Αλήθεια και Ψέμα είναι ένα κλασικό φιλοσοφικό έργο που διερευνά την ιδέα της αλήθειας και τη σχέση της με την ηθική και την εξουσία. Ο Νίτσε υποστηρίζει ότι η αλήθεια δεν είναι μια απόλυτη, αλλά μάλλον μια κατασκευή που δημιουργείται από τους ανθρώπους και υπόκειται σε αλλαγές ανάλογα με το πλαίσιο. Υποστηρίζει επίσης ότι η αλήθεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο εξουσίας και ότι αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία είναι συχνά αυτοί που ορίζουν τι είναι αλήθεια και τι όχι.Το στυλ γραφής του Νίτσε είναι ελκυστικό και προκαλεί σκέψη και προσφέρει μια μοναδική οπτική για την έννοια της αλήθειας. Προκαλεί τους αναγνώστες να σκεφτούν κριτικά για τις δικές τους πεποιθήσεις και να εξετάσουν πώς μπορεί να επηρεαστούν από τη δύναμη και την εξουσία. Υποστηρίζει επίσης ότι η αλήθεια δεν είναι απόλυτη, αλλά μάλλον μια κατασκευή που μπορεί να χειραγωγηθεί και να χρησιμοποιηθεί για να εξυπηρετήσει ορισμένα συμφέροντα.
Συνολικά, η Αλήθεια και η Αλήθεια του Νίτσε είναι ένα σημαντικό φιλοσοφικό έργο που προσφέρει μια διορατική και στοχαστική εξερεύνηση της αλήθειας και της σχέσης της με την εξουσία και την ηθική. Είναι απαραίτητο να διαβάσει όποιος ενδιαφέρεται για τη φιλοσοφία και την έννοια της αλήθειας.
Τα πλεονεκτήματα της αλήθειας έναντι της αναλήθειας, της πραγματικότητας έναντι του ψεύδους, φαίνονται τόσο προφανή που φαίνεται αδιανόητο να την αμφισβητήσει κανείς, πόσο μάλλον να προτείνει το αντίθετο - ότι η αναλήθεια μπορεί, στην πραγματικότητα, να είναι προτιμότερη από την αλήθεια. Αλλά αυτό ακριβώς είναι ο Γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε έκανε - και έτσι ίσως τα πλεονεκτήματα της αλήθειας δεν είναι τόσο ξεκάθαρα όσο υποθέτουμε συνήθως.
Φύση της Αλήθειας
Η εμβάθυνση του Νίτσε στη φύση της αλήθειας ήταν μέρος ενός συνολικού προγράμματος που τον οδήγησε σε έρευνες για τη γενεαλογία ποικίλων πτυχών του πολιτισμού και της κοινωνίας, με ηθική όντας από τους πιο γνωστούς με το βιβλίο του Περί της Γενεαλογίας των Ηθών (1887). Ο στόχος του Νίτσε ήταν να κατανοήσει καλύτερα την ανάπτυξη των «γεγονότων» (ηθικών, πολιτιστικών, κοινωνικών κ.λπ.) που θεωρούνται δεδομένα στη σύγχρονη κοινωνία και έτσι να επιτύχει μια καλύτερη κατανόηση αυτών των γεγονότων στη διαδικασία.
Στην έρευνά του για την ιστορία της αλήθειας, θέτει ένα κεντρικό ερώτημα το οποίο πιστεύει ότι οι φιλόσοφοι αδικαιολόγητα αγνόησαν: τι είναι τοαξίατης αλήθειας; Αυτά τα σχόλια εμφανίζονται στοΠέρα από το καλό και το κακό:
Η θέληση για αλήθεια που θα μας δελεάσει ακόμα σε πολλά εγχειρήματα, αυτή η περίφημη αλήθεια για την οποία όλοι οι μέχρι τώρα φιλόσοφοι έχουν μιλήσει με σεβασμό - τι ερωτήματα δεν μας έθεσε αυτή η θέληση για αλήθεια! Τι περίεργες, πονηρές, αμφισβητήσιμες ερωτήσεις! Αυτή είναι μια μακρά ιστορία ακόμη και τώρα - κι όμως φαίνεται σαν να είχε μόλις ξεκινήσει. Είναι να απορεί κανείς που τελικά θα πρέπει να γίνουμε καχύποπτοι, να χάσουμε την υπομονή μας και να απομακρυνθούμε ανυπόμονα; Ότι πρέπει επιτέλους να μάθουμε από αυτή τη Σφίγγα να κάνουμε ερωτήσεις; Ποιος είναι πραγματικά αυτός που μας θέτει ερωτήματα εδώ; Τι θέλει πραγματικά μέσα μας την «αλήθεια»;». «Πράγματι, σταματήσαμε πολύ στην ερώτηση σχετικά με την αιτία αυτής της διαθήκης - μέχρι που επιτέλους σταματήσαμε εντελώς πριν από μια ακόμη πιο βασική ερώτηση. Ρωτήσαμε για την αξία αυτής της διαθήκης. Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε αλήθεια: γιατί όχι μάλλον αναλήθεια; και αβεβαιότητα; ακόμα και άγνοια;».
Αυτό που επισημαίνει ο Νίτσε εδώ είναι ότι η επιθυμία των φιλοσόφων (και των επιστημόνων) για αλήθεια, βεβαιότητα και γνώση αντί για αναλήθεια, αβεβαιότητα και άγνοια είναι βασικές, αναμφισβήτητες προϋποθέσεις. Ωστόσο, το ότι είναι αναμφισβήτητοι δεν σημαίνει ότι είναιαναμφισβήτητος. Για τον Νίτσε, το σημείο εκκίνησης μιας τέτοιας αμφισβήτησης βρίσκεται στη γενεαλογία της ίδιας της «θέλησής μας για αλήθεια».
Θέληση για Αλήθεια
Πού εντοπίζει ο Νίτσε την προέλευση αυτής της «θέλησης για αλήθεια», της επιθυμίας για «αλήθεια με οποιοδήποτε τίμημα»; Για τον Νίτσε, έγκειται σε μια σύνδεση μεταξύ αλήθειας και Θεού: οι φιλόσοφοι έχουν εξαγοράσει α θρησκευτικός ιδανικό που τους έκανε να αναπτύξουν μια τυφλή αναφορά για την αλήθεια, κάνοντας την αλήθεια Θεό τους. Όπως γράφει μέσαΓενεαλογία Ηθών, III, 25:
«Αυτό που περιορίζει τους ιδεαλιστές της γνώσης, αυτή η άνευ όρων θέληση για αλήθεια, είναι η πίστη στο ίδιο το ασκητικό ιδεώδες, έστω κι αν ως ασυνείδητη επιταγή -μην ξεγελιέστε γι' αυτό- είναι η πίστη σε μια μεταφυσική αξία, την απόλυτη αξία της αλήθειας. εγκρίνεται και εγγυάται μόνο αυτό το ιδανικό (στέκεται ή πέφτει με αυτό το ιδανικό).».
Ο Νίτσε υποστηρίζει έτσι ότι η αλήθεια, όπως ο Θεός του Πλάτωνα και η παραδοσιακήχριστιανισμός, είναι το υψηλότερο και το πιο τέλειο ον που μπορεί κανείς να φανταστεί: «εμείς οι άνθρωποι της γνώσης του σήμερα, εμείς οι άθεοι άνθρωποι και οι αντιμεταφυσικοί, κι εμείς εξακολουθούμε να αντλούμε τη φλόγα μας από τη φωτιά που άναψε μια πίστη χιλιετιών, η χριστιανική πίστη, που ήταν επίσης του Πλάτωνα, ότι ο Θεός είναι αλήθεια, ότι η αλήθεια είναι θεϊκή». (Gay Science, 344)
Τώρα, αυτό μπορεί να μην είναι ένα τέτοιο πρόβλημα, εκτός από το ότι ο Νίτσε ήταν ένθερμος αντίπαλος οποιουδήποτε άλλου που έστρεφε την ανθρώπινη αποτίμηση από αυτή τη ζωή και προς κάποιο άλλο κόσμο και άπιαστο βασίλειο. Γι' αυτόν, αυτού του είδους η κίνηση μείωσε αναγκαστικά την ανθρωπότητα και την ανθρώπινη ζωή, και έτσι βρήκε αυτή την αποθέωση της αλήθειας αφόρητη. Φαίνεται επίσης να έχει ενοχληθεί με την κυκλικότητα ολόκληρου του έργου - σε τελική ανάλυση, τοποθετώντας την αλήθεια στην κορυφή ό,τι ήταν καλό και καθιστώντας την το πρότυπο με το οποίο όλα πρέπει να μετρηθούν, αυτό φυσικά εξασφάλισε ότι η αξία της αλήθειας η ίδια θα ήταν πάντα εξασφαλισμένη και ποτέ δεν θα αμφισβητηθεί.
Αυτό τον οδήγησε να αναρωτηθεί εάν θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει αποτελεσματικά ότι η αναλήθεια ήταν προτιμότερη και να μειώσει σε μέγεθος τον κασσίτερο θεό της αλήθειας. Ο σκοπός του δεν ήταν, όπως έχουν οδηγηθεί να πιστεύουν ορισμένοι, να αρνηθεί οποιαδήποτε αξία ή νόημα στην αλήθεια. Αυτό από μόνο του θα ήταν επίσης ένα κυκλικό επιχείρημα - γιατί αν πιστεύουμε ότι η αναλήθεια είναι προτιμότερη από την αλήθεια επειδή αυτή είναι μια αληθινή δήλωση, τότε έχουμε χρησιμοποιήσει αναγκαστικά την αλήθεια ως τον τελικό κριτή αυτού που πιστεύουμε.
Όχι, η άποψη του Νίτσε ήταν πολύ πιο λεπτή και ενδιαφέρουσα από αυτό. Στόχος του δεν ήταν η αλήθεια αλλά η πίστη, συγκεκριμένα η τυφλή πίστη που υποκινείται από το «ασκητικό ιδανικό». Σε αυτήν την περίπτωση, ήταν τυφλή πίστη στην αλήθεια που επέκρινε, αλλά σε άλλες περιπτώσεις, ήταν τυφλή πίστη στον Θεό, στην παραδοσιακή χριστιανική ηθική κ.λπ.:
«Εμείς οι «άνθρωποι της γνώσης» σταδιακά καταλήξαμε σε δυσπιστία στους πιστούς κάθε είδους. Η δυσπιστία μας μάς οδήγησε σταδιακά να βγάλουμε συμπεράσματα αντίστροφα από εκείνα των προηγούμενων ημερών: όπου η δύναμη μιας πίστης εμφανίζεται πολύ έντονα, συμπεραίνουμε μια ορισμένη αδυναμία αποδεικτικότητας, ακόμη και την απιθανότητα αυτού που πιστεύεται. Και εμείς, επίσης, δεν αρνούμαστε ότι η πίστη «ευλογεί»: γι' αυτό ακριβώς αρνούμαστε ότι η πίστη αποδεικνύει οτιδήποτε - μια ισχυρή πίστη που κάνει ευλογημένη εγείρει υποψίες εναντίον αυτού που πιστεύεται. δεν καθιερώνει την «αλήθεια», καθορίζει μια ορισμένη πιθανότητα - εξαπάτησης. (Genealogy of Morals, 148)
Ο Νίτσε ήταν ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι σε εκείνους τους σκεπτικιστές και άθεοι που περηφανεύονταν που εγκατέλειψαν το «ασκητικό ιδεώδες» σε άλλα θέματα αλλά όχι σε αυτό: «Αυτοί οι αρνητικοί και οι ξένοι του σήμερα που είναι άνευ όρων σε ένα σημείο -- η επιμονή τους στην πνευματική καθαριότητα. Αυτά είναι σκληρά, αυστηρά, απόρητα, ηρωικά πνεύματα που αποτελούν την τιμή της εποχής μας. όλοι αυτοί οι χλωμοί άθεοι, οι αντιχριστιανοί, οι ανηθικοί, οι μηδενιστές, αυτοί οι σκεπτικιστές, οι εφεκτικοί, οι αιρετικοί του πνεύματος, ... αυτοί οι τελευταίοι ιδεαλιστές της γνώσης, μέσα στους οποίους μόνο η πνευματική συνείδηση είναι σήμερα ζωντανή και καλά, - σίγουρα πιστεύουν ότι είναι το ίδιο απόλυτα ελευθερωμένα από το ασκητικό ιδεώδες όσο γίνεται, αυτά τα «ελεύθερα, πολύ ελεύθερα πνεύματα». κι όμως οι ίδιοι το ενσαρκώνουν σήμερα και ίσως μόνοι τους. Απέχουν πολύ από το να είναι ελεύθερα πνεύματα: γιατί εξακολουθούν να έχουν πίστη στην αλήθεια. (Genealogy of Morals III:24) Αξία της Αλήθειας
Έτσι, η πίστη στην αλήθεια που δεν αμφισβητεί ποτέ την αξία της αλήθειας υποδηλώνει, στον Νίτσε, ότι η αξία της αλήθειας δεν μπορεί να αποδειχθεί και είναι πιθανώς ψευδής. Αν το μόνο που τον απασχολούσε ήταν να υποστηρίξει ότι η αλήθεια δεν υπήρχε, θα μπορούσε να την είχε αφήσει έτσι, αλλά δεν το έκανε. Αντίθετα, προχωρά υποστηρίζοντας ότι μερικές φορές, η αναλήθεια μπορεί πράγματι να είναι απαραίτητη προϋπόθεση της ζωής. Το γεγονός ότι μια πεποίθηση είναι ψευδής δεν είναι και δεν ήταν στο παρελθόν λόγος για να την εγκαταλείψουν οι άνθρωποι. Αντίθετα, οι πεποιθήσεις εγκαταλείπονται με βάση το αν εξυπηρετούν τους στόχους της διατήρησης και της ενίσχυσης της ανθρώπινης ζωής:
«Το ψεύτικο μιας κρίσης δεν είναι απαραίτητα αντίρρηση σε μια κρίση: εδώ είναι που η νέα μας γλώσσα ίσως ακούγεται πιο περίεργη. Το ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό προάγει τη ζωή, συντηρεί τη ζωή, συντηρεί τα είδη, ίσως ακόμη και την αναπαραγωγή ειδών. και η θεμελιώδης τάση μας είναι να ισχυριζόμαστε ότι οι πιο λανθασμένες κρίσεις (στις οποίες ανήκουν οι συνθετικές κρίσεις a priori) είναι οι πιο απαραίτητες για εμάς, χωρίς να αποδίδουμε ως αληθινές τις φαντασίες της λογικής, χωρίς να μετράμε την πραγματικότητα με τον καθαρά επινοημένο κόσμο του άνευ όρων και του εαυτού -πανομοιότυπα, χωρίς μια συνεχή παραποίηση του κόσμου μέσω αριθμών, η ανθρωπότητα δεν θα μπορούσε να ζήσει - ότι το να απαρνηθείς τις ψεύτικες κρίσεις θα σήμαινε απάρνηση της ζωής, θα σήμαινε άρνηση της ζωής. Το να αναγνωρίζεις την αναλήθεια ως προϋπόθεση της ζωής: αυτό, σίγουρα, σημαίνει να αντιστέκεσαι στα συνήθη αξιακά αισθήματα με επικίνδυνο τρόπο. Και μια φιλοσοφία που τολμάει να το κάνει, τοποθετείται, μόνο με αυτή την πράξη, πέρα από το καλό και το κακό». (Πέρα από το καλό και το κακό, 333)
Έτσι, αν η προσέγγιση του Νίτσε στα φιλοσοφικά ερωτήματα δεν βασίζεται στη διάκριση του αληθινού από το ψευδές, αλλά μάλλον στο τι είναι ζωογόνο από αυτό που καταστρέφει τη ζωή, δεν σημαίνει αυτό ότι είναι σχετικιστής όταν πρόκειται για την αλήθεια; Φάνηκε να υποστηρίζει ότι αυτό που οι άνθρωποι στην κοινωνία αποκαλούν συνήθως «αλήθεια» έχει να κάνει περισσότερο με τις κοινωνικές συμβάσεις παρά με την πραγματικότητα.
Τι είναι η Αλήθεια;
Ποια είναι λοιπόν η αλήθεια; Ένας κινητός στρατός από μεταφορές, μετωνύμια και ανθρωπομορφισμούς: εν ολίγοις, ένα άθροισμα ανθρώπινων σχέσεων που έχουν ενταθεί ποιητικά και ρητορικά, μεταφερθεί και εξωραϊσθεί και οι οποίες, μετά από μακρά χρήση, φαίνονται στους ανθρώπους σταθερές, κανονικές και δεσμευτικές . Οι αλήθειες είναι ψευδαισθήσεις που έχουμε ξεχάσει είναι ψευδαισθήσεις - είναι μεταφορές που έχουν φθαρεί και έχουν στραγγιστεί από την αισθησιακή δύναμη, νομίσματα που έχουν χάσει το ανάγλυφο και θεωρούνται πλέον ως μέταλλο και όχι πια ως νομίσματα.
Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι ήταν ένας απόλυτος σχετικιστής που αρνιόταν την ύπαρξη οποιασδήποτε αλήθειας έξω από τις κοινωνικές συμβάσεις. Το να υποστηρίζεις ότι η αναλήθεια είναι μερικές φορές προϋπόθεση της ζωής σημαίνει ότι η αλήθεια είναιεπίσηςμερικές φορές μια προϋπόθεση ζωής. Είναι αναμφισβήτητο ότι γνωρίζοντας την «αλήθεια» για το πού αρχίζει και που τελειώνει ένας γκρεμός μπορεί ναπολύπου ενισχύει τη ζωή!
Ο Νίτσε αποδέχτηκε την ύπαρξη πραγμάτων που είναι «αληθινά» και φαίνεται να έχει υιοθετήσει κάποια μορφή Αντιστοιχία Θεωρία της αλήθειας , τοποθετώντας τον έτσι πολύ έξω από το στρατόπεδο των σχετικιστών. Εκεί που διαφέρει από πολλούς άλλους φιλοσόφους, ωστόσο, είναι ότι εγκατέλειψε κάθε τυφλή πίστη στην αξία και την ανάγκη για αλήθεια σε κάθε στιγμή και σε κάθε περίπτωση. Δεν αρνήθηκε την ύπαρξη ή την αξία της αλήθειας, αλλά αρνήθηκε ότι η αλήθεια πρέπει να είναι πάντα πολύτιμη ή ότι είναι εύκολο να αποκτηθεί.
Μερικές φορές είναι καλύτερο να αγνοείς τη βάναυση αλήθεια, και μερικές φορές είναι πιο εύκολο να ζεις με ένα ψέμα. Όποια και αν είναι η περίπτωση, πάντα καταλήγει σε μια αξιακή κρίση: το να προτιμάς να έχεις την αλήθεια από την αναλήθεια ή το αντίστροφο σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη περίπτωση είναι μια δήλωση σχετικά με αυτό πουαξία, και αυτό το κάνει πάντα πολύ προσωπικό - όχι ψυχρό και αντικειμενικό, όπως προσπαθούν να το απεικονίσουν κάποιοι.
Συζητάμε τις απόψεις του Τόμας Τζ. Τζ. Άλτιζερ, θιασώτη της Ριζοσπαστικής Θεολογίας (γνωστή και ως «θεολογία του θανάτου του Θεού»), τις οποίες είχε πρόσφατα εκφράσει (μαζί με τον Ουίλιαμ Χάμιλτον) στο έργο τους “Radical Theology and the Death of God”, στηριγμένοι στους Ουίλιαμ Μπλέικ, Χέγκελ και Νίτσε, υφιστάμενοι μάλιστα και δριμεία κριτική από παραδοσιακούς Χριστιανούς θεολόγους και απολογητές (ενδεικτικά, βλ. το τρίλημμα του Σ. Ες. Λούις*).
Γύρω από τέτοιου είδους προβληματισμούς περιστρέφονται και τα έξι δοκίμια του τόμου Ο θάνατος του Θεού – Από τον Διαφωτισμό μέχρι την εποχή μας, που είναι γραμμένα από διαφορετικούς ειδικούς και εστιάζουν το καθένα σε διαφορετικές πλευρές της ίδιας διαδικασίας. Αρχικά, ο Κέναν Μάλικ, ισχυριζόμενος ότι η συζήτηση για την ύπαρξη του Θεού κρύβει μέσα της ένα άλλο ζήτημα, που δεν είναι άλλο από την εμφάνιση νέων μορφών κοινωνικής οργάνωσης, θεωρεί ότι αυτό που ονομάζουμε συνήθως «Διαφωτισμό» έχει δύο πτυχές, τον μετριοπαθή και τον ριζοσπαστικό Διαφωτισμό. Παρόλο που άξονας για την καθοριστική μεταβολή των ιδεών μας περί Θεού υπήρξε αναμφισβήτητα ο Διαφωτισμός του 18ου αιώνα, ωστόσο, οι ακραίες συνέπειές του δεν θα γίνουν ορατές παρά τον 19ο αιώνα. Η Λίσα Μακ Κάλοου ισχυρίζεται ότι «ο θάνατος του Θεού», που έγινε πλήρως αντιληπτός τον 19ο αιώνα, μπορεί να εντοπιστεί στις απαρχές του ακόμη νωρίτερα, και συγκεκριμένα στον νομιναλισμό του ύστερου Μεσαίωνα (13ος αιώνας). Πνεύματα που συνέλαβαν αυτή την κοσμοϊστορική διαδικασία για τη Δύση, ήταν ο «ιππότης της πίστης» Κίρκεγκορ, o Στίρνερ, o Ντοστογιέφσκι και φυσικά ο Νίτσε, στη φιλοσοφία του οποίου το πρόβλημα του Θεού κατείχε καίριο ρόλο, όπως επιδιώκει να δείξει ο Κάρολ Λάνγκφορντ.
Ο «θάνατος του Θεού» και στη λογοτεχνία
Εκτός όμως από τη φιλοσοφία, τον «θάνατο του Θεού» εξέφρασε και η ίδια η λογοτεχνία. Χωρίς την παρουσία του Θεού, έστω και ως κάτι το αιώνιο και υπαρκτό μέσα στην πλάση, ο λογοτέχνης αντικρίζει και σκιαγραφεί στις σελίδες των βιβλίων του έναν κόσμο γυμνό, ξένο και έρημο, ένα απλό σύνολο φυσικών δεδομένων που αδιαφορεί πλήρως για καθετί ανθρώπινο, γράφει χαρακτηριστικά ο Τσαρλς Ι. Γκλίξμπεργκ, στο δοκίμιό του. Ο μοντερνισμός είναι η προσπάθεια της λογοτεχνίας να εκφράσει έναν τέτοιο κόσμο. Όσο για τις συνέπειες όλων αυτών στην ερωτική ζωή, ο σύγχρονος άνθρωπος, μας λέει πάλι ο Γκλίξμπεργκ, παραμέρισε τους ενδοιασμούς του και αφοσιώθηκε στον έρωτα, μόνο και μόνο για ν’ ανακαλύψει αργότερα κατάπληκτος πίσω από αυτόν, τον θάνατο, με τον οποίο είναι αλληλένδετοι, όπως έλεγε και ο Φρόυντ. Τέλος, το δοκίμιο του Άλτιζερ εξετάζει την Αμερική, ως την αδιαφιλονίκητη ιστορική μητρόπολη όλων των παραπάνω εξελίξεων.
Το πρόβλημα του Θεού τίθεται από τον Νίτσε με τους ίδιους όρους που το έθεσε ο ντοστογιεφσκικός ήρωας Κυρίλοφ: η παραδοχή της ανυπαρξίας του Θεού ανοίγει μπροστά στην ανθρωπότητα δύο δρόμους, είτε την απελπισία, είτε την ανάληψη του ρόλου του Θεού μέσω της θέσπισης καινούργιων ηθικών αξιών και σκοπών ζωής.
Το κλασικό απόσπασμα του Νίτσε για τον Θεό αποτελεί πάντως χαρακτηριστικό δείγμα σύγκλισης προβληματισμών ανάμεσα σε φιλοσοφία και λογοτεχνία, καθώς ήδη ο Ντοστογιέφσκι έθεσε το πρόβλημα της ύπαρξης του Θεού σχεδόν με τους ίδιους όρους που χρησιμοποίησε αργότερα ο ίδιος και οι άθεοι υπαρξιστές. Βέβαια, το πρόβλημα του Θεού τίθεται από τον Νίτσε με τους ίδιους όρους που το έθεσε ο ντοστογιεφσκικός ήρωας Κυρίλοφ: η παραδοχή της ανυπαρξίας του Θεού ανοίγει μπροστά στην ανθρωπότητα δύο δρόμους, είτε την απελπισία, είτε την ανάληψη του ρόλου του Θεού μέσω της θέσπισης καινούργιων ηθικών αξιών και σκοπών ζωής. Στο βιβλίο του Ο μηδενισμός πριν από τον Νίτσε ο Αμερικανός φιλόσοφος Μάικλ Άλεν Γκιλέσπι εντοπίζει τα θεμέλια του μηδενισμού στις απαρχές των Νεώτερων Χρόνων, όταν διαλύθηκε η μεσαιωνική σύνθεση της φιλοσοφίας με την πίστη και σηματοδοτήθηκε η υπερτίμηση της ανθρώπινης ελευθερίας και βούλησης σε σχέση με τον λόγο και την τάξη. Ο «θάνατος του Θεού», λέει, προκαλεί δύο μορφές μηδενισμού: τη σοπεναουερική παραίτηση από τη ζωή (παθητικός μηδενισμός) και την επιτάχυνση της καταστροφής του κόσμου των Ρώσων αναρχικών του 1860 (ενεργητικός μηδενισμός). Με αυτόν τον τρόπο, οι δύο διαφορετικές εννοιολογήσεις του μηδενισμού συνδέονται στενά. Να σημειωθεί, παρεμπιπτόντως, ότι η έννοια «μηδενισμός», που θα συζητηθεί εκτενέστερα στη συνέχεια, εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1862, μέσα στο μυθιστόρημα του Ιβάν Τουργκένιεφ Πατέρες και Γιοι. Βέβαια, η έννοια του Θεού κατά τον 19ο αιώνα στη Δύση έπαιζε ήδη έναν μάλλον δευτερεύοντα ρόλο, αφού δεν αποτελούσε θεμέλιο του πολιτισμού αλλά μονάχα μια ηθική εγγύηση της αστικής κοσμοεικόνας.
Η πορεία προς την απομάγευση
Αν οι παραπάνω συγγραφείς υπέδειξαν ορισμένα καίρια σημεία σχετικά με την απομάκρυνση του ιερού από τον σύγχρονο κόσμο, ο φιλόσοφος Μαρσέλ Γκοσέ αναλαμβάνει το ακόμη πιο δύσκολο έργο να περιγράψει αναλυτικά τον τρόπο με τον οποίο επήλθε αυτή η απομάγευση. Το βιβλίο του αποτελεί, όπως λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος, μια «πολιτική ιστορία της θρησκείας» (ή μάλλον ένα πρώιμο σχεδίασμα) και διαιρείται σε δύο μέρη: «Μεταμορφώσεις του θεϊκού» και «Απόγειο και θάνατος του Θεού». Πίσω από το αφαιρετικό και κάπως δυσνόητο ύφος του, υπάρχει η αφήγηση μιας ιστορίας που δεν είναι παρά η ιστορία του Δυτικού πολιτισμού, από τον οποίο διαμορφώθηκε ο κόσμος μας σχεδόν στο σύνολό του. Αρχικά, πρέπει να παρατηρηθεί ότι ο Γκοσέ στηρίζεται στην έννοια της «απομάγευσης του κόσμου», που είχε περιγράψει ο Μαξ Βέμπερ στην περίφημη διάλεξή του περί επιστήμης, αλλά τη λαμβάνει με την πλατύτερη σημασία της, ως διαδικασία απομάκρυνσης του ιερού από τις ανθρώπινες κοινωνίες. Για τον Γκοσέ δύο ήταν οι ριζικές τομές: γέννηση κράτους και εμφάνιση μονοθεϊσμού. Μάλιστα η πρώτη δεν θα είχε αξιοποιηθεί ποτέ ιστορικά δίχως τη συνδρομή της δεύτερης. Ο Γκοσέ βλέπει τον κόσμο ως μια σταδιακή διαδικασία διάζευξης από την κυριαρχία της αμιγούς θρησκευτικότητας (την οποία προσδιορίζει ως αρχέγονο συντηρητισμό προς μια αδιασάλευτη τάξη). Για τον Γκοσέ, η χριστιανική κοσμοθεωρία εμπεριέχει τα σπέρματα που τελικά θα οδηγήσουν με διαλεκτικό τρόπο πέρα από αυτή. Με τον μονοθεϊσμό για πρώτη φορά το θείο χωρίζεται από τον κόσμο. Ο κόσμος γίνεται έτσι κάτι αλλότριο, απέναντι στο οποίο ο άνθρωπος αντιπαρατίθεται. Ο Γκοσέ σημειώνει διαδοχικά όλα τα στάδια αυτής της μετάβασης.
Για τον Γκοσέ δύο ήταν η ριζικές τομές: γέννηση κράτους και εμφάνιση μονοθεϊσμού. Μάλιστα η πρώτη δεν θα είχε αξιοποιηθεί ποτέ ιστορικά δίχως τη συνδρομή της δεύτερης.
Ο Γκοσέ κάνει λόγο για «αξονική εποχή» (περίπου από το 700 ως το 200 π.Χ.) δανειζόμενος τον όρο από τον Γερμανό υπαρξιστή φιλόσοφο Καρλ Γιάσπερς, για να εντάξει εκεί το σύνολο θρησκευτικών σχηματισμών που αναδύθηκαν την πρώτη χιλιετία προ Χριστού σε Κίνα, Ελλάδα, Ινδία, Ιράν και Ισραήλ. Οι μεγάλες θρησκείες, τονίζει, αποτελούν απλώς διάφορα επιμέρους σημεία παρακμής της αρχέγονης θρησκευτικότητας. Συγκεκριμένα, η πρώτη μορφή θρησκείας ταύτιζε αυτόν τον κόσμο με το θείο. Ο ηγεμόνας ήταν άμεσος εκπρόσωπος του θεού και ολόκληρη η κοινωνία αντλούσε τη νομιμοποίησή της από ένα ιερό παρελθόν που χάνεται στα βάθη της ιστορίας (αν μπορεί να γίνει εδώ λόγος για ιστορία). Η ζωή των ανθρώπων ήταν προσδιορισμένη ως μίμηση πανάρχαιων και ιερών προτύπων, ενώ η παραμικρή αυτονομία ήταν σχεδόν αδιανόητη. Ο κόσμος ήταν κάτι το απόλυτα έτερο και όλη η ζωή προσδιοριζόταν από τη μίμηση ορισμένων άχρονων και θεϊκών προτύπων. Η ανθρωπότητα έζησε με αυτόν τον τρόπο για ολόκληρους αιώνες και τίποτε δεν κατάφερε να διαταράξει σοβαρά αυτή την προοπτική της. Δύο ήταν οι ριζικές τομές που άλλαξαν την ιστορίας της ανθρωπότητας: η δημιουργία κρατών και η εμφάνιση του μονοθεϊσμού, κορύφωση της οποίας υπήρξε ο Χριστιανισμός της Δύσης. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Γκοσέ, «ο Χριστιανισμός υπήρξε η θρησκεία της εξόδου από τη θρησκεία». Η πρωτόγονη θρησκεία εκφράζει την απόλυτη στατικότητα και ως σήμερα μπορεί κανείς να το δει αυτό, καθώς εκείνη διατηρείται στην καθαρή της μορφή σε ορισμένες περιοχές από την Αμερική ως τη Νέα Γουινέα. «Πρωτόγονες» κοινωνίες είναι οι κοινωνίες που υπήρχαν πριν τη δημιουργία κράτους.
Δύο αποκλίνοντες δρόμοι
Μετά την ανάπτυξη κρατών, εμφανίστηκαν δύο αποκλίνοντες δρόμοι όσον αφορά το θρησκευτικό φαινόμενο: οι ανατολικές θρησκείες αφενός και ο (εβραϊκός) μονοθεϊσμός αφετέρου. Ο τελευταίος υπήρξε και ο ιστορικά σημαντικότερος. Βέβαια, τονίζει ο Γκοσέ, ο μονοθεϊσμός δεν είναι αναγκαστικά δυναμικός (Ισλάμ), ενώ από την άλλη, υπάρχει και ένα σύστημα θρησκευτικής αρνησικοσμίας χωρίς τον μονοθεϊσμό (Βουδισμός). Ωστόσο, το μονοθεϊστικό credo γίνεται δύναμη ρήξης από τη στιγμή που επενδύει στον άλλο κόσμο σε δυναμική αντιπαράθεση με τούτον εδώ. Αντίθετα με αυτά, ο Χριστιανισμός δεν ήταν ούτε δόγμα ριζικά αναχωρητικό, ούτε όμως ένα δόγμα απόλυτης υποταγής. Ο Γκοσέ ανιχνεύει την προοδευτική αύξηση της εσωτερικότητας και της οικουμενικότητας, από τους προφήτες του Ισραήλ ως τον Ιησού Χριστό και τον απόστολο των εθνών, Παύλο. Με την ιδέα της Δημιουργίας αφενός ο κόσμος έχει πάψει να νοείται ως κάτι το εξάπαντος ολοκληρωμένο, αφετέρου ο άνθρωπος διαθέτει πλέον μια προνομιακή σχέση εσωτερικότητας με τον Δημιουργό του, άρα και υπεροχή έναντι του κόσμου. Κύρια ιστορική συγκυρία που ευνόησε την εκδίπλωση του Χριστιανισμού ήταν το μακροχρόνιο πολιτικό κενό που δημιουργήθηκε μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και το οποίο αποπειράθηκε να καλύψει η Εκκλησία. Η ίδια η εκκλησία φέρει εντός της τα σπέρματα της τελικής αμφισβήτησής της: όσο και αν η ίδια έδρασε για αιώνες ως μεσολαβήτρια ανάμεσα στους δύο κόσμους, ωστόσο το μήνυμά της, η εσωτερική επαφή του Θεού με κάθε άνθρωπο μέσα στην ψυχή του, θα απέτρεπε κάθε οριστική συμφιλίωση των δύο κόσμων.
Με τον Χριστιανισμό, το θείο αναγνωρίζεται ως κάτι που βρίσκεται έξω από τον κόσμο. Η χριστιανική εσχατολογία θα ωθήσει τους ανθρώπους να επικεντρωθούν στο μέλλον αντί για το μυθικό παρελθόν.
Η συνύπαρξη κοσμικού με το πνευματικό που αργότερα έδωσε τη θέση της στη σύλληψη του κοσμικού ως πεδίου εφαρμογής είναι η απαρχή των Νεοτέρων Χρόνων. Η σύγκρουση ανάμεσα σε αυτόν τον κόσμο και τον άλλο, που είναι η σύγκρουση από την οποία ξεπηδούν όλες οι υπόλοιπες στη χριστιανική πίστη, συγκεφαλαιώνεται καίρια στο δόγμα της Ενσάρκωσης, λέει ο Γκοσέ. Η ενσάρκωση του Χριστού ως τέλεια αλληλοπεριχώρηση της θείας με την ανθρώπινη φύση θα απεικονίζει στο εξής τη σύγκρουση ανάμεσα σε αυτόν τον κόσμο (ενθάδε) και στον άλλο κόσμο (επέκεινα). Με τον Χριστιανισμό, το θείο αναγνωρίζεται ως κάτι που βρίσκεται έξω από τον κόσμο. Η χριστιανική εσχατολογία θα ωθήσει τους ανθρώπους να επικεντρωθούν στο μέλλον αντί για το μυθικό παρελθόν. Επιπλέον, η φύση αποϊεροποιείται και λόγω αυτής της αποϊεροποίησής της καταρρέει και η υποταγή των ανθρώπινων όντων σε αυτή και ξεκινά η κυριαρχία τους πάνω της. Συνάμα, η σύγκρουση των δύο αρχών (ενθάδε-επέκεινα) θα λάβει κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις μέσω της αδιάκοπης διαμάχης της θρησκευτικής εξουσίας με την κοσμική και τις μορφές που αυτή θα λάβει. Σηματοδοτείται έτσι το πέρασμα από τον ηγεμόνα-θεό στον ηγεμόνα ελέω Θεού, που εκφράζει ουσιαστικά το πέρασμα από το «έτερο» (εξωτερικό) στο επίγειο (εμμενές). Όσο και αν ο ηγεμόνας αναγνωρίζεται ως εκπρόσωπος του Θεού, ποτέ ξανά στο εξής δε θα μπορεί διεκδικήσει για τον εαυτό του την ιδιότητα του Θεού.
Σταδιακά, η σύγκρουση ενθάδε-επέκεινα θα αρχίσει να παίρνει νέα κατεύθυνση: κατεύθυνση στο επέκεινα μέσω της ικανοποίησης όλων των επιταγών του ενθάδε. Με λίγα λόγια, στόχος αρχίζει και γίνεται η αναζήτηση του άλλου κόσμου δια της αφοσίωσης σε αυτόν. Βέβαια, και πάλι θα μπορούσε ακόμη και έτσι να προκύψει ένας σταθεροποιητικός συμβιβασμός του ενθάδε με το επέκεινα, όπως αυτό συνέβη με την Ανατολική Χριστιανοσύνη στο Βυζάντιο, μας λέει ο Γκοσέ. Εδώ εκτός από την ίδια την εκκλησία ως θεσμό (π.χ. με τη Γρηγοριανή μεταρρύθμιση του 11ου αιώνα – η Γρηγοριανή μεταρρύθμιση που υπήρξε το πρώτο δείγμα γραφειοκρατικού ορθολογισμού) συνέδραμε αρκετά και ο μοναχισμός. Σε αντίθεση με τον Ανατολικό αναχωρητισμό, που οδηγείται σε μια στείρα αρνησικοσμία, ο Δυτικός αναχωρητισμός αποσκοπεί στη βελτίωση του ενθάδε. Αφετηρία αυτής της διαδικασίας θα αποτελέσει ο Άγιος Βενέδικτος, λέει ο Γκοσέ. Οι μεγάλες χριστολογικές διαμάχες του 4ου και του 5ου αιώνα εκφράζουν ακριβώς αυτόν τον ανθρωποκεντρισμό, αφού διαπραγματεύονται τη συνύπαρξη των δύο φύσεων (θείας και ανθρώπινης) το πρόσωπο του Χριστού. Καθώς ο Θεός είναι κάτι με το οποίο ο πιστός επικοινωνεί εσωτερικά, καθώς βρίσκεται μέσα του, αυτός ο ανθρωποκεντρισμός (που ενισχύεται και από το γεγονός ότι ο Θεός προσλαμβάνει την ανθρώπινη φύση) φέρνει εν σπέρματι την ιδέα της ισότητας και της αυτονομίας των ανθρώπινων όντων. Σε αντίθεση με άλλες θρησκείες, ο Χριστιανισμός «θρησκεία αιρέσεων», συνδυάζοντας την κλειστότητα ενός δόγματος με την ανοικτότητα των ερμηνειών του. Πρόκειται για την κατ’ εξοχήν θρησκεία που χρήζει ερμηνειών, αντίθετα και πάλι με το Ισλάμ όπου θεωρείται βλασφημία ν’ αποπειραθεί κανείς να ερμηνεύσει το Κοράνι, λέει και πάλι ο Γκοσέ.
Ο Γκοσέ αρνείται κάθε ντετερμινισμό: όλα αυτά θα μπορούσαν κάλλιστα και να μην είχαν συμβεί, ελλείψει ευνοϊκών ιστορικών συγκυριών. Ωστόσο, οι ιστορικές συγκυρίες προσέφεραν απλώς την πρακτική ευκαιρία της εκδίπλωσης όσων τάσεων ενυπήρχαν ήδη στο χριστιανικό δόγμα. Μαζί με την απομάκρυνση του Θεού από τη φύση (αποϊεροποίηση φύσης) καταλύεται εν δυνάμει και η ιεραρχία: ο ηγεμόνας παύει να ενσαρκώνει τη διαμεσολάβηση ανάμεσα στους δύο κόσμους και πλέον αρχίζει ν’ αντιπροσωπεύει την οριστική διάζευξή τους (ελέω Θεού μονάρχης). Η προτεσταντική Μεταρρύθμιση με τον «εγκόσμιο ασκητισμό» που εκείνη επέφερε δεν είναι τίποτα περισσότερο από αποκορύφωμα μιας εξέλιξης που προετοιμαζόταν αιώνες. Ο Προτεσταντισμός απλώς βάθυνε το χάσμα ενθάδε/επέκεινα. Τελικά, από στατικός και θείος ο κόσμος άρχισε να γίνεται αντιληπτός ως κάτι το ρευστό, κάτι που επιδέχεται και χρήζει μορφοποίησης. Αυτό αποπειράθηκαν να κάνουν οι διάφορες πολιτικές ιδεολογίες μέχρι σήμερα. Όπως είπε κάποτε ο Μαρξ: «οι φιλόσοφοι πάντα εξηγούσαν τον κόσμο, αλλά ο σκοπός είναι να τον αλλάξουμε». Ο Γκοσέ υμνεί τον Χριστιανισμό επειδή θεωρεί ότι εκείνος, λόγω της εσωτερικής του δυναμικής και των διαλεκτικών του αντιφάσεων, τελικά έφυγε από το ιστορικό προσκήνιο, δίνοντας τη θέση του (και τη θέση της θρησκείας γενικά) στο νεωτερικό πνεύμα της αναζήτησης για τη χειραφέτηση του ανθρώπου απέναντι στη φύση και στην κοινωνία.
Κοινωνίες πέραν του θρησκευτικού
Χάρη στον Χριστιανισμό, καταλήγει, φτάσαμε τελικά να ζούμε σε πέραν του θρησκευτικού κοινωνίες. Τι σημαίνει όμως αυτό; Για τον Γκοσέ, κοινωνία πέραν του θρησκευτικού είναι μια κοινωνία που επενδύει στο μέλλον, από το οποίο και αντλεί τη νομιμοποίησή του. Νομιμοποιείται από τις προσδοκίες που εκφράζουν τα μέλη της, τα οποία δεν είναι παθητικοί φορείς αλλά συνειδητοί διαμορφωτές του κοινωνικού γίγνεσθαι ιδεολογίες που προωθούν τη χειραφέτηση. Αν και αποδέχεται τη θεωρία της εκκοσμίκευσης, κατά την οποία οι νεότερες ιδεολογίες αποτελούν εκκοσμικευμένες μορφές μετάθεσης του θρησκευτικού ζήλου, ο Γκοσέ ξεκαθαρίζει πως οι ιδεολογίες δεν αποτελούν απλή συνέχεια των θρησκειών με άλλη μορφή, αλλά συνάμα και αντιστροφή τους. Έξοδος από τη θρησκεία δε σημαίνει οριστική εξάλειψη κάθε θρησκευτικής εμπειρίας αλλά απλώς ότι το θεμελιωδώς έτερο έχει πάψει ν’ αποτελεί τη βάση νομιμοποίησης των κοινωνιών μας. Δε ζούμε σε δίχως θρησκεία κοινωνίες αλλά σε κοινωνίες όπου το θρησκευτικό στοιχείο αποτελεί ένα συγκεκριμένο, οριοθετημένο τμήμα, τα οποίο ακολουθεί τους κανόνες τους. Αφού έπαψε να ρυθμίζει τη λειτουργία τους εξ ολοκλήρου, ο Ιερό επανενσωματώθηκε ως μέρος της κουλτούρας. Η θρησκεία έχει τελειώσει ως δομή αλλά υπάρχει ακόμη ως κουλτούρα, χωρίς όμως να υφίσταται κάποια αντίφαση, λέει ο Γκοσέ. Πλέον ζούμε σε κοινωνίες που δεν καθορίζονται έξωθεν αλλά αυτοθεσμίζονται. Θεμέλιο των νεωτερικών κοινωνιών αποτελεί η σύγκρουση (ο Γκοσέ θέτει σχηματικά το 1880 ως «θεσμοθέτηση» της σύγκρουσης λόγω της εμφάνισης της καθολικής ψηφοφορίας και ταξικών εργατικών κομμάτων που απευθύνονταν στη μάζα). Αντίθετα με όλες εκείνες τις κοινωνίες που νομιμοποιούνται από το παρελθόν («κοινωνίες μαθητείας»), οι κοινωνίες που στρέφονται στο μέλλον εστιάζουν στο παιδί και αναγνωρίζουν της σημασίας του κοινωνικού του ρόλου. Η εκπαίδευση από τη Νεωτερικότητα αρχίζει να θεωρείται ως επένδυση στο μέλλον και η ιστορίας της εκπαίδευσης αποτελεί την ιστορία της διαρκούς αύξησης της έμφασης που δίνεται στις λανθάνουσες δυνατότητες σε βάρος των τρεχουσών (έμφαση στο πώς της μαθησιακής διαδικασίας και όχι στο τι).
Αντίθετα με όλες εκείνες τις κοινωνίες που νομιμοποιούνται από το παρελθόν («κοινωνίες μαθητείας»), οι κοινωνίες που στρέφονται στο μέλλον εστιάζουν στο παιδί και αναγνωρίζουν της σημασίας του κοινωνικού του ρόλου.
Πού βρισκόμαστε λοιπόν σήμερα; Το μέλλον είναι άγνωστο, απρόβλεπτο και μη προκαθορισμένο στη μετά τις ιδεολογίες κοινωνία. Ιδεολογίες ήταν η τελευταία μορφή που έλαβε το θρησκευτικό. Ζούμε σ’ ένα σύστημα αιώνιο (με την έννοια ότι στηρίζεται σε απρόσωπους θεσμούς που είναι πρωτοτυπία της Δύσης και μπορούν ν’ αναπαράγονται ατελεύτητα) και απείρως τελειοποιήσιμο μέσα από την αέναη αλλαγή. Όσο για το δομικό σχήμα της θρησκευτικής εμπειρίας, αυτό παραμένει μαζί μας υπό άλλη μορφή: συγκεκριμένα, αποκρυσταλλώνεται στη σκέψη, το φαντασιακό, καθώς και τον τρόπο που συλλαμβάνουμε τον εαυτό μας. Και η τέχνη είναι η συνέχεια του Ιερού (όπως το ορίζει ο Ρούντολφ Ότο) με άλλα μέσα. Το σχήμα του Γκοσέ μοιάζει να απολήγει σε μια εγελιανή ουτοπία διαρκούς προόδου. Βέβαια θα μπορούσαν να ισχύουν όλα τα παραπάνω και συγχρόνως να βρισκόμαστε χωρίς να το συνειδητοποιούμε μέσα σε μια δυστοπία σαν αυτή που περιγράφεται στο μυθιστόρημα Θαυμαστός καινούργιος κόσμος, και μάλλον κάπως έτσι το φανταζόταν ο Χάξλεϊ. Στο τελευταίο κεφάλαιο, λοιπόν, ο Γκοσέ αποκαλύπτει τις σκοτεινές πτυχές αυτής της κατάστασης:
«Είμαστε εφεξής καταδικασμένοι να ζούμε στερημένοι νοήματος, απογυμνωμένοι και μέσα στην αγωνία αυτό από το οποίο, από τότε που άνθισε η ανθρώπινη περιπέτεια, η χάρις των θεών μας μας είχε απαλλάξει; Τώρα, επαφίεται στον καθένα να επεξεργαστεί τις δικές του απαντήσεις». (σ. 429).
Έτσι, οι προβληματισμοί συναντώνται ξανά, προβάλλοντας τις μορφές που μπορεί να λάβει μια ζωή σε έναν δίχως Θεό κόσμο.
----------------------------
*The Jesus Trilemma of C. S. Lewis: Σε αυτό, ο Lewis εξετάζει τις τρεις πιθανές απόψεις του Ιησού: ψεύτης, τρελός ή Κύριος. Υποστηρίζει ότι ο Ιησούς ήταν είτε ψεύτης, είτε τρελός, είτε ο Κύριος. Στη συνέχεια, εξηγεί γιατί καθεμία από αυτές τις τρεις απόψεις είναι εσφαλμένη.
Το επιχείρημα του Lewis βασίζεται στο γεγονός ότι οι διδασκαλίες και οι πράξεις του Ιησού ήταν τόσο συνεπείς και τόσο ισχυρές που δεν μπορούσαν να εξηγηθούν ως λόγια ψεύτη ή τρελού. Υποστηρίζει ότι ο Ιησούς πρέπει να ήταν ο Κύριος, καθώς μόνο ο Κύριος θα μπορούσε να μιλήσει και να ενεργήσει με τέτοιο τρόπο. Εξετάζει επίσης τα στοιχεία από τη Βίβλο και άλλες πηγές για να υποστηρίξει το επιχείρημά του.
Συνολικά, ο C.S. Lewis' Το Τρίλημμα του Ιησού είναι ένα διορατικό και στοχαστικό συναρπαστικό επιχείρημα για το γιατί ο Ιησούς πρέπει να ήταν ο Κύριος.
Είναι πραγματικά ο Ιησούς που αναφέρεται ότι είπε ότι ήταν; Ήταν ο Ιησούς ο Υιός του Θεού; Ο C.S. Lewis το πίστευε και επίσης πίστευε ότι είχε ένα πολύ καλό επιχείρημα για να πείσει τους ανθρώπους να συμφωνήσουν: αν ο Ιησούς ήτανδεντον οποίο ισχυρίστηκε, τότε πρέπει να είναι τρελός, ψεύτης ή χειρότερα. Ήταν βέβαιος ότι κανείς δεν μπορούσε να υποστηρίξει ή να αποδεχτεί σοβαρά αυτές τις εναλλακτικές λύσεις και αυτό άφηνε μόνο την ευνοούμενη εξήγηση.
Ο Lewis εξέφρασε την ιδέα του σε περισσότερα από ένα μέρη, αλλά η πιο οριστική εμφανίζεται στο βιβλίο του Απλώς Χριστιανισμός:
«Προσπαθώ εδώ να εμποδίσω οποιονδήποτε να πει το πραγματικά ανόητο πράγμα που λένε συχνά οι άνθρωποι για Αυτόν: «Είμαι έτοιμος να δεχτώ τον Ιησού ως μεγάλο ηθικό δάσκαλο, αλλά δεν αποδέχομαι τον ισχυρισμό Του ότι είναι Θεός». Αυτό είναι το μόνο πράγμα που δεν πρέπει να πούμε. Ένας άντρας που είπε αυτά τα πράγματα που είπε ο Ιησούς δεν θα ήταν μεγάλος ηθικός δάσκαλος. Ή θα ήταν τρελός - σε επίπεδο με τον άνθρωπο που λέει ότι είναι αυγό ποσέ - ή θα ήταν ο διάβολος του Κόλαση.
Πρέπει να κάνετε την επιλογή σας. Είτε αυτός ο άνθρωπος ήταν, και είναι, ο Υιός του Θεού, είτε ένας τρελός ή κάτι χειρότερο. Μπορείτε να Τον κλείσετε για έναν ανόητο, μπορείτε να Τον φτύσετε και να Τον σκοτώσετε ως δαίμονα. ή μπορείς να πέσεις στα πόδια Του και να Τον αποκαλέσεις Κύριο και Θεό. Αλλά ας μην έχουμε καμία υποστηρικτική ανοησία για το ότι είναι μεγάλος ανθρώπινος δάσκαλος. Δεν μας το άφησε αυτό ανοιχτό. Δεν είχε σκοπό».
Το αγαπημένο επιχείρημα του C.S. Lewis: The False Dilemma
Αυτό που έχουμε εδώ είναι ένα ψευδές δίλημμα (ή τρίλημμα, αφού υπάρχουν τρεις επιλογές). Παρουσιάζονται αρκετές δυνατότητες σαν να είναι οι μόνες διαθέσιμες. Ο ένας προτιμάται και υπερασπίζεται σθεναρά ενώ οι άλλοι παρουσιάζονται ως αναγκαστικά αδύναμοι και κατώτεροι. Αυτή είναι μια τυπική τακτική για τον C.S. Lewis, όπως γράφει ο John Beversluis:
«Μια από τις πιο σοβαρές αδυναμίες του Lewis ως απολογητή είναι η αγάπη του για το ψευδές δίλημμα. Συνήθως αντιμετωπίζει τους αναγνώστες του με την υποτιθέμενη αναγκαιότητα επιλογής μεταξύ δύο εναλλακτικών λύσεων, όταν στην πραγματικότητα υπάρχουν άλλες επιλογές που πρέπει να εξεταστούν. Το ένα κέρας του διλήμματος συνήθως εκθέτει την άποψη του Lewis με όλη του τη φαινομενική ισχύ, ενώ το άλλο κέρατο είναι ένας γελοίος αχυράνθρωπος.
Είτε το σύμπαν είναι προϊόν ενός συνειδητού Νου είτε είναι ένα απλό «τυχαίο» (MC. 31). Είτε η ηθική είναι μια αποκάλυψη είτε είναι μια ανεξήγητη ψευδαίσθηση (PP, 22). Είτε η ηθική βασίζεται στο υπερφυσικό είτε είναι μια «απλή ανατροπή» στον ανθρώπινο νου (PP, 20). Είτε το σωστό και το λάθος είναι αληθινά είτε είναι «απλά παράλογα συναισθήματα» (CR, 66). Ο Lewis προβάλλει αυτά τα επιχειρήματα ξανά και ξανά, και όλα είναι ανοιχτά στην ίδια αντίρρηση».
Κύριος, Ψεύτης, Τρελός, Ή...;
Όταν πρόκειται για το επιχείρημά του ότι ο Ιησούς πρέπει απαραίτητα να είναι ο Κύριος, υπάρχουν άλλες δυνατότητες που ο Lewis δεν εξαλείφει αποτελεσματικά. Δύο από τα πιο προφανή παραδείγματα είναι ότι ίσως ο Ιησούς έκανε απλώς λάθος και ότι ίσως δεν έχουμε ακριβή καταγραφή αυτού που είπε αληθινά — αν, πράγματι, υπήρχε καν. Αυτές οι δύο πιθανότητες είναι τόσο προφανείς που είναι απίθανο κάποιος τόσο έξυπνος όσο ο Lewis να μην τις σκέφτηκε ποτέ, πράγμα που θα σήμαινε ότι τις άφησε εσκεμμένα χωρίς να τις σκεφτεί.
Περιέργως, το επιχείρημα του Lewis είναι απαράδεκτο στο πλαίσιο του πρώτου αιώνα Παλαιστίνη, όπου οι Εβραίοι περίμεναν ενεργά τη διάσωση. Είναι απίθανο στο άκρο να είχαν χαιρετίσει λανθασμένους ισχυρισμούς μεσσιανικής ιδιότητας με ταμπέλες όπως «ψεύτης» ή «τρελός». Αντίθετα, θα είχαν προχωρήσει για να περιμένουν έναν άλλο ενάγοντα, θεωρώντας ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τον πιο πρόσφατο υποψήφιο.
Δεν χρειάζεται καν να υπεισέλθουμε σε πολλές λεπτομέρειες σχετικά με τις εναλλακτικές δυνατότητες για να απορρίψουμε το επιχείρημα του Lewis, επειδή οι επιλογές του «ψεύτη» και του «τρελού» δεν διαψεύδονται από τον Lewis. Είναι σαφές ότι ο Lewis δεν τους θεωρεί αξιόπιστους, αλλά δεν δίνει καλούς λόγους για να συμφωνήσει κανένας άλλος - προσπαθεί να πείσει ψυχολογικά, όχι διανοητικά. Αυτό το γεγονός είναι ύποπτο δεδομένου ότι ήταν ακαδημαϊκός υπότροφος - ένα επάγγελμα όπου τέτοιες τακτικές θα είχαν κατηγορηθεί έντονα αν προσπαθούσε να τις χρησιμοποιήσει εκεί.
Υπάρχει κάποιος καλός λόγος να επιμείνουμε ότι ο Ιησούς δεν είναι παρόμοιος με άλλους θρησκευτικούς ηγέτες όπως ο Joseph Smith, ο David Koresh, ο Marshall Applewhite, ο Jim Jones και ο Claude Vorilhon; Είναι ψεύτες, τρελοί ή λίγο και από τα δύο;
Φυσικά, ο πρωταρχικός στόχος του Lewis είναι να αντιταχθεί στη φιλελεύθερη θεολογική άποψη του Ιησού ως μεγάλου ανθρώπινου δάσκαλου, αλλά δεν υπάρχει τίποτα αντιφατικό στο να είναι κάποιος σπουδαίος δάσκαλος ενώ ταυτόχρονα είναι (ή γίνεται) τρελός ή επίσης ψεύδεται. Κανείς δεν είναι τέλειος, και ο Λούις κάνει λάθος υποθέτοντας εξαρχής ότι η διδασκαλία του Ιησού δεν αξίζει να ακολουθηθεί αν δεν είναι τέλειος. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, το περιβόητο ψεύτικο τρίλημμα του βασίζεται στην υπόθεση αυτού του ψευδούς διλήμματος.
Είναι απλώς λογικές πλάνες μέχρι κάτω για τον Lewis, μια κακή βάση για ένα κούφιο κέλυφος ενός επιχειρήματος.
Η βοϊδάμαξα, μεταφέρει με τον αργό μελαγχολικό ρυθμό της, το επί επτάμηνο ταλαιπωρημένο ιερό σκεύος της κιβωτού, μαζί με τα αστεία λάφυρα, (πισινούς από συμπαγείς χρυσούς και τους επίσης ολόχρυσους αρουραίους), επιτέλους πίσω στο εκλεκτό του μόνου αληθινού θεού έθνος! Στον μακρύ δρόμο της επιστροφής η κιβωτός έχει κι άλλα να μας αποκαλύψει.
Σε κάποια απόσταση λοιπόν απ’ την πεντάπολη των Φιλισταίων, στο οροπέδιο ψηλά προς την κορυφογραμμή, έμεναν οι Εβραίοι Βαίθ-σεμίται.1 Στην βραχώδη περιοχή τους (στον μεγάλο βράχο «Αβέλ». Α΄Σαμ. Σ΄18), κατευθύνθηκαν αποκαμωμένα τα βόδια μουγκανίζοντας («μυκώμενα») ασταμάτητα. Εκεί σταμάτησε η ιερή βοϊδάμαξα την πορεία της προς την άλλη μεριά του οροπεδίου, προς την κοιλάδα του Ιορδάνη, αφού διένυσε αρκετά χιλιόμετρα στους τότε κακοτράχαλους ανηφορικούς δρόμους.
Οι Βαιθσεμίτες κατά την αφήγηση: «εθέριζον... και υψώσαντες τους οφθαλμούς αυτών, είδον την κιβωτόν και ιδώντες υπερεχάρησαν». Α Σαμ. Σ΄13. Ήταν λοιπόν θέρος. Εξ αυτού συμπεραίνουμε ότι η κιβωτός πιάστηκε λάφυρο πολέμου στην αρχή του χειμώνα, επτά μήνες δηλαδή προ του θέρους!
Τώρα, η ιερή κιβωτός των "μαρτυρίων", επανέρχεται στον τόπο της, αφού πρώτα τρέλανε στις πληγές πέντε ολόκληρες πόλεις. Η κιβωτός έφτασε σε μέρη που δεν ήταν αναμενόμενη. Οι χωρικοί αυτοί δεν περίμεναν να περάσει απ’ τα μέρη τους, διαφορετικά δεν θα ήταν στα χωράφια τους, αλλά στους δρόμους υποδοχής. Ήταν όμως γι’ αυτούς ολοφάνερα μια αναπάντεχη τιμή!
Τα πολύ περίεργα όμως ξεκινούν τώρα. Ενώ λοιπόν η κιβωτός εξ αποστάσεως συνοδεύεται από τους ιερο-λευίτες, που αξίωσαν την συναλλαγή της απελευθέρωσης του ιερού σκεύους, και που είναι οι μόνοι αρμόδιοι για την ιερατική διακονία... παραδόξως, είναι οι ενθουσιώδεις Βαιθσεμίτες, αυτοί που αναλαμβάνουν να κάνουν... την επικίνδυνη δουλειά της θυσιαστικής υποδοχής του ιερού σκεύους!
Τελικά, αυτοί οι τοπικοί οι παντελώς άσχετοι προς τα συγκεκριμένα ιερατικά καθήκοντα χωριάτες, αναλαμβάνουν την διάλυση της βοϊδάμαξας και την τελετή-θυσία υποδοχής της κιβωτού! Έτσι, είναι αυτοί οι χωρικοί που έρχονται αναγκαστικά σε άμεση επαφή με την επί μήνες αφρόντιστη κιβωτό, και όχι ως απαιτείται από του νόμου, οι ειδικά εκπαιδευμένοι Λευίτες οι ονομαζόμενοι «Κααθίτες»: «και έσχιζαν (οι Βαιθσεμίτες) τα ξύλα της αμάξης και προσέφεραν τας βους (τα δύο βόδια που την έσερναν) ολοκαυτώματα εις τον Κύριον»! Α΄Σαμ. Σ΄14.
Γιατί επέτρεψαν όμως όλες αυτές τις ανακολουθίες;
Η κιβωτός είχε κατασκευαστεί για να μεταφέρεται στους ώμους των ειδικά εκπαιδευμένων ιερέων. Γι’ αυτό πουθενά δεν υπάρχουν οδηγίες κατασκευής μεταφορικής άμαξας για το ιερότατο αυτό σκεύος. Για το λόγο αυτό, υπήρχαν και οι ανάλογοι χαλκάδες μεταφοράς στις τέσσαρες πλευρές της κιβωτού απ’ όπου περνούσαν τα μακρουλά ξύλα της μεταφορά της. Τώρα όμως είχε προηγηθεί ένα ολόκληρο ταξίδι όχι στους ώμους των ιερέων, με το αργό προσεκτικό βάδισμα, που αποσοβεί κάθε περιττό κραδασμό, αλλά πάνω στα σκληρά σανίδια μιας άμαξας της εποχής εκείνης. Φαντασθείτε την κιβωτό φορτωμένη στην άμαξα να διανύει χιλιόμετρα ανηφορικού καρόδρομου.
Η άμαξα, χωρίς βεβαίως να διαθέτει κανένα μηχανισμό απορρόφησης των κραδασμών, έκανε το βαρύ καπάκι της κιβωτού ακόμα και δεμένο (αν και κανείς δεν θα τολμούσε να δέσει ένα τέτοιο ιερό και τρομερό σκεύος) να αναπηδά κάθε τόσο πάνω στους κακοτράχαλους ανηφορικούς δρόμους, αναγκάζοντας τις σκόνες των "μαρτυριών" να παφλάζουν και να αναδύονται έξω απ’ το βαρύ κάλυμμά της, πασπαλίζοντας σταδιακά την άμαξα μεταφοράς με το επικίνδυνο περιεχόμενό της.
Οι κλυδωνισμοί και τα ατέλειωτα αυτά τραντάγματα, που για σειρά χιλιομέτρων είχε ασταμάτητα δεχθεί η κιβωτός, είχαν μετατρέψει, τόσο την κιβωτό, όσο και την ίδια την άμαξα μεταφοράς της, σε ένα σοβαρότατο πρόβλημα. Τα δύο βόδια είναι ξεθεωμένα, φαίνονται άρρωστα και μουγκανίζουν ασταμάτητα. Ένα πρόβλημα που ποτέ παρόμοιό του δεν είχαν αντιμετωπίσει οι λιγοστοί, απόλυτοι γνώστες των "μαρτυρίων" της ιερής κιβωτού, περίμενε τη λύση του! Ποιος ομως θα τολμούσε να πλησιάσει το επικίνδυνο σκεύος;
Οι ενθουσιασμένοι λοιπόν αυτοί χωρικοί, φαίνεται να είναι τα πιο κατάλληλα κορόιδα, για να τους βγάλουν απ’ το αδιέξοδο. Έτσι, φτάνουμε στην παραδοξότητα, που η Βίβλος χωρίς ιδιαίτερα σχόλια και με πολύ απλά λόγια μας αφηγείται λέγοντάς μας, ότι μια τόσο σημαντική τελετή-θυσία όπως αυτή της υποδοχής του ιερότερου και σημαντικότερου φυλετικού σκεύους, έγινε τελικά από άσχετους ορεσίβιους χωριάτες.
Οι άσχετοι προς τα άκρως ειδικά αυτά ιερατικά καθήκοντα χωρικοί, άφησαν τους θερισμούς τους, και εν αγνοία τους, ενθαρρυμένοι προφανώς απ’ τους πονηρούς λευίτες, διεκπεραιώνουν ένα βαρύτατο καθήκον απαλλαγής απ’ τη μολυσμένη άμαξα μεταφοράς της κιβωτού. Είναι λοιπόν αυτοί, που με την ευσεβή προθυμία τους, έρχονται σε επαφή με τα ξύλα της άμαξας που κουβάλησε την κιβωτό. Ακόμα και τα βόδια κατακαίγονται ολόκληρα, ασφαλώς κατ’ εντολήν, από τους άσχετους Βαιθσεμίτες!
Εν περιλήψει, οι πρόθυμοι αυτοί φουκαράδες χωρικοί, καθαρίζουν εξωτερικά την κιβωτό, και κατακαίουν οτιδήποτε ήρθε σε επαφή μ' αυτήν. Η τύχη αυτών των χωρικών μας είναι απόλυτα προβλέψιμη. Το τι θα συμβεί στους δύσμοιρους αυτούς πρόθυμους υπηρέτες της ιερής κιβωτού, είναι για μας εντελώς αναμενόμενο: «και επάταξεν ο Κύριος τους άνδρες της Βαίθ-σεμές, διότι ενέβλεψαν (κοίταξαν! Ο΄είδον) εις την κιβωτόν του Κυρίου. Και επάταξεν εν αυτοίς εβδομήκοντα άνδρας και πεντήκοντα χιλιάδας ανδρών»! Ο΄Α΄Σαμ. Σ΄19.
Πραγματικά "άγνωσται αι βουλαί (αυτού) του Κυρίου"!
Μα γιατί επατάχθησαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι που υπηρετήσαν έναν άγιο σκοπό; Αρχικά, Εβδομήνταάνδρες, που ήρθαν σε άμεση επαφή με την κιβωτό, "επατάχθησαν"(δηλαδή, ασθένησαν ή θανατώθηκαν), λέει απ’ τον Κύριο της κιβωτού! Φαίνεται όμως, ότι τελικά πολλοί περισσότεροι, δηλαδή «πενήντα χιλιάδες άνθρωποι» επιπλέων, ήταν αυτοί που υπέστησαν την οργή του θεού, για την ατυχία τους να βρεθούν ανάμεσα στην κιβωτό και τους Φιλισταίους!...
Ούτε Τσέρνομπιλ να ήταν!
Ναι, στην αφήγηση υπάρχει ένα αταίριαστο νούμερο, που χρήζει περαιτέρω ερμηνείας. Οι νεκροί ανάμεσα στους Βαιθσεμίτες είναι παρά πολλοί, για να δικαιολογηθούν μόνο με το παραπάνω σκεπτικό. Η μεταδοτική μολυσματικότητα όμως των υλικών της κιβωτού, (άνθρακας κλπ), θέρισε στη συνέχεια, (εν καιρώ), πολύ περισσότερους απ' αυτούς που ασχολήθηκαν με τον εξωτερικό καθαρισμό της και τον τεμαχισμό της άμαξας.Τον βαρύτατο αυτόνφόρο θυμάτων, πλήρωσαν τελικά οι ολότελα αθώοι αυτοί χωρικοί.
Το κιβώτιο που περιέχει ατόφιο θάνατο, πληγές και "τέρατα", όπως άλλωστε αρμόζει σε αυθεντικούς μάγους! Οι αναρίθμητες λεπτομερείς περιγραφές της ανάμιξής της σε νικηφόρες μάχες, δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία για το τρομακτικό περιεχόμενό της! Άλλωστε, όπως βεβαιώνει και η Adrienne Mayor, (καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Πρίστον) δεν είναι παρά ένα αντίγραφο κιβωτίου δηλητηρίων, που ανάλογό τους είχαν όλοι οι λαοί της Ανατολής, που ασχολούντο με την δηλητηριο-χρηστική μαγεία!
Ακόμα και αν αφαιρέσουμε κάτι απ’ την πιθανότατη υπερβολή των κατοπινών βιβλικών γραφιάδων, πάλι το νούμερο παραμένει μεγάλο, και δεν μπορεί όλοι αυτοί να έπεσαν θύματα επαφής με το "άγιο" σκεύος. Μένει λοιπόν να υποθέσουμε επίσης σαν πιθανότητα, ότι μέρος αυτής της αφήγησης, πρέπει να ήταν ένας εύσχημος τρόπος, για να δικαιολογήσουν εκ των υστέρων κάποιες σοβαρές απώλειες και πληγές, που ξέσπασαν απρόβλεπτα σε δικά τους ορεινά χωριά, που είχε την ατυχία να υδρεύεται έμμεσα ή άμεσα, από τα ίδια αυτά μαγεμένα νερά, που προοριζόταν να τρελάνουν μόνο τους αλλόφυλους Φιλισταίους.
Κάποιοι λοιπόν δικοί τους χωρικοί στις πλαγιές της Ιουδαίας, είχαν πληρώσει με βαρύ φόρο πληγών, την ατυχία τους να ζουν ανάμεσα στις πηγές και τους τελικούς αποδέκτες των νερών της παραλιακής πεντάπολης των Φιλισταίων!
Φαίνεται λοιπόν, ότι οι καημένοι, οι ευσεβείς Βαιθ-σεμίτες, πλήρωσαν με τη ζωή τους την θρησκευτική προθυμία τους και εισέπραξαν και μεταθανάτια κοροϊδία, για την ίδια τους την πίστη! Διαφορετικά ας μας εξηγήσει κάποιος, γιατί ο Κύριος δεν πάταξε (σκότωσε) του ανθρώπους αυτούς, μόλις "είδαν" από πολύ κοντά την κιβωτό, αλλά μόνο μετά τις πολύτιμες υπηρεσίες που περιγράψαμε και οπωσδήποτε όχι πριν απ’ αυτές; Η απάντηση είναι μάλλον ευνόητη!
Τι απέγινε εν τέλει το ιερό σκεύος της κιβωτού, κι αν έχει να μας επιδείξει άλλες απ’ τις κρυμμένες δυνάμεις της, που θα μας αφήσουν να υποθέσουμε ακριβέστερα το διαβόητο δηλητηριώδες περιεχόμενό της... απλά εξαφανίζεται από την Βίβλο και την ιστορία! -------------------------- 1. Η ορεινή αυτή περιοχή σημειώνεται και σήμερα στους χάρτες, ως Bet Semesh.
«Οι άνθρωποι επιδιώκουν σαν τρελοί τις απολαύσεις απλώς επειδή βλέπουν την κενότητα της ζωής τους καθαρότερα απ’ ό,τι την κενότητα όποιας καινούργιας διασκέδασης τούς γοητεύει.» -Μπλαιζ Πασκάλ
Τα πράγματα που κάνουμε για να γίνει η ζωή μας πιο άνετη μού θυμίζουν τη στρουθοκάμηλο που κρύβει το κεφάλι της για να μη βλέπει τους εχθρούς της.
Συμπεριφερόμαστε χειρότερα κι απ’ τη στρουθοκάμηλο.
Προκειμένου να εξασφαλίσουμε κάποιο αβέβαιο, αμφίβολο μέλλον, καταστρέφουμε οριστικά τη ζωή μας στο συγκεκριμένο μας παρόν.
Οι άνθρωποι σήμερα προσπαθούν ανόητα να πιστέψουν ότι όλος ο παραλογισμός κι η σκληρότητα του κόσμου – ο πλούτος των λίγων, η μεγάλη φτώχεια των πολλών, η βία και ο πόλεμος – βρίσκονται έξω απ’ τη δική τους ζωή και δεν επηρεάζουν ούτε τους ίδιους ούτε τον τρόπο ζωής τους.
Μια παρανόηση παραμένει παρανόηση, ακόμα κι όταν τη συμμερίζεται η πλειονότητα των ανθρώπων.
Οι τοξικές σχέσεις αποτελούν μια περίπλοκη και συχνά παραμελημένη πτυχή της ανθρώπινης συντροφικότητας. Παρόλο που η αναγνώριση των χαρακτηριστικών μιας τοξικής σχέσης είναι σημαντική, εξίσου ουσιαστικό είναι να κατανοήσουμε γιατί παραμένουμε σε αυτές.
Οι ψυχολογικές αιτίες, οι κοινωνικές πιέσεις και οι συναισθηματικοί μηχανισμοί που λειτουργούν στον καθένα μας μπορούν να μας κρατούν σε καταστάσεις που υπονομεύουν την ευημερία μας.
Αυτό το άρθρο θα συνδυάσει την αναγνώριση των σημείων μιας τοξικής σχέσης με την κατανόηση των λόγων που μας ωθούν να μείνουμε σε αυτήν και θα παρέχει στρατηγικές αντιμετώπισης.
Τα Σημάδια μιας Τοξικής Σχέσης
Συνεχής Κριτική και Υποτίμηση: Όταν ο σύντροφός σου σε επικρίνει διαρκώς ή σε υποτιμά, η αυτοεκτίμησή σου φθείρεται. Η συνεχής αρνητικότητα δημιουργεί ένα περιβάλλον στο οποίο δεν μπορείς να ανθίσεις.
Έλλειψη Εμπιστοσύνης και Ζήλια: Οι τοξικές σχέσεις συχνά χαρακτηρίζονται από ζήλια και έλλειψη εμπιστοσύνης, που μπορεί να οδηγήσουν σε προσπάθειες ελέγχου και περιορισμού της ελευθερίας σου.
Συναισθηματική Εξάντληση: Η διαρκής συναισθηματική φόρτιση είναι ένα από τα πιο κοινά σημάδια ότι μια σχέση είναι τοξική. Αντί να σε γεμίζει, η σχέση σου αφήνει κενό.
Απομόνωση από Φίλους και Οικογένεια: Η απομάκρυνση από το υποστηρικτικό σου δίκτυο είναι μια κοινή στρατηγική χειρισμού από τοξικούς συντρόφους που επιθυμούν να σε αποδυναμώσουν και να αυξήσουν τον έλεγχό τους πάνω σου.
Ασταθής Συμπεριφορά: Οι δραματικές εναλλαγές στη διάθεση του συντρόφου σου, που σε κάνουν να περνάς από τη μια στιγμή ηρεμίας στην επόμενη ένταση, είναι σημάδι μιας τοξικής δυναμικής που σε κρατά σε κατάσταση διαρκούς εγρήγορσης.
Γιατί Μένουμε σε Τοξικές Σχέσεις;
Χαμηλή Αυτοεκτίμηση: Η πεποίθηση ότι δεν αξίζεις καλύτερη μεταχείριση οδηγεί πολλούς ανθρώπους να μένουν σε σχέσεις που τους πληγώνουν. Όταν δεν αναγνωρίζεις την αξία σου, είναι εύκολο να δεχτείς τον πόνο ως κάτι δεδομένο.
Φόβος της Μοναξιάς: Ο φόβος της μοναξιάς μπορεί να οδηγήσει κάποιον να παραμένει σε μια τοξική σχέση. Η ανάγκη για συντροφικότητα υπερνικά την ανάγκη για ευτυχία, δημιουργώντας έναν κύκλο εξάρτησης.
Συναισθηματική Εξάρτηση: Η συναισθηματική εξάρτηση από τον σύντροφο συχνά ενισχύεται από τα σκαμπανεβάσματα της τοξικής σχέσης. Οι στιγμές ηρεμίας προσφέρουν την ψευδαίσθηση ότι όλα μπορούν να βελτιωθούν, παρατείνοντας την παραμονή στη σχέση.
Παλαιά Τραύματα: Οι άνθρωποι που έχουν βιώσει τραύματα στο παρελθόν ή έχουν αναπτύξει ανασφαλείς δεσμούς με τους γονείς τους τείνουν να παραμένουν σε τοξικές σχέσεις επειδή αναπαράγουν ασυνείδητα γνωστά τους μοτίβα.
Κοινωνικές Πιέσεις: Η κοινωνία προωθεί την ιδέα ότι η αξία του ατόμου καθορίζεται από την ικανότητά του να διατηρεί σχέσεις. Η πίεση να είσαι “σε σχέση” μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να παραμείνουν σε δυστυχισμένες καταστάσεις για να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των άλλων.
Οι Συναισθηματικοί Μηχανισμοί: Ελπίδα και Άρνηση
Ένα από τα ισχυρότερα εμπόδια για να αφήσει κάποιος μια τοξική σχέση είναι η ελπίδα της αλλαγής.
Οι τοξικοί σύντροφοι συχνά εκφράζουν μεταμέλεια και κάνουν υποσχέσεις για αλλαγή, διατηρώντας τη σχέση σε έναν κύκλο προσμονής και απογοήτευσης.
Παράλληλα, η άρνηση του ατόμου να παραδεχτεί τη σοβαρότητα της κατάστασης είναι ένα ψυχολογικό εργαλείο που χρησιμοποιείται ασυνείδητα για να προστατέψει τον εαυτό από τη συναισθηματική οδύνη.
Πώς να Απελευθερωθείς από μια Τοξική Σχέση;
1. Αναγνώρισε την Κατάσταση: Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσεις τα σημάδια και να αποδεχτείς την πραγματικότητα. Η αυτογνωσία αποτελεί τη βάση για την αλλαγή. 2. Ζήτησε Υποστήριξη: Μίλησε με φίλους, οικογένεια. Η υποστήριξη από το περιβάλλον σου μπορεί να σου δώσει τη δύναμη να δράσεις. 3. Θέσε Όρια: Η τοποθέτηση ορίων είναι σημαντική για την προστασία της ψυχικής σου υγείας, είτε αποφασίσεις να παραμείνεις στη σχέση για λίγο είτε επιλέξεις να απομακρυνθείς. 4. Δώσε Προτεραιότητα στην Αυτοεκτίμησή σου: Ανάπτυξε την αυτοπεποίθησή σου και την αγάπη για τον εαυτό σου μέσα από πρακτικές αυτοφροντίδας και θετική συζήτηση. 5. Επαναπροσδιόρισε τη ζωή σου με υγιείς σχέσεις.
Συμπέρασμα
Οι τοξικές σχέσεις μπορούν να είναι δύσκολο να αναγνωριστούν και ακόμη πιο δύσκολο να διακοπούν.
Οι ψυχολογικές αιτίες, οι κοινωνικές πιέσεις και οι μηχανισμοί άρνησης και ελπίδας που εμπλέκονται κάνουν το ταξίδι της απελευθέρωσης προκλητικό.
Ωστόσο, η κατανόηση των μοτίβων και η δράση με βάση την αυτοεκτίμηση και την αυτοφροντίδα μπορεί να οδηγήσει σε μια ζωή απαλλαγμένη από τοξικές επιρροές. Θυμήσου, αξίζεις να βρίσκεσαι σε σχέσεις που προάγουν την ψυχική σου ευεξία και ενδυναμώνουν την ευτυχία σου.
Αναρωτηθήκατε ποτέ πώς γίνατε το άτομο που είστε σήμερα; Σκεφτήκατε τι σας καθόρισε ώστε να γίνετε εσείς; (Παρεμπιπτόντως, δεν υπάρχει κανένας άλλος ακριβώς σαν εσάς στον πλανήτη ποτέ!)
Η απάντησή μου μπορεί να δοθεί με ένα ακρωνύμιο πέντε γραμμάτων: ΓΠΧΕΜ. Ναι, αυτή είναι η απάντησή μου.
Οι βασικές πεποιθήσεις, οι βασικές συμπεριφορές, οι καθημερινές συνήθειες και οι γενικοί τρόποι λειτουργίας σας είναι αποτέλεσμα των πέντε δυνάμεων τις οποίες δηλώνει το ακρωνύμιο ΓΠΧΕΜ.
Το «Γ» δηλώνει τους γονείς σας. Σίγουρα είχαν τις καλύτερες προθέσεις, όμως είναι επίσης γεγονός ότι σας μετέδωσαν και τον ελαττωματικό προγραμματισμό τους. Έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν, βάσει του τι γνώριζαν και του τι τους είχαν διδάξει οι δικοί τους γονείς. Εάν εκείνοι είχαν οικονομικές πληγές και περιορισμένο σκεπτικό όσον αφορά την οικονομική αφθονία, τις υιοθετήσατε κι εσείς (διότι ένα παιδί υιοθετεί τη σκέψη και υποσυνείδητα εφαρμόζει τα μοντέλα συμπεριφοράς των φροντιστών του που του μαθαίνουν πώς λειτουργεί ο κόσμος).
Αν οι γονείς σας πίστευαν ότι η ζωή έμελλε να είναι τραγική, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι κακοί και δεν ασκούν κανέναν έλεγχο στο πώς εξελίσσονται τα πράγματα στη ζωή τους, έχετε αποδεχθεί κι εσείς τις συγκεκριμένες πεποιθήσεις και έχετε εγκαταστήσει τις εν λόγω συνήθειες. Και τις προβάρατε τόσο πολλές φορές, ώστε έγιναν πραγματικά οι δικές σας αλήθειες και η δική σας πραγματικότητα. Ακόμα κι αν ήταν λάθος.
Το «Π» δηλώνει το περιβάλλον σας. Το οικοσύστημά σας έχει δραματικό αντίκτυπο στο πώς λειτουργείτε καθημερινά. Επιτρέπετε εισροές μέτριας ποιότητας στην προσωπική σας τροχιά, όπως βίαιες τηλεοπτικές εκπομπές, ανατροφοδοτήσεις τοξικών ειδήσεων και μηνύματα ναρκισσιστικών διαδικτυακών ινφλουένσερ, και μέρα με τη μέρα οι πιέσεις αυτές αποδυναμώνουν τη θετικότητα, την απόδοση και τη χαρά σας. Επίσης, το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώσατε κατά τη διάρκεια των καθοριστικών χρόνων που διαμόρφωσαν την ταυτότητά σας έχει ασκήσει μέγιστη επιρροή στο ποιοι είστε σήμερα στον κόσμο.
Το «Χ» δηλώνει τη χώρα. Αν μεγαλώσατε σε εμπόλεμη ζώνη ή σε μια περιοχή η οποία υποφέρει από κοινωνική μεταβλητότητα, αυτό θα επηρεάσει αισθητά τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζετε τα πράγματα. Αν κατάγεστε από χώρα η οποία χαρακτηρίζεται από ευημερία, αυτό δημιουργεί επίσης έναν αντιληπτικό φακό μέσα από τον οποίο επεξεργάζεστε τις προοπτικές σας και το ποιοι μπορείτε να γίνετε στο μέλλον.
Το «Ε» δηλώνει τις επαφές. Τα άτομα στα οποία αφιερώνετε χρόνο ασκούν πολύ μεγάλη επίδραση στον τρόπο με τον οποίο σκέφτεστε, αισθάνεστε και πράττετε. Ο φιλικός σας κύκλος, για παράδειγμα, συνιστά σημαντικό παράγοντα πρόβλεψης του εισοδήματος, του τρόπου ζωής και του αντίκτυπου της ζωής σας. Εάν δημιουργείτε σχέσεις με μελοδραματικούς και χαοτικούς ανθρώπους, με τον καιρό αυτές οι επιρροές θα διαμορφώσουν αισθητά και τη δική σας ζωή.
Το «M» δηλώνει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Καθημερινά, ανεξαρτήτως του τόπου διαμονής σας, λαμβάνετε έναν σταθερό χείμαρρο ύπνωσης και αποπλάνησης από πολλές μορφές μέσων μαζικής ενημέρωσης που μπορεί να περιλαμβάνουν διαφημίσεις με σκοπό να σας ωθήσουν να αγοράσετε προϊόντα, προτάσεις όσον αφορά τις αξίες ζωής που είναι σημαντικές και διακριτικές συμβουλές για το πώς θα πρέπει να ζείτε προκειμένου να συμβαδίζετε με τη μάζα. Όλα αυτά, με το πέρασμα του χρόνου, μολύνουν την ταυτότητά σας και επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδράτε με τις ευκαιρίες.
ΓΠΧΕΜ. Αυτό το ακρωνύμιο εξηγεί πώς γίνατε αυτοί που είστε σήμερα. Σας καλώ να αναλογιστείτε τη σημασία του. Συζητήστε το με κάποιον φίλο. Και εξετάστε και μόνοι σας τις πτυχές του. Κι αυτό γιατί όσο αποκτάτε μεγαλύτερη επίγνωση των πέντε δυνάμεων που σας διαμόρφωσαν, ενισχύετε την αυτοκυριαρχία σας. Φανείτε αντάξιοι της ικανότητάς σας να προχωρήσετε σε καλύτερες επιλογές που είναι σίγουρο ότι θα παραγάγουν σαφώς καλύτερα αποτελέσματα.
Όταν ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του έφτασε στο νησί της Κίρκης, την Αία, η μάγισσα Κίρκη τους πρόσφερε κρασί, και ανακάτεψε τυρί, μέλι, αλεύρι και μαγιοβότανα. Όταν οι άνδρες του Οδυσσέα έφαγαν και ήπιαν, λησμόνησαν τις πατρίδες τους. Τότε, η Κίρκη άγγιξε καθένα τους με το μαγικό της ραβδί, και τους μεταμόρφωσε σε γουρούνια.
Όταν ο Οδυσέας πήγε στο ανάκτορο της για να γλυτώσει τους συντρόφους του, η Κίρκη παρότι πόθησε τον Οδυσσεά, προσπάθησε με μαγικά να μεταμορφώσει και αυτόν σε γουρούνι. Τα μάγια της όμως δεν έπιασαν καθώς ο Θεός Ερμής είχε δώσει νωρίτερα στον Οδυσσέα, να φάει στο φυτό Μώλυ, ως αντίδοτο στα μάγια της Κίρκης. Η Κίρκη ερωτευτηκε τον Οδυσσεά, ο οποίος έμεινε μαζί για χρόνο, αφού πρώτα είχε δώσει και πάλι για χάρη του εραστή της, την ανθρώπινη μορφή στους συντρόφους του.
Ένα άξιο ίσως αναφοράς πως όταν ο Οδυσσέας ζητάει από την Κίρκη να επαναφέρει τους συντρόφους του ξανά σε ανθρώπους, η Κίρκη τον συμβουλεύει να συζητήσει πρώτα μαζί τους για να διαπιστώσει αν συμφωνούν και οι ίδιοι, και του προτείνει ως συνομιλητή ένα από τους πρώην συντρόφους του, πλέον γουρούνι, (τον Γρύλλο), ο οποίος στην δική της παρέμβαση, είναι σε θέση να μιλάει, αν και γοουρούνιν.
Ο Γρύλλος αναφέρει στον Οδυσσέα την προτίμηση των μεταμορφωμένων συντρόφων του, να παραμείνουν γουρούνια καθώς πιο ευτυχισμένοι έτσι. Η επιχειρηματολογία η οποία αναπτύσσεται στηρίζεται στην άποψη ότι τα ζώα διαθέτουν λογική και αρετές που ξεπερνούν τις αντίστοιχες των ανθρώπων. Φυσικά στο τέλος επικρατεί η λογική και η άποψη του Οδυσσέα, και οι σύντροφοι του ξανα αποκτούν την ανθρώπινη μορφή τους.
Τα γουρούνια τα συναντούμε και στην Τρίτη ημέρα των Ελευσινίων μυστηρίων, προφάνως συνεπώ, υπάρχει ένας συμβολισμός. Η τρίτη ημέρα των Ελευσινίων μυστηρίων, γνωστή ως ημέρα της τελετής «Αλαδε μύσται», περιελάμβανε πομπή των μυστών που έφτανε στη θάλασσα του Φαλήρου.
Οι υποψήφιοι μύστες είχαν κάνει ένα καθαρτήριο λουτρό στην θάλλασα τόσο οι ίδιοι, οσο και τα προς θυσία γουρούνια, καθώς το νερό γενικά συνεπώς και η Θάλασσα, καθάριζαν και εξάγνιζαν τον άνθρωπο. Για αυτό πάντα σε κάθε ιέρο υπήρχε και μία πηγή, για καθαρμούς.
Εφόσον λοιπόν οι υποψήφιοι μύστες φρόντιζαν να καθαρθούν οι ίδιοι και τα γουρουνάκια τους στα νερά του Σαρωνικού, επέστρεφαν στην Αθήνα. Το αίμα του χοίρου θεωρείται ισχυρός παράγοντας καθαρμού, που έχει τη δύναμη να απορροφά τα ρυπαρά πνεύματα. Τα γουρούνια πέρα από σύμβολο γονιμότητας της θέας Δήμητρας, θεωρούνται βρώμικα ζώα και λάγνα ζώα, για αυτό και συμβολίζουν τα αντίστοιχα ζωώδη πάθη, της βουλιμίας, της ρυπαρότητας, και της φιληδονίας.
Ένας άλλος αντίστοιχος συμβολισμός, δίνεται από το Carl Jung- Κάρλ Γιούνγκ (Man and his Symbols), Η μάγισσα Κίρκη, μεταμόρφωνε τους άντρες σε γουρούνια, για να υπογραμμίσει το πόσο επιρρεπής, ευμετάβλητη και αδύναμη είναι η αντρική υπόσταση (animus-νους), απέναντι στην γυναικεία (anima-ψυχή), η οποία υποβοηθά την αποκάλυψη της σκοτεινής, «γουρουνίσιας», πλευράς του.! (γνωστό το ρητό: όλα τα γουρούνια την ίδια φάτσα έχουν).
Κάθε σχέση έχει χαρακτηριστικά που καθορίζουν την ποιότητά της. Και υπάρχουν χαρακτηριστικά σημάδια που δείχνουν αν έχει τελειώσει, είτε θέλουμε να το παραδεχτούμε είτε όχι.
Οι σχέσεις είναι αδιαμφισβήτητα σημαντικό μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι μέρος του ποιοι είμαστε και πώς σχετιζόμαστε με τον κόσμο γύρω μας. Ο τρόπος που επιλέγουμε να τις εξελίξουμε και να τις φροντίσουμε κάνει διαφορά στη ζωή μας. Δεν θα έλεγες πως είναι το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο να έχουμε μια ικανοποιητική σχέση – και δη ρομαντικού περιεχομένου. Εάν όμως τα καταφέρουμε, εάν υπάρχουν τα βασικά συστατικά (αμοιβαία εμπιστοσύνη, κατανόηση και σεβασμός), γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι.
Αν γυρίσεις το νόμισμα, θα δεις ότι σε περίπτωση που δεν «λειτουργήσει» μια σχέση νιώθουμε αποτυχημένοι και λυπημένοι. Γι’ αυτό και πολλές φορές κάνουμε τα στραβά μάτια. Ώσπου αυτό δεν είναι πια δυνατό. Τι εννοώ;
Τι είναι «ποιότητα» στη σχέση
Μελέτη του Cambridge είχε ασχοληθεί με αυτό που λέγεται «ποιότητα σχέσης».
Οι επιστήμονες σημείωσαν πως «οι σχέσεις αποτελούν την ουσία της προσωπικότητας και συμβάλλουν στην ευημερία του ατόμου. Έχοντας υπόψη τη σημασία που μπορεί να έχουν για ένα άτομο, καθίσταται επιτακτική η εξέταση της ποιότητας της σχέσης, της κεντρικής καθοδηγητικής δύναμης των σχέσεων.
Η ποιότητα αυτή –τα θετικά ή αρνητικά συναισθήματα για μια σχέση– ονομάζεται διφορούμενη έννοια. Η έρευνα δείχνει ότι την επηρεάζει ένα ευρύ φάσμα παραγόντων. Αυτοί περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την αυτοεπαλήθευση και την αυτοβελτίωση, την προσωπικότητα, τη συναισθηματική νοημοσύνη, τα πρότυπα αλληλεπίδρασης και την υποστήριξη του/της συντρόφου.
Οι οικονομικοί παράγοντες παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Προηγούμενη έρευνα υποδηλώνει ότι το μεγαλύτερο μέρος των μελετών για την ποιότητα των σχέσεων αφορά αισθηματικές σχέσεις, με ή χωρίς νομική δέσμευση. Επιπλέον, οι καθοριστικοί παράγοντες της ποιότητας των σχέσεων μπορεί να είναι διαφορετικοί σε σχέση με διαφορετικούς τύπους σχέσεων.
Η έρευνα προτείνει ότι η ποιότητα της σχέσης έχει εξεταστεί χρησιμοποιώντας πολλαπλές μεθόδους, γεγονός που ενισχύει τον ισχυρισμό ότι η ποιότητα της σχέσης είναι μια περίπλοκη και διφορούμενη κατασκευή».
Πόσο ικανοποιημένοι είστε από τη σχέση σας;
Ένας σύντομος τρόπος για να διαπιστώσεις πόσο ικανοποιημένος/ικανοποιημένη είσαι από τη σχέση σου είναι η κλίμακα επτά στοιχείων, που σχεδιάστηκε ειδικά για αυτήν τη μέτρηση και δημοσιεύτηκε στο Journal of Marriage and Family.
Η αξιολόγηση γίνεται από το 1 (χαμηλή ικανοποίηση) έως το 5 (υψηλή ικανοποίηση).
Πόσο ικανοποιεί ο σύντροφος σας, τις ανάγκες σας;
Γενικά πόσο ικανοποιημένοι είστε από τη σχέση σας;
Πόσο καλή είναι συγκριτικά με τις περισσότερες;
Πόσο συχνά εύχεστε να μην την είχατε ξεκινήσει ποτέ;
Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στις αρχικές σας προσδοκίες η σχέση σας;
Πόσο αγαπάτε τον σύντροφο σας;
Πόσα προβλήματα υπάρχουν;
Όσο υψηλότερη είναι η βαθμολογία σας, τόσο πιο ικανοποιημένοι είστε. Και άρα, τόσο καλύτερη είναι η ποιότητα της σχέσης σας.
Οι 5 κορυφαίοι προγνωστικοί παράγοντες
Δεκάδες ερευνητές του Princeton ζήτησαν τη βοήθεια του machine learning για να αποκαλύψουν «τους πιο έντονους προγνωστικούς παράγοντες για την ποιότητα μιας σχέσης», όπως τους ανέφεραν ζευγάρια και τα αξιολόγησε super computer.
Στη δημοσίευση της μελέτης αναφέρεται πως ο Νο 1 προγνωστικός παράγοντας είναι η αντίληψη των ανθρώπων για τη δέσμευση του συντρόφου τους. Ακολούθησαν:
η εκτίμηση για τον σύντροφό τους
η σεξουαλική ικανοποίηση
οι αντιλήψεις για την ικανοποίηση του συντρόφου από τη σχέση
οι συγκρούσεις
Σύμφωνα με την ανάλυση δεδομένων από 43 έρευνες, που έγιναν σε 11.000 ζευγάρια συνολικά, τα αισθήματα που αναφέρουν οι ίδιοι οι άνθρωποι για τη σχέση τους αποδείχθηκε πως ήταν ο παράγοντας με τη μεγαλύτερη σημασία.
Το πώς νιώθει ο άνθρωπός μας φάνηκε να επηρεάζει το πώς νιώθουμε εμείς, εφόσον βέβαια καταλαβαίνουμε τα συναισθήματά του. Εάν ο σύντροφός μας δεν είναι ιδιαίτερα αφοσιωμένος αλλά πιστεύουμε ότι είναι, αυτή η πεποίθηση (ή αντίληψη) καθοδηγεί το πώς αισθανόμαστε.
Κατέστη σαφές ότι είναι εν πολλοίς δύσκολο να προβλεφθεί η αλλαγή στην ποιότητα της σχέσης. Τα κυριότερα ευρήματα ήταν:
το πόσο σημαντική είναι η αντίληψή μας για τα συναισθήματα του συντρόφου μας, ως προς τη διαμόρφωση των συναισθημάτων μας,
το γεγονός ότι ο τρόπος που νιώθουμε μπορεί να διαμορφώσει το πώς πιστεύουμε ότι αισθάνεται ο σύντροφός μας, αφού συχνά προβάλλουμε πάνω του τα συναισθήματα μας
ότι αντί να προκαθορίζεται η ποιότητα με βάση παράγοντες εκτός του ελέγχου μας (όπως η ηλικία ή οι εμπειρίες που έχουμε ήδη ζήσει), πολλοί από τους κορυφαίους παράγοντες πρόβλεψης αφορούν πράγματα που ελέγχουμε εμείς. Π.χ. την εκτίμηση για τον σύντροφο, την ικανοποίηση από τη σεξουαλική μας ζωή και τις συγκρούσεις.
Προσοχή στα σημάδια
Η Kathy McCoy, ψυχολόγος, θεραπεύτρια οικογενειών και γάμου, με εξειδίκευση σε θέματα μέσης ηλικίας, γηριατρικής και σε οικογένειες σε σύγκρουση, έδωσε μια λίστα με σημάδια που μαρτυρούν πως μια σχέση έχει τελειώσει, μολονότι δεν το παραδεχόμαστε.
Μη ρεαλιστικές προσδοκίες: Κάποιοι κολλούν σε εξιδανικευμένα οράματα της τέλειας σχέσης και εκνευρίζονται από την πραγματικότητα.
Ασυμβίβαστες απόψεις: Απροθυμία να σκεφτούμε όσα μας λέει ή αισθάνεται ο άνθρωπος μας, η οποία μπορεί να εκδηλώνεται ως περιφρόνηση και εγκατάλειψη όποιας συζήτησης δεν αντέχουμε, γιατί δεν μας βολεύει.
Έλλειψη συγκρούσεων: Συχνά γίνεται σημάδι συναισθηματικής απεμπλοκής και του τέλους της ελπίδας για επίλυση των προβλημάτων.
Διαφορές στη σεξουαλική επιθυμία και απροθυμία για συμβιβασμό: Σύντροφοι που δεν θέλουν ποτέ να κάνουν σεξ όποτε θέλει ο άνθρωπος τους και δεν το βλέπουν ως έκφραση στοργής και επαφής.
Εθισμός: Οι εθισμοί μπορεί να προκαλέσουν μεγάλο πρόβλημα. Υποσχέσεις που δεν τηρούνται, προδοσίες και η ελπίδα που εξαφανίζεται μπορούν να διαλύσουν μια σχέση. Το πρώτο βήμα είναι η αποξένωση. Συνήθως ακολουθούν τα υπερβολικά έξοδα και η κατά συρροή απιστία.
Αρνητισμός: Τα ζευγάρια που βλέπουν το τέλος της σχέσης να έρχεται –ή προσδοκούν πως θα έρθει– είναι λιγότερο αφοσιωμένα στο να κάνουν τη σχέση να «λειτουργήσει». Ίσως να φταίνε τα φαντάσματα προηγούμενων σχέσεων, οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες, η ζήλια και η ατελείωτη ένταση.
Έλλειψη στοργής και ευγνωμοσύνης: Κάποια ζευγάρια, έπειτα από αρκετά χρόνια γίνονται συγκάτοικοι και όχι σύντροφοι. Έτσι σταματούν ό,τι έκαναν, όταν ήταν ζευγάρι. Η έλλειψη ευγνωμοσύνης εκφράζεται μέσω της συνεχούς κριτικής και των διαρκών κατηγοριών, όπως και με την ατελείωτη υπενθύμιση των ελαττωμάτων του άλλου.
Η μοίρα των ανθρώπων είναι φτιαγμένη από ευτυχισμένες στιγμές, όλων η ζωή τις έχει, αλλά όχι από ευτυχισμένες εποχές
Η ευτυχία είναι εύθραυστη και φευγαλέα, επειδή μπορεί να τη ζήσει κανείς μόνο σε ορισμένες στιγμές.
Αν μπορούσαμε να την απολαμβάνουμε αδιάκοπα, θα έχανε όλη την αξία της, αφού μπορούμε να την αντιληφθούμε μονάχα ως αντίθεση.
Έπειτα από μια εβδομάδα με συννεφιά, η ηλιόλουστη μέρα μας φαίνεται σαν θαύμα της Δημιουργίας.
Κατά τον ίδιο τρόπο, αισθανόμαστε τη χαρά πιο λαμπερή όταν βγαίνουμε από το πηγάδι της θλίψης.
Tα δυο συναισθήματα αλληλοσυμπληρώνονται και χρειάζονται το ένα το άλλο, γιατί ούτε η μελαγχολία είναι αιώνια ούτε θα μπορούσαμε να υποφέρουμε εκατό χρόνια ευτυχία.
Ένας από τους παράγοντες του στρες της σύγχρονης κοινωνίας είναι ακριβώς αυτό: το να πιστεύουμε ότι έχουμε την υποχρέωση να είμαστε ευτυχισμένοι πάντα και παντού.
Η άρνηση της θλίψης προκαλεί τη διάδοση της κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών και των θεραπειών, όπως και τη σπατάλη σε πράγματα που δε χρειαζόμαστε. μοιάζει σαν να πρέπει να νιώθουμε ντροπή αν δεν έχουμε ένα μόνιμο χαμόγελο χαραγμένο στο πρόσωπό μας.
Aντίθετα προς αυτή την ψευδή και παιδαριώδη οπτική γωνία, ο Νίτσε μας υπενθυμίζει πως η ευτυχία δίνεται μόνο σε αναλαμπές, κι όταν εμείς προσπαθούμε να τη διαιωνίσουμε καταστρέφουμε ακόμα και τις στιγμές αυτές, που μας βοηθούν να προχωράμε στον μακρύ και βασανιστικό δρόμο της ζωής.
Το γεγονός ότι νιώθουμε τόσο ευχάριστα στη φύση οφείλεται στο ότι αυτή δεν έχει γνώμη για μας
Οι άνθρωποι του 21ου αιώνα είμαστε ξεκομμένοι από τη φύση κι αυτό συχνά μας κάνει να αισθανόμαστε σαν εξωγήινοι στον ίδιο μας τον πλανήτη.
Aκόμα κι αν πιστεύουμε ότι η παιδεία και ο πολιτισμός έχουν αναπληρώσει το πιο ζωώδες και ενστικτώδες μέρος του εαυτού μας, εξακολουθούμε να χρειαζόμαστε την επαφή με το φυσικό μας περιβάλλον.
Για να σβήσουμε εικόνες άγχους που οφείλονται στην υπερβολική εργασία και σε αρκετά παρατεταμένη παραμονή στη ζούγκλα της πόλης, μια απόδραση δύο τριών ημερών κοντά στη φύση μπορεί να είναι περισσότερο αποτελεσματική από το να στουμπωθούμε με φάρμακα.
Με την ευωδιά της εξοχής, τον καθαρό αέρα, την ησυχία τη διακοπτόμενη μόνο από μικρά πλασματάκια που βουίζουν και τιτιβίζουν τριγύρω μας, ξαναβρίσκουμε τη δική μας φύση, την εγκαταλειμμένη πολύ μακριά.
Κι όπως τονίζει ο Νίτσε, στην πόλη οφείλουμε να υποδυόμαστε κάποιο ρόλο, επειδή μας ενδιαφέρει πολύ το τι σκέφτονται οι άλλοι για μας. αντίθετα, όταν επιστρέφουμε στη φύση, μπορούμε να επιτρέπουμε στον εαυτό μας την πολυτέλεια να είμαστε εμείς οι ίδιοι.
Δε χρειάζεται να ντυνόμαστε, να μιλάμε ή να ενεργούμε με έναν ιδιαίτερο τρόπο. αρκεί το να αφηνόμαστε να μας οδηγεί εκείνη στον πυρήνα του εαυτού μας, όπου μας περιμένει μια πηγή ηρεμίας.
Οφείλει κανείς να πληρώσει για την αθανασία, κι οφείλει να πεθάνει πολλές φορές ενώ συνεχίζει να ζει.
Ο Νίτσε μας υπενθυμίζει ότι δεν υπάρχει ένας μόνο θάνατος κατά τη διάρκεια της ύπαρξης ενός ανθρώπου.
Κατά τη διάρκεια της ζωής, ολοκληρώνουμε φάσεις και είναι χρήσιμο να πεθαίνουμε –συμβολικά– για να μπορούμε να γεννιόμαστε στο επόμενο στάδιο.
Αυτά τα άλματα από τη μια ζωή στην επόμενη, οι φυλές που είναι πιο προσκολλημένες στη γη τα αποκαλούν «διαβατήριες τελετές», μια στιγμή μετάβασης που ο πολιτισμός μας σήμερα πάει να τη χάσει.
O ανθρωπολόγος Ζουζέπ Mαρία Φερίκγκλα σχολιάζει επ’ αυτού:
«Η πρώτη κοινωνία, πέρα από θρησκευτικό ζήτημα, ήταν παραδοσιακά μια μυητική τελετουργία: μια συμβολική πύλη που οδηγούσε από την παιδική ηλικία στην εφηβεία. με την πρώτη κοινωνία των αγοριών, τους αγόραζαν τα πρώτα τους μακριά παντελόνια, κι αυτό τα μεταμόρφωνε πλέον σε μικρούς άντρες. συνέπιπτε δε με τις πρώτες άδειες να βγαίνουν έξω μόνα τους, παρόλο που ήταν μονάχα για να αγοράσουν ψωμί. για τον ίδιο λόγο, ο νονός συνήθιζε να τους ανοίγει έναν τραπεζικό λογαριασμό.
Επίσης, κατά την πρώτη κοινωνία, χάριζαν στα παιδιά το πρώτο τους ρολόι, πράγμα που σήμαινε ενήλικο έλεγχο του χρόνου».
Μια καλή άσκηση για να συνειδητοποιήσουμε τις ζωές που υπάρχουν μέσα σε αυτήν τη ζωή είναι να καταγράψουμε σε ένα χαρτί τις διάφορες φάσεις που ολοκληρώσαμε και αν υπήρξε κάποια διαβατήρια τελετή από τη μια φάση στην άλλη.
Κι έπειτα μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας τη μεγάλη ερώτηση: Ποια είναι η επόμενη ζωή στην οποία θέλω να γεννηθώ;
Συνδέουμε τη δυστυχία με τόση ευγένεια (σαν να ήταν το να νιώθουμε ευτυχισμένοι σημάδι χυδαιότητας, έλλειψης φιλοδοξίας) που, αν πούμε σε κάποιον «Μα τι ευτυχισμένος που είστε!», κατά γενικό κανόνα θα διαμαρτυρηθεί
Δεν είναι κοινοτοπία αν πούμε ότι οι φαινομενικά πιο πρωτόγονοι λαοί εμφανίζουν έναν ζωτικό ρυθμό πιο υψηλό απ’ ό,τι η δυτική κοινωνία του σήμερα.
Πολλοί αναρωτιούνται γιατί αυτοί που δεν έχουν τίποτα, ή σχεδόν τίποτα, μπορούν να είναι σε καλύτερη ψυχική διάθεση από εκείνους που συγκεντρώνουν κοπιαστικά περιουσίες κάθε είδους.
Μήπως η διαμαρτυρία, όπως επισημαίνει ο Νίτσε, είναι διακριτικό του πολιτισμού μας;
Στις τυπικές συζητήσεις σε εργασιακά κέντρα, στα καφενεία και στις τραπεζαρίες, τα παράπονα δεν τελειώνουν: Βλέπουμε τη δυστυχία στην άνοδο των επιτοκίων, στο κόστος της ζωής, στον θόρυβο και στη ρύπανση που μαστίζει τις πόλεις. μπορεί να μην κάνουμε τίποτα για να τα διορθώσουμε όλα αυτά, αλλά μας αρέσει να ασκούμαστε στο άθλημα του παραπόνου.
Κι αυτό καταλήγει να μεταφράζεται σε άγχος και στρες.
Μια ενδιαφέρουσα επισήμανση: το στρες δεν το δημιουργούν οι εξωτερικές περιστάσεις που βιώνουμε αλλά η ερμηνεία που δίνουμε στις περιστάσεις αυτές.
Ίσως το μυστικό της ευτυχίας να είναι αυτό: Να πάψουμε να ανησυχούμε από παράγοντες και στατιστικές που δεν εξαρτώνται από μας και να το ρίχνουμε πιο πολύ στην πλάκα.
«Ο έρωτας αγνοεί την ανταλλακτική σχέση. Αρκείται στον εαυτό του».
Άν ο έρωτας είναι τυφλός, ο λόγος είναι ότι δεν βλέπει τίποτα με τα μάτια της εξουσίας. Μην ελπίζετε να κρίνει και να κυβερνήσει, γιατί αγνοεί την ανταλλακτική σχέση. Αρκείται στον εαυτό του. Όντας το κέρας της Αμάλθειας της σεξουαλικότητας, εκφράζει καλύτερα απ' οτιδήποτε άλλο στον κόσμο του ευνουχισμού τη θέληση για ζωή και την υπέροχη αγριάδα της.
Αν πάντως, οι εραστές που χτες λατρευόταν, χωρίζουν ξαφνικά μέσα στο μίσος και στην περιφρόνηση, η αιτία δεν βρίσκεται σε κάποιον αναλλοίωτο νόμο της παρακμής, σε κάποια αδυσώπητη μοίρα της κούρασης. Προέρχεται από τη μέγγενη των ανταλλαγών, που μαραίνει τα πάθη, σβήνει τις φλόγες της καρδιάς, πνίγει τις παρορμήσεις.
Αντί να μείνουν άπληστοι για τα πάντα μέχρι την εσχατιά του κορεσμού, να που οι εραστές επικαλούνται το καθήκον, απαιτούν αποδείξεις, αναζητούν μια παραγωγικότητα της στοργής. Επιβάλλονται νόρμες συνοδευόμενες από την απαίτηση της αυστηρής τήρησής τους, δεν γίνεται πια ανεκτή η απερίσκεπτη λήθη, η αδεξιότητα, το ανάρμοστο, η φαντασιοκοπία, τα πάντα αποτελούν αφορμή επιπλήξεων και κυρώσεων. Επειδή τους λείπει η θέληση να δημιουργήσουν την αλλαγή όπου θα ξαναβρεθούν, δανείζονται τα δεκανίκια της κοινωνίας που τους ακρωτηριάζει από τη γενναιοδωρία τους.
Η ψυχρή λογική αποδιώχνει την τρέλα της αφθονίας και έρχεται να κάνει απολογισμό των πραγμάτων. Έφτασαν οι ύπουλοι καιροί του να ζητάς και να δίνεις λογαριασμό, των υποχρεώσεων που πληρώνουν εντόκως τα αναγνωριζόμενα δικαιώματα, των φιλιών έναντι φιλιών που προαναγγέλλουν το ''μία σου και μία μου'' του απελπισμένου γοήτρου.
Με το να ιδιοποιούνται ο ένας τον άλλο, με το να μετράνε την αμοιβαία στοργή, ο καθένας καταλήγει να πειστεί ότι τα προτερήματα του αλλού ήταν προϊόν της φαντασίας, ότι η γενναιοδωρία δεν ανταμείβεται όπως πρέπει κι ότι η έλξη δεν ήταν καθόλου δικαιολογημένη.
Ο έρωτας διαμαρτύρεται ότι εκχωρήθηκε σε αφερέγγυο οφειλέτη, οι απογοητεύσεις συντάσσουν ένα πιστοποιητικό χρεωκοπίας, το πάθος καταλήγει στη μικροπρέπεια, η στοργή στο παζάρεμα, η φιλία στη συκοφάντηση...
Πως να ζήσουμε σ' έναν κόσμο όπου τα πάντα πληρώνονται; Τις λίγες απολαύσεις που σας απέμειναν να προσφέρετε στους άλλους και στον εαυτό σας, έχετε βαλθεί να τις ανταλλάξετε, να τις λογαριάσετε, να τις ζυγίσετε, να ορίσετε ισοτιμίες.
Το να πίνουμε με ακόρεστη δίψα από το ποτήρι της ζωής είναι η καλύτερη εγγύηση ότι δεν θα στερέψει ποτέ. Αυτό το ξέρουν τα παιδιά, που παίρνουν τα πάντα για να τα προσφέρουν στην τύχη. Η αισθησιακή αφθονία ζωογονεί τις τοπιογραφίες τους πριν η οικονομική επιταγή αρχίσει την αντίστροφη μέτρηση του βιώματος. Πριν μάθουν την ανταποδοτικότητα, πριν μυηθούν στο να αξίζουν ένα δώρο, να απαιτούν τα οφειλόμενα, να ανταμείβουν για ένα κέρδος, να τιμωρούν για μια υποτίμηση, να ευχαριστούν εκείνους που τους αφαιρούν ένα προς ένα τα θέλγητρα μιας ύπαρξης δίχως αντάλλαγμα.
Το ίδιο ισχύει και για τους παθιασμένους, αυτά τα παιδιά που ξανα-ανακαλύφθηκαν μέσα στον εαυτό τους. Οι εραστές δίνουν τα πάντα και παίρνουν τα πάντα ανεπιφύλακτα. Σαν να συναγωνίζονται ποιος θα προσφέρει τα περισσότερα, δίχως να ζητά τίποτα σε ανταπόδοση. Κι αυτό δεν παύει να δίνει περισσότερη δύναμη στον έρωτα, που αντλεί νέες απολαύσεις ακόμα κι από τις ατονίες του και τις εξαντλήσεις του.
Αν η συγκυρία των συναντήσεων μου προσφέρει τον έρωτά σου και σου προσφέρει τον δικό μου, μην υποβιβάζεις την αρμονία των επιθυμιών μας σε ανταλλαγή... [Πρέπει να ζητώ ανταπόδοση] για να αγαπήσω; Τόσο λίγο αγαπώ τον εαυτό μου; Όποιος δεν είναι γεμάτος από τις δικές του επιθυμίες δεν μπορεί να δώσει τίποτα. Όποιος βαδίζει στον δρόμο του δούναι και λαβείν, προχωρά σιγά σιγά προς την ανία, την κούραση και τον θάνατο...
Όποιος ξέρει να αφουγκράζεται προσεκτικά την απόλαυση, αγνοεί πατρίδες και σύνορα, αφέντες και δούλους, κέρδος και ζημία. Η σεξουαλική πληθώρα είναι αυτάρκης, έχει στον χώρο της και στον χρόνο της αρκετή τόλμη για να συντρίψει ό,τι την εμποδίζει.
Στις αρχές του 1973 το χάσμα μεταξύ κράτους και φοιτητών μεγαλώνει, ενώ η κόντρα μεταξύ τους εντείνεται. Η Χούντα των Συνταγματαρχών στην προσπάθεια της να περιορίσει τους φοιτητές βάζει σε εφαρμογή το διάταγμα 1347, που επιτρέπει την άρση της αναβολής στράτευσης για τους φοιτητές που απέχουν από τα μαθήματα ή προτρέπουν συναδέλφους τους σε αποχή. Ήταν η σπίθα που άναψε τη φωτιά. Η φοιτητική ανησυχία αρχίζει να μεγαλώνει και στις 21 Φεβρουαρίου πραγματοποιούνται στο κτίριο της Νομικής φοιτητικές συνελεύσεις, με κύριο αίτημα την κατάργηση του μέτρου της στράτευσης, ενώ στις 14 Μαρτίου ακολουθεί και δεύτερη. Σημαντικό ρόλο στην κλιμάκωση της κατάστασης είχε και το μνημόσυνο του «Γέρου της Δημοκρατίας», Γεωργίου Παπανδρέου. Όλα έδειχναν ότι κάτι θα συνέβαινε και τελικά αποδείχτηκε αληθές.
14 Νοεμβρίου 1973.
Χιλιάδες φοιτητές έχουν συγκεντρωθεί από το πρωί στο κτήριο της Νομικής Σχολής και ετοιμάζονται να κάνουν συνέλευση. Στο τέλος της συνέλευσης πραγματοποιούν πορεία στην οδό Σόλωνος και Πατησίων. Το απόγευμα και ενώ οι φοιτητές παραμένουν στο Πολυτεχνείο, ο αστυνομικός διευθυντής Δασκαλόπουλος και ο εισαγγελέας Σαμήτας διατάζουν τους φοιτητές να διαλυθούν. Οι φοιτητές βρίσκονται σε δίλημμα. Δημιουργείται συντονιστική επιτροπή η οποία και αποφασίζει στις 8.30 μ.μ. την κατάληψη του Πολυτεχνείου.
Από 1500 φοιτητές πάρθηκε η απόφαση «να μείνουμε απόψε στο Πολυτεχνείο». Συγκροτείται Συντονιστική Επιτροπή απ΄ όλες τις σχολές και επιβάλλει έλεγχο σε ανεύθυνα συνθήματα και μεταδίδει τα δικά της από μεγάφωνα και το μικρό πομπό, αλλά και συγκεντρώνει τρόφιμα, φάρμακα κ.λπ. Γύρω στο Πολυτεχνείο και χιλιάδες Έλληνες τούς συμπαραστέκονται.
Ο Παπαδόπουλος παραμένει μάλλον ψύχραιμος. Σύμφωνα με την μαρτυρία του υπ’ αριθμόν 2 στην κυβέρνηση των Συνταγματαρχών, Στυλιανού Παττακού, σχολίασε τις κινητοποιήσεις των φοιτητών με την φράση «Άσ’ τα παιδιά να κλάνουνε…».
15 Νοεμβρίου 1973.
Γέμισαν τα κτίρια του Πολυτεχνείου και το προαύλιο από φοιτητές και απ’ έξω δεκάδες χιλιάδες λαού και μαθητών, που έρχονται κατευθείαν από τα σχολεία τους, φέρνοντας στους φοιτητές όλο και περισσότερα τρόφιμα, φάρμακα κλπ.
Εκλέγεται Συντονιστική Επιτροπή που συμμετέχουν και δυο εργάτες, και σε ανακοίνωση της λέει: «H εκδήλωση του Πολυτεχνείου είναι αντιφασιστική και αντιιμπεριαλιστική».
Λειτουργεί νέος πομπός, που τώρα ακούγεται σ’ όλη την Αττική:
«Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο! Σας μιλά ο Ραδιοφωνικός Σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων. Κάτω η χούντα, κάτω ο Παπαδόπουλος, έξω οι Αμερικάνοι, κάτω ο φασισμός, η χούντα θα πέσει από το λαό… Λαέ, κατέβα στο πεζοδρόμιο, έλα να μας συμπαρασταθείς, τη λευτεριά σου για να δεις…».
Η τότε άγνωστη φωνή ανήκει στην μετέπειτα πολιτικό της Αριστεράς, Μαρία Δαμανάκη.
Στη Θεσσαλονίκη και Πάτρα οι φοιτητές καταλαμβάνουν τα πανεπιστημιακά κτίρια. Οι αγρότες από τα Μέγαρα ξεκινούν για την Αθήνα. Στο Αιγάλεω γίνονται επαναστατικές εκδηλώσεις και ακολουθούν τέτοιες στις συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά.
16 Νοεμβρίου 1973.
Χιλιάδες άνθρωποι είναι γύρω από το Πολυτεχνείο και φωνάζουν με τους ελεύθερους φοιτητές «Κάτω η χούντα, η χούντα θα πέσει απ’ τον λαό».
Ώρα 7 και μισή μ.μ.
Ο δικτάτορας δίνει διαταγή να χτυπηθεί πρώτα η λαοθάλασσα, που είναι γύρω στο Πολυτεχνείο. Δακρυγόνα πέφτουν συνεχώς και κάνουν αφόρητη την ατμόσφαιρα. Ο λαός ανάβει φωτιές και τα εξουδετερώνει. Τώρα σφυρίζουν σφαίρες και οι πρώτοι νεκροί πέφτουν. Ο λαός στήνει οδοφράγματα, δεν υποχωρεί, παλεύει άοπλος, παραμένει στη θέση του.
Ώρα 12 τη νύχτα μπαίνει στην Αθήνα στρατός και τανκ και καταλαμβάνουν επίκαιρες θέσεις.
17 Νοεμβρίου 1973, ώρα 2 πρωινή.
Τα τανκ πλησιάζουν το Πολυτεχνείο. Εκείνη τη νύχτα ένας νεαρός ονόματι Κωνσταντίνος Λαλιώτης και μετέπειτα υπουργός του ΠΑΣΟΚ, μπαίνει μπροστά στο άρμα και καθυστερεί την εισβολή του στο εκπαιδευτικό συγκρότημα.
«Φαντάροι, είμαστε άοπλοι, είμαστε αδέλφια, μη μας χτυπήσετε, ελάτε μαζί μας» φωνάζει ο μετέπειτα δημοσιογράφος του Έθνους, τραπεζικός υπάλληλος και παραγωγός εκπομπών, Δημήτρης Παπαχρήστος και συνεχίζει με την απαγγελία του εθνικού ύμνου.
17 Νοεμβρίου 1973, ώρα 2:58 πρωινή.
Το τανκ γκρεμίζει τη σιδερένια πόρτα του Πολυτεχνείου. Στρατός και αστυνομικοί μπαίνουν στο προαύλιο. Οι φοιτητές προσπαθούν να φύγουν, αλλά δέχονται άγριες επιθέσεις. Πολλοί φαντάροι προστατεύουν και βοηθούν τους φοιτητές να φύγουν. Πολλοί συλλαμβάνονται και οδηγούνται στην Ε.Σ.Α. Οι οδομαχίες συνεχίζονται γύρω από το Πολυτεχνείο μέχρι το πρωί.
Ώρα 11 π.μ. επαναφέρεται στρατιωτικός νόμος.
Το τέλος της δικτατορίας, θα επέλθει μερικούς μήνες αργότερα με τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου. Στο μεταξύ όμως διάστημα, καθώς και στην συνέχεια, γεννιέται ένα θέμα που στην μακρόχρονη πορεία του, παίρνει διαστάσεις αστικού μύθου: «Οι νεκροί του Πολυτεχνείου»…
Ο ρόλος του Λαλιώτη και η συνέντευξη του υπίλαρχου Γουνελά
Καλό θα είναι εδώ να θυμίσουμε ότι ουσιαστικά η πολιτική καριέρα του Λαλιώτη, που αναφέρθηκε πιο πάνω, ξεκίνησε με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 όταν σαν μέλος τότε της επιτροπής των φοιτητών ήταν εκείνος που υπέδειξε στον επί κεφαλής των τεθωρακισμένων αρμάτων υπίλαρχο Μιχάλη Γουνελά «να πέσει η πύλη και να εγγυηθούν οι στρατιώτες την ομαλή έξοδο των φοιτητών από το χώρο του Πολυτεχνείου τους οποίους φοιτητές είχαν εγκλωβίσει μέσα σ’ αυτό και παρά τη θέληση τους να παραμείνουν εκεί διάφορα εξωφοιτητικά στοιχεία τα οποία είχαν εισέλθει παράνομα».
Αυτά -τα πασίγνωστα- τα είπε και σε συνέντευξη που έδωσε στην ΕΡΤ ο επικεφαλής του πληρώματος του περιβόητου άρματος, που γκρέμισε την Πύλη.
Τη συνέντευξη την πήρε το 1984 από τον Υπίλαρχο (του ’73) Μιχάλη Γουνελά η ΕΡΤ, η οποία όμως δεν μετέδωσε.
Η πλήρης συνέντευξη του Γουνελά -του είχαν πάρει και άλλη την οποία, επίσης, δεν μετέδωσαν!- είναι η παρακάτω:
ΕΡ.: Πέρασαν δέκα χρόνια από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Είσασταν ο αξιωματικός που οδήγησε το άρμα στην πύλη του Πολυτεχνείου. Τι έχετε να πείτε σήμερα; ΑΠ.: Ομολογώ πως ήθελα να μιλήσω, γιατί επί 10 χρόνια τώρα, ακούγεται πάντα η άλλη πλευρά. Και θα ήθελα να μιλήσω για δύο λόγους: Και προσωπικά, επειδή πρέπει να διασαφηνίσω ορισμένα σημεία σχετικά με το ρόλο μου σε όλη αυτή την υπόθεση, που λέγεται Πολυτεχνείο, αλλά και εκ μέρους των συναδέλφων εκείνων που βρέθηκαν εκείνη τη συγκεκριμένη νύχτα σε εκείνο το συγκεκριμένο χώρο, χωρίς βέβαια να τους εκπροσωπώ. Πιστεύω να μην έχουν αντίρρηση. Όσα έχουν λεχθεί μας αδικούν. Μας παρουσιάζουν σαν εγκληματίες, σαν ανθρώπους που δεν έχουν ηθικές αναστολές. Σαν τέλος πάντων, ανθρώπους που μόλις τους βγάλεις από τα στρατόπεδα πρέπει να τους κρατάς για να μην σκοτώνουν, κακοποιήσουν ή δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο να κάνουν.
ΕΡ.: Ποιος ήταν ο δικός σας ρόλος, λοιπόν; ΑΠ.: Όπως ξέρετε, τ’ όνομα μου σχετίζεται με την κατάρριψη της πύλης του Πολυτεχνείου. Και η πύλη είναι ένα από τα σημεία εκείνα που έχει συμπυκνωθεί όλη η εκμετάλλευση. Διότι δεν πιστεύω ότι υπάρχει κάποιος λογικός άνθρωπος που να πιστεύει ότι δεν υπάρχει εκμετάλλευση σε όλη αυτή την υπόθεση. Η πύλη προσφέρεται για να γίνει σύμβολο. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός συμβόλου. Παρ’ όλα τα χαρακτηριστικά ενός συμβόλου. Παρ’ όλα ταύτα, όμως, εις την πύλη δεν υπήρξε ουδείς νεκρός όπως και σε ολόκληρο το χώρο του Πολυτεχνείο, πέραν του τραυματισμού της Ρηγόπουλου ο οποίος είναι και γνωστός. Ο τραυματισμός αυτός έγινε εξ αμελείας και δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί. Η Ρηγόπουλου έπεσε σε μια απόσταση γύρω στα 15 μέτρα.
ΕΡ.: Ανεξάρτητα από αυτό, ποιος ήταν ο δικός σας ρόλος; ΑΠ.: Ο ρόλος ο δικός μας, ήταν ρόλος διαιτητού. Εμείς κατεβήκαμε -και αυτό είχε γίνει συνείδηση απ’ όλους τους συναδέλφους που ήταν διοικητές τμημάτων- στο χώρο, για να παρέχουμε εγγυήσεις, σχετικά με την ζωή και την ασφάλεια, μεταξύ των φοιτητών και της Αστυνομίας.
ΕΡ.: Αυτό, ποιος το είχε ζητήσει; ΑΠ.: Δεν ξέρω. Νομίζω οι φοιτητές. Ζητάγανε ορισμένες εγγυήσεις. Σχετικά με την ανάγκη να εκκενωθεί το Πολυτεχνείο δεν υπήρχε καμία αμφισβήτηση. Και η μια πλευρά και η άλλη, το ήθελε. Με τη διαφορά ότι οι φοιτητές είχαν ζητήσει να αποχωρήσουν το πρωί. Όμως, εγώ πιστεύω ότι η ατμόσφαιρα ήταν ήδη φορτισμένη και έπρεπε κάτι να γίνει.
ΕΡ.: Ποιες ήταν οι δικές σας εντολές και πόσο κατοχυρωμένος ήσασταν συνταγματικά; ΑΠ.: Συνταγματικά πιστεύω ότι ήμασταν κατοχυρωμένοι, αλλά ανεξάρτητα από αυτό εγώ, δεν στέκομαι εδώ. Μπήκα στο Πολυτεχνείο, γιατί πίστευα ότι ο Πολυτεχνείο έπρεπε να εκκενωθεί σύντομα. Γιατί αν δεν συνέβαινε αυτό, οι καταστάσεις που θα επακολουθούσαν θα ήταν χειρότερες και οι νεκροί πολύ περισσότεροι.
ΕΡ.: Κύριε Γουνελά, δώστε μας μία εικόνα εκείνης της νύχτας μπροστά από την πύλη του Πολυτεχνείου, όπως την είδατε εσείς. ΑΠ.: Οι φοιτητές μιλούσαν και διαπραγματευόντουσαν ελεύθερα με τους αστυνομικούς, χωρίς να υπάρχει κανένας ψυχολογικός καταναγκασμός.
ΕΡ.: Το ότι βρίσκονταν πίσω από το άρμα δεν νομίζετε ότι ήταν αρκετό; ΑΠ.: Δεν το νομίζω. Διότι εκείνη τη στιγμή το άρμα δεν ήταν ακριβώς στην πύλη.
ΕΡ.: Πότε φέρατε το άρμα στην πύλη; ΑΠ.: Όταν απεφασίσθει ότι η διάνοιξη θα γινόταν με το άρμα, εγώ μεν έφερα το άρμα στην πύλη και ο Λαλιώτης ή ο Σταμέλος ειδοποιούσαν με τον τηλεβόα, να απομακρυνθούν από την πύλη διότι η πύλη θα έπεφτε.
ΕΡ.: Τα συνθήματα που φώναζαν εκείνη τη στιγμή, είχαν ανταπόκριση σε σας; ΑΠ.: Θα είχαν αν είχαμε κάποια ανθρωποκτόνο πρόθεση.
ΕΡ.: Αφού μπήκατε, πώς σας υποδέχτηκαν οι φοιτητές που ήταν μέσα; ΑΠ.: Όχι άσχημα! Είχαν βέβαια κάποια ανησυχία. Όταν όμως τους διαβεβαίωσα ότι δεν πρόκειται να κακοποιηθούν ηρέμησαν.
ΕΡ.: Όταν φτάσατε στην πύλη, τα παιδιά πίστευαν και το έλεγαν ότι θα σμίγατε μαζί τους και δεν θα μπαίνατε; ΑΠ.: Δεν το θυμάμαι. Πάντως, να ξέρετε ότι όσο μίσος κι αν αισθανόμασταν, αν πιστεύαμε ότι κάποιος θα σκοτωνόταν, όσο σκληρός και να ‘σαι, αυτό δεν μπορείς να το κάνεις. Πρέπει να σημειωθεί, πως η πύλη συμφωνήθηκε μεταξύ Στρατού και «Επιτροπής», να γκρεμιστεί με το τανκ, γιατί αλλιώς δεν μπορούσε να ανοίξει αμέσως. Πίσω της είχαν τοποθετηθεί σιδηροδοκοί, ξύλα κ.λπ. -καθώς και δύο αυτοκίνητα- για να μην την «παραβιάσουν» οι αστυνομικοί, κι όλα αυτά τα υλικά ήταν δύσκολο να μετακινηθούν.
Ο Γουνελάς συνεχίζει σε άλλη του συνέντευξη (ολόκληρη εδώ) και πάλι στην κρατική τηλεόραση, της οποίας ελάχιστα αποσπάσματα εμφανίστηκαν στην εκπομπή «Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα» (2005, «Η αληθινή ιστορία της 17 Νοέμβρη»): […] ΕΡ.: Υπήρξε συμφωνία των εκπροσώπων των φοιτητών για να πέσει η πύλη ; ΑΠ.: Βεβαίως! Συναποφασίστηκε. Εκρίθη ως η πλέον πρόσφορη λύση και συναποφασίστηκε. Δεν θυμάμαι ποια πλευρά το πρότεινε. Δεν το θυμάμαι. Αλλά εκρίθη ως η πλέον πρόσφορη και η πλέον ακίνδυνη λύση.
ΕΡ.: Γιατί έπρεπε να γίνει; Γιατί δεν μπορούσε να ανοίξει η πόρτα ή οι πλαϊνές πόρτες; ΑΠ.: Όταν φτάσαμε στο Πολυτεχνείο, εκείνη την ώρα είχε γίνει κάποια συμφωνία με κάποιους άλλους, πιθανόν με την Αστυνομία και είχε ανοίξει μια παράπλευρη πόρτα από την οποία βγήκε ένας αριθμός εγκλείστων, εκατό – διακόσιοι, δεν ξέρω πόσοι. Αλλά κάποιοι από το εσωτερικό του Πολυτεχνείου αντέδρασαν, την έκλεισαν την πύλη και εν συνεχεία δεν επέτραπαν σε κανέναν να βγει. Γι΄ αυτό λοιπόν, έπρεπε να ανοίξει κάποια δίοδος απέξω. Δεν υπήρχε άλλη λύση να εκτονωθεί η κατάσταση και να φύγουν από μέσα.
ΕΡ.: Αλλά η πύλη αυτή εκ των υστέρων χρησιμοποιήθηκε για να βγει ο κόσμος; ΑΠ.: Όχι, γιατί έπεσε η κεντρική. Βγήκαν όλοι από την κεντρική. Από κει βγήκαν όλοι, από την κεντρική πύλη, διότι κατέρρευσε. Έπεσε, άνοιξε. Και από κει βγήκαν εν συνεχεία όλοι όσοι ήσαν μέσα.
ΕΡ.: Γιατί δεν μπορούσαν οι φοιτητές να την ανοίξουν την πόρτα; ΑΠ.: Γιατί κάποιοι αντιδρούσαν από μέσα. Υπήρχαν ομάδες περιφρούρησης οι οποίοι δεν ήθελαν, δεν ξέρω για ποιους λόγους, αλλά δεν ήθελαν να εκτονωθεί η κατάσταση δηλαδή. Και τους εμπόδιζαν δια της βίας να βγουν.
ΕΡ.: Πείτε μου κάτι, εσείς είχατε την ευθύνη, δίνατε διαταγές για τα άρματα; Ποια ήταν η δική σας αρμοδιότητα; ΑΠ.: Εγώ ήμουν επικεφαλής των αρμάτων, των πέντε αρμάτων τα οποία πήγαν στο Πολυτεχνείο.
ΕΡ.: Όταν φτάνατε στο Πολυτεχνείο υπάρχουν πυροβολισμοί, ποιο είναι το κλίμα; ΑΠ.: Όχι. Δεν υπήρχαν πυροβολισμοί. Αντιθέτως αυτές τις δυο-τρεις ώρες που μείναμε εκεί απ’ έξω από το Πολυτεχνείο, μέχρι να αποφασιστεί να πέσει η πύλη, συζητούσαμε από τα κάγκελα με τον κόσμο που ήταν μέσα. Και συζητούσαμε σε φιλικό κλίμα. Αλλά και από τις καταθέσεις, εάν πάρετε και διαβάσετε τις καταθέσεις της δίκης, θα δείτε ότι παράπονο με τον στρατό δεν είχε κανείς από εκείνους οι οποίοι ευρίσκοντο μέσα. Ο στρατός τήρησε την υπόσχεση την οποία έδωσε. Ότι θα βγει ο κόσμος έξω χωρίς να πειραχθεί κανένας. Και μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι τουλάχιστον εκεί μπροστά στην πύλη του Πολυτεχνείου και όπου υπήρχε παρουσία στρατού, δεν υπήρξε καμία βιαιοπραγία.
ΕΡ.: Το κλίμα μέσα στο στρατό πώς ήταν απέναντι στους φοιτητές; Είχε γίνει κάποια προσπάθεια φανατισμού των αξιωματικών; ΑΠ.: Όχι, καμία. Καμία προσπάθεια. Κατεβήκαμε για να παίξουμε το ρόλο του διαιτητού μεταξύ φοιτητών και Αστυνομίας. Δεν υπήρξε κανένας φανατισμός, ούτε και καμία βέβαια ανθρωποκτόνος πρόθεσις. Διότι εάν υπήρχε, καταλαβαίνετε ότι θα υπήρχαν εκατόμβες θυμάτων.
ΕΡ.: Εσείς από ποιον παίρνατε διαταγές; ΑΠ.: Από τον κ. Γιοβάνη.
ΕΡ.: Ποια ήταν ακριβώς η διαταγή; ΑΠ.: Η διαταγή ήταν να ανοίξουμε δίοδο για να μπορέσουν να βγουν έξω οι φοιτητές. Όταν λέμε διαταγή μη φανταστείτε ότι εδόθη διαταγή όπως δίνεται στις επιχειρήσεις. Διάλογο κάναμε.
ΕΡ.: Οι φοιτητές ήρθαν και σας ζητήσανε να γίνουν διαπραγματεύσεις; ΑΠ.: Είχε προηγηθεί, δεν ξέρω. Όταν πήγαμε εμείς αυτά είχαν όλα ήδη συμφωνηθεί και δεν το ζητήσανε από μας. Δεν ξέρω ποιοι συμφώνησαν και με ποιους έγινε η συμφωνία να βγουν οι τρεις εκπρόσωποι έξω προκειμένου να βρεθεί κάποια λύση.
ΕΡ.: Στις διαπραγματεύσεις είναι οι εκπρόσωποι των φοιτητών, εσείς και ποιοι άλλοι ακόμα; ΑΠ.: Και η Αστυνομία, δεν θυμάμαι να υπήρχαν άλλοι. Στον προθάλαμο του ΑΚΡΟΠΟΛ.
[…]
ΕΡ.: Στη δίκη γιατί νομίζετε ότι σας κατηγόρησαν; ΑΠ.: Εγώ πήγα κατηγορούμενος για τρεις ανθρωποκτονίες. Διότι κάποιος κατέθεσε και είπε ότι σε ένα από τα αυτοκίνητα τα οποία ευρίσκοντο πίσω από την πύλη και το οποίο κατεστράφη, ευρίσκοντο μέσα τρεις άνθρωποι. Ως απεδείχθη, δεν υπήρχε κανείς. Ο εισαγγελέας πρότεινε επτά μήνες φυλάκιση, το δικαστήριο μου επέβαλε δέκα οκτώ και ο Άρειος Πάγος μετά από αναίρεση έκανε την ποινή επτά ή οκτώ μήνες, δεν θυμάμαι αυτή τη στιγμή ακριβώς.
[…]Πάνω λοιπόν σ’ αυτή τη «φαεινή» ιδέα του Λαλιώτη στήθηκε ο μεταπολιτευτικός «μύθος» του Πολυτεχνείου και πάνω σε μια απίστευτη προπαγανδιστική απάτη οικοδομήθηκε η συντεχνία του κόμματος των πολιτικών κομμάτων. Με απλά λόγια, το πολιτικό κατεστημένο οφείλει πολλά στην «ιδέα» Λαλιώτη και κατ’ επέκταση στον μετέπειτα μύθο των «χιλιάδων», «εκατοντάδων» και τελικά 12-23 νεκρών…εκτός Πολυτεχνείου…
Οι νεκροί του Πολυτεχνείου
Μετά τη μεταπολίτευση λοιπόν, ξεσπάει ένας «πόλεμος» ανακοινώσεων για τους υποτιθέμενους νεκρούς του Πολυτεχνείου.
59 νεκροί το ένα «ίδρυμα»! 75 νεκροί ο άλλος «φορέας»! 154 νεκροί (ΝΑΙ τόσους βρήκανε) μια άλλη εφημερίδα!
Ανάμεσα στις σοβαροφανείς «πηγές» ξεχωρίζει κανείς την εφημερίδα «Έθνος», την «Ένωση Δημοκρατικών Μητέρων», τον γραφικό πρόεδρο ενός κόμματος-σφραγίδα, τον θρυλικό ΜΠΑΜΠΗ Κωνσταντόπουλο (έδινε συνεντεύξεις λέγοντας ότι μιλάει με εξωγήινους) και άλλους φορείς γραφικούς και μη.
Η πολιτεία, λογικό ήταν, επηρεάστηκε από αυτό το κυνήγι μαγισσών.
Θα γίνει μια αναφορά σε έναν απ’ τους πιο γραφικούς κατάλογους νεκρών.
Σε εφημερίδα των Αθηνών εμφανίζεται κατάλογος με 82 ονόματα ανθρώπων που πέθαναν στις 16 και 17 Νοεμβρίου. Τα λαγωνικά ψάχνουν και βρίσκουν ότι οι άνθρωποι αυτοί πέθαναν πραγματικά, αλλά ΑΠΟ ΑΛΛΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ στα νοσοκομεία της Αθήνας.
Κάποιος «δημοσιογράφος» δηλαδή, πήγε στο Ληξιαρχείο Αθηνών έδωσε «λαδάκι» στον υπάλληλο και αυτός του έδωσε λίστα με ονόματα πεθαμένων εκείνες τις μέρες. Ο «δημοσιογράφος» τους έβαλε σαν νεκρούς του Πολυτεχνείου.
Εμβρόντητη η εφημερίδα μαθαίνει αργότερα ότι τα ονόματα των «ηρωικών νεκρών» που δημοσίευσε ήταν μια γριούλα 81 χρονών που πέθανε από ανακοπή καρδιάς, ένας παππούς 75 χρονών που πέθανε από καρκίνο και άλλοι.
Στο βιβλίο («Μαρτυρία απ’ το ματωμένο φοιτητικό κίνημα 1967-1974». σ. 156-157) του φοιτητή και μετέπειτα βουλευτή του ΠΑ.ΣΟ.Κ, Λουκά Θ. Αποστολίδη, παρουσιάζεται ένας ακόμα κατάλογος με νεκρούς, σύνολο: 60 και 2 αγνοούμενοι. (Ο πίνακας των νεκρών αυτών δόθηκε στο Λονδίνο από την «Κίνηση για την απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα).
Ένας άλλος κατάλογος νεκρών (κι απ’ τους πιο περίφημους μάλιστα), ήταν αυτός του Μπάμπη Γεωργούλα, στελέχους της οργάνωσης «Ρήγας Φεραίος» (ΚΚΕ).
Ο Γεωργούλας αναφέρει 77 ονόματα νεκρών (τα περισσότερα, χωρίς το μικρό όνομα, άρα μη ταυτοποιήσιμα):
Ο κατάλογος αυτός καθίσταται άμεσα αναξιόπιστος, καθώς στον αριθμό 4, αναγράφεται το όνομα της νεκρής «μαϊμού» Ηλένιας Ασημακοπούλου (λεπτομέρειες παρακάτω).
Βεβαίως και δυστυχώς υπάρχουν νεκροί των γεγονότων του Νοεμβρίου 1973. Ο αριθμός τους κυμαίνεται μεταξύ 23 και 12. Όμως όλοι σκοτώθηκαν έξω και μακριά από το Πολυτεχνείο, όπως διαπιστώθηκε και επιβεβαιώθηκε από το υπ’ αριθμόν 677/1975 παραπεμπτικό βούλευμα και την υπ’ αριθμόν 723/1975 απόφαση του πενταμελούς Εφετείου Αθηνών, ενώ κανένας απ’ τους νεκρούς δεν ήταν φοιτητής του Πολυτεχνείου. Το πιο αξιοσημείωτο περιστατικό που συνέβη εντός του χώρου του Πολυτεχνείου, ήταν ο σοβαρός τραυματισμός μιας φοιτήτριας, της Πέπης Ρηγοπούλου, μετέπειτα καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών, όταν μια κολώνα καταπλάκωσε τα πόδια της (αναφέρεται παρακάτω, στην συνέντευξη του χειριστή του τανκ, που εισέβαλε στο Πολυτεχνείο, Ανδρέα Σκευοφύλακα).
Προηγουμένως, η τότε κυβέρνηση της ΝΔ είχε αναθέσει στον εισαγγελέα Τσεβά να βρει επί τέλους πόσοι πεθάναν την ημέρα εκείνη. Ο Τσεβάς ψάχνει και βρίσκει ΜΟΝΟ 15 ονόματα. Προσθέτει όμως στο πόρισμα του και άλλους τρεις που πέθαναν αργότερα, ενώ αναφέρει και έμμεσες μαρτυρίες.
Επισήμως ανακοινωθέντες νεκροί, σύμφωνα με το επίσημο πόρισμα Τσεβά, είναι οι ακόλουθοι:
1. Διομήδης Ιωάννου Κομνηνός, ετών 17, μαθητής. Εφονεύθη έξωθι του Πολυτεχνείου περί ώρα 22.15′ της 16.11.73. Βασίμως πιθανολογείται ότι δράστης του φόνου τούτου είναι ο προεκτεθείς Συνταγματάρχης. 2. Βασίλειος Παναγιώτου Φαμέλλος, ετών 26. Εφονεύθη εγγύς του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως περί ώρα 22.30′ της 16.11.73, βληθείς προφανώς υπό τίνος των εκ του υπουργείου πυροβολούντων. 3. Toril Engelend, σπουδάστρια, Νορβηγίς. Εφονεύθη εις την πλατείαν Αιγύπτου περί ώρα 23.30′ της 16.11.1973 παρ’ αγνώστου δράστου. 4. Γεώργιος Ανδρέου Σαμούρης, σπουδαστής, ετών 22. Εφονεύθη υπ’ αγνώστου εις άγνωστον σημείον εξ επαφής περί το μεσονύκτιον της 16.11.1973 και το πτώμα του μετεφέρθη και απερρίφθη εις την διασταύρωσιν των οδών Καλλιδρομίου και Ζωσιμάδων (Κατάθεσις υπ’ αριθμ. 137). 5. Αλέξανδρος Ευστρατίου Σπαρτίδης, ετών 16, μαθητής. Εφονεύθη επί της οδού Κότσικα (παρόδου Πατησίων) την 10.20 ώραν της 17.11.1973, βληθείς υπό στρατιωτών εκ του κτιρίου του ΟΤΕ. 6. Μάρκος Δημητρίου Καραμάνης, ετών 23. Εφονεύθη ευρισκόμενος εις την επί της οδού Πατησίων και Αιγύπτου 1 πολυκατοικίαν την 10.30 ώραν της 17.11.1973, βληθείς ομοίως υπό στρατιωτών εκ του κτιρίου του ΟΤΕ. 7. Βασίλειος Καράκας, Τούρκος υπήκοος, ετών 43. Εφονεύθη εις την πλατείαν Αιγύπτου περί ώραν 13.00′ της 17.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος μάχης. 8. Δημήτριος Θεοφ. Θεοδώρας, ετών 6. Εφονεύθη επί της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας Ζωγράφου περί ώραν 13.30 της 17.11.1973, βληθείς υπό στρατιώτου ευρισκομένου έμπροσθεν του Ναού του Αγίου Θεράποντος. 9. Βασιλική Φωτίου Μπεκιάρη, ετών 17. Εφονεύθη ευρισκομένη εις την ταράτσα της επί της οδού Μεταγένους 8 – Νέος Κόσμος οικίας της περί ώρα 12.30′ της 17.11.1973, δεχθείσα εις την κεφαλήν της βλήμα αδέσποτον άρματος. 10. Γεώργιος Αλεξάνδρου Γεριτσίδης, ετών 48, εφοριακός υπάλληλος. Εφονεύθη ευρισκόμενος εν Ν. Λιοσίοις προς εκτέλεσιν υπηρεσίας περί ώραν 12.15′ της 17.11.1973 δεχθείς ομοίως βλήμα αδέσποτον άρματος μάχης εις την κεφαλήν. 11. Νικόλαος Πέτρου Μαρκουλής, ετών 25. Εφονεύθη παρά την πλατείαν Βάθης περί ώραν 11.00′της 17.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος μάχης. 12. Στυλιανός Αγαμ. Καραγεώργης, ετών 19, εργάτης. Ετραυματίσθη θανασίμως επί της οδού Πατησίων, έμπροσθεν του κινηματογράφου ΕΛΛΗΝΙΣ, περί ώρα 10.00′της 17.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος και απεβίωσεν εις το ΚΑΤ την 30.11.1973. 13. Ανδρέας Στεργίου Κούμπος, ετών 63. Ετραυματίσθη σοβαρώς διερχόμενος την οδό Καποδιστρίου περί ώρα 14.00′ της 18.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος και απεβίωσε την 30.1.1974. 14. Μιχαήλ Δημήτριου Μυρογιάννης, ετών 20. Εφονεύθη εις την διασταύρωσιν των οδών Πατησίων και Στουρνάρα περί ώραν 13.30′ της 18.11.73, βληθείς δια περιστρόφου εις την κεφαλήν και 15. Κυριάκος Δημητρίου Παντελάκης, ετών 45, δικηγόρος. Ετραυματίσθη σοβαρώς επί της οδού Γλάδστωνος περί ώραν 12.40′ της 18.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου επί της οδού Πατησίων άρματος και απεβίωσεν την 18.12.1973.
Σε σχέση με τους υποτιθέμενους νεκρούς, εντός του χώρου του Πολυτεχνείου, κατατοπιστικό είναι και το ακόλουθο απόσπασμα από το πόρισμα (το οποίο παρατίθεται ολόκληρο στην συνέχεια του άρθρου) και στο οποίο δεν γίνεται λόγος για κάτι τέτοιο:
…Και εις το αγωνιώδες ερώτημα περί του εάν συνεθλίβησαν ή ετραυματίσθησαν άνθρωποι εκ της εισόδου του άρματος διάφορα και αντίθετα προέκυψαν εκ της ερεύνης στοιχεία. Οι παριστάμενοι τότε επικεφαλής των δυνάμεων, στρατιωτικών και αστυνομικών, αρνητικήν, μετά κατηγορηματικότητος μάλιστα, δίδουν εις το ερώτημα τούτο απάντησιν (οράτε καταθέσεις), έτερος όμως αυτόπτης, δημοσιογράφος αυτός, καταθέτει τα εξής:
«Προσποιούμενος τον αδιάφορον ρώτησα έναν αστυνομικόν: Τι έγινε; Πατήσαμε πολλούς; Μου απήντησε: Δεν βαριέσει μόνον δύο – τρεις αλήτες».
Και εις έτερον σημείον της καταθέσεως του προσθέτει: «Καθώς προχωρούσα σαστισμένος, λίγο έλειψε να σκοντάψω πάνω σε ένα σώμα που ήταν πεσμένο δίπλα από την Μερσεντές. Δύο μέτρα πιο πέρα ήταν πεσμένος άλλος ένας φοιτητής» (Κατάθεσις υπ’ αριθ. 218 και 81 και 82).
Αι τελευταίοι αύται καταθέσεις έχουν βεβαίως υπέρ αυτών την λογικότητα των πραγμάτων, όταν ληφθή υπ’ όψιν, ότι το άρμα εκινήθη αιφνιδίως και μετά δυνάμεως, καθ’ ον χρόνον συνεχίζοντα αι διαπραγματεύσεις και πλήθος σπουδαστών ευρίσκοντο επί των κιγκλιδωμάτων ή όπισθεν αυτών και εν επαφή σχεδόν προς την πύλην. Παραμένει, όμως, μόνον λίαν πιθανή και ανεπιβεβαίωτος… Περί πάντων τούτων, όμως, αναλυτικώτερον, ως ακολούθως, αφού προηγουμένως τονισθεί ότι ουδείς απολύτως εκ των σπουδαστών του Πολυτεχνείου εφονεύθη κατά το ανωτέρω τριήμερον (οράτε υπ’ αριθμ. 33437 /11.10.74 έγγραφον της Συγκλήτου του Πολυτεχνείου προς υμάς).Μετά το 1981, η κυβέρνηση του Α. Παπανδρέου θέλοντας να «αποκαταστήσει» την αλήθεια του Πολυτεχνείου, κατόπιν εντολής του τότε υπουργού Δημόσιας τάξεως Γ. Σκουλαρίκη, επαναφέρθη στην ενεργό υπηρεσία με τα εύσημα του αντιστασιακού και ανέλαβε αστυνομικός διευθυντής ο Γεώργιος Σαμπάνης (είχε αποταχθεί από το καθεστώς Παπαδόπουλου), ο οποίος αναλαμβάνει να βρει τους νεκρούς-φαντάσματα του Πολυτεχνείου. Το πόρισμα είναι κυριολεκτικά καταπέλτης: Κανένας νεκρός μέσα στο πολυτεχνείο (όπως ομοίως και στο πόρισμα Τσεβά αναφέρεται) και μόνο δώδεκα γύρω από αυτό από αδέσποτες σφαίρες.
Ονόματα νεκρών, σύμφωνα με το πόρισμα Σαμπάνη και μέρος που σκοτώθηκαν.
Η ίδια κατάσταση καθαρογραμμένη.
Το πόρισμα αυτό η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ το κρύβει πανικόβλητη, για να διαρρεύσει όμως και να δημοσιευθεί στον τύπο της εποχής και να φθάσει τελικά σε εσάς. Το πόρισμα Σαμπάνη θεωρείται πιο έγκυρο, γιατί συντάχθηκε το 1982, οπότε το κυνήγι των μαγισσών είχε μειωθεί και μπορούσαν να ζυγιστούν καταστάσεις πιο ψύχραιμα. Όμως αναφέρονται οι διαφορές των δύο πορισμάτων για τους σκεπτόμενους αναγνώστες.
Μια ακόμα επίσημη έρευνα για το Πολυτεχνείο πραγματοποιήθηκε το 2003 από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, για τον ακριβή αριθμό των θυμάτων από την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Την έρευνα παρουσίασε το περιοδικό «Ταχυδρόμος». Με βάση την έρευνα, η οποία δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη, οι επώνυμοι νεκροί ανέρχονται σε 23, ενώ υπάρχουν και άλλοι 16 των οποίων τα στοιχεία παραμένουν άγνωστα. Στην έρευνα του διευθυντή του Ιδρύματος Λεωνίδα Καλλιβρετάκη γίνεται για πρώτη φορά προσπάθεια καταγραφής του χώρου και των συνθηκών κάτω από τις οποίες έχασαν τη ζωή τους τα θύματα της εξέγερσης. Όπως αναφέρθηκε, οι πρώτες (δημοσιογραφικές) προσπάθειες για την καταγραφή των γεγονότων μιλούσαν για 59 νεκρούς ή και 79 θύματα, με βάση τον κατάλογο Γεωργούλα. Η έρευνα του κ. Καλλιβρετάκη απαντά και σε ένα ακόμα ερώτημα. Αν υπήρχαν νεκροί μέσα ή έξω από το ΕΜΠ. Όπως προκύπτει, νεκροί υπήρχαν, αλλά είχαν χτυπηθεί στους γύρω δρόμους και μεταφέρονταν στο πρόχειρο ιατρείο που είχε στηθεί από τους φοιτητές.
Σύμφωνα μ’ αυτή την έρευνα, οι νεκροί είναι οι εξής:
Μια ακόμα μαρτυρία, παρ’ ότι μπορεί να χαρακτηριστεί ως «μειωμένης αξιοπιστίας», δώθηκε 30 χρόνια μετά, το 2003 από τον χειριστή του τανκ που εισέβαλε στο Πολυτεχνείο, Ανδρέα Σκευοφύλακα (ολόκληρη η συνέντευξή του στην συνέχεια του άρθρου):
«H καγκελόπορτα έπεσε αμέσως. Πίσω από τη σιδερένια πύλη ήταν σταθμευμένο το Μερσεντές το οποίο είχαν βάλει εκεί οι φοιτητές για να φράξουν την είσοδο. Το έκανα αλοιφή. H αριστερή ερπύστρια το έλιωσε. Με το που έπεσε η πύλη του Πολυτεχνείου εισέβαλαν οι αστυνομικοί για να συλλάβουν τους φοιτητές. Λίγο αργότερα κατέβηκα και εγώ από το άρμα και μπήκα στον χώρο του Πολυτεχνείου. Δεν υπήρχε νεκρός. Θα μπορούσε όμως και να υπάρχουν νεκροί»Οι μαρτυρίες και τα στοιχεία όμως δεν σταματούν εδώ:
1. Η υπ’ αριθμόν 33437 αναφορά της συγκλήτου του Πολυτεχνείου της 11/10/1975, προς τον εισαγγελέα Δ. Τσεβά, που επιβεβαιώνει ότι κανένας σπουδαστής δεν σκοτώθηκε κατά το τριήμερο 2. Η μαρτυρία του πρυτάνεως του Ε.Μ.Π. Κωνσταντίνου Κονοφάγου στις 20/1/1975, στο πενταμελές εφετείο Αθηνών, ότι μέσα στο πολυτεχνείο δεν σκοτώθηκε κανείς φοιτητής και τα ίδια βεβαιώνει και στο βιβλίο του «Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου» 1982 με την προσθήκη ότι ούτε κανείς άλλος πολίτης έχασε την ζωή του μέσα στο Πολυτεχνείο. 3. Μολονότι το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος απεφάσισε, κατόπιν εντολών του τότε υπουργού Δημοσίων Έργων και μετέπειτα Δικαιοσύνης, Γεώργιου Αλέξανδρου Μαγκάκη, να απονείμει «τιμητική σύνταξη» στις οικογένειες των σπουδαστών που «έχασαν την ζωή τους στο Πολυτεχνείο», ουδείς δικαιούμενος ή μαυροφορεμένη μητέρα ανευρέθη ή έλαβε την ανωτέρω σύνταξιν, που παρέμεινε τελικώς αζήτητη.
Θα αναλογιστεί κάποιος βεβαίως, τι σημασία έχει αν δολοφονήθηκαν ή έφαγαν αδέσποτες, εντός ή εκτός του Πολυτεχνείου; Τι σημασία έχει αν ήταν 15 ή 105; Ελάχιστη ίσως. Το αίμα είναι αίμα, ασχέτως αν σε κάποιες από τις καταστάσεις που κυκλοφορούν, προστέθηκαν κι άτομα που δεν είχαν καμία σχέση με τα γεγονότα και είχαν αποβιώσει από άλλα αίτια, μέσα στα νοσοκομεία. Κάποιοι όμως, πάνω σ’ αυτό το αίμα, δημιούργησαν κι έναν μύθο και πατώντας σ’ αυτόν, το καπηλεύτηκαν. Ονόματα δεν λέμε…
Ξεπερνώντας μάλιστα και τους πιθήκους σε θράσος, οκτώ βουλευτές της «Νέας Δημοκρατίας», του κόμματος, δηλαδή, που καθιέρωσε το «γιορτασμό» του Πολυτεχνείου», υπέβαλαν το 1984 στη Βουλή, ερώτηση, ζητώντας από τους «πράσινους» να τους πουν «πόσοι και ποιοι είναι οι νεκροί του Πολυτεχνείου». Φυσικά, η κυβέρνηση δεν απάντησε και το θέμα «πνίγηκε», γιατί «δεξιοί και αριστεροί» κατάλαβαν πως η αλήθεια πάνω σ’ αυτό θα τους έκαιγε όλους, μιας και θα γκρέμιζε το μύθο που τόσο τους εξυπηρέτησε όλα αυτά τα χρόνια. Την «ερώτηση» την κατέθεσαν οι Ν. Κλείτος, Α. Κονταξής, Γ. Μάνικας, Α. Μπάλκος, Γ. Ζούρλας, Δ. Φράγκου, Δ. Χατζηδημητρίου και Π. Χατζηνικολάου και πήραν την «πληρωμένη» απάντηση από τον τότε υπουργό Σκουλαρίκη, που τους είπε: «Τιμούμε αυτούς που τιμούσε το κόμμα σας όταν ήταν κυβέρνηση!».
Προηγουμένως, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής -θέλοντας να φανεί «εθνικός ηγέτης» για να περάσει στην Προεδρία της Δημοκρατίας- έκανε κάτι θλιβερό και πρωτοφανές στα παγκόσμια χρονικά: Έβαλε τον τότε πρόεδρο της Βουλής Παπασπύρου (τον περιβόητο Παλάντζα) να οδηγήσει το Σώμα των βουλευτών στον «ηρωικό τόπο», όπου και «έλυσε τη συνεδρίαση της Βουλής»! Σε εφημερίδα της εποχής, διαβάζουμε τα εξής σχετικά:
Μετά τις ομιλίες (στη Βουλή) τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή και αμέσως ύστερα, ώρα μία το μεσημέρι, σχηματίστηκε η πορεία με επικεφαλής το προεδρείο. Δια των οδών Αμαλίας, Πανεπιστημίου και Πατησίων έφθασαν στο Πολυτεχνείο, όπου χιλιάδες λαού υποδέχθηκαν με παρατεταμένα χειροκροτήματα τους αντιπροσώπους του έθνους.
Επικεφαλής της πορείας ήταν ο πρόεδρος της Βουλής κ. Δ. Παπασπύρου και ο αντιπρόεδρος κ. Μπουρνιάς. Πήραν μέρος οι βουλευτές όλων των κομμάτων που βρίσκονταν στην αίθουσα την ώρα που αποφασίστηκε. Μεταξύ άλλων, οι κ.κ. Παν. Κανελλόπουλος και βουλευτές της Ν.Δ. Ι. Αλευράς, Ι. Χαραλαμπόπουλος (κοινοβουλευτικοί εκπρόσωποι του ΠΑΣΟΚ) και πολλοί βουλευτές του κόμματος, ο αρχηγός της ΕΔΗΚ κ. Ι. Ζίγδης και βουλευτές του κόμματος, οι βουλευτές του ΚΚΕ κ.κ. Κάππος, Βασάλος, Δαμανάκη, ο κ. Κύρκος του ΚΚΕ εσ. και οι ανεξάρτητοι κ.κ. Αλαβάνος, Τσουδερού. Ο πρόεδρος της Βουλής κ. Δ. Παπασπύρου, καταθέτοντας στεφάνι είπε και τα εξής:
«Τον Νοέμβρη του 1973 γράφτηκε το έπος του Πολυτεχνείου που έχει καταγραφεί στις ένδοξες σελίδες της ελληνικής ιστορίας. Και τη νύχτα της τελευταίας ημέρας, είχαμε τις ώρες της ντροπής και της καταισχύνης, όταν Έλληνες με στρατιωτικές στολές επάνω στα τανκς παρεβίαζαν το πανεπιστημιακό άσυλο σπέρνοντας ταυτόχρονα τον θάνατο σε πολλούς αγωνιστές που είχαν συγκεντρωθεί εκεί για να εκδηλώσουν την αγάπη και την αφοσίωση τους προς την Ελευθερία και τη Δημοκρατία». Και αυτή η καταισχνύνη που γράφηκε το βράδυ εκείνο από την απαράδεκτη επιδρομή που έγινε στο Ανώτατο αυτό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα…».Και όλα τα παραπάνω για αγωνιστές που τους σκότωσαν τα τανκς κ.λπ. κ.λπ., την ώρα που ΟΙ ΙΔΙΟΙ ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ που ήταν μέσα δηλώνουν πως το τανκ (ένα ήταν) μπήκε κατόπιν συνεννοήσεως μεταξύ αυτών και Στρατού! Ο πολιτικαντισμός -που δεν νοιάζεται για το τι μπορεί να ανατινάξει στον αέρα- σε όλο το μεγαλείο του.
Ο μύθος της Ηλένιας Ασημακοπούλου
Η «θλιβερή» ιστορία της Ηλένιας -για όσους δεν την ξέρουν ή δεν την θυμούνται- έχει ως εξής:
Την πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου, το 1974, ανάμεσα στα λουλούδια και τις φωτογραφίες υπαρκτών και ανύπαρκτων «νεκρών» (σύγχρονων και παλαιότερων, μια και είχαν βάλει φωτογραφίες σκοτωμένων του 1944, του 1950 κλπ.) που γέμισαν το πολυπαθές κτίριο, τις μάντρες, τις αυλές και τα κάγκελα του, ήταν και το σκίτσο μιας ωραιότατης κοπέλας. Δίπλα, στο ίδιο κάγκελο υπήρχε ένα σημείωμα με τα εξής δακρύβρεχτα: «Την λένε Ηλένια Ασημακοπούλου. Είναι το κορίτσι μου. Χάθηκε το βράδυ της σφαγής. Κανένας δεν την ξανάδε. Πήγα σπίτι της αλλά έχουν χαθεί και οι γονείς της. Όποιος ξέρει για το μαρτυρικό τέλος της ας με πληροφορήσει».
Το «δράμα» το πήραν οι εφημερίδες και μία από αυτές, η «Αυγή», έγραψε κατά λέξη, τα εξής κάτω από το σπαραξικάρδιο τίτλο: «ΤΙ ΑΠΟΓΙΝΕ Η ΗΛΕΝΙΑ ΜΟΥ; Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΕΝΟΣ ΑΓΟΡΙΟΥ ΠΟΥ ΨΑΧΝΕΙ ΑΚΟΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΔΟΛΟΦΟΝΗΜΕΝΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΤΟΥ» και τον υπότιτλο: «Ηλένια Ασημακοπούλου. Χτυπήθηκε στις 17 Νοέμβρη στη Στουρνάρη οπό σφαίρα. Τι απόγινε;».
Στην συνέχεια το «αγόρι» της «Ηλένιας Ασημακοπούλου», αφηγείται την «τραγωδία»:
Ήμασταν μαζί με την Ηλένια μέσα στο Πολυτεχνείο. Μετά την εισβολή, βγήκαμε δίπλα δίπλα οπό την έξοδο της Στουρνάρη. Ένας οπλισμένος τη σημάδεψε εν ψυχρώ και οι σφαίρες τη βρήκαν στην πλάτη. Ακούμπησε πάνω μου βγάζοντας αίμα από το στόμα κι έπειτα έπεσε. Με συλλάβανε και στην Ασφάλεια μου πήραν το πουλόβερ μου που ήταν κόκκινο από το αίμα της. Δεν τους μίλησα καθόλου για την Ηλένια, για να την προφυλάξω, αν ζούσε… Όταν με άφησαν, το Φλεβάρη του ’74. πήγα στο Χαλάνδρι όπου έμενε με την οικογένεια της. Μα οι γονείς της με τον μικρότερο αδερφό της είχαν εξαφανιστεί και στο σπίτι έμεναν άγνωστοι. Όσο κι αν ρώτησα δεν ήξεραν τίποτα. Ούτε κι από το σχολείο της. το Κολέγιο Αγ. Παρασκευής, έβγαλα άκρη. Ίσως οι γονείς της φοβήθηκαν για το δεύτερο παιδί τους κι εξαφανίστηκαν. Όλα αυτά δεν τα κατέθεσα στον κ. Τσεβά γιατί φοβόμουν.Το όνομα του νέου, ήταν Γιάννης Ηλιόπουλος και ήταν μαθητής της Ιδιωτικής Σχολής Ηλεκτρονικών «ΑΤΟΜ», στην οδό Πατησίων.
Σε λίγο όμως αποκαλύφθηκε πως το σκίτσο της «δολοφονημένης» Ηλένιας -στο οποίο τόσοι φοιτητές και τόσες φοιτήτριες γονυπέτησαν δακρυσμένοι- ήταν παρμένο από διαφήμιση σαμπουάν της αγγλικής εταιρίας «ΜΠΡΕΚ» και είχε δημοσιευθεί σε πολλά περιοδικά και στην αγγλική έκδοση του τριμηνιαίου «Βογκ» (το σκίτσο της διαφημίσεως -είναι «παστέλ»- το φιλοτέχνησε ο Άγγλος ζωγράφος Νίκολας Ίγκον και ως μοντέλο ποζάρισε η Νεοζηλανδή Νάνσι Κρίντλαντ, γνωστό και πανάκριβο φωτομοντέλο, που από ηλικίας 4 χρονών ζούσε στο Λονδίνο). Μετά τη διαπίστωση της απάτης, πανικόβλητοι οι διοργανωτές του πανηγυριού έσπευσαν να παραπέμψουν σε δίκη τον Ηλιόπουλο -από το όνομα του φαίνεται «γέννησε» την Ηλένια- ο οποίος καταδικάστηκε (άρον άρον στις 18/2/75) σε φυλάκιση οκτώ μηνών. Πάντως, μπορεί να καταδικάστηκε και όλοι οι κουλτουριαραίοι να έριξαν σ’ αυτόν όλες τις κατάρες του «απάνω κόσμου», αλλά εκείνος είχε κερδίσει: Το όνομα της Ηλένιας εκφωνήθηκε πρώτο στον πίνακα των νεκρών και σε αυτήν, κατατέθηκαν τα περισσότερα στεφάνια, με πρώτο και καλύτερο εκείνο της Ιωάννας Τσάτσου -συζύγου του τότε προέδρου της Δημοκρατίας- η οποία μάλιστα, γονάτισε μπροστά, στο σκίτσο και δάκρυσε. Ο πανίσχυρος δε, τότε Καραμανλής, ζήτησε φωτογραφία του σκίτσου.
Αριστερά η φωτογραφία της «Ηλένιας» στο χώρο του Πολυτεχνείου και δεξιά η αυθεντική φωτογραφία…
Η περίπτωση όμως έχει και ένα δίδαγμα. Και στο θέμα αυτό την «πλήρωσε» ένα απλό ανθρωπάκι, ενώ ολόκληρα χρόνια τώρα οι βιαστές της μνήμης του Έθνους -με τους ψιθύρους και τις «διαβεβαιώσεις» τους για «εκατόμβες» (ο τότε δήμαρχος Ζωγράφου μάλιστα, Δ. Μπέης, μετά από κατάθεση που έδωσε στον ανακριτή Τσεβά ο δημοσιογράφος και «Σαμαρείτης του Σταθμού Πρώτων Βοηθειών» Γρηγόρης Παπαδάτος, βεβαίωνε με μεγαλειώδη σοβαρότητα ότι οι νεκροί ήταν τόσο πολλοί ώστε η χούντα τους έθαψε σε ομαδικούς τάφους με μπουλντόζες έξω από το νεκροταφείο του Ζωγράφου) κ.λπ.- κλονίζουν την εμπιστοσύνη του λαού στη δικαιοσύνη και με τα ολέθρια ψέματα τους αναμοχλεύουν πάθη και μίση, χωρίς να πάθουν τίποτα. Οι ίδιοι, μάλιστα, κάθε φορά «παράγοντες» με υποκρισία -αφού ξέρουν ποια είναι η αλήθεια!- μετέχουν στις παραπλανητικές τελετές, θεατρινίζουν και κάνουν το κάθε τι για «να τους πιάσει ο φακός» και να φιγουράρουν «θλιμμένοι προσκυνητές» στις εφημερίδες και την τηλεόραση. Και φτάσαμε σε σημείο να πάει «εν σώματι» η Βουλή, πριν από λίγα χρόνια, εκεί και να αφιερώσει ο αλήστου μνήμης Παπασπύρου τη συνεδρίαση «σε εκείνους που θυσίασαν ΣΕ ΑΥΤΟΝ ΤΟ ΧΩΡΟ τη ζωή τους», χωρίς να τον «τσιμπήσει» ο Εισαγγελέας για τη βάναυση προσβολή της Δικαιοσύνης που διάπραττε, αφού εκείνος -καθώς και οι άλλοι που τον συνόδευαν- γνώριζε ότι το δικαστήριο είχε δεχτεί πως κανένας δεν είχε σκοτωθεί στο Πολυτεχνείο.
Η διαφιλονικούμενη αιματοβαμμένη σημαία του Πολυτεχνείου και τα βασανιστικά ερωτήματα…
Τις επόμενες ώρες, από την ημέρα της εισβολής του τανκ στο προαύλιο του Πολυτεχνείου, βρέθηκε εκεί μια αιματοβαμμένη ελληνική σημαία. Αυτή η σημαία έμελλε να γίνει το σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα και της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Πως όμως βρέθηκαν αίματα στη σημαία αυτή, καθώς αποδεδειγμένα, νεκροί και αιματηρές συμπλοκές μεταξύ φοιτητών και στρατιωτών δεν υπήρχαν εκείνη ημέρα στον χώρο του Πολυτεχνείου; Η μόνη τραυματίας, ήταν η φοιτήτρια Πέπη Ριγοπούλου (τραυματίστηκε στο πόδι από τον προφυλακτήρα του αυτοκινήτου του πρυτάνεως που εκτοξεύθηκε εναντίον της, όταν το τανκ έριξε την πύλη).
Αν επρόκειτο για κάποιον τραυματία, γιατί δεν βγήκε ποτέ να δώσει λίγο φως σ’ αυτό το μυστήριο; Αλλά κι έτσι να γινόταν, από πότε το αίμα ενός τραυματία γίνεται σύμβολο αγώνων; Των νεκρών, τι πρέπει να γίνεται τότε;
Το αίμα και η σημαία ανήκουν όντως σε νεκρό; Και τότε πως βρέθηκε η σημαία στον χώρο του Πολυτεχνείου, αφού όπως προαναφέρθηκε, νεκρός εκεί δεν υπήρξε;
Δίπλα ή κοντά στην σημαία, δεν θα έπρεπε να υπάρχει και ο νεκρός; Που ‘ν ‘τος;
Τα ερωτήματα είναι ουσιαστικά και πειστική απάντηση δεν έχουν λάβει, αφήνοντας έτσι να αιωρείται η σκέψη που κάνει ο κάθε καχύποπτος: Ότι η αιματοβαμμενη σημαία, δεν αποτελεί τίποτε άλλο από ένα κατασκευασμένο σύμβολο, αντάξιο των κατασκευασμένων ηρώων της εποχής αυτής (οι οποίοι «ήρωες», έφτασαν να κοσμούν και πολλές οδούς με την επιγραφή «Ηρώων Πολυτεχνείου»).
Σε κάθε περίπτωση πάντως, η ιστορία αυτής της σημαίας, στα χρόνια που ακολούθησαν, εξελίχτηκε σε μια φαρσοκωμωδία…
Μετά την ανεύρεσή της, η σημαία φυγαδεύτηκε στα γραφεία της εφημερίδας «Βραδυνή» στην Ομόνοια. Την παρέδωσαν μάλιστα στα χέρια του τότε εκδότη της εφημερίδας Τζώρτζη Αθανασιάδη.
Ο τρόπος διαφυγής της σημαίας από το Πολυτεχνείο παραμένει άγνωστος. Εκείνο που έχει γίνει γνωστό είναι ότι το 1974 (με τη μεταπολίτευση) η σημαία έφθασε στην ΕΦΕΕ και στον πρώτο πρόεδρό της Γ. Σταματάκη της ΚΝΕ. Στην πορεία της πρώτης επετείου του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβριο του 1975, τη σημαία κρατούσαν οι Στέφανος Τζουμάκας, Σταματάκης και Χρύσανθος Λαζαρίδης (ΚΚΕ Εσωτερικού τότε). Το 1976 η σημαία πέρασε στα χέρια του Σ. Τζουμάκα της ΠΑΣΠ, προέδρου στην ΕΦΕΕ. Από τον Σ. Τζουμάκα η σημαία πέρασε στον Χρήστο Παπουτσή, ο οποίος παρέμεινε πρόεδρος της ΕΦΕΕ ως το 1980, όντας μάλιστα τελευταίος που θήτευσε σε αυτή τη θέση. Εν συνεχεία το Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΦΕΕ αδυνατούσε να συγκροτήσει προεδρείο, ώσπου να περιπέσει σε οριστική απραξία το 1995. Μετά τον Χ. Παπουτσή η σημαία πέρασε στα χέρια (και στη φύλαξη πια) του Φ. Χατζημιχάλη, ο οποίος με τη σειρά του την παρέδωσε στα χέρια του Ι. Τσαμπουργκέλη. Από το 1982 η σημαία «έφυγε» από τα γραφεία της ΕΦΕΕ στην οδό Ιπποκράτους και πέρασε στην…παρανομία, στη μυστική φύλαξή της δηλαδή σε σπίτια στελεχών της ΠΑΣΠ.
Οι καβγάδες μεταξύ των παρατάξεων ήταν ομηρικοί, αλλά πάντοτε στο τέλος το ΠΑΣΟΚ κατάφερνε να την κρατήσει και να την κληρονομεί από στέλεχος σε στέλεχος. Από ένα σημείο και μετά μάλιστα, η σημαία βρίσκεται στα χέρια κάποιου ή κάποιων τους οποίους δεν γνωρίζει ακόμη και η επίσημη ηγεσία του κόμματος, προφανώς γιατί δεν ασχολήθηκε ποτέ σοβαρά για να το μάθει. Η σημαία που όλον τον χρόνο είναι άφαντη, το μεσημέρι της 17ης Νοεμβρίου κατεβαίνει στην οδό Πατησίων για να τεθεί επικεφαλής της πορείας προς την αμερικανική πρεσβεία. Ενώ μόλις ολοκληρωθεί η πορεία, η σημαία περνάει στα χέρια της ΠΑΣΠ, τυλίγεται προσεχτικά και από τότε οι πάντες αγνοούν την τύχη της.
Το καλύτερο από όλα, είναι το γεγονός ότι η σημαία έχει πλυθεί στο πλυντήριο για να φύγουν τα αίματα! Παρά το γεγονός, ότι αυτό έχει συμβεί πριν από αρκετά χρόνια κρατείται ως μυστικό για λίγους μυημένους. Συγκεκριμένα την έπλυνε η μητέρα ενός φοιτητή όταν την ανακάλυψε κρυμμένη σε ένα μπαούλο ερχόμενη στην Αθήνα για να δει τι κάνει ο γιος της και να του συγυρίσει την γκαρσονιέρα στην οποία έμενε.
To KKE και το μυστήριο της «Πανσπουδαστικής Νο 8»
Δεν υπάρχει «ζύμωση» στα αμφιθέατρα, κάθε φορά που συζητείται το Πολυτεχνείο, που να μη «χτυπά κόκκινο» στο άκουσμα μιας φράσης: «Πανσπουδαστική Νο 8». Πρόκειται για το αντιστασιακό φοιτητικό φυλλάδιο του ΚΚΕ «Πανσπουδαστική», τεύχος οκτώ, που κυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του ’74. Επιχείρησε να αποτιμήσει την εξέγερση και να απαντήσει στις συκοφαντίες της ΕΣΑ περί «αναρχικών στοιχείων» που εισέβαλαν και έδρασαν στο Πολυτεχνείο. Όμως, από τη μία όχθη πέρασε στην άλλη: Αφού κατήγγειλε «τις αφηνιασμένες προσπάθειες της χουντικής ΚΥΠ και των πληρωμένων πρακτόρων της να διαστρέψουν την πορεία και το περιεχόμενο της εξέγερσης», φοβούμενο εκτροπή του αγώνα, συνέχισε: «Καταγγέλλουμε τη προσχεδιασμένη εισβολή στο χώρο του Πολυτεχνείου την Τετάρτη, 14 του Νοέμβρη, 350 περίπου οργανωμένων πρακτόρων της ΚΥΠ (…) με σκοπό να προβάλλουν με κάθε μέσο τραμπουκισμού και προβοκάτσιας γελοία και αναρχικά συνθήματα που δεν εκφράζανε τη στιγμή και τις συγκεκριμένες δυνάμεις». Παρέπεμπε -κατά γενική παραδοχή- στους 350 περίπου φοιτητές της Νομικής που διέκοψαν τη δική τους συνέλευση και με παρότρυνση του συναδέλφου τους από τη Φαρμακευτική (και μέλους της ΑΑΣΠΕ) Δ. Μαυρογένη έφθασαν, όλοι μαζί, από τη Σόλωνος στο Πολυτεχνείο. Σε άλλη σελίδα ο Δ. Μαυρογένης καταγγέλλεται ως «πράκτορας».
Το κείμενο δεν έχει αποκηρυχθεί επισήμως από το ΚΚΕ. Τα τότε στελέχη της ΚΝΕ, στην πλειονότητά τους, έχουν αποχωρήσει από το ΚΚΕ, ενώ το κόμμα δεν πήρε ποτέ θέση.
Το επίμαχο απόσπασμα:
Η καταγγελία της «Πανσπουδαστικής» έπεσε σαν βόμβα στους πρωταγωνιστές του Πολυτεχνείου κι αμφισβητήθηκε τόσο η γνησιότητά της, όσο και συνθήκες κάτω απ’ τις οποίες εκδόθηκε. Έτσι, η πρώτη μεταπολιτευτική ενέργεια 16 μελών της Συντονιστικής Επιτροπής, από όλες τις παρατάξεις, ήταν να συγκεντρωθούν (28 Σεπτεμβρίου 1974) και να εκδώσουν «τη μία και μοναδική ανακοίνωση εκτίμησης της εξέγερσης», ώστε να γίνει σαφές ότι «η άλλη» ήταν πλαστή.
Το Πολυτεχνείο, η χούντα και ο Κίσινγκερ
Σύμφωνα με επιστολή που απέστειλε στο «Βήμα» (2-7-2011), ο πρέσβης της Ελλάδος στην Αίγυπτο, κατά την περίοδο της δικτατορίας, Αντώνιος Κοραντής, η ανατροπή του Παπαδόπουλου, οφείλεται καθαρά στους Αμερικανούς, λόγω της άρνησής του να επιτρέψει την διέλευση και τον ανεφοδιασμό των αμερικανικών αεροπλάνων, που είχαν σαν στόχο την παροχή βοήθειας στο Ισραήλ, κατά τον «Πόλεμο του Γιομ Κιπούρ» (ή αλλιώς Δ’ αραβοϊσραηλινός πόλεμος), τον Οκτώβριο του 1973…
[…] Κατά την εποχή του τέταρτου Αραβοϊσραηλινού Πολέμου ή, όπως αποκλήθηκε, του «Γιομ Κιπούρ» ή του «Ραμαντάν» -πριν και μετά- ήμουν πρέσβης της Ελλάδας στο Κάιρο, την μεγαλύτερη ελληνική πρεσβεία, τουλάχιστον, κατά τους τότε ιθύνοντας, στη Μέση Ανατολή, στον αραβικό κόσμο και στην Αφρική γενικότερα.
Ο πόλεμος εξερράγη με πρωτοβουλία αποκλειστικά του Σαντάτ -διαφωνώ πλήρως με τον χαρακτηρισμό του ως ανδρός «μετρίου σχήματος»-, όπως προκύπτει από το βιβλίο του «Ιn search of identity» κ.λπ. Και αφού ο λόγος περί του αειμνήστου, άκρως φιλέλληνα, προέδρου Ανουάρ ελ Σαντάτ, κρίνω σκόπιμο να υπενθυμίσω ότι σ΄ αυτόν, κατ΄ εμέ, οφείλει ο πολύ Κίσινγκερ το βραβείο Νομπέλ της Ειρήνης και οι ΗΠΑ ίσως τη μεγαλύτερη επιτυχία τους στη μεταπολεμική εξωτερική πολιτική τους.
Λίγες ημέρες μετά την έκρηξη του πολέμου, που κατέλαβε εξαπίνης τους Ισραηλινούς -λόγω της Μεγάλης Εορτής των οποίων, του «Γιομ Κιπούρ», ήσαν υποχρεωμένοι σε ακινησία-, με κάλεσε στο γραφείο του επειγόντως ο τότε υπουργός Εξωτερικών και ισχυρός άνδρας του καθεστώτος Ισμαήλ Φάχμι και με παρεκάλεσε να παρέμβω στην Αθήνα για να βρεθεί Έλληνας εφοπλιστής να διαθέσει πετρελαιοφόρα για τη μεταφορά υγρών καυσίμων από Βεγγάζη στην Αλεξάνδρεια, καθ΄ όσον ήταν αδύνατος, λόγω των πολεμικών γεγονότων, ο ανεφοδιασμός της τελευταίας από τα διυλιστήρια του Πορτ Σουέζ. Η Αθήνα αποδέχθηκε το αιγυπτιακό αίτημα και η Αλεξάνδρεια -η περί αυτήν περιοχή είχε κηρυχθεί από τους Ισραηλινούς «πολεμική ζώνη» και όλα τα εμπορικά πλοία που μετέφεραν κυρίως σιτηρά, τα οποία εστερείτο τότε η Αίγυπτος, ανέστρεφαν πρύμναν- ανεφοδιάστηκε πλήρως σε πετρέλαιο. Δεν πρόκειται να αναφέρω το όνομα του διαθέσαντος τα πετρελαιοφόρα εφοπλιστού δι΄ ευνοήτους λόγους. Πάντως, η ενέργειά του έσωσε, κατά κάποιον τρόπο, την Αίγυπτο, πράγμα που η τότε κυβέρνησή της ανεγνώρισε, όπως είμαι σε θέση να γνωρίζω.
Μετά μία εβδομάδα περίπου, αν πάντοτε δεν με απατά η μνήμη μου, μου τηλεφώνησαν γύρω στις 11 (23.00) τη νύχτα να μεταβώ τα μεσάνυχτα στο γραφείο του Σαντάτ «για κάτι το κατεπείγον». Πράγματι, πήγα στα Ανάκτορα και ο Σαντάτ μού είπε, χωρίς περιστροφές, τα εξής -τα αναφέρω, κατ΄ ανάγκην, περιφραστικά: «Πείτε στον ομόλογό μου και συνάδελφον εν όπλοις ότι ο Κίσινγκερ προτίθεται να στείλει αεροπορικώς μεγάλη βοήθεια σε υπερσύγχρονο πολεμικό υλικό στο κινδυνεύον Ισραήλ, και θα ζητήσει από την ελληνική κυβέρνηση την άδεια υπερπτήσεως και προσγειώσεως σε ελληνικά αεροδρόμια των μεταφερόντων το υλικό τούτο αμερικανικών αεροπλάνων. Εμείς οι στρατιωτικοί είμεθα τίμιοι άνθρωποι, γι΄ αυτό πιστεύω ότι και ο συνάδελφός μου Έλληνας πρόεδρος θα συγκατανεύσει. Όπως βλέπετε, ο αραβικός κόσμος είναι τώρα ενωμένος στον κοινόν αγώνα και ο πρόεδρός σας πρέπει να λάβει τούτο σοβαρά υπόψη και να απορρίψει το αίτημα Κίσινγκερ, άλλως ξεχάστε τον κόσμον αυτόν, με όλες τις δυσάρεστες συνέπειες για τον Ελληνισμό» κ.λπ.
Επιστρέψας στην πρεσβεία συνέταξα ένα άκρως απόρρητο τηλεγράφημα -διπλής κρυπτογραφήσεως- και το έδωσα γύρω στις δύο το πρωί στους συνεργάτες μου για τα περαιτέρω. Ομολογώ ότι βρέθηκα ενώπιον του μεγαλύτερου διλήμματος της καριέρας μου: «Μπρος βαθύ και πίσω ρέμα»! Τελικώς, αναλογιζόμενος τους Έλληνες στις αραβικές χώρες, εισηγήθηκα την αποδοχή του αιτήματος του Αιγυπτίου προέδρου. Το τηλεγράφημα είχε πρώτο παραλήπτη τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Γ. Παπαδόπουλο, με κοινοποίηση στους Σπ. Μαρκεζίνη και Χ. Ξανθόπουλο-Παλαμά, αντιστοίχως πρωθυπουργό και υπουργό Εξωτερικών.
[…] Όπως πληροφορήθηκα τότε, και οι τρεις προαναφερθέντες συμφώνησαν με την εισήγησή μου και απαγορεύθηκε η διέλευση κ.λπ. Στη συνέχεια, έσπευσα να γνωστοποιήσω στον Αιγύπτιο πρόεδρο τη θετική απάντηση της Αθήνας. Παραλείπω τα λοιπά περί της ευγνώμονης στάσεως του Σαντάτ υπέρ ημών, που ήλθε δυστυχώς να ανακόψει η δολοφονία του (6.10.1981).
Μετά την ανάκλησή μου στην κεντρική υπηρεσία, ζήτησε να με δει στο σπίτι του ο μακαρίτης πρέσβης Σπύρος Τετενές, στενότατος φίλος μου. Με υποδέχθηκε με τις λέξεις: «Αντώνη, ξέρεις ότι εσύ έριξες τον Παπαδόπουλο; Μου το είπε ο Παλαμάς σοβαρολογώντας!». Και μου εξήγησε τι είχε συμβεί: «Στην πρόσφατη Σύνοδο του Συμβουλίου των ΥΠΕΞ του ΝΑΤΟ και κατά την έξοδο από την αίθουσα συνεδριάσεων ο Αμερικανός ΥΠΕΞ κ. Χένρι Κίσινγκερ επλησίασε τον Έλληνα ομόλογό του και κινώντας απειλητικά τον αντίχειρά του είπε υψηλόφωνα: “Αυτό που κάνατε με τα αμερικανικά αεροπλάνα, θα το πληρώσετε πολύ ακριβά”».
Τα ίδια μου επανέλαβε ο μακαρίτης υπουργός μου σε τυχαία συνάντηση -και λίγους μήνας προ του θανάτου του- στο γνωστό καφέ της Γενεύης «Αux Αmbassadeurs», προσθέσας τα ακόλουθα: «Κατόπιν των όσων σας ανέφερα,τι γνώμη έχετε για την εξέγερση του Πολυτεχνείου που έλαβε χώρα μερικές εβδομάδες αργότερα;». Σε απάντησή μου ότι δεν μπορούσα να αποκριθώ, εφάνη εκνευριζόμενος λέγοντάς μου: «Λυπάμαι, γιατί διπλωμάτης με την εμπειρία σας, δεν αντελήφθη ποίος ήταν όπισθεν της εξεγέρσεως κάτι το ολοφάνερο». Προφανέστατα, υπονοούσε τον αμερικανικό παράγοντα.
[…] Ευελπιστώ, λοιπόν, ότι όσα αποκαλύπτω ανωτέρω θα γίνουν πιστευτά και θα τεθεί τέρμα στην εκμετάλλευση της εξεγέρσεως του Πολυτεχνείου από ορισμένους που συμμετέσχον σε αυτήν, αλλά δεν τη διοργάνωσαν.
Μετά πάσης τιμής,
Α. Ι. Κοραντής Πρέσβης ε.τ.
Τί προσφέρει ο εορτασμός του Πολυτεχνείου;
Ένας μύθος, που συνεχίζει να συντηρείται έντεχνα απ’ όλα τα πολιτικά κόμματα και πάνω κάτω αυτό μαθαίνουν σήμερα τα Ελληνόπουλα, είναι ότι η εξέγερση του Πολυτεχνείου έριξε την Χούντα.
Φυσικά, η Χούντα δεν έπεσε απ’ τους φοιτητές (έπεσε μόνο ο Παπαδόπουλος, τον οποίο ανέτρεψε ο επίσης δικτάτορας Ιωαννίδης), αλλά κατέρρευσε σχεδόν μόνη της με τα γεγονότα της Κύπρου τον Ιούλιο του 1974. Μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου ηρεμία επικρατούσε παντού λόγω του στρατιωτικού νόμου και στις 25 του μηνός γίνεται νέο στρατιωτικό κίνημα που ρίχνει τον Παπαδόπουλο και φέρνει στην εξουσία τον ταξίαρχο Ιωαννίδη. Συνεπώς η κατάληψη του Πολυτεχνείου ουδεμία επίδραση δεν είχε στην αποκατάσταση της δημοκρατίας, αντίθετα έφερε μια πιο σκληρή δικτατορική διακυβέρνηση.
Κάθε καθεστώς χρειάζεται έναν ιδρυτικό μύθο, ένα ιδεολόγημα, ώστε να διαιωνίζει την πολιτική του κυριαρχία.
Η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία είχε ως ιδεολόγημα τη συντριβή του κομμουνισμού, αντίληψη στην οποία συμμετείχαν το Κέντρο και η Δεξιά, δηλαδή το 80% του πολιτικού σώματος. Το ιδεολόγημα αυτό, χρήσιμο επί πολλές δεκαετίες, αποτελούσε αυτονόητη επιλογή για ένα κράτος ενταγμένο στο δυτικό στρατόπεδο, το οποίο περιβαλλόταν από εχθρικά κράτη με κομουνιστικό καθεστώς και εδαφικές διεκδικήσεις.
Η Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία έχει ως ιδεολόγημα το Πολυτεχνείο, καθώς το πολιτικό σώμα και η καθεστωτική διανόηση μετακινήθηκαν εμφανώς προς τα αριστερά μετά το 1974, εξέλιξη που εξακολουθεί και σήμερα.
Η ανύπαρκτη νεκρή Ηλένια Ασημακοπούλου, η οποία, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αποδείχθηκε μοντέλο σε διαφήμιση σαμπουάν, οι φημολογίες για το «τανκ που πάτησε τα παιδιά», οι ανασκαφές στο νεκροταφείο Ζωγράφου, ώστε να εντοπιστούν οι «εκατοντάδες νεκροί», η απότιση λουλουδιών στο κεφάλι του (μαρξιστή) ιστορικού Νικόλαου Σβορώνου (το οποίο τίμησε κι ο…ίδιος ο Σβορώνος, όντας ζωντανός τότε!), από παιδιά που νομίζουν ότι είναι μνημείο του Πολυτεχνείου, η βαμμένη «ματωμένη» σημαία που γίνεται αντικείμενο περιφοράς κάθε χρόνο, οι αναφορές στους «εκατοντάδες ή δεκάδες νεκρούς», η εθιμοτυπική πορεία προς την αμερικανική πρεσβεία, όλα αποτελούν τελετουργικές εκδηλώσεις της καθεστωτικής ιδεολογίας, η οποία κρατάει την Ελλάδα δέσμια ενός παρωχημένου και εν πολλοίς κατασκευασμένου παρελθόντος.
Η στήλη στον χώρο του Πολυτεχνείου, αφορά τους νεκρούς φοιτητές κατά την Κατοχή (1941-44) και όχι τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και η οποία ανεγέρθηκε το 1988 ελλείψει νεκρών φοιτητών στα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Στην μαρμάρινη πλάκα έχουν αναγραφεί δεκαοκτώ ονόματα με την μισοσβησμένη, πλην όμως αναγνώσιμη, διευκρινιστική περιγραφή, «Φοιτητές του Ε. Μ. Πολυτεχνείου που έδωσαν τη ζωή τους για τα ιδανικά της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944». Δηλαδή ελλείψει, ευτυχώς, θυμάτων, στον αποκαλούμενο «ιερό χώρο» θυσίας, της λογικής και της αλήθειας μάλλον ή φανταστικών νεκρών αγωνιστών, επιστρατεύθησαν οι φοιτητές του 1941-1944!
Όπως είναι γνωστό, η Χούντα είχε παραδώσει την εξουσία από την 8η Οκτωβρίου 1973, όταν είχε αναλάβει η Κυβέρνηση Μαρκεζίνη για να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές, στις 10 Φεβρουαρίου του 1974. Ή εξέγερση του Πολυτεχνείου έγινε 16-18 Νοεμβρίου 1973, όταν ή «Χούντα» είχε παραδώσει την εξουσία. Εναντίον ποιας Χούντας εορτάζουμε την εξέγερση; Άλλο ένα ανακριβές αιτιολογικό εορτασμού.
Ο Ευάγγελος Αβέρωφ Υπουργός Εθνικής Αμύνης, δηλώνει στο περιοδικό Επίκαιρα, τεύχος 562, την 10η Μαΐου 1979:
Το Πολυτεχνείο υπήρξε μία ευγενική θαρραλέα δημοκρατική εκδήλωση της νεολαίας. Μόλις όμως εκδηλώθηκε και στέριωσε, κατά την τακτική που δίδαξε ο Λένιν, υπερφαλαγγίστηκε από το ΚΚΕ και τα συνθήματα από συνθήματα Δημοκρατίας έγιναν συνθήματα κομμουνισμού.
Το Πολυτεχνείο όχι μόνο δεν έριξε την δικτατορία αλλά τη δυνάμωσε. Γιατί αυτό ήταν το έναυσμα που ώθησε πολλούς νέους αξιωματικούς λίγο πολύ απογοητευμένους από την δικτατορία, να συσπειρωθούν γύρω από τον Ιωαννίδη που ετοίμαζε συνωμοσία αλλά δεν μπορούσε να την κάνει πράξη. Και έτσι επιβλήθηκε μια χειρότερη δικτατορία…
Τιμώ λοιπόν ειλικρινά και βαθύτατα την πρωτοβουλία και τον ηρωισμό των νέων που ξεκίνησαν αυτό το κτύπημα. Αλλά για να το τιμήσω, νομίζω πως πρέπει να πω αυτό που πιστεύω οι είναι αλήθεια. Δεν είμαι διατεθειμένος λόγω επιμόνου συνθηματολογίας, λόγω ανύπαρκτων «πολυαρίθμων νεκρών», να βοηθήσω και εγώ στην θεσμοποίηση μια ψεύτικης ιστορίας…Εξ ίσου αποκαλυπτικός ο αείμνηστος Κ. Τσάτσος (Ακαδημαϊκός, Καθηγητής Πανεπιστημίου, Φιλόσοφος και Πρόεδρος της Δημοκρατίας κατά τα έτη 1974-1980) στο βιβλίο του «Λογοδοσία μιας ζωής» όπου γράφει:
Όταν έγινε το Πολυτεχνείο, ούτε πήγα επί τόπου, ούτε συγκινήθηκα. Από την πρώτη στιγμή κατάλαβα ότι αυτά τα πεζοδρομιακά ξεσπάσματα δεν κλόνιζαν την δικτατορία και ότι όπως στα χρόνια της κατοχής, υποκρύπτανε κομμουνιστικές επιδιώξεις επικίνδυνες για το μέλλον.
Έχω την συνείδηση μου ήσυχη ότι δεν συνήργησα στην κατασκευή του μύθου του Πολυτεχνείου. Λυπάμαι τα 5-6 παιδιά που σκοτώθησαν έξω και μακριά, διότι μέσα στο Πολυτεχνείο δεν σκοτώθηκε κανείς. Η σκληρότερη δικτατορία που ακολούθησε, θα διαρκούσε πού ακόμη, αν δεν την έριχνε η εγκληματική ηλιθιότητα της αποπείρας κατά του Μακαρίου…Τι, λοιπόν, εορτάζουμε στην επέτειο του Πολυτεχνείου; Αν εξετάσει κάποιος τα συνθήματα και τα πανό, τα οποία αναρτώνται σε κάθε επέτειο στα χώρο του Πολυτεχνείου, θα αντιληφθεί ότι μόνο ιδανικά για την νεολαία δεν εκφράζουν. Κυριαρχούν πάντα αναρχικά και κομμουνιστικά συνθήματα και λάβαρα. Αυτά είναι τα ιδανικά του Πολυτεχνείου; Τα «κάτω» και τα «έξω» αποτελούν τις επιδιώξεις της νέας γενεάς; Ο αναρχισμός και οι απαιτήσεις είναι ο αντικειμενικός σκοπός της νεολαίας; Δεν αρμόζει μια τέτοια συμπεριφορά σε ένα Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα. Αν θέλαμε να καθιερώσουμε μα μέρα εορτασμού της Αναρχίας, δεν είναι η καταλληλότερα ή επέτειος του Πολυτεχνείου, θα μπορούσε να βρεθεί κάποια άλλη, ώστε να μη σπιλώνονται οι όποιοι αγνοί αγωνιστές.
Δυστυχώς, ο μύθος του Πολυτεχνείου, ενισχύεται εντέχνως και μέσα από την σχολική προπαγάνδα. Ο ακόλουθος σχολιασμός της φωτογραφίας, προέρχεται από το βιβλίο Ιστορίας της Γ’ Λυκείου (έκδοση 1990), όπου παρ’ ότι υπάρχουν επίσημα πορίσματα και έχει γίνει γνωστή η συμφωνία φοιτητών και στρατού για το γκρέμισμα της πύλης του Πολυτεχνείου, οι συγγραφείς επιμένουν, αρκετά χρόνια μετά, να μιλούν για «πολλούς νεκρούς φοιτητές», φωλιάζοντας έτσι αυτή την προπαγάνδα ως κάτι αυτονόητο και δεδομένο στο μυαλό των παιδιών και διαιωνίζοντας κατά συνέπεια την ιστορική απάτη…
Το ΚΚΕ και το Πολυτεχνείο – Η εξέγερση ως «προβοκάτσια» Σήμερα, το ΚΚΕ εμφανίζεται ως ο πιο ακραιφνής υπερασπιστής της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και διεκδικεί, εν μέσω πανδημίας κορωνοϊού, να πραγματοποιήσει διαδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα, παρά τους εκατοντάδες θανάτους των τελευταίων ημερών και την προσπάθεια όλων των υπεύθυνων Ελλήνων πολιτών να διασώσουν όχι μόνο τις ζωές και την υγεία των συνανθρώπων τους αλλά και ένα σύστημα υγείας που βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της κατάρρευσης.
Βεβαίως, δεν διαμαρτυρήθηκαν καθόλου πριν 20 ημέρες, και ενώ ή πανδημία δεν είχε φτάσει στα σημερινά επίπεδα, όταν καταργήθηκαν όλες οι εκδηλώσεις για την 28η Οκτωβρίου ή, παλαιότερα, οι εορτασμοί για την 25η Μαρτίου ή όταν, στη διάρκεια του Πάσχα, αποκλείστηκαν όλες οι θρησκευτικές λειτουργίες. Αλλά το αυτί των «αντικαπιταλιστών», που εσχάτως έχουν αποκαταστήσει τον πατερούλη Στάλιν, δεν ιδρώνει για «εθνικές επετείους»· άλλωστε και την 28η Οκτωβρίου την έχουν ήδη επιμελώς διαστρέψει αποκρύπτοντας τον παλλαϊκό πατριωτικό χαρακτήρα της και βαφτίζοντάς την «αντιφασιστική». Εντούτοις, τα «πατριωτικά» πάντα τους ενοχλούσαν διότι όζουν «ταξική συνεργασία». Αντίθετα, η «17η Νοέμβρη», με την μπαχαλοποίηση που παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια, εμφανίζεται ως «ταξικός εορτασμός» – ίσως ενάντια στους καπιταλιστές μικρομαγαζάτορες που κατεβάζουν τα ρολά των μαγαζιών τους για να μη τους τα σπάσουν οι ταξικοί επαναστάτες, όχι βέβαια οι οπαδοί του ΚΚΕ αλλά πάντως συνοδοιπορούντες «αγωνιστές».
Πρόκειται για μια σκανδαλώδη διεκδίκηση του δικαιώματος στην παρανομία, παρά και ενάντια στη δημοκρατική τάξη της χώρας, για μια κυριολεκτική ύβρη απέναντι στους δεκάδες χιλιάδες Έλληνες, θύματα του κορωνοϊού, και τα εκατομμύρια των οικονομικά πληττόμενων και περιοριζόμενων Ελλήνων.
Όμως αυτή η ύβρις γίνεται ακόμα περισσότερο προκλητική στον βαθμό που το ΚΚΕ είναι το τελευταίο που θα δικαιούνταν να διεκδικεί την κληρονομιά της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, μια και τότε το ΚΚΕ και η νεολαία του είχαν κάνει τα πάντα για να την εμποδίσουν!
Και επειδή οι νεότεροι αγνοούν τα σχετικά γεγονότα και οι παλαιότεροι κινδυνεύουν να τα ξεχάσουν, καλό είναι, μέρες που είναι, να θυμίσουμε μερικά από αυτά.
Το ΚΚΕ, μέσω της νεολαίας του, έκανε τότε ό,τι μπορούσε για να καταγγείλει την εξέγερση ως προβοκατόρικη και να την εμποδίσει. Διαβάζουμε στο στο περιβόητο φύλλο Νο 8 της Πανσπουδαστικής, του οργάνου του κόμματος στη φοιτητική νεολαία, τον Φεβρουάριο του 1974:
«Σαν υπεύθυνη Συντονιστ. Επιτρ. Αγώνα του Πολυτεχνείου» (μια πρώτη παραχάραξη, μια και οι Κνίτες είχαν δική τους Συντονιστική Επιτροπή, διαφορετική από την εκλεγμένη των φοιτητών) «καταγγέλλουμε… τις αφηνιασμένες προσπάθειες της χουντικής ΚΥΠ και των πληρωμένων πραχτόρων της να διαστρέψουν… την πορεία και το περιεχόμενό της». «Καταγγέλλουμε τη προσχεδιασμένη εισβολή στο χώρο του Πολ/χνείου τη Τετάρτη, 14 του Νοέμβρη, 350 περίπου οργανωμένων πραχτόρων της ΚΥΠ, σύμφωνα με το προβοκατόρικο σχέδιο των Ρουφογάλη-Καραγιαννόπουλου, με βάση τις εντολές του παραμερισμένου τώρα τέως πρωτοδικτάτορα Παπαδόπουλου και της αμερικανικής CIA…»
Και συνεχίζουν στον ίδιο τόνο και ύφος: «Το σχέδιο όμως των Ρουφογάλη, Καραγιαννόπουλου, Παπαδόπουλου, CIA απέτυχε παταγωδώς. Το οργανωμένο φοιτητικό μας κίνημα… απομόνωσε και συνέτριψε τους προβοκάτορες. Η επίθεση του συρφετού των χαφιέδων και των ψευτοεπαναστατών που σαν τα κοράκια πολιορκούν χρόνια τώρα να διαβρώσουν τις αντιδικτατορικές, φοιτητικές ιδιαίτερα, δυνάμεις (όχι χωρίς επιτυχία πρέπει να ομολογήσουμε εκεί όπου η απειρία, ο ανυπόμονος υπερενθουσιασμός και ο κάλπικος υπερεπαναστατισμός τούς ανοίγουν διάπλατα τις πόρτες), βρήκε αντιμέτωπο το σπουδαστικό κόσμο…». Για όσους νεότερους δεν γνωρίζουν τα γεγονότα, η αναφερόμενη «προσχεδιασμένη εισβολή στο χώρο του Πολ/χνείου την Τετάρτη, 14 του Νοέμβρη, 350 περίπου οργανωμένων πραχτόρων της ΚΥΠ», που καταγγέλλουν οι Κνίτες, αποτέλεσε το έναυσμα της κατάληψης του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές που ήλθαν σε πορεία από το Χημείο στο Πολυτεχνείο. Τριακόσιοι πενήντα πράκτορες ξεκίνησαν την εξέγερση!
Έκτοτε, το ΚΚΕ προσπαθεί με διάφορα επιχειρήματα να αμφισβητήσει και να στρογγυλέψει τις επονείδιστες θέσεις του, κάποτε ακόμα και την ύπαρξη του συγκεκριμένου φύλου της εφημερίδας. Ωστόσο, τρία χρόνια μετά, στις αποφάσεις της 4ης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, τον Ιούλιο του 1976, στην Έκθεση και συμπεράσματα για τα γεγονότα του Νοέμβρη 1973·(Εκδόσεις Οδηγητής, Αθήνα 1983), διαβάζουμε σχετικά:
«…τονιζόταν, και μάλιστα έντονα (πράγμα που γενικά ήταν σωστό), ότι θα έπρεπε να αποφευχθούν οι περιπτώσεις ξεκομμένων ενεργειών του φοιτητικού κινήματος –και ειδικά με τη μορφή κατάληψης κτιρίων… Τονιζόταν (σωστά): “όχι απρογραμμάτιστες ενέργειες, όχι καταλήψεις….”…η κατάληψη (του Πολυτεχνείου) αποτέλεσε αιφνιδιασμό για τις καθοδηγήσεις του Κόμματος και της ΚΝΕ. (…) μια επικίνδυνη περιπλοκή στην ανάπτυξη της αντιχουντικής πάλης. Η σκέψη τους ήταν κυρίως να πάρουν μέτρα για την άμεση απαγκίστρωση των φοιτητών από το Πολυτεχνείο…»… «Το Γραφείο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΚΝΕ έμαθε τα γεγονότα σχεδόν τυχαία την Πέμπτη το πρωί…. Πρώτη του εκτίμηση ήταν ότι τα γεγονότα αποτελούν ανεύθυνη, ως ένα βαθμό, ενέργεια, έξω από τη γραμμή της οργάνωσης…» «.. εκτιμήθηκε ότι πρόκειται για μια ανεύθυνη και βιαστική κίνηση με έντονο το αριστερίστικο στοιχείο, που ήταν, ως ένα βαθμό, έξω από τη γραμμή της οργάνωσης, η οποία εκείνο τον καιρό, γενικά ήταν κατά των καταλήψεων…» κ.λπ. κ.λπ. [Όλα τα σχετικά αποσπάσματα μπορεί κανείς να αναζητήσει στα άρθρα του Γιάννη Χάρη στα ΝΕΑ, «Πολυτεχνείο και “Πανσπουδαστική, νούμερο 8” της 14 Νοεμβρίου 2009», και «Παραχάραξη και οικειοποίηση», 28 Νοεμβρίου 2009]
Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα είναι μία χώρα λωτοφάγων, όπου συχνά το άσπρο γίνεται μαύρο και τανάπαλιν και όπως έλεγε ο αείμνηστος Τσαρούχης «είσαι ότι δηλώσεις»… Τόσο λοιπόν «στήριζε» το ΚΚΕ και η νεολαία του την εξέγερση για την οποία σήμερα δεν σηκώνει κορωνοϊό στο σπαθί του, ώστε την χαρακτήριζε προβοκάτσια. Για να εξιλεωθεί προφανώς επιχειρεί σήμερα μια πραγματική προβοκάτσια.
Η απολογία του Γεώργιου Παπαδόπουλου προς το δικαστήριο
Κύριε Πρόεδρε, Κύριοι Εφέται.
Δεν αποδέχομαι την θέσιν του κατηγορουμένου και εν συνεπεία προς αυτό το οποίον έταξα εις τον εαυτόν μου, αφού εξετέθην από απεινή διωγμόν με βάσιν νομοθέτημα αναδρομικής ισχύος, δεν θα έπρεπε να απολογηθώ.
Επειδή όμως το αντικείμενον της παρούσης δίκης είναι η έρευνα των συνθηκών της απωλείας ζωής συνανθρώπων μας και του τραυματισμού συνανθρώπων μας, είμαι υποχρεωμένος σήμερα να αναφερθώ προς το δικαστήριόν σας, όχι επί τω σκοπώ να αποσείσω την αποδιδομένην κατηγορίαν, αλλά επί τω σκοπώ να θέσω εις την διάθεσίν σας ορισμένας σκέψεις μου οι οποίες ενδεχομένως θα σας βοηθήσουν εις το να αχθήτε εις δικαιωτέραν κατά την άποψίν μου κρίσιν.
Θα αρχίσω την αναφοράν μου αντικρύζοντας δεδομένα τινά εις το κυριαρχήσαν κατά τας ημέρας των γεγονότων σύνθημα: ψωμί, παιδεία, ελευθερία, και θα τελειώσω με την αναφορά επίσης εις ένα άλλο σύνθημα της συγκεντρώσεως, το οποίον έχει άμεσον σχέσιν με το άτομόν μου, δηλαδή, με το σύνθημα θάνατος εις τον Παπαδόπουλο.
Κύριοι Δικασταί μην ανησυχήσετε, δεν πρόκειται να θίξω ουδέναν, δεν πρόκειται να αναφερθώ ευθέως ως αντιμετωπίζων θέσεις μου ως πολιτικάς θέσεις ή άλλας πολιτικάς θέσεις, δεν πρόκειται πολύ περισσότερον να προσθέσω προβλήματα εις τα τόσα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι υπευθύνως διαχειριζόμενοι τας τύχας της χώρας μας σήμερον.
Επομένως βέβαιοι όντες, ότι δεν θα πράξω τούτο, σας καλώ να μην ανησυχήσετε εξʼ υπʼ αρχής.
Δεν ξέρω τι άλλο κακόν ή καλόν έπραξεν η Επανάστασις κατά την διαδρομήν της από την ζωήν της χώρας, είμαι υποχρεωμένος όμως σήμερον να αναφέρω ενώπιόν σας δείγματα τινά της προσπαθείας την οποίαν αναλάβομεν εν συνειδήσει ότι προσφέραμε κάποιας μορφής έργον εις τον τόπον.
Ως προς το ψωμί, την οικονομίαν, παραλάβαμεν το εθνικόν εισόδημα εις τα 565 δολλάρια, και παραδώσαμε την διαχείρισιν της εξουσίας όταν ανετράπημεν εις 1.100.
Παραλάβαμεν τον προϋπολογισμόν της χώρας εις το ύψος των 29 δισεκατομμυρίων και παραδώσαμεν την αρχήν, με τον προϋπολογισμόν της χώρας εις 109 δισεκατομμύρια.
Παραλάβαμεν το συναλλαγματικόν απόθεμα της χώρας εις τα 200 εκατομμύρια δολλάρια και το παραδώσαμεν εις τον ένα δισεκατομμύριον πεντήκοντα εκατομμύρια δολλάρια.
Θα είχα την δυνατότητα να δώσω και άλλα τινά στοιχεία εις ό,τι αφορά την οικονομικήν ανάπτυξιν την οποίαν επέτυχεν η “επάρατος τυραννία με την αλλοπρόσαλον πολιτικήν εις τον οικονομικόν τομέα, την οποίαν ηκολούθησεν”, κατά τους χαρακτηρισμούς οι οποίοι δίδονται σήμερον εις ότι αφορά την προσπάθειάν μας.
Δεν το πράττω, διότι δεν νομίζω ότι χρειάζεται διά τον Ελληνικόν λαόν και υμάς, διότι το γνωρίζετε, δεν το πράττω ακόμη διά να μην θεωρηθή ότι εκμεταλλεύομαι μετά δεκαέξ μήνας σιωπής το βήμα τούτο ίνα πολιτικολογήσω, αναφερόμενος προς το σεβαστόν δικαστήριόν σας.
Παιδεία! Δύο δισεκατομμύρια τετρακόσια εκατομμύρια ήσαν αι δαπάναι του προϋπολογισμού υπέρ της παιδείας όταν αναλάβομεν την αρχήν. Και παραδώσαμεν κονδύλιον εγγεγραμμένον εις τον προϋπολογισμόν ύψους 15 δισεκατομμυρίων.
Εξακόσιες είκοσι επτά ήσαν αι θέσεις των λειτουργών της ανωτάτης παιδείας, διότι δεν θα αναφερθώ εις την γενικήν, και ανεπτύξαμεν τας καθηγητικάς έδρας εις τον αριθμόν των εννεακοσίων εβδομήκοντα περίπου.
Δύο χιλιάδες εξακόσιοι ήσαν οι προβλεπόμενοι βοηθοί Καθηγητών, ως βοηθητικόν εκπαιδευτικόν προσωπικόν εις τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας, και όταν παραδώσαμεν την αρχήν αι νομοθετημέναι θέσεις ανήρχοντο εις έξι χιλιάδας επτακοσίας, εάν δεν με απατά η μνήμη, εξ αυτών δε είχε κατορθωθεί να συμπληρωθούν περί τας τέσσερεις χιλιάδας οκτακοσίας.
Εδιπλασιάσαμε τας δυναμένας να προσφερθώσι υπηρεσίας εκ μέρους των φοιτητικών λεσχών, εβελτιώσαμε το φοιτητικόν συσσίτιον. Εχορηγήσαμεν τα φοιτητικά δάνεια.
Εχορηγήσαμε δωρεάν τα συγγράματα προς τους φοιτητάς. Εν πάση δε περιπτώσει ολοκληρώσαμε την έννοιαν εις την πραγματικήν μορφήν της δωρεάν παιδείας εις τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ταύτα μόνον εν αντιπαραθέσει προς το τμήμα του συνθήματος παιδεία.
Και έρχομαι εις το τμήμα το αναφερόμενον, εις το τμήμα Ελευθερία. Βεβαίως κύριοι δικασταί επρόκειτο κατά την πολιτολογίαν περί δικτατορικού καθεστώτος. Είχαν ανασταλεί αι πολιτικαί ελευθερίαι του Ελληνικού Λαού.
Κατά συνείδησιν δεν υπήρξα ουδ’ επί στιγμήν κατά την διαδρομήν της μέχρι αυτής της στιγμής ζωής μου κατά τας αντιλήψεις μου τύραννος ή τυραννικός.
Ουδέποτε επίστεψα ως πολίτευμα την τυραννίαν. Εάν θέλετε δε εις την ενάσκησιν των καθηκόντων μου, ασκών την εξουσίαν, ουδεμίαν στιγμήν επολιτεύθην εις τον χώρον που εκινούμην με διαδικασίες άλλες από τις διαδικασίες του διαλόγου της Δημοκρατίας.
Αποκλειστικός σκοπός μου υπήρξε η ταχυτέρα επαναφορά της εξουσίας εις χείρας του κυριάρχου λαού. Δεν με εβοήθησε ουδείς, διότι ουδείς επίστευεν μόνον ως σκοπόν την αποκατάστασιν της Δημοκρατίας. Ομίλουν περί Δημοκρατίας, αλλά εις την ουσίαν επεθύμουν την Δημοκρατίαν η οποία θα ήρχετο ως τιμητής μίας παρενθέσεως παρεισάκτων εις τον πολιτικόν βίον, οι οποίοι είχαν την ατυχίαν να επιτύχουν εις την προσφορά υπηρεσιών προς την χώραν. Και εν τούτω τω λόγω ουδείς εβοήθησεν διά την ταχείαν αποκατάστασιν της Δημοκρατίας.
Παρά ταύτα εις κάποιο σημείον απεφασίσθη η κίνησις προς την ομαλοποίησιν.
Συνετάχθη ένα Σύνταγμα και επεκυρώθη δι’ ενός δημοψηφίσματος το οποίον εύχομαι να είναι το προτελευταίον εις την χώραν ταύτην από την σειράν όλων των ψηφοφοριών που εχαρακτηρίσθη ως νόθον. Λέγω δε το προτελευταίον διότι και η εγκυρότης ως προς την έκφρασιν της συνεπείας του αποτελέσματος προς την πραγματικότητα έχει αρχίσει να διαμφισβητείται και δια το περυσινόν Δημοψήφισμα.
Εν πάσει περιπτώσει με βάσιν εκείνο το Σύνταγμα εκινούμεθα προς ομαλοποίησιν.
Ποίο ήτο το Σύνταγμα εκείνο; Με το αδελφόν του, του 1968, ήτο το Σύνταγμα το οποίον πρώτο προέβλεπε προστασία και των κοινωνικών δικαιωμάτων του ατόμου. Ήταν το Σύνταγμα εκείνο το οποίον προέβλεπε και επέβαλε την λειτουργίαν της Δημοκρατίας μέσω πράγματι οργανωμένων κατά δημοκρατικόν τρόπον, κομμάτων. Ήτο το Σύνταγμα εκείνον το οποίον προέβλεπε την χρηματοδότησιν των εκλογικών αγώνων των κομμάτων από το κράτος ίνα επιβληθή κάποτε, επί τέλους εις τον τόπον αυτόν η πραγματική Δημοκρατία. Η Δημοκρατία η οποία θα έχει τους ασκούντας την πολτικήν εξουσίαν, αδεσμεύτους από το κεφάλαιον το οποίον χρηματοδοτεί εκάστοτε τους εκλογικούς αγώνας των.
Ήτο το Σύνταγμα εκείνο το οποίον προέβλεπε υπερτροφικάς λειτουργίας και εξουσίας εις τον προβλεπόμενον Ανώτατον Άρχοντα, Πρόεδρον της Δημοκρατίας. Διερωτήθη όμως κανείς διατί ετέθηκαν αυταί αι υπερτροφικαί εξουσίαι εις χείρας του Ανωτάτου Άρχοντος; Διερωτήθη κανείς πως θα έπρεπε να περάσωμεν το φράγμα, από την Δικτατορίαν εις την ομαλότητα;
Διερωτήθη κανείς ποίαι ήσαν αι διαδικασίαι αι οποίαι απητούντο διά να επανέλθουν οι Στρατιώται και τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων εις τον Στρατώνα από την ανάμιξιν εις οίαν έκτασιν την είχον κατ’ εκείνην την περίοδον;
Διερωτήθη κανείς ποίον πρόβλημα ευθύνης τεράστιον αντιμετώπιζεν ο υποφαινόμενος; Προσέτρεξε κανείς εις τον να τον ακούση και να του προσφέρη την συμβουλήν του διά να επανέλθη επί τέλους εις τον τόπον αυτόν η Δημοκρατία;
Καλώ κύριοι, από αυτής της θέσεως, αυτήν την στιγμήν παρακαλώντας, τον προτελευταίον πρωθυπουργόν μου κ. Μαρκεζίνην, να ανακοινώση εις τον Τύπον, την συμφωνίαν εις την οποίαν είχομεν προέλθη, επί της Αναθεωρήσεως του Συντάγματος και την οποίαν με τας δεσμεύσεις που είχαμε αποδεχθεί πρέπει να είχε κοινοποιήση εις τους πολιτικούς Αρχηγούς οι οποίοι τότε διερωτώντο, εάν θα έπρεπε να βοηθήσουν εις την ομαλοποίησιν συνεργαζόμενοι εις τας προκηρυχθησομένας εκλογάς.
Είμαι βέβαιος ότι (Σ.Σ.: εάν) το περίγραμμα τουλάχιστον μαζί με την διαβεβαίωσίν του ότι επρόκειτο να αναθεωρηθούν από την Βουλήν η οποία επρόκειτο να εκλεγή και η οποία θα ήτο Αναθεωρητική, αι διατάξεις με τας υπερτροφικάς υπερεξουσίας του Προέδρου, είχε τεθεί υπ’ όψιν των πολιτικών Αρχηγών, (Σ.Σ.: δεν) θα έπρεπε να έχουν λόγον να αντιδρούν εις την προσπάθειαν η οποία είχε αναληφθεί.
Εν πάσει περιπτώσει και εις αυτό απέτυχα. Και φοβάμαι, παρ ότι εύχομαι να μην επιβεβαιωθή, ότι η αποτυχία μου εκείνη εκόστισε και δεν θα θελήσω να κάνω τον προφήτη, προφητεύοντας ότι θα κοστίση και μελλοντικώς εις τον τόπον αυτόν.
Προς τους φοιτητάς προσέφερα, εις τον τομέα Ελευθερία αναφέρομαι, να έχουν την ευκαιρίαν να είναι οι πρώτοι οι οποίοι θα εκφράσουν την ελευθέρα βούλησίν τους κατά τας φοιτητικάς εκλογάς ανακοινώσας αποδοχήν κανονικών ελευθέρων αρχαιρεσιών εις τους φοιτητικούς συλλόγους.
Παρά ταύτα εφθάσαμε εις τα θλιβερά γεγονότα της περιόδου εκείνης κάτω από το σύνθημα, ψωμί, παιδεία, ελευθερία. Ποία πρέπει να θεωρηθή κύριοι Δικασταί η μορφή των εκδηλώσεων εκείνων;
Είναι αγνή, είναι άδολη, είναι άμετρη εις τας τάσεις για να μην πω εις την λατρείαν την οποίαν έχουν οι νέοι προς την ελευθερίαν. Γι' αυτό και παντού ανά την γήν χρησιμοποιούνται ως η ζύμη επάνω εις την οποία πλάθονται όλαι αι εξεγέρσεις, τη χρησιμοποιήσει αυτής της τάσεως των νέων από την αγάπην τους προς την ελευθερίαν.
Με αίτιον δήθεν, την αναβολήν των φοιτητικών εκλογών, παγιδεύεται μία μάζα νέων φοιτητών εις το Πολυτεχνείο κατά την 14ην του μηνός. Δεν ανησυχώ, διότι δεν πιστεύω ότι τα αστικά μεν κόμματα χωρίς καμμίαν υποδομήν οργανώσεως είναι δυνατόν να εξωθήσουν την αθώαν αυτήν συγκέντρωσιν εις επανάστασιν, γνωρίζω δε ότι αι Μαρξιστικαί αναρχικαί οργανώσεις και πολυπληθείς κατά τα μέλη των δεν είναι, αλλά και δεν συνηθίζουν να άγονται εις αγώνας εξεγέρσεως εάν δεν εξασφαλίσουν την μετωπικήν εκδήλωσιν μετά των λοιπών κοινωνικών ομάδων άλλου προσανατολισμού από τους ιδικούς των προσανατολισμούς.
Σφάλων εις την εκτίμησίν μου κατά την Πέμπτην, διότι οι τότε εις την “αντίστασιν” κατά της Επαναστάσεως, αναπτύσσοντες την δραστηριότητά τους πολιτικοί, αποπειρώνται την εκμετάλλευσιν αυτής της εκδηλώσεως των φοιτητών, κινητοποιούν μάζας και αρχίζουν να δημιουργούν το περιβάλλον.
Δημιουργούνται αι συνθήκαι διά τους αναρχικούς, αι συνθήκαι εκμεταλλεύσεως της συγκεντρώσεως. Και βεβαίως δεν την χάνουν. Προστρέχουν, προσφέρουν τας υπηρεσίας των, προσφέρουν την οργανωμένην δύναμίν των από του ραδιοφωνικού σταθμού και τας υπηρεσίας κατευθύνσεως της συγκεντρώσεως και αναπτύσσουν από της Παρασκευής το πρωί σε έναν αγώνα διελκυστίνδος μεταξύ των αθώων φοιτητών και αυτών, τον αγώνα τους διά την εξασφάλισιν της κυριαρχίας επί της συγκεντρώσεως. Και φθάνωμεν την Παρασκευήν το μεσημέρι με την περίφημον Συντονιστικήν Επιτροπήν, την αθώα ως ενεφανίσθη ενώπιόν σας, κατευθύνουσα με μάζα τους εγκλείστους και με στρατιάν τους περί το Πολυτεχνείον, εις την εκδήλωσιν της αναρχίας.
Θα με ερωτήσετε κύριοι Δικασταί: Είναι πράγματι αναρχική η τάσις η οποία έχει αναπτυχθεί πλέον την Παρασκευήν το μεσημέρι εις την συγκέντρωσιν αυτήν;
Δεν θα αναφερθώ εις τα όσα και εις την αίθουσαν αυτήν ελέχθησαν από τινάς των μαρτύρων όσον αφορά την μετακίνησιν από τα συνθήματα των φοιτητών και τα συνθήματα μίας εκδηλώσεως ομάδος ατόμων αγωνιζομένων διά τας ελευθερίας των, προς τα συνθήματα τα αναρχικά. Θα αναφερθώ μόνον εις ένα σημείον.
Θα σας προκαλέσω κύριοι Δικασταί, αποσυρόμενοι εις την διάσκεψιν διά να κρίνετε επί της υποθέσεως, να αναζητήσετε τα πρακτικά και από τους παρελάσαντας ως μάρτυρες εις την δίκην αυτήν μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής, να αναζητήσετε την ηλικίαν των.
Τι θα είδητε εκτιμώντας το στοιχείον αυτόν; Θα είδητε ότι τα 4/5 αν όχι τα 9/10 αυτών εδήλωσαν από της θέσεως αυτής ηλικίαν 32 έως προς τα κάτω 30 ετών, πράγμα που σημαίνει ότι την περίοδον εκείνην ήσαν 28 – 30 ετών. Και είναι γνωστόν τοις πάσι, εις όλον τον κόσμον κύριοι Δικασταί, ότι αυτής της ηλικίας είναι μόνον τα επαγγελματικά συνδικαλιστικά στελέχη των αναρχικών οργανώσεων.
Παραμένουν οφείλοντα έστω και ένα μάθημα πριν πάρουν το Πτυχίον, έως ότου προπαρασκευάσουν από πίσω τους τα ερχόμενα νέα στελέχη διά να τους διαδεχθούν εις την καθοδήγησιν του συνδικαλιστικού κινήματος εντός της νεολαίας. Και μόνον το στοιχείον αυτό δι’ εμέ αρκεί και δεν θα σας κουράσω αναφερόμενος και εις άλλα στοιχεία.
Και ελέχθη, ότι η εκδήλωσις εκείνη ήταν διαδήλωσις αθώων διαδηλωτών, διαδηλούντων την επιθυμίαν τους προς ανατροπήν της τυραννίας. Εάν ήτο αθώα και αν ήταν ειρηνική η εδήλωσις έχω την εντύπωσιν ότι έχετε αρκετά στοιχεία μέσω των οποίων μπορείτε να οδηγηθείτε εις ασφαλές συμπέρασμα.
Σας παρακαλώ όμως, ξαναδιαβάστε πριν κρίνετε, άλλη μια φορά τα απομαγνητοφωνημένα κείμενα των μαγνητοταινιών της Αμέσου Δράσεως. Άοπλος ελέγετο από τους μάρτυρας ο όχλος. Ενδεχομένως παρεδέχοντο τινές να εκράτουν ράβδους ή τούβλα.
Μήπως όμως κανείς από μας κύριοι Δικασταί έχει ξεχάσει ότι ο Λεμπόν καθομολογεί εις το σύγραμμα του περί όχλου, ότι δεν υπάρχει φοβερότερον όπλον από τον όχλον εις τας χείρας ικανού οχλοκράτους, ο οποίος αγώμενος καταλλήλως είναι ικανός να ανατρέψη και το ισχυρότερον φρούριον; Ποίαν βάσιν επομένως πρέπει να δώσωμεν εις την ενώπιόν σας εκτεθείσαν μορφήν της συγκεντρώσεως ως ειρηνικής διαδηλώσεως;
Προ της τοιαύτης καταστάσεως, κύριοι Δικασταί, δι’ εμέ ασκούντα την εξουσίαν νομίμως ή παρανόμως, αν θέλετε, ετέθη το ερώτημα τι πρέπει να πράξω. Και εκείνο που δεν μου επετρέπετο, διότι ουδέποτε το εσκέφθην κατά την διάρκειαν της ζωής μου, ήτο να φυγομαχήσω και να αφήσω έκθετον τον λαόν των Αθηνών εις τους στασιάσαντας ελαχίστους οχλοκράτας.
Έπρεπε να εξασφαλίσω υπέρ των πολλών το έννομον αγαθόν της δημοσίας τάξεως και δημοσίας ασφαλείας. Έπρεπε να προστατεύσω την ζωήν και τας περιουσίας των πολιτών ανεξαρτήτως πολιτικών ευθυνών, ανεξαρτήτως του αν ήμουν νόμιμος ή παράνομος και ανεξαρτήτως αν ήσκουν νομίμως ή διά της βίας την εξουσίαν.
Τούτο δε και έπραξα. Εγώ απεφάσισα την ενίσχυσιν των Αστυνομικών δυνάμεων διά τμημάτων του Στρατού: Όταν αι Αστυνομικαί δυνάμεις απώλεσαν την ικανότητα να επιβάλουν την τάξιν. Εγώ απεφάσισα την επέμβασιν διά την εκκένωσιν του Πολυτεχνείου και την εξαφάνισιν του πυρήνος της εστίας της όλης αναταραχής.
Δεν υπήρξα απάνθρωπος σε καμμία στιγμή της ζωής μου. Εσεβάστηκα πάντοτε την ανθρωπίνην ζωήν και την ανθρωπίνην αξιοπρέπειαν. Με αυτοθυσίαν θα προησπιζόμην την ζωήν του οιουδήποτε συνανθρώπου μου. Εκείνην όμως την στιγμήν είχα καθήκον, μιάς και καλώς ή κακώς ήσκον την εξουσίαν, να επιβάλω την τάξιν. Και η τάξις επιβάλλεται με νομίμως καθωριζομένας διαδικασίας. Ουδέν πέραν, ουδέν πλέον, αλλά και ουδέν έλαττον έπραξα των υπό του νόμου προβλεπομένων διαδικασιών.
Και με την βοήθειαν του Θεού δια της ασκήσεως της ψυχολογικής πιέσεως εξεκενώθη το Πολυτεχνείον χωρίς θύματα.
Ευρέθην βάσιν των πληροφοριών από της επομένης προ καταστάσεως η οποία ενεφανίζετο ως απειλούσα σοβαρότερον την Δημοσίαν Τάξιν και Δημοσίαν Ασφάλειαν. Απεφάσισα την κήρυξιν του Στρατιωτικού Νόμου. Εγώ κύριοι Δικασταί απεφάσισα την κήρυξιν του Στρατιωτικού Νόμου. Εγώ διέταξα την χρησιμοποίησιν και των Στρατιωτικών Τμημάτων εφ’ όσον απαιτείται προς βοήθειαν των Αστυνομικών διά την επιβολήν της Τάξεως και του Νόμου.
Και έρχομαι εις την μορφήν των γεγονότων τα οποία εξελίχθησαν με βάσιν την μορφήν της συγκεντρώσεως που περιέγραψα, και τας ενεργείας εις τας οποίας προέβην.
Αναζητείται εις την αίθουσαν αυτήν κύριοι Δικασταί κάποιον περίφημον σχέδιον. Το σχέδιον δια την “σφαγήν” του Πολυτεχνείου.
Για όνομα του Θεού κύριοι Δικασταί. Δεν είναι λαός δολοφόνων ο Ελληνικός Λαός. Δεν στεγάζονται εις τας Ενόπλους Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας δολοφόνοι. Δεν εκτρέφουν δολοφόνους. Θα έπρεπε είτε αυτοί να είναι δολοφόνοι διά να μπορέσω συνεργαζόμενος μαζί των εις όλους τους κόμβους της ιεραρχίας να εξυφάνω ένα σχέδιον σφαγής του Ελληνικού Λαού με βάσιν το Πολυτεχνείον, ή θα έπρεπε να έχω μαγικάς ικανότητας είτε να πρακτορεύσω τας ενεργείας των αναρχικών οργανώσεων και ρίπτοντάς τους εις εκδήλωσιν αναρχίας να προκαλέσω την σφαγήν, είτε να υποβάλω εις τα όργανα του Κράτους την δολοφονικήν προδιάθεσιν, εν αδυναμία των να αντιδράσουν εις την τοιαύτην σατανικήν διατειθεμένην υπ’ εμού δύναμιν. Και αν εγώ εχαρακτηρίσθην και από πολλούς πιστεύομαι ως σατανάς, θα πρέπει να δεχθήτε κύριοι Δικασταί ότι αυτήν την δύναμιν δεν την διαθέτω.
Αλλά και αν δεχθήτε ότι την διαθέτω, θα πρέπει να δεχθήτε ότι ο ηθικός εξοπλισμός των Ελληνοπαίδων, αλλά και ο ηθικός εξοπλισμός των στελεχών των Σωμάτων Ασφαλείας και των Ενόπλων Δυνάμεων είναι τοιούτος, ώστε να μην είναι δυνατή η οποιαδήποτε σατανική δύναμις να τους μετατρέψη εις δολοφόνους.
Ανεζητήθη από το Δικαστήριόν σας να διακριβωθή εάν εξεδώθησαν διαταγαί να εξοπλισθούν τα Στρατιωτικά Τμήματα με χειροβομβίδες. Προς θεού κύριοι Δικασταί, προς Θεού κύριοι Εισαγγελείς. Χειροβομβίδες προς τι; Να σκοτώσουμε τα Ελληνόπουλα; Είναι δυνατόν να το διανοηθή ως έχειν οιοσδήποτε άνθρωπος αναπτυχθείς εις την χώραν αυτήν οποιαδήποτε πόθησιν πάθους και μίσους και αν έχει και αν φέρει επάνω του;
Προσωπικά το αρνούμαι. Ανεζητήθη εις την αίθουσαν αυτήν η διαβεβαίωσις ενδεχομένης πληροφορίας ότι από ελικοπτέρου εβάλετο το πλήθος. Ας μου επιτραπή ο χαρακτηρισμός. Είναι κωμική κύριοι μία τοιαύτη θέσις. Και εάν διετίθετο σπείρα δολοφόνων δια να δολοφονήση τον λαόν, δεν έχει ανάγκην των πυρών από του ελικοπτέρου.
Εζητήθη η επιβεβαίωσις εδώ της πιθανής χρησιμοποιήσεως από τα κοινά όπλα των Σωμάτων Ασφαλείας και των Ενόπλων Δυνάμεων σφαιρών “ντουμ – ντουμ”. Και αφέθη ο υπαινιγμός από αξιότιμον υπερασπιστήν της Πολιτικής Αγωγής, ότι ενδεχομένως να είχαμε προμηθευτεί τέτοια βλήματα, να τα είχαμε μοιράσει εις τους κινηθέντας στρατιώτας ή αστυνομικούς, και δι’ αυτών να τους είχαμε καλέσει να φονεύσουν αποτελεσματικότερα απ’ ότι θα ηδύναντο με τα κοινά φυσίγγια τους Έλληνας. Δεν θα προσθέσω επί της θέσεως αυτής ουδέν πέραν.
Διερευνάται το ενδεχόμενον να διετάξαμεν την παραβίασιν της πύλης του Πολυτεχνείου με το άρμα, προκειμένου να συνθλίψωμεν τους όπισθεν αυτής ευρισκομένους φοιτητάς.
Δεν γνωρίζω κύριοι εάν είναι δυνατόν μίαν τοιαύτην ενέργεια να την χωρέση διανόηση ανθρώπου. Η δική μου τουλάχιστον δεν είναι δυνατόν να την χωρέση.
Ελέχθη και ενεφανίσθη από αξιότιμους μάρτυρας παρελάσαντας από του βήματος τούτου, από τινάς τραυματισθέντας ότι εν ψυχρώ επυροβολήθησαν από αστυνομικά όργανα ή από άνδρας των Ενόπλων Δυνάμεων. Να θεωρήσωμεν κύριοι ότι όλοι ήσαν ψυχοπαθείς; Είναι πάρα πολύ παράτολομον. Και αν θέλη η αξιότιμος υπεράσπισις της Πολιτικής Αγωγής, ας δεχθή ότι είμαι μόνον εγώ ο ψυχοπαθής εις τον τόπον αυτόν.
Τα Ελληνόπουλα, και τα υπηρετούντα εις τα Σώματα Ασφαλείας, και τα υπηρετούντα εις τας Ενόπλους Δυνάμεις, δεν είναι δυνατόν κύριοι να χαρακτηρισθούν ως εν ψυχρώ δολοφονούντα Έλληνες πολίτες. Τίθεται εν τοιαύτη περιπτώσει, θα μου πείτε, το ερώτημα: Τι πρέπει να συμβαίνη εν τοιαύτη περιπτώσει κύριε κατηγορούμενε; Από του βήματος τούτου μάρτυρες κατέθεσαν περί του αντιθέτου.
Κύριοι Δικασταί, οι δίκες αυτές έχοντας σχέσιν με πολιτικάς συγκρούσεις, με πολιτικάς διαφοράς, με αναφοράν εις ένα κλίμα το οποίον δημιουργείται εκ πολιτικών ανταγωνισμών, δεν θα έπρεπε να γίνωνται. Θα ήταν προτιμώτερον η Πολιτεία να θεσμοθετήση κάποιες άλλες διατάξεις, οι ίδιες πολιτικές δυνάμεις να τιμωρούν χωρίς την παρέμβασιν της Δικαιοσύνης όσους εκ των πολιτικών των αντιπάλων εκτιμήσουν ότι θα πρέπη να εξοντώσουν. Διότι ούτω θα εσώζετο τουλάχιστον η ανθρωπίνη αξιοπρέπεια από τας επιδράσεις που υφίσταται εν όψει ενός φορτισμένου κλίματος να άγεται και να παρουσιάζη μαρτυρίας αι οποίαι δεν θα είπω ότι είναι ψευδείς, αλλά δεν περιλαμβάνουν ολόκληρον την αλήθειαν.
Δεν είναι δυνατόν να δεχθούμε τα περιστατικά ως περιεγράφησαν από τους μάρτυρας κατηγορίας. Διότι αν τα δεχθούμε θα πρέπη παραλλήλως να δεχθούμε ότι όλοι οι άνδρες των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας είναι εκ προδιαθέσεως δολοφόνοι.
Σεις κύριοι Δικασταί ως ιερείς της Θέμιδος λέγεται ότι δεν μπορείτε να δικάσετε δίκην εάν δεν ακούσετε τον μύθον και των δύο πλευρών.
Σας ερωτώ όμως. Έναντι των μαρτύρων τραυματιών, έναντι των μαρτύρων των αναφερομένων εις τα περιστατικά θανατώσεων, ακόμη και έναντι των μαρτύρων των αναφερομένων εις βαναυσοτήτας, που είναι η άλλη πλευρά;
Ποία είναι η πραγματικότης; Υπήρξε διαδήλωσις; Υπήρξε πρόκλησις; Υπήρξε σύγκρουσις; Υπήρξε σύγχυσις εις τα όργανα των Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας, η οποία κακώς τα έφερε εις την ανάγκην να πυροβολήσουν; Αλλά κάτω από το κράτος κάποιων συνθηκών τας οποίας δεν ήλεγχον;
Εγώ προσωπικώς κύριοι Δικασταί αρνούμαι να αποδεχθώ την αλήθειαν των περιγραφέντων αδικημάτων περί των οποίων καλείσθε να κρίνετε. Κύριοι Δικασταί δεν θα σας κουράσω αναφέροντας περισσοτέρας μου σκέψεις.
Υπήρξα ο αρχηγός της Επαναστάσεως, είμαι ενώπιόν σας ο τύραννος. Επιτρέψατέ μου να απευθυνθώ τελευτών, με μίαν επίκλησιν προς τους κυρίους εισαγγελείς και τους αξιοτίμους υπερασπιστάς της πολιτικής αγωγής.
Ποιούμαι έκκλησιν κύριοι Εισαγγελείς και κύριοι υπερασπισταί της πολιτικής αγωγής. Έκκλησιν προς τα αισθήματα σεβασμού προς την ιστορίαν του λαού αυτού.
Μην ζητήσετε να αποδοθή κατηγορία οιασδήποτε μορφής εκ προθέσεως. Μην ανακόπτετε την ιστορίαν, την φύσιν, την αρετήν αυτού του ωραίου λαού, ο οποίος έζησεν επί της υδρογείου τρεις χιλιάδες χρόνια. Είμαι ενώπιόν σας.
Εάν εκτιμάτε ότι υπάρχει κάποια πρόθεσις δι’ ό,τι διεπράχθη, αποδώσατέ την ολόκληρον εις εμέ. Ζητήσατε την ιδικήν μου καταδίκην εις θάνατον.
Χαρακτηρίσατέ με ως τον ειδεχθέστερον των εγκληματιών. Μην σπιλώσετε όμως την ιστορίαν αυτών των ανθρώπων που σαν συγκατηγορούμενοί μου καλούνται σήμερον εντός της αιθούσης να δικασθούν.
Έχουν μιαν ιστορίαν, ιστορίαν προσφοράς υπηρεσιών προς την πατρίδα μας. Είτε επί του πεδίου της τιμής, είτε επί του πεδίου της μάχης. Μην τους σπιλώσετε εις το τέρμα της ζωής τους.
Έχετε εμέ. Ζητήσατε την παράδοσιν εμού ως εξιλαστηρίου θύματος όλης αυτής της τραγικής ιστορίας. Άλλωστε διεφάνη ότι προτίθεσθε να υποστηρίξετε ότι υπήρξα παράνομος και έλαβα τα μέτρα έναντι νομίμως διεκδικούντων τας ελευθερίας των πολιτών. Ιδού το σχήμα. Εάν δεν σας φθάνουν αι προηγουμένως πραγματοποιηθείσαι ομολογίαι μου. Ζητήσατε την ιδικήν μου κεφαλήν επί πίνακι. Ζητήσατε όμως να μην αποδοθή εις τους συγκατηγορούμενούς μου πρόθεσις επί των εγκλημάτων τούτων.
Κύριοι Δικασταί. Η απόφασίς σας θα είναι ιστορικής σημασίας επί της δίκης αυτής. Είστε οι εκπρόσωποι της Δικαιοσύνης της χώρας. Δεν πρέπει να θέσετε την σφραγίδαν της ατιμώσεως επί της ζωής των ανθρώπων που κάθονται εις τα εδώλια.
Στείλατε εμέ κύριοι Δικασταί εις το απόσπασμα. Στείλατέ με δια να ηρεμήση επιτέλους αυτή η χώρα. Ας μη σπείρωμεν άλλο μίσος, άλλο πάθος εις τον τόπον αυτόν.
Φτάνει αυτό το οποίον έχει σπαρεί μέχρι της στιγμής. Το περισσότερον ίσως πνίξει τα παιδιά μας και θα είναι αργά όταν το καταλάβωμεν διά να το ξεριζώσουμε.
Σας βεβαιώ ότι θα μου προξενήσετε τιμήν και θα μου προσφέρετε υπηρεσίαν, εάν τουλάχιστον μου δώσετε την δυνατότητα να μπορώ να εμφανιστώ με μίαν παραδεκτήν από όλους υπηρεσίαν προς την Πατρίδα. Την υπηρεσίαν να κατασιγάσουν τα μίση, να κατασιγάσουν τα πάθη, να αποδοθούν άσπιλοι, αθώοι άνθρωποι, οι οποίοι ήχθησαν εις το εδώλιον του κατηγορουμένου, και ηρεμώντας αυτός ο τόπος, με αδελφωμένον περαιτέρω τον λαόν του να προχωρήση εις την αντιμετώπισιν των τόσων και τόσων αντιξοοτήτων που αντιμετωπίζει.
Είμαι ενώπιόν σας. Είμαι διατεθειμένος να συμβληθώ με το κεφάλι ψηλά εις το εκτελεστικόν απόσπασμα.
