Σάββατο 8 Φεβρουαρίου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Βάκχαι (977-1023)

ΧΟ. ἴτε θοαὶ Λύσσας κύνες, ἴτ᾽ εἰς ὄρος, [στρ.]
θίασον ἔνθ᾽ ἔχουσι Κάδμου κόραι·
ἀνοιστρήσατέ νιν
980 ἐπὶ τὸν ἐν γυναικομίμωι στολᾶι
λυσσώδη κατάσκοπον μαινάδων.
μάτηρ πρῶτά νιν λευρᾶς ἀπὸ πέτρας
†ἢ σκόλοπος† ὄψεται
δοκεύοντα, μαινάσιν δ᾽ ἀπύσει·
985 Τίς ὅδ᾽ ὀρειδρόμων μαστὴρ Καδμειᾶν
ἐς ὄρος ἐς ὄρος ἔμολ᾽ ἔμολεν, ὦ βάκχαι;
τίς ἄρα νιν ἔτεκεν;
οὐ γὰρ ἐξ αἵματος
γυναικῶν ἔφυ, λεαίνας δέ τινος
990 ὅδ᾽ ἢ Γοργόνων Λιβυσσᾶν γένος.

ἴτω δίκα φανερός, ἴτω
ξιφηφόρος φονεύου-
σα λαιμῶν διαμπὰξ
995 τὸν ἄθεον ἄνομον ἄδικον Ἐχίονος
γόνον γηγενῆ·

ὃς ἀδίκωι γνώμαι παρανόμωι τ᾽ ὀργᾶι [ἀντ.]
†περὶ βάκχι᾽ ὄργια ματρός τε σᾶς†
μανείσαι πραπίδι
1000 παρακόπωι τε λήματι στέλλεται,
τἀνίκατον ὡς κρατήσων βίαι.
†γνώμαν σώφρονα θάνατος ἀπροφάσιστος
εἰς τὰ θεῶν ἔφυ
βροτείω τ᾽ ἔχειν ἄλυπος βίος.
1005 τὸ σοφὸν οὐ φθόνω χαίρω θηρεύου-
σα τὰ δ᾽ ἕτερα μεγάλα φανερὰ τῶν ἀεὶ
ἐπὶ τὰ καλὰ βίον,†
ἦμαρ ἐς νύκτα τ᾽ εὐ-
αγοῦντ᾽ εὐσεβεῖν, τὰ δ᾽ ἔξω νόμιμα
1010 δίκας ἐκβαλόντα τιμᾶν θεούς.

ἴτω δίκα φανερός, ἴτω
ξιφηφόρος φονεύου-
σα λαιμῶν διαμπὰξ
1015 τὸν ἄθεον ἄνομον ἄδικον Ἐχίονος
γόνον γηγενῆ.

φάνηθι ταῦρος ἢ πολύκρανος ἰδεῖν [ἐπῳδ.]
δράκων ἢ πυριφλέγων
ὁρᾶσθαι λέων.
1020 ἴθ᾽, ὦ Βάκχε, θὴρ ἀγρευτᾶι βακχᾶν
προσώπωι γελῶντι περίβαλε βρόχον
θανάσιμον ὑπ᾽ ἀγέλαν πεσόν-
τι τὰν μαινάδων.

***
ΧΟΡΟΣ
Ίτε
γρήγορες σκύλες της Λύσσας,
ίτε
στα όρη,
όπου έχουν τον θίασο οι κόρες του Κάδμου.
Με τον οίστρο κεντρίστε τις,
να οργισθούν με τον λυσσαλέο κατάσκοπο των μαινάδων
980 που φόρεσε στολή γυναίκας.
Η μητέρα του πρώτη
θα τον δει να καραδοκεί
από κάποιο ύψωμα ή βράχο χυτό
και θα φωνάξει στις μαινάδες:
Ποιός κυνηγός των Καδμείων μαινάδων
985 που πλανώνται στα βουνά
στα όρη στα όρη
ανέβηκε ανέβηκε, βάκχες;
Άραγε τί να τον γέννησε;
Από αίμα γυναίκας αυτός δεν βλάστησε.
Από κάποια λέαινα κρατά η γενιά του
990 ή από τις Γοργόνες της Λιβύης.

Να έλθει η Δίκη, να φανεί,
να έλθει κρατώντας το ξίφος,
να του κόψει το λαιμό πέρα πέρα,
να σκοτώσει
995 τον άθεο, άνομο, άδικο
γιο του Εχίονος,
το γένος της γης·

που με άδικη γνώμη και άνομο ζήλο
έρχεται, Βάκχε, να χλευάσει τα δικά σου όργια και της μητρός σου,
1000 με σκέψη μαινόμενη και κίβδηλο πνεύμα,
που ζητάει με την βία να νικήσει το ανίκητο.
Τη σωφροσύνη τη διδάσκει ο θάνατος.
Να δέχεσαι πρόθυμα τους θεούς
και να φέρεσαι ως θνητός
είναι βίος χωρίς λύπη.
1005 Δεν ζηλεύω τη σοφία.
Χαίρομαι να κυνηγώ εκείνα τα άλλα,
τα μεγάλα, τα φανερά.
Ας γινόταν να ζούσα για τα ωραία,
ευλαβική και αγνή μέρα νύχτα,
να αρνηθώ δοξασίες που είναι έξω από το δίκιο
1010 και να τιμώ τους θεούς.

Να έλθει η Δίκη, να φανεί,
να έλθει κρατώντας το ξίφος,
να του κόψει το λαιμό πέρα πέρα,
να σκοτώσει
1015 τον άθεο, άνομο, άδικο
γιο του Εχίονος,
το γένος της γης.

Φανερώσου ως ταύρος,
ως πολυκέφαλος δράκων,
ως λέων πυρίπνοος.
1020 Ελθέ, ω Βάκχε,
με γελαστό πρόσωπο
πέρασε το βρόχο στον κυνηγό των βακχών,
όταν θα πέφτει απάνω του η αγέλη των μαινάδων
θανατηφόρος.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΧΕΛΩΝΗ

ΧΕΛΩΝΗ
(ερπετό, χελώνα)
 
Η μεταμόρφωση της Χελώνης στο ομώνυμο ζώο που κουβαλά το σπίτι του οφείλεται στην περιφρόνηση που έδειξε η κόρη απέναντι στους θεούς, και μάλιστα στο θεϊκό ζευγάρι Δίας - Ήρα.
 
Στους γάμους τους προσκεκλημένοι ήταν όλοι οι θεοί και οι άνθρωποι, ως και τα ζώα. Μόνο η Χελώνη δεν καταδέχθηκε να πάει παραμένοντας προκλητικά, μόνη αυτή, στο σπίτι της που βρισκόταν στην όχθη ενός ποταμού.
 
Ο Ερμής, που παρατήρησε την απουσία, κατέβηκε από τον ουρανό και άρπαξε το σπίτι με τη νέα μέσα και το έριξε στο νερό.
 
Η Χελώνη μεταμορφώθηκε στο ζώο που είναι καταδικασμένο να κουβαλά το σπίτι του διαρκώς.

Γκουστάβ Φλωμπέρ: Απομνημονεύματα ενός τρελού

Να, λοιπόν, πως ήμουν: ονειροπόλος-ξένοιαστος, με διάθεση ανεξάρτητη και χλευαστική, έχτιζα για μένα ένα πεπρωμένο κι έκανα όνειρα για την ποίηση μιας ζωής γεμάτης έρωτα, ζώντας ταυτόχρονα με τις αναμνήσεις μου - όσες αναμνήσεις μπορεί να έχει κανείς στα δεκάξι του. Το σχολείο μου ήταν απεχθές.

Θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον η μελέτη της βαθιάς αηδίας την οποία οι ευγενείς και ανώτερες ψυχές εκδηλώνουν αμέσως, με την επαφή και τις τριβές που αναπτύσσονται στις ανθρώπινες συναναστροφές

Ποτέ μου δεν επιθύμησα μια ζωή τακτική, με καθορισμένο πρόγραμμα, μια ζωή ρολογιού όπου η σκέψη σταματά με τον ήχο της καμπάνας και όλα είναι ρυθμισμένα εκ των προτέρων για ολόκληρους αιώνες και γενιές. Αυτή η τάξη ταιριάζει ίσως στους περισσότερους, αλλά για το φτωχό παιδί που τρέφεται με ποίηση, όνειρα και χίμαιρες, που σκέφτεται τον έρωτα κι όλες τις σαχλαμάρες, σημαίνει να το ξυπνάς αδιάκοπα απ΄ αυτό το θεσπέσιο όνειρο, να μην του αφήνεις ούτε στιγμή ανάπαυλας, να το πνίγεις φέρνοντάς το πίσω στο δικό μας κόσμο, της ύλης και της λογικής, που του προξενεί φρίκη και αηδία.

Καθόμουν μόνος, διαβάζοντας στίχους, ένα μυθιστόρημα, μια ποιητική συλλογή, κάτι που να κάνει τη νεανική καρδιά μου να σκιρτήσει, παρθένα καθώς ήταν ακόμη από αισθήσεις και γεμάτη επιθυμία να τις δοκιμάσει.

Κι όμως έχω τόσα πράγματα στην ψυχή μου, τόσες δυνάμεις μέσα μου, τόσοι ωκεανοί εξαγριωμένοι και τόσοι έρωτες χτυπιούνται και συνθλίβονται μέσα σ' αυτή την αδύναμη, την ανήμπορη, την ξεπεσμένη, κουρασμένη, εξαντλημένη καρδιά!

Μου λένε να ξαναρχίσω να ζω, να μπερδευτώ με το πλήθος!...

Μα, πως γίνεται να καρπίσει ξανά το σπασμένο κλαδί; Πως να ξαναπρασινίσει το φύλλο που οι άνεμοι το άρπαξαν και το έσυραν στη σκόνη;

Και γιατί τόση πίκρα, ενώ είμαι τόσο νέος; Τι να πω!

Ίσως ήταν γραφτό μου να ζήσω έτσι, κουρασμένος προτού καν σηκώσω το φορτίο, λαχανιασμένος προτού καν τρέξω...

Διάβασα, εργάστηκα πυρετωδώς μέσα στον ενθουσιασμό μου... έγραψα... Πόσο ευτυχισμένος ήμουν τότε!

Πόσο ψηλά εκτοξευόταν η σκέψη μου, μέσα στο παραλήρημά της, σε περιοχές άγνωστες στους ανθρώπους, όπου ούτε κόσμος υπάρχει, ούτε πλανήτες, ούτε ήλιοι, το δικό μου άπειρο ήταν μεγαλύτερο (αν αυτό είναι δυνατόν) από την απεραντοσύνη του θεού και η ποίηση λικνιζόταν και άνοιγε τα φτερά της σε μια ατμόσφαιρα ερωτική, εκστατική, κι έπειτα, έπρεπε να ξανακατέβω από τις θείες αυτές περιοχές προς τις λέξεις - και πως να αποδώσω με λόγια την αρμονία που υψώνεται στην καρδιά του ποιητή και τις σκέψεις ενός γίγαντα που λυγίζουν τις φράσεις, όπως ένα γεμάτο πρησμένο χέρι σχίζει το γάντι που το καλύπτει;

Και κει ακόμα, η απογοήτευση, γιατί πατάμε στη γη, σ' αυτή την παγωμένη γη όπου κάθε ενέργεια αποδυναμώνεται Από ποια σκαλοπάτια να κατέβεις από το άπειρο στο πεπερασμένο;

Πως διαβαθμίζεται η σκέψη και χαμηλώνει χωρίς να σπάσει; Πώς να σμικρύνεις αυτόν τον γίγαντα που αγκαλιάζει το άπειρο;

Τότε ζούσα στιγμές θλίψης και απελπισίας, ένιωθα τη δύναμη μου να με συνθλίβει κι αυτήν την αδυναμία που με έκανε να ντρέπομαι - γιατί τα λόγια δεν είναι παρά μακρινή και αδύναμη ηχώ της σκέψης.

Καταριόμουν τα πιο αγαπημένα μου όνειρα και τις σιωπηλές ώρες που πέρασα στις παρυφές της δημιουργία. Ένιωθα κάτι κενό και αχόρταγο να με σπαράζε. Κουρασμένος από την ποίηση, όρμηξα στο πεδίο της σκέψης...

Βεβαίως, μπορεί κανείς να ζήσει, και να πεθάνει ακόμα, χωρίς να αναρωτηθεί ούτε μια φορά τι είναι ζωή και θάνατος.

Γι' αυτόν, όμως, που κοιτάζει τα φύλλα να τρέμουν στην πνοή του ανέμου, τα ποτάμια να διασχίζουν φιδωτά τους αγρούς, τη ζωή, βασανισμένη, να στροβιλίζεται ανάμεσα στα πράγματα, τους ανθρώπους να ζουν, να πράττουν το καλό και το κακό, τα κύματα της θάλασσας να κυλούν και τον ουρανό ν' απλώνει παντού το φως του, κι αναρωτιέται:

Γιατί αυτά τα φύλλα; Γιατί ρέει το νερό; Γιατί η ίδια η ζωή να είναι ένας τέτοιος χείμαρρος, να χάνεται στον απέραντο ωκεανό του θανάτου; Γιατί οι άνθρωποι περπατούν, γιατί εργάζονται σαν τα μυρμήγκια;

Γιατί η καταιγίδα; Γιατί ο ουρανός να' ναι τόσο καθαρός και η γη τόσο ντροπιασμένη; Οι ερωτήσεις αυτές οδηγούν σε σκοτάδια απ' όπου δεν μπορείς να βγεις.

Και η αμφισβήτηση έρχεται μετά: είναι κάτι που δεν λέγεται, το νιώθεις. Ο άνθρωπος τότε μοιάζει μ' αυτό τον ταξιδιώτη που, χαμένος μέσα στην άμμο, ψάχνει παντού ένα δρόμο για να φτάσει στην όαση- αλλά βλέπει παντού έρημο.

Αμφισβήτηση είναι η ζωή! Η δράση, ο λόγος, η φύση, ο θάνατος! Αμφισβήτηση για όλα αυτά.

Η αμφισβήτηση είναι ο θάνατος της ψυχής, λέπρα που κυριεύει τις φθαρμένες φυλές, αρρώστια που ξεκινάει από την επιστήμη και οδηγεί στην τρέλα. Η τρέλα είναι η αμφισβήτηση της λογικής. Ίσως και να ΄ναι η ίδια η λογική. Ποιος να το αποδείξει;

Γκουστάβ Φλωμπέρ, Απομνημονεύματα ενός τρελού

Δεν έχω ζηλέψει ποτέ μου κανέναν. Διότι η αξία μου είναι εσωτερική και όχι συγκριτική

Δεν έχω ζηλέψει ποτέ μου κανέναν. Ούτε για την εμφάνισή του, ούτε τα πλούτη του, ούτε για το αυτοκίνητό του, ούτε για την ευτυχισμένη του ζωή. Δεν έχω ζηλέψει κανέναν για τίποτα απολύτως.

Δεν έχω ζηλέψει ποτέ μου κανέναν. Διότι και τα υλικά αγαθά τα έχεις για μία ημέρα και την άλλη μπορεί να χαθούν. Μπορεί να είσαι καλά τη μία ημέρα και την επόμενη να σταματήσεις, μπορεί να έχεις πολλά και πλέον οι εποχές να είναι σα να μην έχεις τίποτα. Διότι όπως έλεγε και ο Σόλων στον Κροίσο: «μηδένα προ του τέλους μακάριζε».

Δεν έχω ζηλέψει ποτέ μου κανέναν. Διότι αυτό θα με απορροφούσε από τον ύψιστο σκοπό μου που έχω σε αυτή τη ζωή; να ανακαλύψω το δικό μου χάρισμα και να γίνομαι μέρα με τη μέρα ένας καλύτερος άνθρωπος.

Δεν έχω ζηλέψει ποτέ μου κανέναν. Διότι δε βλέπω τους άλλους ανθρώπους ανταγωνιστικά, αλλά ως συνοδοιπόρους απέναντι σε αυτό το δύσβατο αλλά και τόσο όμορφο μονοπάτι της ζωής και της γνώσης. Κάποιος άλλος θα με συμπληρώνει εκεί που εγώ έχω έλλειμμα και κάπου αλλού κι εγώ θα συμπληρώνω το έλλειμμα κάποιου. Όλοι υπάρχουμε για να στηρίζουμε ο ένας τον άλλον.

Δεν έχω ζηλέψει ποτέ μου κανέναν. Διότι όπως εγώ μπορώ να ζηλέψω κάποιον για ένα ταλέντο μου, έτσι θα μπορούσε να ζηλέψει και κάποιος άλλος εμένα για ένα μου ταλέντο ή ικανότητα.

Δεν έχω ζηλέψει ποτέ μου κανέναν. Διότι τους βλέπω όλους ως ανθρώπους με διαφορετικές οντότητες οι οποίοι έχουν μία κοινή μοίρα που δεν κάνει κανένα διαχωρισμό⋅ το θάνατο. Και μπροστά σε αυτή την ισότητα, όλα τα άλλα μου φαίνονται μικρά.

Δεν έχω ζηλέψει ποτέ μου κανέναν, διότι θέλω να χαίρομαι με εκείνους που έχουν ικανότητες και μπορούν να πετύχουν διάφορα πράγματα στη ζωή μου.

Δεν έχω ζηλέψει ποτέ μου κανέναν. Διότι η αξία μου είναι εσωτερική και όχι συγκριτική.

Η ζωή είναι απλά μια βόλτα

Η ζωή είναι απλά μια βόλτα. Σαν αυτά τα τρενάκια στα λούνα παρκ άλλοτε με ευθείες, άλλοτε με στροφές, άλλοτε με αργές ανηφόρες κι άλλοτε με απότομες κατηφόρες. Άλλοτε με ρίγη και φόβο, άλλοτε με χαρά ενθουσιασμό και ωραίες συγκινήσεις. “Μην ανησυχείς, μη φοβάσαι ποτέ, η ζωή είναι απλά μια βόλτα. Έτσι μας λένε κάποιοι άνθρωποι που έχουν θυμηθεί, κι εμείς τι κάνουμε; Τους σκοτώνουμε”, ή τους φιμώνουμε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Ταυτίζεσαι τόσο πολύ με “τα τριγύρω της βόλτας”, που ξεχνάς όλα τα υπόλοιπα σ’ ένα σαφάρι απολαύσεων στόχων ή επιτεύξεων. Κι έτσι, ξεχνάς ή δυσκολεύεσαι να θυμηθείς την αλήθεια, αλλά ταυτόχρονα δεν απολαμβάνεις και την ουσία της βόλτας αυτής.

Η ζωή μπορεί να είναι σχολείο, μπορεί να είναι εκπαίδευση, πνευματική, σωματική και ψυχική, αλλά είναι και απόλαυση. Κάτι που πολλές φορές ξεχνάμε, κι όπως κι η φύση, έτσι κι αυτή χρειάζεται ισορροπία. Ό,τι ανεβάζεις σε πολύ υψηλά επίπεδα, είτε την καριέρα, είτε την άθληση, είτε μια σχέση, είτε την εσωτερική σου εργασία, θα δημιουργήσει συνήθως ανισορροπία σε κάποιον άλλο τομέα.

Μιας και ο χρόνος και η ενέργειά σου μοιράζονται στα εσωτερικά και στα χρονικά σου συγκοινωνούντα δοχεία. Στην προπονητική ζωής, ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία είναι η διαχείριση ανάμεσα στους διαφορετικούς τομείς της ζωής. Και για να το καταφέρεις αυτό σωστά, πρέπει να καταλάβεις ποιος ή ποια είσαι πραγματικά μέσα σου. Κι αμέσως, σαν αντανάκλαση θα δεις πώς πρέπει να είναι η δική σου καθημερινότητά για να νιώθεις καλά.

Όπως και να 'χει, ίσως σου είναι ωφέλιμο να ακούσεις ή να διαβάσεις ένα υπέροχο ποίημα από τον Ντέιβιντ Γουέδερφορντ, “Χόρεψε αργά”. Μερικά αποσπάσματα:

“Είπες ποτέ στο παιδί σου «θα το κάνουμε αύριο» και μέσα στη βιασύνη σου δεν είδες τη λύπη του;
Άφησες μια καλή φιλία να χαθεί
επειδή ποτέ δεν είχες το χρόνο να πάρεις ένα τηλέφωνο και να πεις ένα “γεια”;
Παρακολούθησες ποτέ παιδιά στο λούνα παρκ; Ή άκουσες τη βροχή να πέφτει στο χώμα;
Καλύτερα να μειώσεις λίγο ταχύτητα. Μη χορεύεις τόσο γρήγορα
Η μουσική δε θα κρατήσει…”

Κάποιοι λένε, μια ζωή την έχουμε. Κάποιοι λένε αυτή η ζωή είναι απλά μια από πολλές, ή μια μετάβαση. Όποια κι αν είναι η αλήθεια, αξίζει να την χαρείς. Γιατί μπορείς. Δεν είναι ένας αγώνας δρόμου, αλλά ένα ταξίδι. Κι έχεις τη δύναμη να δώσεις το δικό σου νόημα σ’ αυτό το ταξίδι. Και το ταξίδι, δε μετριέται μόνο από τις αναπνοές που παίρνεις, αλλά κυρίως από “τις στιγμές που σου κόβουν την ανάσα”, όπως πιθανόν να είχε πρωτοπεί ο Μπομπ Μούρχεντ.

Είναι πολύ σημαντικό να αλλάξεις τα φίλτρα μέσα από τα οποία την βιώνεις. Η ιστορία βλέπεις που λέμε στον εαυτό μας, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την πραγματικότητά μας. Ο Τόνι Ρόμπινς μιλάει εκτεταμένα για αυτό λέγοντας πως αν έχεις μια ιστορία – πεποίθηση πως η ζωή είναι μια ζούγκλα, ή μια συνεχόμενη πάλη, μια μάχη, δύσκολη, άδικη και τα λοιπά, μάντεψε πώς είναι πιθανόν να την βιώσεις: με αυτόν ακριβώς τον τρόπο.

Κι ακόμα κι αν δεν συμβαίνει πάντα έτσι, θα πιστεύεις είτε ότι είναι πολύ καλό για να είναι αληθινό, είτε θα περιμένεις πότε θα επιβεβαιωθεί η αυτοεκπληρούμενη προφητεία σου χάνοντας σε μεγάλο βαθμό τις ωραίες στιγμές. Σε ένα επόμενο κείμενο θα μιλήσουμε για την ιστορία του ψύλλου και πώς ένας κοινωνικός ή οικογενειακός προγραμματισμός μας κάνει να βιώνουμε περιορισμένη πραγματικότητα, σε βαθμό που ξεχνάμε ποιοι είμαστε και τι μπορούμε να κάνουμε.

Κάθε μέρα τρέχεις ανάμεσα από εργασία σε δραστηριότητα, από καφέ σε συναντήσεις, από ψώνια σε μαγειρέματα, από παιδικούς σταθμούς σε γιατρούς, περιμένοντας ένα σαββατοκύριακο διακοπές ή μια αργία για να χαλαρώσεις. Ή να κάνεις όσα δεν πρόλαβες. Και πολλές φορές, ή δεν κάνεις τίποτα κι έχεις ενοχές, ή τα κάνεις όλα και δεν απολαμβάνεις τίποτα. Χαλάρωσε. Είναι απλά μια βόλτα.

Δεν είναι αγώνας δρόμου, κι η μουσική κι η κάθε ηλικία δεν κρατάει για πάντα. Πρέπει να δεις μέσα σου και να δημιουργήσεις την ισορροπία σου. Πρέπει σιγά σιγά να πάρεις πίσω το τιμόνι σου και να χαράξεις τη δική σου πορεία. Αλλιώς οι άνεμοι θα σε πάνε όπου φυσήξουν, είτε είναι της ζωής, είτε της κοινωνίας, είτε των γύρω σου.

Σε αυτό τον αγώνα, κανείς δεν τερματίζει πρώτος. Το ταξίδι είναι η διαδρομή. Σήμερα κάνε κάτι για σένα. Κλείσε τηλέφωνα σταθερά και κινητά και πήγαινε μια βόλτα. Ακολούθησε το πέταγμα μιας πεταλούδας, μύρισε το βραδινό νυχτολούλουδο. Άκουσε τους χτύπους της καρδιάς σου, νιώσε τον ρυθμό της. Κοίτα μέσα σου. Συγκεντρώσου στην αναπνοή σου και νιώσε πως γεμίζει με οξυγόνο το κάθε σου κύτταρο. Δες ένα ηλιοβασίλεμα, τις μορφές που παίρνουν τα σύννεφα. Άκου τη μελωδία της βροχής.

Όλοι τρέχουμε και κυνηγάμε λογαριασμούς, ανθρώπους, στόχους και όνειρα αν θυμηθούμε, μα είναι τόσες φορές που ξεχνάμε πως το ταξίδι είναι ο προορισμός. Σαν ένα τρένο που δεν είδες ποτέ τα τόσα μέρη από τα οποία πέρασε, ή ένα αεροπλάνο που κοιμήθηκες και δεν χάζεψες τα σύννεφα και τα τοπία μινιατούρες, ρυάκια, βουνά, φωτάκια της πόλης. Πρόσεχε τις μεταφορές που έχεις υιοθετήσει ή εγκαταστήσει μέσα σου, γιατί μέσα από αυτές θα βιώνεις τη ζωή σου. Αν τρέχεις το πρόγραμμα η ζωή είναι ένας αγώνας, σε όλα θα αγωνίζεσαι. Αν η ζωή είναι ένα ταξίδι, θα ταξιδεύεις.

Δημιούργησε κενά μέσα στον χρόνο για σένα. Εκεί ο χρόνος παγώνει, και γίνεσαι η κάθε στιγμή. Κι ο μόνος τρόπος να τον παγώσεις, είναι να γίνεις η στιγμή. Αυτό να το θυμάσαι.

Κι ένα τελευταίο. Όπως είπε κάποιος κάποτε, δώσε λουλούδια στους αγαπημένους σου, όσο μπορούν να τα μυρίσουν. Μη περιμένεις να τους τα ρίξεις πάνω σε μια πλάκα. Τότε θα είναι αργά. Τα λουλούδια μπορεί να συμβολίζουν λουλούδια, λόγια αγάπης, ένα χάδι, ένα περπάτημα, ένα γράμμα, λίγο από τον χρόνο σου, ή απλά ένα βλέμμα απ’ την ψυχή σου. Σήμερα είμαστε αύριο δεν είμαστε. Βάλ’ τα όλα στην άκρη, και σήμερα κέρδισε και το εγώ σου και τον χρόνο.

Η ζωή είναι απλά μια βόλτα. Εκτίμησέ την όσο κρατάει. Μην ανησυχείς τόσο, μη τρέχεις τόσο, προσπάθησε να την χαρείς, να την απολαύσεις. Ζήσε την κάθε στιγμή και μέρα, και με σοφία αλλά και σαν να σου είχαν μείνει λίγες μόνο. Και χάρισε σε σένα και σε αυτούς που είναι κοντά σου κι αγαπάς, στιγμές αληθινές που να αξίζουν.

Αυτοεκτίμηση: Το κλειδί Της ψυχικής ισορροπίας

«Εκτιμώ τον εαυτό μου» σημαίνει ότι έχω μια θετική εικόνα του εαυτού μου ως ένα άξιο, ικανό και αγαπητό άτομο. Πόσοι, αλήθεια νιώθετε έτσι;

Όλοι όσοι επισκέπτονται το γραφείο ενός Ψυχολόγου, έχουν ως κεντρικό τους ζήτημα –ακόμη και αν δεν το έχουν αντιληφθεί – , την έλλειψη αυτοεκτίμησης και αγάπης για τον εαυτό τους.

Προβλήματα, όπως, άγχος, φόβος, ενοχές, έλλειψη ορίων στις ερωτικές σχέσεις, συγκρούσεις με το άλλο φύλλο, δυσκολία στην επικοινωνία με τα παιδιά, παχυσαρκία, και τόσα άλλα είναι συμπτώματα της χαμηλής αυτοεκτίμησης.

Αυτοεκτίμηση και κατάθλιψη

Αν και η χαμηλή εκτίμηση του εαυτού μας δεν καταλήγει υποχρεωτικά στην κατάθλιψη, έρευνες έχουν αποδείξει ότι συχνά πηγαίνουν χέρι – χέρι. Όλα τα άτομα που υποφέρουν από κατάθλιψη έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και όλα τα άτομα με τιμωρητική στάση απέναντι στον εαυτό τους τείνουν να παραιτούνται από την προσπάθεια να βελτιώσουν τη διάθεσή τους, μιας και παίρνουν ως δεδομένο ότι είναι ανίκανοι για κάτι τέτοιο.

Όταν η αυτοεκτίμηση απουσιάζει

Όταν δεν εκτιμώ τον εαυτό μου, σαμποτάρω κάθε σχέση και επιλογή της ζωής μου. Δρω και σκέφτομαι αυτοκαταστροφικά. Μια γυναίκα που ποτέ δεν έμαθε να αγαπά και να αποδέχεται τον εαυτό της, δυσκολεύεται, για παράδειγμα, να ξεκινήσει ερωτικές σχέσεις (όλοι οι άντρες της μοιάζουν προβληματικοί, δεν βρίσκει άντρες για γνωριμία, οι άντρες την εγκαταλείπουν νωρίς σε μια σχέση κ.ά.). Άλλες φορές μια τέτοια γυναίκα μπορεί να εκδηλώσει την έλλειψη αυτοεκτίμησής της επιλέγοντας απορριπτικούς συντρόφους που την ακυρώνουν, την υποτιμούν, της εκμεταλλεύονται, την κακοποιούν σωματικά ή εμφανώς «ρουφούν» βάναυσα όλη της την ενέργεια (αυτούς τους άντρες τους ονομάζω «ενεργειακούς βρικόλακες»).

Ο, τι γυαλίζει δεν είναι χρυσός…

Φυσικά δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε το προφίλ ορισμένων «ψευτοδυνατών» ατόμων, που με τέχνη καμουφλάρουν την έλλειψη αυτοεκτίμησής τους. Είναι εκείνοι που κομπάζουν για τα κατορθώματά τους, διεκδικούν μόνιμα το ενδιαφέρον των άλλων, είναι υπεροπτικοί, μιλούν τακτικά για τις επιτυχίες τους και συχνά υποτιμούν τους άλλους. Μπορεί, για παράδειγμα, να έχουμε έναν εργασιομανή και επαγγελματικά πολύ επιτυχημένο άντρα, που να εκδηλώνει τη χαμηλή του αυτοεκτίμηση στον τομέα των ερωτικών σχέσεων. Ένας τέτοιος άντρας αποφεύγει να συνδέεται ερωτικά για μεγάλα χρονικά διαστήματα, φοβάται τη δέσμευση, πανικοβάλλεται, προτιμά τις διπλές σχέσεις, εγκαταλείπει τις συντρόφους του, είναι μυστικοπαθής και απόμακρος και συχνότατα οι σύντροφοί του παραπονούνται για έλλειψη φροντίδας και επικοινωνίας. Με άλλα λόγια, συχνά πίσω από τη διαρκή αγωνία ενός ατόμου να αποδείξει την αυτοαξία του, κρύβεται μια βαθύτατη αίσθηση ανεπάρκειας.

Αγάπα τον εαυτό σου!

Η αυτοεκτίμηση είναι η πιο καθοριστική κινητήριος δύναμη στη ζωή. Είναι το σημαντικότερο «καύσιμο» για την ψυχική μας υγεία, και βέβαια καθορίζει όλους τους τομείς της ζωής. Όταν η αυτοεκτίμησή μας είναι υψηλή εργασιακά παράγουμε περισσότερο, συνδεόμαστε ερωτικά καλύτερα, διεκδικούμε καλύτερης ποιότητας σεξ, είμαστε ποιο αποτελεσματικοί και τρυφεροί γονείς, διατηρούμε ισχυρότερες φιλίες.

Όσοι αγαπούν και εκτιμούν τον εαυτό τους, δεν σημαίνει ότι νοιώθουν πάντα ικανοί και υπέροχοι. Συχνά μπορεί να αμφισβητήσουν τον εαυτό τους ή να νιώσουν αβεβαιότητα για μια επιλογή που θα κάνουν. Το σίγουρο είναι ότι όλα αυτά δεν κλονίζουν τη γενικότερη αίσθηση επάρκειας που νιώθουν. Εκείνος που νιώθει αυτοεκτίμηση, είναι έτοιμος να διδαχθεί από τα λάθη του, δεν διαλύεται όταν δέχεται την κριτική των άλλων, δεν αποθαρρύνεται από τα εμπόδια που παρουσιάζονται στη ζωή. Επίσης, είναι ανοιχτός και επικοινωνιακός, δέχεται με χαρά τη βοήθεια των άλλων, θεωρεί όταν αξίζει την αγάπη των ανθρώπων γύρω του και δεν νιώθει τρόμο στην ιδέα της αποτυχίας.

Ο άνευ όρων θαυμασμός του εαυτού μας κατασκευάζει μια ευάλωτη ψευτο-αυτοεκτίμηση. Η αληθινή αυτοεκτίμηση απαιτεί ειλικρινή αντίληψη των δυνατοτήτων αλλά και αποδοχή των αδυναμιών μας. Μπορεί να είστε πολύ ικανοί στα μαθηματικά, αλλά αδύναμοι στο γραπτό λόγο. Εντοπίστε τη δυνατότητά σας, χαρείτε για αυτή και αποφύγετε να νιώσετε «αποτυχημένοι» για την αδυναμία σας.

Συγχωρείστε τον εαυτό σας για πιθανόν άστοχες επιλογές του παρελθόντος και δείτε τις σαν ευκαιρίες για μάθηση και αυτοεξέλιξη. Κερδίζοντας την εσωτερική μάχη της αυτοεκτίμησης, είναι σαν να κερδίζετε τη μάχη με τις μεγαλύτερες χαρές της ζωής. Θέλετε να είστε ο νικητής;

Μπορείς να χτίσεις τη αυτοεκτίμηση όταν…
  • σταματήσεις να κριτικάρεις αρνητικά τον εαυτό σου για κάθε λάθος ή παράλειψη
  • σταματήσεις να σκέφτεσαι συνεχώς το χειρότερο
  • επιβραβεύεις τον εαυτό σου για κάθε καλή προσπάθεια που έκανες
  • επιτρέψεις στον εαυτό σου να μην ντρέπεται να ζητήσει βοήθεια από τους άλλους όταν χρειάζεται
  • αντιμετωπίσεις με επιείκεια και αγάπη όλα τα αρνητικά σου χαρακτηριστικά
  • φροντίζεις συστηματικά το σώμα σου
  • συνειδητοποιήσεις ότι σε κάθε περίπτωση που θεωρείς ότι ήσουν «λάθος», «αποτυχημένος/η ή ανεπαρκής,
  • συγχωρήσεις τον εαυτό σου και συνειδητοποιήσεις ότι έκανες ό,τι καλύτερο μπορούσες σύμφωνα με τις δυνατότητες και την συνειδητότητα που είχες τότε.

Η αγάπη είναι η μαγική διείσδυση σε μια άλλη ύπαρξη

Ο έρωτας είναι παιδί της ελευθερίας.

Δεν μου ανήκεις, δεν σου ανήκω.

Είμαστε και οι δυο ξεχωριστές και μοναδικές οντότητες. Επιλέγουμε όμως συνειδητά να συμπορευόμαστε.

Είμαι μαζί σου και είσαι μαζί μου, γιατί έτσι υπάρχουμε πιο ευτυχισμένοι και βιώνουμε μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας.

Είμαστε άνθρωποι. Όλοι έχουμε ανάγκη από στήριξη. Σήμερα εγώ, αύριο εσύ…

Να μαθαίνω από εσένα, να μαθαίνεις από εμένα. Να κρατάει ο ένας το χέρι του άλλου. Να με προσεχείς και να με αγαπάς. Να νιώθω ασφάλεια πως είσαι εκεί για εμένα, πως μέριμνας για το καλό μου και την ανάπτυξη μου… Θα κάνω και εγώ το ίδιο!

Η αγάπη και η φροντίδα είναι αλληλένδετες έννοιες.

Τα πάντα είναι μεταβλητά όπως και η ίδια η ζωή. Η σωστά όμως δομημένη επικοινωνία, με κάνει να νιώθω ήρεμη πως ό,τι και να προκύψει στην πορεία μας, στην απρόσμενη αυτήν ζωή, θα έχω την ευκαιρία να το κατανοήσω και να το τακτοποιήσω μέσα μου..

Δίχως να νιώσω πως πέφτω χαμηλά, χωρίς να με κατακλύζουν αισθήματα ντροπής, εμμένοντας στην προσπάθεια να καταλάβω τι άλλαξε, τι συμβαίνει… Όταν προκύπτει ξαφνική σιγή, υπεκφυγές, απρόσμενη ή άσχημη συμπεριφορά..

Για να μπορώ να πορεύομαι μπροστά, σε ό,τι μου επιφυλάσσει το μέλλον. Έχοντας εγκαταλείψει ανασφάλειες και φραγμούς που με κρατάνε πίσω.

Η αγάπη είναι η μαγική διείσδυση σε μια άλλη ύπαρξη. Μέσα από αυτή την πράξη συνένωσης γνωρίζω όχι μόνο εσένα αλλά και τον ίδιο μου τον εαυτό.  Και τι εκπληκτικό ταξίδι είναι αυτό! Ιδίως όταν το χαρακτηρίζει η σύμπνοια, η εξέλιξη και η κορύφωση δύο ατόμων σε κάτι μοναδικό, σε κάτι αληθινό, σε κάτι εξαιρετικό και ανεπανάληπτο!

Ενός λεπτού σιγή όμως σε όλους όσους στέκουν ακόμα μονάχοι…

«Εσείς που βρήκατε τον άνθρωπο σας
και έχετε ένα χέρι να σας σφίγγει τρυφερά,
έναν ώμο ν´ ακουμπάτε την πίκρα σας,
ένα κορμί να υπερασπίζει την έξαψη σας,
κοκκινίσατε άραγε για την τόση ευτυχία σας,
έστω και μια φορά;
Είπατε να κρατήσετε ενός λεπτού σιγή
για τους απεγνωσμένους;»

Σαν να μην άλλαξε τίποτα

Η σημερινή κατάσταση του κόσμου, που παρουσιάζεται τρομακτική, ιδιαίτερα στον αιώνα που ζούμε, δεν διαφέρει και πολύ από την εποχή του Βούδα, αν εξαιρέσουμε την τρομερή αύξηση και ένταση σε μέσα και μεθόδους της ανθρώπινης αντίθεσης, έχθρας και χρήσης ισχύος.

Ο Βούδας αναφέρθηκε σ’ αυτά, στον περίφημο λόγο του για τη διάρθρωση του πόνου και σε σχέση με τις πληροφορίες για τις τέσσερις αλήθειες. Τα λόγια του ηχούν σαν να ήταν γραμμένα σήμερα.
Αναφέρονται στις επιθυμίες. Και αυτό είναι στην πραγματικότητα ένα πολύ επίκαιρο, αν και μόνιμο ανθρώπινο ένστικτο όλων των εποχών.

Η ανάπτυξη του θέματος από τον Βούδα διαβάζεται σαν να αφορά το σήμερα αλλά, γιατί όχι, και το αύριο.

Ο Αφυπνισμένος μιλάει για το «μαρτύριο των επιθυμιών».

«Τι είναι, λοιπόν, αγαπητοί μοναχοί, το μαρτύριο των επιθυμιών; Ένας νέος κερδίζει τα προς το ζην από μία θέση, είτε ως γραφέας, είτε ως λογιστής, ως διοικητής, ως γεωργός, ως έμπορος, ως βοσκός, ως στρατιώτης ή ως υπουργός του βασιλιά, είτε από κάποια άλλη υπηρεσία, η έξαψη παύει, το κρύο παύει, ο ήλιος και ο αέρας πρέπει να αψηφούνται, χτυπιέται ολόγυρα από κουνούπια, σφήκες και ερπετά, ταλαιπωρείται από την πείνα και τη δίψα. Αυτό, λοιπόν, αγαπητοί μοναχοί, είναι το μαρτύριο των επιθυμιών, είναι η προφανής αλυσίδα των πόνων, που δημιουργείται από τις επιθυμίες, που ορίζεται από τις επιθυμίες, που συντηρείται από τις επιθυμίες, που καθορίζεται παντελώς από τις επιθυμίες.

Όταν τα οικονομικά αυτού του νέου, που κουράζεται, που βασανίζεται, που υποφέρει δεν είναι ανθηρά, τότε ο νέος θλίβεται, μελαγχολεί, θρηνεί, και στενάζοντας χτυπάει το στήθος του, περιερχόμενος σε απόγνωση: «Αδίκως κουράζομαι, αδίκως αγωνίζομαι!» Αυτό, λοιπόν, αγαπητοί μοναχοί, είναι το μαρτύριο των επιθυμιών, είναι η προφανής αλυσίδα των πόνων, που δημιουργείται από τις επιθυμίες, που ορίζεται από τις επιθυμίες, που συντηρείται από τις επιθυμίες, που καθορίζεται παντελώς από τις επιθυμίες.

Όταν τώρα, αγαπητοί μοναχοί, ο νέος που κουράζεται, που βασανίζεται, που υποφέρει, βλέπει τα οικονομικά του να ανθούν τον τρώει η αγωνία για τη διατήρησή τους: «Αχ, να μη μου τα πάρουν οι βασιλιάδες, να μη μου τα κλέψουν οι ληστές, να μην τα καταστρέψει η φωτιά, να μην τα παρασύρουν τα νερά, να μη μου τ’ αρπάξουν οι άπληστοι συγγενείς!»

Κι ενώ διαφυλάσσει και προστατεύει τ’ αγαθά του, του τα παίρνουν οι βασιλιάδες, του τα κλέβουν οι ληστές, τα καταστρέφει η φωτιά, τα παρασύρει το νερό ή τ’ αρπάζουν οι άπληστοι συγγενείς. Και τότε θλίβεται, μελαγχολεί, θρηνεί, και στενάζοντας χτυπάει το στήθος του, περιερχόμενος σε απόγνωση:

«Αδίκως κουράζομαι, αδίκως αγωνίζομαι!» Αυτό λοιπόν, αγαπητοί μοναχοί, είναι το μαρτύριο των επιθυμιών, είναι η προφανής αλυσίδα των πόνων, που δημιουργείται από τις επιθυμίες, που ορίζεται από τις επιθυμίες, που συντηρείται από τις επιθυμίες, που καθορίζεται παντελώς από τις επιθυμίες.

Helmut Uhlig, Ο ΒΟΥΔΑΣ - Οι δρόμοι του πεφωτισμένου

Ο άνθρωπος που λέει ‘αυτό δε γίνεται’ δεν πρέπει να απασχολεί εκείνον που το κάνει

Αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα όχι όπως είναι πραγματικά, αλλά σε σχέση με αυτό που είμαστε εμείς. Συνεπώς, όταν ένα όραμα παρεμποδίζεται, αυτό οφείλεται συνήθως σε πρόβλημα των ανθρώπων. Υπάρχουν δέκα κατηγορίες ανθρώπων οι οποίοι εμποδίζουν την εφαρμογή ενός οράματος.

1. ΗΓΕΤΕΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ

Τα πάντα είναι θέμα ηγεσίας. Το απόφθεγμα αυτό βεβαίως ισχύει και στη μετάδοση του οράματος. Ένας ηγέτης περιορισμένων δυνατοτήτων είτε δεν έχει όραμα είτε δεν έχει την ικανότητα να το μεταδώσει αποτελεσματικά.

Ο Πρωθυπουργός της Γαλλίας είπε κάποτε, “Αν κάνεις μεγάλα πράγματα, προσελκύεις μεγάλους άνδρες. Αν κάνεις μικρά πράγματα, προσελκύεις μικρούς άνδρες. Οι μικροί άνθρωποι συνήθως προκαλούν προβλήματα.” Κατόπιν σταμάτησε, κούνησε με θλίψη το κεφάλι του, και πρόσθεσε, “Αντιμετωπίζουμε τεράστιο πρόβλημα”.

2. ΑΤΟΜΑ ΠΟΥ ΣΚΕΠΤΟΝΤΑΙ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ

Ο Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω είπε, “Κάποιοι αντιλαμβάνονται τα πράγματα όπως είναι και αναρωτιούνται ‘Γιατί;’ [στερεότυπη σκέψη]. Εγώ ονειρεύομαι τα πράγματα όπως δεν υπήρξαν ποτέ και αναρωτιέμαι ‘Γιατί όχι;’ [δημιουργική σκέψη].”

Ο Τσάρλυ Μπράουν δείχνει τα χέρια του στη φίλη του τη Λούσυ και λέει, “Αυτά είναι τα χέρια που ίσως κάποια μέρα πετύχουν μεγάλα πράγματα. Αυτά είναι τα χέρια που μπορεί κάποια μέρα να φτιάξουν αριστουργήματα! Μπορεί να χτίσουν τεράστιες γέφυρες, ή να θεραπεύσουν τους ασθενείς, ή να βάλουν φοβερά καλάθια, ή να γράψουν σπαραξικάρδια μυθιστορήματα! Αυτά είναι τα χέρια που μπορεί μια μέρα να αλλάξουν τη μοίρα της ανθρωπότητας!”

Η Λούσυ, που πάντοτε αντιλαμβάνεται τα πράγματα όπως είναι, απαντάει, “Έχουν μαρμελάδα πάνω τους”.

3. ΔΟΓΜΑΤΙΚΟΙ

Πολλά οράματα δεν υλοποιούνται εξαιτίας μονοκόμματων, δογματικών ανθρώπων. Για να είναι κανείς απόλυτα βέβαιος για κάτι, πρέπει ή να γνωρίζει τα πάντα ή να αγνοεί τα πάντα σχετικά με αυτό. Τις περισσότερες φορές, ο δογματικός δε γνωρίζει τίποτε αλλά συνηθίζει να έχει άποψη. Για παράδειγμα, “Ο,τι μπορούσε να εφευρεθεί έχει ήδη εφευρεθεί”. Πρόκειται για λόγια του Charles Η. Duell, διευθυντή του Οργανισμού Ευρεσιτεχνιών των ΗΠΑ, το 1899! Φυσικά, ο Duell δεν υπήρξε ο μόνος. Ο Πρόεδρος Grover Cleveland δήλωσε κάποτε (το 1905) ότι “οι λογικές και υπεύθυνες γυναίκες δε θέλουν να ψηφίζουν”. Μετά, ήταν ο Robert Miliken, ο οποίος τιμήθηκε με Νόμπελ φυσικής, που δήλωσε το 1923, “Δεν υπάρχει περίπτωση να δαμασει ποτέ ο άνθρωπος τη δύναμη του ατόμου”. Ο Λόρδος Κέλβιν, πρόεδρος της Βρετανικής Βασιλικής Εταιρείας (πρόκειται για επιστημονικό οργανισμό), δήλωσε το 1885, “Είναι αδύνατον να κατασκευαστούν ιπτάμενες μηχανές βαρύτερες από τον αέρα”.

4. ΜΟΝΙΜΑ ΧΑΜΕΝΟΙ

Πολλοί άνθρωποι αναλογίζονται τις αποτυχίες του παρελθόντος και φοβούνται τον κίνδυνο που εμπεριέχει η επιδίωξη κάποιου οράματος. Η γνώμη τους είναι ότι, “Αν δεν πετύχεις με την πρώτη φορά, κατάστρεψε όλα τα στοιχεία που μαρτυρούν ότι προσπάθησες”. Καταστρέφουν επίσης και τις προσπάθειες όλων των άλλων να προσπαθήσουν πάλι.

5. ΕΚΕΙΝΟΙ ΠΟΥ ΕΠΑΝΑΠΑΥΟΝΤΑΙ

Οι άνθρωποι επιζητούν την άνεση, τη σιγουριά, και την ασφάλεια στη ζωή τους. Την άνεση ακολουθεί κατά πόδας η μακαριότητα, τη σιγουριά η ανία, και την ασφάλεια η έλλειψη οράματος. Η φωλιά είναι το κατάλληλο μέρος για έναν κοκκινολαίμη όσο είναι ακόμη αυγό. Δεν είναι όμως κατάλληλη για τον κοκκινολαίμη όταν αποκτήσει φτερά. Είναι ωραίο μέρος για να σκάσεις από το αυγό όχι όμως και για να πετάξεις. Πάντοτε είναι θλιβερό να μη θέλουν οι άνθρωποι να εγκαταλείψουν τις φωλιές της ζωής τους.

Σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Leadership, η Lynn Anderson περιγράφει αυτό που συμβαίνει όταν οι άνθρωποι χάσουν το όραμά τους. Μια ομάδα ταξιδιωτών έφτασε στις ακτές της Αμερικής πριν 370 χρόνια. Οπλισμένοι με όραμα και θάρρος, είχαν έλθει να εγκατασταθούν στη νέα ήπειρο. Τον πρώτο χρόνο, ίδρυσαν μια πόλη. Το δεύτερο χρόνο, εξέλεξαν το δημοτικό συμβούλιο. Τον τρίτο, η κυβέρνηση πρότεινε να κατασκευάσουν ένα δρόμο που οδηγούσε πέντε μίλια δυτικά σε ακατοίκητη και ανεξερεύνητη περιοχή. Τον τέταρτο όμως χρόνο, οι άνθρωποι κατήγγειλαν το δημοτικό συμβούλιο με πρόφαση πως ένας τέτοιος δρόμος μέσα στο δάσος ήταν σπατάλη των δημοσίων πόρων. Για κάποιο λόγο, εκείνοι οι προοδευτικοί άνθρωποι είχαν πάψει να οραματίζονται. Κάποτε κατάφεραν να οραματιστούν μια ζωή πέρα από τον ωκεανό, και τώρα δεν μπορούσαν να δουν πέντε μίλια μακριά τους.

6. ΛΑΤΡΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

Οι Βρετανοί ήταν πάντοτε οπαδοί του συντηρητισμού. Ο John F. Parker, στο βιβλίο του Roll Call διηγείται την ιστορία ενός υπαλλήλου ο οποίος, για περισσότερα από είκοσι χρόνια, χωρίς να υπάρχει εμφανής λόγος, στεκόταν στη βάση μιας σκάλας που οδηγούσε στη Βουλή των Κοινοτήτων. Τελικά, κάποιος εξέτασε την περίπτωση και ανακάλυψε πως τη θέση αυτή κατείχαν άτομα από την οικογένεια του υπαλλήλου εδώ και τρεις γενιές. Διαπιστώθηκε πως ξεκίνησαν όταν η σκάλα βάφτηκε και ο παππούς του σημερινού υπαλλήλου ανέλαβε να προειδοποιεί τους ανθρώπους να μην πατήσουν πάνω στην υγρή μπογιά.

Κάποιος Βρετανός δημοσιογράφος, όταν πληροφορήθηκε την περίπτωση, σχολίασε, “Η μπογιά είναι πια παρελθόν, όχι όμως και η θέση”.

7. ΟΣΟΙ ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑ

Μερικοί άνθρωποι αισθάνονται πάντοτε άβολα όταν πρέπει να ξεχωρίσουν από το πλήθος. Θέλουν να ανήκουν σε μια ομάδα, και όχι να αποτελούν εξαίρεση. Οι άνθρωποι αυτοί θα υιοθετήσουν ένα όραμα μόνον όταν το έχει ήδη κάνει η πλειοψηφία. Ποτέ δεν πρωτοστατούν.

Οι αληθινοί ηγέτες ανήκουν πάντα στη μειοψηφία γιατί η σκέψη τους έχει προχωρήσει πέρα από τις πεποιθήσεις της τρέχουσας πλειοψηφίας. Ακόμη και όταν η πλειοψηφία τούς φτάσει, οι ηγέτες θα έχουν ήδη προοδεύσει περισσότερο και έτσι, κάθε φορά, θα ανήκουν στη μειοψηφία.

8. ΟΙ ΕΝΤΟΠΙΣΤΕΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ

Μερικοί άνθρωποι ανακαλύπτουν ένα πρόβλημα σε κάθε λύση. Συνήθως, τα εμπόδια είναι αυτά που βλέπεις όταν πάψεις να κοιτάζεις το στόχο. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι κάποιοι θεωρούν σημάδι ωριμότητας την ικανότητα να διακρίνει κανείς προβλήματα. Δεν είναι όμως. Είναι σημάδι ανθρώπου χωρίς όραμα. Οι άνθρωποι αυτοί ματαιώνουν υπέροχα οράματα, παρουσιάζοντας προβλήματα που δεν επιδέχονται λύση.

Ο Καρδινάλιος John Henry Newman είπε ότι τίποτε δε θα γινόταν ποτέ αν ο καθένας περίμενε μέχρι να γίνει τόσο καλός σε αυτό που επιχειρεί ώστε κανείς να μη βρει ποτέ κάποιο ψεγάδι.

9. ΟΙ ΕΓΩΚΕΝΤΡΙΚΟΙ

Οι άνθρωποι που ζουν μόνο για τον εαυτό τους έχουν πολύ μικρή εμβέλεια. Επίσης, ποτέ δεν καταφέρνουν πολλά. Οι μεγάλοι στόχοι επιτυγχάνονται μόνο με τη συντονισμένη προσπάθεια πολλών. Τα εγωκεντρικά άτομα είναι καταστροφείς οραμάτων.

10. ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

Κάποιοι άνθρωποι διαθέτουν το ταλέντο να πατούν πάντοτε λάθος πλήκτρα. Ακόμη και από το καλύτερο μουσικό όργανο, μόνο τον ήχο της παραφωνίας μπορούν να προκαλέσουν. Όλα τα τραγούδια τους παίζονται σε ελάσσονα κλίμακα. Παντού μεταδίδουν τη νότα της απαισιοδοξίας. Όλοι οι πίνακές τους είναι σκοτεινοί. Οι προοπτικές τους είναι πάντοτε δυσοίωνες, οι καιροί είναι πάντοτε κακοί, και τα οικονομικά πηγαίνουν άσχημα. Όλα πάνω τους μοιάζουν να συρρικνώνονται. Τίποτε στη ζωή τους δεν εξαπλώνεται και δε μεγαλώνει.

Οι άνθρωποι αυτοί μοιάζουν με τον άνδρα που, μαζί με πολύ κόσμο στον ποταμό Χάντσον, παρακολουθούσε τον πρώτο απόπλου ατμοπλοίου. Διαρκώς μουρμούριζε, “Δε θα τα καταφέρουν να το ξεκινήσουν. Δε θα τα καταφέρουν να το ξεκινήσουν.” Τα κατάφεραν όμως. Ο ατμός βγήκε από το φουγάρο και το πλοίο ξεκίνησε. Αμέσως, ο ίδιος άντρας άλλαξε τροπάριο, “Δε θα τα καταφέρουν να το σταματήσουν. Δε θα τα καταφέρουν να το σταματήσουν.”

Η παρακάτω κινέζικη παροιμία είναι από τις αγαπημένες μου, “Ο άνθρωπος που λέει ‘αυτό δε γίνεται’ δεν πρέπει να απασχολεί εκείνον που το κάνει”.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Οι ανήθικοι άνθρωποι κατά βάση είναι δυστυχισμένοι

Σε αντίθεση με τις περισσότερες θρησκείες και άλλα ηθικά συστήματα, η αριστοτελική ηθική είναι εκπληκτικά μη επικριτική απέναντι στους ανήθικους ανθρώπους, γιατί ο Αριστοτέλης βλέπει ότι κατά βάση είναι δυστυχισμένοι. Οι ανήθικοι άνθρωποι βιώνουν πάντα εσωτερική σύγκρουση. Κάνουν ό,τι τους ευχαριστεί, αλλά ταυτόχρονα γνωρίζουν ότι η επιδίωξη της ευχαρίστησης αυτής καθαυτήν δεν οδηγεί στην ευτυχία. Εσωτερικές συγκρούσεις βιώνουν και οι άνθρωποι που γνωρίζουν ποιο είναι το σωστό, αλλά παρεμποδίζονται στην εφαρμογή του «από δειλία ή οκνηρία».

Ο Αριστοτέλης, ο οποίος στην τέταρτη δεκαετία της ζωής του ζούσε πολύ κοντά στη δεσποτική οικογένεια του Μακεδόνα βασιλιά, του αδίστακτου Φιλίππου Β και των δολοπλόκων συζύγων, των παλλακίδων και των υπασπιστών που τον πλαισίωναν, παλεύοντας όλοι για μια θέση στην αυλή του, φαίνεται ότι είχε παρατηρήσει ενδελεχώς τη δυστυχία των ανήθικων ανθρώπων. Γνώριζε κατά συρροή εγκληματίες που απλώς αυτοκτονούσαν. Παρακολουθούσε κακούς ανθρώπους «που αναζητούν ανθρώπους τους οποίους μπορούν να συναναστραφούν και αποφεύγουν τη συντροφιά του εαυτού τους, επειδή όταν είναι μόνοι τους θυμούνται πολλά και φοβερά πράγματα του παρελθόντος και αναμένουν τα ίδια για το μέλλον, ενώ με τη συντροφιά άλλων ανθρώπων μπορούν να ξεχάσουν». Αυτοί οι δυστυχισμένοι διεφθαρμένοι άνθρωποι, που δεν αντέχουν να μείνουν μόνοι, με τον εαυτό τους, δεν μπορούν να βιώσουν απόλυτα «τις χαρές και τις λύπες τους, καθώς η ψυχή τους επαναστατεί». Νιώθουν λες και το σώμα τους είναι κομμένο στα δύο.

Απολαμβάνουν να υπερηφανεύονται για τα κατορθώματά τους για λίγα λεπτά, αλλά «αμέσως μετά το μετανιώνουν και εύχονται να μην είχαν δοκιμάσει την ευχαρίστηση. Γιατί οι κακοί άνθρωποι πάντα αλλάζουν γνώμη». Ο Λέων Τολστόι, που είχε μελετήσει την αρχαιοελληνική λογοτεχνία και φιλοσοφία, μάλλον είχε διαβάσει Αριστοτέλη, όπως φαίνεται στην αρχή του έργου του Άννα Καρένινα (1877) από την παρατήρηση: “Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους· αλλά κάθε δυστυχισμένη οικογένεια είναι δυστυχισμένη με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο.” Γιατί ο Αριστοτέλης είχε υποστηρίξει ότι το “καλό είναι απλό, ενώ το κακό έχει πολλές μορφές και επίσης ο καλός άνθρωπος είναι πάντα ίδιος και δεν αλλάζει χαρακτήρα, ενώ ο κακός και ο ανόητος είναι αρκετά διαφορετικοί το βράδυ από ό,τι ήταν το πρωί”. Δεν έχει γίνει ποτέ καλύτερη ανατομή της ποικιλόμορφης ψυχολογικής δυστυχίας που οι ανήθικοι προκαλούν στον εαυτό τους λόγω της ασυνέπειας στην ίδια τη συμπεριφορά τους.

Η Πεντάμορφη και το Τέρας

Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε ένας έφηβος πρίγκιπας που ήταν εγωι­στής και κακομαθημένος. Μια κρύα νύχτα του χειμώνα, γύρισε την πλάτη του σε μια γριά γυναίκα που ζητούσε ένα καταφύγιο. Η γυναίκα, που στην πραγματικότητα ήταν μια ισχυρή μάγισσα, μεταμόρφωσε τον πρίγκιπα σ’ ένα αποκρουστικό τέρας, και έκανε μάγια και σε όλους όσους ζούσαν στον πύργο του. Άφησε πίσω της ένα μαγεμένο καθρέφτη και ένα τριαντάφυλλο που θα άνθιζε όταν αυτός θα γινόταν είκοσι ενός χρονών. Κι αν ο πρίγκιπας δεν είχε αγαπηθεί πριν το τριαντάφυλλο μαραθεί και πέ­σει, τότε θα ήταν καταδικασμένος να μείνει για πάντα ένα τέρας.

Στο γραφείο έρχονται πολλά τέτοια τέρατα. Έστω κι αν έχουν ξεπεράσει τα εικοσιένα τους χρόνια, περιμένουν ακόμα ν’ αγαπηθούν χωρίς όρους, από μια ξανθιά κούκλα. Βέβαια, στην πραγματικότητα αυτοί οι άνδρες δεν είναι καθόλου αποκρουστικοί. Ίσως να είναι λίγο αδύ­νατοι, λίγο φαλακροί… Μπορεί, όμως, να είναι και φοβερά εμφανίσιμοι. Αλλά επειδή νιώθουν ότι είναι τέρατα έχουν πεισθεί ότι μπορούν να θερα­πευτούν μόνο από την δίχως όρους αγάπη μιας πανέμορφης γυναίκας.

Δυστυχώς, αντίθετα με το παραμύθι, καμιά πεντάμορφη δεν εμφα­νίζεται. Ο λόγος είναι ότι εφόσον αυτοί μπορούν ν’ αγαπήσουν μόνο την εμφάνιση, η ψυχή της γυναίκας, που βρίσκεται κάτω από τη ξανθιά της μάσκα, δεν νιώθει την αγάπη τους – κι έτσι δεν μπορεί να τους αγαπήσει. Είναι λοιπόν, καταδικασμένοι να ζουν σε μια συνεχή κατάσταση τιμωρίας – που έχει τη γεύση απ’ το δικό τους φαρμάκι. Ζουν και πεθαίνουν για την ομορφιά.

Βέβαια αυτοί οι άνδρες είναι απόλυτα ικανοί να μεταμορφώνονται σε πρίγκιπες. Το κάνουν αυτό στην αρχή, όταν προσπαθούν να βγουν ραντεβού με μια καλή και αξιοπρεπή γυναίκα, την οποία τελικά καταλή­γουν να την επικρίνουν και να τη θεωρούν ως ενσάρκωση του τέρατος. Αυτή η μεταμόρφωση σχετίζεται με την προβολή συναισθημάτων ντροπής στον άλλο. Υπάρχει μια κοντινή σύνδεση μεταξύ ναρκισσισμού και ντροπής: Η μεγαλομανία είναι μια αποφυγή του βιώματος της ντροπής. Το άλλο που είδαμε, είναι ότι για τους άνδρες το να φαίνεσαι ωραί­ος είναι διαφορετικό απ’ το να είσαι όμορφος. Και, το να φαίνεσαι ωραί­ος το πετυχαίνεις όταν έχεις μια όμορφη γυναίκα και μια καλή δουλειά. Ας το θυμηθούμε αυτό καθώς θα εξετάζουμε τις διάφορες μορφές των τεράτων που μεταμορφώνονται.

Στην προσπάθειά του να νιώσει καλύτερα για τον εαυτό του, τα έφερε έτσι τα πράγματα, ώστε από εκεί που τον αντιμετώ­πιζαν σαν να ήταν τέρας κατέληξε να του φέρονται σαν να είναι ένας κακομαθημένος πρίγκιπας. Με την πρώτη του δουλειά και την πρώτη του γυναίκα προσπάθησε να νιώσει καλά με τον εαυτό του διαλέγοντας ένα επιτυχημένο και όμορφο περιβάλλον – όμως αυτό απλά του υπογράμμι­ζε τα συναισθήματα ανεπάρκειάς του. Με τη δεύτερη δουλειά και τη δεύ­τερη γυναίκα του προσπάθησε το ίδιο διαλέγοντας ένα λιγότερο ικανοποιητικό περιβάλλον, ώστε να νιώσει συγκριτικά καλύτερα με τον εαυτό του – αλλά και σ’ αυτό απέτυχε. Έτσι, και στα δύο κεφάλαια της ζωής του έκανε το ίδιο πράγμα – πρόβαλλε ένα μέρος του εαυτού του στο περι­βάλλον, σε μια εκ των προτέρων καταδικασμένη προσπάθεια να βρει μια εξωτερική λύση στο εσωτερικό του πρόβλημα. Αν βγάλετε συμπέρασμα απ’ αυτό, ότι το ιδανικό περιβάλλον για τον θα ήταν κάτι εν­διάμεσο απ’ τα δύο προηγούμενα, ίσως να το πετύχετε, ίσως και όχι – όμως ακόμα δεν έχετε πιάσει το νόημα. Το νόημα είναι ότι γι’ αυτόν τον άνθρωπο -όπως συμβαίνει, σε διαφορετικό βαθμό, στον καθένα μας – το πόσο ελκυστικό είναι το περιβάλλον έχει σχέση με τα μάτια του εγωκε­ντρικού παρατηρητή.

Πολλές γυναίκες νιώθουν οικεία με τον τρόπο που οι άνδρες επικριτικά προβάλλουν πάνω σ’ αυτές τη δική τους ανεπάρκεια. Οι προ­σπάθειες αυτών των ανδρών να νιώσουν καλύτερα για τον εαυτό τους “υποβιβάζοντας” τις γυναίκες τους ή τις συντρόφους τους, δεν φέρνουν αποτέλεσμα, γιατί καταλήγουν να νιώθουν οι ίδιοι υποβιβασμένοι, μέσω της αντανάκλασης.

Η τάση, δηλαδή, των ανδρών να προβάλλουν την ντροπή τους στις γυναίκες με τις οποίες βγαίνουν ραντεβού. Είναι ξεκάθαρο ότι αυτή η συζήτηση μπορεί να επαναληφθεί εδώ, καθώς εξετάζουμε τη μεταμόρφωση των ανεπιθύμητων, εσωτερικών κομματιών του εαυτού σε εξωτερικό περιβάλλον. Θα σας γλιτώσω από την επανάληψη, αλλά θα ήθελα ν’ αναφερθώ σε ένα σχετικό σύνδρομο μεταμόρφωσης, το οποίο βρίσκω προσωπικά πολύ λυ­πηρό. Σ’ αυτό το σύνδρομο ο άν­δρας ψάχνει πραγματικά να ερωτευθεί και να δεσμευτεί σε μια μακρο­χρόνια σχέση συντροφικότητας. Όμως, κάθε φορά που ερωτεύεται μια γυναίκα η οποία φαίνεται να είναι καλή, εκείνος αρχίζει να έχει αμφιβο­λίες. Κάτι αρχίζει και τον ενοχλεί σ’ αυτή τη γυναίκα – μπορεί να είναι κά­τι ασήμαντο, όπως οι μεγάλοι γοφοί, ή κάτι… επίσης ασήμαντο, όπως η έλλειψη ενδιαφέροντος για τη μουσική. Όμως, ό,τι και να είναι αυτό, κι ενώ στην αρχή δεν τον ενοχλεί, μετά, και καθώς επικεντρώνεται σ’ αυτό, εκείνο μεγαλώνει τόσο στο μυαλό του… ώσπου «καταστρέφει οτιδήποτε καλό υπάρχει στη σχέση», όπως λέει ο ίδιος.

Το βρίσκω πολύ λυπηρό αυτό επειδή βιώνει την ίδια κατάσταση τουλάχιστον δύο φορές, και κάθε φορά πραγματικά πι­στεύει -και συχνά πείθει και τον σκεπτικό- ότι βρήκε την αληθινή ευτυχία. Η απογοήτευσή του για την ικανότητά του ν’ αγαπήσει, όταν η πεντάμορφή του μεταμορφώνεται για ακόμα μια φορά σε τέρας, είναι οδυνηρή. Βέβαια υπάρχει πάντα μια ψευδαίσθηση όταν ερωτευό­μαστε: Η ψευδαίσθηση ότι αγαπιόμαστε απ’ τον άλλο άνθρωπο-ο οποί­ος είναι προσωρινά διαποτισμένος απ’ αυτή την απαράμιλλη μοναδικότη­τα που προέρχεται απ’ την εξιδανικευμένη αγάπη μας προς αυτόν- κι αυ­τό θα μας κάνει να νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας για πάντα.

Όταν όμως το άτομο έχει επενδύσει όλη την αίσθηση του εαυτού του σ’ αυτή την ψευδαίσθηση, όσο γνήσιος ή έξυπνος κι αν είναι, όταν διαλυθεί αυτή η ψευδαίσθηση, δεν μένει τίποτα – και η αγάπη εξαφανί­ζεται όσο γρήγορα εμφανίστηκε. Η πιο οδυνηρή εμπειρία αυτού του συνδρόμου έρχεται όταν συνειδητοποιήσει ότι δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα στις γυναίκες που (νόμιζε ότι) αγάπησε – πιθανόν να ήταν ευ­τυχισμένος με όλες τους. Αυτό είναι οδυνηρό, όχι μόνο επειδή έχασε τό­ση αγάπη και τόσες ευκαιρίες, αλλά λόγω της πραγματικής αίσθησης της εσωτερικής ζημιάς που παθαίνει τώρα – τη γνώση ότι εκείνος είχε το πρό­βλημα, και όχι αυτές. Η χρυσή τομή όμως είναι ότι ακριβώς αυτή η οδυ­νηρή συνειδητοποίηση μπορεί να εκτινάξει τον άνδρα σε μια θεραπευτι­κή τροχιά και στο τέλος ίσως να καταλάβει ότι δεν υπάρχουν πεντάμορ­φες και τέρατα – παρά μόνο στα παραμύθια.

Φιλοσοφία της ιστορίας: θεώρηση του Hegel

Γκέοργκ Χέγκελ: 1770–1830

Ο Λόγος μέσα στην ιστορία

§1. Ο Χέγκελ συνοψίζει ως εξής τη συνολική του αντίληψη για την ενεργό παρουσία του Λόγου μέσα στην ιστορία: εάν συμπεριφερόμαστε έλλογα στην ενεργό πραγματικότητα (Wirklichkeit), θα μας συμπεριφερθεί κι αυτή έλλογα. Υπό ένα τέτοιο πνεύμα επιχειρεί να εισχωρήσει στη φιλοσοφία της ιστορίας του κόσμου, της παγκόσμιας ιστορίας. Τι σημαίνει φιλοσοφία της παγκόσμιας ιστορίας; Εκ πρώτης όψεως σημαίνει θεώρηση, εξέταση της ιστορίας που πραγματοποιεί η νόηση, ο στοχασμός (Denken). Κάθε θεώρηση της ιστορίας που γίνεται δεν είναι έργο αυτής της νόησης, αυτού του στοχασμού; Ο Χέγκελ δεν το αμφισβητεί αυτό· προσθέτει μόνο, από τη δική του διαλεκτική σκοπιά, πως το ζητούμενο δεν είναι μια οποιαδήποτε θεώρηση της ιστορίας, αλλά πρωτίστως η φιλοσοφική της θεώρηση.

§2. Για τον κοινό νου, την κοινή αντίληψη, φιλοσοφική πραγμάτευση της ιστορίας φαντάζει ως κάτι το αντιφατικό, το ασύμβατο, το ακατανόητο. Φιλοσοφία και ιστορία λογίζονται, για την εν λόγω αντίληψη, ως δυο διαφορετικές, διαμετρικά αντίθετες έννοιες: η μεν πρώτη παραπέμπει στη νοητική δραστηριότητα του υποκειμένου ως τέτοιου, η δε δεύτερη ασχολείται με αντικειμενική περιγραφή, παρουσίαση συμβάντων· είναι μια απλή ιστοριογραφία. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μια ενεργό, ανήσυχη υποκειμενικότητα, στη δεύτερη με μια παθητική, απτή, συμβατική αντικειμενικότητα, όπου καταγράφονται γεγονότα και συμβάντα. Όχι σπάνια δε καταγράφονται και παρουσιάζονται με βάση τις κυρίαρχες πολιτικές, ιδεολογικές, θρησκευτικές, επιστημονικές σκοπιμότητες, με αποτέλεσμα η ιστορία να υποβιβάζεται σε όργανο προπαγάνδας και να χάνει τον γεμάτο νοήματα χαρακτήρα της.

§3. Σε αντίθεση με την εν λόγω κοινή πρόσληψη της ιστορίας ως ιστοριογραφίας, ο Χέγκελ θεωρεί πως φιλοσοφία και ιστορία όχι μόνο δεν είναι ασύμβατες έννοιες και πραγματικότητες, παρά διέπονται από ένα κοινό στοιχείο: το νοείν ή τη νόηση, το σκέπτεσθαι, τον στοχασμό. Είτε φιλόσοφος είναι κάποιος είτε ιστορικός είτε άλλης επιστήμης διανοητής είναι σκεπτόμενος άνθρωπος και ως τέτοιος διαφοροποιείται από το ζώο που δεν διαθέτει αυτή τη νόηση. Σκέψεις, αισθήματα, ένστικτα, βούληση κ.λπ. είναι ανθρώπινα και όχι ζωώδη. Γι’ αυτό και ο άνθρωπος μόνο έχει θρησκεία, όπως λέγει σε άλλο σημείο ο φιλόσοφος, και όχι το ζώο. Η νοητική δραστηριότητα, ως εκ τούτου, μπορεί να υπάρχει μέσα σε όλες τις επιστήμες, στην ιστορία, στην τέχνη και αλλού, στον φιλοσοφικό της ωστόσο προσανατολισμό ή ως φιλοσοφική νόηση είναι διαφορετικής τάξης. Η επιστημονική ή ιστορική νόηση υποτάσσεται στο ον, στο αντικείμενο, το υπηρετεί. Η ιστορία π.χ. συλλαμβάνει καθαρά μόνο το υπάρχον, το γεγονός, το συμβάν, το δεδομένο. Η φιλοσοφία, απεναντίας, επιχειρεί να εντάξει αυτό το ον, γεγονός, συμβάν κ.λπ. σε ένα στοχαστικά διαλεκτικό όλο που η ίδια παράγει.

§4. Όταν λοιπόν ο φιλόσοφος αναλαμβάνει να σκεφτεί φιλοσοφικά την παγκόσμια ιστορία, λαμβάνει ως βάση το γεγονός ότι η ιστορία εν γένει εκτυλίσσεται με τον τρόπο του Λόγου, κινείται έλλογα. Το «κινείται έλλογα» δεν σημαίνει πως όλα γίνονται σωστά και αληθινά ή ότι κάποια εξωτερική λογική καθορίζει τα ιστορικά γεγονότα, αλλά πως το ιστορικό γίγνεσθαι ενέχει Λογικότητα, συμβαίνει ως Λόγος και ως ιστορικότητα αυτού του Λόγου. Επομένως, εάν θέλουμε να το κατανοούμε, καλούμαστε να μην αφηγούμαστε απλώς ό,τι συμβαίνει, να μην περιοριζόμαστε στο ιστοριογραφικό, ή να μην επαφιέμεθα, για μια λύση του αινίγματος των ιστορικών πράξεων, στην αφέλεια της μιας ή της άλλης μορφής πίστεως αλλά να εκκινούμε από την επίγνωση «ότι ο Λόγος εξουσιάζει τον κόσμο» (Χέγκελ) και να προϋποθέτουμε, για κάθε ιστορική έρευνα, αυτό και μόνο αυτό «το διανόημα του Λόγου» (Χέγκελ). Το προϋποθέτουμε όχι ως a priori αξίωμα, παρά ως το ζητούμενο κατά την εξέλιξη της μελέτης της ιστορίας, άρα ως το συναγόμενο από τη μελέτη τούτη.

§5. Κατ’ αυτό τον τρόπο αρχίζει η φιλοσοφική θεώρηση της παγκόσμιας ιστορίας: αναζητούμε την παρουσία του συγκεκριμένου διανοήματος μέσα στην παγκόσμια ιστορία ή άλλως μέσα στην ιστορία του κόσμου (Weltgeschichte). Γιατί όμως μέσα στην παγκόσμια ιστορία και όχι, ας πούμε, σε ένα μόνο επί μέρους, ορισμένο εν χώρω και χρόνω, τμήμα της; Επειδή ο Λόγος δεν εμφανίζεται με περιορισμένη ισχύ στο κάθε επί μέρους, δεν είναι απλώς λόγια και λέξεις μιας ορισμένης χρονικής στιγμής αλλά η απέραντη δια-νοηματική ισχύς του συμβαίνοντος παγκοσμίως ή του παγκόσμιου ιστορικού γίγνεσθαι. Απέραντη ισχύς: ποιεί τα πάντα, εκφράζει τη Λογική της/τον Λόγο της εννοιολογικής/κατανοητικής τους ενότητας και για μας, τους ανθρώπους, αποτελεί την ερμηνευτική ισχύ του παντός.

§6. Έτσι δεν μπορεί, με κανένα τρόπο, να ακινητοποιείται μπρος στο ένα ή το άλλο εμπόδιο, να χάνει τον προσανατολισμό του και να αυτο-εγκαταλείπεται στο έλεος αλλότριων δυνάμεων. Γιατί μπορεί να ποιεί τα πάντα; Επειδή είναι η ενύπαρκτη υπόσταση, δηλαδή η συνεκτική και πραγματική ουσία, στην οποία καθετί που συμβαίνει οφείλει την ύπαρξή του. Αλλά ως τέτοια υπόσταση πρέπει να εμφανίζεται, δυνάμει της διαλεκτικής υπόστασης-υποκειμένου της Φαινομενολογίας του πνεύματος. Η μορφή εμφάνισής του είναι το πνεύμα, το παγκόσμιο πνεύμα. Αναλογικά, η παγκόσμια ιστορία είναι η ιστορική ανάπτυξη αυτού του πνεύματος και ως τέτοια συνιστά την κατά Λόγο αυτο-αποκάλυψή του. Ως εκ τούτου, όταν φιλοσοφούμε επί της ιστορίας, ουσιαστικά επιζητούμε να γινόμαστε μέτοχοι της συγκεκριμένης αποκάλυψης του εαυτού του πνεύματος: να προσδοκούμε νόημα και συνάμα να εξελισσόμαστε σε φορείς, παραγωγούς νοήματος.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1373b-1374a)

[1373b] [XIII] Τὰ δ᾽ ἀδικήματα πάντα καὶ τὰ δικαιώματα διέλωμεν ἀρξάμενοι πρῶτον ἐντεῦθεν. ὥρισται δὴ τὰ δίκαια καὶ τὰ ἄδικα πρός τε νόμους δύο καὶ πρὸς οὕς ἐστι διχῶς. λέγω δὲ νόμον τὸν μὲν ἴδιον, τὸν δὲ κοινόν, ἴδιον μὲν τὸν ἑκάστοις ὡρισμένον πρὸς αὑτούς, καὶ τοῦτον τὸν μὲν ἄγραφον, τὸν δὲ γεγραμμένον, κοινὸν δὲ τὸν κατὰ φύσιν. ἔστι γάρ τι ὃ μαντεύονται πάντες, φύσει κοινὸν δίκαιον καὶ ἄδικον, κἂν μηδεμία κοινωνία πρὸς ἀλλήλους ᾖ μηδὲ συνθήκη, οἷον καὶ ἡ Σοφοκλέους Ἀντιγόνη φαίνεται λέγουσα, ὅτι δίκαιον ἀπειρημένου θάψαι τὸν Πολυνείκη, ὡς φύσει ὂν τοῦτο δίκαιον·
οὐ γάρ τι νῦν γε κἀχθές, ἀλλ᾽ ἀεί ποτε
ζῇ τοῦτο, κοὐδεὶς οἶδεν ἐξ ὅτου φάνη·

καὶ ὡς Ἐμπεδοκλῆς λέγει περὶ τοῦ μὴ κτείνειν τὸ ἔμψυχον· τοῦτο γὰρ οὐ τισὶ μὲν δίκαιον τισὶ δ᾽ οὐ δίκαιον,
ἀλλὰ τὸ μὲν πάντων νόμιμον διά τ᾽ εὐρυμέδοντος
αἰθέρος ἠνεκέως τέταται διά τ᾽ ἀπλέτου αὐγῆς·

καὶ ὡς ἐν τῷ Μεσσηνιακῷ λέγει Ἀλκιδάμας.

Πρὸς οὓς δέ, διώρισται δίχα· ὥρισται γὰρ πρὸς τὸ κοινὸν ἢ πρὸς ἕνα τῶν κοινωνούντων ἃ δεῖ πράττειν καὶ μὴ πράττειν· διὸ καὶ τἀδικήματα καὶ τὰ δικαιώματα διχῶς ἔστιν ἀδικεῖν καὶ δικαιοπραγεῖν· ἢ γὰρ πρὸς ἕνα καὶ ὡρισμένον ἢ πρὸς τὸ κοινόν· ὁ γὰρ μοιχεύων καὶ τύπτων ἀδικεῖ τινα τῶν ὡρισμένων, ὁ δὲ μὴ στρατευόμενος τὸ κοινόν.

Ἁπάντων δὴ τῶν ἀδικημάτων διῃρημένων, καὶ τῶν μὲν ὄντων πρὸς τὸ κοινὸν τῶν δὲ πρὸς ἄλλον ἢ πρὸς ἄλλους, ἀναλαβόντες τί ἐστιν τὸ ἀδικεῖσθαι λέγωμεν. ἔστι δὴ τὸ ἀδικεῖσθαι τὸ ὑπὸ ἑκόντος τὰ ἄδικα πάσχειν· τὸ γὰρ ἀδικεῖν ὥρισται πρότερον ἑκούσιον εἶναι. ἐπεὶ δ᾽ ἀνάγκη τὸν ἀδικούμενον βλάπτεσθαι καὶ ἑκουσίως βλάπτεσθαι, αἱ μὲν βλάβαι ἐκ τῶν πρότερον φανεραί εἰσιν· τὰ γὰρ ἀγαθὰ καὶ τὰ κακὰ εἴρηται καθ᾽ αὑτὰ πρότερον καὶ τὰ ἑκούσια, ὅτι ἔστιν ὅσα εἰδότες, ὥστ᾽ ἀνάγκη πάντα τὰ ἐγκλήματα ἢ πρὸς τὸ κοινὸν ἢ πρὸς τὸ ἴδιον εἶναι, καὶ ἢ ἀγνοοῦντος καὶ ἄκοντος ἢ ἑκόντος καὶ εἰδότος, καὶ τούτων τὰ μὲν προελομένου τὰ δὲ διὰ πάθος. περὶ μὲν οὖν θυμοῦ ῥηθήσεται ἐν τοῖς περὶ τὰ πάθη, ποῖα δὲ προαιροῦνται καὶ πῶς ἔχοντες εἴρηται πρότερον.

Ἐπεὶ δ᾽ ὁμολογοῦντες πολλάκις

[1374a] πεπραχέναι ἢ τὸ ἐπίγραμμα οὐχ ὁμολογοῦσιν ἢ περὶ ὃ τὸ ἐπίγραμμα, οἷον λαβεῖν μὲν ἀλλ᾽ οὐ κλέψαι, καὶ πατάξαι πρότερον ἀλλ᾽ οὐχ ὑβρίσαι, καὶ συγγενέσθαι ἀλλ᾽ οὐ μοιχεῦσαι, ἢ κλέψαι μὲν ἀλλ᾽ οὐχ ἱεροσυλῆσαι (οὐ γὰρ θεοῦ τι), ἢ ἐπεργάσασθαι μὲν ἀλλ᾽ οὐ δημοσίαν, ἢ διειλέχθαι μὲν τοῖς πολεμίοις ἀλλ᾽ οὐ προδοῦναι, διὰ ταῦτα δέοι ἂν καὶ περὶ τούτων διωρίσθαι, τί κλοπή, τί ὕβρις, τί μοιχεία, ὅπως ἐάν τε ὑπάρχειν ἐάν τε μὴ ὑπάρχειν βουλώμεθα δεικνύναι ἔχωμεν ἐμφανίζειν τὸ δίκαιον. ἔστι δὲ πάντα τὰ τοιαῦτα περὶ τοῦ ἄδικον εἶναι καὶ φαῦλον ἢ μὴ ἄδικον ἡ ἀμφισβήτησις· ἐν γὰρ τῇ προαιρέσει ἡ μοχθηρία καὶ τὸ ἀδικεῖν, τὰ δὲ τοιαῦτα τῶν ὀνομάτων προσσημαίνει τὴν προαίρεσιν, οἷον ὕβρις καὶ κλοπή· οὐ γὰρ εἰ ἐπάταξεν πάντως ὕβρισεν, ἀλλ᾽ εἰ ἕνεκά του, οἷον τοῦ ἀτιμάσαι ἐκεῖνον ἢ αὐτὸς ἡσθῆναι. οὐδὲ πάντως, εἰ λάθρᾳ ἔλαβεν, ἔκλεψεν, ἀλλ᾽ εἰ ἐπὶ βλάβῃ ‹τούτου ἀφ᾽ οὗ ἔλαβε› καὶ σφετερισμῷ ἑαυτοῦ. ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τῶν ἄλλων ἔχει ὥσπερ καὶ περὶ τούτων.

***
[1373b] [13] Ας κάνουμε τώρα την ταξινόμηση όλων των άδικων και των δίκαιων πράξεων αρχίζοντας από το ακόλουθο σημείο. Έχουμε ήδη ορίσει τα δίκαια και τα άδικα α) ενσχέσει με δύο ειδών νόμους, β) ενσχέσει με τα πρόσωπα — με διπλό μάλιστα νόημα. Με τον νόμο εννοώ αφενός τον μερικό και αφετέρου τον γενικό. «Μερικό» ονομάζω αυτόν που έχει θεσπίσει ο κάθε λαός για τον ίδιο του τον εαυτό — αυτός, πάλι, είναι ή άγραφος ή γραπτός. Λέγοντας «γενικό νόμο» εννοώ αυτόν που βασίζεται στη φύση. Γιατί υπάρχει εκ φύσεως ένα κοινό αίσθημα δικαίου και αδίκου, που το νιώθουν, κατά κάποιον τρόπο, όλοι οι άνθρωποι, ακόμη κι αν δεν υπάρχει καμιά επικοινωνία ή συμφωνία μεταξύ τους — κάτι σαν αυτό που ολοφάνερα εννοεί η Αντιγόνη του Σοφοκλή, όταν λέει ότι, μόλο που είναι απαγορευμένο, είναι δίκαιο να θάψει τον Πολυνείκη, γιατί αυτό είναι δίκαιο εκ φύσεως:

 γιατί όχι σήμερα και χτες, μα αιώνια
ζουν αυτοί, και κανείς δεν το γνωρίζει
από πότε φανήκανε.

Το ίδιο λέει και ο Εμπεδοκλής μιλώντας για το ότι δεν πρέπει να σκοτώνουμε έμψυχα όντα, γιατί αυτό δεν είναι δίκαιο για κάποιους και άδικο για κάποιους άλλους,

 αλλ᾽ είναι νόμος για όλους, που απλώνεται χωρίς σταματημό
στον παντοδύναμο αιθέρα και στο απέραντο το φως.

Το ίδιο λέει και ο Αλκιδάμαντας στον Μεσσηνιακό του λόγο.

Ενσχέσει με τα πρόσωπα, έχουμε μια διπλή, πάλι, διαίρεση· το τί, πράγματι, πρέπει να κάνουν οι άνθρωποι και τί δεν πρέπει, έχει ορισθεί ενσχέσει με το σύνολο της κοινωνικής ομάδας ή ενσχέσει προς το καθένα άτομο-μέλος της· γι᾽ αυτό και οι άδικες και δίκαιες πράξεις μπορούν να γίνονται προς δύο κατευθύνσεις: ή ενσχέσει με ένα συγκεκριμένο άτομο ή ενσχέσει με ολόκληρη την κοινωνική ομάδα: αυτός που μοιχεύει ή δέρνει διαπράττει αδίκημα σε βάρος κάποιου συγκεκριμένου προσώπου, ενώ αυτός που αποφεύγει να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία διαπράττει αδίκημα σε βάρος της κοινωνικής ομάδας.

Αφού λοιπόν με τις διακρίσεις που κάναμε ταξινομήσαμε όλα τα είδη των άδικων πράξεων, άλλες από τις οποίες έχουν να κάνουν με το σύνολο της κοινωνικής ομάδας και άλλες με κάποιο ή κάποια άτομα-μέλη της, ας επανέλθουμε στο θέμα μας και ας πούμε τι θα πει «αδικούμαι». «Αδικούμαι» θα πει «υφίσταμαι άδικες πράξεις» από κάποιο άτομο που ενεργεί έτσι με τη θέλησή του ορίσαμε ήδη πρωτύτερα την αδικία ως εκούσια πράξη. Δεδομένου ότι «αδικούμαι» δεν μπορεί παρά να σημαίνει «υφίσταμαι βλάβη», και μάλιστα «παρά τη θέλησή μου», σε τί συνίστανται οι βλάβες γίνεται φανερό από αυτά που είπαμε πρωτύτερα· μιλήσαμε, πράγματι, πρωτύτερα για τα πράγματα που είναι καλά και γι᾽ αυτά που είναι κακά καθεαυτά· είπαμε επίσης ότι εκούσιες είναι οι πράξεις που γίνονται εν γνώσει. Επομένως όλες οι προσφυγές στα δικαστήρια δεν μπορεί παρά να γίνονται για άδικες πράξεις είτε σε βάρος της κοινωνικής ομάδας είτε σε βάρος ατόμου, με τον δράστη να ενεργεί είτε εν αγνοία και χωρίς τη θέλησή του είτε με τη θέλησή του και εν γνώσει του — στην τελευταία περίπτωση είτε ύστερα από επιλογή και προτίμηση είτε κάτω από την επίδραση πάθους. Για τον θυμό θα κάνουμε λόγο όταν θα πραγματευθούμε τα πάθη· όσο για το τί επιλέγουν και προτιμούν οι άνθρωποι και κάτω από την επίδραση ποιάς ψυχικής κατάστασης, κάναμε ήδη σχετικό λόγο παραπάνω.

Δεδομένου ότι πολλές φορές οι άνθρωποι, μολονότι παραδέχονται

[1374a] την πράξη τους, δεν συμφωνούν με τον χαρακτηρισμό που της δίνεται ή με την εγκληματική ενέργεια στην οποία αποδίδεται αυτός ο χαρακτηρισμός (π.χ. παραδέχονται ότι «πήραν» κάτι, όχι όμως ότι το «έκλεψαν»· ότι χτύπησαν πρώτοι, όχι όμως ότι πρόσβαλαν· ότι «είχαν σχέση με κάποια γυναίκα», όχι όμως ότι «διέπραξαν μοιχεία»· ότι «έκλεψαν», όχι όμως ότι «έκαναν ιεροσυλία», αφού δεν έκλεψαν κάτι που ανήκε σε θεό· ότι καταπάτησαν ξένη γη, όχι όμως δημόσια γη· ότι «συνομίλησαν» με τους εχθρούς, όχι όμως ότι «πρόδωσαν»), γι᾽ αυτό είναι, νομίζω, ανάγκη να δώσουμε και αυτούς τους ορισμούς: τί είναι κλοπή, τί είναι προσωπική προσβολή, τί είναι μοιχεία, ώστε να μπορούμε, είτε θέλουμε να δείξουμε ότι υπάρχει το αδίκημα είτε ότι δεν υπάρχει, να κάνουμε σαφές τί είναι δίκαιο στη συγκεκριμένη περίπτωση. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις το ερώτημα που τίθεται και προκαλεί συζητήσεις είναι τούτο: Είναι το συγκεκριμένο άτομο άδικο και τιποτένιο ή δεν είναι άδικο; Στην πραγματικότητα, αυτό που κάνει μια πράξη κακή και άδικη είναι η προαίρεση, και όλες οι λέξεις του τύπου «προσωπική προσβολή» και «κλεψιά» δηλώνουν προαίρεση· γιατί αν κάποιος χτύπησε κάποιον, αυτό δεν θα πει σε όλες τις περιπτώσεις πως τον πρόσβαλε, παρά μόνο αν αυτό το έκανε για έναν συγκεκριμένο λόγο, π.χ. για να εξευτελίσει εκείνον ή για να ευχαριστηθεί ο ίδιος. Επίσης, αν πήρε κανείς κάτι κρυφά, δεν θα πει ότι οπωσδήποτε έκλεψε, παρά μόνο αν το έκανε για να βλάψει αυτόν από τον οποίο το πήρε και για να το σφετερισθεί ο ίδιος. Ό,τι συμβαίνει στις περιπτώσεις αυτές, το ίδιο συμβαίνει και σε όλες τις άλλες.