα, όσα δεν σχετίζονται με την καλοπέρασή τους, τους αφήνουν τελείως αδιάφορους.

334. Η αλεπού και το λιοντάρι.
[334.1] Μια φορά η αλεπού αντίκρισε ένα λιοντάρι που το είχαν φυλακίσει μέσα στο κλουβί. Πήγε λοιπόν και στάθηκε κοντά του, εκεί απ᾽ έξω, και βάλθηκε να το περιλούζει με βρισιές. Το λιοντάρι όμως ήξερε τί να της απαντήσει: «Θαρρείς πως είσαι άξια εσύ να βλαστημήσεις εμένα; Πες καλύτερα πως μου το κάνει η κακοτυχία που έπεσε πάνω μου».
Το δίδαγμα του μύθου: Πολλές φορές ανθρώπους με υπόληψη, άμα τυχόν ξεπέσουν λόγω αντίξοων περιστάσεων, τους εξευτελίζουν ακόμη και οι τιποτένιοι.

335. Τα σκυλιά και η αλεπού.
[335.1] Ήταν μια φορά κάτι σκυλιά που ξετρύπωσαν ένα τομάρι λιονταρίσιο. Έπεσαν πάνω του, που λέτε, και το ξέσκιζαν σε κομμάτια. Σε κάποια στιγμή, βέβαια, τους αντιλήφθηκε η αλεπού και τους αποπήρε: «Καλά, ας ήταν ακόμη από τη μεριά των ζωντανών τούτο το λιοντάρι, και θα βλέπατε τότε τί είναι πιο δυνατό — τα νύχια του ή τα δικά σας τα δόντια».
Το δίδαγμα του μύθου: Άμα χάσει την υπόληψή του κανένας σπουδαίος, θα βρεθεί κόσμος να του δείξει την καταφρόνια του.

Ζωή, είναι ο χρόνος που δεν χαράμισες

Πόσο χαζή αυτή η ατάκα με το χρόνο που όλα τα επουλώνει, που όλα τα κάνει να περνάνε, που όλα τα γιατρεύει..
Πόσο κενή, πόσο ανούσια ρε φίλε όταν κάθεσαι και κοιτάς τις πληγές σου μια, μια.
Και ξέρεις ποιες είναι οι πληγές σου;
Οι άνθρωποι που σου λείπουν, οι λέξεις που δεν λες, οι στιγμές που δεν ζεις για ένα “όταν θα..”
Κι αφήνεις τον χρόνο να κυλάει.
Ναι, έχει δύναμη ο χρόνος. Έχει την δύναμη τα “τακτοποιεί” την εικόνα.
Έχει την δύναμη να εκθέτει, να αποκαλύπτει, να ξεγυμνώνει.
Όμως δεν γιατρεύει τίποτα.
Σου δίνει απλά την ευκαιρία να φτιάξεις μια μάσκα και να την προβάρεις.
Να την φέρεις στα μέτρα σου και να την ταιριάξεις απόλυτα με το πρόσωπό σου.
Να την δοκιμάσεις ξανά και ξανά μέχρι να σε πείσεις ακόμα κι εσένα, πως δεν πονάς.
Να σε κοιτάς, και να λες, “δεν πονάω, κοίτα, χαμογελάω” κι ας μην αναγνωρίζεις ποιο είναι το είδωλο στον καθρέφτη που κοιτάς.
Μια ευκαιρία κι ένα ρίσκο είναι ο χρόνος, τίποτα παραπάνω.
Μια ευκαιρία να βρεις την κατάλληλη στιγμή να φύγεις απ’ ότι σε πνίγει.
Μια ευκαιρία να γυρίσεις εκεί που είναι η σκέψη σου.
Μια ευκαιρία να δεις τους ανθρώπους που θα μείνουν κι εκείνους που θα περάσουν και θα χαθούν!
Μια ευκαιρία να γυρίσεις και να πεις “σ’ αγαπώ”, “μου έλειψες”, “πάμε..”
Μια ευκαιρία να ξεβολέψεις τον εαυτό σου από την μάσκα του και να νιώσεις, να ζήσεις, να διεκδικήσεις..
Μόνο που για να τα κάνεις αυτά, δεν αρκεί ο χρόνος, χρειάζεται το πείσμα σου και η ψυχή σου.
Κι εκεί είναι και το ρίσκο του.
Ρίσκαρε να τα πεις, ρίσκαρε να τα ζήσεις, ρίσκαρε να τα διεκδικήσεις, κι ας σπάσεις τα μούτρα σου!
Έχει δύναμη ο χρόνος, αλλά χωρίς εσένα τον ίδιο.. είναι απλά χρόνος που κυλά..
Μην τον σπαταλάς, μην τον χαραμίζεις, δεν θα γυρίσει.
Μην τον μετράς, κάνε τον όμως να μετράει!
Ζωή, είναι ο χρόνος που δεν χαράμισες…

Η αγάπη που πονάει, δεν μπορεί να είναι αγάπη

Όχι, η αγάπη δεν πονά. Αυτό είναι ένα άλλοθι που χρησιμοποιούν όσοι δεν ξέρουν αγάπη τι πάει να πει. Παιδεύει, αλλά δεν πονά. Και αυτό το παιδεύει, σημαίνει ότι μεγαλώνεις μαζί της, αλλάζεις, μεταβάλλεσαι, μεταμορφώνεσαι. Μόλις την αναβλύσεις, ίδιος με πριν δεν θα ξαναγίνεις ποτέ. Τόση είναι η δύναμή της!

Η αγάπη που πονά, αγάπη δεν είναι. Άμυνα, θυμός, φόβος, εγωισμός, ή εγωκεντρισμός μπορεί πίσω από τον πόνο να κρύβονται. Αλλά αγάπη αυτό δεν είναι.

Δεν σημαίνει ότι δεν θα διαφωνήσεις! Το πώς θα διαχειριστείς τη διαφωνία σου είναι που θα δείξει αν αγαπάς ή αν θέλεις απλά να έχεις δίκιο. Λίγη σιωπή και ένα χαμόγελο είναι ικανά να διαλύσουν πολλές φορές και τις ισχυρότερες διαφωνίες.

Στην αγάπη, θέση ισχυρού δεν υπάρχει. Βεβαίως ο ένας από τους δύο μέσα σε μία σχέση μπορεί να είναι πολύ πιο ισχυρός, αλλά ταυτόχρονα είναι και αυτός που γνωρίζει ότι δεν χρειάζεται ποτέ να επιδείξει και να προσδιορίσει τη θέση του. Και αν κάποιος είναι λιγότερο ισχυρός, ποτέ δεν θα φτάσει σε τέτοιο σημείο που να το αισθανθεί.


Όχι, η αγάπη δεν πονά. Ο πόνος πληγώνει, ενώ η αγάπη αυξάνει και θεραπεύει. Μέσα από μία σχέση μπορείς να βγεις πιο δυνατός αλλά πληγωμένος. Επειδή γίνεσαι πιο δυνατός, μην μπερδεύεσαι, γιατί ο πληγωμένος πονάει στο τραύμα και πληγώνει άλλους. Ο θεραπευμένος είναι που θα βοηθήσει και τον εαυτό του και την ανθρωπότητα γύρω του.

Απελευθερώσου από τις αρνητικές σκέψεις

Στη ζωή, υπάρχουν καταστάσεις και στιγμές που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι είμαστε λιγότεροι από τους άλλους. Και ενώ αυτή η δύσκολη συναισθηματική κατάσταση περιπλέκει το αδιέξοδο στο οποίο βρισκόμαστε ήδη, αναστέλλει παράλληλα κάθε προσωπική ευδοκίμηση και βελτίωση.

Πώς μπορείς να απαλλαγείς από αυτά τα οδυνηρά και δύσκολα αισθήματα αναξιότητας;
Αποδέξου τη μοναδικότητά σου. Δε μοιάζεις με κανέναν άλλο άνθρωπο και δε χρειάζεται. Έχεις τη δική σου αξία και το δικό σου μοναδικό προορισμό σε αυτή τη ζωή. Είσαι τυχερός γιατί κέρδισες τη λοταρία της γέννησης, εκατομμύρια άνθρωποι δεν πρόκειται να γεννηθούν ποτέ.

Μη συγκρίνεις τον εαυτό σου με κανέναν άλλο άνθρωπο. Δε γνωρίζεις πόσες άγνωστες μάχες δίνει ο καθένας από εμάς καθημερινά και τι δυσκολίες αντιμετωπίζει μέσα στο στίβο της ζωής. Μη νομίζεις πως επειδή κάποιος είναι πλουσιότερος ή ασκεί ένα καλύτερο επάγγελμα, ταυτόχρονα είναι και ευτυχισμένος στην προσωπική ζωή του ή δε βιώνει τεράστια άγχη. Ένας γιατρός ή ένας δικηγόρος δε βιώνουν λιγότερα προσωπικά τέλματα από εσένα ούτε αντιμετωπίζουν λιγότερες επαγγελματικές δυσκολίες. Ένα άτομο που γελάει ή περνάει καλά σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, δε σημαίνει πως είναι τόσο ευτυχισμένο και στην πραγματικότητα. Μη συγκρίνεις ούτε τις επιτυχίες των άλλων με τις δικές σου. Αν κάποιος για παράδειγμα είναι καλός χορευτής και εσύ όχι, αυτό δε σημαίνει πως δεν έχεις κάποιο άλλο ταλέντο ή πως είσαι άχρηστος επειδή δε χορεύεις.

Παραδέξου πως σου έχουν συμβεί και όμορφα πράγματα. Πολλές φορές μέσα στη δίνη της καθημερινότητας, παραπονιόμαστε διαρκώς για όλα αυτά που δεν έχουμε ενώ δεν αισθανόμαστε σχεδόν ποτέ ευγνωμοσύνη για όλα τα καλά που μας έχει δώσει η ζωή. Αν κάποιος έχει υγεία, κρεβάτι για να κοιμάται και να ξυπνάει, οικογένεια και δύο φίλους να τον αγαπούν είναι περισσότερο τυχερός και ευλογημένος από όσο πιστεύει!

Μην ασχολείσαι με το τι πιστεύουν οι άλλοι για εσένα. Δεν αφορά εσένα η γνώμη των άλλων για το άτομό σου, ούτε πρέπει να απολογείσαι σε κανέναν για τις επιλογές σου. Οι άνθρωποι που σε αγαπούν πραγματικά σε δέχονται για αυτό που είσαι και σέβονται τις επιλογές σου. Το να θέλουμε να ικανοποιούμε τους πάντες και να είμαστε διαρκώς αυτό που θέλουν οι άλλοι για να έχουμε την εκτίμηση και την αποδοχή τους, είναι ανέφικτο, ενοχικό και εντέλει μας απομακρύνει από τον πυρήνα και την αλήθεια μας.

Όχι, δεν είσαι υποχρεωμένος να υιοθετείς για δικά σου όνειρα τις προσδοκίες των άλλων. Έχεις χρέος απέναντι στον εαυτό σου να είσαι αυτό που θέλεις εσύ.

Όταν ένας άνθρωπος σε υποτιμά, σε γράφει ή δεν αναγνωρίζει τις επιτυχίες σου, αυτό είναι δικό του πρόβλημα και σε καμία περίπτωση δικό σου. Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι καλοί, δεν ενδιαφέρονται όλοι για εμάς ούτε θέλουν όλοι το καλό μας. Για αυτό και είναι σημαντικό να εξετάζουμε πάντα το λόγο που κάποιος μας λέει κάτι, ειδικά τις προθέσεις του.

Γράψε σε ένα χαρτί πράγματα που έχεις καταφέρει, ακόμα και αυτά που θεωρείς μικρά και εντελώς ασήμαντα. Θα διαπιστώσεις πως έχεις πετύχει πολλά, περισσότερα από όσα νομίζεις.

Μίλησε ανοιχτά ή αναζήτησε βοήθεια: Έχω αναφερθεί και άλλες φορές σε κείμενά μου για τα οφέλη της ψυχολογικής υποστήριξης σε ένα άτομο που βιώνει έναν κυκεώνα από αρνητικά συναισθήματα αλλά και ποιες είναι οι προϋποθέσεις που θα έπρεπε κάποιος να λάβει υπόψη του πριν κάνει αυτό το βήμα. Οι φίλοι και οι συγγενείς –αν το επιθυμούμε- μπορούν να μας ακούσουν και να μας στηρίξουν στο συναισθηματικό αδιέξοδο που βρισκόμαστε. Επέλεξε τους κατάλληλους ανθρώπους και μοιράσου μαζί τους αυτά που σε βαραίνουν.

Να μην ξεχνάς ποτέ, πως καμία αρνητική κατάσταση δε μένει παντοτινά, όπως έλεγε και ο σπουδαίος Ηράκλειτος "τα πάντα ρει". Δεν αισθανόσουν πάντοτε έτσι, δε θα αισθάνεσαι πάντα έτσι. Υπόσχομαι πως οι ημέρες που θα έρθουν θα είναι καλύτερες και θα σου φέρουν σίγουρα πιο όμορφα πράγματα και περισσότερες ευτυχισμένες στιγμές!

Χορός και αρχαίο δράμα

Ένα βασικό στοιχείο σχετικό με το αθηναϊκό δράμα της κλασικής αρχαιότητας που αδυνατούμε να συλλάβουμε και σταθερά μας διαφεύγει είναι ο ρόλος του Χορού. Ο ρόλος δηλαδή μιας 15μελούς ή 12μελούς ομάδας στις τραγωδίες ή και μεγαλύτερης στις κωμωδίες, που καταλάμβανε τον κυκλικό χώρο της ορχήστρας. Σε αυτή τη θέση, η οποία ήταν χώρος πρωτογενής  για το αρχαίο θέατρο, ο Χορός τραγουδούσε και, παράλληλα, εκτελούσε χορευτικές κινήσεις (ὄρχησιν), διαμοιρασμένος σε ημιχόρια και υπό τους ήχους της μουσικής αυλού.
 
Οι χορικές παραστάσεις  –και η χορική ποίηση ως απαραίτητο συστατικό τους– δεν αποτελούν αποκλειστικό χαρακτηριστικό του αθηναϊκού δράματος. Είναι φαινόμενο που παρατηρείται σε παγκόσμια κλίμακα στις προ-βιομηχανικές κοινωνίες, καθώς μέσα από τέτοιες πρακτικές οι άνθρωποι αναπαριστούν τελετουργικά τους αρχετυπικούς τους μύθους και τις αφηγήσεις τους πάνω στις κάθε λογής κοινές αξίες τους, συσφίγγοντας έτσι τους δεσμούς τους, διαμορφώνοντας και αναδιαμορφώνοντας συλλογικές ταυτότητες.
 
Και με τον τρόπο ακριβώς αυτόν λειτουργούσαν και στον ελληνόφωνο κόσμο της αρχαιότητας, όπου την πρωτοκαθεδρία στα χορικά δρώμενα την είχαν οι δωρικές πόλεις, με τη γνωστή τους εμμονή στις φυλετικές παραδόσεις. Στο πλαίσιο των δωρικών αυτών δρωμένων καλλιεργήθηκε και ο διθύραμβος, ύμνος αφιερωμένος στον Διόνυσο, στον οποίο Χορός 50 θιασωτών, μεταμφιεσμένων σε Σατύρους και Σειληνούς (δηλαδή στους θρυλικούς διονυσιακούς ακόλουθους), τραγουδούσε και απέδιδε με τις κινήσεις του σώματος τα πάθη και τους άθλους του θεού.
 
Ωστόσο, όταν το είδος αυτό εισήχθη στην Αττική, που διέθετε τη δική της, ιωνική – και μάλλον ισχυρότερη– φλέβα διονυσιασμού, ο ριζοσπαστισμός του αθηναϊκού πνεύματος επέφερε μια σημαντική καινοτομία. Κι έτσι, στην κρασομάνα πεντελική Ικαρία, που αποτελούσε βασικό πυρήνα της ντόπιας διονυσιακής λατρείας, ο Αθηναίος ποιητής Θέσπις στάθηκε απέναντι στον διθυραμβικό Χορό, διαλεγόμενος μαζί του, ως υποκριτής που για πρώτη φορά υποδυόταν τον θεό τον ίδιο. Έτσι γεννήθηκε –λένε οι πηγές– το αθηναϊκό δράμα. Κι έτσι πραγματώθηκε ο συγκερασμός δύο διαφορετικών αντιλήψεων: της συλλογικής και της ατομικής. Ή για να το πούμε πιο σωστά, αναδύθηκε η ατομική ταυτότητα μέσα από τη συλλογική και, από τελετουργική άποψη, της αφέθηκε το περιθώριο για να αναπνεύσει και να υπάρξει ελεύθερα. Κι από τότε, στο αθηναϊκό θέατρο άρχισε να καταλαμβάνει όλο και περισσότερο χώρο η έκφραση της ατομικής σκέψης και τα δράματα απέβαλαν τους περιορισμούς της διονυσιακής θεματολογίας κι απέκτησαν ποικιλία στο περιεχόμενο κι οι βασικοί χαρακτήρες των έργων έγιναν περισσότεροι κι αυξήθηκε ο αριθμός των υποκριτών κι, αντίστοιχα, μειώθηκε ο αριθμός των συμμετεχόντων στον Χορό.
 
Και φτάνουμε, λοιπόν, στα έργα της ακμής που, στα δικά μας μάτια, περιστρέφονται αποκλειστικά γύρω από τη σύγκρουση –από άποψη θέσεων, στάσεων και συμπεριφορών– δύο τουλάχιστον διαφορετικών χαρακτήρων που αντιπροσωπεύουν ο καθένας τους μια διαφορετική τάξη δικαίου. Εν μέρει, δεν έχουμε άδικο να το βλέπουμε το θέμα έτσι. Γιατί τι άλλο αποτελούσε άξονα στη δραματική πλοκή από τον αγώνα λόγων μεταξύ αντιτιθέμενων ηρώων; Το πράγμα αποτελούσε αντανάκλαση, όπως εύστοχα έχει παρατηρήσει ο Jean-Pierre Vernant, των αγώνων λόγου που συνηθίζονταν στις συνελεύσεις του αθηναϊκού δήμου ή στα λαϊκά δικαστήρια. Και το κοινό του θεάτρου διψούσε για τέτοιες κορυφώσεις της έντασης, ίσως ακόμη περισσότερο απ’ όσο διψάμε εμείς τώρα.
 
Κι έτσι, στα μάτια τα δικά μας, το αθηναϊκό δράμα πραγματωνόταν στα λεγόμενα επεισόδια, δηλαδή στον θεατρικό χρόνο που προοριζόταν για τους ήρωες, με τους εκτενείς τους μονολόγους ή τις κεραυνοβόλες τους στιχομυθίες. Οπότε, στα μάτια τα δικά μας, τι ήτανε τα χορικά; Μικρά μουσικο-χορευτικά διαλείμματα, εκτελεσμένα από ομάδες με πολύχρωμα κοστούμια, μικρές επιβραδύνσεις και ανάπαυλες στην περιπέτεια, προορισμένες να ξεκουράσουν λίγο το κοινό απ’ το πολύ suspense και να διατηρούν αμείωτο το ενδιαφέρον του μέχρι το τέλος. Μόνο που δεν σκεφτόμαστε τα χορικά ως χρόνο κατάλληλο για κατανάλωση ποπ-κορν και αναψυκτικών!
 
Παραβλέπουμε, λοιπόν, το γεγονός ότι, όταν ένας ποιητής ζητούσε άδεια απ’ τις αρχές της πόλης να συμμετάσχει στους δραματικούς αγώνες των Μεγάλων Διονυσίων, σύμφωνα με το θεατρικό πρωτόκολλο, «ᾔτει χορόν» κι έψαχνε χορηγό, χρηματοδότη δηλαδή για να ασκήσει τον Χορό του. Παραβλέπουμε επίσης ότι ο Χορός εμπλεκόταν διαρκώς (συνήθως μέσω του Κορυφαίου του) σε άμεσο διάλογο με τους βασικούς χαρακτήρες κάθε έργου ή συνέπασχε μαζί τους, και ότι στα τραγούδια του εξέφραζε τις δικές του σκέψεις του γύρω από τα τεκταινόμενα στην υπόθεση. Κι ούτε που το σκεφτόμαστε ότι, σε κάποιες περιπτώσεις, ο Χορός λειτουργούσε σχεδόν σαν κομβικής σημασίας ήρωας, όπως στις Ευμενίδες του Αισχύλου, στις οποίες ο Κορυφαίος ενός Χορού Ερινύων εκτέλεσε τόσο βίαια τον Δέσμιο Ύμνο γύρω από τον μητροκτόνο Ορέστη, τρελαίνοντάς τον με τύψεις, ώστε πολλοί από το κοινό λιποθύμησαν απ’ την τρομάρα τους –κι ήτανε τόσο έντονη η ανάμνηση εκείνου του άγριου χορού, που διαπέρασε τους αιώνες και διασώθηκε για εμάς σε όσα έγραφε για εκείνη την πρώτη παράσταση βυζαντινός σχολιαστής!
 
Γιατί, λοιπόν, συνέβαιναν όλα αυτά που εμείς αδυνατούμε να συλλάβουμε; Επειδή στο αθηναϊκό δράμα ο Χορός αντιπροσώπευε όχι τόσο τον φορέα απολιθωμένων παραδόσεων (έτσι όπως γινόταν συνήθως στις κοινωνίες φυλετικής οργάνωσης), αλλά ένα ισχυρότατο συλλογικό σώμα, σώμα πολιτικό, με άποψη και αίτημα δικαιοσύνης. Αντιπροσώπευε τον ίδιο τον αθηναϊκό δήμο που ήταν απαιτητικός και επιθετικός κι, εν τέλει, από την ψήφο του κρίνονταν οι υποθέσεις όλες και στην αγορά και στα λαϊκά δικαστήρια και στους ίδιους τους δραματικούς αγώνες.
 
Κατά ειρωνεία της τύχης, όπως συνέπασχε με τους ήρωες του ο Χορός του αρχαίου δράματος, έτσι κατέληξε να συμπάσχει –και μάλιστα να πέφτει– μαζί με τους πολιτικούς του “ήρωες” κι ο αθηναϊκός δήμος. Κανένας άλλος δεν διέκρινε καλύτερα την αναλογία αυτήν μεταξύ θεάτρου και πολιτικής, με έμφαση μάλιστα στον ρόλο του Χορού, από τον ιστορικό Θουκυδίδη. Γιατί εκείνος παρουσίασε τους αθηναίους οπλίτες, οι οποίοι από διάφορα σημεία στην ξηρά παρακολουθούσαν την τελική ναυμαχία που έμελλε να κρίνει την έκβαση της μεγαλεπήβολης, αλλά και ριψοκίνδυνης, επιχείρησης των Αθηναίων στη Σικελία, σαν να ήταν μέλη ενός Χορού τραγωδίας. Ανάλογα με την ορατότητα που είχαν –λέει– διάφορες ομάδες οπλιτών προς διαφορετικές εστίες της ναυτικής σύγκρουσης είτε ζητωκραύγαζαν όλοι μαζί, είτε θρηνούσαν, και με τις κινήσεις των σωμάτων τους εκδήλωναν με αγωνία τις εντυπώσεις και τα συναισθήματά τους. Επρόκειτο για εκείνο το μεγάλο δράμα στο οποίο η πόλη εκτελούσε την πιο πικρή της ὄρχησιν.

Κράτησε ό,τι σε απελευθερώνει

Ό,τι σε απελευθερώνει κράτησέ το, μα μην το εγκλωβίσεις ποτέ.
Αγάπησέ το, μα μην το πνίξεις.

Φρόντισέ το, μα άφησέ το να ανθίσει και να ελευθερωθεί κι αυτό μέσα από εσένα.

Ώθησέ το να ανοίξει φτερά, να ταξιδέψει και ταξίδεψε κι εσύ μαζί του με βλέμμα στραμμένο στον καυτό ήλιο, μα κοίτα και λίγο χαμηλά.

Η ελευθερία θέλει ισορροπία για να είναι ελευθερία.

Ό,τι σε απελευθερώνει, μάθε να το σέβεσαι και να το εκτιμάς όπως του πρέπει και του αρμόζει γιατί είναι σπάνιο και το γνωρίζεις καλά.

Ζύγισε λίγο τα πράγματα και σκέψου προς ποια κατεύθυνση κλίνεις χρόνια ολόκληρα… Στο κελί, ή την ανάσα; Στο θέλω, ή το πρέπει; Στο μαστίγιο, ή τον αέρα;

Συνηθίσαμε στις φυλακές, τις άτυπες συνήθειες και τους συμβιβασμούς… Μάθαμε καλά τι εστί να αναπνέεις με υποστήριξη, να ζεις με προσωπεία, να αφήνεσαι με το σταγονόμετρο.

Και όλα αυτά γιατί; Γιατί ο φόβος στοιχημάτισε με τη ζωή ένα φεγγάρι εις βάρος μας και εμείς συνηθίσαμε τις υποταγές, τα συγκαταβατικά «ναι» και τα παγωμένα χαμόγελα.

Όμως αυτό που σε απελευθερώνει δεν έχει σχέση με όλα αυτά. Αυτό που σε απελευθερώνει είναι ένας μικρός θεός. Ίσως είναι φτιαγμένος από ύλη, όμως σε κάνει να αισθάνεσαι πως γίνεσαι ένα με το όλον και ξαφνικά εξαϋλώνεσαι. Είναι φως.

Οι σκιές αρχίζουν να πηγαίνουν περίπατο και οι αναστολές εκμηδενίζονται. Αυτό που σε απελευθερώνει σου δημιουργεί συναίσθημα «ευχαριστώ», σε κάνει να χαμογελάς και υπάρχει.

Δεν είναι φαντασία, ούτε ρομαντισμός. Δεν είναι ροζ σύννεφα, μα αέρας. Είναι εκεί έξω και σου αξίζει. Τραβάει το κουπί του και κατευθύνεται σε σένα. Αν δεν ήρθε ακόμα, πίστεψε το και θα το δεις και όταν το δεις, τίμησε και εκτίμησέ το. Άνευ όρων.

Παιδικά όνειρα και Ιθάκη

Δεν θυμόμαστε καν τα όνειρα της παιδικής μας ηλικίας και επειδή δεν τα θυμόμαστε, ισχυριζόμαστε πως αυτά τα όνειρα δεν υπήρξαν ποτέ.

Εδώ πλανιόμαστε. Κάθε άνθρωπος έχει όνειρα, μεγαλειώδεις εσωτερικές εικόνες που τον κινητοποιούν προς τα μεγάλα και τα ωραία. Πριν από κάθε πράξη υπάρχει πάντα μια εικόνα. Η πράξη θέλει να πραγματοποιήσει την εικόνα αυτή. Η εικόνα είναι ο σπόρος – το αποτέλεσμα της πράξης είναι ο καρπός. Όταν τώρα ο καρπός, δηλαδή το αποτέλεσμα, δεν ανταποκρίνεται στην εικόνα, τότε είμαστε απογοητευμένοι. Κάποτε σταματάμε να εμπιστευόμαστε τις εικόνες των ονείρων μας και κάποτε ξεχνάμε τα όνειρά μας. Σε πολύ πειστικό τόνο, λέμε τότε ότι γίναμε ρεαλιστές και ισχυριζόμαστε ότι τα όνειρα αποτελούν, εκτός πραγματικότητας, παιδιάστικες φαντασιώσεις.

Μια στροφή προς το παιδί είναι επίσης μια στροφή προς τον κόσμο των ονείρων και της φαντασίας. Αυτός ο κόσμος του παιδιού δεν είναι ψεύτικος, όπως πιστεύουν πολλοί, είναι πολύ περισσότερο συνδεδεμένος με τον αόρατο «κόσμο των αιτιών».

Εδώ υπάρχουν εικόνες, ιδέες και μοτίβα που μας δίνουν την ώθηση για να πράξουμε. Όταν επιτυγχάνουμε στην πράξη, οι εικόνες αυτές πραγματοποιούνται. Υλοποιούνται ως ορατές μορφές στο λεγόμενο πραγματικό κόσμο. Αόρατος και ορατός κόσμος είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους, πράγμα που συχνά ξεχνάμε, αφού ασχολούμαστε πολύ περισσότερο με τα αποτελέσματα και πολύ λιγότερο με τις αιτίες. Θυμάμαι σημαίνει επίσης την επανασύνδεση με το δικό μου όνειρο της ζωής, έτσι ώστε να φτάσω στην Ιθάκη και να μην ξεμείνω στη χώρα των Λωτοφάγων.

Όλοι αφήσαμε τα παιδικά μας χρόνια μακριά πίσω μας. Εκτός αυτού μας βρήκαν ίσως άσχημα, δυσάρεστα, ακόμη και απεχθή γεγονότα. Είναι κατανοητή η πρώτη μας αντίδραση, να ξεχνάμε όσο γίνεται πιο γρήγορα όλα τα άσχημα. Επίσης κατανοητό είναι όταν δε θέλουμε να μας υπενθυμίζονται. Και επίσης κατανοητό είναι όταν προσπαθούμε για καιρό να απωθήσουμε κάθε αναδυόμενη ανάμνηση πάλι πίσω στο βασίλειο της λήθης.

Για ένα όμως χρειάζεται να είμαστε ξεκάθαροι: Κανένα αναισθητικό αυτού του κόσμου, όσο γλυκό κι αν είναι, δε μας λυτρώνει από αυτή τη διαδικασία. Μια άσχημη εμπειρία μένει πάντα ζωντανή στην ανάμνηση, έως ότου αναγνωρίσουμε την αξία της και καταλάβουμε το μήνυμά της. Η αξία της ανάμνησης έγγυται σε έναν κρυμμένο θησαυρό επίγνωσης που χρειάζεται να φέρουμε στο φως.

Όλων μας το όνειρο είναι το όνειρο μιας ευτυχισμένης ζωής. Είναι ένα όνειρο που είχαμε ήδη από τ’ πρώτα παιδικά μας χρόνια. Δυστυχώς δεν είχαμε τότε την κατάλληλη γνώση και τα ανάλογα μέσα για να κάνουμε αυτό το όνειρο να πραγματοποιηθεί. Περί τα μέσα της ζωής διαπιστώνουμε ότι έχουμε όσο ποτέ απομακρυνθεί από την αληθινή ευτυχία. Ωστόσο δεν υπάρχει λόγος αποθάρρυνσης. Αν έτσι συνέβη, αυτό δεν οφείλεται σε κάποια αποτυχία από την πλευρά μας, αλλά έχει να κάνει με μια γενική ανθρώπινη δυσκολία.

Ο Όμηρος μας φέρνει, στην Οδύσσειά του, γνώση αυτής της δυσκολίας. Βγαίνουμε έξω στον κόσμο, έχοντας άγνοια – αυτή είναι η κοινή μας δυσκολία. Σιγά σιγά μαθαίνουμε τον κόσμο κι εμάς τους ίδιους. Γι’ αυτό και ανακαλύπτουμε τον εαυτό μας περί τα μέσα της ζωής ως «πολεμιστή της Τροίας», ενώ λίγο αργότερα ως συμμετέχοντα σε μια Οδύσσεια. Αυτό δεν αποτελεί κάποια προσωπική ατυχία, αλλά μια απολύτως κανονική κατάσταση. Αν αυτό το αντιληφθούμε και ακονίσουμε τη ματιά του Οδυσσέα, μέσα μας, έχει καθένας από εμάς μια καλή ευκαιρία να βρει την Ιθάκη του.

Για το λόγο αυτό επίσης το περί επιστροφής, ενώ η εποχή της μέσης ηλικίας είναι ο κατάλληλος χρόνος για την επιστροφή αυτή. Το ταξίδι που συνδέεται με την επιστροφή αποτελεί επίσης μια «ενθύμηση» της προέλευσης μας, της αφετηρίας του ταξιδιού. Οι εικόνες και τα όνειρα του τότε, τώρα πλέον μπορούν να πραγματοποιηθούν. Κι όμως, γι’ αυτό μας είναι απαραίτητη η γνώση του γιατί τόσα πολλά πήγαν αλλιώς ή στραβά και γιατί χρειάζονταν να βιώσουμε τον πόνο. Γρήγορα θα αναγνωρίσουμε ότι πόνος και τραύμα δημιουργήθηκαν, μεταξύ άλλων, επειδή τότε δεν είχαν αναπτυχθεί ακόμα κάποιες ικανότητες μας.

Ο αγώνας της ζωής λειτούργησε για μας ως πρόκληση, στην οποία αντιδράσαμε, αποκτώντας έτσι δυνάμεις και ικανότητες, αναλόγως με το διαθέσιμο δυναμικό και την εκάστοτε κατάσταση. Τώρα είναι η ώρα να ξαναονειρευτούμε με πάθος το παιδικό μας όνειρο, γιατί τώρα γνωρίζουμε τις δυσκολίες που σχετίζονται με την εκπλήρωση του, αλλά και τον τρόπο για να ανταπεξέλθουμε. Δεν έχουμε ανάγκη ούτε από έναν κόσμο -υποκατάστατο, που μας κάνει εξαρτημένους, ούτε κι από έναν απωθημένο κόσμο, που οδηγεί σε παραστρατήματα. Η ανάμνηση είναι που μας βοήθησε να διαχειριστούμε και να λυτρώσουμε το παρελθόν, είμαστε – όπως ένα παιδί – επιτέλους ελεύθεροι και αθώοι.

Να τους ευχαριστείς να τους εχθρούς σου

Να ευχαριστείς τους εχθρούς σου και όχι να τους μισείς. Είναι εκείνοι που σε οδήγησαν να γνωρίσεις τα όριά σου και να γίνεις καλύτερος, είναι εκείνοι που σε πείσμωσαν να μην εγκαταλείπεις τον αγώνα της ζωής ποτέ.

Να μη μισείς τους εχθρούς σου, να τους ευγνωμονείς. Είναι το μεγαλύτερο δώρο που σου έχει δώσει η ζωή. Είναι εκείνοι που μπορούν να σου δείξουν τι άνθρωπος θέλεις να γίνεις αλλά και τι άτομο δε θα ήθελες να είσαι. Είναι αυτοί που θα σε διδάξουν τα μεγαλύτερα μαθήματα για τη ζωή και τους ανθρώπους.

Καλοί είναι και αυτοί που μας αγαπούν, μας δίνουν χαρά και ωραίες στιγμές, αλλά όσοι μας ζημιώνουν είναι ανεκτίμητο σχολείο εμπειρίας, μαθημάτων και γνώσης.

Να ευχαριστείς τους εχθρούς σου. Είναι ένας λόγος που θέλεις να αγωνίζεσαι και να πετυχαίνεις περισσότερο. Είναι άνθρωποι που σε ώθησαν να πεισμώσεις και να θέλεις να αποδείξεις ότι αξίζεις περισσότερα από όσο πιστεύεις εσύ και εκείνοι.

Να αγαπάς τους εχθρούς σου. Γιατί δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα, ο μεγαλύτερος εχθρός μας είναι ο ίδιος μας ο εαυτός. Και όταν καταφέρεις να γίνεις φίλος με εκείνον, κανένας εχθρός έξω από αυτόν δεν μπορεί να μας βλάψει.

Να τους ευχαριστείς να τους εχθρούς σου.
Είναι αυτοί που θα σε διδάξουν ότι κανένα εμπόδιο δεν είναι αξεπέραστο, ότι κανένας δεν μπορεί να μας βλάψει αν δεν το θέλουμε και εμείς.

Να αισθάνεσαι ευγνωμοσύνη για τους ανθρώπους που σου συμπεριφέρονται φτωχά. Σου δείχνουν πως εσύ πρέπει να έχεις ψυχικό μεγαλείο.

Να αισθάνεσαι υπερήφανος για τα εμπόδια που σου φέρνει η ζωή. Σου δείχνει με αυτό τον τρόπο πόσο εμπιστεύεται τη δύναμή σου!

Μόνο αυτοί ζουν πραγματικά

Από όλους τους ανθρώπους, μόνο όσοι βρίσκουν χρόνο να τον αφιερώσουν στη φιλοσοφία σχολάζουν` μόνο αυτοί ζουν πραγματικά. Και τούτο γιατί τέτοιοι άνθρωποι δεν αρκούνται στην περιφρούρηση της δικής τους ζωής προσαρτούν και όλους τους προηγούμενους αιώνες στον δικό τους όλα τα χρόνια που έχουν προηγηθεί προστίθενται στην παρακαταθήκη τους. Αν δεν είμαστε εντελώς αγνώμονες, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι οι επιφανέστατοι αυτοί θεμελιωτές κάθε ιερής σκέψης γεννήθηκαν για μας` για μας διαμόρφωσαν έναν τρόπο ζωής.

Με τον ξένο μόχθο οδηγηθήκαμε στη θέαση των ωραιότερων πραγμάτων, τα οποία οι άνθρωποι αυτοί ανέσυραν από το σκότος και τα έφεραν στο φως. Κανένας αιώνας δεν παρέμεινε κλειστός για μας, σε όλους τους αιώνες έχουμε τώρα πρόσβαση και, αν θελήσουμε να περάσουμε πέρα από τα στενά όρια της ανθρώπινης αδυναμίας με τη δύναμη του νου, υπάρχει ένα μεγάλο πεδίο χρόνου, μέσα στο οποίο μπορούμε να κινηθούμε. Έχουμε τη δυνατότητα να αντιτείνουμε στον Σωκράτη, να αμφιβάλλουμε με τον Καρνεάδη, να βρούμε τη γαλήνη με τον Επίκουρο, να νικήσουμε την ανθρώπινη φύση με τους Στωικούς, να την ξεπεράσουμε με τους Κυνικούς.

Μια και η ίδια η φύση των πραγμάτων μας επιτρέπει να έρθουμε σε επαφή με όλους τους αιώνες, γιατί δεν θα πρέπει να περάσουμε από αυτό το ασήμαντο και εφήμερο διάστημα που ζούμε στο παρελθόν, αφιερώνοντας σ’ εκείνο όλη μας την ψυχή, εφόσον εκείνο και χωρίς σύνορα είναι και αιώνιο παραμένει και θα το μοιραστούμε με άτομα καλύτερα από εμάς;

ΣΕΝΕΚΑΣ, Περί της συντομίας της ζωής

Ο παράδεισος και η κόλαση δεν βρίσκονται πολύ μακριά, είναι γείτονες. Τους χωρίζει μόνο ένας φράχτης

Ένας πολεμιστής ήρθε στον Χακούιν, στον δάσκαλο του Ζεν και ρώτησε:
“Υπάρχει κόλαση και παράδεισος;”
Ο Χακούιν είπε: “Ποιος είσαι εσύ;”
Ο πολεμιστής απάντησε: “Είμαι αρχηγός των σαμουράι του αυτοκράτορα.”
Ο Χακούιν είπε: “Εσύ, σαμουράι; Με τέτοια φάτσα, μοιάζεις μάλλον με ζητιάνο!”
Ακούγοντας αυτά τα λόγια, ο σαμουράι θύμωσε τόσο πολύ, που τράβηξε το σπαθί του.
Ο Χακούιν καθώς στεκόταν ήρεμα μπροστά του, είπε: “Εδώ ανοίγει η πύλη της κόλασης.”
Βλέποντας τη γαλήνη του δασκάλου, ο στρατιώτης κατάλαβε.
Έβαλε αμέσως το ξίφος στη θήκη του και υποκλίθηκε.
Τότε ο Χακούιν είπε: “Εδώ ανοίγει η πύλη του παράδεισου.”
Ο παράδεισος και η κόλαση δεν βρίσκονται πολύ μακριά, είναι γείτονες. Τους χωρίζει μόνο ένας φράχτης. Μπορείς να περάσεις από την άλλη μεριά του φράχτη, χωρίς να χρειάζεται καν να μπεις από την πόρτα.
Μπορείς να περνάς από τη μια πλευρά στην άλλη. Το πρωί μπορεί να βρίσκεσαι στον παράδεισο και μέχρι το βράδυ να βρίσκεσαι στην κόλαση.
Αυτή τη στιγμή παράδεισος, την άλλη στιγμή, κόλαση.
Είναι απλώς μια κατάσταση του νου σου, των συναισθημάτων σου.
Πολλές φορές, μέσα σε μια ζωή, μπορείς να επισκεφθείς την κόλαση και πολλές φορές μπορείς να επισκεφθείς τον παράδεισο.
Το ίδιο και μέσα σε μια μέρα…
Η κόλαση και ο παράδεισος βρίσκονται μέσα σου. Οι πόρτες βρίσκονται πολύ κοντά. Με το ένα χέρι μπορείς να ανοίξεις τη μια, με το άλλο χέρι μπορείς να ανοίξεις την άλλη. Απλώς μια αλλαγή στο νου σου και το είναι σου μεταμορφώνεται – από παράδεισος σε κόλαση και από κόλαση σε παράδεισο. Αυτό γίνεται συνεχώς.
Ποιο είναι το μυστικό; Το μυστικό είναι ότι όποτε είσαι ασυνείδητος, όποτε δρας ασυνείδητα, βρίσκεσαι στην κόλαση.
Όποτε είσαι συνείδητος, όποτε δρας με πλήρη εγρήγορση, βρίσκεσαι στον παράδεισο.
Αν αυτή η εγρήγορση ενσωματωθεί και εδραιωθεί, τότε δεν υπάρχει καμία κόλαση για σένα.
Αν η ασυνειδησία ενσωματωθεί και εδραιωθεί, τότε δεν υπάρχει κανένας παράδεισος.
Ευτυχώς όμως, η ασυνειδησία δεν μπορεί ποτέ να εδραιωθεί τόσο πολύ. Ένα μέρος πάντοτε παραμένει συνειδητό. Όταν όλο σου το είναι μοιάζει να είναι ασυνείδητο, ακόμη και τότε, το μέρος του παρατηρητή παραμένει πάντοτε συνειδητό.
Γι’ αυτό, άλλοτε το πρωί λες ότι ο ύπνος ήταν όμορφος, άλλοτε λες πως ήταν ταραγμένος, εφιαλτικός.
Ποιος το γνωρίζει αυτό; Εσύ κοιμόσουν, οπότε ποιος γνωρίζει ότι ήσουν ευτυχισμένος στον ύπνο σου; Ένα μέρος είναι πάντοτε ξυπνητό, παρατηρεί και γνωρίζει. Ποιος γνωρίζει ότι ο ύπνος ήταν εφιαλτικός; Εσύ κοιμόσουν, οπότε ποιος γνωρίζει; Ένα μέρος έχει παραμείνει παρατηρητής. Ακόμη και μέσα στον ύπνο σου, ένα μέρος σου γνωρίζει.
Δεν μπορείς να γίνεις εντελώς ασυνείδητος. Και η συνειδητότητα, από τη στιγμή που επιτυγχάνεται, δεν μπορεί να χαθεί.
Δεν μπορείς να αναστρέψεις την πορεία.

Οι κοσμολόγοι δεν μπορούν να συμφωνήσουν για την Σταθερά του Hubble – πρόβλημα που μπορεί να οδηγήσει σε νέες ανακαλύψεις

Η σταθερά του Hubble H(0) μας παρέχει την ταχύτητα με την οποία οι γαλαξίες απομακρύνονται από εμάς καθώς διαστέλλεται το σύμπαν. Κατά τα πέντε τελευταία χρόνια, οι κοσμολόγοι έχουν αναγνωρίσει ότι υπάρχει ασυμφωνία μεταξύ των διαφόρων μετρήσεων αυτής της θεμελιώδους παραμέτρου. Η κατάσταση είναι πλέον αποδεκτή ως ένα πραγματικό πρόβλημα και ορισμένοι ερευνητές είναι αισιόδοξοι ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικές ανακαλύψεις. Για αυτή την «κρίση στην κοσμολογία» συζήτησαν, σε ξεχωριστή συνεδρία, τρεις ομιλητές, οι David Jones, Stephen Feeney και Bradford Benson, στην Συνάντηση του Απριλίου της American Physical Society.

Το πρόβλημα ξεκίνησε το 2013, όταν αναφέρθηκαν τα πρώτα αποτελέσματα από το δορυφόρο Planck, ο οποίος είχε μετρήσει το κοσμικό μικροκυματικό υπόβαθρο (cosmic microwave background στο εξής CMB). Η τιμή της ομάδας Planck για την Η(0) ήταν 67,3±1,2 km/s/Mpc (χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο ανά μεγαπαρσέκ), χαμηλότερη από αυτή που μετρήθηκε προηγουμένως η οποία ήταν μεταξύ 70 και 75 km/s/Mpc. Το αποτέλεσμα είχε επίσης διαστήματα εμπιστοσύνης (error bars) αρκετά μικρότερα, που ακόμη και αυτή η λεπτή διαφορά ήταν ένα δυνητικό πρόβλημα. Το αποτέλεσμα του Planck το 2015 δεν ήταν πολύ διαφορετικό, αν και ήρθε με ακόμη μικρότερα διαστήματα εμπιστοσύνης.

Πριν από την ανακοίνωση του Planck, η συνεργασία SH0ES (Supernova, H0, for the Equation of State) υπό την ηγεσία του Adam Riess από το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη, είχε ήδη στοχεύσει να κάνει μέτρηση της Η(0) στην κοσμική μας γειτονιά με τη μεγαλύτερη ακρίβεια από τις προηγούμενες προσπάθειες. Οι ερευνητές εστίασαν στην εξ αρχής επανα-βαθμονόμηση τριών καθιερωμένων τεχνικών μέτρησης απόστασης – της κίνησης των άστρων λόγω της γήινης περιφοράς (παράλλαξη), των παλλόμενων άστρων γνωστών ως μεταβλητοί Κηφείδες και των υπερκαινοφανών Τύπου Ia, ανέφερε το μέλος της ομάδας David Jones του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στη Santa Cruz. Με βάση τις βελτιωμένες τους μετρήσεις της απόστασης, η SH0ES ανέφερε το 2016 μια τιμή Η(0) στα 73,2±1,7 km/s/Mpc. Το αποτέλεσμα αυτό διέφερε από του Planck περισσότερο από 3 τυπικές αποκλίσεις, μια υψηλής στατιστικής σημαντικότητας διαφορά που δεν θα μπορούσε να εξηγηθεί εύκολα.

Επανα-αναλύσεις των αποτελεσμάτων της SH0ES επιβεβαίωσαν τα ευρήματα του 2016, καθώς έγιναν πρόσθετες μετρήσεις της Η(0) στο τοπικό σύμπαν. Όμως ένας ανεξάρτητος προσδιορισμός της Η(0) το 2016 βασισμένος στις αποκαλούμενες ακουστικές ταλαντώσεις βαρυονίων – το παιχνίδισμα της ύλης στο πρώιμο σύμπαν που παρήγαγε τα χαρακτηριστικά μοτίβα του CMB – ευθυγραμμίστηκε με το αποτέλεσμα Planck.

Ο Stephen Feeney του Ινστιτούτου Flatiron* στη Νέα Υόρκη, είπε ότι παρόλο που δόθηκε προσοχή στο ζήτημα, κανείς δε βρήκε κανένα πρόβλημα με τις μετρήσεις που θα μπορούσε να έχει αρκετά μεγάλη επίδραση για να κλείσει το χάσμα. Οι κοσμολόγοι επίσης συζητούν εάν το καθιερωμένο κοσμολογικό μοντέλο, γνωστό ως ΛCDM**, μπορεί να χρειάζεται τροποποίηση. Η θεωρία αυτή χρησιμοποιείται για τους προσδιορισμούς της Η(0) που βασίζονται στο CMB. Όμως οι προτεινόμενες διορθώσεις για το ΛCDM, όλες, παρουσιάζουν ορισμένες τουλάχιστον συγκρούσεις με άλλους τύπους δεδομένων. Ο Feeney εκτιμά ότι οι πιθανότητες ότι όλα τα δεδομένα θα μπορούσαν να εξηγηθούν μόνο με στατιστικά στοιχεία και το ΛCDM, είναι 60:1.

Τον τελευταίο χρόνο, η ομάδα Planck πραγματοποίησε μια περισσότερο λεπτομερή ανάλυση των δεδομένων της και βρήκε ότι οι CMB-διακυμάνσεις σε μικρότερες γωνιακές κλίμακες είχαν την μεγαλύτερη επίδραση στη σμίκρυνση της Η(0). Περιγράφοντας τα αποτελέσματα αυτά, ο Bradford Benson του Fermilab είπε ότι όταν η ομάδα χρησιμοποίησε μόνο τα δεδομένα της από μεγαλύτερες γωνιακές κλίμακες (πάνω από 0,2 μοίρες), παρήγαγαν μια τιμή της Η(0) που συμφωνεί με το αποτέλεσμα της SH0ES.

Σύμφωνα με τον Benson, οι μικρότερες γωνιακές κλίμακες παρέχουν έναν πιο ευαίσθητο έλεγχο μιας συγκεκριμένης παραμέτρου στο ΛCDM, από ότι οι μεγαλύτερες κλίμακες. Η παράμετρος είναι η πυκνότητα των νετρίνων στο σύμπαν, που πρέπει να είναι ανάλογη με τον αριθμό των ειδών των νετρίνων (υπάρχουν τρία είδη στο καθιερωμένο πρότυπο της σωματιδιακής φυσικής). Η αύξηση του αριθμού των τύπων των νετρίνων είναι ένας από τους λίγους τρόπους να αλλάξει λογικά το ΛCDM και να αυξηθεί η Η(0) του Planck, αρκετά για να κλείσει το χάσμα με τις τοπικές μετρήσεις. Ωστόσο, αναφέρει ο Benson, η λύση αυτή θα απαιτούσε επίσης νετρίνα με μεγαλύτερη μάζα για να αποφευχθούν διαφωνίες με άλλα σύνολα κοσμολογικών δεδομένων. Και βεβαίως, δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για ένα τέταρτο τύπο νετρίνου.

Οι Jones, Feeney και Benson συμφώνησαν ότι η ασυμφωνία δεν θα πάει μακριά και ότι είναι αναγκαία περισσότερα στοιχεία για να εξηγηθεί. Ο αναμενόμενος μελλοντικός πλούτος των βαρυτικών κυμάτων από συγχωνεύσεις διπλών άστρων νετρονίων, για παράδειγμα, θα δώσει ανεξάρτητες εκτιμήσεις για την Η(0). (Ένα γεγονός του περασμένου χρόνου οδήγησε σε μια τιμή κάπου μεταξύ αυτών των ομάδων Planck και SH0ES όμως με πολύ μεγαλύτερα διαστήματα εμπιστοσύνης.) Επιπροσθέτως, το Τηλεσκόπιο Νότιου Πόλου και το Κοσμολογικό Τηλεσκόπιο της Atacama έχουν αναβαθμίσει τον εξοπλισμό τους που σύντομα θα δώσει καλύτερους χάρτες του CMB και ο δορυφόρος Gaia θα παράσχει ένα νέο επίπεδο ακρίβειας των μετρήσεων της παράλλαξης.

Ο Benson θεωρεί πως υπάρχει μια καλή πιθανότητα ότι μια «ευνοϊκή» εξήγηση θα λύσει το πρόβλημα. Εντούτοις, σε άλλη συνεδρία (της συνάντησης της American Physical Society), ο Riess επισήμαινε ότι τα προβλήματα με την τιμή της Η(0) έχουν οδηγήσει σε μεγάλες ανακαλύψεις στο παρελθόν, της σκοτεινής ενέργειας συμπεριλαμβανομένης.
----------------------------
*Το Ινστιτούτο έχει αποστολή την προχωρημένη επιστημονική έρευνα μέσω υπολογιστικών μεθόδων, που περιλαμβάνουν ανάλυση δεδομένων, μοντελοποίηση και προσομοίωση.
**Το ΛCDM μοντέλο είναι μία παραμετροποίηση του κοσμολογικού μοντέλου της Μεγάλης Έκρηξης στο οποίο το σύμπαν περιέχει μία κοσμολογική σταθερά, που δηλώνεται ως Λ, καθώς επίσης και ψυχρή σκοτεινή ύλη (Cold Dark Matter).

Επιστήμονες δημιούργησαν με συμπύκνωμα Bose-Einstein ένα διαστελλόμενο σύμπαν στο εργαστήριό τους

Ψυχρά άτομα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εξομοιώσουν φυσικά συστήματα που είναι δύσκολο να μελετηθούν πειραματικά, όπως τα υπερστερεά, οι υπεραγωγοί ή οι μαύρες τρύπες. Πρόσφατα, η Gretchen Campbell στο Πανεπιστήμιο του Maryland και οι συνεργάτες της έδειξαν ότι μια ταχύτατη διόγκωση του συμπυκνώματος Bose-Einstein (Bose-Einstein condensate στο εξής BEC) παρουσιάζει χαρακτηριστικά που θυμίζουν αυτά που χαρακτηρίζουν ένα διαστελλόμενο σύμπαν. Υποστηρίζουν ότι το BEC σύστημά τους θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως βάση εργαστηριακού ελέγχου για κοσμολογικές θεωρίες.

Η Campbell και οι συνεργάτες της έψυξαν εκατοντάδες χιλιάδων άτομα νατρίου-23 σε θερμοκρασίες στις οποίες σχηματίζεται ένα BEC και χρησιμοποίησαν λέιζερ για να παγιδεύσουν το συμπύκνωμα σε ένα δυναμικό μορφής δακτυλίου. Μετά, αύξησαν την ακτίνα του δακτυλίου κατά ένα παράγοντα πάνω από 4 κατά μια χρονική περίοδο ορισμένων δεκάδων χιλιοστών του δευτερολέπτου, οδηγώντας το BEC να διασταλεί με υπερηχητικές ταχύτητες. Από εικόνες του BEC που πάρθηκαν κατά τη διάρκεια και μετά την διαστολή, η ομάδα προσδιόρισε τη χρονική εξέλιξη παραμέτρων όπως η πυκνότητα του BEC, καθώς και το πλάτος και η συχνότητα των διαδιδόμενων φωνονίων στο BEC.

Οι μετρήσεις αποκάλυψαν τρία χαρακτηριστικά ανάλογα με αυτά που αναμένονταν από ένα διαστελλόμενο σύμπαν. Πρώτον, τα μήκη κύματος των φωνονίων του BEC αυξάνονταν κατά τη διάρκεια της διαστολής, όπως στο πολύ γνωστό αστρονομικό φαινόμενο της μετατόπισης στο ερυθρό. Δεύτερον, η δυναμική του BEC θα μπορούσε να μοντελοποιηθεί με ακρίβεια μόνο περιλαμβάνοντας ένα φαινόμενο απόσβεσης όμοιο με την «Τριβή Hubble»* – μια μορφή τριβής χωρίς διασκορπισμό που χρησιμοποιείται συχνά σε μοντέλα διαστελλόμενου σύμπαντος. Τέλος, μια διαδικασία μετασχηματισμού ενέργειας που συμβαίνει, η οποία μετατρέπει την ενέργεια από ομοιογενείς καταστάσεις ακτινικής διέγερσης σε εντοπισμένες δίνες και φωνόνια που θερμαίνουν το BEC. Οι συγγραφείς εικάζουν ότι αυτή η μετατροπή ενέργειας ίσως αναλογεί με το στάδιο «προθέρμανσης» του πρώιμου σύμπαντος, όταν ομογενή πεδία που ωθούν τον πληθωρισμό διασπάστηκαν σε μια πληθώρα διεγέρσεων που στη συνέχεα θέρμαναν το σύμπαν.
----------------------
*Η «Τριβή Hubble» είναι όρος που εμφανίζεται στην επίλυση εξίσωσης και φυσικά δεν είναι μια πραγματική τριβή: όπως η αδιαβατική απόσβεση των βαρυτικών κυμάτων, θα μπορούσε να αντιστραφεί σε ένα συστελλόμενο σύμπαν.
 

Οι συμβουλές του Stephen Hawking σε όσους παλεύουν με την κατάθλιψη


Ο μεγάλος φυσικός του αιώνα μας, Stephen Hawking, έδωσε μια πολύ όμορφη διάλεξη στο Royal Institute του Λονδίνου όπου αναφέρθηκε και στην κατάθλιψη.

Ο διάσημος επιστήμονας παραλλήλισε τις μαύρες τρύπες με την κατάθλιψη, δίνοντας έτσι ένα μήνυμα ελπίδας σε όσους πάσχουν από αυτήν.
 
Συγκεκριμένα ο Hawking είπε:
«Το μήνυμα αυτής της διάλεξης είναι ότι οι μαύρες τρύπες δεν είναι τόσο… μαύρες όσο τις ξέρουμε. Δεν είναι οι αιώνιες φυλακές που ίσως έχουμε στο μυαλό μας. Τα πράγματα που μπαίνουν σε μια μαύρη τρύπα μπορούν να βγουν από αυτήν ή να πάνε σε ένα άλλο σύμπαν. Έτσι, εάν αισθάνεστε ότι βρίσκεστε σε μια μαύρη τρύπα, μην εγκαταλείπετε, γιατί τελικά υπάρχει μια διέξοδος».

Φυσικά δεν μπορεί να ξεπεράσει κανείς την κλινική κατάθλιψη χάρη σ’ αυτή τη συμβουλή (χρειάζεται γιατρός για αυτό) αλλά μπορεί να δώσει ελπίδα σ’ όσους νομίζουν ότι τίποτα δεν θα έχει αποτέλεσμα. Ο Hawking μίλησε ακόμα για το πόσο ευγνώμων είναι για τα επιτεύγματά του και όλα όσα κατόρθωσε στη ζωή του και ειδικότερα για την εμπειρία του με τη νόσο του κινητικού νευρώνα από το 1963, όταν και διαγνώστηκε ως ασθενής.

«Αν και είχα την ατυχία να έχω αυτή τη νόσο, υπήρξα πολύ τυχερός με οτιδήποτε άλλο καταπιάστηκα. Είμαι τυχερός που ασχολήθηκα με τη θεωρητική φυσική σε μια τόσο συναρπαστική εποχή. Είναι μια από τις λίγες ειδικότητες που η παράλυση δεν αποτελεί εμπόδιο.

Είναι σημαντικό να μην εξοργίζεται κανείς, όσο δύσκολα κι αν γίνονται κάποιες φορές τα πράγματα, γιατί η ελπίδα χάνεται μόνο όταν χάνει κανείς την ικανότητα να γελάει με τον εαυτό του και με την ίδια τη ζωή.»

Ο Αριστοτέλης και η διαχρονικότητα της τυραννίας

Σχετική εικόναΜε δεδομένο ότι η βασιλεία κρίνεται παρωχημένη (η εξέλιξη της κοινωνίας και η άνοδος των πολιτών σε οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο, αναπόφευκτα, επιφέρουν διεκδικήσεις και σε επίπεδο διακυβέρνησης), ο μόνος τρόπος διατήρησης της εξουσίας από το βασιλιά είναι ο συμβιβασμός με σταδιακές παραχωρήσεις κυριαρχικών αξιωμάτων: «η βασιλεία διατηρείται με το βαθμιαίο μετριασμό της δύναμής της. Γιατί όσο λιγότερα κυριαρχικά αξιώματα έχουν οι βασιλείς, τόσο πιο μακροχρόνια κατ’ ανάγκη γίνεται η εξουσία, γιατί και αυτοί οι ίδιοι γίνονται λιγότερο αυταρχικοί και περισσότερο εξομοιώνονται στις συνήθειες με τους πολίτες κι έτσι λιγότερο τους φθονούν οι αρχόμενοι». (1313a 19 – 23).
 
Με άλλα λόγια, ο συνετός βασιλιάς είναι αυτός που μπορεί να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις των καιρών κατανοώντας το αδύνατο της μονοπώλησης της εξουσίας. Σε περίπτωση που αυτό δε γίνει κατανοητό, δεν υπάρχει άλλη επιλογή απ’ την αυταρχικότητα, που, αναπότρεπτα, θα οδηγήσει στην τελική ρήξη. Η υποχωρητικότητα που οφείλει να δείξει ο βασιλιάς, προκειμένου να αποφύγει τα χειρότερα, είναι η αναγνώριση της διαρκούς κοινωνικής κινητικότητας, η οποία επιβάλλει και πολιτειακές αναπροσαρμογές. Τελικά, κάθε πολίτευμα που δεν ακολουθεί τις κοινωνικές εξελίξεις κρίνεται επίφοβο: «Σε αυτό οφείλεται η μακρόχρονη διατήρηση της βασιλείας στους Μολοσσούς και το ότι οι Λακεδαιμόνιοι από την αρχή μοίρασαν την εξουσία σε δύο βασιλείς και το ότι αργότερα πάλι ο Θεόπομπος την περιόρισε και με άλλους τρόπους και θεσπίζοντας το θεσμό των εφόρων για να ασκούν κάποιο έλεγχο σε αυτή. Έτσι, αφού αφαίρεσε από τη δύναμή της, παρέτεινε τη διάρκειά της, ώστε τρόπον τινά δεν την αποδυνάμωσε, αλλά την ενίσχυσε. Αυτό ακριβώς απάντησε και στη γυναίκα του, λένε, όταν τον ρώτησε αν δεν ντρέπεται που παραδίδει στους γιους του μικρότερη βασιλική εξουσία απ’ όσο ο ίδιος παρέλαβε από τον πατέρα του: “Καθόλου”, είπε, “διότι την παραδίδω μακροβιότερη”». (1313a 23 – 33).
 
Όταν, όμως, γίνεται λόγος για την τυραννία, τα πράγματα δεν μπορούν να λειτουργήσουν με τον ίδιο τρόπο. Η τυραννία, ως στρέβλωση της βασιλείας – ο βασιλιάς αγωνίζεται για το καλό του τόπου, ενώ ο τύραννος για το καλό του εαυτού του – δε θα μπορούσε παρά να δράσει αυταρχικά. Βεβαίως, δεν αποκλείεται και η περίπτωση του τυράννου που συμπεριφέρεται σαν βασιλιάς κατανοώντας την αξία της υποχωρητικότητας (όπως βέβαια δεν αποκλείεται και η περίπτωση του βασιλιά που ενεργεί σαν τύραννος επιλέγοντας την αυταρχικότητα), αλλά σαφώς ο πιο ενδεδειγμένος δρόμος της τυραννικής εξουσίας είναι η καταπιεστική βαρβαρότητα: «… ένας είναι ο παραδοσιακός» (τρόπος) «και σύμφωνα μ’ αυτόν οι περισσότεροι τύραννοι ασκούν την εξουσία». (1313a 35 – 36).
 
Κι αν κάποιος θέλει διευκρινίσεις για τον τρόπο των τυράννων, ο Αριστοτέλης είναι ξεκάθαρος: «Αυτά είναι και όσα αναφέρθηκαν για τη διατήρηση της τυραννίδας, όπως ο περιορισμός της δύναμης όσων υπερέχουν, η θανάτωση των πολιτών με υψηλό φρόνημα και ακόμη η απαγόρευση των συσσιτίων, των πολιτικών παρατάξεων, της εκπαίδευσης των πολιτών και κάθε άλλου παρόμοιου μέσου, αλλά και η αυστηρή παρακολούθηση όλων αυτών από τα οποία συνήθως προκύπτουν δύο σημαντικά στοιχεία, το ανεξάρτητο φρόνημα και η αμοιβαία εμπιστοσύνη, κι επιπλέον η απαγόρευση σχηματισμού φιλοσοφικών σχολών και κάθε άλλου μορφωτικού συλλόγου». (1313a 39 – 1313b 4).
 
Η εξόντωση των πολιτών που ξεχωρίζουν για το υψηλό αντιαυταρχικό τους φρόνημα, ο τραμπουκισμός και ο εκφοβισμός είναι οι πάγιες μεθοδεύσεις των δικτατόρων, αφού το ανελεύθερο, πριν απ’ όλα, προϋποθέτει το φόβο. Οι εκτοπίσεις, τα βασανιστήρια και η αυθαιρεσία των ανθρώπων που υπηρετούν (δήθεν) τη δημόσια ασφάλεια καθιστούν σαφές ότι το καλύτερο που έχει να κάνει κανείς είναι να μην τα βάζει μαζί τους.
 
Η αποθάρρυνση των πολιτών από κάθε μορφή πολιτικοποίησης (η συμμετοχή σε χυδαία στημένες καθεστωτικές δημόσιες τελετές –  εκδηλώσεις είναι η μόνη αποδεκτή «πολιτική» πράξη) αποτελεί το βασικότερο μέλημα του τυράννου. Γι’ αυτό είναι αναγκαίο να καταπολεμήσει την εκπαίδευση περιορίζοντας, όσο το δυνατό, τη συμμετοχή των πολιτών σ’ αυτή. Η λογοκρισία στο περιεχόμενό της, η κατάργηση των φιλοσοφικών σχολών και η εκδίωξη κάθε είδους μορφωτικού συλλόγου ανήκουν στις πάγιες μεθοδεύσεις της τυραννίας. Το ζήτημα είναι να αποτραπεί η διακίνηση των ανεπιθύμητων ιδεών, γιατί οι ανεπιθύμητες ιδέες μπορεί να φέρουν κι ανεπιθύμητες πράξεις. Η εκπαίδευση οφείλει να απαξιωθεί μετατρεπόμενη σε υποχείριο, αφού διαφορετικά εγκυμονεί κινδύνους.
 
Όμως, αν η επιδίωξη του τυράννου είναι η απαξίωση της εκπαίδευσης, είναι φανερό ότι – αντιστοίχως – η επιδίωξη της υγιούς δημοκρατίας πρέπει να είναι η ενίσχυσή της. Η εκπαίδευση, σήμερα, που δεν προάγει την κριτική σκέψη και που αποκτά ξεκάθαρα ωφελιμιστικό χαρακτήρα (ως ανάγκη για την κατάκτηση εργασιακής ταυτότητας κι όχι ως καθαυτό αξία) αναπαράγοντας τη στειρότητα της δίχως περιεχόμενο απομνημόνευσης, της βαθμοθηρίας και του ανταγωνισμού, είναι η εκπαίδευση που έχει χάσει τον προσανατολισμό της. Υπό αυτούς τους όρους, δεν μπορεί παρά να είναι απεχθής, σαν αναπόφευκτη συμφορά. Κι αυτή είναι η πιο καταλυτική υποβάθμιση.
 
Αν συνυπολογίσει κανείς ότι εκπαίδευση δεν είναι μόνο το σχολείο, αλλά οτιδήποτε λειτουργεί ως φορέας διακίνησης ιδεών, μπορεί να αντιληφθεί την ολοκληρωτική ήττα της σχολικής εκπαίδευσης μπροστά στη δυναμική των Μέσων, που επί της ουσίας την υποκαθιστούν αναλαμβάνοντας, σχεδόν εξολοκλήρου, το ρόλο της διαπαιδαγώγησης. Η ολοκληρωτική ευτέλεια των Μέσων, τα δήθεν πρότυπα που προβάλλονται, τα καλλιτεχνήματα χειρίστης υποστάθμης, η γλωσσική κακοποίηση και η υποβάθμιση κάθε έννοιας διαλόγου ή πολιτικής αντιπαράθεσης συνθέτουν το πορτρέτο της γενικευμένης φτήνιας που ονομάζεται πνεύμα των καιρών.
 
Η θεοποίηση του χρήματος, ο ατομικισμός που γίνεται ιδεολογία και η συνακόλουθη χρησιμοθηρική αντίληψη των σχέσεων (σε συνδυασμό με το παντελώς ανίσχυρο σχολείο) δεν επιφέρουν μόνο τη δυστυχία σε ατομικό επίπεδο, αλλά και την ολοκληρωτική διάλυση οποιασδήποτε συνοχής σε κοινωνικό, αφού σχεδόν όλα διαμορφώνονται μέσα από το πλέγμα του προσωπικού συμφέροντος. Η μεταφορά του εκπαιδευτικού βάρους στα ελάχιστα κέντρα των ανθρώπων που χειρίζονται τα Μέσα, είναι η πιο επικίνδυνη τυραννία, αφού και διαμορφώνει τους πολίτες σύμφωνα με τα πρότυπα που συμφέρουν και εξασφαλίζει τη συναίνεσή τους σ’ αυτό και τρέφει την ψευδαίσθηση της ελεύθερης επιλογής, ώστε να μη νιώθουν καταπιεσμένοι.
 
Όσο για τον ατομικισμό, δεν είναι παρά η κοινωνική αποξένωση που μοιραία θα λειτουργήσει διασπαστικά. Γι’ αυτό και είναι από τις βασικότερες επιδιώξεις του τυράννου: «Γενικά οι τύραννοι πρέπει να χρησιμοποιούν όλα τα μέσα, ώστε να αποξενώνονται οι πολίτες μεταξύ τους όσο γίνεται περισσότερο (γιατί η αλληλογνωριμία αυξάνει την αμοιβαία εμπιστοσύνη των πολιτών». (1313b 4 – 6).
 
Βέβαια, ο Αριστοτέλης αναφέρεται στις τυπικές τυραννικές μεθοδεύσεις του χαφιεδισμού και της συκοφαντίας που θα επιφέρουν τον εκφοβισμό και την έλλειψη εμπιστοσύνης: «Επίσης να επιδιώκεται να μην μένουν κρυφά όσα κάποιος υπήκοος τυχαία λέει ή κάνει, αλλά να υπάρχουν κατάσκοποι, όπως οι γυναίκες που αποκαλούνται “ποταγωγίδες” στις Συρακούσες κι εκείνοι τους οποίους ο Ιέρων συνήθιζε να στέλνει ως “ωτακουστές” όπου υπήρχε κάποια συγκέντρωση ή συνέλευση… Ακόμη να ενθαρρύνονται οι συκοφαντίες ανάμεσα στους πολίτες και οι συγκρούσεις των φίλων με φίλους, του λαού με τους επιφανείς πολίτες και των πλουσίων μεταξύ τους». (1313b 11 – 15, 1313b 17 – 18).
 
Δεν υπάρχει τίποτε πιο ευνοϊκό για τον τύραννο από το διαίρει και βασίλευε. Ο κόσμος που διασπάται, χωρίς να αντιλαμβάνεται το ενιαίο των λαϊκών συμφερόντων, και βλέπει επιφυλακτικά τους άλλους, αδυνατώντας να εμπιστευτεί (και να ενταχθεί σε) οτιδήποτε, είναι ο καταλληλότερος για κάθε μορφή τυραννίας. Η ενότητα των πολιτών μπορεί να επιφέρει δυναμικές διεκδικήσεις και οι διεκδικήσεις μπορούν να φέρουν ανατροπές.
 
Για τον τύραννο, ο λαός δεν πρέπει να έχει συνείδηση του ενιαίου στα συμφέροντά του. Πρέπει να τα αντιλαμβάνεται μονάχα συντεχνιακά, αφού η συντεχνιακή αντίληψη του συμφέροντος λειτουργεί ιδιαιτέρως επιθετικά απέναντι στους άλλους. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο τύραννος έχει το κεφάλι του ήσυχο. Η ανθρωποφαγία που θα επακολουθήσει δεν τον αφορά. Ο ίδιος θα έχει την πολυτέλεια να εμφανιστεί και πάλι ως διαχειριστής της κατάστασης. Ως εκ τούτου, οι παλαιού τύπου μεθοδεύσεις του τραμπουκισμού και του χαφιεδισμού κρίνονται περιττές. Εξάλλου, εν τέλει, φέρνουν τα αντίθετα αποτελέσματα, αφού λειτουργούν ενωτικά απέναντι σ’ έναν τύραννο που είναι απολύτως ορατός.
 
Θα λέγαμε ότι η ιδανική εκδοχή της τυραννίας θέλει τον τύραννο αόρατο και το λαό διασπασμένο, παρουσιάζοντας την καταπίεση και τον εκβιασμό ως ιστορική ή οικονομική συνθήκη που επέρχεται εξ’ ανάγκης και που όλοι οφείλουν να προσαρμοστούν σαν αναπόφευκτη – αντικειμενική πραγματικότητα. Ο σύγχρονος τύραννος δεν εμπλέκεται ποτέ άμεσα με την πολιτική σκηνή. Αρκείται να την καθοδηγεί από το παρασκήνιο.
 
Όμως, το κυριότερο μέλημα του τυράννου είναι να καταστήσει το λαό ανίσχυρο, ώστε να μην μπορέσει ποτέ να ορθώσει ανάστημα. Και δεν υπάρχει ασφαλέστερη μέθοδος απ’ την επιβολή της φτώχειας: «Και ανήκει στα γνωρίσματα της τυραννίδας να κάνει τους υπηκόους φτωχούς, με σκοπό να συντηρείται η φρουρά, αλλά κυρίως να μη μένει χρόνος στους πολίτες να συνωμοτούν, καθώς συνεχώς απασχολούνται στις καθημερινές εργασίες τους». (1313b 18 – 21).
 
Η φτώχεια συνιστά την αδυναμία και η συνείδηση της αδυναμίας χαμηλώνει την αυτοεκτίμηση. Όσο πιο ασήμαντοι νιώθουν οι πολίτες, τόσο πιο πετυχημένος είναι ο τύραννος. Η φτώχεια δεν επιφέρει μόνο τη φτήνια της εργασίας, αλλά και την ηττοπάθεια, αφού λειτουργεί ως αναγκαία συνθήκη της ταπείνωσης. Αν καταφέρει να συνδυαστεί και με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, το έργο του τυράννου γίνεται παιχνιδάκι. Αρκεί οι απελπισμένοι να μη γίνουν επικίνδυνοι. Να αισθάνονται δηλαδή ότι δεν έφτασαν στο έσχατο σημείο. Να ελπίζουν. Να τα φέρνουν βόλτα, έστω δουλεύοντας εξαντλητικά. Να έχουν κάτι που να φοβούνται μήπως το χάσουν. Αυτά είναι τα όρια που πρέπει να διαχειριστεί ο τύραννος.
 
Η υπερεργασία λειτουργεί ευεργετικά, όχι μόνο γιατί εξευτελίζει την τιμή της εργασίας, αλλά (κυρίως) γιατί δρα αποπροσανατολιστικά: «Παράδειγμα γι’ αυτό είναι οι πυραμίδες της Αιγύπτου, τα αφιερώματα των Κυψελιδών, η ανέγερση του ναού του Ολυμπίου Διός από τους Πεισιστρατίδες… (γιατί όλα αυτά αποβλέπουν στον ίδιο σκοπό, με άλλα λόγια στη συνεχή απασχόληση και στη φτώχεια των υπηκόων) και η καταβολή των φόρων επίσης, παράδειγμα στις Συρακούσες (γιατί επί Διονυσίου σε διάστημα πέντε χρόνων συνέβαινε όλη η περιουσία των υπηκόων να εισρέει στο δημόσιο ταμείο)». (1313b 21 – 28).
 
Η υπερεργασία, η επιτηδευμένη εκπαιδευτική ανεπάρκεια, η φτωχοποίηση και η εξοντωτική φορολογία είναι συνήθεις μεθοδεύσεις των τυράννων. Τα μεγάλα έργα, που θα δώσουν την ψευδαίσθηση της ενωτικής υπερηφάνειας, ή οι μεγάλοι κίνδυνοι, που θα επιδράσουν συσπειρωτικά στο πρόσωπο του τυράννου, είναι ενδεικτικά μέσα της εξουσίας του. Γι’ αυτό ο τύραννος αγαπά τους πολέμους. Γιατί μετατοπίζουν το ενδιαφέρον απ’ το κοινωνικό γίγνεσθαι φέρνοντας στο προσκήνιο την αγάπη προς την πατρίδα, που πρέπει με κάθε τρόπο να σωθεί: «Ακόμη γνώρισμα του τυράννου είναι να προκαλεί πολέμους, με σκοπό οι  αρχόμενοι να είναι απασχολημένοι και να έχουν ανάγκη πάντα από αρχηγό». (1313b 28 – 29).
 
Ο πόλεμος αναπαράγεται προς εσωτερική κατανάλωση συγκαλύπτοντας τα πολιτικά ζητήματα, που δεν πρέπει με κανένα τρόπο να έρθουν στο φως. Εχθροί θα υπάρχουν πάντα. Κι αν δεν υπάρχουν, θα επινοηθούν.
 
Υπενθυμίζοντας ότι για τον Αριστοτέλη και η αθηναϊκή δημοκρατία, όπως τη βλέπει να λειτουργεί, είναι μορφή τυραννίας, αφού ο κόσμος παίρνει τις αποφάσεις υπό την επιρροή των δημαγωγών, φτάνουμε μπροστά σ’ ένα ακόμη στοιχείο που αποτελεί σήμα κατατεθέν κάθε τυραννικής εξουσίας, την κολακεία. Όπως ο λαός λειτουργώντας ως τύραννος αγαπά το δημαγωγό ακριβώς γιατί ξέρει να τον κολακεύει, έτσι κι ο τύραννος αρέσκεται στους κόλακες, που κατά βάση πλαισιώνουν τον περίγυρό του: «Γι’ αυτό και οι δύο πλευρές τιμούν τον κόλακα, οι λαοί τιμούν τους δημαγωγούς (γιατί ο δημαγωγός είναι κόλακας του λαού) και οι τύραννοι τιμούν τους δουλοπρεπείς, γιατί η δουλοπρέπεια είναι έργο της κολακείας». (1313b 39 – 1314a 1).
 
Αναπόφευκτα, το πολίτευμα που επιβραβεύει την κολακεία δεν μπορεί παρά να αναδεικνύει την ολοκληρωτική ευτέλεια: «Γι’ αυτόν το λόγο πράγματι η τυραννίδα έλκει τους ευτελείς, γιατί οι τύραννοι ευχαριστιούνται με κολακείες, μόνο που κανείς πολίτης με ελεύθερο φρόνημα δε θα τους κολάκευε, αλλά αντίθετα οι αξιοπρεπείς πολίτες εκτιμούν τους άλλους, αλλά δεν τους κολακεύουν. Κατάλληλοι εξάλλου για ευτελείς πράξεις είναι μόνο οι ευτελείς άνθρωποι, γιατί, όπως λέει και η παροιμία, “το καρφί μόνο με το καρφί”». (1314a 1 – 5).
 
Ο μηχανισμός που επιτρέπει να αναρριχηθούν οι αδίστακτοι εξαναγκάζοντας τους αξιοπρεπείς να αποχωρήσουν είναι ο μηχανισμός της τυραννίας που σηματοδοτεί την πιο διαβρωμένη εξουσία. Η πολιτική σκηνή αυτού του είδους δεν μπορεί παρά να γεννήσει μεγάλους ή μικρούς τυραννίσκους (ανάλογα με το πόστο) που θα λυμαίνονται τον κρατικό ιστό και θα συμπεριφέρονται αυθαίρετα. Η μη εφαρμογή του νόμου είναι η επισφράγιση της αυθαιρεσίας. Η ρουσφετολογία και η συνεπαγόμενη αναξιοκρατία είναι η επιβράβευση της δουλοπρέπειας που μετατρέπει την ευτέλεια σε πολιτική πράξη. Ο πραγματικά άξιος, αν δεν υποκύψει σ’ αυτές τις συνθήκες, δεν έχει άλλη επιλογή απ’ την περιθωριοποίηση.
 
Κι αυτή είναι η πιο επαίσχυντη καταπίεση. Η κατάλυση της δικαιοσύνης και η αναξιοκρατία επιφέρουν τη σαθρότητα του πελατειακού κράτους. Η τυραννία έχει ήδη εγκατασταθεί, ασχέτως του πολιτεύματος που τη συγκαλύπτει. Ο λαός που υποστηρίζει αυτού του είδους τη διακυβέρνηση είναι ο λαός της δουλοπρέπειας. Είναι δηλαδή το αγαπημένο παιδί των τυράννων: «Χαρακτηριστικό επίσης της τυραννίδας είναι ότι δυσαρεστείται με κάθε αξιοπρεπή κι ελεύθερη πράξη». (1314a 5 – 6).
 
Ο Αριστοτέλης δεν αφήνει κανένα περιθώριο παρεξηγήσεων: «η τυραννίδα έχει τρεις στόχους: Πρώτο να υποτάξει το φρόνημα των πολιτών… δεύτερο να διασπείρει τη δυσπιστία ανάμεσα στους πολίτες… τρίτο να αποδυναμώσει τους πολίτες… Οι στόχοι λοιπόν, προς τους οποίους αποβλέπουν τα σχέδια των τυράννων είναι αυτοί οι τρεις, γιατί όλες οι μέθοδοι των τυράννων θα μπορούσαν να αναχθούν στις εξής βασικές αρχές: να είναι καχύποπτοι οι πολίτες μεταξύ τους, να είναι ανίσχυροι και να έχουν υποταγμένο φρόνημα». (1314a 15 25).
 
Κι αυτό ακριβώς είναι το τρίπτυχο κάθε πετυχημένης τυραννίας. Πολίτες καχύποπτοι, αφού δεν εμπιστεύονται ούτε τους θεσμούς ούτε τη δικαιοσύνη, ανίσχυροι, αφού πρώτα τρομοκρατούνται με οποιοδήποτε τρόπο και αποδυναμώνονται οικονομικά, κι ως εκ τούτου υποταγμένοι, αφού τελικά παραδίνονται στην ισοπεδωτική ισχύ των άλλων.
 
Με δεδομένο ότι η ωμή βία και η στέρηση των δικαιωμάτων οδηγούν μάλλον σε βραχύβιες καταστάσεις («Οι περισσότερες τυραννίδες υπήρξαν στο σύνολό τους πολύ βραχύβιες». 1315b 38 – 39), η τυραννία όφειλε να εκσυγχρονιστεί. Να βρει ένα άλλο μοντέλο πραγμάτωσης. Πιο ήπιο. Πιο μελετημένο. Λιγότερο βάρβαρο. Αλλά εξίσου αποτελεσματικό. Να πείσει ότι σέβεται τις ελευθερίες. Ότι παλεύει γι’ αυτές. Να καταστήσει σαφές ότι ο φτωχός είναι υπεύθυνος για τη φτώχεια του. Ότι δεν τίθεται θέμα αδικίας, αλλά προσωπικής αποτυχίας. Ότι όλοι έχουν ισότιμες ευκαιρίες. Ότι το σύστημα δεν κάνει διακρίσεις…
 
Αριστοτέλης: Πολιτικά