Τετάρτη 18 Ιανουαρίου 2017

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΜΟΥΣΑΙΟΣ - Τὰ καθ' Ἡρὼ καὶ Λέναδρον (272-308)

Αποτέλεσμα εικόνας για Ηρώ και ΛέανδροςὫς ἡ μὲν παρέπεισεν. ὁ δ᾽ αὐτίκα λύσατο μίτρην
καὶ θεσμῶν ἐπέβησαν ἀριστονόου Κυθερείης.
ἦν γάμος, ἀλλ᾽ ἀχόρευτος· ἔην λέχος, ἀλλ᾽ ἄτερ ὕμνων.
275 οὐ ζυγίην Ἥρην τις ἐπευφήμησεν ἀείδων,
οὐ δαΐδων ἤστραπτε σέλας θαλαμηπόλον εὐνὴν
οὐδὲ πολυσκάρθμῳ τις ἐπεσκίρτησε χορείῃ,
οὐχ ὑμέναιον ἄειδε πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ.
ἀλλὰ λέχος στορέσασα τελεσσιγάμοισιν ἐν ὥραις
280 σιγὴ παστὸν ἔπηξεν, ἐνυμφοκόμησε δ᾽ ὀμίχλη
καὶ γάμος ἦν ἀπάνευθεν ἀειδομένων ὑμεναίων.
νὺξ μὲν ἔην κείνοισι γαμοστόλος οὐδέ ποτ᾽ ἠὼς
νυμφίον εἶδε Λέανδρον ἀριγνώτοις ἐνὶ λέκτροις.
νήχετο δ᾽ ἀντιπόροιο πάλιν ποτὶ δῆμον Ἀβύδου
285 ἐννυχίων ἀκόρητος ἔτι πνείων ὑμεναίων.
Ἡρὼ δ᾽ ἑλκεσίπεπλος ἑοὺς λήθουσα τοκῆας
παρθένος ἠματίη, νυχίη γυνή. ἀμφότεροι δὲ
πολλάκις ἠρήσαντο κατελθέμεν εἰς δύσιν ἠῶ.
Ὣς οἱ μὲν φιλότητος ὑποκλέπτοντες ἀνάγκην
290 κρυπταδίῃ τέρποντο μετ᾽ ἀλλήλων Κυθερείῃ.
Αλλ᾽ ὀλίγον ζώεσκον ἐπὶ χρόνον οὐδ᾽ ἐπὶ δηρὸν
ἀγρύπνων ἀπόναντο πολυπλάγκτων ὑμεναίων.
ἀλλ᾽ ὅτε παχνήεντος ἐπήλυθε χείματος ὥρη
φρικαλέας δονέουσα πολυστροφάλιγγας ἀέλλας,
295 βένθεα δ᾽ ἀστήρικτα καὶ ὑγρὰ θέμεθλα θαλάσσης
χειμέριοι πνείοντες ἀεὶ στυφέλιζον ἀῆται
λαίλαπι μαστίζοντες ὅλην ἅλα· τυπτομένην δὲ
ἤδη νῆα μέλαιναν ἐφείλκυσε διψάδι χέρσῳ
χειμερίην καὶ ἄπιστον ἀλυσκάζων ἅλα ναύτης.
300 ἀλλ᾽ οὐ χειμερίης σε φόβος κατέρυκε θαλάσσης,
καρτερόθυμε Λέανδρε. διακτορίη δέ σε πύργου
ἠθάδα σημαίνουσα φαεσφορίην ὑμεναίων
μαινομένης ὤτρυνεν ἀφειδήσαντα θαλάσσης
νηλειὴς καὶ ἄπιστος. ὄφελλε δὲ δύσμορος Ἡρὼ
305 χείματος ἱσταμένοιο μένειν ἀπάνευθε Λεάνδρου
μηκέτ᾽ ἀναπτομένη μινυώριον ἀστέρα λέκτρων.
ἀλλὰ πόθος καὶ μοῖρα βιήσατο. θελγομένη δὲ
Μοιράων ἀνέφαινε καὶ οὐκέτι δαλὸν Ἐρώτων.
***
Είπε, κι εκείνος άνοιξε της κορασιάς τα στήθηκαι της χρυσής Παφίτισσας το θέλημα εγενήθη.Και γάμος, μόν᾽ αχόρευτος, χαρά, μ᾽ ανεύλογη, ήτον!275Την Ήρα δεν εδόξασε τραγουδιστής ή ψάλτης,δεν άστραψε λαμπάδας φως στο νυφικό κρεβάτικι ουδέ κανείς δεν έσυρε χορό λυγεροπάτη·τον γάμο δεν τραγούδησεν ο κύρης ουδ᾽ η μάνα·μόν᾽ έστρωσε το στρώμα της την ώρα της χαράς της280η Σιωπή, κι η Σκοτεινιά την ενυφοστολούσε·και γάμος ήτον, μα χωρίς του γάμου τα τραγούδια.Η Νύκτα ήτον παράνυφη και δεν είδ᾽ η Αυγούλαγαμπρό ποτέ τον Λέανδρο στην γνώριμή του κλίνη·γιατί κατά την Άβυδον εξανακολυμπούσε,285σαν μύριζε ο αχόρταγος νυκταγκαλιές ακόμα!Πάλι η πεντάμορφη η Ηρώ κρυφά από τους γονιούς τηςκοράσι ήτον ολημερίς κι ολυνυκτίς γυναίκα.Πόσες φορές κι οι δυο ᾽λεγαν να βασιλέψει ο Ήλιος.Με τούτα εκρύβαν την πολλήν ανάγκη της αγάπης290κι ενυκτοξημερώνονταν με τα κρυφά παιγνίδια.Μόνο λιγόμερά ᾽ζησαν τα δυο τ᾽ αγαπημένα,δεν χάρηκαν τον γάμο τους, τον πολυπαθιασμένο.Σαν ήρθε η βαρυχειμωνιά, σαν ήρθε η μαύρη η ώρα,που φέρνει τ᾽ αγριόκαιρα και τες ανεμοζάλες,295που τα βαθιά και τ᾽ αχαμνά της θάλασσας θεμέλιακτυπούν τα και φυσομανούν χειμωνικοί ανέμοι,κι όλο τον πόντο δέρνουν τον και τον εξαναδέρνουνπου το μαυροκαράβι του στην αμμουδιά ξωσέρνει,από μες στ᾽ άπιστα νερά για να γλιτώσει ο ναύτης,300και τότε δεν σε κράτησε της θάλασσας ο φόβος,απότολμ᾽ εσέ, Λέανδρε! Παραγγελιά του πύργου,που σου θυμίζει λαμπερή τον τακτικό σου γάμο,το μανιωμένο πέλαγος μην το ψηφάς, προστάζει.Έπρεπε η άμοιρη η Ηρώ, έπρεπε η δόλια κόρη305μες στον χειμών᾽ απόμακρα να μείνει του Λεάνδρουκαι τ᾽ άστρο το λιγόφωτο να μην το ξανανάψει.Μόν᾽ έσπρωξε το χέρι της η μοίρα κι η αγάπηκαι του θανάτου ανέφανε λαμπάδα, όχι του γάμου!

Η ελληνική σκέψη

Αποτέλεσμα εικόνας για Η ελληνική σκέψηΕισαγωγή: Γιατί στην Ελλάδα;
 
Τί ήταν εκείνο που έκανε την Ελλάδα κοιτίδα της Φιλοσοφίας και της Επιστήμης; Γιατί ο φιλοσοφικός στοχασμός, από τον οποίο αργότερα γεννήθηκε η επιστημονική μεθοδολογία και σκέψη δεν άνθισαν στην Αίγυπτο ή στη Βαβυλώνα, όπου και πλούτος μεγαλύτερος υπήρχε και γνώσεις περισσότερες είχαν συσσωρευθεί και επί πλέον η ισχυρότερη κρατική ισχύς εξασφάλιζε πιο μακροχρόνιες περιόδους ειρήνης;
 
Πολλοί μιλάνε για το ελληνικό θαύμα, το οποίο, όπως ισχυρίζονται, οφείλεται στη φυλετική ανωτερότητα των Ελλήνων. Παρόμοιοι ισχυρισμοί είναι φυσικά απλές αντιεπιστημονικές καυχησιολογίες. Κατ' αρχήν η ίδια η ιδέα του θαύματος δεν είναι μονάχα αντιεπιστημονική αλλά και ανελληνική. Οι Ελληνες διανοητές απέρριπταν τα θαύματα. Το θαύμα δεν εξηγεί τίποτα. Αντικαθιστά την εξήγηση με θαυμαστικά. Ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης ήθελε ο άνθρωπος με τη γνώση να κατακτήσει την αθαμβία, να μη θαυμάζει ως υπερφυσικά, πράγματα και φαινόμενα που μπορούν να ερμηνευθούν. Οσο για τη φυλετική ανωτερότητα, οι αμέσως ενδιαφερόμενοι, οι ίδιοι οι αρχαίοι Έλληνες, ουδέποτε ισχυρίστηκαν κάτι τέτοιο. Αντίθετα όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς μιλάνε με σεβασμό και μεγάλη εκτίμηση για τον πολιτισμό και τις γνώσεις των συγχρόνων τους Αιγυπτίων και Βαβυλωνίων, για την ηθική των Περσών, τη γενναιότητα των Θρακών και γενικά για τις αρετές των γειτονικών τους λαών. Το ρητό ΠΑΣ ΜΗ ΕΛΛΗΝ ΒΑΡΒΑΡΟΣ είχε αρχικά καθαρά γλωσσική κι όχι πολιτιστική ή πολιτική σημασία. Σήμαινε απλώς ότι οι μη Ελληνες μιλούσαν ακατάληπτα (1) Η ίδια η λέξη βάρβαρος απόχτησε τη μειωτική της σημασία πολύ αργότερα, κατά την ελληνιστική εποχή και τη ρωμαιοκρατία.
 
Ηταν μήπως η εμπορική και ναυτική δραστηριότητα των Ελλήνων, που προκάλεσαν την πνευματική άνθιση των ελληνικών πόλεων; Οπωσδήποτε το εμπόριο και η ναυτιλία υπήρξαν αποφασιστικά θετικοί παράγοντες, όχι όμως γενεσιουργά αίτια. Εκτός του ότι και στις πιο εμπορικές ελληνικές πόλεις, τη Μίλητο, την Κόρινθο ή την Αθήνα, η γεωργική παραγωγή ήταν πάντοτε ο κυρίαρχος οικονομικός παράγων, επισημαίνω ότι στις φοινικικές πόλεις υπήρξε πολύ μεγαλύτερη ναυτική και εμπορική δραστηριότητα, χωρίς να συνοδευεται από ανάλογη πνευματική άνθιση.
 
Προφανώς άλλη ήταν η αιτία της ελληνικής ιδιαιτερότητας. Κι αυτή είναι, κατά κύριο λόγο, η κοινωνική συγκρότηση των ελληνικών πόλεων, ριζικά διαφορετική από τη δομή των κοινωνιών στην Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία, τη Φοινίκη και τις άλλες χώρες της Ανατολής. Κατά την Αρχαιότητα, στις πολιτισμένες χώρες της κοντινής Ανατολής, όπως και στις Ινδίες στην Κίνα και αλλού, οι ανάγκες της κατασκευής και συντήρησης εκτεταμένων αρδευτικών έργων, οδήγησε στη συγκρότηση μεγάλων ισχυρών και συγκεντρωτικών κρατών.Στα κράτη αυτά όλη η εξουσία βρισκόταν στα χέρια του Ανακτόρου και του Ναού, γιατί είχαν τον έλεγχο των αρδευτικών δικτύων και ήταν οι μοναδικοί κάτοχοι της Γνώσης. Οι απλοί αγρότες, η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού, ήταν νομικώς ελεύθεροι και συλλογικοί κάτοχοι της γης, αλλά χωρίς τον έλεγχο των αρδευτικών δικτύων και χωρίς τις απαραίτητες γνώσεις για τον υπολογισμό των εποχών και τον προδιορισμό της καταλληλότερης εποχής για τις γεωργικές ασχολίες, ήταν ανίκανοι να επιβιώσουν. Ετσι δέχονταν να υποταχτούν στο δίδυμο της εξουσίας, στο Ανάκτορο και το Ναό και ουσιαστικά ήταν συλλογικοί δούλοι του κράτους. Αυτό ήταν το κοινωνικό σύστημα που οι κλασσικοί ονόμασαν ασιατικό ή ανατολικό τρόπο παραγωγής, ενώ άλλοι το θεωρούν μια προδρομική μορφή της φεουδαρχίας και που διέφερε ουσιαστικά τόσο από το δουλοκτητικό σύστημα του ελληνορρωμαϊκού κόσμου όσο και από το φεουδαρχικό της Δυτικής Ευρώπης, που το διαδέχτηκε.
 
Η εικόνα που σχηματίζουμε για τα μινωικά και μυκηναϊκά κράτη, από τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα κείμενα των πινακίδων με τη γραμμική γραφή Β μας πείθουν ότι έχουμε να κάνουμε με κοινωνίες του ίδιου περίπου τύπου με αυτόν των ανατολικών δεσποτειών και όχι της μορφής των δουλοκτητικών πόλεων-κρατών. Πραγματικά, το κύριο γνώρισμα των κρατικών αυτών σχημάτων του Αιγαίου είναι ότι το ανάκτορο κυριαρχούσε απόλυτα στην οικονομική και πνευματική ζωή της περιοχής που εξουσίαζε. Ολόκληρη η παραγωγή, το εμπόριο και κάθε πνευματική ή άλλη δραστηριότητα ήταν στα χέρια του άνακτα, της αυλής και της πολύπλοκης γραφειοκρατίας που τους περιστοίχιζε. Εμοιαζαν δηλαδή τα μινωικά και μυκηναϊκά αυτά "βασίλεια" με τα σύγχρονά τους κράτη της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας, με τα οποία προφανώς διατηρούσαν στενούς εμπορικούς και πνευματικούς δεσμούς από την προϊστορία ακόμη.
 
Αλλά τα μινωικά και τα μεταγενέστερα μυκηναϊκά κρατικά σχήματα, μολονότι δεσπόζουν στον ελλαδικό και αιγαιακό χώρο για πολλούς αιώνες, δεν είναι και οι μοναδικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης στην περιοχή αυτή. Στα περισσότερα μικρά νησιά του Αιγαίου, αλλά και σε παράλιες ή ορεινές, απομονωμένες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας, ταυτόχρονα και παράλληλα με τα ισχυρά μυκηναϊκά βασίλεια, υπήρχαν μικρές ανεξάρτητες κοινότητες, στις οποίες απουσίαζαν ή ήταν ασήμαντες τόσο η ταξική ανισότητα και η περιουσιακή διαφοροποίηση των μελών τους. Στις κοινωνίες αυτές επιβίωναν πολλοί από τους θεσμούς του παλαιότερου γενοφυλετικού συστήματος.
 
Μολονότι η οικονομική, πολιτιστική και πολιτική συμβολή των περιοχών αυτών στην εικόνα που σχηματίζουν οι ιστορικοί για το προϊστορικό Αιγαίο είναι πολύ μικρή, η επίδραση που είχαν στις μεταγενέστερες εξελίξεις είναι στην πραγματικότητα πολύ σημαντική. Στις νησιωτικές και ηπειρωτικές αυτές κοινότητες ο πλούτος, που προερχόταν από το ψάρεμα, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη ναυτιλία, το εμπόριο (και την πειρατεία), δεν ήταν αρκετός για να συντηρήσει προνομιούχα στρώματα κι ακόμα λιγώτερο, για να εξασφαλίσει τους όρους για να υπάρξει ανάκτορο και αυλή, ενώ από την άλλη μεριά η ισότιμη συμμετοχή όλων των ενήλικων μελών τους σε ριψοκίνδυνες δραστηριότητες, όπως η ναυτιλία, το ψάρεμα και η πειρατεία, απέκλειαν την ανάδειξη αρχηγικών στρωμάτων. Στα μέρη αυτά επιβιώσανε οι δημοκρατικές παραδόσεις του κοινοτικού συστήματος, όπως η συνέλευση των μελών της κοινότητας, το αιρετό των αρχοντων κλπ. που μεταβιβάστηκαν αργότερα στις ελληνικές πόλεις- κράτη.
 
Τα μυκηναϊκά κράτη τόσο στην ηπειρωτική Ελλάδα όσο και στην Κρήτη και τα νησιά παρακμάσανε και αποσυντέθηκαν, κατά τον 12ο και 11ο αιώνες πριν από τη χρονολογία μας. Λίγο πιο πριν το ισχυρό κράτος των Χετταίων στη Μικρασία εξαφανίζεται από την ιστορία, ενώ μεγάλες επιδρομές και άλλες αναστατώσεις είχαν προηγηθεί στην Κάτω Αίγυπτο και τις ακτές της Συρίας. Πολλές θεωρίες έχουν διατυπωθεί για τα αίτια των αναστατώσεων αυτών και ειδικώτερα για τα αίτια της αποσύνθεσης των μυκηναϊκών βασιλείων. Η ιστορική επιστήμη δεν έχει ακόμα πει την τελευταία λέξη. (2) Η κοινωνία που διαδέχτηκε τα μυκηναϊκά βασίλεια, διατήρησε χαρακτηριστικά γνωρίσματα τόσο από αυτά όσο και από τις παλαιότερες κοινότητες των γενών. Ο Ομηρος ενώ μιλά για ισχυρούς άνακτες σαν τον Αγαμέμνονα ή το Νέστορα, ταυτόχρονα αναφέρει συνελεύσεις των πολεμιστών στις οποίες οι ισχυροί αυτοί βασιλείς έπρεπε να δώσουν λόγο.
 
Στην κατακερματισμένη από βουνά και θάλασσες Ελλάδα, όπου οι μεγάλοι κάμποι σπάνιζαν και δεν υπήρχε ανάγκη αλλά ούτε και δυνατότητα κατασκευής μεγάλων αρδευτικών έργων, στη θέση των παλιών μυκηναϊκών βασιλείων, που χάθηκαν, δε συγκροτήθηκαν ξανά ισχυρά συγκεντρωτικά κράτη, παρόμοια με εκείνα της Ανατολής. Τόσο οι οικονομικές όσο και οι πολιτικές συνθήκες είχαν αλλάξει. Εξ άλλου για πολλούς αιώνες έχουμε πλήρη σχεδόν διακοπή των εμπορικών και πνευματικών δεσμών του Αιγαίου με την Αίγυπτο, τη Συρία και τη Μεσοποταμία.
 
Κάθε μικρή περιοχή, νησί ή χερσόνησος ή κοιλάδα, αποτελούσε ιδιαίτερη οικονομική και συνεπώς και πολιτική ενότητα κι ο πληθυσμός της αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα επιβίωσης, που τα ξεπερνούσε με σκληρή εργασία ενώ η κοινωνική ανισότητα και η περιουσιακή διαφοροποίηση μεγάλωναν. Εδώ βαθμιαία αναπτύχθηκε η κλασσική μορφή δουλοκτησίας, μολονότι η έκταση της, η σημασία της και η θεσμική της κατοχύρωση παρουσιάζουν πολύ μεγάλη ποικιλία από περιοχή σε περιοχή.
 
Στην Ελλάδα της γεωμετρικής και αρχαϊκής εποχής, δημιουργήθηκαν ομοσπονδίες αρκετών χωριών (κωμών) μιας περιοχής, που αποτελούσε γεωγραφική και οικονομική ενότητα. Βαθμιαία μια από τις κώμες αυτές, που βρισκόταν στο κέντρο της περιοχής ή σε πλεονεκτική γεωγραφική θέση, συνήθως πάνω σε κάποιον οχυρό λόφο, μετατρέπεται σε πόλη (3). Είναι ο λεγόμενος συνοικισμός, εξέλιξη κοσμοϊστορικής σημασίας, σ'ότι αφορά τις επιπτώσεις της. Η διαδικασία δημιουργίας πόλεων με την πολιτική και κοινωνική σημασία του όρου, κράτησε αιώνες, συνοδεύτηκε από έντονες κοινωνικές αναστατώσεις και ταξικές διαμάχες και σε ορισμένες απομονωμένες περιοχές της Ελλάδας συνεχίστηκε ακόμα και μετά την κλασσική εποχή. Στην ελληνική πόλη οφείλονται οι περισσότεροι από τους πολιτικούς θεσμούς που ισχύουν ως σήμερα.
 
Η διαδικασία δημιουργίας πόλεων ως αυτοδύναμων πολιτικών κυττάρων δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Προηγήθηκαν ανάλογα φαινόμενα συνοικισμού στη Σουμερία και στην κοιλάδα του Νείλου, κατά την 4η χιλιετία, στην κοιλάδα του Ινδού, στις κοιλάδες των Χουάγκ Χο και του Γιαγκτσε Κιαγκ, κατά την 3η και 2η χιλιετία, στις ακτές της Φοινίκης και σποραδικά σε άλλα σημεία του κόσμου. Ομως, στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων αυτών, η πόλη που δημιουργήθηκε από το συνοικισμό δεν μακροημέρευσε ως αυτόνομος πολιτικός οργανισμός. Πολύ σύντομα υποτάχθηκε στο Ναό του τοπικού θεού και έγινε απλό εξάρτημά του ή συνενώθηκε σε μεγαλύτερες πολιτικές οντότητες, σε μεγάλα βασίλεια ή αυτοκρατορίες, χάνοντας τα κυριώτερα αυτόνομα χαρακτηριστικά της.
 
Αυτό δεν έγινε στην Ελλάδα της αρχαϊκής εποχής. Εδώ οι πόλεις γίναν κέντρα μικρών ανεξάρτητων κρατών, η έκταση των οποίων περιορίζονταν ουσιαστικά στην πόλη με τη γύρω περιοχή της. Στα κράτη αυτά στην αρχή την εξουσία κατείχαν οι γαιοκτήμονες (4) , συνήθως απόγονοι είτε των αρχηγών των φυλών που είχαν εισβάλει στα παλιά μυκηναϊκά βασίλεια, είτε των αρχαίων βασιλικών οικογενειών. Σε πολλά κράτη η κυριαρχία των αριστοκρατών αυτών συνεχίστηκε για πολύ μεγάλο διάστημα, αλλά σε πολλά άλλα οι γαιοκτήμονες πολύ σύντομα, ύστερα από έντονους ταξικούς αγώνες, αναγκάστηκαν να μοιραστούν την εξουσία με τα ανερχόμενα μεσαία στρώματα των ναυτικών, των εμπόρων και των βιοτεχνών κι αυτό είχε βαθύτατες συνέπειες όχι μόνο στην πολιτική αλλά και στην πνευματική εξέλιξή τους. Υπήρξαν βεβαίως περιοχές όπου για ειδικούς λόγους δεν δημιουργήθηκαν πόλεις με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου αλλά εξακολούθησαν να υφίστανται οι ομοσπονδίες των παλιών χωριών. Στις περιοχές αυτές, κατά κανόνα καθυστερημένες από κοινωνικής πλευράς) αργοτερα εμφανίζονται τα λεγόμενα κοινά (Βοιωτών, Θεσσαλών κ.ά.) που δεν έχουν το χαρακτήρα των πόλεων - κρατών.
 
Σε πόλεις-κράτη που μείναν αποκλειστικώς αγροτικές, η εξουσία των αριστοκρατών διατηρήθηκε επί αιώνες. Στα κράτη αυτά οι λαϊκές συνελεύσεις, παρόμοιες με τις συνελεύσεις των πολεμιστών, όπως τις περιγράφει ο Όμηρος, είχαν πολύ λίγες αρμοδιότητες, κατά κανόνα γνωμοδοτικές και επικυρωτικές των αποφάσεων της ολιγαρχικής εξουσίας. Οι θεσμοί ήταν αδιαμόρφωτοι και αδύναμοι και οι νόμοι, βασισμένοι στο εθιμικό δίκαιο, δεν ήταν συνήθως γραπτοί.
 
Αντίθετα σε πόλεις-κράτη, όπου αναπτύχθηκε το εμπόριο, η βιοτεχνία και η ναυτιλία, τα μεσαία στρώματα σε συμμαχία με τους μικροϊδιοκτήτες ανέτρεψαν την ολιγαρχία των αριστοκρατών και εγκαθιδρύσανε τυραννίες, δηλαδή αυταρχικές κυβερνήσεις επικεφαλής των οποίων ήταν δημοφιλή άτομα, πολλές φορές λαϊκής καταγωγής, που χτύπησαν την κοινωνική και οικονομική βάση της αριστοκρατίας.
 
Κατά κανόνα τις τυραννίες αυτές τις διαδέχτηκαν δημοκρατικά καθεστώτα, στα οποία η έκταση και το βάθος της δημοκρατίας ποικίλλει. Η πορεία από την κληρονομική μοναρχία στην αριστοκρατική ολιγαρχία και από αυτήν στην τυραννία και τη δημοκρατία σηματοδοτεί και τη μετάβαση από την κλειστή κοινωνία της μυκηναϊκής εποχής στην ανοικτή κοινωνία της αρχαϊκής και κλασσικής Ελλάδας και βρήκε τη σπουδαιότερή της έκφραση στον πνευματικό κυρίως τομέα.
 
Στις μεγάλες πολιτισμένες χώρες της Ανατολής, όπως στην Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία, όχι μονάχα η οικονομική αλλά και κάθε πνευματική δραστηριότητα ήταν συγκεντρωμένες στο Ανάκτορο και το Ναό. Οι ιερείς των αιγυπτιακών και βαβυλωνιακών ναών, μοναδικοί κάτοχοι της Γνώσης και της Σοφίας, συγκέντρωναν κατά καιρούς τα εξυπνότερα και πιο προικισμένα παιδιά της περιοχής στο ναό και εκεί σε ατμόσφαιρα υποβολής και μυστικισμού τους δίδασκαν όσα εκείνοι γνώριζαν, για να γίνουν εν καιρώ ικανά να τους διαδεχθούν.
 
Ο, τι μάθαιναν με τον τρόπον αυτόν οι νεαροί μαθητές ήταν δεδομένο και αδιαμφισβήτητο και την αλήθεια του την εγγυόταν το κύρος των δασκάλων. Η Γνώση δηλαδή μεταβιβαζόταν ως εξ αποκαλύψεως αλήθεια, χωρίς να συνοδεύεται από καμμιά διαδικασία απόδειξης της αλήθειας αυτής, εφ' όσον η ιερή προέλευσή της έκανε περιττή κάθε παρόμοια διαδικασία. Αυτό απέκλεισε οριστικά και τελεσίδικα κάθε δυνατότητα να μετατραπούν οι συσσωρευμένες γνώσεις σε Επιστήμη.
 
Αντίθετα στις ελληνικές πόλεις, των αρχαϊκών χρόνων, όπου η παραγωγή ήταν υπόθεση όλης της κοινωνίας και βασιζόταν στην εργασία των ελεύθερων μκροϊδιοκτητών, το Ανάκτορο είχε από νωρίς εκλείψει και ο Ναός είχε πολύ μικρή ισχύ. Οι διανοητές στις ελληνικές πόλεις ήταν και αυτοί σαν τους λοιπούς πολίτες. Δεν ήταν οι αποκομμένοι από την κοινωνία ιερείς των αιγυπτιακών και βαβυλωνιακών ναών, αλλά μετείχαν στην πολιτική ζωή. όπως ο Σόλων ο Αθηναίος, ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος, ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος ή ο Ζήνων ο Ελεάτης, ο οποίος μάλιστα έχασε τη ζωή του κατά τις πολιτικές διαμάχες. Είχαν επίσης οικονομικές δραστηριότητες, όπως ο Θαλής ο Μιλήσιος και ήταν πάντοτε σε στενή σχέση με τους εμπόρους, τους τεχνίτες και τους ναυτικούς της πόλης τους.
 
Θέλοντας να ικανοποιήσουν τα ερωτήματα που έβαζαν οι ναυτικοί και οι έμποροι της Ιωνίας, οι οποίοι ταξίδευαν σ'όλα τα πλάτη και μήκη της Μεσογείου, ερεύνησαν τον έναστρο ουρανό και τον γνωστό τότε κόσμο. Μελέτησαν τη φύση στο σύνολο της, αλλά και τον άνθρωπο ως αναπόσπαστο μέρος της και την ανθρώπινη κοινωνία ως απαραίτητο για την επιβίωσή του πλαίσιο. Σε όλα τα αντικείμενα της έρευνάς τους αναζήτησαν το βαθύτερο νόημα τους και την πρωταρχική ουσία τους, δημιουργώντας έτσι τη Φιλοσοφία.
 
Σ' αντίθεση με όσα συνέβαιναν στην Ανατολή, η παρακολούθηση των μαθημάτων των ελλήνων σοφών ήταν εθελοντική και κατά κανόνα γινόταν με πληρωμή. Ήταν λοιπόν υποχρεωμένοι οι Έλληνες δάσκαλοι να αποδείξουν την αλήθεια των όσων δίδασκαν, υποχρέωση που δεν είχαν οι Αιγύπτιοι ή Βαβυλώνιοι συνάδελφοί τους. Η υποχρέωση αυτή γέννησε τις διαδικασίες της απόδειξης, της δοκιμασίας και της επαλήθευσης, τον ορισμό, το θεώρημα και το αξίωμα, τη διαλεκτική και τη λογική, βάζοντας έτσι τα θεμέλια των Επιστημών.
 
Καταλήγοντας, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι και οι Έλληνες της αρχαιότητας ήταν οπωσδήποτε άνθρωποι πρωτόγονοι. Πίστευαν σε μύθους, μυστήρια και οιωνούς, είχαν δεισιδαιμονίες και προλήψεις. Όμως για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας η κοινωνική ζωή ενός ολόκληρου πληθυσμού πήρε τόσο κοσμική - λαϊκή έκφραση. Η πολιτική, η νομοθεσία, η οικονομία, η λογοτεχνια και η τέχνη από πολύ νωρίς απελευθερώθηκαν από τα δεσμά της θρησκείας και τον έλεγχο του ιερατείου. Γεννήθηκε η φιλοσοφία, που άρχισε να διαμορφώνει μια τελείως πρωτότυπη ερμηνεία του κόσμου, της κοινωνίας και του ανθρώπου, στηριγμένη στη φύση. Μπήκαν τα θεμέλεια της επιστήμης, που καθιέρωσε τη μελέτη του κόσμου και του ανθρώπου, με βάση τη λογική. Ανάμεσα σε έναν πληθυσμό πρωτόγονων ανθρώπων εμφανίστηκαν τα πνεύματα εκείνα που με τη διαύγεια, την ευθύτητα και την παρρησία της σκέψης τους, τον απελευθέρωσαν σε μεγάλο και πρωτοφανή εως τότε βαθμό, από το δεσποτισμό, τη μυστικοπάθεια και το φόβο.
 
Οι Έλληνες αντάλλαξαν πολλά, γνώσεις, ανακαλύψεις, θεσμούς και ιδέες με τους άλλους γειτονικούς λαούς, με τους οποίους είχαν ταχτικές επαφές, ιδίως από τους Αιγύπτιους, τους Φοίνικες, τους Βαβυλώνιους. Ο, τι πήραν όμως δεν ήταν μια δουλική αντιγραφή και μίμηση αλλά στάθηκε αφορμή για τη δημιουργική του μεταμόρφωση. Η Φιλοσοφία και η Επιστήμη, όπως και η Δημοκρατία και η Πολιτική, δεν ήρθανε από την Ανατολή αλλά δημιουργήθηκαν εδώ.
 
Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ελληνικής σκέψης
 
Ο Ρίτσαρντ Λίβινγκστον στο περίφημο βιβλίο του Το ελληνικό πνεύμα και η σημασία του για μας, που πρωτοεκδόθηκε στα 1912 και γνώρισε από τότε αλλεπάλληλες επανεκδόσεις, αλλά και ο Αντρέ Μπονάρ στο τρίτομο έργο του για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, που πρωτοεκδόθηκε στα 1957-59, συμφωνούν ότι τα κύρια γνωρίσματα του αρχαίου ελληνικού πνεύματος ήταν:
 
Η φιλοκαλία, δηλαδή η αγάπη για το ωραίο.
Το μέτρον.
Η ευθύτητα και η παρρησία.
Ο ανθρωπισμός.
Η αγάπη της ελευθερίας.
 
Οι Έλληνες ζώντας σε μια χώρα ευνοημένη από τη φύση με σπάνια ομορφιά σε τοπίο και κλίμα, αγάπησαν με πάθος την ωραιότητα. Το κάλλος ανθρώπων, ζώων κατασκευών και τοπίων το θεωρούσαν μεγάλο προσόν. Οταν θέλαν να επαινέσουν κάποιον λέγαν πως είναι "καλός καγαθός" δηλαδή όμορφος και καλόκαρδος. Όπως γράφει ο Θουκυδίδης, ο Περικλής στον Επιτάφιο για τους πρώτους νεκρούς του πολέμου, ανάμεσα στα γνωρίσματα του δημοκρατικού πολιτεύματος της Αθήνας αναφέρει την αγάπη για το ωραίο: ΦΙΛΟΚΑΛΟΥΜΕΝ ΓΑΡ ΜΕΤ' ΕΥΤΕΛΕΙΑΣ καμαρώνει, θέλοντας να επισημάνει την επιδίωξη του ωραίου ακόμα και στα πιο δευτερεύοντα και ευτελή αντικείμενα.
 
Το μέτρον ήταν εξ ίσου με το κάλλος χαρακτηριστικό της ελληνικής σκέψης. Σήμαινε την αγάπη της μετριοπάθειας και της αρμονίας που κρύβει η αποφυγή των υπερβολών. Είναι γνωστά τα αρχαία ρητά ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ και ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ, που αποδίδονται στους επτά σοφούς και δείχουν την εκτίμηση των Ελλήνων στη μετριοπάθεια και στην αποφυγή των υπερβολών. Ο Αρχίλοχος ο Πάριος συμβουλεύει ένα φίλο του: "να μη χαίρεσαι πολύ για τα ευχάριστα ούτε να λυπάσαι πολύ για τα δυσάρεστα. Γνώριζε ποιά ζυγαριά κρατά τη ζωή μας". Λέγεται ότι ο Αλέξανδρος ο Μακεδόνας όταν πολιορκούσε την παλαιστινιακή πόλη της Γάζας, στους πρέσβεις των πολιορκουμένων, που τον ρώτησαν ποιά είναι η μεγαλύτερη αξία για τους Έλληνες, απάντησε "το μέτρον" (που ας σημειωθεί ο ίδιος δεν το διέθετε σε επάρκεια).
 
Η ευθύτητα και η παρρησία χαρακτηρίζουν όχι μόνο την αρχαία ελληνική σκέψη αλλά και τη συμπεριφορά των πολιτών. Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια λέει πως μόνο ένας "μαινόμενος ή ανάλγητος" άνθρωπος δεν φοβάται το σεισμό ή την τρικυμία και προσθέτει πως οι πολίτες υπομένουν τους κινδύνους του πολέμου ΔΙΑ ΤΑ ΕΚ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΕΠΙΤΙΜΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΕΙΔΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΤΑΣ ΤΙΜΑΣ (Για το φόβο των κυρώσεων του νόμου, για την κατακραυγή αλλά και για τις τιμές), παραλείποντας να αναφερθεί στη φιλοπατρία, το καθήκον προς την πατρίδα και άλλα ηχηρά παρόμοια.
 
Ο Αρχίλοχος ο Πάριος όταν σε μια μάχη με τους Θράκες έχασε υποχωρώντας την ασπίδα του, ούτε το έκρυψε ούτε προσπάθησε να βρει καμμιά δικαιολογία. "Δε βαριέσαι, γράφει, κι αν την έχασα δε με μέλλει, θα βρώ άλλη καλύτερη". Είναι πασίγνωστα τα ερωτικά ποιήματα της Σαπφώς, που λέει με ευθύτητα και παρρησία τα αισθήματά της:
 
ΔΕΔΥΚΕ ΜΕΝ Α ΣΕΛΑΝΑ ΚΑΙ ΠΛΗΙΑΔΕΣ
ΜΕΣΑΙ ΔΕ ΝΥΚΤΑΙ, ΠΑΡΑ Δ' ΕΡΧΕΤΑΙ ΩΡΑ
ΕΓΩ ΔΕ ΜΟΝΑ ΚΑΘΕΥΔΩ
 
(Βασίλεψε το φεγγάρι κι η Πούλια
μεσάνυχτα, πέρασεν η ώρα
κι εγώ κοιμάμαι μόνη!)
κι αλλού:
"ο έρωτας με τράνταξε,
σαν τον άνεμο που
κατεβαίνει απ' το βουνό".
 
Για τα οποία ερωτικά ποιήματά της γνώρισε το μίσος και την αποστροφή των χριστιανών. (5)
 
Ο άνθρωπος βρίσκεται στο κέντρο της αρχαίας ελλήνικής σκέψης."Χρημάτων πάντων μέτρον άνθρωπος", έλεγε ο μεγάλος Πρωταγόρας ο Αβδηρίτης. Σ' αντίθεση με την ιουδαϊκή σκέψη, που γι'αυτήν ο άνθρωπος παρουσιάζει ενδιαφέρον μόνον ως δημιούργημα του θεού και μόνο σε ό,τι αφορά τη λατρεία του δημιουργού του, η αρχαία ελληνική σκέψη εξανθρωπίζει τους θεούς: "και το γένος των θεών και το γένος των ανθρώπων από μια μητέρα και τα δυο γεννήθηκαν, τη Γη. Μόνη διαφορά τους είναι η δύναμη που έχουν", λέει ο κατά τα άλλα συντηρητικός Πίνδαρος. Δίκαια λοιπόν θαυμάζει ο Σοφοκλής, στην Αντιγόνη:

ΠΟΛΛΑ ΤΑ ΔΕΙΝΑ
Κ' ΟΥΔΕΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΔΕΙΝΟΤΕΡΟΝ

(είναι πολλά τα θαυμαστά, μα τίποτα
πιο θαυμαστό από τον άνθρωπο δεν είναι)
 
Η λέξη ελευθερία έχει την ίδια ρίζα με τις λέξεις έλευση, έλθω κλπ και αρχικά σχετιζόταν με τη συνέλευση του γένους. Μονάχα ο ελεύθερος άνθρωπος ερχόταν στη συνέλευση, τέτοιο δικαίωμα δεν είχαν ούτε οι δούλοι ούτε οι υπήκοοι των ανατολικών δυναστειών, όπου εξ άλλου δεν υπήρχαν συνελεύσεις. Η λέξη αυτούσια, σε μορφή και νόημα, υπάρχει στη γλώσσα μας στο μεν γραπτό λόγο πάνω από δυόμισι χιλιάδες χρόνια, στον δε προφορικό ασφαλώς περισσότερα.
 
Όπως μας λέει ο Ηρόδοτος όταν ο απεσταλμένος του Δαρείου Υδάρνης ζήτησε από τους έλληνες να υποταχτούν στον Μεγάλο Βασιλέα, προσφέροντας του "γην και ύδωρ" αυτοί του απάντησαν: "Υδάρνη η συμβουλή που μας δίνεις δεν πηγάζει από ίση εμπειρία. Γιατί εσύ ξέρεις μόνο τη μία κατάσταση και αγνοείς την άλλη. Αν γνώριζες την ελευθερία δεν θα μας συμβούλευες να υποταχτούμε αλλά να αγωνιστούμε γι αυτήν όχι μόνο με όπλα αλλά με πελέκια και ξύλα".
 
Η ελευθερία δεν ήταν για την αρχαία ελληνική σκέψη κάτι το αόριστο. Πριν απ' όλα σήμαινε "ισηγορία", το δικαίωμα δηλαδή να λέει ο καθένας τη γνώμη του κι αυτό μας παραπέμπει και πάλι στη συνέλευση. Στην Εκκλησία του Δήμου, το θεσμό που υλοποιούσε την άμεση δημοκρατία και στην οποία παίρναν μέρος όλοι οι πολίτες, ο κήρυκας αφού επέβαλλε την ησυχία με τα λόγια: ΑΚΟΥΕ, ΣΙΓΑ, ΜΗ ΤΑΡΑΤΤΕ, ρωτούσε ΤΙΣ ΑΓΟΡΕΥΕΙΝ ΒΟΥΛΕΤΑΙ; (Ποιός θέλει να μιλήσει) κι ο κάθε πολίτης είχε δικαίωμα να πάρει το λόγο και να πει ό,τι ήθελε. Κανείς δεν είχε δικαίωμα να του αφαιρέσει το λόγο ή να τον διακόψει.
 
Ακόμα, ελευθερία σήμαινε για τον αρχαίον Ελληνα κάτι πολύ σημαντικό: την απαλλαγή από το φόβο. Ο Ηρόδοτος λέει πως οι Αθηναίοι υπό την τυραννία των Πεισιστρατιδών δεν ήταν καλύτεροι από τους γείτονές τους, μόλις όμως λευτερώθηκαν, πολύ γρήγορα τους ξεπέρασαν, γιατί "ο καθένας δούλευε με όρεξη για τον εαυτό του και όχι από το φόβο του δεσπότη". Η μεγίστη συμβολή των αρχαίων διανοητών του 6ου και του 5ου αιώνα βρίσκεται στο ότι δίνοντας λογικές και "επιστημονικές" εξηγήσεις σε φυσικά φαινόμενα, τα οποία όμως προκαλούσαν τον τρόμο ή την κατάπληξη στους ανθρώπους, τους βοηθούσαν να λευτερωθούν από το φόβο.
 
Ο Ελληνας ήθελε να είναι ελεύθερος. Δεν έστεργε να είναι δούλος ούτε των θεών. ΖΕΥ ΦΙΛΕ ΘΑΥΜΑΖΩ ΣΕ, έγραφε ο Θέογνις για τον μέγιστο των θεών. Οι Έλληνες σ'αντίθεση με τους άλλους σύγχρονους μ' αυτούς λαούς δεν βλέπαν τους θεούς τους σαν δούλοι. Αυτό συνάγεται από τον τρόπο που απηύθυναν στους θεούς προσευχές ή ικεσίες, αλλά και από τα ονόματα που δίναν στα παιδιά τους. Δεν υπάρχει στην ελληνική της αρχαϊκής ή κλασσικής εποχής όνομα με την έννοια Θεόδουλος, που αντίστοιχα του αφθονούν στην αιγυπτιακή, βαβυλωνιακή, φοινικική και εβραϊκή.
 
Η ελευθερία για τον Έλληνα ήταν στενά δεμένη με τη γνώση και την πληροφόρηση. Είναι γνωστή από τον Πλούταρχο (Περικλής 35) η παρακάτω ιστορία: Το καλοκαίρι του 430, στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου, ο Περικλής ετοίμαζε μια ναυτική εκστρατεία, όταν έγινε έκλειψη σελήνης, οιωνός πολύ κακός για τις αντιλήψεις της εποχής. Οι ναύτες με κανένα τρόπο δε θέλαν να αποπλεύσουν. Ο Περικλής στον οποίον ο στενός φίλος του Αναξαγόρας είχε ερμηνεύσει το φαινόμενο, το εξήγησε στους ναύτες και μάλιστα "πειραματικά": σκέπασε το φως ενός λύχνου με το μανδύα του και τους ρώτησε αν αυτή η πράξη του τους φοβίζει. Όταν αυτοί απάντησαν αρνητικά τους εξήγησε ότι και η έκλειψη της σελήνης έχει ανάλογη αιτία. Οι ναύτες λευτερωμένοι από το φόβο ξεκίνησαν για την εκστρατεία.
 
Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής, συνέβαλε πολύ στην απελευθέρωση του ανθρώπου δια της γνώσεως, γιατί ξερρίζωσε πολλές δεισιδαιμονίες και θρησκοληψίες, δίνοντας επιστημονικές εξηγήσεις σε αρρώστειες και παθήσεις, που ως τότε ο κόσμος τις θεωρούσε "ιερές", σαν την επιληψία, ή "κατάρες" των θεών. Μια τέτοια θεϊκή κατάρα ήταν και η θρυλούμενη σεξουαλική ανεπάρκεια και ανικανότητα των Σκυθών. Ο Ιπποκράτης την εξήγησε αποδίδοντας την στη συνεχή ιππασία των νομαδικών αυτών λαών.
 
Ο μεγάλος Δημόκριτος ο Αβδηρίτης δίνει τεράστια σημασία στη Γνώση. "Θα προτιμούσα, λέει κάπου, να βρω την απόδειξη ενός ζητήματος παρά να ανεβώ στο θρόνο της Περσίας"! κι αλλού παλι τονίζει πως ούτε λόγω σωματικής αλκής ούτε λογω περιουσίας ευτυχούν οι άνθρωποι αλλά μόνον όταν έχουν "ορθοφροσύνην και πολυφροσύνην".
 
Ο ίδιος ταυτίζει την ελευθερία με τη δημοκρατία σ'ένα άλλο απόσπασμα του, που θάπρεπε να το διδάσκονται τα παιδιά μας στα σχολεία:
 
Η ΕΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΗ ΠΕΝΙΗ
ΤΗΣ ΠΑΡΑ ΤΟΙΣ ΔΥΝΑΣΤΗΣΙ ΚΑΛΕΟΜΕΝΗΣ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΗΣ
ΤΟΣΟΥΤΟΝ ΕΣΤΙ ΑΙΡΕΤΩΤΕΡΗ
ΟΚΟΣΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΗ ΔΟΥΛΕΙΗΣ.

(Η φτώχεια με δημοκρατία είναι τόσο προτιμώτερη απο αυτό που οι δυνάστες ονομάζουν ευδαιμονία, όσο είναι η ελευθερία από τη δουλεία).
 
Οι βασικές αρχές που διέπουν τη φύση
 
Μελετώντας την αρχαία ελληνική κοινωνία και τον πολιτισμό της μας κάνει εντύπωση πόσο δεμένος με τη φύση ήταν ο αρχαίος Έλληνας. Όλες οι πνευματικές, θρησκευτικές, καλλιτεχνικές, ακόμα και πολιτικές εκδηλώσεις ήταν συνάρτηση του αδιάκοπου κύκλου της ζωής στη φύση. Οι Έλληνες ήταν αληθινά παιδιά της γης τους, αυτόχθονες με την αρχική σημασία της λέξης.
 
Ήταν λοιπόν επόμενο να ενδιαφερθούν και να αναζητήσουν να βρουν τα μυστικά του φυσικού κόσμου μέσα στον οποίο ζούσαν. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα βιβλία των περισσότερων από τους σοφούς του 6ου και των αρχών του 5ου αιώνα έχουν τον τίτλο "περί φύσεως". Η φύση έγινε για τους πρώτους Ιωνες φιλοσόφους αντικείμενο επιστημονικού προβληματισμού, με σκοπό τη βαθύτερη κατανόησή της. Οπως γράφει και ο Αριστοτέλης οι περισσότεροι από τους πρώτους φιλόσοφους θεώρησαν αρχές των πάντων τις μορφές που βρίσκονται στην ύλη:
 
ΤΩΝ ΔΕ ΠΡΩΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΗΣΑΝΤΩΝ ΟΙ ΠΛΕΙΣΤΟΙ
ΤΑΝ ΕΝ ΥΛΗΣ ΕΙΔΕΙ ΜΟΝΑΣ ΩΗΘΗΣΑΝ ΑΡΧΑΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΩΝ
 
Ο Ηρόδοτος παρατηρεί εύστοχα ότι αυτό που ξεχωρίζει τον Ελληνα από το βάρβαρο είναι ότι προτιμά τη γνώση από την άλογη πίστη. Πραγματικά οι Ελληνες δεν είπαν ποτέ ΠΙΣΤΕΥΕ ΚΑΙ ΜΗ ΕΡΕΥΝΑ. Αντίθετα προτιμούσαν το ΝΑΦΕ ΚΑΙ ΜΕΜΝΑΣΟ ΑΠΙΣΤΕΙΝ του Επίχαρμου.

Ουσιαστικά η ελληνική φιλοσοφία, αυτή η μητέρα όλων των σύγχρονων επιστημών, γεννήθηκε από τον προβληματισμό των Ελλήνων γύρω από τη φύση και πρωτα πρώτα από τις βασικές αρχές που τη διέπουν. Παραθέτω μερικά παραδείγματα τέτοιων βασικών αρχών.
 
Η αναγκαιότητα
 
ΟΥΔΕΝ ΧΡΗΜΑ ΜΑΤΗΝ ΓΙΝΕΤΑΙ
ΑΛΛΑ ΠΑΝΤΑ ΕΚ ΛΟΓΟΥ ΤΕ ΚΑΙ ΥΠ' ΑΝΑΓΚΗΝ

            Το ρητό αυτό, που αποδίδεται στον Λεύκιππο τον Αβδηρίτη, είναι η πρώτη διατύπωση της αρχής της αιτιότητας ή αιτιοκρατίας. Σημαίνει πως κανένα πράγμα δε γίνεται άσκοπα αλλά όλα έχουν κάποιαν αιτία και υπαγορεύονται από την ανάγκη.
 
Οι Ελληνες πολύ νωρίς κατανόησαν πως όλα τα γεγονότα και όλα τα φαινόμενα είναι αποτέλεσμα κάποιας αλληλουχίας, που πολλές φορές δεν είναι αμέσως αντιληπτή αλλά όταν κατανοηθεί και ερμηνευτεί σωστά αποδεικνύεται πως είναι αιτιολογημένη και όχι αυθαίρετη.
 
Αυτή η άποψη αποτέλεσε μεγάλο βήμα για την πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου. Οι πρώτοι έλληνες φιλόσοφοι δίδαξαν ότι ο φυσικός κόσμος, μέσα στον οποίο ζει ο άνθρωπος δεν είναι η σκηνή στην οποία διαδραματίζονται ακατανόητα, αυθαίρετα και αναιτιολόγητα γεγονότα. Δεν κυριαρχείται δηλαδή από σκοτεινές, υπερφυσικές και ανεξέλεγκτες δυνάμεις, αλλά αντίθετα είναι δυνατόν να κατανοηθεί και να ερμηνευθεί, μόλις εξακριβωθεί η αιτία, ο λόγος που γεννά τα φαινόμενα αυτά.
 
Η ανάγκη, που αναφέρεται στο ρητό, ως υπαγορεύουσα τα πάντα, είναι κατά τους έλληνες διανοητές η υπέρτατη αρχή. Ο Θαλής όταν ρωτήθηκε ποιο είναι το ισχυρότερο στον κόσμο απάντησε η Ανάγκη:
 
ΙΣΧΥΡΟΤΑΤΟΝ Η ΑΝΑΓΚΗ, ΚΡΑΤΕΙ ΓΑΡ ΠΑΝΤΩΝ

ο δε Παρμενίδης ο Ελεάτης δίδασκε ότι η Ανάγκη κρατεί τα πάντα στα δεσμά των ορίων που αυτή ορίζει:
ΚΡΑΤΕΡΗ ΓΑΡ ΑΝΑΓΚΗ ΠΕΙΡΑΤΟΣ ΕΝ ΔΕΣΜΟΙΣΙΝ ΕΧΕΙ
Εξ άλλου στον Πιττακό το Μυτιληναίο, αποδίδεται η ρήση:
ΑΝΑΓΚΑι Δ' ΟΥΔΕ ΘΕΟΙ ΜΑΧΟΝΤΑΙ
Η αντίληψη αυτή για την υποταγή των θεών στην αναγκαιότητα, είναι από τις πιο χαρακτηριστικές της αρχαίας ελληνικής σκέψης και ίσως μοναδική στην κοσμοαντίληψη του ανθρώπου της Αρχαιότητας.
 
Η αφθαρσία του φυσικού κόσμου
 
Πρώτοι οι Ελεάτες φιλόσοφοι διατύπωσαν τη γνώμη ότι ο κόσμος είναι αγέννητος, αιώνιος και άφθαρτος. Όπως λέει ο Ξενοφάνης

ΑΓΕΝΝΗΤΟΝ ΚΑΙ ΑΙΔΙΟΝ ΚΑΙ ΑΦΘΑΡΤΟΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟΝ

           Ο Αναξαγόρας το διατυπώνει με μεγαλύτερη σαφήνεια Κανένα πράγμα δε δημιουργείται ούτε εξαφανίζεται, αλλά από την ανάμιξη υπαρχόντων πραγμάτων δημιουργούνται νέα ενώ με τον διαχωρισμό αποσυντίθενται. Ετσι καλύτερα θα ήταν να λέμε τη γένεση σύνθεση και τη φθορά αποχωρισμό:

ΟΥΔΕΝ ΓΑΡ ΧΡΗΜΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΟΥΔΕ ΑΠΟΛΛΥΤΑΙ
ΑΛΛ' ΥΠΟ ΕΟΝΤΩΝ ΧΡΗΜΑΤΩΝ ΣΥΣΜΙΓΕΤΑΙ ΤΕ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΝΕΤΑΙ.
ΚΑΙ ΟΥΤΩΣ ΑΝ ΟΡΘΩΣ ΚΑΛΟΙΕΝ ΤΟ ΓΙΝΕΣΘΑΙ ΓΕ ΣΥΜΜΙΣΓΕΣΘΑΙ
ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΟΛΛΥΣΘΑΙ ΔΙΑΚΡΙΝΕΣΘΑΙ

Από τη διατύπωση αυτή του Αναξαγόρα φθάσαμε στο πασίγνωστο ρητό:

ΜΗΔΕΝ ΕΚ ΤΟΥ ΜΗ ΟΝΤΟΣ ΓΙΝΕΣΘΑΙ
ΜΗΔΕ ΕΙΣ ΤΟ ΜΗ ΟΝ ΦΘΕΙΡΕΣΘΑΙ

που αποδίδεται στον Δημόκριτο τον Αβδηρίτη.

           Λογική συνέπεια της αρχής της αφθαρσίας της ύλης είναι αφ' ενός μεν το αιώνιον και αφ' ετέρου το άναρχον της. Η ύλη δεν δημιουργήθηκε από κανέναν και από πουθενά και δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος, τόσο στο χρόνο όσο και στο χώρο. Δυόμισι χιλιάδες χρόνια αργότερα ο Αϊνστάϊν θα μιλήσει για το πεπερασμένο αλλά χωρίς πέρατα σύμπαν και θα συνδέσει την ύλη με το χώρο και το χρόνο.
 
Η αδιάκοπη αλλαγή και μεταβολή
 
ΠΑΝΤΑ ΧΩΡΕΙ ΚΑΙ ΟΥΔΕΝ ΜΕΝΕΙ

           Το πασίγνωστο αυτό ρητό του Ηράκλειτου του Εφέσιου, διατυπώθηκε για πρώτη φορά στο βιβλίο του "Περί Φύσεως" και διδάσκει την αδιάκοπη αλλαγή και την αιώνια κίνηση των πάντων. Κατά τον Ηράκλειτο ο κόσμος δεν είναι ένα στατικό Είναι αλλά ένα αδιάκοπο Γίγνεσθαι. Με ένα εξαιρετικής παραστατικότητας παράδειγμα επεξηγούσε αυτή την αλλαγή:

ΔΙΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΥΤΟΝ ΠΟΤΑΜΟΝ ΟΥΚ ΑΝ ΕΜΒΑΙΗΣ

ή σύμφωνα με άλλο απόσπασμα

ΠΟΤΑΜΩι ΓΑΡ ΟΥΚ ΕΣΤΙΝ ΕΜΒΗΝΑΙ ΔΙΣ ΤΩι ΑΥΤΩι
ΠΟΤΑΜΟΙΣΙ ΤΟΙΣΙΝ ΑΥΤΟΙΣΙΝ
ΕΜΒΑΙΝΟΥΣΙ ΕΤΕΡΑ ΚΑΙ ΕΤΕΡΑ ΥΔΑΤΑ ΕΠΙΡΡΕΙ

            Δεν είναι δυνατό να μπούμε δυο φορές στον ίδιο ποταμό, γιατί στο μεταξύ νέα νερά έχουν τρέξει στην κοίτη του και τον έχουν αλλάξει και ουσιαστικά δεν είναι πια ο ίδιος ποταμός.

            Ας σημειωθεί ότι το πασίγνωστο τα πάντα ρει, που συμπυκνώνει τη φιλοσοφία του Ηράκλειτου δεν υπάρχει σε κανένα διασωθέν απόσπασμα του Εφεσίου σοφού. Οπωσδήποτε θα περιλαμβανόταν στο βιβλίο του, όπως μαρτυρούν πολλοί συγγραφείς, αλλά χάθηκε. Άλλωστε για τον Ηράκλειτο σημασία δεν έχει τόσο η αδιάκοπη αλλαγή όσο η πάλη των αντιθέτων.
 
Η πάλη των αντιθέτων
 
Πραγματικά κατά τον Ηράκλειτο:

ΕΙΔΕΝΑΙ ΔΗ ΧΡΗ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ ΕΟΝΤΑ ΞΥΝΟΝ,
ΚΑΙ ΔΙΚΗΝ ΕΡΙΝ
ΚΑΙ ΓΙΝΟΜΕΝΑ ΠΑΝΤΑ ΚΑΤ' ΕΡΙΝ ΚΑΙ ΧΡΕΩΝ

(Πρέπει να ξέρουμε πως ο πόλεμος είναι κοινός, πως δικαιοσύνη είναι η έρις και πως όλα γίνονται με την αντίθεση και την υποχρεωτική νομοτέλεια - όπως αποδίδει το απόσπασμα ο Θ. Βέικος).
 
Λέγοντας πόλεμο εννοούσε τον αγώνα και την πάλη και γενικότερα την κοινή δύναμη που γεννά όλα τα πράγματα. Κατά τον Ηράκλειτο ο κόσμος βρίσκεται συνεχώς σε κατάσταση σύρραξης, από την οποία νέες καταστάσεις δημιουργούνται και παλιές εξαφανίζονται κι αυτό ισχύει τόσο για τη φύση όσο και για την κοινωνία
 
ΠΟΛΕΜΟΣ ΠΑΝΤΩΝ ΠΑΤΗΡ
Από την πάλη των αντιθέτων προκύπτει νέα αρμονία:
ΕΚ ΤΩΝ ΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ ΚΑΛΛΙΣΤΗΝ ΑΡΜΟΝΙΑΝ
διότι
ΤΟ ΑΝΤΙΞΟΥΝ ΣΥΜΦΕΡΕΙΝ

            Ο ίδιος δίδασκε πως η θάλασσα μπορεί νάναι ταυτόχρονα και σωτήρια και ολέθρια, για τα ψάρια το νερό της είναι πόσιμο και ωφέλιμο για τους ανθρώπους άποτο και βλαβερό, ή πως η κίνηση του κοχλία με τον οποίον πίεζαν τα υφασματα στο βαφείο είναι ταυτόχρονα ελικοειδής και ευθεία, για να καταλήξει πως η κρυμμένη μέσα στις διάφορες καταστάσεις και πολλές φορές μη αντιληπτή αμέσως αρμονία είναι ισχυρότερη από αυτή που φαίνεται επιφανειακά.
 
ΑΡΜΟΝΙΗ ΑΦΑΝΗΣ ΦΑΝΕΡΗΣ ΚΡΕΙΤΩΝ
-----------------------------
(1) Κατ' ανάλογο τρόπο οι Σλάβοι ονόμαζαν τους δυτικούς γείτονές τους, τους Γερμανούς νιεμτσί=μη ομιλούντες.
 
(2) Σήμερα έχει εγκαταλειφθεί η παλαιότερη θεωρία για επιδρομές βαρβάρων λαών όπως οι "λαοί της θάλασσας", οι Δωριείς και άλλοι. Οπωσδήποτε θα υπήρξαν τέτοιες επιδρομές, αλλά σε μικρή, τοπική κλίμακα και δεν είχαν τα ισοπεδωτικά αποτελέσματα που πιστευόταν παλαιότερα. Οι πιο πολλές από τις καθέδρες των μυκηναίων ανάκτων (Μυκήνες, Τύρινς, Αργος, Αμύκλαι-Θεράπνη, Αθήνα, Θήβα) εξακολούθησαν να υπάρχουν και να κατοικούνται πολλούς αιώνες μετά την "επιδρομή". Πιθανώτερη είναι η εκδοχή ότι η παρακμή των μυκηναϊκών βασιλείων οφείλεται σε συνδυασμό της διακοπής του εμπορίου με την Αίγυπτο και την Ανατολή, (διακοπής που εν μέρει οφείλεται στις επιδρομές αυτές) και σοβαρών κλιματολογικών αλλαγών, σ'ολόκληρο το Αιγαίο.
 
(3) Η λέξη πόλις προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα *pul που επιβίωσε στην ελληνική και στις ινδικές γλώσσες (pur, pura) και αρχικά σήμαινε οχυρό ύψωμα ή οχυρό λόφο, σ'αντίθεση με το άστυ, που αναπτύχθηκε κάτω από την πόλη η οποία κατόπιν, όταν έπαψε να είναι οικισμός και έγινε φρούριο ονομάστηκε ακρόπολις.
 
(4) Στην κοινωνία του φυλετικού γένους η γη ήταν κοινή ιδιοκτησία, αλλά από την κοινή γη κοβόταν μερικά κομμάτια που αρχικά ήταν αφιερωμένα στο θεό του γένους και την ενέμοντο οι μάγοι ιερείς του, αργότερα δε στον στρατιωτικό αρχηγό. Τα κομμάτια αυτά ονομάστηκαν τεμένη από το ρήμα τέμνω= κόβω
 
(5)Ο Τατιανός (απολογητής του 2ου αιώνα) γράφει: Η δε Σαπφώ γύναιον ερωτομανές, της εαυτής ασέλγειαν άδει.

Συνείδηση θανάτου ή Πλάνη;

Αποτέλεσμα εικόνας για Οι ξεκάθαροι άνθρωποι δεν έχουν να αποδείξουν τίποτα σε κανέναν"Ένας άνθρωπος κατέβαινε λάμνοντας ένα μεγάλο ποταμό. Πολλά χρόνια, μέρα και νύχτα, έλαμνε κι ερευνούσε τον ορίζοντα. Άξαφνα το ρέμα έγινε τρομερό, ο άνθρωπος σήκωσε το κεφάλι κι έστησε αυτί: ο ποταμός ήταν ένας καταρράχτης, δεν είχε σωτηρία. Τότε ο άνθρωπος σταύρωσε τα κουπιά, σταύρωσε τα χέρια κι άρχισε να τραγουδάει. Συλλογίζομαι αυτό το τραγούδι, κι η καρδιά μου πάει να σπάσει. Αυτός είναι ο μοναδικός ύμνος της λευτεριάς!"
Νίκος Καζαντζάκης – «Ο βραχόκηπος»

Όταν η συνειδητότητα αναδύεται απ’ το λήθαργο της ψευδαίσθησης φρίττει στο θέαμα μιας ανθρωπότητας δεμένης μανιακά στο άρμα της ανύπαρκτης «ευτυχίας». Απελπίζεται στο θέαμα μιας ανθρωπότητας που πεισματικά αρνιέται ότι δυσάρεστο και είναι τυφλά προσκολλημένη στο ευχάριστο το οποίο και αποκαλεί «ευτυχία». Και το χειρότερο είναι ότι δεν μπορεί ή δεν θέλει να δει τα γεγονότα καταπρόσωπο. Πιστεύει τυφλά και ανεξέλεγκτα στο σύνθημα: «Η ευτυχία βρίσκεται στην ευχαρίστηση που προσφέρουν της ύλης οι ηδονές.»
 
Ποιος προβάλλει τις ηδονές σαν χάπι για τη λησμονιά του τελικού αφανισμού του ανθρώπου; Ποιος είναι αυτός ο παράγοντας που εμποδίζει τον άνθρωπο να αποκτήσει συνείδηση του θανάτου του και απλώνει ομίχλη πάνω από το τρομερό βάραθρο που αργά ή γρήγορα θα τον καταπιεί; Και για να λησμονηθεί πιο αποτελεσματικά ο φυσικός νόμος «γέννηση – θάνατος» υψώνει μπροστά στα μάτια του έναν τεράστιο παραμορφωτικό καθρέπτη που του παρουσιάζει μόνο την ευχάριστη όψη της ύπαρξης; Παράλληλα του υπόσχεται παραδείσους ηδονής και τον προτρέπει να εντρυφήσει σ’ αυτούς.

Π λ ά ν η, ονομάζει τον παραμορφωτικό αυτό παράγοντα η Άντζακα, καθώς παραπλανά τους ανθρώπους με ψεύτικα συνθήματα για ευτυχία εκεί όπου δεν υπάρχει, μόνο και μόνο για να μην τους αφήσει να συνειδητοποιήσουν τον φυσικό νόμο του θανάτου.

 Ο γνήσιος αναζητητής, όταν καταφέρει μέσα από τρομερές δοκιμασίες να βρει την απάντηση στο ερώτημα «ποιος είμαι;» και μεταγενέστερα στο ερώτημα «γιατί γεννήθηκα;» κατανοεί με ποια σκοπιμότητα ενεργεί έτσι όπως ενεργεί ο παράγων Πλάνη: Για να μη διατυπώσει ποτέ ο άνθρωπος αυτά τα ερωτήματα και να μην προχωρήσει ποτέ στα ενδότερα διαμερίσματα. Τι θα συνέβαινε αλήθεια αν όλοι οι άνθρωποι όδευαν προς τα μέσα; Απλούστατα η πλάνη θα έπαυε να υπάρχει και γι’ αυτό ακριβώς το λόγο κάνει αγώνα ύπαρξης κι επιβίωσης.

Ο γνήσιος όμως αναζητητής αρνείται κάθε διαφυγή προς τη λήθη μέσα από την προσκόλληση στην ηδονή. Δεν δέχεται με κανένα τρόπο και με κανένα τίμημα να ξεφύγει από τη φυσική νομοτέλεια του θανάτου. Δεν θέλει να λησμονήσει τη θνητή του μοίρα, αλλά να την υπερβεί. Και αυτό συνιστά τη ριζική διαφορά του από τους άλλους. Αρνείται την Πλάνη, αρνείται τη Λήθη, αρνείται να λησμονήσει ότι οδεύει προς τον θάνατο. Και όχι μόνον αρνείται να λησμονήσει, αλλά αυξάνει την μνημοσύνη του γεγονότος σαν ερέθισμα για να προωθηθεί σε μια περιοχή που δεν διέπεται από το νόμο του θανάτου. Είναι ακριβώς η ανακάλυψη αυτής της περιοχής, ίσως λίγο πριν την συνειδητοποίηση του φυσικού θανάτου, που κάνει τον κωπηλάτη του Καζαντζάκη να αρχίσει να τραγουδάει ανέμελα!

Οι ξεκάθαροι άνθρωποι δεν έχουν να αποδείξουν τίποτα σε κανέναν

Αποτέλεσμα εικόνας για Οι ξεκάθαροι άνθρωποι δεν έχουν να αποδείξουν τίποτα σε κανένανΟι λίγοι και ξεχωριστοί ξεκάθαροι άνθρωποι δεν έχουν να αποδείξουν τίποτα σε κανένα. Εκείνοι που ξέρουν ποιοι είναι και που πάνε. Αυτοί που δεν μασάνε τα λόγια τους. Μιλάνε με ντόμπρες και ξεκάθαρες κουβέντες.

Δεν μπερδεύουν τις λέξεις τους. Εξηγούνται στα ίσα. Δεν φοβούνται και δεν κρύβονται για να πουν αυτό που θέλουν. Μιλάνε με τη γλώσσα της ψυχής τους. Οι συλλαβές τους είναι καθάριες σαν το βλέμμα τους. Και βγαίνουν ατόφιες από την καρδιά τους.

Δε δειλιάζουν να σε κοιτάξουν στα μάτια και να σου πουν την αλήθεια. Να ξεστομίσουν όσα οι άλλοι δεν έχουν την τόλμη. Κάνουν την διαφορά με το τσαγανό που τους διακατέχει. Με τον τσαμπουκά που τους διακρίνει.

Δεν έχουν μάθει να προσποιούνται για να κερδίσουν αυτό που θέλουν. Δεν παίζουν με τις ψυχές των ανθρώπων.

Δεν εκμεταλλεύονται συναισθήματα για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα τους. Έχουν μάθει πάντα να διεκδικούν και να κερδίζουν αυτό που θέλουν. Δεν τους τρομάζουν οι σχέσεις. Δεν αποφεύγουν τις δεσμεύσεις. Δε φοβούνται να τσαλακώσουν την εικόνα τους. Γελούν με την καρδιά τους και δεν ντρέπονται να κλάψουν μέσα από την ψυχή τους.

Αντιλαμβάνονται περισσότερα από όσα αυτός ο κόσμος αντέχει. Αντέχουν περισσότερα από όσα αυτός ο κόσμος τους δίνει. Μιλάνε λίγο. Γνωρίζουν πολλά. Είναι αυθεντικοί και ειλικρινείς σε όλα. Δεν τρομάζουν μπροστά στα συναισθήματα τους. Αγαπάνε με πάθος. Δίνονται με όλο τους το είναι. Σέβονται τον σύντροφο τους και του φέρονται όπως του αξίζει.

Δεν χρησιμοποιούν τα αισθήματα του για να πετύχουν τις προσωπικές τους φιλοδοξίες. Δεν του προκαλούν ανασφάλεια και φοβίες. Αντίθετα τον προστατεύουν και τον φροντίζουν επιδεικνύοντας την αγάπη τους σε κάθε ευκαιρία.

Πιστεύουν στις πράξεις και όχι στην θεωρία. Δεν τους αρέσουν τα μεγάλα κούφια λόγια. Τους διακρίνει η ποιότητα και όχι η ποσότητα, η ειλικρίνεια και όχι η υποκρισία. Δεν κρύβουν αυτό που είναι. Αντίθετα είναι περήφανοι για αυτό και το βροντοφωνάζουν με κάθε τους κίνηση. Το διαλαλούν σε κάθε τους βλέμμα. Απεχθάνονται το ψέμα. Αγαπούν την γνησιότητα. Μισούν την υποκρισία. Δεν μιμούνται και δεν αντιγράφουν ρηχά είδωλα.

Εκτιμούν αυτά που τους προσφέρουν οι γύρω τους και αναγνωρίζουν την αξία σε κάθε άνθρωπο. Τους χαρακτηρίζει η αυτοπεποίθηση που εκπέμπουν. Η αυτογνωσία που τους διακρίνει. Ξέρουν τι θέλουν και δεν το ψάχνουν σε κάθε σταθμό που θα τους βγάλει η διαδρομή τους. Πατάνε γερά στα πόδια τους και δεν τρικλίζουν σε κάθε τους βήμα.

Δεν κοροϊδεύουν και δεν υποτιμούν τους ανθρώπους. Αντιμετωπίζουν τις μικρότητες με αδιαφορία. Τις κακίες με περιφρόνηση. Τα δύσκολα με αξιοπρέπεια και χιούμορ.

Δεν επιδιώκουν τον σεβασμό σου. Τον κερδίζουν με την στάση τους. Δεν διεκδικούν την προσοχή σου. Την κερδίζουν με την συμπεριφορά τους. Ξεχωρίζουν για το τσαγανό και την αμεσότητα τους. Για την απλότητα και την ευθύτητα τους. Γελάνε δυνατά. Σου χαμογελούν εγκάρδια. Δεν φοβούνται να σου δείξουν την συμπάθεια τους και δεν αποκρύπτουν τις αντιπάθειες τους. Δεν συναναστρέφονται με τον όχλο. Έχουν λίγους και «καρδιακούς» φίλους.

Δεν περιπλανιούνται άσκοπα σε τούτο τον κόσμο. Ακολουθούν μία σταθερή πορεία και δεν παρεκκλίνουν σε κάθε στροφή της ζωής τους. Δεν έχουν την ανάγκη της επιβεβαίωσης από κανένα. Δεν επιδιώκουν την επιβράβευση από τους άλλους. Αντιστέκονται σθεναρά στο ρεύμα και δεν παρασύρονται από εμπάθειες και κακόβουλες επιρροές. Υποστηρίζουν με πάθος τις απόψεις τους και δεν κρύβονται από ανθρώπους και καταστάσεις.

Δεν έμαθαν και δεν ξέρουν να κρύβονται στα σκοτάδια. Δεν θα τους συναντήσεις σε μυστικά δείπνα ούτε σε κλειστές συναγωγές. Δεν θα τους δεις να τριγυρίζουν στα υπόγεια και τα καταγώγια αυτού του κόσμου. Θα τους αντικρίσεις εκεί όπου υπάρχει φως και καθάριος ουρανός. Εκεί όπου τελειώνει το ουράνιο τόξο. Γιατί εκεί τους οδηγεί πάντα η ψυχή τους.

Είναι αυτοί οι λίγοι και σπάνιοι που τολμούν να είναι ο ξεκάθαρος εαυτός τους. Γιατί απλά δεν έχουν να αποδείξουν τίποτα σε κανένα.

Τα παιδιά είναι λουλούδια

Τα παιδιά είναι λουλούδια
Λουλούδια ολάνθιστα, πολύχρωμα, μυροφόρα. Τα παιδιά είναι μπαξέδες με κάθε λογής λουλούδια να ξεπετάγονται εδώ και εκεί, κάθε εποχή, κάθε μέρα, κάθε ώρα.
 
Η ζωή είναι ωραία με τα παιδιά και είναι άδεια χωρίς αυτά.
 
Γι’ αυτό προσοχή! Προσοχή τα παιδιά, προσοχή στα παιδιά.
Τα παιδιά θέλουν φροντίδα, θέλουν αγάπη, αποδοχή και ενσυναίσθηση. Χρειάζεται να είμαστε δίπλα τους κάθε στιγμή που μας έχουν ανάγκη, σε κάθε φάση της ζωής τους, της ανάπτυξής τους.(έτσι και αλλιώς θα έρθει η ώρα που από μόνα τους δεν θα μας χρειάζονται πια και τότε θα έχουμε άπλετο χρόνο για τον εαυτό μας....)
 
Αγάπη: δεν νοείται αγάπη μόνο στα λόγια αλλά ούτε κι αγάπη χωρίς όρια. Αγάπη δε σημαίνει «σε αφήνω να με κάνεις ό,τι θέλεις». Αυτό είναι ένα στρεβλωμένο μήνυμα προς τα παιδιά που περισσότερο τα μπερδεύει παρά τα βοηθάει. Αγάπη είναι να νοιάζομαι, να πονάω, να θέλω το καλό σου, την πρόοδό σου, την ελευθερία σου. Αγάπη είναι να σε βοηθώ να τραβήξεις τα εμπόδια σου- όχι να το κάνω εγώ για σένα και εσύ να κάθεσαι- από τον δρόμο σου, να σε στηρίζω στις δυσκολίες, να αντέχω τις αδυναμίες σου.
 
Αποδοχή: Τα παιδιά χρειάζονται την αποδοχή μας από μωρά- και από έμβρυα ακόμη! Χρειάζονται να ξέρουν και να καταλαβαίνουν, να το βλέπουν στα μάτια μας ότι τα αγαπάμε και ότι τα αποδεχόμαστε.
 
Οτιδήποτε λιγότερο από την αποδοχή δημιουργεί κρίση ταυτότητας στο παιδί: «ποιος είμαι, τι αξίζω, πόσο σημαντικός είμαι αν δεν είμαι σημαντικός για τους γονείς μου;». Η αποδοχή είναι, όπως και η αγάπη ένα συναίσθημα που αποτυπώνεται στις σχέσεις μας εμπράκτως. Δεν μπορεί, δεν αρκεί να μένει στα λόγια...
 
Ενσυναίσθηση: Πρέπει να χαμηλώσουμε στο ύψος των παιδιών για να επικοινωνήσουμε μαζί τους. Κυριολεκτικά και μεταφορικά. Πρέπει να μπούμε στην δική τους θέση για να ερμηνεύσουμε τον κόσμο τους, να νοιώσουμε όπως και εκείνα, να δούμε μέσα από την δική τους οπτική γωνία. Δεν είναι και τόσο δύσκολο όσο ακούγεται: αρκεί να θυμηθούμε πως ήμασταν και εμείς παιδιά, αρκεί να ξαναθυμηθούμε πώς νοιώσαμε και εμείς ως παιδιά σε ανάλογα περιστατικά με αυτά που ως ενήλικες έχουμε να διαπραγματευτούμε.
 
Τα παιδιά είναι λουλούδια... και χρειάζονται αγάπη, αποδοχή και ενσυναίσθηση για να μεγαλώσουν και να μας εκπλήξουν με την ομορφιά και την χάρη τους.

Λουκρήτιος - Για τους θεούς και τη θρησκεία

1loukritios.jpgΚι όμως, το 57πχ ο Λουκρήτιος τόλμησε να γράψει για τη θέση του ανθρώπου απέναντι στο σύμπαν χωρίς την επιρροή των θεών, στο «ωραιότερο διδακτικό ποίημα που σώζεται σήμερα σε οποιαδήποτε γλώσσα του κόσμου» όπως μας λέει ο φιλόλογος Χέρμπερτ Τένιγκς Ρόουζ.
«Και τώρα δεν είναι πολύ δύσκολο να σου εξηγήσω ποια αιτία διέδωσε τους θεούς σε μεγάλα έθνη και γέμισε τις πόλεις με βωμούς, φρόντισε να καθιερωθούν επίσημες τελετές, τελετές που ακόμα και σήμερα γίνονται με λαμπρότητα σε σπουδαίες ευκαιρίες σε ονομαστούς τόπους, απ’ όπου ακόμα και σήμερα μένει φυτεμένος μέσα στους θνητούς ο τρόμος, που σ’ όλη την οικουμένη υψώνει καινούριους ναούς για τους θεούς και αναγκάζει τους ανθρώπους να σπρώχνονται μέσα σ’ αυτούς τις γιορτάσιμες μέρες.
 
Πραγματικά, την εποχή εκείνη οι γενιές των θνητών έβλεπαν σε κατάσταση εγρήγορσης κι ακόμα πιο πολύ στον ύπνο τους θεούς με εξαιρετική μορφή και θαυμαστή σωματική διάπλαση.
 
Απέδιδαν λοιπόν σ’ αυτούς αίσθηση, γιατί τους φαίνονταν πως κουνούσαν τα μέλη τους και εκφωνούσαν λόγους υπέροχους, ανάλογους με τη λαμπρή μορφή και τις υπερβολικές τους δυνάμεις.

Τους απέδιδαν ζωή αιώνια, γιατί πάντα ανανεωνόταν το πρόσωπό τους και το παράστημά τους παράμενε το ίδιο· και προπαντός γιατί νόμιζαν πως δεν ήταν δυνατό, μια και ήταν τόσο δυνατοί και μεγάλοι, να νικηθούν εύκολα από οποιαδήποτε δύναμη.
 
Νόμιζαν πως ήταν πολύ μεγάλη η ευτυχία τους, γιατί κανένα τους δεν ενοχλούσε ο φόβος του θανάτου και συγχρόνως γιατί τους έβλεπαν στον ύπνο τους να κάνουν πολλά και θαυμαστά, χωρίς να κουράζονται καθόλου.
 
Παρατηρούσαν εξάλλου να περιφέρονται με τάξη καθορισμένη τα ουράνια σώματα, τις εποχές του έτους να κυλούν περιοδικά και δεν μπορούσαν να καταλάβουν τις αιτίες που τα προκαλούσαν αυτά. Έτσι το καταφύγιό τους ήταν να τ’ αποδίδουν όλα στους θεούς και να υποθέτουν πως όλα γίνονται με τη δίκιά τους θέληση.
 
Στον ουρανό τοποθέτησαν την κατοικία και την έδρα των θεών, γιατί στον ουρανό έβλεπαν να στρέφεται η νύχτα και το φεγγάρι, η μέρα και η νύχτα, και τα μεγαλοπρεπή σημεία της νύχτας, οι περιπλανώμενες τη νύχτα δάδες του ουρανού και οι φτερωτές φλόγες, τα σύννεφα, ο ήλιος, οι βροχές, το χιόνι, οι άνεμοι, οι κεραυνοί, το χαλάζι και οι απότομες βροντές και τ’ απειλητικά μουγκρητά.
 
Κακομοίρη ανθρώπινη γενιά, που καταλόγισε τέτοιες πράξεις στους θεούς και πίστεψε ακόμα πως η οργή τους είναι φοβερή! Πόσους θρήνους προκάλεσαν στον εαυτό τους, πόσες πληγές σ’ εμάς και πόσα δάκρυα στους απογόνους μας!
 
Δεν είναι ευσέβεια να παρουσιάζεται κανείς συχνά με το κεφάλι σκεπασμένο, στραμμένος σε μια πέτρα και να πλησιάζει σ’ όλους τους βωμούς. Ούτε να πέφτει στο χώμα προσκυνώντας και ν’ απλώνει τις παλάμες μπροστά στα ιερά των θεών ούτε να ποτίζει τους βωμούς με το άφθονο αίμα των ζώων ούτε να κομποδένει μια ευχή πάνω στην άλλη - αλλά μάλλον να μπορεί να τ’ αντικρίζει όλα με ατάραχη σκέψη.
 
Γιατί, όταν ρίχνομε το βλέμμα ψηλά στις ουράνιες περιοχές του μεγάλου κόσμου και στον αιθέρα με τα μπηγμένα πάνω του αστέρια, όταν η σκέψη μας πάει στις πορείες του ήλιου και της σελήνης, τότε μες στις καρδιές μας που καταπιέζονται από άλλα κακά, μια φροντίδα ξυπνάει και αρχίζει να σηκώνει το κεφάλι: μήπως τυχόν βρίσκεται μπροστά μας καμιά τεράστια θεϊκή δύναμη, που στρέφει τα λευκά αστέρια με ποικίλες κινήσεις.
 
Γιατί η άγνοια των αιτιών προβάλλει τη γεμάτη αμφιβολίες σκέψη, μήπως υπήρξε κάποια αρχική γέννηση του κόσμου και συγχρόνως μήπως υπάρχει κάποιο τέλος, που να μπορούν μέχρις αυτό τα τείχη του κόσμου ν’ αντέξουν αυτή την κούραση της αέναης κίνησης, ή μήπως, προικισμένα από τους θεούς με μια αιώνια ύπαρξη, μπορούν γλιστρώντας με συνεχή κίνηση στο χρόνο να περιφρονούν τις σκληρές δυνάμεις της αιωνιότητας.
 
Εξάλλου ποιανού δε σφίγγεται η καρδιά από το φόβο των θεών, ποιανού δε μαζεύονται τα μέλη από τον τρόμο, όταν η κατάξερη γης τρέμει από το φριχτό χτύπημα του κεραυνού και τα μουγκρητά διατρέχουν τον απέραντο ουρανό; Δεν τρέμουν οι λαοί και τα έθνη, δε ζαρώνουν οι βασιλιάδες χτυπημένοι από το φόβο των θεών, μήπως φτάσει η βαριά ώρα της τιμωρίας για κάποια κακή τους πράξη ή περήφανο λόγο;
 
Ακόμα, όταν η δύναμη του ορμητικού ανέμου σαρώνει το ναύαρχο πάνω στο πέλαγο μαζί με τις δυνατές του λεγεώνες και τους ελέφαντες, δε ζητάει με τις ευχές του την ειρήνη των θεών, δεν παρακαλεί με την προσευχή του για ήσυχους ανέμους και ευνοϊκές αύρες; Μάταια όμως, γιατί συχνά αρπαγμένος από δυνατό σίφουνα πετιέται στα ρηχά του θανάτου. Σε τέτοιο βαθμό μια δύναμη κρυμμένη συντρίβει τ’ ανθρώπινα πράγματα και φαίνεται να τσαλαπατάει τις ωραίες ράβδους των υπάτων και τα σκληρά τσεκουριά. Φαίνεται να τα κοροϊδεύει.
 
Τέλος, όταν κάτω από τα πόδια μας σαλεύει ολόκληρη η γη, όταν οι πόλεις κλονίζονται και πέφτουν ή απειλούνται να γκρεμιστούν, τι το παράξενο αν νιώθουν περιφρόνηση για τον εαυτό τους οι ανθρώπινες γενιές κι αναγνωρίζουν μεγάλη και θαυμαστή εξουσία πάνω στα ανθρώπινα πράγματα στις δυνάμεις των θεών που κυβερνούν τα πάντα;»

«Όλες οι θρησκείες φαίνονται στους αμαθείς θεϊκές, στους πολιτικούς χρήσιμες και στους φιλοσόφους γελοίες»
 
Σημείωση
Από το έργο αυτό του Λουκρητίου γνώρισε ουσιαστικά η Ευρώπη την ατομική φυσική του Επίκουρου, όπου έχουν τη ρίζα τους πολλά θέματα που τελειοποίησε ή και καλείται ακόμη να τελειοποιήσει η νεότερη ατομική επιστήμη γιατί στην πραγματικότητα κρύβεται ένας ανάλογος προβληματισμός.
 
Λουκρήτιος - De rerum natura, Περί της φύσεως των πραγμάτων

Η ζωή δεν έχει να κάνει με το να βρεις τον εαυτό σου, αλλά με το να τον επινοήσεις.

Ο Σωκράτης είχε πει πως δεν είναι βιωτή μια ζωή που δεν περνά μέσα από την έρευνα και την εξέταση. Όταν ασχολούμαστε με τα λεγόμενα «υπαρξιακά ζητήματα», ερχόμαστε πιο κοντά στην αξιολόγηση του εαυτού μας, σε σχέση με τη θέση μας στον κόσμο. Άλλωστε, ο εαυτός μας μοιάζει με ένα δυναμικό μαγνήτη σκέψεων με όλα όσα τον αφορούν.

Η συγκεκριμένη φράση του George Bernard Shaw, “Η ζωή δεν έχει να κάνει με το να βρεις τον εαυτό σου, αλλά με το να τον επινοήσεις.” θα μπορούσε να είναι μια απάντηση στην έρευνα της προσωπικότητάς μας. Πολλές φορές χρησιμοποιούμε σχόλια ή χαρακτηρισμούς όπως «Ψάχνει τον εαυτό του» ή «δε συμπεριφέρεται καλά γιατί δεν έχει βρει τον εαυτό του». Το εμπόδιο σε αυτή την έρευνα προκύπτει όταν πιστεύουμε ότι «η πολλή έρευνα είναι και η καλή έρευνα» και ότι ο εαυτός μας είναι κάπου εκεί έξω και περιμένει να τον συναντήσουμε. Η αλήθεια είναι ότι δε γεννηθήκαμε για συγκεκριμένες αποστολές, αλλά γεννηθήκαμε για να δημιουργήσουμε αποστολές και επομένως και τον εαυτό που θα τις κυνηγήσει.

Στην πραγματικότητα, η ζωή μας επανεξετάζεται καθημερινά και ο εαυτός μας δημιουργείται από εμάς τους ίδιους, μέσω των σκέψεων και των πράξεών μας. Δοκιμάζουμε νέα πράγματα, διαφορετικά από αυτά που έχουμε συνηθίσει να κάνουμε, εμπιστευόμαστε εναλλακτικές οπτικές πάνω σε ένα διάλογο που κάνουμε με τους φίλους μας, ώστε να πλάσουμε το χαρακτήρα που μας ευχαριστεί. Άλλωστε, δεν κάνουμε κάτι διαφορετικό όταν βγαίνουμε στα μαγαζιά για μια έρευνα αγοράς. Ψάχνουμε να βρούμε το καλύτερο που υπάρχει για μας χωρίς απαραίτητα να ξέρουμε από την αρχή τι θα αγοράσουμε.

Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις που δικαιώνουν την άποψη του Bernard Shaw. Μια πρόχειρη σκέψη των χαρακτηριστικών του εαυτού μας, θα μας δείξει ότι δεν είναι ομογενοποιημένος. Αντίθετα, έχει πολλά διαφορετικά και πολλές φορές αντιθετικά στοιχεία. Παραδείγματος χάρη, μπορεί να είμαστε ψύχραιμοι σε κάποιους τομείς της ζωής μας ενώ σε άλλους, είμαστε ευσυγκίνητοι και περισσότερο ευαίσθητοι. Αυτή η συμπληρωματικότητα, παρουσιάζει πως το κάθε βίωμα και το κάθε συναίσθημα διαμορφώνει ξεχωριστά πράγματα.

Επίσης, πολλές είναι οι φορές που έχουμε νιώσει ότι κάποιο νέο συναίσθημα που δεν το είχαμε νιώσει πιο πριν, έχει πλέον γίνει κομμάτι του εαυτού μας. Αυτό, ισχύει σε όλες μας τις δραστηριότητες. Αν στα παιδικά μας χρόνια δε μας άρεσαν οι τέχνες και στις πιο ώριμες ηλικίες τις λατρεύουμε, αυτό σημαίνει πως ο εαυτός μας προσθέτει και αφαιρεί πράγματα, ανάλογα με τα βιώματά μας, τις προτιμήσεις και τις επιλογές μας. Όντας δέκτες και πομποί ερεθισμάτων, η εξέλιξή μας είναι ευτυχώς, αναπόφευκτη! Συνεχώς επαναπροσδιοριζόμαστε και προσπαθούμε να πλησιάσουμε την αυτογνωσία μας. Αν η φράση του Bernard Shaw ήταν ένα σπίτι, το γειτονικό του θα ήταν το αρχαίο ελληνικό ρητό «γηράσκω αεί διδασκόμενος».

Ένα από τα σπουδαιότερα πράγματα που αφορούν αυτό το ταξίδι αυτογνωσίας μέσα από την εξέλιξη των όσων μας συνθέτουν, είναι πως αποφορτιζόμαστε από πιθανά άγχη. Έχουμε ακούσει πολλές φορές ότι «όλα για κάποιον λόγο γίνονται» ή ότι κάποιος γνωστός μας «γεννήθηκε για να πετύχει». Γνωρίζοντάς το ή αγνοώντας το, οι παραπάνω αντιλήψεις δίνουν ένα άγχος στον εαυτό μας, καθώς ψάχνουμε ένα συγκεκριμένο σκοπό τον οποίον «οφείλουμε» να εκπληρώσουμε.

Η ζωή μας όμως είναι ταξίδι και το μόνο που οφείλεις σαν ταξιδιώτης, είναι να επιβιβαστείς και να ταξιδέψεις. Δε γεννηθήκαμε έχοντας τα εισιτήρια του προορισμού στο χέρι. Γεννηθήκαμε όμως για να γίνουμε ταξιδιώτες. Σίγουρα θα υπάρξει κάποιος τελικός προορισμός ο οποίος θα περάσει και από άλλους κόμβους τους οποίους εμείς θα επιλέξουμε.

Η ουσία βρίσκεται στο να αποκτούμε νέες γνώσεις για νέα πράγματα που μας προκαλούν νέα συναισθήματα. Επινοούμε τον εαυτό μας –σύμφωνα με τον Bernard Shaw– σημαίνει να αγαπάμε την αυτογνωσία, τη φαντασία και το εσωτερικό ταξίδι, του οποίου τον προορισμό δεν πρέπει να προκαθορίζουμε! Ο κρυμμένος θησαυρός πρέπει να παραμείνει κρυμμένος, μέχρι να τον βρούμε.

Κυρίως να λες «όχι» σε πράγματα που δεν σου αρέσουν, δε σε εκφράζουν ή τα θεωρείς περιττά.

Αποτέλεσμα εικόνας για Κυρίως να λες «όχι» σε πράγματα που δεν σου αρέσουν, δε σε εκφράζουν ή τα θεωρείς περιττά. Κανείς δεν μπορεί να κάνει πάντα ό,τι θέλει. Όμως πρέπει να μάθουμε να μην κάνουμε ποτέ ό,τι δεν θέλουμε. Το «όχι» σε μία επιλογή που μας φαίνεται ανεπιθύμητη είναι σωτήριο, μας απελευθερώνει και ανοίγει το δρόμο στη χαρά. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι απλώς χαρούμενοι, χωρίς να κάνουν ιδιαίτερη προσπάθεια. Είναι εκείνοι που σκέφτονται τις δικές τους ανάγκες, χωρίς ενοχές, χωρίς να άγονται και να φέρονται από τις επιθυμίες και τις ανάγκες των άλλων. Μπορεί τίποτα να μην πηγαίνει καλά, μπορεί να βιώνουν αναποδιές, όμως δεν χάνουν το χαμόγελο και το κουράγιο τους.

Οι Στωικοί μας λένε: εστίασε στο τώρα. Αν μπορείς να αλλάξεις κάτι άλλαξέ το˙ αν δεν μπορείς άντεξέ το.

Υπάρχουν πράγματα τα οποία μπορείς να ελέγξεις και υπάρχουν άλλα των οποίων η έκβαση δεν είναι στο χέρι σου. Δεν υπάρχει λοιπόν λόγος ανησυχίας. Αν μπορείς να το αλλάξεις, δε χρειάζεται να ανησυχείς: αφού δεν μπορείς να κάνεις τίποτα γι' αυτό μάθε να ζεις μαζί του. Κυρίως να λες «όχι» σε πράγματα που δεν σου αρέσουν, δε σε εκφράζουν ή τα θεωρείς περιττά. Οι χαρούμενοι άνθρωποι ξέρουν ότι, λέγοντας ευγενικά «όχι» σε κάποιον, λένε «ναι» στην προσωπική τους ζωή. Δεν μπορείς να αρέσεις σε όλους, δε μπορείς να βρίσκεσαι παντού την ίδια στιγμή, δεν μπορείς να ικανοποιείς όλες σου τις επιθυμίες ταυτοχρόνως. Όταν λέμε «ναι» σε κάτι λέμε «όχι» σε κάτι άλλο.

Η μόνη ελπίδα και η μόνη αγάπη

Αποτέλεσμα εικόνας για Η μόνη ελπίδα και η μόνη αγάπη Ο κόσμος έχει γίνει πολύ αιχμηρός. Οξύς.

Γεμάτος γωνίες ακάλυπτες.

Που πέφτεις πάνω τους και σε ματώνουν, σε χωρίζουν στα δυο.

Γεμάτος φωνές δυνατές.

Που μπλέκονται η μια μέσα στην άλλη και γίνονται ουρλιαχτά.

Άλλαξαν ερήμην οι ρόλοι των ανθρώπων.

Έγιναν οι θύτες θύματα και μάλιστα από τα πλέον λυπηρά.

Έγιναν οι γονιοί παιδιά και τα παιδιά πήραν βέργα και δέρνουν τα ροζιασμένα χέρια των πατεράδων τους.

Όπως τιμωρούνταν από τους δασκάλους του ήθους και της γνώσης.

Δεν υπάρχει ηρεμίας ούτε συμπόνοιας στάλα περισσή.

Δεν υπάρχει δάκρυ να μαλακώσει τα μάτια που άλλο κοιτάνε κι άλλο βλέπουν.

Ανοίγεις τα μάτια της ψυχής και του νου σου το πρωί και σκοντάφτεις αμέσως πάνω στις αφύλακτες σκέψεις που χρωματίζουν ζοφερά τα παιδικά σου σχέδια.

Ο κόσμος σταμάτησε να ρέει, να νιώθει, να ζεσταίνεται.

Πολικό ψύχος μας περιβάλλει.

Κι όλα αυτά γιατί αλλάξαμε την τροχιά και τη φύση μας.

Που είναι γεννημένη κοντά στο θεϊκό, κοντά στα τριζάτα κούτσουρα που πιάνουν εύκολα γερή φωτιά στην γωνίτσα και ζεσταίνουν.

Τόσο απλά.

Είναι που σταματήσαμε να νιώθουμε ως άνθρωποι, ως πλάσματα, πλασμένα από νερό και χώμα, εύθραυστα και γήινα.

Είναι που σταματήσαμε να κλαίμε το ίδιο θαρραλέα όπως γελάμε.

Είναι που σβήσαμε το χρώμα απ' τα μάτια και δώσαμε χώρο επικίνδυνο στα ασπρόμαυρα όνειρα, να κατακλύζουν τις ζωές μας.

Είναι που πάψαμε να αγκαλιαζόμαστε με παλάμες ορθάνοιχτες, να πάρουν μέσα τους όση περισσότερη σάρκα, όση περισσότερη ψυχή γίνεται.

Να λιώσουν οι πάγοι, να ανοίξει το στόμα και γάργαρα νερά να τρέξει, να μυρίσει λουλούδια της άνοιξης, να ανασάνει η καρδιά.

Δεν είναι δύσκολο να γίνουμε ξανά παιδιά.

Της θεϊκής μας υπόστασης.

Εκείνου του θεού που όλοι κρύβουμε μέσα μας και που όσο μπορούμε κι αντέχουμε τον σπρώχνουμε βίαια στη γωνιά, να μη μας ντροπιάζει.

Αυτή είναι η μόνη αέναη αξία της ύπαρξης.

Το μόνο χρώμα στα σκοτάδια του νου.

Η μόνη ελπίδα και η μόνη αγάπη.

Τι είναι αυτό που κάνει έναν ήρωα… ήρωα;

Τι δοκιμασίες ενώνουν όχι μόνον τον Χάρι Πότερ ή τον Φρόντο Μπάγκινς αλλά πολλούς από τους πιο ενδιαφέροντες ήρωες της λογοτεχνίας; Και τι κοινό έχουν οι συνηθισμένοι άνθρωποι με αυτούς τους λογοτεχνικούς ήρωες; Ο Μάθιου Ουίνκλερ μας οδηγεί βήμα βήμα στα κρίσιμα γεγονότα που φτιάχνουν ή χαλούν έναν ήρωα.

«Στη σπηλιά που φοβάστε να μπείτε, βρίσκεται ο θησαυρός που ψάχνετε».

Μάθημα από τον Μάθιου Ουινκλερ, κινούμενη απεικόνιση από τον Κιριλ Γερέτσκι

Μετά-Αλήθεια (Post Truth): Η Πανδημία του Ψέματος

Κάποτε είχαμε την αλήθεια και το ψέμα. Τώρα έχουμε την αλήθεια, το ψέμα, και μία πραγματικότητα που μπορεί να μην είναι αληθινή, όμως θεωρούμε πως είναι αβλαβής για να την θεωρήσουμε ψεύτικη. Αυτή είναι η Μετά-Αλήθεια, η έννοια που ψηφίστηκε λέξη της χρονιάς που μας πέρασε (Post Truth). Ζούμε σε μία Μετά-Αληθινή εποχή, που κινείται στα ομιχλώδη όρια μεταξύ ψέματος και αλήθειας. Σε αυτή την σκοτεινή εποχή, η εξαπάτηση μετατρέπεται σε πρόκληση, σε ένα παιχνίδι που καταλήγει να γίνεται συνήθεια που αλλάζει και χειραγωγεί εντελώς την πραγματικότητα των ανθρώπων.

Και εγένετο Μετά – Αλήθεια: Η Εποχή του Ψεύδους
Δεν χρειάζεται πολύ μυαλό για να κατανοήσουμε πως ζούμε στην εποχή της «Μετά-Αλήθειας», μίας Επιφανειακής αλήθειας που κινείται στα όρια του ψέματος, χωρίς όμως να εδραιώνεται ως ψέμα, αφού αδυνατούμε μέσα από τον καταιγισμό της καθημερινότητας, να αμφισβητήσουμε όσα μας παρουσιάνται ως αληθινά δίχως να είναι στην ουσία.

Τι σημαίνει όμως η φράση «Μετά-Αλήθεια» (Post Truth); Σύμφωνα με το Oxford Dictionary, που στις 16 Νοεμβρίου του 2016 την ανακήρυξε ως Φράση της χρονιάς, «Η Μετά-Αλήθεια διαμορφώνει συνθήκες κατά τις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα έχουν μικρότερη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τις επικλήσεις προς το θυμικό και προς τις προσωπικές απόψεις». Με λίγα λόγια, η εδραιωμένη από όλες τις κοινωνικές (και όχι μόνο) δομές Μετά-Αλήθεια , δεν επικεντρώνεται σε αντικειμενικά γεγονότα που έχουν πραγματικά συμβεί ώστε να διαμορφώσει την κοινή γνώμη αναλόγως, παρά στοχεύει στις αναμνήσεις και τα συναισθήματα του υποσυνείδητου αλλά και τις προσωπικές απόψεις ώστε να εδραιώσει ένα γεγονός, κατασκευάζοντας έτσι νέες τάσεις, απόψεις ή φοβίες στο κοινωνικό σύνολο.

Η πρώτη ερώτηση που πηγάζει από αυτή την διαπίστωση είναι ,για ποιο λόγο θα πρέπει οπωσδήποτε να διαμορφώνεται η κοινή γνώμη, ακόμη και από αληθινά γεγονότα που χρησιμοποιούνται για να κατευθύνουν τις μάζες, ανάλογα με τα συμφέροντα όσων μας ελέγχουν.. Βέβαια αυτό είναι ένα τεράστιο ζήτημα από μόνο του, που αφορά την υπνωτισμένη συνειδησιακή ύπαρξη των περισσότερων από εμάς, και αξίζει να αναλυθεί σε άλλο άρθρο βαθύτερα.

Πλέον στις ημέρες μας, και με την καταφανή εδραίωση μίας Μετα-αληθινής πραγματικότητας στις κοινωνίες που ζούμε, τίποτε δεν μας εκπλήσσει και τίποτε δεν μας φαίνεται ψεύτικο, αρκεί να μας δώσει κάποιος κάποιες φαινομενικά σωστές αποδείξεις ώστε να εντυπωθεί ένα νέο, μία άποψη, μία νέα πραγματικότητα στις ζωές μας.

Η Μετα-Αληθινή Τυραννία και η Αποδόμηση της Αλήθειας
Ίσως να μην υπάρχει χαρακτηριστικότερο παράδειγμα για την δύναμη που έχει η Μετά-Αλήθεια στις ζωές και την καθημερινότητά μας, από την Πολιτική, που έχει συνδέσει το όνομά της με τον όρο «Post Truth». Πολύ πριν από τους Πολιτικούς Ηγέτες του Νεοφιλελευθερισμού που έχουν μετατραπεί στους Τύραννους της ελεύθερης βούλησης και χρησιμοποιούν κατά κόρον την έννοια της κατασκευασμένης αλήθειας έτσι ώστε να χαλιναγωγήσουν την κοινή γνώμη, ένας άλλος κλάδος επιχείρησε να θέσει τις βάσεις έτσι ώστε να εδραιωθεί η Μετά-Αλήθεια, η νέα λαβυρινθώδης πραγματικότητα του αληθοφανούς ψέματος.

Περισσότερο από 30 χρόνια πριν, οι Ακαδημαϊκοί ξεκίνησαν να αποδομούν την αντικειμενική αλήθεια ως ένα από τα «μεγαλύτερα αφηγήματα» της εποχής μας, που οι έξυπνοι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν πια να πιστέψουν. Έτσι αντι για την αλήθεια η οποία είχε πια απορριφθεί ως αφελής και περιοριστική, εμφανίστηκε μία αρχή που επέτρεπε μονάχα «αλήθειες», πάντοτε στον πληθυντικό, που ήταν προσωποποιημένες και εντελώς υποκειμενικές. Κάτω από αυτή την νέα αρχή, κάθε «αληθινός» ισχυρισμός σχετίζεται αποκλειστικά με τον άνθρωπο που παρουσιάζει την αλήθεια, κάτι που καθιστά την επιβεβαίωση ή την απόρριψη σχεδόν αδύνατη.

Φυσικά αυτές οι νέες αξίες που συνόδευαν ένα γεγονός/άποψη, εξαπλώθηκαν στην κοινωνία και ως τα μέσα του 1990 οι δημοσιογράφοι ακολούθησαν τους Ακαδημαϊκούς και απέρριψαν την αντικειμενικότητα των ειδήσεων που μετέδιδαν, θεωρώντας την πλέον τυπικότητα του επαγγέλματος. Ως αποτέλεσμα, οι παλαιότεροι δημοσιογράφοι που είχαν ως αρχή την αντικειμενική αλήθεια μίας είδησης, αποσπάστηκαν από το λειτούργημα και κατηγορήθηκαν πως εξαπατούν το κοινό και κοροϊδεύουν τους εαυτούς τους.

Πλέον τα παραδείγματα που αφορούν τις κατασκευασμένες ειδήσεις που θεωρούνται υποκειμενικά αληθινές είναι άπειρα, και μπορούν να αναγνωριστούν με σχετική ευκολία. Όμως το πρόβλημα είναι πως ελάχιστοι κατορθώνουν να απεμπλακούν από την στείρα καθημερινότητα και τα δεινά που τους περιβάλλουν, έτσι ώστε να διαπιστώσουν την πραγματική φύση αυτών των ειδήσεων, και τις αφήνουν να βυθιστούν στο πίσω μέρος του κεφαλιού τους, τις παίρνουν μαζί στο κρεβάτι τους, και εκείνες ολοκληρώνουν ανενόχλητες τον στόχο τους που είναι η δημιουργία ιδεών που στοχεύουν στην απομόνωση, τον φόβο, και το μίσος απέναντι στον συνάνθρωπό μας.

Η Μετα-Αλήθεια της Ψηφιακής μας ταυτότητας
Μέσα στην ψηφιακή εποχή της Πληροφορίας που ζούμε, είναι πια εύκολο για αυτή την υποκειμενική πραγματικότητα να εδραιώσει την ύπαρξή της στην καθημερινή μας ζωή. Είμαστε τα όντα της κοινωνικής δικτύωσης και περνάμε σχεδόν το σύνολο της ημέρας μας συνδεδεμένοι σε ένα αχανές παγκόσμιο δίκτυο πληροφόρησης αμφιβόλου ποιότητας και προέλευσης. Το πρόβλημα εδώ δεν είναι η παρουσία μας αλλά και ο εθισμός μας στα κοινωνικά δίκτυα, αφού υπάρχουν και θετικές προεκτάσεις στην ανάπτυξη της επικοινωνίας και της ενημέρωσης (αν γίνεται σωστά και αντικειμενικά) μέσα από τις σύγχρονες τεχνολογικές πλατφόρμες του 21ουΑιώνα. Το ζήτημα εδώ, είναι πως τα ίδια μέσα δικτύωσης που δημιουργήθηκαν για επιταχύνουν την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων, αποτελούν το τέλειο «παράθυρο» έτσι ώστε να καθιερωθεί μία ψεύτικη πραγματικότητα, χωρίς να υπάρχει η πιθανότητα να αποκαλυφθεί το ψέμα που κρύβεται μέσα της.

Αναρωτήσου το εξής: Αποτυπώνει ο ψηφιακός σου εαυτός (τα κοινωνικά σου Προφίλ) την προσωπική σου αλήθεια, όπως την βιώνεις στην απλή καθημερινότητά σου; Θα σου πω ευθαρσώς, σε ένα βαθμό όχι. Γιατί μπήκαμε όλοι οικειοθελώς στο μεγεθυντικό φακό της δημοσιότητας, που διογκώνει τον εγωισμό, μας προτρέπει να φουσκώσουμε τα επιτεύγματα της καθημερινότητάς μας, και εμείς με τη σειρά μας σερβίρουμε μία «Μετά-Αληθινή» εκδοχή του εαυτού μας, μία ψηφιακή Μετά-αλήθεια για το ποιοί είμαστε, χωρίς να μπορεί κανείς να αποδείξει το αντίθετο.

Κάπως έτσι, ανοίγουμε την οθόνη του κινητού/υπολογιστή μας και διαβάζουμε νέα που κατασκευάστηκαν για να εξυπηρετήσουν μία ψεύτικη ιδέα, χαζεύουμε τα χρονολόγια των ψηφιακών φίλων που γεμάτα μετα-αληθινές δημοσιεύσεις (πειραγμένες φωτογραφίες, check in που δεν έγιναν ποτέ κλπ..) εξιστορούν την μιζέρια του σύγχρονου ανθρώπου. Ζούμε για να δημοσιεύουμε ότι ζούμε. Παρατηρούμε την ζωή να περνά, μέσα από την γυάλινη χαραμάδα μίας οθόνης, τις ειδήσεις και τα νέα να διαμορφώνουν τις συνειδήσεις μας. Λέμε «διαστρεβλωμένες αλήθειες» ο ένας στον άλλο, ακούμε στην τιβι ψεύτικες ειδήσεις, ζούμε ψεύτικες μέρες. Που όμως μοιάζουν με μία αδιαπραγμάτευτη αλήθεια, αφού κανείς δεν έχει σκεφτεί να την αμφισβητήσει..

Γιατί ακόμα και αν το κάνει, θα σκοντάψει στην υποκειμενικότητα της σύγχρονης θεώρησης. Είσαι αυτό που λες πως είσαι, αρκεί να μην σκέφτεσαι και να μην αμφισβητείς. Αρκεί να μην σηκώνεις κεφάλι. Όμως μέσα σε αυτή την ψεύτικη πραγματικότητα, χρειάζεται περισσότερο από ποτέ να ανακαλύψουμε την αντικειμενικότητα στην ζωή, να χαρούμε την αλήθεια που μας ενώνει όλους. Την ελευθερία της σκέψης μας, στο δικαίωμά μας να ερευνάμε την αλήθεια και να απορρίπτουμε το ψέμα. Μονάχα έτσι θα αισθανθούμε λίγο πιο κοντά στην ελεύθερη φύση μας.

Εργοστάσιο κλώνων στην Κίνα είναι έτοιμο να κλωνοποιήσει και ανθρώπους

Η εταιρεία που κατασκευάζει στην Κίνα το πρώτο εργοστάσιο κλωνοποίησης ζώων σε βιομηχανική κλίμακα, δηλώνει πως είναι έτοιμη και πρόθυμη να κλωνοποιήσει και ανθρώπους, αρκεί να καμφθεί η αντίδραση της κοινής γνώμης.«Η τεχνολογία ήδη υπάρχει» δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Σου Σιαοτσούν, διευθύνων σύμβουλος της κινεζικής Boyalife, η οποία συνεργάζεται στο εργοστάσιο κλώνων με τη νοτιοκορεατική Sooam Biotech.

«Εφόσον η κλωνοποίηση ανθρώπων] επιτραπεί, δεν νομίζω ότι υπάρχουν εταιρείες με καλύτερη τεχνολογία από την Boyalife» υποστήριξε.

Διευκρίνισε πάντως ότι η εταιρεία του δεν δραστηριοποιείται σήμερα στην κλωνοποίηση ανθρώπων και είναι αναγκασμένη να κρατά στάση «αυτοσυγκράτησης» για το φόβο αντιδράσεων.

Σε επτά μήνες αρχίζει η παραγωγή

Εντός των επόμενων επτά μηνών, το γιγάντιο εργαστήριο κλωνοποίησης που κατασκευάζεται στην παράκτια πόλη του Τιεντζίν θα αρχίσει την παραγωγή κλωνοποιημένων εμβρύων μοσχαριού, με την προοπτική να φτάσει το ένα εκατομμύριο κλώνους αγελάδας ανά έτος μέχρι το 2020.

Οι δύο εταιρείες σκοπεύουν επίσης να «αντιγράφουν» άλογα ιπποδρομιών καθώς και σκύλους για την αστυνομία και για ιδιώτες.

Η Boyalife συνεργάζεται ήδη με την Sooam και την Κινεζική Ακαδημία Επιστημών για την κλωνοποίηση πρωτευόντων θηλαστικών που προορίζονται για βιοϊατρικές έρευνες. Δυνητικά, αυτό θα έφερνε την κοινοπραξία πιο κοντά στη δυνατότητα να κλωνοποιεί και ανθρώπους.

Ο Σου, ο οποίος σπούδασε στις ΗΠΑ και τον Καναδά και έχει μεταξύ άλλων εργαστεί για τη φαρμακοβιομηχανία Phizer, παραδέχεται ότι η αναπαραγωγική κλωνοποίηση ανθρώπων έρχεται σήμερα σε αντίθεση με τις κοινωνικές αξίες, ακόμα και στην Κίνα όπου οι αντιδράσεις στις γενετικές και βιοτεχνολογικές καινοτομίες είναι γενικά πιο περιορισμένες από ό,τι στη Δύση. Επισήμανε όμως ότι οι κοινωνικές αξίες μπορεί να αλλάξουν στο μέλλον, όπως συμβαίνει σήμερα με την ομοφυλοφιλία, και οι υποψήφιοι γονείς μπορεί μια μέρα να απαιτούν περισσότερες επιλογές αναπαραγωγής.

«Δυστυχώς σήμερα ο μόνος τρόπος να τεκνοποιήσει κανείς είναι να κάνει παιδιά που είναι κατά το ήμισυ η μαμά και κατά το ήμισυ ο μπαμπάς» είπε στο Γαλλικό Πρακτορείο. «Ίσως στο μέλλον να έχουμε τρεις επιλογές αντί για μία: να κάνεις παιδιά 50-50, ή να έχεις 100% τα γονίδια του μπαμπά ή 100% τα γονίδια της μαμάς. Αυτό είναι απλά μια επιλογή» είπε.

Παρουσιάζοντας την τεχνολογία κλωνοποίησης ως ασφαλιστική δικλείδα για την διαφύλαξη της βιοποικιλότητας, το εργοστάσιο του Τιεντζίν θα φιλοξενεί τράπεζα γενετικού υλικού από απειλούμενα είδη ζώων.

Η νοτιοκορεατική Sooam έχει ήδη ξεκινήσει προσπάθειες για την κλωνοποίηση των μαμούθ από βιολογικό υλικό που διατηρήθηκε κατεψυγμένο στο υπέδαφος της Σιβηρίας.

Ακόμα, η Sooam προσφέρει υπηρεσία κλωνοποίησης για νεκρούς κατοικίδιους σκύλους, με τα «αντίγραφα» να λέγεται ότι τιμώνται γύρω στα 100.000 δολάρια.

Σ” αυτή την προσπάθεια συμμετέχει και ο Χουάνγκ Γου-σουκ, ο έκπτωτος γενετιστής που δημιούργησε τον πρώτο κλώνο σκύλου

Διευθυντής της Sooam είναι ο διαβόητος γενετιστής Χουάνγκ Γου-σουκ, ο οποίος ισχυρίστηκε το 2004 ότι κατάφερε για πρώτη φορά να κλωνοποιήσει ανθρώπινα έμβρυα. Σύντομα όμως αποδείχθηκε ότι επρόκειτο για απάτη και ο Χουάνγκ καταδικάστηκε για παραβίαση της νομοθεσίας βιοηθικής και υπεξαίρεση ερευνητικών κονδυλίων. Επέστρεψε όμως στην επικαιρότητα το 2005 όταν παρουσίασε τον πρώτο κλωνοποιημένο σκύλο.

Ηθικά εμπόδια

Νωρίτερα φέτος, ο Χουάνγκ δήλωσε στη νοτιοκορεατική εφημερίδα Dong-A Ilbo ότι η εταιρεία του θα δραστηριοποιούνταν στην Κίνα«επειδή ο νοτιοκορεατικός νόμος περί Βιοηθικής απαγορεύει τη χρήση ανθρώπινων ωαρίων».

«Αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε εγκαταστάσεις στην Κίνα για την περίπτωση που περάσουμε στη φάση της εφαρμογής της τεχνολογίας στον ανθρώπινο οργανισμό» είχε πει τότε.

Για την ώρα, η εταιρεία του θα περιοριστεί στην κλωνοποίηση μοσχαριών ανώτερης ποιότητας. «Όλα τα τρόφιμα στα σουπερμάρκετ έχουν τέλεια εμφάνιση […] Στην περίπτωση των ζώων, αυτό είναι κάτι που δεν μπορούσαμε να πετύχουμε στο παρελθόν».

«Θυμηθείτε ότι πρόκειται για τρόφιμα. Θέλουμε να είναι ομοιόμορφα, πολύ σταθερά και πολύ καλής ποιότητας» είπε.

Η Ευρωπαϊκή Ασφάλεια Τροφίμων (EFSA) έχει κρίνει ήδη από το 2008 ότι τα προϊόντα από κλωνοποιημένα ζώα είναι ασφαλή για τον άνθρωπο, καθώς δεν έχουν καμία διαφορά από τα συμβατικά όσον αφορά τη σύσταση. Το ίδιο έχει αποφανθεί και η αμερικανική Υπηρεσία και Φαρμάκων (FDA).

Στην Ευρώπη δεν υπάρχει επίσημη απαγόρευση για τα τρόφιμα από κλωνοποιημένα ζώα, και η Κομισιόν έχει διευκρινίσει ότι τα τρόφιμα που προέρχονται από απόγονους κλώνων μπορούν να πωλούνται χωρίς προέγκριση, καθώς δεν υπάρχουν ενδείξεις επικινδυνότητας. Αυτό έχει ήδη συμβεί στη Βρετανία.

Παρόλα αυτά, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρότεινε τον Σεπτέμβριο την πλήρη απαγόρευση των τροφίμων από κλώνους. Οι εισηγητές της πρότασης επικαλούνται κυρίως ανησυχίες για τα ίδια τα ζώα, δεδομένου ότι το ποσοστό θνησιμότητας των κλώνων είναι πολύ μεγάλο.