Στις 26-27 Μαΐου 1789, ο Schiller έδωσε αυτήν την διάλεξη για την Παγκόσμια Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Jena. Ήταν η πρώτη του διάλεξη στην νέα του θέση ως Καθηγητής Ιστορίας, μια θέση που του είχε κανονίσει ο Γκαίτε (αν και χωρίς οικονομική απολαβή), τον Ιανουάριο του ίδιου έτους.
Η φήμη του νεαρού Σίλερ ήταν ήδη τέτοια, που για την πρώτη του διάλεξη ο χώρος ήταν γεμάτος. Την ίδια στιγμή, μια πορεία εκατοντάδων μαθητών έλαβε χώρα έξω από το πανεπιστήμιο, προς μεγάλη έκπληξη του Σίλερ, προτού ο Σίλερ προλάβει να ξεκινήσει την διάλεξη.
Το κείμενο της διάλεξης έχει ως εξής:
“Κύριοι, είναι μια ευχάριστη και τιμητική αποστολή για μένα να περιπλανώμαι στο μέλλον ευρισκόμενος στο πλευρό σας, μέσα από ένα πεδίο που αποκαλύπτει τόσα πολλά αντικείμενα μελέτης στον σκεπτόμενο παρατηρητή, τέτοια θαυμάσια παραδείγματα για την μίμηση του ενεργού, κοσμικού ανθρώπου, τόσο σημαντικές εξηγήσεις για τον φιλόσοφο και τόσο πλούσιες πηγές ευγενέστερης χαράς για όλους ανεξαιρέτως — στο μεγάλο και ευρύ πεδίο της παγκόσμιας ιστορίας.
Το θέαμα τόσων θαυμάσιων νεαρών ανδρών που συγκεντρώθηκαν γύρω μου από την ευγενή δίψα τους για γνώση, και μέσα στους οποίους ανθίζει κάποια ιδιοφυΐα που θα γίνει αισθητή στους επόμενους αιώνες, μετατρέπει την υποχρέωσή μου σε ευχαρίστηση, αλλά και με κάνει να νιώθω το βάρος και την σημασία αυτής της επιχείρησης σε πλήρη ισχύ.
Όσο μεγαλύτερο είναι το δώρο που πρέπει να σας κληροδοτήσω, -και ποιο είναι μεγαλύτερο δώρο από την αλήθεια που έχει να δώσει κάποιος στον άνθρωπο;- τόσο περισσότερο πρέπει να προσέχω, ώστε η αξία του να μην υποβαθμιστεί στα χέρια μου. Όσο πιο ζωντανά και αγνά συλλαμβάνει το πνεύμα σας, σε αυτήν την πιο ευτυχισμένη εποχή της δραστηριότητάς του, και όσο πιο έντονα λάμπουν τα νεανικά σας πάθη, τόσο μεγαλύτερη είναι η απαίτηση από εμένα να αποτρέψω αυτόν τον ενθουσιασμό, που μόνο η αλήθεια έχει το δικαίωμα να ξυπνήσει αντί να σπαταληθεί ανάξια από απάτη και εξαπάτηση.
Το πεδίο της ιστορίας είναι γόνιμο και πολύ περιεκτικό. Στην σφαίρα του βρίσκεται ολόκληρος ο ηθικός κόσμος. Μας συνοδεύει σε όλες τις συνθήκες που έχει βιώσει η ανθρωπότητα, μέσα από όλες τις μεταβαλλόμενες μορφές απόψεων, μέσα από την ανοησία του και την σοφία του, την φθορά του και τον εξευγενισμό του.
Η ιστορία πρέπει να λογοδοτεί για όλα όσα έχει πάρει αλλά και έχει προσφέρει ο άνθρωπος. Δεν υπάρχει κανένας ανάμεσά σας στον οποίο η ιστορία δεν είχε τίποτα σημαντικό να μεταφέρει. Όσο διαφορετικοί κι αν είναι οι δρόμοι προς τα μελλοντικά σας πεπρωμένα, σε κάποιο σημείο τα ενώνει. Αλλά ένα πεπρωμένο μοιράζεστε όλοι με τον ίδιο τρόπο μεταξύ σας, αυτό που φέρατε μαζί σας σε αυτόν τον κόσμο -να εκπαιδεύσετε τον εαυτό σας ως άνθρωπο- και η ιστορία απευθύνεται σε αυτόν τον άνθρωπο.
Όμως, κύριοι, προτού αναλάβω να προσδιορίσω με μεγαλύτερη ακρίβεια τις προσδοκίες σας για αυτό το αντικείμενο της επιμέλειάς σας και να εξηγήσω την σύνδεσή του με τον πραγματικό σκοπό των σπουδών σας, δε θα ήταν απαραίτητο να συμφωνήσω πρώτα μαζί σας για αυτόν τον σκοπό των σπουδών σας; Μια προκαταρκτική διευκρίνιση αυτού του ερωτήματος, που μου φαίνεται εύστοχο και αρκετά χρήσιμο, στην αρχή της μελλοντικής μας ακαδημαϊκής σχέσης, θα μου επιτρέψει να επιστήσω άμεσα την προσοχή σας στην πιο αξιοπρεπή πλευρά της παγκόσμιας ιστορίας.
Η πορεία των σπουδών που ορίζει ο μελετητής που τρέφεται “μόνο με ψωμί” είναι πολύ διαφορετική από αυτή του φιλοσοφικού νου. Ο πρώτος, ο οποίος, με όλη του την επιμέλεια, ενδιαφέρεται απλώς να εκπληρώσει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες μπορεί να ασκήσει ένα επάγγελμα και να απολαύσει τα πλεονεκτήματά του, που ενεργοποιεί τις δυνάμεις του μυαλού του, έτσι ώστε να βελτιώσει τις υλικές του συνθήκες και να ικανοποιήσει έναν στενόμυαλο -Διψώντας για φήμη- μυαλό, ένας τέτοιος άνθρωπος λοιπόν δεν ενδιαφέρεται όταν εισέλθει στην ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία για το πιο σημαντικό. Δηλαδή το να διακρίνει προσεκτικά εκείνες τις επιστήμες που αποκαλεί «σπουδές για ψωμί», από όλες τις υπόλοιπες, που ευχαριστούν το μυαλό για χάρη τους.
Ένας τέτοιος μελετητής πιστεύει, ότι όλον τον χρόνο που αφιέρωσε σε όλα αυτά που περιέγραψα πιο πάνω, θα έπρεπε να απομακρυνθεί από το μελλοντικό του επάγγελμα. Θα κατευθύνει όλη του την επιμέλεια στις απαιτήσεις που θα του θέσει ο μελλοντικός κύριος της μοίρας του και θα πιστέψει ότι έχει πετύχει τα πάντα μόλις γίνει ικανός να μη φοβάται αυτήν την εξουσία. Αφού έχει κάνει την πορεία του και έχει επιτύχει τον στόχο των επιθυμιών του, απορρίπτει τις επιστήμες που τον καθοδήγησαν, γιατί δεν υπάρχει λόγος να ασχοληθεί άλλο με αυτές.
Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;
Το μεγαλύτερο μέλημά του τώρα είναι να επιδείξει αυτούς τους συσσωρευμένους θησαυρούς της μνήμης του και να φροντίσει να μην υποτιμηθεί η αξία τους. Κάθε επέκταση της επιστήμης του “ψωμιού” τον αναστατώνει, γιατί προμηνύει μόνο περισσότερη δουλειά ή κάνει το παρελθόν άχρηστο. Κάθε σημαντική καινοτομία τον τρομάζει, γιατί καταρρίπτει την παλιά σχολική μορφή που με τόσο κόπο υιοθέτησε και τον θέτει σε κίνδυνο να χάσει όλη την προσπάθεια της προηγούμενης ζωής του.
Ποιος αντιστέκεται περισσότερο τους μεταρρυθμιστές, από το τσούρμο των λογίων που απλά εργάζονται για να βγάλουν το ψωμί τους; Ποιος συγκρατεί περισσότερο την πρόοδο των χρήσιμων επαναστάσεων στο βασίλειο της γνώσης από αυτούς τους ίδιου; Κάθε φως που εκπέμπεται από μια χαρούμενη ιδιοφυΐα, σε όποια επιστήμη κι αν είναι, κάνει εμφανή την φτώχεια τους. Τα όπλα τους είναι η πικρία, η πονηριά και η απόγνωση, γιατί στο σχολικό σύστημα που υπερασπίζονται, μάχονται ταυτόχρονα για ολόκληρη την ύπαρξή τους.
Σε αυτό το σημείο, δεν υπάρχει πιο ασυμβίβαστος εχθρός, ούτε πιο ζηλιάρης λόγιος, κανείς πιο πρόθυμος να καταγγείλει την αίρεση από τον αυτόν που απλά βγάζει το “ψωμί” του . Όσο λιγότερο τον ανταμείβει η γνώση του για λογαριασμό του, τόσο περισσότερο καταβροχθίζει την επιδοκιμασία που του εκτοξεύεται απ’ έξω. Έχει μόνο ένα πρότυπο για την δουλειά του τεχνίτη, καθώς και για την δουλειά του μυαλού – την προσπάθεια. Έτσι, κανείς παραπονιέται περισσότερο για την αχαριστία, από αυτό το είδος ανθρώπου .
Αναζητά τις ανταμοιβές του όχι στους θησαυρούς του μυαλού του – αλλά τις περιμένει από την αναγνώριση των άλλων, από διάφορες θέσεις τιμής και από την προσωπική ασφάλεια που προσφέρουν όλα αυτά. Έχει ζήσει, έχει ανησυχήσει και έχει εργαστεί μάταια. Μάταια θα έχει αναζητήσει την αλήθεια, αν αυτή η αλήθεια δεν μεταφραστεί σε χρυσό, σε έπαινο και σε πριγκιπική εύνοια.
Αξιολύπητος άνθρωπος, που με τα ευγενέστερα όλων των εργαλείων, με την επιστήμη και την τέχνη, δεν επιθυμεί και δεν αποκτά τίποτα ανώτερο από απλά ένα μεροκάματο με τα χειρότερα εργαλεία και που στο βασίλειο της απόλυτης ελευθερίας σέρνει μαζί του μια σκλαβωμένη ψυχή.
Ακόμη πιο αξιολύπητος, ωστόσο, είναι ο νεαρός ιδιοφυής, του οποίου ο φυσικός, όμορφος βηματισμός παρασύρεται από τις επιβλαβείς θεωρίες και τα μοντέλα σε αυτήν την θλιβερή παράκαμψη, ο οποίος πείστηκε να συλλέξει εφήμερες λεπτομέρειες για το μελλοντικό του επάγγελμα, το τόσο άθλια σχολαστικό.
Η επαγγελματική επιστήμη το είναι ένα συνονθύλευμα που σύντομα θα τον αηδιάσει. Θα ξυπνήσουν μέσα του επιθυμίες που δεν μπορεί να ικανοποιήσει και η ιδιοφυΐα του θα επαναστατήσει ενάντια στην μοίρα του. Ό,τι κάνει φαίνεται σ’ αυτόν μόνο σαν θραύσματα, δεν βλέπει κανένα σκοπό στην δουλειά του, αλλά μόνο αστοχία που δεν μπορεί να αντέξει. Η θλίψη και η επιπολαιότητα στα επαγγελματικά του τον πιέζει, γιατί δεν μπορεί να τα αντιμετωπίσει με το χαρούμενο θάρρος, το οποίο συνοδεύει μόνο την φωτισμένη κατανόηση και μόνο την αναμενόμενη τελειότητα.
Αισθάνεται απομονωμένος και διχασμένος από την σύνδεση των πραγμάτων, αφού έχει παραμελήσει να συνδέσει την δραστηριότητά του με το μεγάλο σύνολο του κόσμου. Η νομολογία “ξεφορτώνει” τον νομικό μόλις η λάμψη ενός καλύτερου πολιτισμού ρίξει το φως της στην γυμνότητά του, αντί να προσπαθεί τώρα να γίνει νέος δημιουργός του νόμου και να βελτιώσει τις ελλείψεις που ανακάλυψε από τον εσωτερικό του πλούτο.
Ο γιατρός αποξενώνεται από το επάγγελμά του, μόλις τα σοβαρά λάθη του καταδείξουν την αναξιοπιστία του συστήματός του. Ο θεολόγος χάνει το σεβασμό για το κάλεσμά του, μόλις η πίστη του στο αλάθητο του συστήματός του αρχίζει να κλονίζεται.
Πόσο διαφορετικά αυτοπαρουσιάζεται ο φιλοσοφικός νους! Όσο σχολαστικά διακρίνει ο συμβατικός μελετητής την επιστήμη του από όλες τις άλλες, τόσο περισσότερο προσπαθεί να επεκτείνει την εμβέλεια της δικής του γνώσης και να αποκαταστήσει τον δεσμό του με τους άλλους – λέω “αποκαταστήσει”, γιατί μόνο ο αφηρημένος νους έχει θέσει αυτά τα όρια. Έχει διαχωρίσει τις επιστήμες την μία από την άλλη. Εκεί που ο συμβατός λόγιο θα ενωθεί με τον φιλοσοφικός νου, θα υπάρξει η πολυπόθητη αλλαγή.
Πείθει τον εαυτό του ότι τα πάντα είναι αλληλένδετα στο πεδίο της κατανόησης καθώς και στον υλικό κόσμο, και η ορμή του για αρμονία δεν μπορεί να ικανοποιηθεί με κομμάτια του συνόλου. Όλες οι προσπάθειές του κατευθύνονται προς την τελειότητα της γνώσης του. Η ευγενής του ανυπομονησία δεν μπορεί να ησυχάσει έως ότου όλες οι συλλήψεις του έχουν διαταχθεί σε ένα οργανικό σύνολο, έως ότου σταθεί στο επίκεντρο της τέχνης του, της επιστήμης του και έως ότου από αυτή την θέση κοιτάξει την έκτασή της με μια ικανοποιημένη ματιά.
Νέες ανακαλύψεις στην σφαίρα των δραστηριοτήτων του ενθουσιάζουν το φιλοσοφικό μυαλό. Ίσως καλύπτουν ένα κενό που είχε ακόμη παραμορφώσει το όλο και αυξανόμενο σύνολο των αντιλήψεών του ή έβαλαν το λιθαράκι που έλειπε στο οικοδόμημα των ιδεών του, το οποίο στην συνέχεια το ολοκληρώνει. Ακόμα κι αν αυτές οι νέες ανακαλύψεις το αφήσουν σε ερείπια, μια νέα αλυσίδα σκέψεων, ένα νέο φυσικό φαινόμενο, ένας πρόσφατα ανακαλυφθείς νόμος στον υλικό κόσμο, είναι αρκετά για να ανατρέψουν ολόκληρο το οικοδόμημα της επιστήμης του, ανεξάρτητα από το ότι πάντα αγαπούσε την αλήθεια περισσότερο από το σύστημά του, και θα ανταλλάξει ευχαρίστως την παλιά, ανεπαρκή μορφή με μια νέα, πιο όμορφη.
Πράγματι, αν κανένα χτύπημα από το εξωτερικό δεν συντρίψει το οικοδόμημα των ιδεών του, ο ίδιος θα είναι ο πρώτος που θα το γκρεμίσει δυσαρεστημένος και θα το αποκαταστήσει πιο τελειοποιημένο. Μέσα από πάντα νέες και πιο όμορφες μορφές σκέψης, ο φιλοσοφικός νους προχωρά προς την ανώτερη αριστεία, ενώ ο συμβατικός λόγιος παραμένει σε αιώνια στασιμότητα του νου,να φυλάει την άγονη μονοτονία των σχολικών του αντιλήψεων.
Δεν υπάρχει δικαιότερος κριτής για τα πλεονεκτήματα των άλλων από το φιλοσοφικό μυαλό. Αρκετά οξυδερκές και ευφάνταστο για να κάνει χρήση κάθε δραστηριότητας, είναι επίσης αρκετά δίκαιο ώστε να τιμήσει την δημιουργία ακόμη και της παραμικρής συνεισφοράς. Όλα τα μυαλά δουλεύουν γι’ αυτό — όλα τα μυαλά εργάζονται ενάντια στον συμβατό λόγιο.
Ο πρώτος ξέρει πώς να μεταμορφώνει τα πάντα γύρω του, ό,τι συμβαίνει και σκέφτεται, σε δική του κατοχή – μεταξύ των σκεπτόμενων μυαλών υπάρχει μια οικεία κοινότητα όλων των αγαθών του νου. Ό,τι αποκτάται στο βασίλειο της αλήθειας από έναν, κερδίζεται για όλους. Από την άλλη ο συμβατός λόγιος φράχτηκε ενάντια σε όλους τους γείτονές του, τους οποίους ζηλεύει και παρακολουθεί ανήσυχα το ερειπωμένο φράγμα του, το οποίο όως υπερασπίζεται αδύναμα ενάντια στην νικηφόρα λογική.
Για όλα όσα αναλαμβάνει ο συμβατός μελετητής, πρέπει να δανείζεται κίνητρα και ενθάρρυνση από τους άλλους. Ο φιλοσοφικός νους, στην επιμέλειά του, βρίσκει στο ίδιο το θέμα του το κίνητρο και την ανταμοιβή του. Πόσο πιο ενθουσιώδης για να ασχοληθεί με την δουλειά του, πόσο πιο ζωηρή θα είναι η προθυμία του, πόσο πιο επίμονο το θάρρος του και η δραστηριότητά του, γιατί γι’ αυτόν η εργασία αναζωογονείται μέσω της εργασίας.
Ακόμα και τα μικρά πράγματα γίνονται μεγαλειώδη κάτω από το δημιουργικό του χέρι, γιατί έχει πάντα τον μεγάλο στόχο, τον οποίο μπορεί να υπηρετήσει, ενώ ανυτίθετα ο συμβατός λόγιος βλέπει ακόμη και στα μεγάλα πράγματα, μόνο αυτό που είναι ασήμαντο. Δεν είναι αυτό που κάνει, αλλά το πώς αντιμετωπίζει αυτό που κάνει, που διακρίνει το φιλοσοφικό μυαλό. Όπου μπορεί να σταθεί και να εργαστεί, βρίσκεται πάντα στο κέντρο του συνόλου. Και όσο μακριά το αντικείμενο των κόπων του μπορεί να τον απομακρύνει από τους άλλους αδελφούς του, είναι σύμμαχος μαζί τους και κοντά τους μέσα από μια αρμονικά λειτουργική κατανόηση. Τους συναντά εκεί που όλα τα φωτισμένα μυαλά βρίσκουν το ένα το άλλο.
Πρέπει να συνεχίσω περαιτέρω αυτήν την περιγραφή, ή μπορώ να ελπίζω ότι έχετε ήδη αποφασίσει ποιο από αυτά τα δύο σκιαγραφήματα εδώ θα θέλετε να πάρετε ως πρότυπο; Το εάν η μελέτη της παγκόσμιας ιστορίας μπορεί να σας καλεί να την ερευνήσετε ή αν θα πρέπει να την αφήσετε ήσυχη, εξαρτάται από την επιλογή που έχετε κάνει μεταξύ αυτών των δύο. Η μόνη μου ανησυχία είναι με το δεύτερο σκιαγράφημα, γιατί προσπαθώντας να γίνει κάποιος χρήσιμος στο πρώτο, η επιστήμη μπορεί να απομακρυνθεί πολύ από τον ανώτερο, απώτερο σκοπό της και να ανταλλάξει ένα μικρό κέρδος με μια πολύ μεγάλη θυσία.
Εάν συμφωνήσουμε ως προς την οπτική γωνία από την οποία θα πρέπει να καθοριστεί η αξία της επιστήμης, μπορώ τώρα να πλησιάσω περισσότερο την αντίληψη της ίδιας της παγκόσμιας ιστορίας, που είναι και το θέμα της σημερινής διάλεξης.
Οι ανακαλύψεις που έχουν κάνει οι Ευρωπαίοι ναυτικοί μας σε μακρινούς ωκεανούς και σε απομακρυσμένες ακτές, μας παρουσιάζουν ένα θέαμα τόσο επικοδομητικό όσο και διασκεδαστικό. Μας δείχνουν φυλές που μας περιβάλλουν στα πιο διαφορετικά επίπεδα κουλτούρας, όπως παιδιά διαφορετικών ηλικιών συγκεντρωμένα γύρω από έναν ενήλικα, υπενθυμίζοντάς του με το παράδειγμά τους τι ήταν παλιά και από πού ξεκίνησε.
Ένα σοφό χέρι φαίνεται να έχει διατηρήσει αυτές τις ακατέργαστες φυλές για εμάς μέχρι την εποχή μας, όπου θα ήμασταν αρκετά προηγμένοι στον δικό μας πολιτισμό, ώστε να εφαρμόσουμε την γόνιμη αυτή την ανακάλυψη στους εαυτούς μας και να αποκαταστήσουμε από αυτόν τον καθρέφτη την ξεχασμένη καταγωγή του είδους μας . Αλλά πόσο ντροπιαστική και θλιβερή είναι η εικόνα που μας δίνουν αυτοί οι άνθρωποι για την παιδική μας ηλικία! Κι όμως το επίπεδο στο οποίο τα βλέπουμε δεν είναι καν το αρχικό. Η ανθρωπότητα ξεκίνησε ακόμη πιο περιφρονητικά. Αυτά που μελετάμε σήμερα τα βρίσκουμε ήδη ως έθνη, ως πολιτικά σώματα. Αλλά η ανθρωπότητα έπρεπε πρώτα να ανυψωθεί με μια εξαιρετική προσπάθεια στην πολιτική κοινωνία.
Τώρα τι θέλουν να μας πούνε αυτοί οι ταξιδιώτες; Βρήκαν κάποιους χωρίς καμία γνώση των πιο απαραίτητων δεξιοτήτων, χωρίς σίδερο, χωρίς άροτρο, μερικούς ακόμη και χωρίς κατοχή φωτιάς. Μερικοί εξακολουθούσαν να παλεύουν με άγρια θηρία για φαγητό και κατοικία, μεταξύ πολλών που η γλώσσα είχε μόλις ανυψωθεί από τους ήχους των ζώων. Σε ορισμένα μέρη, δεν υπήρχε καν ο απλός δεσμός του γάμου, όπως και επίσης δεν υπήρχε ακόμη γνώση της ιδιοκτησίας και σε άλλα η χαλαρή ψυχή δεν μπορούσε καν να διατηρήσει μια εμπειρία που επαναλαμβάνεται κάθε μέρα.
Είδε κανείς τον άγριο να παραιτείται αμέριμνα από το κρεβάτι στο οποίο κοιμόταν, γιατί δεν του πέρασε από το μυαλό ότι θα ξανακοιμηθεί αύριο; Ο πόλεμος, ωστόσο, ήταν μαζί τους και η σάρκα του νικημένου εχθρού ήταν συνήθως το έπαθλο της νίκης. Μεταξύ άλλων, οι εξοικειωμένοι με διάφορες αναψυχές της ζωής, οι οποίοι είχαν ήδη επιτύχει ένα υψηλότερο επίπεδο πολιτισμού, την σκλαβιά και τον δεσποτισμό, μας παρουσίασαν μια φρικτή εικόνα τους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο τύραννος στην Αφρική που ανταλλάσσει τους υπηκόους του για μια γουλιά κονιάκ. Άλλο παράδειγμα είναι η σφαγή των υπηκόων για να τον υπηρετήσουν τον κάτω κόσμο.
Η ευσεβής απλότητα προσκυνά σε ένα γελοίο φετίχ και μεταμορφώνεται σε ένα τρομερό τέρας. Η ανθρωπότητα απεικονίζεται στους θεούς της. Βλέπουμε την εξευτελιστική σκλαβιά, την βλακεία και την δεισιδαιμονία να υποκλίνονται μπροστά σε αυτούς τους θεούς και ταυτόχρονα βλέπουμε στο άλλο άκρο την άνομη ελευθερία.
Πάντα οπλισμένος για επίθεση και άμυνα, ξαφνιασμένος από κάθε θόρυβο, ο άγριος τεντώνει το προσεκτικό αυτί του στην έρημο. Οτιδήποτε καινούργιο είναι εχθρός! Καμία φιλόξενη εστία δεν θα τον μαλακώσει, καμία γλυκιά φιλοξενία δεν θα τον παρηγορήσει. Αλλά ακόμα κι εκεί που η ανθρωπότητα έχει ανυψωθεί από την εχθρική μοναξιά στην κοινότητα, από την στέρηση στην πολυτέλεια, από τον φόβο στην χαρά – πόσο περίεργο και φρικτό φαίνεται στα μάτια μας αυτό!
Το ακατέργαστο γούστο του αναζητά την χαρά στον λήθαργο, την ομορφιά στην διαστρέβλωση, την δόξα στην υπερβολή. Ακόμη και η αρετή του ξυπνά τον τρόμο μέσα μας, και αυτό που αποκαλεί ευδαιμονία του, δεν μπορεί παρά να μας προκαλέσει την αποστροφή και τον οίκτο. Έτσι ήμασταν κι εμείς . Ο Καίσαρας και ο Τάκιτος δεν μας βρήκαν πολύ καλύτερους πριν από χίλια χρόνια. Τι είμαστε τώρα;—Αφήστε με να μείνω για μια στιγμή σε αυτήν την εποχή στην οποία ζούμε, στο τώρα, σε αυτό το σημερινό σχήμα του κόσμου που κατοικούμε.
Η ανθρώπινη επιμέλεια καλλιεργήθηκε και υπέταξε την γη που αντιστέκεται μέσω της επιμονής και της δεξιοτεχνίας. Σε ένα μέρος του κόσμου βλέπουμε, ότι η ανθρωπότητα λύτρωσε την γη από την θάλασσα και κάπου αλλού άνοιξε ποτάμια στην άνυδρη γη. Η ανθρωπότητα έχει ανακατέψει τις περιοχές και τις εποχές και έχει προσαρμόσει τα αδύναμα φυτά της Ανατολής στο δικό της σκληρό κλίμα.
Όπως έφερε την Ευρώπη στις Δυτικές Ινδίες και στις Νότιες Θάλασσες, έτσι άφησε και την Ασία να αναδυθεί στην Ευρώπη. Ένας πιο χαρούμενος ουρανός τώρα γελάει πάνω από τα δάση της Γερμανίας, που το δυνατό χέρι του ανθρώπου άνοιξε στις ακτίνες του ήλιου και στα κύματα του Ρήνου καθρεφτίζονται τα αμπέλια της Ασίας. Στις όχθες του ξεφυτρώνουν πολυπληθείς πόλεις, οι οποίες κατακλύζονται από έντονη ζωή ευχαρίστησης και εργασίας.
Εδώ βρίσκουμε έναν άνδρα ασφαλή στην ειρηνική κατοχή των αποκτήσεών του μεταξύ εκατομμυρίων άλλων. Την ισότητα που έχασε με την είσοδό του στην κοινότητα, την ανέκτησε μέσω σοφών νόμων. Ξέφυγε από τον τυφλό περιορισμό της καθαρής τύχης και της φτώχειας κάτω από τον πιο ήπιο περιορισμό των συνθηκών και παρέδωσε την ελευθερία του θηρίου για να εξαγοράσει την πιο ευγενή ελευθερία του ανθρώπου.
Η επικρατούσα ανάγκη τον αναγκάζει πια να μην αποζητά το άροτρο, να αφήσει το αλέτρι του για να υπερασπιστεί την πατρίδα του στο πεδίο της μάχης. Με το χέρι του γεωργού γεμίζει τα αμπάρια του, με τα όπλα ενός πολεμιστή προστατεύει την περιοχή του. Ο νόμος παρακολουθεί την περιουσία του — και αυτό το ανεκτίμητο δικαίωμα παραμένει σε αυτόν να αποφασίσει μόνος του ποιο είναι το καθήκον του.
Πόσες δημιουργίες τέχνης, πόσα θαύματα επιμέλειας, τι φως σε όλα τα γνωστικά πεδία, αφού ο άνθρωπος δεν καταναλώνει πια τις ενέργειές του σε αξιοθρήνητη αυτοάμυνα, αφού έχει τεθεί στην κρίση του να συμφιλιωθεί με την ανάγκη, που έπρεπε να μην ξεφύγει ποτέ πλήρως. αφού έχει αποκτήσει το πολύτιμο προνόμιο να διοικεί ελεύθερα τις δυνατότητές του και να ακολουθεί το κάλεσμα της ιδιοφυΐας του! Τι ζωηρή δραστηριότητα παντού, αφού οι επιθυμίες πολλαπλασιάστηκαν, έδωσε νέα φτερά στην εφευρετική ιδιοφυΐα και άνοιξε νέες σφαίρες στην επιμέλειά του. Τα όρια που απομόνωσαν κράτη και τα έθνη σε έναν εχθρικό εγωισμό, επιτέλους παραβιάζονται. Όλα τα σκεπτόμενα μυαλά είναι πλέον συνδεδεμένα μεταξύ τους με τον δεσμό του κόσμου-πολίτη και όλο το φως του αιώνα μπορεί τώρα να φωτίσει το πνεύμα ενός νέου Galileo και Erasmus.
Τα βάρβαρα εγκλήματα ακολουθούν την βάρβαρη τιμωρία τους σταδιακά στην λήθη. Έγινε ένα μεγάλο βήμα προς τον εξευγενισμό, έτσι ώστε οι νόμοι να είναι ενάρετοι, αν και η ανθρωπότητα εξακολουθεί να μην είναι. Όπου τα καθήκοντα που επιβάλλονται στην ανθρωπότητα είναι χαλαρά, η ηθική αναλαμβάνει. Αυτόν τον οποίο καμία τιμωρία δεν τον τρομοκρατεί και καμία συνείδηση δεν τον περιορίζει, βρίσκεται πλέον εντός των ορίων των νόμους της ευπρέπειας και της τιμής.
Είναι αλήθεια ότι ορισμένα βάρβαρα απομεινάρια της προηγούμενης εποχής έχουν διεισδύσει στην δική μας, σαν απόγονος του ατυχήματος και της βίας, που η Εποχή της Λογικής δεν πρέπει να διαιωνίζει. Αλλά πόσο χρήσιμο έχει φανεί και η κατανόηση της ανθρωπότητας σε αυτήν την βάρβαρη κληρονομιά του αρχαίου κόσμου και του Μεσαίωνα.
Πόσο ακίνδυνο, ναι – και πόσο χρήσιμο – κάνει συχνά αυτό που δεν μπορούσε ακόμη να τολμήσει να ανατρέψει! Πάνω στο τραχύ έδαφος της φεουδαρχικής αναρχίας, η Γερμανία καθιέρωσε το σύστημα της πολιτικής και κληρικής ελευθερίας της. Η σιλουέτα του Ρωμαίου Αυτοκράτορα που παρουσιάζεται σε αυτήν την πλευρά των Απεννίνων εξυπηρετεί τον κόσμο απείρως καλύτερα από το φοβερό αρχέτυπό του στην αρχαία Ρώμη, γιατί συγκρατεί ένα χρήσιμο σύστημα κρατών μέσω της συμφωνίας.
Ο πρώτος είχε καταστείλει τις πιο δραστήριες δυνάμεις της ανθρωπότητας σε ομοιόμορφους σκλάβους. Ακόμη και η θρησκεία μας, τόσο παραμορφωμένη στα χέρια των άπιστων, από την οποία μας έχει παραδοθεί — ποιος μπορεί να αρνηθεί την εξευγενιστική επιρροή μιας καλύτερης φιλοσοφίας σε αυτήν; Από τον Leibnizes και τον Lockes, το δόγμα και η ηθική του Χριστιανισμού κέρδισαν με τον ίδιο τρόπο το πινέλο ενός Ραφαήλ και ενός Κορρέτζιο, που κληροδότησε στην ιερή ιστορία.
Τέλος, τα έθνη μας. Με πόση ένταση και πόση τέχνη είναι συνυφασμένα μεταξύ τους! Πόσο πιο διαρκώς αδερφικός μέσω της φιλανθρωπικής δύναμης της ανάγκης, παρά όπως σε παλαιότερες εποχές μέσω των πιο τελετουργικών συνθηκών! Η ειρήνη τώρα φυλάσσεται από έναν μόνιμα χαλιναγωγημένο πόλεμο και η αγάπη για τον εαυτό ενός έθνους το καθιστά φύλακα της ευημερίας του άλλου. Η ευρωπαϊκή κοινότητα των κρατών φαίνεται να μεταμορφώνεται σε μια μεγάλη οικογένεια. Τα μέλη της οικογένειας μπορεί να συμπεριφέρονται το ένα στο άλλο με εχθρότητα, αλλά ελπίζουμε να μην σκίζουν πλέον το ένα το άλλο άκρο από άκρο.
Πόσο διαφορετικές εικόνες! Ποιος θα υποπτευόταν ότι στον εκλεπτυσμένο Ευρωπαίο του δέκατου όγδοου αιώνα θα υπήρχε ένας αδελφός του σύγχρονου Καναδού ή του αρχαίου Κέλτου; Όλες αυτές οι δεξιότητες, οι καλλιτεχνικές παρορμήσεις, οι εμπειρίες και όλες αυτές οι δημιουργίες της λογικής, εμφυτεύθηκαν και αναπτύχθηκαν στην ανθρωπότητα κατά την διάρκεια μερικών χιλιάδων ετών. Όλα αυτά τα θαύματα της τέχνης, αυτά τα μεγάλα επιτεύγματα επιμέλειας που προκλήθηκαν από την ανθρωπότητα. Τι τους ξύπνησε στην ζωή, τι τους παρέσυρε; Μέσα από ποιες συνθήκες περιπλανήθηκε ο άνθρωπος μέχρι να ανέλθει από το ένα άκρο, από τον μη κοινωνικό τρωγλοδύτη, στον πολυμήχανο στοχαστή, τον καλλιεργημένο άνθρωπο του κόσμου; Η παγκόσμια παγκόσμια ιστορία δίνει την απάντηση σε αυτό το ερώτημα.
Αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι παρουσιάζονται σε αυτήν την ίδια έκταση γης τόσο αμέτρητα διαφορετικοί όταν τους βλέπουμε σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Δεν είναι λιγότερο εντυπωσιακή η διαφορά που μας προσφέρει η σύγχρονη γενιά σε διάφορες χώρες. Τι πλήθος εθίμων, συνταγμάτων και ηθών! Τι γρήγορη εναλλαγή μεταξύ σκότους και φωτός, μεταξύ αναρχίας και τάξης, ευδαιμονίας και δυστυχίας, ακόμα κι όταν συναντάμε ανθρώπους μόνο σε αυτό το μικρό μέρος του κόσμου, την Ευρώπη!
Ελεύθερος στον Τάμεση, ακατάκτητος ανάμεσα στις Άλπεις, κάπου αλλού ανίκητςο ανάμεσα στα τεχνητά ποτάμια και τους βάλτους. Στην άλλη πλευρά των Πυρηναίων, χωρίς ενέργεια και μίζερος στην ηρεμία του. Πλούσιος και ευλογημένος στο Άμστερνταμ χωρίς συγκομιδή. Φτωχοί και δυστυχισμένοι στον αχρησιμοποίητο παράδεισο του Έβρου.
Εδώ δύο μακρινά έθνη, που χωρίζονται από έναν ωκεανό, μεταμορφώνονται σε γείτονες με την δύναμη της ανάγκης, της επιμέλειας των τεχνών και των πολιτικών δεσμών. Υπάρχουν διπλανοί κάτοικοι ενός ποταμού που απέχουν αμέτρητα στις διάφορες λειτουργίες τους! Τι οδήγησε την δύναμη της Ισπανίας πέρα από τον Ατλαντικό Ωκεανό στην καρδιά της Αμερικής; Τι διατήρησε τόσους πολλούς θρόνους στην Ιταλία και την Γερμανία, και στην Γαλλία τους άφησε όλους, εκτός από έναν, να εξαφανιστούν; Η παγκόσμια ιστορία λύνει αυτό το ερώτημα.
Ακόμα και το ότι βρεθήκαμε μαζί εδώ αυτήν την στιγμή, βρεθήκαμε μαζί με αυτόν τον βαθμό εθνικής κουλτούρας, με αυτήν την γλώσσα, αυτά τα ήθη, αυτά τα κοινωνικά οφέλη, αυτόν τον βαθμός ελευθερίας συνείδησης, είναι το αποτέλεσμα ίσως όλων των προηγούμενων γεγονότων στον κόσμο. Δηλαδή το σύνολο της παγκόσμιας ιστορίας, τουλάχιστον, ήταν απαραίτητο για να εξηγηθεί αυτή η μοναδική στιγμή.
Για να είχαμε συναντηθεί εδώ ως Χριστιανοί, αυτή η θρησκεία έπρεπε να προετοιμαστεί από αμέτρητες επαναστάσεις, έπρεπε να βγει από τον Ιουδαϊσμό, έπρεπε να είχε βρει το ρωμαϊκό κράτος όπως ακριβώς το βρήκε, να εξαπλωθεί με ταχεία και νικηφόρα πορεία σε όλον τον κόσμο και να ανέβει τελικά ακόμη και στον θρόνο των Καίσαρων. Οι ακατέργαστοι πρόγονοί μας στα δάση της Θουριγγίας έπρεπε να έχουν ηττηθεί από την ανώτερη δύναμη των Φράγκων για να υιοθετήσουν τη θρησκεία τους.
Μέσω του αυξανόμενου πλούτου του, λόγω της άγνοιας του λαού και της αδυναμίας των ηγεμόνων του, ο κλήρος έπρεπε να μπει στον πειρασμό και να ευνοηθεί να κάνει κακή χρήση της φήμης του και να μεταμορφώσει την σιωπηλή του εξουσία πάνω στην συνείδηση, σε κοσμικό σπαθί. Για να έχουμε συγκεντρωθεί εδώ ως Χριστιανοί Προτεστάντες, η ιεραρχία έπρεπε να είχε ξεχύσει όλες τις θηριωδίες της στο ανθρώπινο είδος, σε έναν Γρηγόριο και Αθώο, έτσι ώστε η αχαλίνωτη φθορά των ηθικών προτύπων και το κραυγές σκάνδαλο του πνευματικού δεσποτισμού, να μπορούσαν να εμψυχώσουν έναν ατρόμητο Αυγουστιανό.
Ένας μοναχός να δώσει το σύνθημα για την εξέγερση και να αρπάξει την μισή Ευρώπη μακριά από την ρωμαϊκή ιεραρχία. Για να συμβεί αυτό, τα όπλα των πριγκίπων μας έπρεπε να αποσπάσουν μια θρησκευτική ειρήνη από τον Κάρολο Ε’. Ένας Γουσταύος Αδόλφος έπρεπε να έχει εκδικηθεί για την παραβίαση αυτής της ειρήνης και να εγκαθιδρύσει μια νέα, παγκόσμια ειρήνη για αιώνες.
Πόλεις στην Ιταλία και την Γερμανία έπρεπε να είχαν ξεσηκωθεί για να ανοίξουν τις πύλες τους στην βιομηχανία, να σπάσουν τις αλυσίδες της δουλοπαροικίας, να αφαιρέσουν τα σκήπτρα από τα χέρια ανίδεων τυράννων και να κερδίσουν τον σεβασμό για τον εαυτό τους μέσω μιας μαχητικής Χανσεατικής Ένωσης, προκειμένου αυτό το εμπόριο να ανθίσει και η περιττότητα να προκαλέσει τις τέχνες της χαράς, έτσι ώστε το έθνος να τιμήσει τον χρήσιμο γεωργό και μια μακροχρόνια ευτυχία να εγκαθυδριθεί για την ανθρωπότητα και να ωριμάσει στην ευεργετική μεσαία τάξη, τον δημιουργό ολόκληρου του πολιτισμού μας.
Οι αυτοκράτορες της Γερμανίας έπρεπε να έχουν αποδυναμωθεί σε μάχες αιώνων με τους πάπες, με τους υποτελείς τους, με τους ζηλιάρηδες γείτονες. Η Ευρώπη έπρεπε να είχε ξεφορτώσει την επικίνδυνη αφθονία της στους τάφους της Ασίας και η προκλητική φεουδαρχική αριστοκρατία έπρεπε να είχε αφαιμάξει μέχρι θανάτου το αγανακτισμένο επαναστατικό της πνεύμα, σε έναν δολοφονικό νόμο της γροθιάς, σε ρωμαϊκές εκστρατείες και σταυροφορίες, έτσι ώστε το μπερδεμένο χάος να μπορέσει να λυθεί και οι αντιμαχόμενες δυνάμεις του κράτους να βρίσκονται σε μια ευλογημένη ισορροπία, και από εκεί είναι η ανταμοιβή του παρόντος ελεύθερου χρόνου.
Για να απαλλαγεί ο νους μας από την άγνοια στην οποία ήταν αλυσοδεμένος, ο πνευματικός και ο κοσμικός καταναγκασμός, το από καιρό καταπιεσμένο μικρόβιο της παιδείας έπρεπε να ξεσπάσει ξανά ανάμεσα στους πιο εξαγριωμένους διώκτες του και ένας Αλ Μαμούν έπρεπε να είχε πληρώσει τα λάφυρα στις επιστήμες. Η αφόρητη δυστυχία της βαρβαρότητας έπρεπε να είχε εκδιώξει τους προγόνους μας από τις αιματηρές κρίσεις του Θεού και τα ανθρώπινα δικαστήρια, οι καταστροφικές πληγές έπρεπε να προτρέψουν την ιατρική να παρασυρθεί στην μελέτη της φύσης, η αδράνεια των μοναχών έπρεπε να προετοιμάσει από απόσταση ένα υποκατάστατο του κακού που είχαν δημιουργήσει τα έργα τους και η βέβηλη βιομηχανία και τα μοναστήρια έπρεπε να έχουν διατηρήσει τα ερείπια της εποχής του Αυγουστίνου μέχρι να φτάσει η εποχή της τυπογραφίας.
Το καταθλιπτικό πνεύμα του σκανδιναβικού βαρβάρου έπρεπε να είχε ανυψωθεί σε ελληνικά και ρωμαϊκά πρότυπα και η πολυμάθεια έπρεπε να είχε συνάψει μια συμμαχία με τις Μούσες και τις Χάριτες. Αλλά, αν η Ελλάδα δεν είχε γεννήσει έναν Θουκυδίδη, έναν Πλάτωνα, έναν Αριστοτέλη, εάν η Ρώμη δεν είχε γεννήσει έναν Οράτιο, έναν Κικέρωνα, έναν Βιργίλιο, έναν Λίβιο, αυτά τα δύο έθνη θα είχαν ανέβει στα ύψη του πολιτικού πλούτου;
Πόσες εφευρέσεις, ανακαλύψεις, κρατικές και εκκλησιαστικές επαναστάσεις έπρεπε να συνωμοτήσουν για να δώσουν ανάπτυξη και διάδοση σε αυτά τα νέα, τρυφερά ακόμα βλαστάρια επιστήμης και τέχνης! Πόσοι πόλεμοι έπρεπε να διεξαχθούν, πόσες συμμαχίες συνήφθησαν και διαλύθηκαν, ακόμη και στα πρόσγατα χρόνια, για να έρθει η Ευρώπη επιτέλους στην αρχή της ειρήνης, η οποία αυτή και μόνο αυτή, δίνει στα έθνη, καθώς και στους πολίτες τους, την δυνατότητα να στρέφουν την προσοχή τους στον εαυτό τους και να συμμορφώσουν τις ενέργειές τους για έναν λογικό σκοπό!
Ακόμη και στις πιο καθημερινές δραστηριότητες της πολιτικής ζωής, δεν μπορούμε να αποφύγουμε να οφείλουμε στους περασμένους αιώνες, όλα αυτά τα οποία έχουμε. Οι πιο διαφορετικές περίοδοι της ανθρωπότητας συμβάλλουν στον πολιτισμό μας, με τον ίδιο τρόπο, όπως ακριβώς και οι πιο απομακρυσμένες περιοχές του κόσμου συμβάλλουν στην πολυτέλειά μας. Τα ρούχα που φοράμε, τα μπαχαρικά στο φαγητό μας και η τιμή στην οποία τα αγοράζουμε, πολλά από τα ισχυρότερα φάρμακά μας, καθώς και πολλά νέα εργαλεία της καταστροφής μας – δεν προϋποθέτουν έναν Κολόμβο που ανακάλυψε την Αμερική, έναν Βάσκο ντα Γκάμα που έκανε τον γύρο της άκρης της Αφρικής;
Υπάρχει λοιπόν μια μακρά αλυσίδα γεγονότων που μας τραβούν από την παρούσα στιγμή, ψηλά προς την αρχή του ανθρώπινου είδους, τα οποία συμπλέκονται ως αιτία και αποτέλεσμα. Μόνο η άπειρη κατανόηση μπορεί να μελετήσει αυτά τα γεγονότα πλήρως και ολοκληρωτικά.
Για τον άνθρωπο, τίθενται στενότεροι περιορισμοί.
– Αμέτρητα από αυτά τα γεγονότα είτε δεν έχουν βρει ανθρώπινο μάρτυρα ή παρατηρητή, είτε έχουν διατηρηθεί χωρίς σημάδια. Μεταξύ αυτών είναι όλα εκείνα που έχουν προηγηθεί του ίδιου του ανθρώπινου είδους και της εφεύρεσης των γραμμάτων. Η πηγή όλης της ιστορίας είναι η παράδοση και το όργανο της παράδοσης είναι ο λόγος. Ολόκληρη η εποχή πριν από την ομιλία, όσο σημαντική κι αν ήταν για τον κόσμο, έχει χαθεί στην παγκόσμια ιστορία.
– Αλλά αφού εφευρέθηκε ο λόγος, μέσω αυτού υπήρχε η δυνατότητα να εκφράσουμε πράγματα που συνέβησαν, και να επικοινωνήσουμε περαιτέρω, έτσι στην αρχή, αυτή η αναφορά συνέβαινε με τον ανασφαλή και μεταβλητό τρόπο των μύθων. Από στόμα σε στόμα, ένα τέτοιο γεγονός μεταδόθηκε σε μια μακρά διαδοχή γενεών, και δεδομένου ότι πέρασε από μέσα που αλλάζουν, αυτό υπέστη αναγκαστικά αυτές τις αλλαγές. Η ζωντανή παράδοση ή ο μύθος από στόμα σε στόμα, είναι επομένως μια εξαιρετικά αναξιόπιστη πηγή για την ιστορία. Όλα τα γεγονότα πριν από την χρήση του γραπτού λόγου, επομένως, είναι βαθιά χαμένα στην παγκόσμια ιστορία.
– Αλλά και ο ίδιος ο γραπτός λόγος δεν είναι αιώνιος. Αμέτρητα μνημεία της αρχαίας εποχής έχουν καταστραφεί από τον χρόνο και τα ατυχήματα και μόνο λίγα ερείπια έχουν διατηρηθεί από τον αρχαίο κόσμο μέχρι την εποχή της τυπογραφίας. Τα περισσότερα από αυτά, σε γενικές γραμμές, έχουν χαθεί στην παγκόσμια ιστορία, μαζί με τις πληροφορίες που έπρεπε να μας δώσουν.
– Μεταξύ των ελάχιστων μνημείων, που ο χρόνος φύλαξε, ο μεγαλύτερος αριθμός έχει παραμορφωθεί από το πάθος, την έλλειψη κρίσης, και συχνά ακόμη και από την ιδιοφυΐα όσων τα περιγράφουν και πλέον έχουν καταστεί αγνώριστα. Η δυσπιστία μας ξυπνά στα αρχαιότερα ιστορικά μνημεία και δεν μας αφήνει ούτε στα χρονικά του σήμερα. Αν ακούμε τις μαρτυρίες ενός γεγονότος που συνέβη μόνο σήμερα και ανάμεσα σε ανθρώπους με τους οποίους ζούμε, στην πόλη που κατοικούμε, δυσκολευόμαστε να ανασύρομυε την αλήθεια από τις αντιφατικές αναφορές τους. Το μικρό άθροισμα των γεγονότων που απομένουν μετά από όλες αυτές τις αφαιρέσεις είναι η ουσία της ιστορίας στην ευρύτερη κατανόησή της. Τώρα, τι και πόσο από αυτήν την ουσία της ιστορίας ανήκει στην Οικουμενική Ιστορία;
Από το σύνολο αυτών των γεγονότων, ο παγκόσμιος ιστορικός επιλέγει εκείνα που είχαν ουσιαστική, αδιαμφισβήτητη και εύκολα αναγνωρίσιμη επιρροή στην σύγχρονη μορφή του κόσμου και στις συνθήκες των γενεών που ζουν τώρα. Επομένως είναι η σχέση ενός ιστορικού γεγονότος με την παρούσα συγκρότηση του κόσμου, η οποία πρέπει να βρεθεί για να συγκεντρωθεί υλικό για την παγκόσμια ιστορία.
Η παγκόσμια ιστορία λοιπόν προέρχεται από μια αρχή, η οποία είναι ακριβώς αντίθετη με την αρχή του κόσμου. Η πραγματική διαδοχή των γεγονότων κατάγεται από την προέλευση των αντικειμένων μέχρι την πιο πρόσφατη ιστορία τους. Ο παγκόσμιος ιστορικός ανατρέχει από την πιο πρόσφατη παγκόσμια κατάσταση, προς τα πίσω, προς την προέλευση δηλαδή των πραγμάτων.
Ανεβαίνει από το τρέχον έτος και αιώνα με σκέψεις στον προηγούμενο και σημειώνει εκείνα τα γεγονότα που του παρουσιάζονται και που περιέχουν την εξήγηση για τα επόμενα χρόνια και αιώνες. Όταν συνεχίσει αυτήν την διαδικασία σταδιακά μέχρι την αρχή – όχι του κόσμου, γιατί σε εκείνο το μέρος δεν υπάρχει οδηγός – αλλά στην αρχή των μνημείων, μετά αποφασίζει να ξαναβγάλει τα βήματά του στο μονοπάτι που έχει προετοιμάσει και έτσι να κατέβει, ανεμπόδιστα και με ανάλαφρα βήματα, με σωστό οδηγό τα γεγονότα, από την αρχή των μνημείων μέχρι την πιο πρόσφατη εποχή. Αυτή είναι η παγκόσμια ιστορία που έχουμε, και που θα σας παρουσιάσουμε.
Επειδή η παγκόσμια ιστορία εξαρτάται από τον πλούτο και την φτώχεια των πηγών, πρέπει να προκύψουν τόσα κενά στην παγκόσμια ιστορία, όσα κενά και στην γραπτή παράδοση. Όσο ομοιόμορφα, αναγκαστικά και σίγουρα οι αλλαγές στον κόσμο εξελίσσονται η μία από την άλλη, θα εμφανιστούν αποκομμένες και τυχαία συνδεδεμένες μεταξύ τους στην ιστορία. Ως εκ τούτου, μεταξύ της πορείας του κόσμου και της πορείας της παγκόσμιας ιστορίας, είναι εμφανής μια αξιοσημείωτη διαφορά.
Θα μπορούσε κανείς να συγκρίνει το πρώτο με ένα αδιάκοπο ρεύμα που ρέει συνεχώς, από το οποίο, όμως, μόνο εδώ και εκεί θα φωτιστεί ένα κύμα στην παγκόσμια ιστορία. Μπορεί επίσης εύκολα να συμβε και το εξής: H σχέση ενός μακρινού παγκόσμιου γεγονότος με τις συνθήκες του παρόντος έτους να μας φαίνεται νωρίτερα από την σύνδεσή του, με γεγονότα που προηγήθηκαν ή ήταν σύγχρονα. Είναι επομένως αναπόφευκτο ότι τα γεγονότα που ακριβέστερα συνδέονται με την πιο πρόσφατη ηλικία, να απομονώνονται από την ηλικία από την οποία ανήκαν αρχικά.
Ένα τέτοιο γεγονός, για παράδειγμα, θα ήταν η προέλευση του Χριστιανισμού και ιδιαίτερα της χριστιανικής ηθικής. Η χριστιανική θρησκεία συνέβαλε τόσο διαφορετικά στην μορφή του σημερινού μας κόσμου, που η εμφάνισή της γίνεται το πιο σημαντικό γεγονός για την παγκόσμια ιστορία. Αλλά ούτε στον χρόνο που εμφανίστηκε, ούτε στον πληθυσμό στον οποίο εμφανίστηκε, δεν υπάρχει ικανοποιητική βάση για να εξηγήσουμε την εμφάνισή του — γιατί μας λείπουν οι πηγές.
Ως εκ τούτου, η παγκόσμια ιστορία μας δεν θα γινόταν ποτέ τίποτα άλλο, παρά μια συσσώρευση θραυσμάτων και δεν θα άξιζε ποτέ το όνομα μιας επιστήμης. Αλλά τώρα η φιλοσοφική κατανόηση έρχεται σε βοήθειά της και ενώ ενώνει αυτά τα θραύσματα μαζί με τεχνητές συνδέσεις, ανυψώνει το σύνολο σε ένα σύστημα, σε ένα εύλογα συνδεδεμένο σύνολο.
Γι’ αυτό και η εξουσία της έγκειται στην ομοιομορφία και την αμετάβλητη ενότητα των νόμων της φύσης και της ανθρώπινης ψυχής, η οποία ενότητα είναι ο λόγος που τα γεγονότα της πιο μακρινής αρχαιότητας επιστρέφουν στους πιο πρόσφατους χρόνους υπό την σύμπτωση παρόμοιων περιστάσεων απ’ έξω. Καθώς και ο λόγος, ότι από τα πιο πρόσφατα γεγονότα, που βρίσκονται στο πεδίο της παρατήρησής μας, μπορεί να εξαχθεί ένα συμπέρασμα και να ρίξει λίγο φως, εκ των υστέρων, σε γεγονότα που έσβησαν στους προϊστορικούς χρόνους.
Η μέθοδος εξαγωγής συμπερασμάτων με αναλογίες είναι εξίσου ισχυρό βοήθημα στην ιστορία, όπως παντού αλλού, αλλά πρέπει να δικαιολογείται από έναν σημαντικό σκοπό και πρέπει να ασκείται με τόση επιφύλαξη όπως και η κρίση.
Ο φιλοσοφικός νους δεν μπορεί να μείνει για πολύ στο υλικό της παγκόσμιας ιστορίας, έως ότου ενεργοποιηθεί μέσα του μια νέα ώθηση που επιδιώκει την αρμονία, η οποία τον ωθεί ακαταμάχητα να αφομοιώσει τα πάντα γύρω του στην λογική του φύση και να ανυψώσει κάθε φαινόμενο που βλέπει στο υψηλότερο σημείο του. Δηλαδή στο αναγνωρίσιμο αποτέλεσμα, που είναι η σκέψη .
Όσο πιο συχνά και όσο πιο επιτυχημένα επαναλαμβάνει έτσι αυτή την προσπάθεια σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν, τόσο περισσότερο εμπνέεται να συνδέσει αυτό που βλέπει ως μέσο και πρόθεση, σε αιτία και αποτέλεσμα . Το ένα φαινόμενο μετά το άλλο αρχίζει να ρίχνει το τυφλό καπρίτσιο, την άνομη ελευθερία και να προστίθεται ως ένας ταιριαστός σύνδεσμος σε ένα αρμονικό σύνολο (το οποίο, ομολογουμένως, υπάρχει μόνο στην φαντασία του).
Σύντομα δυσκολεύεται να πείσει τον εαυτό του, ότι η διαδοχή των φαινομένων, την οποία πέτυχε με τόση κανονικότητα και ποιότητα, να προορίζεται μόνο για την φαντασία του. Δεν έχει αυτές τις ιδιότητες στην πραγματικότητα. Δυσκολεύεται να παραδώσει στον τυφλό κανόνα της ανάγκης, που είχε αρχίσει να παίρνει τόσο ζωντανή μορφή κάτω από το δανεικό φως της κατανόησης. Έτσι παίρνει αυτή την αρμονία από τον εαυτό του και την φυτεύει έξω από τον εαυτό του, στην τάξη των πραγμάτων, δηλαδή, φέρνει έναν λογικό σκοπό στην πορεία του κόσμου και μια τελεολογική αρχή στην παγκόσμια ιστορία .
Με αυτή την αρχή περιπλανιέται για άλλη μια φορά στην παγκόσμια ιστορία και την κρατά ψηλά, δοκιμάζοντας την απέναντι σε κάθε φαινόμενο που του παρουσιάζει αυτό το μεγάλο θέατρο. Το βλέπει να επιβεβαιώνεται από χίλια συμβατά γεγονότα και να διαψεύδεται εξίσου από άλλα τόσα. Αλλά όσο λείπουν σημαντικοί σύνδεσμοι στην πορεία των αλλαγών στον κόσμο και όσο η μοίρα δεν δίνει τις τελικές εξηγήσεις για πολλά γεγονότα, αυτό το ερώτημα παραμένει αναπάντητο και θα θριαμβεύει η γνώμη, η οποία μπορεί να προσφέρει την μέγιστη ικανοποίηση στο μυαλό και στην καρδιά αλλά και που μπορεί να προσφέρει την μέγιστη δυνατή ευδαιμονία.
Μάλλον δεν χρειάζεται να υπενθυμίσουμε ότι μια παγκόσμια ιστορία, σύμφωνα με το τελευταίο σχέδιο, μπορεί να αναμένεται μόνο στους πιο πρόσφατους χρόνους. Μια απότομη εφαρμογή αυτού του μεγάλου προτύπου θα μπορούσε εύκολα να οδηγήσει τον ιστορικό στον πειρασμό να ασκήσει βία στα γεγονότα και έτσι να απομακρύνεται όλο και περισσότερο από αυτήν την φωτεινή εποχή της παγκόσμιας ιστορίας, προς στην επιθυμία να την επιταχύνει.
Αλλά δεν μπορεί να δοθεί πολύ νωρίς η δέουσα προσοχή σε αυτήν την φωτισμένη και όμως τόσο παραμελημένη πλευρά της παγκόσμιας ιστορίας, Αυτή η προσοχή, μέσω της οποίας προσκολλάται στο υψηλότερο αντικείμενο όλων των ανθρώπινων προσπαθειών. Ήδη η πρόχειρη ματιά σε αυτό το θέμα, ακόμα κι αν ο στόχος είναι απλώς εφικτός, πρέπει να προσφέρει στην επιμέλεια του ερευνητή ένα αναζωογονητικό κίνητρο και μια γλυκιά αναψυχή. Ακόμη και η παραμικρή προσπάθεια θα είναι σημαντική γι ‘αυτόν όταν δει τον εαυτό του στο δρόμο ή όταν καθοδηγήσει έναν διάδοχο στον δρόμο προς την επίλυση του προβλήματος της τάξης του κόσμου για να συναντήσει τον Υπέρτατο Νου στο πιο όμορφο αποτέλεσμα Του.
Και με αυτόν τον τρόπο, κύριοι, η μελέτη της παγκόσμιας ιστορίας θα σας προσφέρει μια ελκυστική όσο και χρήσιμη ενασχόληση. Θα ανάψει φως στο μυαλό σας και έναν φιλανθρωπικό ενθουσιασμό στην καρδιά σας. Θα θεραπεύσει το μυαλό σας από την κοινή και στενή άποψη των ηθικών θεμάτων και ενώ εμφανίζει την μεγάλη εικόνα των καιρών και των εθνών μπροστά στα μάτια σας, θα βελτιώσει τις βιαστικές αποφάσεις της στιγμής και τις περιορισμένες κρίσεις του εγωισμού.
Ενώ συνηθίζει ένα άτομο να συνδέεται με το σύνολο του παρελθόντος και να βιάζεται για τα συμπεράσματά του στο απώτερο μέλλον, έτσι κρύβει το όριο μεταξύ γέννησης και θανάτου που περιορίζει την ανθρώπινη ζωή τόσο στενά και τόσο καταπιεστικά και έτσι επεκτείνει την σύντομη ύπαρξή του, με οπτική ψευδαίσθηση, σε έναν άπειρο χώρο και συνεπως οδηγεί το άτομο στο είδος τελικά στο να μην καταφέρνει να παρατηρεί.
Ο άνθρωπος αλλάζει τον εαυτό του και φεύγει από την σκηνή. Οι απόψεις του φεύγουν και αλλάζουν μαζί του. Μόνο η ιστορία παραμένει αδιάκοπα στο προσκήνιο, ένας αθάνατος πολίτης όλων των εθνών και όλων των εποχών. Όπως ακριβώς ο ομηρικός Δίας, κοιτάζει με εξίσου φωτεινή άποψη το αιματηρό έργο του πολέμου και τα ειρηνικά έθνη που τρέφονται αθώα από το γάλα των κοπαδιών τους.
Όσο παράνομη κι αν φαίνεται η ελευθερία του ανθρώπου να αντιμετωπίζει τον αγώνα, κοιτάζει ήρεμα το μπερδεμένο παιχνίδι, για την μακρόπνοη άποψή του, που έχει ήδη ανακαλυψεί στο μακρινό μέλλον τον τρόπο με τον οποίο αυτή η παράνομη περιπλανώμενη ελευθερία θα καθοδηγείται από τα ηνία της ανάγκης.
Αυτό που η ιστορία κρατά κρυφό από την μομφή της συνείδησης ενός Γρηγόριου και ενός Κρόμγουελ, σπεύδει να το διακηρύξει στην ανθρωπότητα. «Ο εγωιστής μπορεί πράγματι να επιδιώκει κατώτερους σκοπούς, αλλά ασυνείδητα προωθεί θαυμάσιους».
Καμία ψεύτικη λάμψη δεν θα τυφλώσει την ιστορία, καμία προκατάληψη των καιρών δεν θα την σαγηνεύσει, γιατί βιώνει το τελικό πεπρωμένο όλων των πραγμάτων. Στα μάτια της ιστορίας, όλα έχουν αντέξει εξίσου μεγάλο χρονικό διάστημα. Κρατά φρέσκια τη βραβευμένη γιρλάντα ελιάς και καταστρέφει τον οβελίσκο που έχει στηθεί από ματαιοδοξία.
Αναλύοντας τον λεπτό μηχανισμό με τον οποίο το σιωπηλό χέρι της φύσης αναπτύσσει μεθοδικά τις δυνάμεις της ανθρωπότητας από την αρχή κιόλας του κόσμου και ενώ δείχνει ακριβώς σε κάθε χρονική περίοδο τι έχει επιτευχθεί για λογαριασμό αυτού του μεγάλου σχεδίου της φύσης, ταυτόχρονα αποκαθιστά το αληθινό πρότυπο της ευτυχίας και της αξίας που η κυρίαρχη αυταπάτη παραμόρφωσε με διαφορετικό τρόπο σε κάθε αιώνα.
Η ιστορία μας θεραπεύει από τον υπερβολικό θαυμασμό για την αρχαιότητα και την παιδική λαχτάρα για περασμένες εποχές. Και ενώ μας εφιστά την προσοχή στην δική μας κατοχή, δεν μας αφήνει να ελπίζουμε σε συμπεράσματα πριν τους δοξασμένους χρυσούς αιώνες του Αλέξανδρου και του Αυγούστου.
Όλες οι προηγούμενες εποχές, χωρίς να το γνωρίζουν ή να το στοχεύουν, έχουν σαν τελικό στόχο να φθάσουν στον ανθρώπινο αιώνα μας. Δικοί μας είναι όλοι οι θησαυροί που η επιμέλεια και η ιδιοφυΐα, η λογική και η πείρα έφεραν τελικά στο σπίτι της, τη μεγάλη εποχή του κόσμου.
Μόνο από την ιστορία θα μάθετε να δίνετε αξία στα αγαθά, από τα οποία η συνήθεια και η αδιαμφισβήτητη κατοχή στερούν τόσο εύκολα την ευγνωμοσύνη μας. Ανεκτίμητα, πολύτιμα αγαθά, πάνω στα οποία είναι αποτυπωμένο το αίμα των καλύτερων και των πιο ευγενών, αγαθά που έπρεπε να κερδηθούν με την σκληρή δουλειά τόσων γενεών! Και ποιος από εσάς, στον οποίο ένα φωτεινό πνεύμα είναι συζευγμένο με μια αισθανόμενη καρδιά, θα μπορούσε να έχει στο μυαλό του αυτήν την υψηλή υποχρέωση, χωρίς να του διεγείρεται μια σιωπηλή επιθυμία να πληρώσει αυτό το χρέος στις επόμενες γενιές;
Πρέπει να λάμψει μέσα μας μια ευγενής επιθυμία για να συνεισφέρουμε με τα μέσα μας σε αυτό το πλούσιο κληροδότημα αλήθειας, ηθικής και ελευθερίας που λάβαμε από το παρελθόν του κόσμου και το οποίο πρέπει να παραδώσουμε για άλλη μια φορά, πλουσιοπάροχα στις επόμενες γενεές και αυτή η αιώνια αλυσίδα που τυλίγεται μέσα από όλες τις ανθρώπινες γενιές, να σταθεροποιήσει την εφήμερη ύπαρξή μας.
Όσο διαφορετικά κι αν είναι τα πεπρωμένα που σας περιμένουν στην κοινωνία, όλοι μπορείτε να συνεισφέρετε κάτι σε αυτήν! Ένας δρόμος προς την αθανασία έχει ανοίξει σε κάθε επίτευγμα, στην αληθινή αθανασία, εννοώ, όπου η πράξη ζει και ορμάει προς τα εμπρός, ακόμα κι αν το όνομα του συγγραφέα έπρεπε να μείνει πίσω”.
Η φήμη του νεαρού Σίλερ ήταν ήδη τέτοια, που για την πρώτη του διάλεξη ο χώρος ήταν γεμάτος. Την ίδια στιγμή, μια πορεία εκατοντάδων μαθητών έλαβε χώρα έξω από το πανεπιστήμιο, προς μεγάλη έκπληξη του Σίλερ, προτού ο Σίλερ προλάβει να ξεκινήσει την διάλεξη.
Το κείμενο της διάλεξης έχει ως εξής:
“Κύριοι, είναι μια ευχάριστη και τιμητική αποστολή για μένα να περιπλανώμαι στο μέλλον ευρισκόμενος στο πλευρό σας, μέσα από ένα πεδίο που αποκαλύπτει τόσα πολλά αντικείμενα μελέτης στον σκεπτόμενο παρατηρητή, τέτοια θαυμάσια παραδείγματα για την μίμηση του ενεργού, κοσμικού ανθρώπου, τόσο σημαντικές εξηγήσεις για τον φιλόσοφο και τόσο πλούσιες πηγές ευγενέστερης χαράς για όλους ανεξαιρέτως — στο μεγάλο και ευρύ πεδίο της παγκόσμιας ιστορίας.
Το θέαμα τόσων θαυμάσιων νεαρών ανδρών που συγκεντρώθηκαν γύρω μου από την ευγενή δίψα τους για γνώση, και μέσα στους οποίους ανθίζει κάποια ιδιοφυΐα που θα γίνει αισθητή στους επόμενους αιώνες, μετατρέπει την υποχρέωσή μου σε ευχαρίστηση, αλλά και με κάνει να νιώθω το βάρος και την σημασία αυτής της επιχείρησης σε πλήρη ισχύ.
Όσο μεγαλύτερο είναι το δώρο που πρέπει να σας κληροδοτήσω, -και ποιο είναι μεγαλύτερο δώρο από την αλήθεια που έχει να δώσει κάποιος στον άνθρωπο;- τόσο περισσότερο πρέπει να προσέχω, ώστε η αξία του να μην υποβαθμιστεί στα χέρια μου. Όσο πιο ζωντανά και αγνά συλλαμβάνει το πνεύμα σας, σε αυτήν την πιο ευτυχισμένη εποχή της δραστηριότητάς του, και όσο πιο έντονα λάμπουν τα νεανικά σας πάθη, τόσο μεγαλύτερη είναι η απαίτηση από εμένα να αποτρέψω αυτόν τον ενθουσιασμό, που μόνο η αλήθεια έχει το δικαίωμα να ξυπνήσει αντί να σπαταληθεί ανάξια από απάτη και εξαπάτηση.
Το πεδίο της ιστορίας είναι γόνιμο και πολύ περιεκτικό. Στην σφαίρα του βρίσκεται ολόκληρος ο ηθικός κόσμος. Μας συνοδεύει σε όλες τις συνθήκες που έχει βιώσει η ανθρωπότητα, μέσα από όλες τις μεταβαλλόμενες μορφές απόψεων, μέσα από την ανοησία του και την σοφία του, την φθορά του και τον εξευγενισμό του.
Η ιστορία πρέπει να λογοδοτεί για όλα όσα έχει πάρει αλλά και έχει προσφέρει ο άνθρωπος. Δεν υπάρχει κανένας ανάμεσά σας στον οποίο η ιστορία δεν είχε τίποτα σημαντικό να μεταφέρει. Όσο διαφορετικοί κι αν είναι οι δρόμοι προς τα μελλοντικά σας πεπρωμένα, σε κάποιο σημείο τα ενώνει. Αλλά ένα πεπρωμένο μοιράζεστε όλοι με τον ίδιο τρόπο μεταξύ σας, αυτό που φέρατε μαζί σας σε αυτόν τον κόσμο -να εκπαιδεύσετε τον εαυτό σας ως άνθρωπο- και η ιστορία απευθύνεται σε αυτόν τον άνθρωπο.
Όμως, κύριοι, προτού αναλάβω να προσδιορίσω με μεγαλύτερη ακρίβεια τις προσδοκίες σας για αυτό το αντικείμενο της επιμέλειάς σας και να εξηγήσω την σύνδεσή του με τον πραγματικό σκοπό των σπουδών σας, δε θα ήταν απαραίτητο να συμφωνήσω πρώτα μαζί σας για αυτόν τον σκοπό των σπουδών σας; Μια προκαταρκτική διευκρίνιση αυτού του ερωτήματος, που μου φαίνεται εύστοχο και αρκετά χρήσιμο, στην αρχή της μελλοντικής μας ακαδημαϊκής σχέσης, θα μου επιτρέψει να επιστήσω άμεσα την προσοχή σας στην πιο αξιοπρεπή πλευρά της παγκόσμιας ιστορίας.
Η πορεία των σπουδών που ορίζει ο μελετητής που τρέφεται “μόνο με ψωμί” είναι πολύ διαφορετική από αυτή του φιλοσοφικού νου. Ο πρώτος, ο οποίος, με όλη του την επιμέλεια, ενδιαφέρεται απλώς να εκπληρώσει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες μπορεί να ασκήσει ένα επάγγελμα και να απολαύσει τα πλεονεκτήματά του, που ενεργοποιεί τις δυνάμεις του μυαλού του, έτσι ώστε να βελτιώσει τις υλικές του συνθήκες και να ικανοποιήσει έναν στενόμυαλο -Διψώντας για φήμη- μυαλό, ένας τέτοιος άνθρωπος λοιπόν δεν ενδιαφέρεται όταν εισέλθει στην ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία για το πιο σημαντικό. Δηλαδή το να διακρίνει προσεκτικά εκείνες τις επιστήμες που αποκαλεί «σπουδές για ψωμί», από όλες τις υπόλοιπες, που ευχαριστούν το μυαλό για χάρη τους.
Ένας τέτοιος μελετητής πιστεύει, ότι όλον τον χρόνο που αφιέρωσε σε όλα αυτά που περιέγραψα πιο πάνω, θα έπρεπε να απομακρυνθεί από το μελλοντικό του επάγγελμα. Θα κατευθύνει όλη του την επιμέλεια στις απαιτήσεις που θα του θέσει ο μελλοντικός κύριος της μοίρας του και θα πιστέψει ότι έχει πετύχει τα πάντα μόλις γίνει ικανός να μη φοβάται αυτήν την εξουσία. Αφού έχει κάνει την πορεία του και έχει επιτύχει τον στόχο των επιθυμιών του, απορρίπτει τις επιστήμες που τον καθοδήγησαν, γιατί δεν υπάρχει λόγος να ασχοληθεί άλλο με αυτές.
Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;
Το μεγαλύτερο μέλημά του τώρα είναι να επιδείξει αυτούς τους συσσωρευμένους θησαυρούς της μνήμης του και να φροντίσει να μην υποτιμηθεί η αξία τους. Κάθε επέκταση της επιστήμης του “ψωμιού” τον αναστατώνει, γιατί προμηνύει μόνο περισσότερη δουλειά ή κάνει το παρελθόν άχρηστο. Κάθε σημαντική καινοτομία τον τρομάζει, γιατί καταρρίπτει την παλιά σχολική μορφή που με τόσο κόπο υιοθέτησε και τον θέτει σε κίνδυνο να χάσει όλη την προσπάθεια της προηγούμενης ζωής του.
Ποιος αντιστέκεται περισσότερο τους μεταρρυθμιστές, από το τσούρμο των λογίων που απλά εργάζονται για να βγάλουν το ψωμί τους; Ποιος συγκρατεί περισσότερο την πρόοδο των χρήσιμων επαναστάσεων στο βασίλειο της γνώσης από αυτούς τους ίδιου; Κάθε φως που εκπέμπεται από μια χαρούμενη ιδιοφυΐα, σε όποια επιστήμη κι αν είναι, κάνει εμφανή την φτώχεια τους. Τα όπλα τους είναι η πικρία, η πονηριά και η απόγνωση, γιατί στο σχολικό σύστημα που υπερασπίζονται, μάχονται ταυτόχρονα για ολόκληρη την ύπαρξή τους.
Σε αυτό το σημείο, δεν υπάρχει πιο ασυμβίβαστος εχθρός, ούτε πιο ζηλιάρης λόγιος, κανείς πιο πρόθυμος να καταγγείλει την αίρεση από τον αυτόν που απλά βγάζει το “ψωμί” του . Όσο λιγότερο τον ανταμείβει η γνώση του για λογαριασμό του, τόσο περισσότερο καταβροχθίζει την επιδοκιμασία που του εκτοξεύεται απ’ έξω. Έχει μόνο ένα πρότυπο για την δουλειά του τεχνίτη, καθώς και για την δουλειά του μυαλού – την προσπάθεια. Έτσι, κανείς παραπονιέται περισσότερο για την αχαριστία, από αυτό το είδος ανθρώπου .
Αναζητά τις ανταμοιβές του όχι στους θησαυρούς του μυαλού του – αλλά τις περιμένει από την αναγνώριση των άλλων, από διάφορες θέσεις τιμής και από την προσωπική ασφάλεια που προσφέρουν όλα αυτά. Έχει ζήσει, έχει ανησυχήσει και έχει εργαστεί μάταια. Μάταια θα έχει αναζητήσει την αλήθεια, αν αυτή η αλήθεια δεν μεταφραστεί σε χρυσό, σε έπαινο και σε πριγκιπική εύνοια.
Αξιολύπητος άνθρωπος, που με τα ευγενέστερα όλων των εργαλείων, με την επιστήμη και την τέχνη, δεν επιθυμεί και δεν αποκτά τίποτα ανώτερο από απλά ένα μεροκάματο με τα χειρότερα εργαλεία και που στο βασίλειο της απόλυτης ελευθερίας σέρνει μαζί του μια σκλαβωμένη ψυχή.
Ακόμη πιο αξιολύπητος, ωστόσο, είναι ο νεαρός ιδιοφυής, του οποίου ο φυσικός, όμορφος βηματισμός παρασύρεται από τις επιβλαβείς θεωρίες και τα μοντέλα σε αυτήν την θλιβερή παράκαμψη, ο οποίος πείστηκε να συλλέξει εφήμερες λεπτομέρειες για το μελλοντικό του επάγγελμα, το τόσο άθλια σχολαστικό.
Η επαγγελματική επιστήμη το είναι ένα συνονθύλευμα που σύντομα θα τον αηδιάσει. Θα ξυπνήσουν μέσα του επιθυμίες που δεν μπορεί να ικανοποιήσει και η ιδιοφυΐα του θα επαναστατήσει ενάντια στην μοίρα του. Ό,τι κάνει φαίνεται σ’ αυτόν μόνο σαν θραύσματα, δεν βλέπει κανένα σκοπό στην δουλειά του, αλλά μόνο αστοχία που δεν μπορεί να αντέξει. Η θλίψη και η επιπολαιότητα στα επαγγελματικά του τον πιέζει, γιατί δεν μπορεί να τα αντιμετωπίσει με το χαρούμενο θάρρος, το οποίο συνοδεύει μόνο την φωτισμένη κατανόηση και μόνο την αναμενόμενη τελειότητα.
Αισθάνεται απομονωμένος και διχασμένος από την σύνδεση των πραγμάτων, αφού έχει παραμελήσει να συνδέσει την δραστηριότητά του με το μεγάλο σύνολο του κόσμου. Η νομολογία “ξεφορτώνει” τον νομικό μόλις η λάμψη ενός καλύτερου πολιτισμού ρίξει το φως της στην γυμνότητά του, αντί να προσπαθεί τώρα να γίνει νέος δημιουργός του νόμου και να βελτιώσει τις ελλείψεις που ανακάλυψε από τον εσωτερικό του πλούτο.
Ο γιατρός αποξενώνεται από το επάγγελμά του, μόλις τα σοβαρά λάθη του καταδείξουν την αναξιοπιστία του συστήματός του. Ο θεολόγος χάνει το σεβασμό για το κάλεσμά του, μόλις η πίστη του στο αλάθητο του συστήματός του αρχίζει να κλονίζεται.
Πόσο διαφορετικά αυτοπαρουσιάζεται ο φιλοσοφικός νους! Όσο σχολαστικά διακρίνει ο συμβατικός μελετητής την επιστήμη του από όλες τις άλλες, τόσο περισσότερο προσπαθεί να επεκτείνει την εμβέλεια της δικής του γνώσης και να αποκαταστήσει τον δεσμό του με τους άλλους – λέω “αποκαταστήσει”, γιατί μόνο ο αφηρημένος νους έχει θέσει αυτά τα όρια. Έχει διαχωρίσει τις επιστήμες την μία από την άλλη. Εκεί που ο συμβατός λόγιο θα ενωθεί με τον φιλοσοφικός νου, θα υπάρξει η πολυπόθητη αλλαγή.
Πείθει τον εαυτό του ότι τα πάντα είναι αλληλένδετα στο πεδίο της κατανόησης καθώς και στον υλικό κόσμο, και η ορμή του για αρμονία δεν μπορεί να ικανοποιηθεί με κομμάτια του συνόλου. Όλες οι προσπάθειές του κατευθύνονται προς την τελειότητα της γνώσης του. Η ευγενής του ανυπομονησία δεν μπορεί να ησυχάσει έως ότου όλες οι συλλήψεις του έχουν διαταχθεί σε ένα οργανικό σύνολο, έως ότου σταθεί στο επίκεντρο της τέχνης του, της επιστήμης του και έως ότου από αυτή την θέση κοιτάξει την έκτασή της με μια ικανοποιημένη ματιά.
Νέες ανακαλύψεις στην σφαίρα των δραστηριοτήτων του ενθουσιάζουν το φιλοσοφικό μυαλό. Ίσως καλύπτουν ένα κενό που είχε ακόμη παραμορφώσει το όλο και αυξανόμενο σύνολο των αντιλήψεών του ή έβαλαν το λιθαράκι που έλειπε στο οικοδόμημα των ιδεών του, το οποίο στην συνέχεια το ολοκληρώνει. Ακόμα κι αν αυτές οι νέες ανακαλύψεις το αφήσουν σε ερείπια, μια νέα αλυσίδα σκέψεων, ένα νέο φυσικό φαινόμενο, ένας πρόσφατα ανακαλυφθείς νόμος στον υλικό κόσμο, είναι αρκετά για να ανατρέψουν ολόκληρο το οικοδόμημα της επιστήμης του, ανεξάρτητα από το ότι πάντα αγαπούσε την αλήθεια περισσότερο από το σύστημά του, και θα ανταλλάξει ευχαρίστως την παλιά, ανεπαρκή μορφή με μια νέα, πιο όμορφη.
Πράγματι, αν κανένα χτύπημα από το εξωτερικό δεν συντρίψει το οικοδόμημα των ιδεών του, ο ίδιος θα είναι ο πρώτος που θα το γκρεμίσει δυσαρεστημένος και θα το αποκαταστήσει πιο τελειοποιημένο. Μέσα από πάντα νέες και πιο όμορφες μορφές σκέψης, ο φιλοσοφικός νους προχωρά προς την ανώτερη αριστεία, ενώ ο συμβατικός λόγιος παραμένει σε αιώνια στασιμότητα του νου,να φυλάει την άγονη μονοτονία των σχολικών του αντιλήψεων.
Δεν υπάρχει δικαιότερος κριτής για τα πλεονεκτήματα των άλλων από το φιλοσοφικό μυαλό. Αρκετά οξυδερκές και ευφάνταστο για να κάνει χρήση κάθε δραστηριότητας, είναι επίσης αρκετά δίκαιο ώστε να τιμήσει την δημιουργία ακόμη και της παραμικρής συνεισφοράς. Όλα τα μυαλά δουλεύουν γι’ αυτό — όλα τα μυαλά εργάζονται ενάντια στον συμβατό λόγιο.
Ο πρώτος ξέρει πώς να μεταμορφώνει τα πάντα γύρω του, ό,τι συμβαίνει και σκέφτεται, σε δική του κατοχή – μεταξύ των σκεπτόμενων μυαλών υπάρχει μια οικεία κοινότητα όλων των αγαθών του νου. Ό,τι αποκτάται στο βασίλειο της αλήθειας από έναν, κερδίζεται για όλους. Από την άλλη ο συμβατός λόγιος φράχτηκε ενάντια σε όλους τους γείτονές του, τους οποίους ζηλεύει και παρακολουθεί ανήσυχα το ερειπωμένο φράγμα του, το οποίο όως υπερασπίζεται αδύναμα ενάντια στην νικηφόρα λογική.
Για όλα όσα αναλαμβάνει ο συμβατός μελετητής, πρέπει να δανείζεται κίνητρα και ενθάρρυνση από τους άλλους. Ο φιλοσοφικός νους, στην επιμέλειά του, βρίσκει στο ίδιο το θέμα του το κίνητρο και την ανταμοιβή του. Πόσο πιο ενθουσιώδης για να ασχοληθεί με την δουλειά του, πόσο πιο ζωηρή θα είναι η προθυμία του, πόσο πιο επίμονο το θάρρος του και η δραστηριότητά του, γιατί γι’ αυτόν η εργασία αναζωογονείται μέσω της εργασίας.
Ακόμα και τα μικρά πράγματα γίνονται μεγαλειώδη κάτω από το δημιουργικό του χέρι, γιατί έχει πάντα τον μεγάλο στόχο, τον οποίο μπορεί να υπηρετήσει, ενώ ανυτίθετα ο συμβατός λόγιος βλέπει ακόμη και στα μεγάλα πράγματα, μόνο αυτό που είναι ασήμαντο. Δεν είναι αυτό που κάνει, αλλά το πώς αντιμετωπίζει αυτό που κάνει, που διακρίνει το φιλοσοφικό μυαλό. Όπου μπορεί να σταθεί και να εργαστεί, βρίσκεται πάντα στο κέντρο του συνόλου. Και όσο μακριά το αντικείμενο των κόπων του μπορεί να τον απομακρύνει από τους άλλους αδελφούς του, είναι σύμμαχος μαζί τους και κοντά τους μέσα από μια αρμονικά λειτουργική κατανόηση. Τους συναντά εκεί που όλα τα φωτισμένα μυαλά βρίσκουν το ένα το άλλο.
Πρέπει να συνεχίσω περαιτέρω αυτήν την περιγραφή, ή μπορώ να ελπίζω ότι έχετε ήδη αποφασίσει ποιο από αυτά τα δύο σκιαγραφήματα εδώ θα θέλετε να πάρετε ως πρότυπο; Το εάν η μελέτη της παγκόσμιας ιστορίας μπορεί να σας καλεί να την ερευνήσετε ή αν θα πρέπει να την αφήσετε ήσυχη, εξαρτάται από την επιλογή που έχετε κάνει μεταξύ αυτών των δύο. Η μόνη μου ανησυχία είναι με το δεύτερο σκιαγράφημα, γιατί προσπαθώντας να γίνει κάποιος χρήσιμος στο πρώτο, η επιστήμη μπορεί να απομακρυνθεί πολύ από τον ανώτερο, απώτερο σκοπό της και να ανταλλάξει ένα μικρό κέρδος με μια πολύ μεγάλη θυσία.
Εάν συμφωνήσουμε ως προς την οπτική γωνία από την οποία θα πρέπει να καθοριστεί η αξία της επιστήμης, μπορώ τώρα να πλησιάσω περισσότερο την αντίληψη της ίδιας της παγκόσμιας ιστορίας, που είναι και το θέμα της σημερινής διάλεξης.
Οι ανακαλύψεις που έχουν κάνει οι Ευρωπαίοι ναυτικοί μας σε μακρινούς ωκεανούς και σε απομακρυσμένες ακτές, μας παρουσιάζουν ένα θέαμα τόσο επικοδομητικό όσο και διασκεδαστικό. Μας δείχνουν φυλές που μας περιβάλλουν στα πιο διαφορετικά επίπεδα κουλτούρας, όπως παιδιά διαφορετικών ηλικιών συγκεντρωμένα γύρω από έναν ενήλικα, υπενθυμίζοντάς του με το παράδειγμά τους τι ήταν παλιά και από πού ξεκίνησε.
Ένα σοφό χέρι φαίνεται να έχει διατηρήσει αυτές τις ακατέργαστες φυλές για εμάς μέχρι την εποχή μας, όπου θα ήμασταν αρκετά προηγμένοι στον δικό μας πολιτισμό, ώστε να εφαρμόσουμε την γόνιμη αυτή την ανακάλυψη στους εαυτούς μας και να αποκαταστήσουμε από αυτόν τον καθρέφτη την ξεχασμένη καταγωγή του είδους μας . Αλλά πόσο ντροπιαστική και θλιβερή είναι η εικόνα που μας δίνουν αυτοί οι άνθρωποι για την παιδική μας ηλικία! Κι όμως το επίπεδο στο οποίο τα βλέπουμε δεν είναι καν το αρχικό. Η ανθρωπότητα ξεκίνησε ακόμη πιο περιφρονητικά. Αυτά που μελετάμε σήμερα τα βρίσκουμε ήδη ως έθνη, ως πολιτικά σώματα. Αλλά η ανθρωπότητα έπρεπε πρώτα να ανυψωθεί με μια εξαιρετική προσπάθεια στην πολιτική κοινωνία.
Τώρα τι θέλουν να μας πούνε αυτοί οι ταξιδιώτες; Βρήκαν κάποιους χωρίς καμία γνώση των πιο απαραίτητων δεξιοτήτων, χωρίς σίδερο, χωρίς άροτρο, μερικούς ακόμη και χωρίς κατοχή φωτιάς. Μερικοί εξακολουθούσαν να παλεύουν με άγρια θηρία για φαγητό και κατοικία, μεταξύ πολλών που η γλώσσα είχε μόλις ανυψωθεί από τους ήχους των ζώων. Σε ορισμένα μέρη, δεν υπήρχε καν ο απλός δεσμός του γάμου, όπως και επίσης δεν υπήρχε ακόμη γνώση της ιδιοκτησίας και σε άλλα η χαλαρή ψυχή δεν μπορούσε καν να διατηρήσει μια εμπειρία που επαναλαμβάνεται κάθε μέρα.
Είδε κανείς τον άγριο να παραιτείται αμέριμνα από το κρεβάτι στο οποίο κοιμόταν, γιατί δεν του πέρασε από το μυαλό ότι θα ξανακοιμηθεί αύριο; Ο πόλεμος, ωστόσο, ήταν μαζί τους και η σάρκα του νικημένου εχθρού ήταν συνήθως το έπαθλο της νίκης. Μεταξύ άλλων, οι εξοικειωμένοι με διάφορες αναψυχές της ζωής, οι οποίοι είχαν ήδη επιτύχει ένα υψηλότερο επίπεδο πολιτισμού, την σκλαβιά και τον δεσποτισμό, μας παρουσίασαν μια φρικτή εικόνα τους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο τύραννος στην Αφρική που ανταλλάσσει τους υπηκόους του για μια γουλιά κονιάκ. Άλλο παράδειγμα είναι η σφαγή των υπηκόων για να τον υπηρετήσουν τον κάτω κόσμο.
Η ευσεβής απλότητα προσκυνά σε ένα γελοίο φετίχ και μεταμορφώνεται σε ένα τρομερό τέρας. Η ανθρωπότητα απεικονίζεται στους θεούς της. Βλέπουμε την εξευτελιστική σκλαβιά, την βλακεία και την δεισιδαιμονία να υποκλίνονται μπροστά σε αυτούς τους θεούς και ταυτόχρονα βλέπουμε στο άλλο άκρο την άνομη ελευθερία.
Πάντα οπλισμένος για επίθεση και άμυνα, ξαφνιασμένος από κάθε θόρυβο, ο άγριος τεντώνει το προσεκτικό αυτί του στην έρημο. Οτιδήποτε καινούργιο είναι εχθρός! Καμία φιλόξενη εστία δεν θα τον μαλακώσει, καμία γλυκιά φιλοξενία δεν θα τον παρηγορήσει. Αλλά ακόμα κι εκεί που η ανθρωπότητα έχει ανυψωθεί από την εχθρική μοναξιά στην κοινότητα, από την στέρηση στην πολυτέλεια, από τον φόβο στην χαρά – πόσο περίεργο και φρικτό φαίνεται στα μάτια μας αυτό!
Το ακατέργαστο γούστο του αναζητά την χαρά στον λήθαργο, την ομορφιά στην διαστρέβλωση, την δόξα στην υπερβολή. Ακόμη και η αρετή του ξυπνά τον τρόμο μέσα μας, και αυτό που αποκαλεί ευδαιμονία του, δεν μπορεί παρά να μας προκαλέσει την αποστροφή και τον οίκτο. Έτσι ήμασταν κι εμείς . Ο Καίσαρας και ο Τάκιτος δεν μας βρήκαν πολύ καλύτερους πριν από χίλια χρόνια. Τι είμαστε τώρα;—Αφήστε με να μείνω για μια στιγμή σε αυτήν την εποχή στην οποία ζούμε, στο τώρα, σε αυτό το σημερινό σχήμα του κόσμου που κατοικούμε.
Η ανθρώπινη επιμέλεια καλλιεργήθηκε και υπέταξε την γη που αντιστέκεται μέσω της επιμονής και της δεξιοτεχνίας. Σε ένα μέρος του κόσμου βλέπουμε, ότι η ανθρωπότητα λύτρωσε την γη από την θάλασσα και κάπου αλλού άνοιξε ποτάμια στην άνυδρη γη. Η ανθρωπότητα έχει ανακατέψει τις περιοχές και τις εποχές και έχει προσαρμόσει τα αδύναμα φυτά της Ανατολής στο δικό της σκληρό κλίμα.
Όπως έφερε την Ευρώπη στις Δυτικές Ινδίες και στις Νότιες Θάλασσες, έτσι άφησε και την Ασία να αναδυθεί στην Ευρώπη. Ένας πιο χαρούμενος ουρανός τώρα γελάει πάνω από τα δάση της Γερμανίας, που το δυνατό χέρι του ανθρώπου άνοιξε στις ακτίνες του ήλιου και στα κύματα του Ρήνου καθρεφτίζονται τα αμπέλια της Ασίας. Στις όχθες του ξεφυτρώνουν πολυπληθείς πόλεις, οι οποίες κατακλύζονται από έντονη ζωή ευχαρίστησης και εργασίας.
Εδώ βρίσκουμε έναν άνδρα ασφαλή στην ειρηνική κατοχή των αποκτήσεών του μεταξύ εκατομμυρίων άλλων. Την ισότητα που έχασε με την είσοδό του στην κοινότητα, την ανέκτησε μέσω σοφών νόμων. Ξέφυγε από τον τυφλό περιορισμό της καθαρής τύχης και της φτώχειας κάτω από τον πιο ήπιο περιορισμό των συνθηκών και παρέδωσε την ελευθερία του θηρίου για να εξαγοράσει την πιο ευγενή ελευθερία του ανθρώπου.
Η επικρατούσα ανάγκη τον αναγκάζει πια να μην αποζητά το άροτρο, να αφήσει το αλέτρι του για να υπερασπιστεί την πατρίδα του στο πεδίο της μάχης. Με το χέρι του γεωργού γεμίζει τα αμπάρια του, με τα όπλα ενός πολεμιστή προστατεύει την περιοχή του. Ο νόμος παρακολουθεί την περιουσία του — και αυτό το ανεκτίμητο δικαίωμα παραμένει σε αυτόν να αποφασίσει μόνος του ποιο είναι το καθήκον του.
Πόσες δημιουργίες τέχνης, πόσα θαύματα επιμέλειας, τι φως σε όλα τα γνωστικά πεδία, αφού ο άνθρωπος δεν καταναλώνει πια τις ενέργειές του σε αξιοθρήνητη αυτοάμυνα, αφού έχει τεθεί στην κρίση του να συμφιλιωθεί με την ανάγκη, που έπρεπε να μην ξεφύγει ποτέ πλήρως. αφού έχει αποκτήσει το πολύτιμο προνόμιο να διοικεί ελεύθερα τις δυνατότητές του και να ακολουθεί το κάλεσμα της ιδιοφυΐας του! Τι ζωηρή δραστηριότητα παντού, αφού οι επιθυμίες πολλαπλασιάστηκαν, έδωσε νέα φτερά στην εφευρετική ιδιοφυΐα και άνοιξε νέες σφαίρες στην επιμέλειά του. Τα όρια που απομόνωσαν κράτη και τα έθνη σε έναν εχθρικό εγωισμό, επιτέλους παραβιάζονται. Όλα τα σκεπτόμενα μυαλά είναι πλέον συνδεδεμένα μεταξύ τους με τον δεσμό του κόσμου-πολίτη και όλο το φως του αιώνα μπορεί τώρα να φωτίσει το πνεύμα ενός νέου Galileo και Erasmus.
Τα βάρβαρα εγκλήματα ακολουθούν την βάρβαρη τιμωρία τους σταδιακά στην λήθη. Έγινε ένα μεγάλο βήμα προς τον εξευγενισμό, έτσι ώστε οι νόμοι να είναι ενάρετοι, αν και η ανθρωπότητα εξακολουθεί να μην είναι. Όπου τα καθήκοντα που επιβάλλονται στην ανθρωπότητα είναι χαλαρά, η ηθική αναλαμβάνει. Αυτόν τον οποίο καμία τιμωρία δεν τον τρομοκρατεί και καμία συνείδηση δεν τον περιορίζει, βρίσκεται πλέον εντός των ορίων των νόμους της ευπρέπειας και της τιμής.
Είναι αλήθεια ότι ορισμένα βάρβαρα απομεινάρια της προηγούμενης εποχής έχουν διεισδύσει στην δική μας, σαν απόγονος του ατυχήματος και της βίας, που η Εποχή της Λογικής δεν πρέπει να διαιωνίζει. Αλλά πόσο χρήσιμο έχει φανεί και η κατανόηση της ανθρωπότητας σε αυτήν την βάρβαρη κληρονομιά του αρχαίου κόσμου και του Μεσαίωνα.
Πόσο ακίνδυνο, ναι – και πόσο χρήσιμο – κάνει συχνά αυτό που δεν μπορούσε ακόμη να τολμήσει να ανατρέψει! Πάνω στο τραχύ έδαφος της φεουδαρχικής αναρχίας, η Γερμανία καθιέρωσε το σύστημα της πολιτικής και κληρικής ελευθερίας της. Η σιλουέτα του Ρωμαίου Αυτοκράτορα που παρουσιάζεται σε αυτήν την πλευρά των Απεννίνων εξυπηρετεί τον κόσμο απείρως καλύτερα από το φοβερό αρχέτυπό του στην αρχαία Ρώμη, γιατί συγκρατεί ένα χρήσιμο σύστημα κρατών μέσω της συμφωνίας.
Ο πρώτος είχε καταστείλει τις πιο δραστήριες δυνάμεις της ανθρωπότητας σε ομοιόμορφους σκλάβους. Ακόμη και η θρησκεία μας, τόσο παραμορφωμένη στα χέρια των άπιστων, από την οποία μας έχει παραδοθεί — ποιος μπορεί να αρνηθεί την εξευγενιστική επιρροή μιας καλύτερης φιλοσοφίας σε αυτήν; Από τον Leibnizes και τον Lockes, το δόγμα και η ηθική του Χριστιανισμού κέρδισαν με τον ίδιο τρόπο το πινέλο ενός Ραφαήλ και ενός Κορρέτζιο, που κληροδότησε στην ιερή ιστορία.
Τέλος, τα έθνη μας. Με πόση ένταση και πόση τέχνη είναι συνυφασμένα μεταξύ τους! Πόσο πιο διαρκώς αδερφικός μέσω της φιλανθρωπικής δύναμης της ανάγκης, παρά όπως σε παλαιότερες εποχές μέσω των πιο τελετουργικών συνθηκών! Η ειρήνη τώρα φυλάσσεται από έναν μόνιμα χαλιναγωγημένο πόλεμο και η αγάπη για τον εαυτό ενός έθνους το καθιστά φύλακα της ευημερίας του άλλου. Η ευρωπαϊκή κοινότητα των κρατών φαίνεται να μεταμορφώνεται σε μια μεγάλη οικογένεια. Τα μέλη της οικογένειας μπορεί να συμπεριφέρονται το ένα στο άλλο με εχθρότητα, αλλά ελπίζουμε να μην σκίζουν πλέον το ένα το άλλο άκρο από άκρο.
Πόσο διαφορετικές εικόνες! Ποιος θα υποπτευόταν ότι στον εκλεπτυσμένο Ευρωπαίο του δέκατου όγδοου αιώνα θα υπήρχε ένας αδελφός του σύγχρονου Καναδού ή του αρχαίου Κέλτου; Όλες αυτές οι δεξιότητες, οι καλλιτεχνικές παρορμήσεις, οι εμπειρίες και όλες αυτές οι δημιουργίες της λογικής, εμφυτεύθηκαν και αναπτύχθηκαν στην ανθρωπότητα κατά την διάρκεια μερικών χιλιάδων ετών. Όλα αυτά τα θαύματα της τέχνης, αυτά τα μεγάλα επιτεύγματα επιμέλειας που προκλήθηκαν από την ανθρωπότητα. Τι τους ξύπνησε στην ζωή, τι τους παρέσυρε; Μέσα από ποιες συνθήκες περιπλανήθηκε ο άνθρωπος μέχρι να ανέλθει από το ένα άκρο, από τον μη κοινωνικό τρωγλοδύτη, στον πολυμήχανο στοχαστή, τον καλλιεργημένο άνθρωπο του κόσμου; Η παγκόσμια παγκόσμια ιστορία δίνει την απάντηση σε αυτό το ερώτημα.
Αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι παρουσιάζονται σε αυτήν την ίδια έκταση γης τόσο αμέτρητα διαφορετικοί όταν τους βλέπουμε σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Δεν είναι λιγότερο εντυπωσιακή η διαφορά που μας προσφέρει η σύγχρονη γενιά σε διάφορες χώρες. Τι πλήθος εθίμων, συνταγμάτων και ηθών! Τι γρήγορη εναλλαγή μεταξύ σκότους και φωτός, μεταξύ αναρχίας και τάξης, ευδαιμονίας και δυστυχίας, ακόμα κι όταν συναντάμε ανθρώπους μόνο σε αυτό το μικρό μέρος του κόσμου, την Ευρώπη!
Ελεύθερος στον Τάμεση, ακατάκτητος ανάμεσα στις Άλπεις, κάπου αλλού ανίκητςο ανάμεσα στα τεχνητά ποτάμια και τους βάλτους. Στην άλλη πλευρά των Πυρηναίων, χωρίς ενέργεια και μίζερος στην ηρεμία του. Πλούσιος και ευλογημένος στο Άμστερνταμ χωρίς συγκομιδή. Φτωχοί και δυστυχισμένοι στον αχρησιμοποίητο παράδεισο του Έβρου.
Εδώ δύο μακρινά έθνη, που χωρίζονται από έναν ωκεανό, μεταμορφώνονται σε γείτονες με την δύναμη της ανάγκης, της επιμέλειας των τεχνών και των πολιτικών δεσμών. Υπάρχουν διπλανοί κάτοικοι ενός ποταμού που απέχουν αμέτρητα στις διάφορες λειτουργίες τους! Τι οδήγησε την δύναμη της Ισπανίας πέρα από τον Ατλαντικό Ωκεανό στην καρδιά της Αμερικής; Τι διατήρησε τόσους πολλούς θρόνους στην Ιταλία και την Γερμανία, και στην Γαλλία τους άφησε όλους, εκτός από έναν, να εξαφανιστούν; Η παγκόσμια ιστορία λύνει αυτό το ερώτημα.
Ακόμα και το ότι βρεθήκαμε μαζί εδώ αυτήν την στιγμή, βρεθήκαμε μαζί με αυτόν τον βαθμό εθνικής κουλτούρας, με αυτήν την γλώσσα, αυτά τα ήθη, αυτά τα κοινωνικά οφέλη, αυτόν τον βαθμός ελευθερίας συνείδησης, είναι το αποτέλεσμα ίσως όλων των προηγούμενων γεγονότων στον κόσμο. Δηλαδή το σύνολο της παγκόσμιας ιστορίας, τουλάχιστον, ήταν απαραίτητο για να εξηγηθεί αυτή η μοναδική στιγμή.
Για να είχαμε συναντηθεί εδώ ως Χριστιανοί, αυτή η θρησκεία έπρεπε να προετοιμαστεί από αμέτρητες επαναστάσεις, έπρεπε να βγει από τον Ιουδαϊσμό, έπρεπε να είχε βρει το ρωμαϊκό κράτος όπως ακριβώς το βρήκε, να εξαπλωθεί με ταχεία και νικηφόρα πορεία σε όλον τον κόσμο και να ανέβει τελικά ακόμη και στον θρόνο των Καίσαρων. Οι ακατέργαστοι πρόγονοί μας στα δάση της Θουριγγίας έπρεπε να έχουν ηττηθεί από την ανώτερη δύναμη των Φράγκων για να υιοθετήσουν τη θρησκεία τους.
Μέσω του αυξανόμενου πλούτου του, λόγω της άγνοιας του λαού και της αδυναμίας των ηγεμόνων του, ο κλήρος έπρεπε να μπει στον πειρασμό και να ευνοηθεί να κάνει κακή χρήση της φήμης του και να μεταμορφώσει την σιωπηλή του εξουσία πάνω στην συνείδηση, σε κοσμικό σπαθί. Για να έχουμε συγκεντρωθεί εδώ ως Χριστιανοί Προτεστάντες, η ιεραρχία έπρεπε να είχε ξεχύσει όλες τις θηριωδίες της στο ανθρώπινο είδος, σε έναν Γρηγόριο και Αθώο, έτσι ώστε η αχαλίνωτη φθορά των ηθικών προτύπων και το κραυγές σκάνδαλο του πνευματικού δεσποτισμού, να μπορούσαν να εμψυχώσουν έναν ατρόμητο Αυγουστιανό.
Ένας μοναχός να δώσει το σύνθημα για την εξέγερση και να αρπάξει την μισή Ευρώπη μακριά από την ρωμαϊκή ιεραρχία. Για να συμβεί αυτό, τα όπλα των πριγκίπων μας έπρεπε να αποσπάσουν μια θρησκευτική ειρήνη από τον Κάρολο Ε’. Ένας Γουσταύος Αδόλφος έπρεπε να έχει εκδικηθεί για την παραβίαση αυτής της ειρήνης και να εγκαθιδρύσει μια νέα, παγκόσμια ειρήνη για αιώνες.
Πόλεις στην Ιταλία και την Γερμανία έπρεπε να είχαν ξεσηκωθεί για να ανοίξουν τις πύλες τους στην βιομηχανία, να σπάσουν τις αλυσίδες της δουλοπαροικίας, να αφαιρέσουν τα σκήπτρα από τα χέρια ανίδεων τυράννων και να κερδίσουν τον σεβασμό για τον εαυτό τους μέσω μιας μαχητικής Χανσεατικής Ένωσης, προκειμένου αυτό το εμπόριο να ανθίσει και η περιττότητα να προκαλέσει τις τέχνες της χαράς, έτσι ώστε το έθνος να τιμήσει τον χρήσιμο γεωργό και μια μακροχρόνια ευτυχία να εγκαθυδριθεί για την ανθρωπότητα και να ωριμάσει στην ευεργετική μεσαία τάξη, τον δημιουργό ολόκληρου του πολιτισμού μας.
Οι αυτοκράτορες της Γερμανίας έπρεπε να έχουν αποδυναμωθεί σε μάχες αιώνων με τους πάπες, με τους υποτελείς τους, με τους ζηλιάρηδες γείτονες. Η Ευρώπη έπρεπε να είχε ξεφορτώσει την επικίνδυνη αφθονία της στους τάφους της Ασίας και η προκλητική φεουδαρχική αριστοκρατία έπρεπε να είχε αφαιμάξει μέχρι θανάτου το αγανακτισμένο επαναστατικό της πνεύμα, σε έναν δολοφονικό νόμο της γροθιάς, σε ρωμαϊκές εκστρατείες και σταυροφορίες, έτσι ώστε το μπερδεμένο χάος να μπορέσει να λυθεί και οι αντιμαχόμενες δυνάμεις του κράτους να βρίσκονται σε μια ευλογημένη ισορροπία, και από εκεί είναι η ανταμοιβή του παρόντος ελεύθερου χρόνου.
Για να απαλλαγεί ο νους μας από την άγνοια στην οποία ήταν αλυσοδεμένος, ο πνευματικός και ο κοσμικός καταναγκασμός, το από καιρό καταπιεσμένο μικρόβιο της παιδείας έπρεπε να ξεσπάσει ξανά ανάμεσα στους πιο εξαγριωμένους διώκτες του και ένας Αλ Μαμούν έπρεπε να είχε πληρώσει τα λάφυρα στις επιστήμες. Η αφόρητη δυστυχία της βαρβαρότητας έπρεπε να είχε εκδιώξει τους προγόνους μας από τις αιματηρές κρίσεις του Θεού και τα ανθρώπινα δικαστήρια, οι καταστροφικές πληγές έπρεπε να προτρέψουν την ιατρική να παρασυρθεί στην μελέτη της φύσης, η αδράνεια των μοναχών έπρεπε να προετοιμάσει από απόσταση ένα υποκατάστατο του κακού που είχαν δημιουργήσει τα έργα τους και η βέβηλη βιομηχανία και τα μοναστήρια έπρεπε να έχουν διατηρήσει τα ερείπια της εποχής του Αυγουστίνου μέχρι να φτάσει η εποχή της τυπογραφίας.
Το καταθλιπτικό πνεύμα του σκανδιναβικού βαρβάρου έπρεπε να είχε ανυψωθεί σε ελληνικά και ρωμαϊκά πρότυπα και η πολυμάθεια έπρεπε να είχε συνάψει μια συμμαχία με τις Μούσες και τις Χάριτες. Αλλά, αν η Ελλάδα δεν είχε γεννήσει έναν Θουκυδίδη, έναν Πλάτωνα, έναν Αριστοτέλη, εάν η Ρώμη δεν είχε γεννήσει έναν Οράτιο, έναν Κικέρωνα, έναν Βιργίλιο, έναν Λίβιο, αυτά τα δύο έθνη θα είχαν ανέβει στα ύψη του πολιτικού πλούτου;
Πόσες εφευρέσεις, ανακαλύψεις, κρατικές και εκκλησιαστικές επαναστάσεις έπρεπε να συνωμοτήσουν για να δώσουν ανάπτυξη και διάδοση σε αυτά τα νέα, τρυφερά ακόμα βλαστάρια επιστήμης και τέχνης! Πόσοι πόλεμοι έπρεπε να διεξαχθούν, πόσες συμμαχίες συνήφθησαν και διαλύθηκαν, ακόμη και στα πρόσγατα χρόνια, για να έρθει η Ευρώπη επιτέλους στην αρχή της ειρήνης, η οποία αυτή και μόνο αυτή, δίνει στα έθνη, καθώς και στους πολίτες τους, την δυνατότητα να στρέφουν την προσοχή τους στον εαυτό τους και να συμμορφώσουν τις ενέργειές τους για έναν λογικό σκοπό!
Ακόμη και στις πιο καθημερινές δραστηριότητες της πολιτικής ζωής, δεν μπορούμε να αποφύγουμε να οφείλουμε στους περασμένους αιώνες, όλα αυτά τα οποία έχουμε. Οι πιο διαφορετικές περίοδοι της ανθρωπότητας συμβάλλουν στον πολιτισμό μας, με τον ίδιο τρόπο, όπως ακριβώς και οι πιο απομακρυσμένες περιοχές του κόσμου συμβάλλουν στην πολυτέλειά μας. Τα ρούχα που φοράμε, τα μπαχαρικά στο φαγητό μας και η τιμή στην οποία τα αγοράζουμε, πολλά από τα ισχυρότερα φάρμακά μας, καθώς και πολλά νέα εργαλεία της καταστροφής μας – δεν προϋποθέτουν έναν Κολόμβο που ανακάλυψε την Αμερική, έναν Βάσκο ντα Γκάμα που έκανε τον γύρο της άκρης της Αφρικής;
Υπάρχει λοιπόν μια μακρά αλυσίδα γεγονότων που μας τραβούν από την παρούσα στιγμή, ψηλά προς την αρχή του ανθρώπινου είδους, τα οποία συμπλέκονται ως αιτία και αποτέλεσμα. Μόνο η άπειρη κατανόηση μπορεί να μελετήσει αυτά τα γεγονότα πλήρως και ολοκληρωτικά.
Για τον άνθρωπο, τίθενται στενότεροι περιορισμοί.
– Αμέτρητα από αυτά τα γεγονότα είτε δεν έχουν βρει ανθρώπινο μάρτυρα ή παρατηρητή, είτε έχουν διατηρηθεί χωρίς σημάδια. Μεταξύ αυτών είναι όλα εκείνα που έχουν προηγηθεί του ίδιου του ανθρώπινου είδους και της εφεύρεσης των γραμμάτων. Η πηγή όλης της ιστορίας είναι η παράδοση και το όργανο της παράδοσης είναι ο λόγος. Ολόκληρη η εποχή πριν από την ομιλία, όσο σημαντική κι αν ήταν για τον κόσμο, έχει χαθεί στην παγκόσμια ιστορία.
– Αλλά αφού εφευρέθηκε ο λόγος, μέσω αυτού υπήρχε η δυνατότητα να εκφράσουμε πράγματα που συνέβησαν, και να επικοινωνήσουμε περαιτέρω, έτσι στην αρχή, αυτή η αναφορά συνέβαινε με τον ανασφαλή και μεταβλητό τρόπο των μύθων. Από στόμα σε στόμα, ένα τέτοιο γεγονός μεταδόθηκε σε μια μακρά διαδοχή γενεών, και δεδομένου ότι πέρασε από μέσα που αλλάζουν, αυτό υπέστη αναγκαστικά αυτές τις αλλαγές. Η ζωντανή παράδοση ή ο μύθος από στόμα σε στόμα, είναι επομένως μια εξαιρετικά αναξιόπιστη πηγή για την ιστορία. Όλα τα γεγονότα πριν από την χρήση του γραπτού λόγου, επομένως, είναι βαθιά χαμένα στην παγκόσμια ιστορία.
– Αλλά και ο ίδιος ο γραπτός λόγος δεν είναι αιώνιος. Αμέτρητα μνημεία της αρχαίας εποχής έχουν καταστραφεί από τον χρόνο και τα ατυχήματα και μόνο λίγα ερείπια έχουν διατηρηθεί από τον αρχαίο κόσμο μέχρι την εποχή της τυπογραφίας. Τα περισσότερα από αυτά, σε γενικές γραμμές, έχουν χαθεί στην παγκόσμια ιστορία, μαζί με τις πληροφορίες που έπρεπε να μας δώσουν.
– Μεταξύ των ελάχιστων μνημείων, που ο χρόνος φύλαξε, ο μεγαλύτερος αριθμός έχει παραμορφωθεί από το πάθος, την έλλειψη κρίσης, και συχνά ακόμη και από την ιδιοφυΐα όσων τα περιγράφουν και πλέον έχουν καταστεί αγνώριστα. Η δυσπιστία μας ξυπνά στα αρχαιότερα ιστορικά μνημεία και δεν μας αφήνει ούτε στα χρονικά του σήμερα. Αν ακούμε τις μαρτυρίες ενός γεγονότος που συνέβη μόνο σήμερα και ανάμεσα σε ανθρώπους με τους οποίους ζούμε, στην πόλη που κατοικούμε, δυσκολευόμαστε να ανασύρομυε την αλήθεια από τις αντιφατικές αναφορές τους. Το μικρό άθροισμα των γεγονότων που απομένουν μετά από όλες αυτές τις αφαιρέσεις είναι η ουσία της ιστορίας στην ευρύτερη κατανόησή της. Τώρα, τι και πόσο από αυτήν την ουσία της ιστορίας ανήκει στην Οικουμενική Ιστορία;
Από το σύνολο αυτών των γεγονότων, ο παγκόσμιος ιστορικός επιλέγει εκείνα που είχαν ουσιαστική, αδιαμφισβήτητη και εύκολα αναγνωρίσιμη επιρροή στην σύγχρονη μορφή του κόσμου και στις συνθήκες των γενεών που ζουν τώρα. Επομένως είναι η σχέση ενός ιστορικού γεγονότος με την παρούσα συγκρότηση του κόσμου, η οποία πρέπει να βρεθεί για να συγκεντρωθεί υλικό για την παγκόσμια ιστορία.
Η παγκόσμια ιστορία λοιπόν προέρχεται από μια αρχή, η οποία είναι ακριβώς αντίθετη με την αρχή του κόσμου. Η πραγματική διαδοχή των γεγονότων κατάγεται από την προέλευση των αντικειμένων μέχρι την πιο πρόσφατη ιστορία τους. Ο παγκόσμιος ιστορικός ανατρέχει από την πιο πρόσφατη παγκόσμια κατάσταση, προς τα πίσω, προς την προέλευση δηλαδή των πραγμάτων.
Ανεβαίνει από το τρέχον έτος και αιώνα με σκέψεις στον προηγούμενο και σημειώνει εκείνα τα γεγονότα που του παρουσιάζονται και που περιέχουν την εξήγηση για τα επόμενα χρόνια και αιώνες. Όταν συνεχίσει αυτήν την διαδικασία σταδιακά μέχρι την αρχή – όχι του κόσμου, γιατί σε εκείνο το μέρος δεν υπάρχει οδηγός – αλλά στην αρχή των μνημείων, μετά αποφασίζει να ξαναβγάλει τα βήματά του στο μονοπάτι που έχει προετοιμάσει και έτσι να κατέβει, ανεμπόδιστα και με ανάλαφρα βήματα, με σωστό οδηγό τα γεγονότα, από την αρχή των μνημείων μέχρι την πιο πρόσφατη εποχή. Αυτή είναι η παγκόσμια ιστορία που έχουμε, και που θα σας παρουσιάσουμε.
Επειδή η παγκόσμια ιστορία εξαρτάται από τον πλούτο και την φτώχεια των πηγών, πρέπει να προκύψουν τόσα κενά στην παγκόσμια ιστορία, όσα κενά και στην γραπτή παράδοση. Όσο ομοιόμορφα, αναγκαστικά και σίγουρα οι αλλαγές στον κόσμο εξελίσσονται η μία από την άλλη, θα εμφανιστούν αποκομμένες και τυχαία συνδεδεμένες μεταξύ τους στην ιστορία. Ως εκ τούτου, μεταξύ της πορείας του κόσμου και της πορείας της παγκόσμιας ιστορίας, είναι εμφανής μια αξιοσημείωτη διαφορά.
Θα μπορούσε κανείς να συγκρίνει το πρώτο με ένα αδιάκοπο ρεύμα που ρέει συνεχώς, από το οποίο, όμως, μόνο εδώ και εκεί θα φωτιστεί ένα κύμα στην παγκόσμια ιστορία. Μπορεί επίσης εύκολα να συμβε και το εξής: H σχέση ενός μακρινού παγκόσμιου γεγονότος με τις συνθήκες του παρόντος έτους να μας φαίνεται νωρίτερα από την σύνδεσή του, με γεγονότα που προηγήθηκαν ή ήταν σύγχρονα. Είναι επομένως αναπόφευκτο ότι τα γεγονότα που ακριβέστερα συνδέονται με την πιο πρόσφατη ηλικία, να απομονώνονται από την ηλικία από την οποία ανήκαν αρχικά.
Ένα τέτοιο γεγονός, για παράδειγμα, θα ήταν η προέλευση του Χριστιανισμού και ιδιαίτερα της χριστιανικής ηθικής. Η χριστιανική θρησκεία συνέβαλε τόσο διαφορετικά στην μορφή του σημερινού μας κόσμου, που η εμφάνισή της γίνεται το πιο σημαντικό γεγονός για την παγκόσμια ιστορία. Αλλά ούτε στον χρόνο που εμφανίστηκε, ούτε στον πληθυσμό στον οποίο εμφανίστηκε, δεν υπάρχει ικανοποιητική βάση για να εξηγήσουμε την εμφάνισή του — γιατί μας λείπουν οι πηγές.
Ως εκ τούτου, η παγκόσμια ιστορία μας δεν θα γινόταν ποτέ τίποτα άλλο, παρά μια συσσώρευση θραυσμάτων και δεν θα άξιζε ποτέ το όνομα μιας επιστήμης. Αλλά τώρα η φιλοσοφική κατανόηση έρχεται σε βοήθειά της και ενώ ενώνει αυτά τα θραύσματα μαζί με τεχνητές συνδέσεις, ανυψώνει το σύνολο σε ένα σύστημα, σε ένα εύλογα συνδεδεμένο σύνολο.
Γι’ αυτό και η εξουσία της έγκειται στην ομοιομορφία και την αμετάβλητη ενότητα των νόμων της φύσης και της ανθρώπινης ψυχής, η οποία ενότητα είναι ο λόγος που τα γεγονότα της πιο μακρινής αρχαιότητας επιστρέφουν στους πιο πρόσφατους χρόνους υπό την σύμπτωση παρόμοιων περιστάσεων απ’ έξω. Καθώς και ο λόγος, ότι από τα πιο πρόσφατα γεγονότα, που βρίσκονται στο πεδίο της παρατήρησής μας, μπορεί να εξαχθεί ένα συμπέρασμα και να ρίξει λίγο φως, εκ των υστέρων, σε γεγονότα που έσβησαν στους προϊστορικούς χρόνους.
Η μέθοδος εξαγωγής συμπερασμάτων με αναλογίες είναι εξίσου ισχυρό βοήθημα στην ιστορία, όπως παντού αλλού, αλλά πρέπει να δικαιολογείται από έναν σημαντικό σκοπό και πρέπει να ασκείται με τόση επιφύλαξη όπως και η κρίση.
Ο φιλοσοφικός νους δεν μπορεί να μείνει για πολύ στο υλικό της παγκόσμιας ιστορίας, έως ότου ενεργοποιηθεί μέσα του μια νέα ώθηση που επιδιώκει την αρμονία, η οποία τον ωθεί ακαταμάχητα να αφομοιώσει τα πάντα γύρω του στην λογική του φύση και να ανυψώσει κάθε φαινόμενο που βλέπει στο υψηλότερο σημείο του. Δηλαδή στο αναγνωρίσιμο αποτέλεσμα, που είναι η σκέψη .
Όσο πιο συχνά και όσο πιο επιτυχημένα επαναλαμβάνει έτσι αυτή την προσπάθεια σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν, τόσο περισσότερο εμπνέεται να συνδέσει αυτό που βλέπει ως μέσο και πρόθεση, σε αιτία και αποτέλεσμα . Το ένα φαινόμενο μετά το άλλο αρχίζει να ρίχνει το τυφλό καπρίτσιο, την άνομη ελευθερία και να προστίθεται ως ένας ταιριαστός σύνδεσμος σε ένα αρμονικό σύνολο (το οποίο, ομολογουμένως, υπάρχει μόνο στην φαντασία του).
Σύντομα δυσκολεύεται να πείσει τον εαυτό του, ότι η διαδοχή των φαινομένων, την οποία πέτυχε με τόση κανονικότητα και ποιότητα, να προορίζεται μόνο για την φαντασία του. Δεν έχει αυτές τις ιδιότητες στην πραγματικότητα. Δυσκολεύεται να παραδώσει στον τυφλό κανόνα της ανάγκης, που είχε αρχίσει να παίρνει τόσο ζωντανή μορφή κάτω από το δανεικό φως της κατανόησης. Έτσι παίρνει αυτή την αρμονία από τον εαυτό του και την φυτεύει έξω από τον εαυτό του, στην τάξη των πραγμάτων, δηλαδή, φέρνει έναν λογικό σκοπό στην πορεία του κόσμου και μια τελεολογική αρχή στην παγκόσμια ιστορία .
Με αυτή την αρχή περιπλανιέται για άλλη μια φορά στην παγκόσμια ιστορία και την κρατά ψηλά, δοκιμάζοντας την απέναντι σε κάθε φαινόμενο που του παρουσιάζει αυτό το μεγάλο θέατρο. Το βλέπει να επιβεβαιώνεται από χίλια συμβατά γεγονότα και να διαψεύδεται εξίσου από άλλα τόσα. Αλλά όσο λείπουν σημαντικοί σύνδεσμοι στην πορεία των αλλαγών στον κόσμο και όσο η μοίρα δεν δίνει τις τελικές εξηγήσεις για πολλά γεγονότα, αυτό το ερώτημα παραμένει αναπάντητο και θα θριαμβεύει η γνώμη, η οποία μπορεί να προσφέρει την μέγιστη ικανοποίηση στο μυαλό και στην καρδιά αλλά και που μπορεί να προσφέρει την μέγιστη δυνατή ευδαιμονία.
Μάλλον δεν χρειάζεται να υπενθυμίσουμε ότι μια παγκόσμια ιστορία, σύμφωνα με το τελευταίο σχέδιο, μπορεί να αναμένεται μόνο στους πιο πρόσφατους χρόνους. Μια απότομη εφαρμογή αυτού του μεγάλου προτύπου θα μπορούσε εύκολα να οδηγήσει τον ιστορικό στον πειρασμό να ασκήσει βία στα γεγονότα και έτσι να απομακρύνεται όλο και περισσότερο από αυτήν την φωτεινή εποχή της παγκόσμιας ιστορίας, προς στην επιθυμία να την επιταχύνει.
Αλλά δεν μπορεί να δοθεί πολύ νωρίς η δέουσα προσοχή σε αυτήν την φωτισμένη και όμως τόσο παραμελημένη πλευρά της παγκόσμιας ιστορίας, Αυτή η προσοχή, μέσω της οποίας προσκολλάται στο υψηλότερο αντικείμενο όλων των ανθρώπινων προσπαθειών. Ήδη η πρόχειρη ματιά σε αυτό το θέμα, ακόμα κι αν ο στόχος είναι απλώς εφικτός, πρέπει να προσφέρει στην επιμέλεια του ερευνητή ένα αναζωογονητικό κίνητρο και μια γλυκιά αναψυχή. Ακόμη και η παραμικρή προσπάθεια θα είναι σημαντική γι ‘αυτόν όταν δει τον εαυτό του στο δρόμο ή όταν καθοδηγήσει έναν διάδοχο στον δρόμο προς την επίλυση του προβλήματος της τάξης του κόσμου για να συναντήσει τον Υπέρτατο Νου στο πιο όμορφο αποτέλεσμα Του.
Και με αυτόν τον τρόπο, κύριοι, η μελέτη της παγκόσμιας ιστορίας θα σας προσφέρει μια ελκυστική όσο και χρήσιμη ενασχόληση. Θα ανάψει φως στο μυαλό σας και έναν φιλανθρωπικό ενθουσιασμό στην καρδιά σας. Θα θεραπεύσει το μυαλό σας από την κοινή και στενή άποψη των ηθικών θεμάτων και ενώ εμφανίζει την μεγάλη εικόνα των καιρών και των εθνών μπροστά στα μάτια σας, θα βελτιώσει τις βιαστικές αποφάσεις της στιγμής και τις περιορισμένες κρίσεις του εγωισμού.
Ενώ συνηθίζει ένα άτομο να συνδέεται με το σύνολο του παρελθόντος και να βιάζεται για τα συμπεράσματά του στο απώτερο μέλλον, έτσι κρύβει το όριο μεταξύ γέννησης και θανάτου που περιορίζει την ανθρώπινη ζωή τόσο στενά και τόσο καταπιεστικά και έτσι επεκτείνει την σύντομη ύπαρξή του, με οπτική ψευδαίσθηση, σε έναν άπειρο χώρο και συνεπως οδηγεί το άτομο στο είδος τελικά στο να μην καταφέρνει να παρατηρεί.
Ο άνθρωπος αλλάζει τον εαυτό του και φεύγει από την σκηνή. Οι απόψεις του φεύγουν και αλλάζουν μαζί του. Μόνο η ιστορία παραμένει αδιάκοπα στο προσκήνιο, ένας αθάνατος πολίτης όλων των εθνών και όλων των εποχών. Όπως ακριβώς ο ομηρικός Δίας, κοιτάζει με εξίσου φωτεινή άποψη το αιματηρό έργο του πολέμου και τα ειρηνικά έθνη που τρέφονται αθώα από το γάλα των κοπαδιών τους.
Όσο παράνομη κι αν φαίνεται η ελευθερία του ανθρώπου να αντιμετωπίζει τον αγώνα, κοιτάζει ήρεμα το μπερδεμένο παιχνίδι, για την μακρόπνοη άποψή του, που έχει ήδη ανακαλυψεί στο μακρινό μέλλον τον τρόπο με τον οποίο αυτή η παράνομη περιπλανώμενη ελευθερία θα καθοδηγείται από τα ηνία της ανάγκης.
Αυτό που η ιστορία κρατά κρυφό από την μομφή της συνείδησης ενός Γρηγόριου και ενός Κρόμγουελ, σπεύδει να το διακηρύξει στην ανθρωπότητα. «Ο εγωιστής μπορεί πράγματι να επιδιώκει κατώτερους σκοπούς, αλλά ασυνείδητα προωθεί θαυμάσιους».
Καμία ψεύτικη λάμψη δεν θα τυφλώσει την ιστορία, καμία προκατάληψη των καιρών δεν θα την σαγηνεύσει, γιατί βιώνει το τελικό πεπρωμένο όλων των πραγμάτων. Στα μάτια της ιστορίας, όλα έχουν αντέξει εξίσου μεγάλο χρονικό διάστημα. Κρατά φρέσκια τη βραβευμένη γιρλάντα ελιάς και καταστρέφει τον οβελίσκο που έχει στηθεί από ματαιοδοξία.
Αναλύοντας τον λεπτό μηχανισμό με τον οποίο το σιωπηλό χέρι της φύσης αναπτύσσει μεθοδικά τις δυνάμεις της ανθρωπότητας από την αρχή κιόλας του κόσμου και ενώ δείχνει ακριβώς σε κάθε χρονική περίοδο τι έχει επιτευχθεί για λογαριασμό αυτού του μεγάλου σχεδίου της φύσης, ταυτόχρονα αποκαθιστά το αληθινό πρότυπο της ευτυχίας και της αξίας που η κυρίαρχη αυταπάτη παραμόρφωσε με διαφορετικό τρόπο σε κάθε αιώνα.
Η ιστορία μας θεραπεύει από τον υπερβολικό θαυμασμό για την αρχαιότητα και την παιδική λαχτάρα για περασμένες εποχές. Και ενώ μας εφιστά την προσοχή στην δική μας κατοχή, δεν μας αφήνει να ελπίζουμε σε συμπεράσματα πριν τους δοξασμένους χρυσούς αιώνες του Αλέξανδρου και του Αυγούστου.
Όλες οι προηγούμενες εποχές, χωρίς να το γνωρίζουν ή να το στοχεύουν, έχουν σαν τελικό στόχο να φθάσουν στον ανθρώπινο αιώνα μας. Δικοί μας είναι όλοι οι θησαυροί που η επιμέλεια και η ιδιοφυΐα, η λογική και η πείρα έφεραν τελικά στο σπίτι της, τη μεγάλη εποχή του κόσμου.
Μόνο από την ιστορία θα μάθετε να δίνετε αξία στα αγαθά, από τα οποία η συνήθεια και η αδιαμφισβήτητη κατοχή στερούν τόσο εύκολα την ευγνωμοσύνη μας. Ανεκτίμητα, πολύτιμα αγαθά, πάνω στα οποία είναι αποτυπωμένο το αίμα των καλύτερων και των πιο ευγενών, αγαθά που έπρεπε να κερδηθούν με την σκληρή δουλειά τόσων γενεών! Και ποιος από εσάς, στον οποίο ένα φωτεινό πνεύμα είναι συζευγμένο με μια αισθανόμενη καρδιά, θα μπορούσε να έχει στο μυαλό του αυτήν την υψηλή υποχρέωση, χωρίς να του διεγείρεται μια σιωπηλή επιθυμία να πληρώσει αυτό το χρέος στις επόμενες γενιές;
Πρέπει να λάμψει μέσα μας μια ευγενής επιθυμία για να συνεισφέρουμε με τα μέσα μας σε αυτό το πλούσιο κληροδότημα αλήθειας, ηθικής και ελευθερίας που λάβαμε από το παρελθόν του κόσμου και το οποίο πρέπει να παραδώσουμε για άλλη μια φορά, πλουσιοπάροχα στις επόμενες γενεές και αυτή η αιώνια αλυσίδα που τυλίγεται μέσα από όλες τις ανθρώπινες γενιές, να σταθεροποιήσει την εφήμερη ύπαρξή μας.
Όσο διαφορετικά κι αν είναι τα πεπρωμένα που σας περιμένουν στην κοινωνία, όλοι μπορείτε να συνεισφέρετε κάτι σε αυτήν! Ένας δρόμος προς την αθανασία έχει ανοίξει σε κάθε επίτευγμα, στην αληθινή αθανασία, εννοώ, όπου η πράξη ζει και ορμάει προς τα εμπρός, ακόμα κι αν το όνομα του συγγραφέα έπρεπε να μείνει πίσω”.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου