ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Φιλοκτήτης (391-432)

ΧΟ. ὀρεστέρα παμβῶτι Γᾶ, [στρ.]

μᾶτερ αὐτοῦ Διός,
ἃ τὸν μέγαν Πακτωλὸν εὔχρυσον νέμεις,
395 σὲ κἀκεῖ, μᾶτερ πότνι᾽, ἐπηυδώμαν,
ὅτ᾽ ἐς τόνδ᾽ Ἀτρειδᾶν
ὕβρις πᾶσ᾽ ἐχώρει,
ὅτε τὰ πάτρια τεύχεα παρεδίδοσαν,
400 ἰὼ μάκαιρα ταυρο-
κτόνων λεόντων ἔφε-
δρε, τῷ Λαρτίου, σέβας ὑπέρτατον.

ΦΙ. ἔχοντες, ὡς ἔοικε, σύμβολον σαφὲς
λύπης πρὸς ἡμᾶς, ὦ ξένοι, πεπλεύκατε,
405 καί μοι προσᾴδεθ᾽ ὥστε γιγνώσκειν ὅτι
ταῦτ᾽ ἐξ Ἀτρειδῶν ἔργα κἀξ Ὀδυσσέως.
ἔξοιδα γάρ νιν παντὸς ἂν λόγου κακοῦ
γλώσσῃ θιγόντα καὶ πανουργίας, ἀφ᾽ ἧς
μηδὲν δίκαιον ἐς τέλος μέλλοι ποεῖν.
410 ἀλλ᾽ οὔ τι τοῦτο θαῦμ᾽ ἔμοιγ᾽, ἀλλ᾽ εἰ παρὼν
Αἴας ὁ μείζων ταῦθ᾽ ὁρῶν ἠνείχετο.
ΝΕ. οὐκ ἦν ἔτι ζῶν, ὦ ξέν᾽· οὐ γὰρ ἄν ποτε
ζῶντός γ᾽ ἐκείνου ταῦτ᾽ ἐσυλήθην ἐγώ.
ΦΙ. πῶς εἶπας; ἀλλ᾽ ἦ χοὗτος οἴχεται θανών;
415 ΝΕ. ὡς μηκέτ᾽ ὄντα κεῖνον ἐν φάει νόει.
ΦΙ. οἴμοι τάλας. ἀλλ᾽ οὐχ ὁ Τυδέως γόνος,
οὐδ᾽ οὑμπολητὸς Σισύφου Λαερτίῳ,
οὐ μὴ θάνωσι. τούσδε γὰρ μὴ ζῆν ἔδει.
ΝΕ. οὐ δῆτ᾽· ἐπίστω τοῦτό γ᾽· ἀλλὰ καὶ μέγα
420 θάλλοντές εἰσι νῦν ἐν Ἀργείων στρατῷ.
ΦΙ. τί δ᾽; ‹οὐδ᾽› ὁ παλαιὸς κἀγαθὸς φίλος τ᾽ ἐμός,
Νέστωρ ὁ Πύλιος ἔστιν; οὗτος γὰρ τά γε
κείνων κάκ᾽ ἐξήρυκε, βουλεύων σοφά.
ΝΕ. κεῖνός γε πράσσει νῦν κακῶς, ἐπεὶ θανὼν
425 Ἀντίλοχος αὐτῷ φροῦδος ὃς παρῆν γόνος.
ΦΙ. οἴμοι, δύ᾽ αὖ τώδ᾽ ἐξέδειξας, οἷν ἐγὼ
ἥκιστ᾽ ἂν ἠθέλησ᾽ ὀλωλότοιν κλύειν.
φεῦ φεῦ· τί δῆτα δεῖ σκοπεῖν, ὅθ᾽ οἵδε μὲν
τεθνᾶσ᾽, Ὀδυσσεὺς δ᾽ ἔστιν αὖ κἀνταῦθ᾽ ἵνα
430 χρῆν ἀντὶ τούτων αὐτὸν αὐδᾶσθαι νεκρόν;
ΝΕ. σοφὸς παλαιστὴς κεῖνος, ἀλλὰ χαἱ σοφαὶ
γνῶμαι, Φιλοκτῆτ᾽, ἐμποδίζονται θαμά.

***

ΧΟΡ. Ω θεά των βουνών, παντοθρόφα
Γη, μητέρα και του ίδιου του Δία,
που κυβερνάς το μεγάλο
Παχτωλό τον πολύχρυσο,
Σένα, ω σεβάσμια Μάνα,
κι εκεί κάτω εκαλούσα να ιδείς
τη μεγάλη κι απόκοτη αδικία
που από τους Ατρείδες επάθαινε αυτός,
τότε που του πατέρα του τ᾽ άρματα,
ω μακαρία που το άρμα σου σέρνουν
400 ταυροφάγα λιοντάρια,
στου Λαέρτη το γιο τα παράδιναν
για τιμή του και δόξα.

ΦΙΛ. Φως φανερή, όπως φαίνεται, είναι, ξένοι,
η απόδειξη της αγανάχτησής σας,
που ήρθατε φέρνοντάς μου εδώ· και βέβαια
μαζί μου σύμφων᾽ είστε πως αυτά ειναι
δουλειές των Ατρειδών και του Οδυσσέα·
γιατί καλά τον ξέρω που έχει πάντα
το ψέμα και την πανουργία στα χείλη
απ᾽ όπου δίκιο τίποτε στο τέλος
δεν είναι για να βγει· κι έτσι καθόλου
410 δε με παραξενεύει αυτό, μα μόνο
πώς το βαστούσε να το βλέπει, αν ήταν
εκεί παρών ο Αίαντας ο μεγάλος.
ΝΕΟ. Δεν ζούσε πια, γιατ᾽ αν ήταν εκείνος
στη ζωή, κανείς δε θα μ᾽ ελήστευε έτσι.
ΦΙΛ. Τί λες; πάει λοιπόν κι αυτός αλήθεια;
ΝΕΟ. Αλήθεια· και δεν βλέπει πια τον ήλιο.
ΦΙΛ. Ω αλί μου εγώ! μα του Τυδέα η γέννα
και του Σίσυφου ο γιος ο αγορασμένος
απ᾽ το Λαέρτη, βέβαια και δε λένε
να πεθάνουν, που αυτοί ᾽ταν να μη ζούνε.
ΝΕΟ. Απεναντίας, ζουν και βασιλεύουν
κι οι πρώτοι κι οι καλύτεροί ᾽ναι τώρα
420 μες στων Αργείων το στρατό, να ξέρεις.
ΦΙΛ. Μα ο γέροντας ο ενάρετος και φίλος
δικός μου, ο Πύλιος Νέστορας, δεν είναι
πια στη ζωή; που εκείνος τους κρατούσε
απ᾽ τ᾽ άδικα με τις σοφές του ορμήνιες;
ΝΕΟ. Ζει, μα είναι τώρα μες στη δυστυχία,
γιατ᾽ έχασε τον ακριβό το γιο του
τον Αντίλοχο. ΦΙΛ. Αλίμονο, δυο μου ᾽πες
αυτούς νεκρούς, που εγώ το θάνατό τους
παρά κάθ᾽ άλλου θα ᾽θελα ν᾽ ακούσω.
Αχ, αχ, και τί να λέει κανείς, σα βλέπει
να πεθαίνουν οι τέτοιοι και να ξέρει
πως ο Οδυσσέας ζει, που αντί για κείνους
430 αυτόν νεκρό θενά ᾽πρεπε να μάθω.
ΝΕΟ. Είν᾽ αλήθεια στο πάλεμα τεχνίτης
εκείνος πρώτης· μα συχνά και μ᾽ όλες
τις τέχνες του κανείς πέφτει αποκάτω.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (6.311-6.389)

Ὣς ἔφατ᾽ εὐχομένη, ἀνένευε δὲ Παλλὰς Ἀθήνη.
ὣς αἱ μέν ῥ᾽ εὔχοντο Διὸς κούρῃ μεγάλοιο,
Ἕκτωρ δὲ πρὸς δώματ᾽ Ἀλεξάνδροιο βεβήκει
καλά, τά ῥ᾽ αὐτὸς ἔτευξε σὺν ἀνδράσιν οἳ τότ᾽ ἄριστοι
315 ἦσαν ἐνὶ Τροίῃ ἐριβώλακι τέκτονες ἄνδρες,
οἵ οἱ ἐποίησαν θάλαμον καὶ δῶμα καὶ αὐλὴν
ἐγγύθι τε Πριάμοιο καὶ Ἕκτορος, ἐν πόλει ἄκρῃ.
ἔνθ᾽ Ἕκτωρ εἰσῆλθε Διῒ φίλος, ἐν δ᾽ ἄρα χειρὶ
ἔγχος ἔχ᾽ ἑνδεκάπηχυ· πάροιθε δὲ λάμπετο δουρὸς
320 αἰχμὴ χαλκείη, περὶ δὲ χρύσεος θέε πόρκης.
τὸν δ᾽ εὗρ᾽ ἐν θαλάμῳ περικαλλέα τεύχε᾽ ἕποντα,
ἀσπίδα καὶ θώρηκα, καὶ ἀγκύλα τόξ᾽ ἁφόωντα·
Ἀργείη δ᾽ Ἑλένη μετ᾽ ἄρα δμῳῇσι γυναιξὶν
ἧστο, καὶ ἀμφιπόλοισι περικλυτὰ ἔργα κέλευε.
325 τὸν δ᾽ Ἕκτωρ νείκεσσεν ἰδὼν αἰσχροῖς ἐπέεσσι·
«δαιμόνι᾽, οὐ μὲν καλὰ χόλον τόνδ᾽ ἔνθεο θυμῷ.
λαοὶ μὲν φθινύθουσι περὶ πτόλιν αἰπύ τε τεῖχος
μαρνάμενοι· σέο δ᾽ εἵνεκ᾽ ἀϋτή τε πτόλεμός τε
ἄστυ τόδ᾽ ἀμφιδέδηε· σὺ δ᾽ ἂν μαχέσαιο καὶ ἄλλῳ,
330 ὅν τινά που μεθιέντα ἴδοις στυγεροῦ πολέμοιο.
ἀλλ᾽ ἄνα, μὴ τάχα ἄστυ πυρὸς δηΐοιο θέρηται.»
Τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπεν Ἀλέξανδρος θεοειδής·
«Ἕκτορ, ἐπεί με κατ᾽ αἶσαν ἐνείκεσας οὐδ᾽ ὑπὲρ αἶσαν,
τοὔνεκά τοι ἐρέω· σὺ δὲ σύνθεο καί μευ ἄκουσον·
335 οὔ τοι ἐγὼ Τρώων τόσσον χόλῳ οὐδὲ νεμέσσι
ἥμην ἐν θαλάμῳ, ἔθελον δ᾽ ἄχεϊ προτραπέσθαι.
νῦν δέ με παρειποῦσ᾽ ἄλοχος μαλακοῖς ἐπέεσσιν
ὅρμησ᾽ ἐς πόλεμον· δοκέει δέ μοι ὧδε καὶ αὐτῷ
λώϊον ἔσσεσθαι· νίκη δ᾽ ἐπαμείβεται ἄνδρας.
340ἀλλ᾽ ἄγε νῦν ἐπίμεινον, Ἀρήϊα τεύχεα δύω·
ἢ ἴθ᾽, ἐγὼ δὲ μέτειμι· κιχήσεσθαι δέ σ᾽ ὀΐω.»
Ὣς φάτο, τὸν δ᾽ οὔ τι προσέφη κορυθαίολος Ἕκτωρ·
τὸν δ᾽ Ἑλένη μύθοισι προσηύδα μειλιχίοισι·
«δᾶερ ἐμεῖο κυνὸς κακομηχάνου ὀκρυοέσσης,
345 ὥς μ᾽ ὄφελ᾽ ἤματι τῷ ὅτε με πρῶτον τέκε μήτηρ
οἴχεσθαι προφέρουσα κακὴ ἀνέμοιο θύελλα
εἰς ὄρος ἢ εἰς κῦμα πολυφλοίσβοιο θαλάσσης,
ἔνθα με κῦμ᾽ ἀπόερσε πάρος τάδε ἔργα γενέσθαι.
αὐτὰρ ἐπεὶ τάδε γ᾽ ὧδε θεοὶ κακὰ τεκμήραντο,
350ἀνδρὸς ἔπειτ᾽ ὤφελλον ἀμείνονος εἶναι ἄκοιτις,
ὃς ᾔδη νέμεσίν τε καὶ αἴσχεα πόλλ᾽ ἀνθρώπων.
τούτῳ δ᾽ οὔτ᾽ ἂρ νῦν φρένες ἔμπεδοι οὔτ᾽ ἄρ᾽ ὀπίσσω
ἔσσονται· τῶ καί μιν ἐπαυρήσεσθαι ὀΐω.
ἀλλ᾽ ἄγε νῦν εἴσελθε καὶ ἕζεο τῷδ᾽ ἐπὶ δίφρῳ,
355 δᾶερ, ἐπεί σε μάλιστα πόνος φρένας ἀμφιβέβηκεν
εἵνεκ᾽ ἐμεῖο κυνὸς καὶ Ἀλεξάνδρου ἕνεκ᾽ ἄτης,
οἷσιν ἐπὶ Ζεὺς θῆκε κακὸν μόρον, ὡς καὶ ὀπίσσω
ἀνθρώποισι πελώμεθ᾽ ἀοίδιμοι ἐσσομένοισι.»
Τὴν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα μέγας κορυθαίολος Ἕκτωρ·
360 «μή με κάθιζ᾽, Ἑλένη, φιλέουσά περ· οὐδέ με πείσεις·
ἤδη γάρ μοι θυμὸς ἐπέσσυται ὄφρ᾽ ἐπαμύνω
Τρώεσσ᾽, οἳ μέγ᾽ ἐμεῖο ποθὴν ἀπεόντος ἔχουσιν.
ἀλλὰ σύ γ᾽ ὄρνυθι τοῦτον, ἐπειγέσθω δὲ καὶ αὐτός,
ὥς κεν ἔμ᾽ ἔντοσθεν πόλιος καταμάρψῃ ἐόντα.
365 καὶ γὰρ ἐγὼν οἶκόνδε ἐλεύσομαι, ὄφρα ἴδωμαι
οἰκῆας ἄλοχόν τε φίλην καὶ νήπιον υἱόν.
οὐ γὰρ οἶδ᾽ εἰ ἔτι σφιν ὑπότροπος ἵξομαι αὖτις,
ἦ ἤδη μ᾽ ὑπὸ χερσὶ θεοὶ δαμόωσιν Ἀχαιῶν.»
Ὣς ἄρα φωνήσας ἀπέβη κορυθαίολος Ἕκτωρ·
370 αἶψα δ᾽ ἔπειθ᾽ ἵκανε δόμους εὖ ναιετάοντας,
οὐδ᾽ εὗρ᾽ Ἀνδρομάχην λευκώλενον ἐν μεγάροισιν,
ἀλλ᾽ ἥ γε ξὺν παιδὶ καὶ ἀμφιπόλῳ ἐϋπέπλῳ
πύργῳ ἐφεστήκει γοόωσά τε μυρομένη τε.
Ἕκτωρ δ᾽ ὡς οὐκ ἔνδον ἀμύμονα τέτμεν ἄκοιτιν,
375 ἔστη ἐπ᾽ οὐδὸν ἰών, μετὰ δὲ δμῳῇσιν ἔειπεν·
«εἰ δ᾽ ἄγε μοι, δμῳαί, νημερτέα μυθήσασθε·
πῇ ἔβη Ἀνδρομάχη λευκώλενος ἐκ μεγάροιο;
ἠέ πῃ ἐς γαλόων ἢ εἰνατέρων ἐϋπέπλων,
ἦ ἐς Ἀθηναίης ἐξοίχεται, ἔνθα περ ἄλλαι
380 Τρῳαὶ ἐϋπλόκαμοι δεινὴν θεὸν ἱλάσκονται;»
Τὸν δ᾽ αὖτ᾽ ὀτρηρὴ ταμίη πρὸς μῦθον ἔειπεν·
«Ἕκτορ, ἐπεὶ μάλ᾽ ἄνωγας ἀληθέα μυθήσασθαι,
οὔτε πῃ ἐς γαλόων οὔτ᾽ εἰνατέρων ἐϋπέπλων
οὔτ᾽ ἐς Ἀθηναίης ἐξοίχεται, ἔνθα περ ἄλλαι
385 Τρῳαὶ ἐϋπλόκαμοι δεινὴν θεὸν ἱλάσκονται,
ἀλλ᾽ ἐπὶ πύργον ἔβη μέγαν Ἰλίου, οὕνεκ᾽ ἄκουσε
τείρεσθαι Τρῶας, μέγα δὲ κράτος εἶναι Ἀχαιῶν.
ἡ μὲν δὴ πρὸς τεῖχος ἐπειγομένη ἀφικάνει,
μαινομένῃ ἐϊκυῖα· φέρει δ᾽ ἅμα παῖδα τιθήνη.»

***

Ευχήθη, αλλ᾽ όμως η θεά σ᾽ αυτά δεν ευδοκούσε.
Κι ενώ την κόρην του Διός αυτές παρακαλούσαν,
ο Έκτωρ προς τα δώματα κινούσε του Αλεξάνδρου,
που ωραία τα ᾽χε κάμει αυτός με διαλεκτούς τεχνίτες
315 και ήσαν τότ᾽ εξαίσιοι στην κάρπιμην Τρωάδα·
αυλήν εις την ακρόπολιν και θάλαμον και δώμα
του έκτισαν στου Έκτορος σιμά και του Πριάμου·
και ο θείος Έκτωρ βάδιζ᾽ εκεί μέσα κι εκρατούσε
κοντάρι ενδεκάπηχο, που με χρυσό στεφάνι
320 σπιθοβολούσε η λόγχη του· κι ήβρε τον αδελφόν του
στον θάλαμο που τα λαμπρά συγύριζε άρματά του,
το τόξο και τον θώρακα και την καλήν ασπίδα·
κι η Ελέν᾽ η Αργεία κάθονταν και ολόγυρα οι γυναίκες
κι έφτιαναν έργ᾽ αμίμητα καθώς τες οδηγούσε.
325 Και ο Έκτωρ τον ονείδισε πικρώς άμα τον είδε:
«Άθλιε, καλά δεν έκαμες τόσην χολήν να πάρεις·
πέφτουν μαχόμενοι λαοί στα τείχη μας τριγύρω
και εξ αφορμής σου αλαλαγμός, φλόγα πολέμου ζώνει
την πόλιν τούτην· και όμως συ θα ονείδιζες καθέναν
330 άλλον που να ᾽βλεπες μακράν να φύγει απ᾽ τον αγώνα·
αλλά σηκώσου πριν το πυρ την πόλιν καταλύσει».
Του απάντησε ο θεόμορφος Αλέξανδρος και του ᾽πε:
«Έκτωρ, αφού με δίκαιον μ᾽ ελέγχεις και όχι αδίκως,
θα σου ομιλήσω καθαρά και πρόσεχε ν᾽ ακούσεις·
335 στους Τρώας πείσμα μήτε οργή δεν μ᾽ έκαμε να μείνω
στον θάλαμον, αλλ᾽ ήθελα την θλίψιν μου να τρέφω·
τώρα με λόγια μαλακά μ᾽ εκίνησε η γυνή μου
να πολεμήσω· και ως κι εγώ καλύτερο το κρίνω·
τους άνδρες εις τον πόλεμον συχνά ξαλλάζ᾽ η νίκη.
340 Αλλ᾽ όσο εγώ ν᾽ αρματωθώ, συ μην αναχωρήσεις,
ή, αν θέλεις, πήγαινε, κι εγώ, θαρρώ, θα σε προφθάσω».
Είπε· και δεν του απάντησεν ο λοφοσείστης Έκτωρ·
κι η Ελένη γλυκομίλητα του είπε: «Ανδράδελφέ μου,
οϊμένα της κακόπρακτης, της οργισμένης σκύλας·
345 αχ! την ημέρα που στο φως με έφερε η μητέρα,
να μ᾽ είχε αρπάξει ανεμική κακή, να μ᾽ είχε ρίξει
εις όρος ή στης θάλασσας το φουσκωμένο κύμα
να με ρουφήσει και όχι αυτά που εγίνηκαν να γίνουν.
Αλλ᾽ αφού τούτα τα κακά οι αθάνατοι διορίσαν,
350 ας είχα καν καλύτερον τον άνδρα να γνωρίζει
του κόσμου την κατακραυγήν και τους ονειδισμούς του·
και τούτος τώρα νουν ποσώς δεν έχει ούτε θα λάβει,
ώστε θα πάθει· αλλ᾽ όρισε, ανδράδελφε, εδώ μέσα,
κάθισε εις τούτο το θρονί· γνωρίζ᾽ ότ᾽ η ψυχή σου
355 μάλιστα εκείνη αισθάνεται τον μόχθον που από εμένα
την σκύλαν και απ᾽ το ανόμημα προήλθε του Αλεξάνδρου,
οπού μας κακομοίρανε ο Ζευς δια να γενούμε
και των κατόπι γενεών τραγούδι ξακουσμένο».
Και ο μέγας της απάντησεν ο λοφοσείστης Έκτωρ:
360 «Εάν κι εγκάρδια με καλείς, δεν θα καθίσω, Ελένη,
ότ᾽ η ψυχή μου επιθυμεί σφόδρα βοηθός να δράμω
των Τρώων που με αναζητούν, αφού μακράν τους είμαι·
αλλά συ παρακίνησε τον Πάριν κι ας φροντίσει
και αφ᾽ εαυτού του όσο είμ᾽ εγώ στην πόλιν, να με φθάσει,
365 ότι θα υπάγω σπίτι μου να ιδώ τους σπιτικούς μου,
την ποθητήν συμβίαν μου και το γλυκό μου βρέφος,
Δεν ξεύρω αν θα ξαναϊδούν ή θέλει βουλή θεία
σήμερ᾽ από των Αχαιών τα χέρια να αποθάνω».
Αυτά είπε· κι εκίνησεν ο λοφοσείστης Έκτωρ.
370 Και εις το λαμπρό του μέγαρο δεν άργησε να φθάσει.
Αλλ᾽ όμως την λευκόχερην δεν ηύρεν Ανδρομάχην·
εκείνη με το βρέφος της και την καλήν βυζάστραν
άνω στον πύργον έστεκε να οδύρεται, να κλαίει·
και αφού μέσα δεν εύρηκε την άψογην συμβίαν,
375 εις το κατώφλι εστάθηκε και προς τες κόρες είπε:
«Ω κόρες, την αλήθειαν ειπείτε μου να μάθω·
εδώθεν η λευκόχερη πού εβγήκεν Ανδρομάχη
Να εύρει συννυφάδα της ή ανδράδελφην επήγεν,
ή στον ναόν της Αθηνάς όπου κι οι άλλες είναι
380 δέσποινες και την τρομερήν θεάν εξιλεώνουν;»
Τότε σ᾽ αυτόν απάντησεν η έξυπνη οικονόμα:
«Ω Έκτωρ, την αλήθειαν θα ειπώ, καθώς προστάζεις·
δεν πήγε εις συννυφάδα της ή ανδράδελφην καθόλου
ή στον ναόν της Αθηνάς, όπου κι οι άλλες είναι
385 δέσποινες και την τρομερήν θεάν εξιλεώνουν·
αλλά στον πύργον έτρεξε της πόλεως άμ᾽ ακούσθη
νίκη τρανή των Αχαιών και συντριμμός των Τρώων·
και ως φρενιασμένη θα ᾽φθασε στα τείχη τώρα κείνη,
κι έχει σιμά της η τροφός το βρέφος στην αγκάλη».

Αμέριμνος

Όταν βρισκόμαστε πραγματικά στο μονοπάτι της ουσιαστικής ζωής μας, είναι αναπόφευκτες οι συνεχείς ανατροπές. Η εκπαιδευμένη σκέψη/φαντασία ούτε καν διανοείται πως αυτό σημαίνει καθημερινή, φυσιολογική διαδικασία, η οποία αφαιρεί τη "συνέχεια" που οι περισσότεροι έχουν ανάγκη για να αισθάνομαι ασφαλείς.

Εκεί που προχωράς, αμέριμνος (αν και το "αμέριμνος" χάνει πλέον κάθε προηγούμενη, γνώριμη έννοια), ξαφνικά ανακαλύπτεις, ένα κλειδί, ένα χαμένο στοιχείο, που συνδέει πολλά άλλα. Δεν το ήξερες; Tο ήξερες. Όμως ανακαλύπτοντας το ξανά, σε νέο πλαίσιο, μέσα από άλλη οπτική, αποκτά ένα διαφορετικό, ξεχωριστό νόημα και αξία.

Οι περισσότεροι άνθρωποι αναζητούν την ελευθερία, χωρίς να αντιλαμβάνονται το πραγματικό νόημά της, χωρίς να είναι επουδενί έτοιμοι για τον τρόπο ζωής που αυτή απαιτεί.

Όλο το υπαρκτό σύστημα οργάνωσης, δόμησης, λειτουργίας του κόσμου μας βασίζεται στην αρχή της μη ελευθερίας (ακούγεται καλύτερο από την υποδούλωση), με χιλιάδες τρόπους, πρακτικές και καμουφλαρισμένες ηθικές... όλα όσα συντηρούν τη συνέχιση και την ανάπτυξή του. Δεν γίνεται αντιληπτό σε καθημερινό, λειτουργικό επίπεδο!

Όποιος επομένως αναζητά την ελευθερία και τολμά να ζήσει στην αλήθεια της, δεν μπορεί να υπάρξει ταυτόχρονα στο σύστημα μη ελευθερίας που απαιτείται για την επιβίωση του σκλάβου.

Θεωρητικά/νοητικά, φαίνεται λογικό! Πρακτικά, όλοι ενδίδουμε, είτε λίγο είτε πολύ, ανάλογα με την εσωτερική μας τόλμη να διαφέρουμε, να δυσκολευτούμε, να ξεβολευτούμε από τις ψευδαισθήσεις μας.

Αλλά, από την άλλη, δεν εξαγοράζεται η ελεύθερη ζωή.

Το τίμημα, όταν έχεις ακόμα υποψιαστεί απλά πως υπάρχει κι άλλος τρόπος να ζει ο Άνθρωπός, το να συνεχίζεις να ζεις σαν σκλάβος είναι τεράστιο, το βάρος ασήκωτο, και οι λόγοι να το κάνεις, ανίκανοι να σε συγκρατήσουν. Πρέπει να σπάσεις τα δεσμά, ότι κι αν χρειαστεί, ό,τι κι αν χάσεις, όσο κι αν πρέπει να ψάξεις, όσα κι αν πρέπει να αλλάξεις.

Είναι αστείο οι άνθρωποι να πιστεύουν πως μπορούν να είναι ελεύθεροι και ταυτόχρονα να συνεχίζουν να συντηρούν ψευδαισθήσεις της προηγούμενης ζωής τους.

Μετά... μετά έχει περισσότερη πλάκα, λιγότερες τραγωδίες, μεγαλύτερες ουσιαστικές συγκινήσεις, λιγότερος έλεγχος στη ζωή, μικρότερος φόβος, ανανεωμένη παιδικότητα, αληθινός Έρωτας, περισσότερη αλήθεια, λιγότερο ψέμα, πληθώρα αποκαλύψεων, γκρέμισμα πολλών ειδώλων, διαφύλαξη ενέργειας, κατεύθυνση εστίαση της προσοχής, άνοιγμα μυστικών πυλών, γκρέμισμα θεών, αμέτρητα ταξίδια... Αναγέννηση σε έναν άλλο, διαφορετικό κόσμο, εντελώς διαφορετικό, μέσα στον ίδιο στον οποίο έχεις υπάρξει και οι περισσότεροι γύρω σου υπάρχουν ακόμα.

Μετρούσες χρόνια, τώρα μόνο στιγμές. Θυμόσουνα με ημερομηνίες και ονόματα, τώρα δε χρειάζεται να θυμάσαι, όλα συνδέονται την κατάλληλη στιγμή. Συναντούσες ένα παλιό γνωστό και νόμιζες πως τον ήξερες, τώρα γνωρίζεις έναν νέο άνθρωπο που βρέθηκε για κάποιο λόγο στο δρόμο σου. Ακούς άλλα, βλέπεις άλλα, σκανάρεις, διεισδύεις, διευρύνεσαι, διαλύεσαι, ξαναγεννιέσαι...

Άλλαξαν οι άνθρωποι, άλλαξες εσύ ή άλλαξε ο κόσμος; Άλλαξαν όλα μαζί με σένα και αλλάζουν ακόμα. Είσαι κάθε στιγμή έτοιμη για την ανατροπή, το καινούργιο, τον νέο κόσμο που παρουσιάζεται με κάθε ανοιγόκλειμα των ματιών σου.

Και περνάς απαρατήρητη, αλλά όχι πάντα. Είναι μαγεία! Επιλεκτική φανέρωση, επιλεκτική ανυπαρξία. Κυριολεκτικά! Τα καλύτερα τεχνολογικά συστήματα παρακολούθησης είναι ανίκανα να σε εντοπίσουν να Εσύ δεν το θέλεις, ενώ με την ίδια ευκολία, μπορούν οι πιο εκπαιδευμένοι αντιπρόσωποι του συστήματος να σε συνθλίψουν, αν Εσύ το αποφασίσεις.

Όλα τα πιο πάνω συνοδεύονται φυσικά με πληθώρα βιωμάτων, αποδείξεων, αποκαλύψεων, ενδείξεων, που θα μπορούσαν ίσως να γεμίσουν τόμους αναλύσεων και επεξεργασμένων πληροφοριών. Αλλά γιατί; Και πότε;

Όπως κι αν φαίνεται, η ζωή έχει μετατραπεί σε μια συνεχόμενη μαγεία, που όσοι δε βλέπουν θα μπορούσαν (και το κάνουν) να την κατατάξουν σε κάποιο άσυλο ή στη σφαίρα της φαντασίας.

Αλλά, ο Έρωτας πάντα θα ζει, έξω από τα πλαίσια των λογικών...

ΔΕΣ: Η λογική σκοτώνει τον Έρωτα

Ο άνθρωπος που άφησες γιατί δεν τα ΄χες βρει με σένα

Οι περισσότεροι άνθρωποι όσον αφορά τα ερωτικά, ονειρευόμαστε κάποια μέρα να βρούμε ένα ταίρι το οποίο θα στέκεται ακούραστα πλάι μας και θα μας αγαπά σαν να είμαστε τα πιο τέλεια πλάσματα πάνω στον πλανήτη. Είναι πολύ λογικό να θέλουμε να νιώθουμε μοναδικοί στα μάτια του ανθρώπου μας και να είναι σαν να υπάρχουμε μόνο εμείς. Όμως καμιά φορά ερχόμαστε αντιμέτωποι με τους δικούς μας φόβους μες στη σχέση.

Όλοι έχουμε προβλήματα, διαφορετικά ο ένας από τον άλλο και διαφορετικής σοβαρότητας -βλέποντας το αντικειμενικά- και φυσικά χειριζόμαστε την κάθε δυσκολία που θα βρεθεί μπροστά μας με ξεχωριστή προσέγγιση. Δεν υπάρχει κάποιος να μας δείξει τη σωστή αντιμετώπιση και κανείς δεν μπορεί να μας αναγκάσει να χειριστούμε την οποιαδήποτε κατάσταση μ’ έναν τρόπο που δε θέλουμε. Εδώ όμως υπάρχει ένα τεράστιο «αλλά». Όταν είμαστε σε μια σχέση μ’ έναν άνθρωπο, δεν έχουμε το δικαίωμα να τον τραβήξουμε κάτω ό,τι κι αν συμβαίνει στον δικό μας εγκέφαλο. Και μιλάμε για εγκέφαλο γιατί αρκετά από τα προβλήματά μας καμιά φορά, τα δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι στο κεφάλι μας και τους δίνουμε ζωή μέσ’ από τις δικές μας ανησυχίες.

Την τάση αυτή να δημιουργήσουμε ένα πρόβλημα στη σχέση μας από το πουθενά, συνήθως την ανακαλύπτουμε μόλις νιώσουμε ότι βρήκαμε έναν άνθρωπο που μας αγαπά και περνάμε ύποπτα -για μας- καλά μαζί του. Ίσως να είναι σαν τραύμα από προηγούμενες σχέσεις ή ίσως μάθαμε να μας συμπεριφέρονται όχι και με τον καλύτερο τρόπο, πάντως το σίγουρο είναι πως πιστεύουμε ότι δεν αξίζουμε τόσο καλή συμπεριφορά. Μαθαίνουμε να προετοιμαζόμαστε κάθε φορά που η ζωή μοιάζει παραπάνω όμορφη, φοράμε κράνη κι επιγονατίδες λες και θα κάνουμε ποδήλατο. Είμαστε σίγουροι πως θα φάμε τα μούτρα μας και πως εντάξει, κάποια στιγμή κι αυτό θα περάσει όπως κάθε τραύμα. Κάπως έτσι μαθαίνουμε τους βασικούς νόμους της ζωής και ποτέ δεν αναρωτιόμαστε αν όλα αυτά έχουν όντως βάση, ή αν είναι κουβέντες παρηγοριάς ή απαισιοδοξίας- εξαρτάται την περίπτωση.

Όταν έχουμε περάσει από 40 κύματα στα ερωτικά μας και βρίσκουμε επιτέλους έναν άνθρωπο να μας συμπεριφέρεται όπως μας αξίζει, νιώθουμε σαν βασιλιάδες ολόκληρου του κόσμου. Πετάμε στα σύννεφα, στους γαλαξίες κι όπου αλλού λάχει και δεν πιστεύουμε πως αυτό πραγματικά συμβαίνει. Έτσι όμορφα κι ωραία περνάει η φάση του «γαμήλιου ταξιδιού» στη σχέση μας κι έρχεται η στιγμή που οι δαίμονές μας ψάχνουν τρύπα για να μας θυμίσουν ότι κάτι δεν πάει καλά, δε γίνεται.

Κάπου εκεί θα παιχτεί και το επόμενο ημίχρονο στη σχέση μας. Αν δε δώσουμε σημασία στο προκατειλημμένο υποσυνείδητό και τους αναθεματισμένους δαίμονες, τότε δεν έχουμε κάτι να φοβόμαστε. Αν όμως υποκύψουμε, υπάρχει ο κίνδυνος να πάρουμε αποφάσεις που δε θα λειτουργήσουν ούτε υπέρ μας, ούτε υπέρ της σχέσης μας. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με τάσεις φυγής και πέφτουμε στην παγίδα να σαμποτάρουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Σ’ ένα πράγμα νομίζω μπορούμε να συμφωνήσουμε όλοι -δεν είναι λόγος χωρισμού να τα έχεις όλα σε μια σχέση.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι που φεύγουμε από ευτυχισμένες σχέσεις. Μπορεί να μην ξέρουμε τι θέλουμε ή να κρύβουμε κάτι σημαντικό. Αυτό το σημαντικό μπορεί να είναι κάποιο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε στην προσωπική μας ζωή και δε θέλουμε να μοιραστούμε για τον οποιοδήποτε λόγο. Παρ’ όλα αυτά, ο πιο συχνός λόγος που απομακρυνόμαστε απ’ έναν σωστό άνθρωπο, είναι γιατί δεν ξέρουμε να φερόμαστε καλά στον εαυτό μας, γιατί πιστεύουμε πως μας αξίζει κάτι λιγότερο. Ό,τι και να ‘ναι, σίγουρα το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε και μπορεί να μας σπρώξει σε μια τέτοια απόφαση, -τη στιγμή που όλα είναι υπέροχα στη σχέση- έχει να κάνει μ’ εμάς και μόνο.

Δεν έχουμε το δικαίωμα να κάνουμε έναν άλλον άνθρωπο να πονέσει χωρίς να έχει κάνει κάτι, απλώς επειδή εμείς νιώθουμε ότι δεν είμαστε αρκετοί. Το τραγελαφικό στην κατάσταση αυτή, είναι ότι όποιο δρόμο και να πάρουμε, στον χωρισμό θα μας βγάλει. Δε γίνεται να είμαστε σε μια σχέση εάν δεν μπορούμε να δεχτούμε την αγάπη ενός άλλου ανθρώπου χωρίς να την αμφισβητούμε. Δεν μπορούμε να είμαστε δεσμευμένοι από τη στιγμή που πιστεύουμε βαθιά και κρυφά μέσα μας πως δεν το αξίζουμε. Ό,τι κι αν δοκιμάσουμε θα το σαμποτάρουμε οι ίδιοι αργά ή γρήγορα. Μόλις βρούμε μια αγάπη η οποία πιστεύουμε ότι είναι υπέροχη, αψεγάδιαστη κι αγνή, αμέσως στο πίσω μέρος του μυαλού μας θα εμφανιστεί η αμφισβήτηση. Αμφιβάλλοντας λοιπόν γι’ εμάς, προσπαθούμε να απομακρυνθούμε από τον εαυτό μας.

Όλοι οι άνθρωποι αξίζουμε έναν έρωτα τόσο δυνατό, που θα μας κάνει να αναρωτιόμαστε αν αξίζουμε πραγματικά αυτό που ζούμε ή όχι. Είναι κάπως ρομαντικό να μπούμε σ’ αυτήν τη διαδικασία της αμφισβήτησης, γιατί έτσι μπορούμε να αντιληφθούμε ότι οι προηγούμενές μας σχέσεις δεν ήταν αυτό που αξίζαμε. Αυτή η διαδικασία όμως κρύβει τους κινδύνους που αναφέραμε κι αν πιάσουμε ποτέ τον εαυτό μας να κάνει αυτό το μικρό ταξιδάκι, θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι να επιπλήξουμε τον εαυτό μας. Γιατί θα κάνουμε σ’ εκείνον καλό πρωτίστως, αλλά φυσικά και στον άνθρωπό μας, αυτόν που πιστεύει πως αξίζουμε όλη του την αγάπη.

Αν σε γνώριζα ξανά

Αν ήταν να σε γνώριζα ξανά, θα κρατούσα μεγαλύτερες σιωπές, για να καταλάβω νωρίς ότι δεν καταλαβαίνεις τις πράξεις.

Αν σε γνώριζα ξανά, θα κοιτούσα πιο βαθιά στα μάτια σου, για να καταλάβω τους φόβους σου.

Αν σε γνώριζα ξανά, θα ρωτούσα περισσότερα, σχεδόν θα σε ανέκρινα και θα καταλάβαινα νωρίτερα ότι χάνεις την ουσία του «εκεί».

Και με κάτι τέτοιες σκέψεις ξεκινάει μια ακόμα μέρα με ήλιο και πολύχρωμα σύννεφα.

Είναι μεγάλη η ανακούφιση να αναπνέεις κάτω από έναν υπέροχο ουρανό και να πηγαίνεις να συναντήσεις για μια ακόμα φορά το όνειρό σου. Πόσο όμορφη μπορεί να γίνει μια καθημερινότητα όταν την αγαπήσεις, κι ας λείπουν κομμάτια σου, σε αυτό το «μισό» έχει μείνει ζωή ακόμα.

Δε βιάζεσαι να συμπληρώσεις κάτι που λείπει και δε θυμώνεις με τον εαυτό σου που μετανιώνεις τις εξηγήσεις και τις ερμηνείες που παίρνεις πίσω, γιατί απλά δεν έχει νόημα. Και ποιο το νόημα μετά την καταστροφή

Ξέρεις πια πιο καλά από ποτέ ότι για να «πάει» όλο αυτό πρέπει να είσαι ολόκληρος, κι όχι μόνο εσύ αλλά κι ο άλλος. Ξέρεις πια πιο καλά από ποτέ ότι όποιος αγαπάει αληθινά, βρίσκει τρόπους και γυρνάει τον κόσμο για να είναι μαζί σου.

Η απουσία μετράει την αγάπη, ναι. Και δεν πενθείς πια, δε θυμώνεις άλλο. Άλλωστε ίσως κάποιος, κάπου θα ήθελε να σε γνώριζε ξανά.

Η ζωή ξεκινάει εκεί που τελειώνει ο φόβος

“Η θλίψη έρχεται, η χαρά έρχεται, και όλα περνούν. Αυτό που απομένει πάντα είναι ο παρατηρητής. Ο παρατηρητής είναι πέρα από κάθε πολικότητα.”

Όλα έρχονται και φεύγουν. Ανάμεσα στο τικ και το τοκ την ανατολής και της δύσης μας, υπάρχει μια αλυσίδα από άπειρες στιγμές σε διάφορα χρώματα και νότες. Όταν ταυτιζόμαστε με αυτές, γινόμαστε αυτές. Και στα πάνω, και στα κάτω τους. Όταν μαθαίνουμε να γινόμαστε παρατηρητές, αυξάνεται η απόσταση αποταύτισης ξεπερνώντας τους χρωματισμούς και τις πολικότητες. Το κλειδί είναι η κατά βούληση μεταφορά της συνείδησης, ανά πάσα στιγμή και ταυτόχρονα, από την στιγμή, στην παρατήρηση, και αντίστροφα.

“Να είσαι. Μη προσπαθείς να γίνεις. Ανάμεσα σε αυτές τις δύο λέξεις, είμαι και γίνομαι, εμπεριέχεται όλη σου η ζωή.”

Όπως αναφέρει, το να είσαι, είναι Φώτιση. Το να γίνεσαι, είναι άγνοια. Εδώ υπάρχει ένα συνειδησιακό παράδοξο. Η ανάπτυξη και εξέλιξη είναι βασικό συστατικό της ενσάρκωσής μας, ή αλλιώς της ζωής μας εδώ. Το κλειδί είναι πως σε κάθε σημείο, το να είσαι στο κέντρο σου σε απόλυτη ευδαιμονία και πληρότητα ανεξαρτήτως συνθηκών, είναι ο στόχος. Η συνεχόμενη ευδαιμονία και πληρότητα, μαζί με αντιληπτική εξέλιξη σε συνείδηση αντίληψη γνώση και εμπειρία, είναι ο Δρόμος.

“Θα προχωράς συνεχώς προς την τελειότητα, αλλά δε θα γίνεις ποτέ τέλειος. Η τελειότητα δεν είναι ο δρόμος της ύπαρξης, αλλά η εξέλιξη.”

Σε αντίθεση με το προηγούμενο, σαν ένα διαφορετικό αντιληπτικό πρίσμα μας λέει πως αν ο κόσμος ήταν τέλειος, όλα θα σταματούσαν (ελεύθερη μετάφραση). Η εξέλιξη είναι αυτό που δημιουργεί την κίνηση. Και η κίνηση αυτό που δημιουργεί την εξέλιξη. Κι όπως πιο σύγχρονα αναφέρουν και διάφοροι διανοητές, το κλειδί της ικανοποίησης και της χαράς είναι στην καθημερινή αναβάθμιση. Κάθε μέρα, να έχεις γίνει καλύτερος και καλύτερη σε κάτι. Είτε αυτό είναι η συμπεριφορά σου, η σκέψη σου, ή ακόμα κι ο τρόπος που περπατάς. Κάποτε ένας πολύ καλός φίλος έλεγε πως ο “δρόμος” είναι να ασκήσαι συνεχώς σε οτιδήποτε κάνεις. Ακόμα και όταν πλένεις τα δόντια σου, ή όταν φτιάχνεις ένα τσάι. Έτσι, θα είσαι ένα βήμα πιο κοντά στην εξελικτική αρμονία της ύπαρξης.

“Η Αλήθεια δεν είναι κάτι εξωτερικό που πρέπει να ανακαλυφθεί. Είναι κάτι μέσα σου που περιμένει να το διαπιστώσεις.”

Πολλοί ψάχνουμε χρόνια για κάτι έξω από εμάς. Σε καταστάσεις, δουλειές, ανθρώπους. Όσο καλοί ή όχι είναι οι καθρέφτες μέσα από τους οποίους προσπαθούμε να μας ανακαλύψουμε, η απόλυτη πυξίδα, πηγή πληρότητας και πληροφορίας, προορισμός και χάρτης, είναι μέσα μας.

“Για να πετύχεις κάτι πρέπει να απαρνηθείς κάτι άλλο.”

Χωρίς να σημαίνει πως ισχύει για τα πάντα, πολλές φορές χρειάζεται να θυσιάσεις κάτι για κάτι άλλο. Το κάθε βήμα σου είναι μια επιλογή: Πίσω, πλάι, εμπρός, διαγώνια. Η κάθε επιλογή είναι μια απόφαση. Και η κάθε θετική απόφαση προς κάτι ή κάποιον, είναι ταυτόχρονα και αρνητική ως προς το άλλο κάτι ή τον κάποιον άλλον. Το να μείνεις σπίτι να χαλαρώσεις, σημαίνει πως λες όχι σε μια έξοδο και αντίστροφα. Το να βγεις με ένα φίλο, σημαίνει πως λες όχι στο να μείνεις μόνος ή μόνη. Το να ζήσεις το όνειρό σου σημαίνει πως θα πεις όχι στην αδράνεια του φόβου, και αντίστροφα.

“Ένας μαθητής πρέπει να είναι απόλυτα θηλυκός, δεκτικός, σαν μια μήτρα”

Ανεξαρτήτως φύλλου, εδώ μιλάει για την θηλυκή ενέργεια που εμπεριέχεται σε κάθε σώμα και ψυχή. Μία από τις ιδιότητές της είναι να δέχεται, να λαμβάνει, να απορροφά σαν σφουγγάρι, με αποτέλεσμα κατόπιν αφομοίωσης και εκκόλαψης, να προσδώσει νέα υπόσταση και καρπούς, πηγαίνοντας την γνώση ένα βήμα παραπέρα.

“Όταν ο μαθητής είναι έτοιμος, τότε εμφανίζεται και ο Διδάσκαλος.”

Είναι κάτι που θα έχεις ακούσεις, αλλά παρακάτω μιλάει και για το αντίστροφο. Πως όταν είναι έτοιμος ο Δάσκαλος, τότε εμφανίζεται και ο μαθητής. Λέει πως ένας δάσκαλος είναι εξίσου τυχερός και ευλογημένος όταν βρίσκει έναν τέτοιο μαθητή, ένα φιλόξενο δοχείο στο οποίο να μπορεί να μεταφέρει την γνώση. Σαν άγκυρα για να την φέρει από το πνεύμα στην ύλη, και έτσι η γνώση να γειωθεί και να συνεχιστεί. Όσο λέμε πως είναι δύσκολο να βρεις έναν καλό και σωστό δάσκαλο, άλλο τόσο δύσκολο είναι να βρεθεί ένας καλός και άξιος μαθητής. Αυτό πρέπει να το έχουν υπόψη και οι δύο σε μία σχέση όπου η ανταλλαγή αν και διαφορετική, είναι τουλάχιστον ισότιμη σε ειδικό βάρος.

“Κόψε τη ρίζα του δέντρου και τα φύλλα θα μαραθούν. Κόψε τη ρίζα του μυαλού σου και η φώτιση πέφτει.”

Αν τα όποια μη ωφέλιμα χαρακτηριστικά, προβλήματα ή πεποιθήσεις είναι τα φύλλα του δέντρου σου, με το να τα κλαδεύεις το μόνο που θα καταφέρεις είναι να τα αυξήσεις. Όπως τα κεφάλια της Λερναίας Ύδρας. Ο μόνος τρόπος είναι μέσω αυτογνωσίας ή ψυχοθεραπείας να βρεις την ρίζα τους, και να την κόψεις. Μόνο έτσι θα πάρεις και το μάθημα, και την θεραπεία, αλλά και θα γλυτώσεις την επανάληψη με διαφορετικές καταστάσεις ή ηθοποιούς, αλλά του ίδιου μοτίβου.

“Το κούφιο καλάμι γίνεται ένα φλάουτο, και το Θείο αρχίζει να παίζει μ’ αυτό.”

Αν θέλεις να λάβεις το Θείο μέσα σου, ή να του επιτρέψεις να βγει από μέσα σου, πρέπει να είσαι άδειος. Όταν είσαι άδειος από προβληματισμούς, σκέψεις, έννοιες, θέλω και προσδοκίες, τότε δεν υπάρχει εμπόδιο. Και το Πνεύμα ως άνεμος, θα περάσει από μέσα σου και θα τραγουδήσει όπως ο αέρας που περνά μέσα από το φλάουτο. Αυτή είναι η μη σκέψη μέσω διαλογισμού (λογισμού Διός), και μαζί με την εσωτερική καθαρότητα, θα δημιουργήσει τον κατάλληλο Χώρο μέσα σου. Και όταν είσαι έτοιμος, αλλά δεν περιμένεις, τότε θα λάβεις.

“Το κενό δεν χρειάζεται στήριγμα. Αναζήτησε τον σκοπό και θα τον χάσεις, γιατί με την αναζήτησή σου ενισχύεις τον αναζητητή.”

Όταν σταματήσεις να αναζητάς τον σκοπό, τότε θα τον ανακαλύψεις. Η ίδια η έννοια και η ταύτιση της αναζήτησης, γίνεται το εμπόδιο. Κι αυτό γιατί σε βγάζει από το τώρα. Το τώρα της πληρότητας. Αυξάνει τον αναζητητή, το εγώ. Η ψυχή γνωρίζει, είναι. Το εγώ θέλει επιβεβαίωση και σκοπό. Κανείς δε φτάνει, δε μπορεί να πάει στον Θεό. Όταν όμως είναι ακίνητος, καθαρός, άδειος και έτοιμος όπως το κενό, τότε Εκείνος έρχεται.

“Χρειάζεται κάποιο σκοτάδι για να δεις τα αστέρια”

Το φως είναι υπέροχο, είναι πληροφορία, είναι ζωή, είναι αγάπη. Μερικές φορές όμως χρειάζεται και το σκοτάδι για να διακρίνεις κάποια πράγματα που δεν μπορούσες να διακρίνεις στο φως. Δεν υπάρχει τίποτα φτιαγμένο από λάθος ή ατύχημα στην ύπαρξη. Αξιοποίησέ το ηθικά, με σοφία και διάκριση.

“Η ζωή ξεκινάει εκεί που τελειώνει ο φόβος”

Ο φόβος είναι συστολή, μάζεμα, συρρίκνωση. Η ζωή είναι ανοιχτή αγκαλιά, διαστολή, επέκταση. Υπάρχουν αόρατα σύνορα, ανάμεσα σε ζωή και φόβο, σε αγάπη και φόβο, σε πληρότητα και φόβο. Η ζώνη ασφαλείας είναι ένα από αυτά, μιας και έξω της κατοικεί ο φόβος του αγνώστου. Όταν γνωρίσεις ποιος και ποια είσαι, και καταλάβεις τις δυνάμεις σου, τότε θα καταλάβεις και πως δεν υπάρχει τίποτε έξω από σένα το οποίο αξίζει να φοβάσαι. Ο φόβος μπορεί σε ένα μικρό βαθμό να σε προετοιμάζει, αλλά αν τον αφήσεις, σε περιορίζει. Αξιοποίησέ τον. Κι όταν σου λένε πρόσεχε τις καταιγίδες, εσύ να λες είμαι η καταιγίδα, και το ουράνιο τόξο μαζί. Το έξω σου είναι το μέσα σου.

“Η αληθινή ερώτηση δεν είναι αν υπάρχει ζωή μετά θάνατον. Η αληθινή ερώτηση είναι αν είσαι ζωντανός πριν πεθάνεις.”

Το μήνυμα είναι διπλό. Αρχικά η ερώτηση είναι τι είναι ζωή; Αυτό που ζούμε τώρα; Ή μήπως αυτό είναι το όνειρο, κι όταν ξυπνήσουμε μέσω του “θανάτου” ζούμε την αληθινή;

Το δεύτερο μήνυμα είναι το κατά πόσο ζεις, όσο είσαι ζωντανός. Είσαι η στιγμή; Ή ζεις στο παρελθόν και στο μέλλον, χάνοντας το κάθε παρόν σου; Που βρίσκεται η συνείδησή σου; Στον φόβο; Στην μελαγχολία; Στην προσδοκία; Στην ανάμνηση; Ή στην ευγνωμοσύνη την αγάπη και την ευδαιμονία του τώρα; Όπως έλεγε κι ο Επίκουρος, δεν υπάρχει λόγος να φοβάσαι τον θάνατο σου. Όταν είσαι εδώ, απουσιάζει. Κι όταν έρχεται, λείπεις εσύ. Οπότε εξ ορισμού δεν θα τον συναντήσεις, άρα και δε χρειάζεται να τον φοβάσαι. Αυτό που έχει σημασία, είτε είναι όνειρο, είτε όχι, είναι να ζεις την κάθε στιγμή.

“Ζήσε την ζωή σου βάση δύο αρχών. Ζήσε το σήμερα σαν να ήταν η τελευταία σου μέρα στη γη. Και ζήσε το σήμερα, σα να πρόκειται να ζήσεις για πάντα”

Με λίγα λόγια, κάνε (σχεδόν) ό,τι θα έκανες αν είχες 24 ώρες ζωής. Αλλά και ζήσε, σαν να ήσουν αθάνατος. Αγάπησε, τρέξε, κάνε πράγματα, βγάλε από μέσα σου ό,τι σε βασανίζει, ζήτα τις συγγνώμες που πρέπει, μοιράσου όσα έχεις ανάγκη, κάνε όσα λέει το μέσα σου και μην υπολογίζεις κανέναν από εκείνους που δε σε καταλαβαίνουν ή σε κρατάνε πίσω. Τα όνειρα και η ζωή είναι δικά σου, κανείς δε θα τα ζήσει για σένα.

“Βρες την έκσταση μέσα σου. Δεν είναι εκεί έξω. Αλλά κατοικεί στο πιο εσωτερικό σου άνθισμα. Αυτός και αυτή που αναζητάς, είσαι εσύ.”

Κανένα ναρκωτικό, κανένα νοοτροπικό, καμία κατάσταση ή άνθρωπος δεν πρόκειται να σου δώσει την διάρκεια στην εσωτερική πληρότητα και ευδαιμονία. Οτιδήποτε έξω από εσένα είναι πλασματικό και προσωρινό, όπως μία ένεση ή ένα συμπλήρωμα. Αυτό πρέπει να το καταλάβεις. Αλλιώς θα βιώνεις συνεχώς επαναλαμβανόμενους κύκλους με εναλλαγές πόνου και χαράς, τραύματος και θεραπείας, γοητείας και απογοήτευσης, ενθουσιασμού και πλήξης. Όσο ψάχνεις έξω από σένα, δίνεις τη δύναμή σου έξω από εσένα. Ξαναδιάβασε το προηγούμενο αρκετές φορές. Ό,τι ψάχνεις είναι μέσα σου. Όλη η αγάπη, όλες οι αγκαλιές, η τρυφερότητα, η φροντίδα, η κατανόηση, η παρέα, τα πάντα. Δεν είναι εύκολο, το ξέρω. Όμως γίνεται. Κι όταν τα βρεις μέσα σου, τότε ως δια μαγείας, θα τα βρεις και έξω από εσένα. Θυμήσου το.

Οι άνθρωποι φοβούνται όποιον διαφέρει από αυτούς

Οι άνθρωποι φοβούνται

Φοβούνται πάρα πολύ εκείνους που γνωρίζουν τον εαυτό τους.

Εκείνους που έχουν μια δύναμη, μια αύρα και ένα μαγνητισμό, ένα χάρισμα που μπορεί να βγάλει από τη φυλακή της παράδοσης τους νέους ανθρώπους που διψάνε για ζωή.

Φοβούνται τον άνθρωπο που δεν μπορεί να υποδουλωθεί– αυτή είναι η δυσκολία, και δεν μπορεί να φυλακιστεί.

Οι μάζες δεν θέλουν να ταράζονται ακόμη κι αν ζουν στη δυστυχία, γιατί έχουν συνηθίσει στη δυστυχία…και όποιος δεν είναι μίζερος και δυστυχισμένος, μοιάζει ξένος γι' αυτούς.

Ο ελεύθερος άνθρωπος έχει σπάσει τα δεσμά της καταπίεσης και της καλής γνώμης των άλλων, αγκαλιάζει όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου, είναι εξεγερμένος, όχι επειδή μάχεται ενάντια σε κάποιον άλλον, αλλά επειδή έχει ανακαλύψει την δική του αληθινή φύση και είναι αποφασισμένος να ζήσει σύμφωνα με αυτή, ξέροντας ότι χρειάζεται αρκετό θάρρος για να αναλάβει την ευθύνη να ζήσει τη δική του αλήθεια.

Είναι εντάξει να είσαι διαφορετικός

Νιώθετε ποτέ πως δεν ταιριάζετε με τους άλλους; Πως είστε σαν ξένοι; Ίσως και λίγο απροσάρμοστοι;

Έχετε νιώσει ποτέ πως είστε λίγο εκκεντρικοί, λίγο στο περιθώριο, σαν εξωγήινοι; Όπως ένας μοναχικός λύκος που πορεύεται στην ζωή νιώθοντας απομονωμένος και αποσυνδεδεμένος;

Το αίσθημα της απομόνωσης φέρνει μια αίσθηση επιθυμίας και ανάγκης για ελευθερία, για υποστήριξη, για αποδοχή και για ένα μέρος που να μπορείς να αποκαλείς «σπίτι».

Ναι, ίσως να νιώθετε πως δεν ανήκετε κάπου εδώ και πολύ καιρό. Φυσικά μερικές φορές αυτό το συναίσθημα μπορεί να φύγει και να είστε χαρούμενοι για μια στιγμή αλλά πάντα με κάποιο τρόπο πάντα επιστρέφει. Και τότε, υπάρχουν στιγμές που αυτό το συναίσθημα σας καταναλώνει τόσο πολύ που σας κάνει να νιώθετε εντελώς κενοί μέσα σας.

Αν ταυτίζεστε με όλα αυτά, τότε ο κύριος λόγος για τον οποίο νιώθετε έτσι δεν είναι ότι κάτι πάει λάθος με εσάς. Δεν είστε ελαττωματικοί. Ούτε προβληματικοί. Αντιθέτως, το να μην είστε ίδιοι με τους άλλους είναι σπουδαίο. Και να γιατί.

Ο βασικός και σημαντικότερος λόγος για τον οποίο νιώθετε σαν ξένοι είναι επειδή έχετε αφυπνισμένη ψυχή. Όλοι έχουν ψυχή αλλά δεν βρίσκονται όλοι σε βαθύτερη σύνδεση με αυτή. Επομένως, αν νιώθετε έτσι είναι πολύ πιθανό να είστε πνευματικά αφυπνισμένοι όπως και πολύ ευαίσθητοι και δεκτικοί στις ενέργειες.

Απομονώνετε τον εγωισμό σας και έτσι δεν κατανοείτε την εμμονή των ανθρώπων με τα χρήματα, την φήμη, την κοινωνική κατάσταση και την εξουσία. Όλα αυτά σας φαίνονται πολύ αφύσικα επειδή βλέπετε πόσο υποκριτές, εγωιστές και σκληροί μπορούν να γίνουν οι άνθρωποι.

Λαχταράτε ένα ασφαλές μέρος. Ένα σπίτι. Ένα μέρος όπου μπορείτε να είστε εντελώς ο εαυτός σας και ελεύθεροι από κάθε κριτική. Ένα μέρος όπου δεν θα νιώθετε περίεργοι, διαφορετικοί ή ανάξιοι. Και ξέρετε ποιο είναι αυτό το μέρος; Η ψυχή σας.

Το απλό γεγονός που νιώθετε πως δεν ταιριάζετε δείχνει πως μπορείτε να βιώσετε την αληθινή αγάπη, την συμπόνια και την ελευθερία. Αυτό σημαίνει ότι η ψυχή σας είναι ώριμη. Μπορείτε να δείτε τόσο καθαρά πέρα από την υποκρισία των άλλων και απλώς ξέρετε πως πάντα υπάρχει κάτι περισσότερο.

Είστε ένα ελεύθερο πνεύμα.

Δυστυχώς, η πλειονότητα των ατόμων εξακολουθεί να θεωρεί κακό το να μην ταιριάζει κάπου και για αυτό οι περισσότεροι προτιμούν να παραμένουν στην ζώνη ασφαλείας τους περιορισμένοι.

Ωστόσο, αυτοί που θεωρούνται «απροσάρμοστοι» ξέρουν πως το να ακολουθείς πάντα τους κανόνες οδηγεί σε μια μίζερη και ανεκπλήρωτη ζωή. Επομένως, ακόμα και αν καμιά φορά νιώθετε απομονωμένοι είναι σημάδι ότι ζείτε μια πλούσια εκφραστική και εκπληρωμένη ζωή.

Επειδή όταν ακολουθείτε την ψυχή σας είναι φυσιολογικό να νιώθετε πως δεν ανήκετε κάπου. Και αυτό δεν είναι κακό, έτσι;

Η ανάλυση του Αδαμάντιου Κοραή: Όταν ο Διαφωτισμός συναντά τον Μάρκο Αυρήλιο

Αν όλοι μας οι πλούσιοι αφιέρωναν στην παιδεία των ίδιων τους των τέκνων μόνον το δεκατημόριο όσης έχουν φροντίδας να αφήσουν σε αυτά πολύ μέταλλο αργύρου, θα μπορούσε να απολαύσει προ πολλού η Ελλάς, ό,τι με πολλούς ιδρώτες πάσχει σήμερα να αποκτήσει. Καλά και τίμια είναι όσα συμβουλεύουν τους πλούσιους οι πνευματικοί πατέρες και οι ιεροκήρυκες. Όχι λιγότερο όμως μπορούν να ωφελήσουν υπενθυμίζοντας αυτούς καθημερινά, στην Εκκλησία, έξω από την Εκκλησία στους οίκους, στους δρόμους, όπου και όποτε τους συναντούν, το χρυσούν τούτο του Σολομώντα παράγγελμα: «Λάβετε παιδείαν, και μη αργύριον, και γνώσιν υπέρ χρυσίον δεδοκιμασμένων». Όλοι βέβαια, και ιερωμένοι και λαϊκοί, την παιδεία ταύτη προθυμοποιούμαστε ν’ αποκαταστήσουμε στην Ελλάδα- αλλά των λαϊκών η προθυμία λίγο ισχύει, παραβαλλόμενη με ό,τι δύνανται να κατορθώσουν οι ιερωμένοι, κρατώντας στα χέρια τους δύο παντοδύναμα όργανα, τον ιερό άμβωνα και το εξαγορευτήριο. Δώς μου, μπορεί με αλαζονεία να πει (αν βρίσκεται κάπου ένας κοσμικός ενθουσιώδης της προγονικής δόξας), δώς μου τα δύο αυτά όργανα, και είκοσι μόνο ετών διάστημα- και αν δεν καταπλήξω το φωτισμένο μέρος της Ευρώπης με τα θαύματα της Ελλάδος, αντί θαυματουργού ονόμασέ με τερατολόγο αναίσχυντο.

Επιγράφει το βιβλίο του ο Μάρκος, Των εις εαυτόν, το οποίο, ως το σημείωσαν και άλλοι προ εμού, είναι ελλειπτικό αντί του Των εις εαυτόν υποθηκών. Πιθανόν ότι και το σύγγραμμα και η επιγραφή έγιναν κατά μίμηση του Σόλωνος, ο οποίος, παρά τα άλλα πεζά και στιχηρά συγγράμματα, έγραψε, ως μαρτυρεί ο Διογένης ο Λαέρτιος, και Εις εαυτόν υποθήκας. Άξιο και τούτο να σημειωθεί. από τους νέους μάλιστα· διότι σε μας τους γέροντες ούτε τα κακά να ξεχάσουμε είναι δυνατόν, και στα καλά να προσθέσουμε κάτι καλύτερο καιρός πλέον δεν μας έμεινε- άξιο είναι (λέγω) να σημειωθεί, ότι δύο άνδρες φιλόσοφοι, ο Σόλων και ο Μάρκος, κυβερνήτες, νομοθέτες, και διδάσκαλοι δύο διαφορετικών εθνών, έκριναν συμφώνως, ότι, όποιος επιθυμεί να μην παρασαλέβεται από τον ορθό λόγο, εξανάγκης πρέπει να μιλά και να συμβουλεύεται συχνά με την ίδια του την ψυχή, να ρωτά καθημερινά ο ίδιος τον εαυτό του τι καθήκον του κοινωνικού ζώου έπραξε ή παρέβη. και να ερευνά τα μέσα να ενισχύεται στην πράξη, και να φυλάγεται από την παράβαση.

Τούτο σημαίνουν οι Σε εαυτόν υποθήκες· και σε τέτοιες υποθήκες πρέπει να ασχολούνται οι νέοι, όσοι μάλιστα είναι διεσπαρμένοι στα σπουδαστήρια της φωτισμένης Ευρώπης. Αυτοί ταξίδεψαν, καθώς ο Σόλων και άλλοι της παλαιός Ελλάδος φιλόσοφοι, με σκοπό να φωτίσουν όχι μόνο τους εαυτούς τους, αλλά και να μεταδώσουν τον φωτισμό στους ομογενείς, επιστρέφοντας στην πατρίδα, της οποίας παιδαγωγοί, και τρόπον τινά, νομοθέτες δίκαιο είναι να θεωρούνται. Για την κατόρθωση τέτοιου καλού, εξανάγκης πρέπει να κάνουν Εις εαυτούς υποθήκες, δηλαδή να παρατηρούν άγρυπνα όλα τα κινήματα της διανόησης και να τα κρίνουν αυστηρά, αν αληθώς κατευθύνονται σε πράξεις κοινωνικού και πολιτικού ζώου- αν των ηδονών το δέλεαρ δεν τους απόσχισε από την κοινωνία, δεν τους έκανε πυώδες και βρομερό απόστημα του πολιτικού σώματος.

Τούτο λέγοντας, δεν νοώ να στερούνται τις ηδονές απλώς, αλλά να διακρίνουν τις βλαβερές από τις αβλαβείς· και η διάκριση δεν είναι δύσκολη. Επειδή ασχολούνται στον ομογενών τον φωτισμό, δηλαδή σε πολιτικού και κοινοτικού ζώου έργο, όσες ηδονές εμποδίζουν το ιερό τούτο έργο είναι ολέθριες· συγχωρεμένες, και πολλάκις αναγκαίες, όσες, διακόπτουν και αναπαύουν για μικρό διάστημα τους μακρούς κόπους, δίδουν στον κοπιάζοντα δύναμη ν’ αναλάβει προθυμότερα το έργο του. Αρετής προγονικά παραδείγματα έχουν πολλά. Αυτός ο Μάρκος δικαιότερα ανήκει στους δικούς μας προγόνους παρά στους Ρωμαίους- η ανατροφή και η παιδεία του ήταν Ελληνική· η αίρεση της φιλοσοφίας του ήταν Ελληνική· οι διδάσκαλοί του ήταν Έλληνες· το ίδιο του, τελευταίο, το πόνημα, προτίμησε να το γράψει Ελληνιστί με σκοπό, όχι να δείξει, όπως έκαμαν άλλοι, ότι γνώριζε την γλώσσα των Ελλήνων, αλλά να φανερώσει τρόπον τινά την ευγνωμοσύνη της ψυχής του, γράφοντας, όπως έγραφαν εκείνοι, στους οποίους χρωστούσε την παιδεία και την αρετή του.

Στα παραδείγματα ταύτα ας βλέπουν καθημερινά οι νέοι μας. και σύμφωνα με αυτά ας σπουδάζουν να μορφώνουν τα ήθη τους, αν επιθυμούν και ζώντες να τιμηθούν από την πατρίδα, και αποθανόντες ν’ αφήσουν έντιμη την μνήμη αυτών, όπως εκείνοι. Πολλές εκατονταετηρίδες πέρασαν αφού έπαυσαν να ζουν και όμως τα ονόματά τους ευφημούνται καθημερινά στων φωτισμένων εθνών τις Ακαδημίες, στα συγγράμματα, στις καθημερινές μετ’ αλλήλων ομιλίες. Πόσος πλούτος, ποιο αξίωμα ή τιμή αρχοντική δύναται να παραβληθεί με τοιαύτη τύχη! Ο Μάρκος εγκωμιάζεται, όχι διότι χρημάτισε Αυτοκράτωρ της μεγάλης βασιλείας των Ρωμαίων, αλλά διότι δεν τον πλάνησαν από την οδό της αρετής, ούτε οι ηδονές, των οποίων περισσότερη εξουσία έχουν οι βασιλείς παρά οι ιδιώτες, ούτε οι κόλακες, οι οποίοι περισσότερο τις βασιλικές αυλές παρά των ιδιωτών τους οίκους συνηθίζουν να πολιορκούν.

Οι αξίες μας προσδιορίζουν τις επιλογές μας

Η κατανόηση του εαυτού μας σημαίνει, εκτός όλων των άλλων, τη συνειδητή διαμόρφωση των προσωπικών αξιών μας και του πώς αυτές συνδέονται με τις επιλογές της ζωής. Από τις αξίες εξαρτάται το ποιες επιλογές κάνουμε, πώς συμπεριφερόμαστε, ποιοι θέλουμε να είμαστε και πώς θέλουμε να ζούμε.

Οι αξίες προσδιορίζουν το τι είναι σημαντικό και τι είναι ασήμαντο για εμάς και, κατά συνέπεια, τις προτεραιότητές μας. Για να το κατανοήσετε μόνοι σας, κάνετε την εξής άσκηση όπως τη βλέπετε στο σχήμα.

Στις δυο όχθες του ποταμού, βρίσκονται πέντε άνθρωποι: Στη μια όχθη, η κυρία L, ο βαρκάρης Β και ο κύριος S. Στην άλλη όχθη, ο Μ, που είναι σύζυγος της κυρίας L, και ο F, που είναι «κολλητός» φίλος του συζύγου Μ. Το ποτάμι είναι αδύνατον να το περάσει κάποιος χωρίς βάρκα, για πολλούς λόγους. Η κυρία L βρίσκεται στη δεξιά όχθη χαμένη και ο σύζυγός της, ο Μ, δεν γνωρίζει ότι η γυναίκα του είναι εκεί για να πάει να την πάρει. Γι’ αυτή την κυρία τίποτα άλλο δεν αξίζει στη ζωή της, όσο η αγάπη της για τον άνδρα της. Αν δεν τον ξαναβρεί, δεν αξίζει ούτε η ζωή της και είναι αποφασισμένη να αυτοκτονήσει. Πηγαίνει, λοιπόν, στον κύριο Β, τον βαρκάρη, και τον παρακαλάει, τον ικετεύει να την περάσει στην απέναντι όχθη, για να βρει τον σύζυγό της. Ο βαρκάρης αρνείται λέγοντας: «Άκου, κυρία μου, εγώ τη βάρκα την έχω για να βγάζω χρήματα και να ζω την οικογένειά μου. Αν δεν με πληρώσεις, δεν πρόκειται να σε πάω απέναντι». Η κυρία, που δεν είχε χρήματα ή κάτι άλλο να του δώσει, αισθάνθηκε απόγνωση και απελπισία, αφού η ζωή της δεν άξιζε χωρίς τον σύζυγό της. Ευτυχώς, ο κύριος S έμαθε το πρόβλημα της κυρίας και της πρότεινε να της δώσει χρήματα για να τα δώσει στον βαρκάρη και να την περάσει απέναντι όπου ήταν ο άνδρας της, με την προϋπόθεση όμως να κάνει μία φορά σεξ μαζί του, διότι το είχε μεγάλη ανάγκη. Για την κυρία, πράγματι δεν άξιζε τίποτα άλλο στη ζωή της, παρά μόνον η αγάπη της για τον άνδρα της. Έτσι, πήγε με τον S, πήρε τα χρήματα, τα έδωσε στον βαρκάρη και πέρασε απέναντι για να βρει τον άνδρα της. Δυστυχώς, όμως, ο κύριος F έμαθε ότι η κυρία έκανε σεξ με τον S για να βρει τα χρήματα και, λόγω της τόσο βαθιάς φιλίας με τον άνδρα της, δεν μπορούσε να το κρύψει και του το μαρτύρησε. Έτσι, όταν η κυρία πήγε στον άνδρα της εκείνος την έδιωξε επειδή είχε κάνει σεξ με τον S.


Τώρα, θα σας παρακαλέσω, σε ένα πρόχειρο χαρτάκι, να βάλετε στη σειρά τους πέντε αυτούς ανθρώπους με κριτήριο το πόσο, κατά τη γνώμη σας, ο καθένας έπραξε σωστά. Δηλαδή, θέστε πρώτον αυτόν που κατά τη γνώμη σας έπραξε πιο σωστά, δεύτερον τον αμέσως επόμενο που έπραξε πιο σωστά κ.ο.κ. Μη συνεχίσετε το διάβασμα αν δεν το κάνετε. Αφού τους βάλετε στη σειρά, σκεφτείτε τι προσδιόρισε το ποιο βάλατε πρώτο και ποιο δεύτερο, τρίτο, τέταρτο και πέμπτο. Γιατί κάνατε αυτή την ιεράρχηση; Λογικά, η σειρά που τους τοποθετήσατε εξαρτήθηκε από τον κώδικα των προσωπικών σας αξιών. Όσοι τοποθετήσατε πρώτη την κυρία L, σημαίνει ότι για εσάς η πιο σημαντική αξία είναι η αγάπη (Love). Όσοι τοποθετήσατε πρώτον τον βαρκάρη Β, για εσάς η πιο σημαντική αξία είναι η δουλειά και τα χρήματα (Business money). Όσοι τοποθετήσατε πρώτον τον S, για εσάς η πιο σημαντική αξία είναι το σεξ (Sex). Όσοι τοποθετήσατε πρώτον τον κύριο Μ, για εσάς η πιο σημαντική αξία είναι η ηθική (Moral), με την περιορισμένη, βέβαια, έννοια του συγκεκριμένου παραδείγματος, δηλαδή, των συζυγικών σχέσεων. Τέλος, όσοι επιλέξατε ως πρώτον τον F, για εσάς σημαντικότερη αξία είναι η φιλία (Friendship).

Άρα, το συμπέρασμα είναι ότι οι προτεραιότητες στη ζωή μας καθορίζονται από το πώς είμαστε τοποθετημένοι απέναντι σε κάποια κεντρικά αντιθετικά ζεύγη – όπως προσωπική ζωή έναντι καριέρας, χρήματα έναντι ελεύθερου χρόνου, ατομικό έναντι ομαδικού, δόξα έναντι κοινωνικής συμβολής, πολυτελής κατανάλωση έναντι απαραίτητης κατανάλωσης κλπ. Οι προτεραιότητές μας, λοιπόν, προσδιορίζονται από τις αξίες μας και από τον τρόπο που ιεραρχούμε τις δεύτερες. Έτσι, αν δεν έχουμε ξεκάθαρες αξίες, δεν μπορούμε να έχουμε ξεκάθαρες προτεραιότητες. Σε τέτοια περίπτωση, μόνον κατά τύχη δεν θα μετανιώσουμε για τις επιλογές που κάνουμε στη ζωή μας, αφού, προκειμένου να θέτω τα σωστά ερωτήματα, να αξιολογώ τις εναλλακτικές επιλογές και να επιλέγω την καλύτερη για εμένα, προϋπόθεση είναι να έχω ξεκάθαρο στο μυαλό μου το τι αξίζει για εμένα.

Το δίλημμα του σκαντζόχοιρου επιδρά στους “ανθρώπινους σκαντζόχοιρους”

Όλοι μας έχουμε ανάγκη από τις ανθρώπινες σχέσεις, από την αίσθηση οικειότητας, εγγύτητας και αμφίδρομης επικοινωνίας. Όμως, παρά την καλή θέληση του ατόμου, η ανθρώπινη οικειότητα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς ανθρώπινη βλάβη, και έτσι δημιουργείται φόβος σύναψης σχέσεων ή οι σχέσεις που δημιουργούνται είναι ρηχές.

Μερικοί σκαντζόχοιροι πλησίασαν κοντά ο ένας στον άλλο για να ζεσταθούν μία κρύα νύχτα του χειμώνα, αλλά, καθώς άρχισαν να τρυπούν ο ένας τον άλλο με τα μυτερά αγκάθια τους, αναγκάστηκαν αμέσως να απομακρυνθούν.

Ωστόσο, το κρύο τους οδήγησε ξανά μαζί, όμως συνέβη ακριβώς το ίδιο πράγμα.

Στο τέλος, μετά από πολλές επαναλήψεις πλησιάσματος και διασποράς, ανακάλυψαν ότι θα ήταν καλύτερα να παρέμεναν σε μικρή απόσταση μεταξύ τους.

Κατά τον ίδιο τρόπο, η ανάγκη της κοινωνικής ζωής οδηγεί τους ανθρώπινους σκαντζόχοιρους μαζί, μόνο για να αποκρουστούν αμοιβαία πάλι εξαιτίας των πολλών δυσάρεστων ιδιοτήτων της φύσης τους.

Η μέτρια απόσταση που τελικώς ανακαλύπτουν πως είναι η μόνη ανεκτή προϋπόθεση μιας εγγύτερης σχέσης, είναι ο κώδικας ευγένειας και καλών τρόπων, και όσοι την παραβιάζουν καλούνται αυστηρά να επαναφέρουν την απόστασή τους.

Με αυτή τη ρύθμιση, η αμοιβαία ανάγκη για οικειότητα και ζεστασιά ικανοποιείται πολύ μέτρια, αλλά τουλάχιστον τότε οι άνθρωποι δεν τρυπιούνται.

Ένας λίγο πιο θερμός άνθρωπος προτιμά να παραμείνει μακριά, ώστε ούτε να τρυπήσει άλλους ανθρώπους ούτε ο ίδιος να τρυπηθεί.

Αυτή η μικρή ιστορία, το Δίλημμα του Σκαντζόχοιρου, γνωστή επίσης και ως Δίλημμα του Ακανθόχοιρου, χρωματισμένη ελαφρώς και με τη δική μου νότα, είναι μια αναλογία των προκλήσεων που φέρει η ανθρώπινη οικειότητα. Την χρησιμοποίησαν ο Αρθούρος Σοπενχάουερ και ο Σίγκμουντ Φρόυντ για να περιγράψουν τις ανθρώπινες σχέσεις.

Είναι μια συμβολική ιστορία στην οποία πέρα από την εγγύτητα και τις ανθρώπινες σχέσεις, πρόσθεσα και το άγχος θανάτου, αφού η είδηση του θανάτου και η επικινδυνότητα του παγετού έκανε τους σκαντζόχοιρους να έρθουν πιο κοντά.

Το νόημα δεν είναι να υποτιμήσουμε την κοντινότητα, αλλά θέλω να πω πως ένας τρόπος ενστικτώδους επιβίωσης είναι και η κοινωνικότητά μας. Ο καθένας μόνος του δεν μπορεί να αντιμετωπίσει πιθανούς κινδύνους και απειλές, γι αυτό και οργανωθήκαμε σε ομάδες και κοινωνίες. Από την άλλη όμως, η κοντινότητα θέλει όρια προκειμένου να μην τραυματίζει. Ο καθένας εξάλλου έχει τον ψυχολογικό του χώρο, τον οποίο οριοθετεί. Η απομόνωση και η εσωστρέφεια δεν δίνουν λύση σε κανένα πρόβλημα. Ίσως πρέπει μέσα στην κοντινότητα να μάθουμε να βάζουμε τα όριά μας και να διατηρούμε την ταυτότητά μας χωρίς να αφομοιωνόμαστε. Άραγε πώς να αντέξει κανείς την κοντινότητα ή να παίζει υγιείς ρόλους αν δεν βρει πρώτα τον εαυτό του;

Η παθητική επιθετικότητα είναι κακοποίηση που δρα μασκαρεμένα και υποδόρια

Η παθητική επιθετικότητα υποκρύπτει πάντοτε θυμό και, για όποιον μπορεί να την αναγνωρίζει, διαφαίνεται μέσα από υπαινιγμούς που πληγώνουν ή εκπλήσσουν, καθώς και μέσα από αντιφατικά μηνύματα που προκαλούν αβεβαιότητα και σύγχυση όπως:

«Δεν καταλαβαίνω τι εννοείς», αν και έχει καταλάβει πολύ καλά τι εννοεί ο άλλος.
«Όπως θέλεις»: ένα τέτοιο σχόλιο αποβλέπει στον άμεσο τερματισμό της συζήτησης ώστε ο ίδιος να μη χρειασθεί να εκφράσει συναισθήματα ή συγκεκριμένα θέλω, κάνοντας ταυτόχρονα τον άλλον να νιώσει άβολα και αμήχανα.

«Πως κάνεις έτσι;» ή «Γιατί εκνευρίζεσαι τόσο εύκολα;»: τέτοιου είδους σχόλια αποσκοπούν στην απαξίωση του συνομιλητή, να τον κάνουν να νιώσει άσχημα ή να τον οδηγήσουν σε αδιέξοδο.

Το άτομο με παθητική επιθετικότητα είναι εξπέρ στο να κακοποιεί, με μη φυσικό τρόπο, τους άλλους, την ίδια στιγμή που παρουσιάζεται προς τα έξω ως το πιο ευχάριστο και με έγνοια για τους άλλους άτομο. Εάν ο αποδέκτης της παθητικής επιθετικότητας αποκαλύψει σε κάποιον άλλον πως κακοποιείται από τη συμπεριφορά ενός τέτοιου ατόμου, το πιο πιθανό είναι να μη γίνει πιστευτός.

Ένα τέτοιο άτομο υπονομεύει συχνά βήμα-βήμα την αυτοπεποίθηση και την αίσθηση προσωπικής αξίας των άλλων, κοιτώντας τους με απαξία, κάνοντας κάποιον μορφασμό, χαμογελώντας ειρωνικά κ.τ.λ., και συχνά με τρόπο και σε στιγμές που οι άλλοι τριγύρω να μην αντιλαμβάνονται το παραμικρό. Προβάλουν συστηματικά τα δικά τους λάθη, τις ανεπάρκειες και τους φόβους στους άλλους ώστε να διατηρήσουν και να επιβεβαιώσουν την μεγαλειώδη εικόνα που θέλουν να έχουν για τον εαυτό τους.

Ατομικά χαρακτηριστικά παθητικά επιθετικών ατόμων

Η παθητική επιθετικότητα είναι ένας πολύ συνηθισμένος τρόπος επικοινωνίας στις σχέσεις των ανθρώπων και όλοι μας έχουμε καταφύγει σε αυτόν κάποιες φορές. Αυτοί, όμως, που τον χρησιμοποιούν συστηματικά το κάνουν γιατί έχουν την ανάγκη να ελέγχουν και να χειρίζονται τον περίγυρό τους κατά βούληση αλλά και για να καλύπτουν την προσωπική τους ανασφάλεια, τη χαμηλή τους αυτοεκτίμηση ή την ανάγκη τους για επιβολή πάνω στους άλλους. Παρόλο που δεν είναι άτομα που δείχνουν με σαφήνεια τα πραγματικά τους θέλω, προσδοκούν από τον περίγυρο να αντιλαμβάνεται τις ανάγκες αυτές και να ανταποκρίνεται ανάλογα. Αυτό οδηγεί συχνά αυτούς που ζουν δίπλα σε ένα τέτοιο άτομο να χρειάζεται να μαντεύουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες του ώστε να μη δημιουργηθεί ένταση και σύγκρουση.

Εξαιτίας της αυξημένης ανάγκης των ατόμων αυτών για προσοχή, προσπαθούν να στερήσουν όλο και μεγαλύτερο «χώρο» από το άτομο με το οποίο συμβιώνουν. Για παράδειγμα, ενώ οι ίδιοι μπορεί να βγαίνουν σχεδόν καθημερινά τα βράδια με τους φίλους τους, εάν η σύντροφός τους τύχει να έχει κανονίσει να βγει με δικές της φίλες, κάποιο βράδυ που οι ίδιοι θα μείνουν μέσα, η αυτοπεποίθησή τους πλήττεται, εξαναγκάζοντας με κάποιον τρόπο τη γυναίκα να παραμείνει και αυτή στο σπίτι μαζί τους.

Μερικές φορές, η παθητική επιθετικότητα μπορεί να αποτελεί συνειδητή στρατηγική και άλλες έναν υποσυνείδητο ψυχικό μηχανισμό. Στην ακραία της μορφή, μπορεί να μετατραπεί σε καθαρή ψυχική κακοποίηση, κάνοντας τον αποδέκτη της να αμφισβητεί τον ίδιο του τον εαυτό και, τελικά, ακόμα και την ίδια του την κρίση.

Τα άτομα αυτά μπορεί να δείχνουν, εκ πρώτης όψεως, ευγενικά και καλοπροαίρετα, αλλά η εικόνα αυτή αλλάζει δραματικά, όταν κάποιος τα γνωρίσει καλύτερα, αποκαλύπτοντας την πραγματική τους φύση.

• Πρόκειται, συχνά, για ντροπαλά άτομα που επικρίνουν τους πάντες και τα πάντα γύρω τους
• Είναι συχνά προκλητικά και απαξιωτικά, κάτι που τους δημιουργεί ένα αίσθημα υπερηφάνειας και υπεροχής, μεταφράζοντας τη στάση αυτή ως επαναστατικότητα και αντισυμβατικότητα.
• Έχουν απόλυτη ανάγκη/εξάρτηση να κατηγορούν και να κατακρίνουν τα πάντα και τους πάντες γύρω τους.
• Πικρία, θυμός και κακή, γενικώς, διάθεση είναι τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ατόμων αυτών.
• Ξεχνούν, συχνά, συμφωνημένες διορίες και χρονοδιαγράμματα που πρέπει να τηρηθούν, αργούν σε ραντεβού, συναντήσεις κ.τ.λ. Κανείς δεν μπορεί εύκολα να κατηγορήσει κάποιον που έχει ξεχάσει, από τη στιγμή που όλοι μας ξεχνάμε.
• Επίσης, ξεκινούν πράγματα και τα αφήνουν στη μέση και δεν τηρούν υποσχέσεις, εξαναγκάζοντας, σχεδόν, τον άλλον να κάνει αυτά που οι ίδιοι όφειλαν να πράξουν.
• Το μότο τους είναι: «Το να υποτάσσεσαι είναι ταυτόσημο με το να ηττάσαι». Δεν αντέχουν αιτήματα από τους άλλους και έχουν σοβαρό πρόβλημα με άτομα που διαθέτουν κύρος, δύναμη και εξουσία γιατί αυτά ακριβώς επιθυμούν και τα ίδια, σε κάθε περίπτωση
• Είναι άτομα εξαρτητικά καθώς χρειάζονται οπωσδήποτε κάποιους άλλους να υποτιμούν και, με τον τρόπο αυτόν, να καλύπτουν τη δική τους αίσθηση ανεπάρκειας και κατωτερότητας. Ενώ χρειάζονται σχεδόν τα πάντα από τους άλλους, συνεχίζουν να παραμένουν κλεισμένα στον εαυτό τους, φοβούμενα μια πιο άμεση και ειλικρινή επικοινωνία.

Τα άτομα με παθητική επιθετικότητα έλκονται από άτομα που έχουν ήδη χαμηλή αυτοεκτίμηση ή που εύκολα δίνουν άφεση αμαρτιών σε ανάρμοστες συμπεριφορές άλλων. Εάν η παθητική επιθετικότητα εμφανίζεται συστηματικά, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για χαρακτηριστικό στοιχείο προσωπικότητας ή για μια παθητική-επιθετική προσωπικότητα. Επίσης, η συστηματική παθητική-επιθετική συμπεριφορά έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με το ναρκισσισμό.

Τρόποι με τους οποίους εκφράζεται η παθητική επιθετικότητα

Ασάφεια

Το βασικό χαρακτηριστικό ενός ατόμου με παθητική επιθετικότητα είναι η ασάφεια που διακρίνει τον τρόπο σκέψης και συναισθηματικής του έκφρασης. Σπάνια εννοεί αυτό που εκφράζει, δημιουργώντας εύκολα σύγχυση με την αντιφατικότητά του.

Κάποιες φορές, μπορεί να συμπεριφέρεται με τρόπο απαράδεκτο και την επόμενη στιγμή να υποστηρίζει πως δεν το εννοούσε, μετατρεπόμενος σε ένα πολύ φιλικό και στηρικτικό άτομο. Σπάνια εκφράζει επιθετικότητα άμεσα, αλλά σχεδόν πάντα με έμμεσο τρόπο, διαμέσου «πλάκας», που δεν είναι παρά καμουφλαρισμένη απαξίωση, ή διαμέσου σχολίων που αγγίζουν τα ευαίσθητα σημεία του άλλου, δηλαδή κάτι σαν χτύπημα κάτω από τη ζώνη.

Αποποίηση ευθυνών

Ποτέ και τίποτα δεν είναι δικό του λάθος. Πάντοτε ευθύνονται οι άλλοι, πράγμα που υπονοεί πως ο ίδιος είναι αλάνθαστος. Ο αποδέκτης της συμπεριφοράς του αυτής είναι πάντα αυτός που ευθύνεται, επειδή παρεξήγησε και διαστρέβλωσε τα όσα ο ίδιος είπε ή εννοούσε.

Στην περίπτωση μιας συστηματικής άσκησης παθητικής επιθετικότητας προς το ίδιο άτομο, που προσλαμβάνει διαστάσεις ψυχικής κακοποίησης, ο αποδέκτης μπορεί να εμφανίσει κατάθλιψη ή διάφορα ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Υιοθετεί συχνά το ρόλο του θύματος

Ποτέ δεν ευθύνεται για το παραμικρό, ακόμα και όταν ο ίδιος έχει φερθεί άσχημα. Υποστηρίζει πως ποτέ δεν θα αντιδρούσε με αυτόν τον τρόπο, εάν ο άλλος δεν τον προκαλούσε ή είχε κάνει αυτό που ο ίδιος ήθελε. Πάντα κάποιος άλλος ευθύνεται. Εάν, για παράδειγμα, αργήσει, ως συνήθως, στο ραντεβού σας και εσείς διαμαρτυρηθείτε, στο τέλος θα καταφέρει να σας κάνει να νιώσετε ενοχές που τον κατηγορήσατε.

Φόβος εγγύτητας

Τα άτομα αυτά έχουν μεγάλη δυσκολία, αν όχι ανικανότητα, να εμπιστευθούν κάποιον. Διατηρούν τις όποιες σχέσεις τους σε ένα τυπικό και πιο απρόσωπο επίπεδο. Στις ερωτικές τους σχέσεις, κάνουν σεξ και όχι έρωτα. Εάν νιώσουν πως ο/η σύντροφός τους τείνει να γίνει σημαντικός/ή για αυτούς, αποσύρονται και κλείνονται στον εαυτό τους, χρησιμοποιώντας την αποχή από την ερωτική ζωή ή το σεξ ως τιμωρία.

Φόβος εξάρτησης

Τα παθητικά-επιθετικά άτομα φοβούνται, συνηθέστατα, τη συναισθηματική εξάρτηση από τους άλλους, ενώ ταυτόχρονα φοβούνται και τη μοναξιά. Ο τρόπος που προσπαθούν να διαχειριστούν την αντίφαση αυτή είναι η αντιστάθμιση αυτού του φόβου εξάρτησης με τον έλεγχο των άλλων ώστε να νιώσουν πως είναι αυτόνομα και αυτάρκη και πως δεν έχουν την ανάγκη κανενός. Η εξάρτησή τους αλλάζει απλά προσωπείο και από συναισθηματική εξάρτηση μετατρέπεται σε εξάρτηση της ύπαρξης άλλων που να μπορούν ή που θα πρέπει να ελέγχονται.

Ναρκισσισμός και παθητική επιθετικότητα

Παρόλο που τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή μπορεί να εμφανίσουν, ως γνωστό, πολύ βίαιες εκρήξεις οργής, την αποκαλούμενη «ναρκισσιστική οργή», είναι, κατά βάση, στην πλειοψηφία τους άτομα παθητικά επιθετικά. Εάν θέλουμε να βρούμε τυπικά χαρακτηριστικά παθητικής επιθετικότητας, θα τα εντοπίσουμε ευκολότερα σε ένα άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή. Αυτό δεν σημαίνει πως όλα τα παθητικά επιθετικά άτομα είναι άτομα με ναρκισσιστική ή με κάποια άλλη διαταραχή προσωπικότητας.

Η παθητική επιθετικότητα είναι, στην ουσία, μία μορφή ψυχικής κακοποίησης που, όμως, είναι αρκετά δύσκολο να αναγνωριστεί, από τη στιγμή που εκφράζεται μασκαρεμένα και υποδόρια. Οι αμυντικοί μηχανισμοί μας προφυλάσσουν, συνήθως, από ενδοψυχικές συγκρούσεις και συναισθηματικά δυσάρεστες καταστάσεις, αλλά, μερικές φορές, δημιουργούν ψυχολογικά προβλήματα και δυσκολίες σε σχέση με τον περίγυρο. Η παθητική επιθετικότητα δημιουργεί, συχνά, προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, και, στην περίπτωση που η ενεργοποίησή της είναι συχνή, τότε μιλάμε για «στοιχείο χαρακτήρα ή προσωπικότητας».

Ζήλια και παθητική επιθετικότητα

Τα αισθήματα ζήλειας πηγαίνουν, συνήθως, χέρι-χέρι με την παθητική επιθετικότητα για τον εξής απλό λόγο. Οι περισσότεροι άνθρωποι αποφεύγουν να δείξουν ανοιχτά και άμεσα τα αισθήματα ζήλειας που βιώνουν, από τη στιγμή που αυτά δεν είναι κοινωνικά αποδεκτά. Ως εκ τούτου και αντ΄αυτών, τα άτομα που επιδεικνύουν παθητική επιθετική συμπεριφορά αρχίζουν να ενοχοποιούν, να ελέγχουν, να κατηγορούν και να υποτιμούν τον/την σύντροφό τους ή το όποιο άλλο άτομο ζηλεύουν ή φθονούν. Συχνοί είναι, επίσης, οι έμμεσοι τρόποι τιμωρίας του άλλου, για παράδειγμα, διαμέσου της σιωπής.

Συνοσηρότητα

Η παθητική επιθετικότητα μπορεί να συνυπάρχει ταυτόχρονα και με άλλου τύπου ψυχικές καταστάσεις/διαταραχές όπως:

• Αγχώδεις διαταραχές
• Κατάθλιψη
• Αυτοκτονικές σκέψεις ή αυτοκτονική συμπεριφορά
• Χρήση ουσιών
• Σχιζοφρένεια
• Διπολική διαταραχή
• Μαθησιακές δυσκολίες ή διάσπαση προσοχής
• Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Υπάρχουν διάφορες θεραπευτικές σχολές και κατευθύνσεις που αντιμετωπίζουν προβλήματα, όπως η παθητική επιθετικότητα, με τρόπο ανάλογο της θεωρητικής και κλινικής τους προσέγγισης. Η προσέγγιση στην οποία θα αναφερθώ, στη συνέχεια, είναι αυτή της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας που θεωρεί, γενικώς, πως μη προσαρμοστικά στοιχεία προσωπικότητας, όπως η παθητική επιθετική συμπεριφορά, αποτελούν επανάληψη τρόπου συμπεριφοράς που κάποτε είχε λόγο ύπαρξης για το άτομο, στο πλαίσιο των οικογενειακών εμπειριών της παιδικής του ηλικίας. Η θεραπεία περιλαμβάνει τον εντοπισμό και την αναγνώριση αυτών των επαναλαμβανομένων προτύπων, καθώς και την κατανόηση από που προέρχονται και γιατί συνεχίζονται, και την αναγνώριση αυτών των επαναλαμβανομένων προτύπων, καθώς και την κατανόηση από που προέρχονται και γιατί συνεχίζονται.

Επιμέρους θεραπευτικοί στόχοι μπορεί να είναι οι εξής:

• Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης.
• Βελτίωση της ικανότητας του ατόμου να εκφράζει «αρνητικά» αισθήματα, όπως ο θυμός.
• Βελτίωση της ικανότητας του ατόμου για άμεση εμπλοκή σε τυχόν συγκρούσεις.
• Ανάπτυξη πιο ουδέτερων συναισθημάτων απέναντι σε άλλους, ιδιαίτερα σε άτομα που εκπροσωπούν εξουσία ή που θεωρούνται πιο τυχερά ή ευνοούμενα.
• Διαμόρφωση πιο ρεαλιστικών προσδοκιών από τον ίδιο τον εαυτό, τους άλλους και τις διαπροσωπικές σχέσεις, γενικότερα.
• Αντιμετώπιση «αρνητικών» αισθημάτων και αντιλήψεων, και εκμάθηση τρόπων με τη βοήθεια των οποίων να βιώνονται πιο αντικειμενικά ή ουδέτερα.
• Αποτελεσματική αντιμετώπιση και επίλυση παλαιότερων διαπροσωπικών συγκρούσεων.
• Βελτίωση του αισθήματος αυτοελέγχου και μείωση των αισθημάτων απελπισίας.
• Εξάλειψη ή μείωση των αυτοκτονικών σκέψεων, εφόσον υπάρχουν.

Η μαθηματική εξίσωση που περιγράφει το αυγό

Τα αυγά πλέον εκτός από εξαιρετική γεύση και θέση στην καθημερινότητά μας έχουν και τον δικό τους μαθηματικό τύπο.

Επιστήμονες με βάση Πανεπιστήμιο του Κεντ στην Αγγλία, με πρόσφατη δημοσίευσή τους στην επιστημονική επιθεώρηση Annals of the New York Academy of Sciences, παρουσίασαν τον μαθηματικό τύπο ο οποίος μπορεί να περιγράψει με ακρίβεια το σχήμα κάθε ξεχωριστού αυγού.

Η «μαγική» εξίσωση

Η μελέτη του συγκεκριμένου σχήματος αποτελεί μία πρόκληση για τους επιστήμονες εδώ και πολλά χρόνια, αφού το αυγό είναι αρκετά μεγάλο για να χωρέσει ένα έμβρυο, αρκετά μικρό για να μπορέσει να βγει από το σώμα ενός οργανισμού και παράλληλα επιτρέπει την κατάλληλη διαμόρφωση ώστε να αντέχει σε πιέσεις. Όχι άδικα λοιπόν έχει χαρακτηριστεί ως το «τέλειο σχήμα»! Μέχρι πρότινος, για να χαρακτηρίσουν όλα τα σχήματα των αυγών, οι μαθηματικοί αναφέρονταν στη σφαίρα, το ελλειψοειδές, το ωοειδές ή ακόμη και το αχλαδόμορφο σχήμα, σχήματα δηλαδή τα οποία μπορούν να περιγραφούν με ακρίβεια χρησιμοποιώντας μαθηματικούς τύπους. Δεν υπήρχε όμως ένα σχήμα το οποίο να αφορά αποκλειστικά το σχήμα του αυγού. Οι ερευνητές τώρα ανέπτυξαν μία εξίσωση, η οποία εάν συνδυαστεί με τον μαθηματικό τύπο του ωοειδούς σχήματος, περιγράφει με ακρίβεια όλες τις πιθανές γεωμετρικές μορφές ενός αυγού. Αρκεί κανείς να προσθέσει στην εξίσωση τέσσερις παραμέτρους: μήκος και το πλάτος του αυγού, την απόκλιση από τον οριζόντιο άξονα και τη διάμετρο ενός συγκεκριμένου τεταρτημορίου του αυγού.

Πολύτιμη ανακάλυψη

Η ανακάλυψη του συγκεκριμένου μαθηματικού τύπου είναι πολύτιμη για τους βιολόγους ώστε αυτοί να κατανοήσουν περαιτέρω τον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκε το αυγό. Επιπλέον, ένα πεδίο στο οποίο ο μαθηματικός τύπος ενδέχεται να αποδειχθεί πολύτιμος είναι η μηχανική, αφού πλέον θα μπορούν να κατασκευαστούν λεπτά δοχεία τα οποία θα έχουν το σχήμα του αυγού που ενδεχομένως να είναι πιο ανθεκτικά από σφαιρικά δοχεία. «Ανυπομονούμε να δούμε την εφαρμογή αυτής της εξίσωσης σε όλους τους κλάδους, από την τέχνη μέχρι την τεχνολογία, από την αρχιτεκτονική μέχρι τη γεωργία», σημείωσε σε σχετικές δηλώσεις της η πρώτη συγγραφέας της δημοσίευσης Βαλερί Νάρουσιν, καταλήγοντας ότι «η ανακάλυψη αυτή αναδεικνύει για ποιον λόγο η συνεργασία ερευνητών από διαφορετικά επιστημονικά πεδία είναι σημαντική».

Επίκουρος: Θυμάμαι τις ωραίες συζητήσεις μας

«Αυτή την ευτυχισμένη μέρα και συνάμα την τελευταία της ζωής μου σου γράφω αυτό το γράμμα. Η δυσουρία και οι πόνοι που συνοδεύουν τη δυσεντερία δεν απέχουν από την υπερβολή του μεγέθους τους. Αλλά σε όλα αυτά αντιπαραβάλλω τη χαρά της ψυχής (τὸ κατὰ ψυχὴν χαῖρον) μου όταν αναθυμούμαι τις περασμένες συζητήσεις μας.»
Επίκουρος, Επιστολή προς Ιδομενέα (Διογένης Λαέρτιος, Βίοι 10.22)

Τι περιέχει ο απολογισμός της ζωής μας; Τι απομένει όταν ένας άνθρωπος φτάνει στο τέλος της ζωής του; Το τώρα ή το τότε; Όταν ο Επίκουρος γράφει την τελευταία επιστολή στον Ιδομενέα έχει συναίσθηση του τέλους του. Πεθαίνει. Δεν μπορεί παρά να είναι συνεπής. Τόσα χρόνια δίδασκε την αποφυγή του φόβου, συμπεριλαμβανομένου του φόβου του θανάτου, που όλοι θα αισθανθούν. Ο ίδιος δεν δειλιάζει, αντιθέτως. Αντλεί δύναμη από τις αναμνήσεις του. «Θυμάμαι τις συζητήσεις μας». Αυτό μένει.

Οι πιο ευχάριστες στιγμές είναι αυτές που ζήσαμε με άλλους. Με τους φίλους. Χωρίς εκείνους η ζωή (αυτό το σύντομο πέρασμα από τη γέννηση στον θάνατο) δεν μπορεί να είναι ηδονική. Η συνειδησιακή μέθεξή μας στην ηδονή απαιτεί να τη μοιραστούμε. Και η φιλία είναι μέρος της ηδονής. Ζούμε με τους άλλους. Ας τους επιλέξουμε λοιπόν.

Ο Επίκουρος είχε φίλους. Πολλούς φίλους. Ο Επικούρειος κήπος, η σχολή που ίδρυσε ο Επίκουρος, στηρίχτηκε εκεί. Τη στιγμή που οι άλλοι φιλόσοφοι προσπαθούσαν να οικοδομήσουν στέρεες σχολές σε μια Αθήνα που έβραζε φιλοσοφικά, ο Επίκουρος δίνει τη δική του προοπτική. Μόνο όσοι είναι έτοιμοι να ακολουθήσουν αυτό που έχτισε (και είναι βέβαιος για τη στεγανότητα της φιλοσοφίας του), όσοι ασπάζονται τα κηρύγματά του, τις ιδέες και τον τρόπο ζωής, μπορούν να γίνουν φίλοι. Μεταξύ τους και με τον ίδιο.

Εκεί που ο Πλάτωνας οραματίζεται την ιδανική Πολιτεία, εκεί που ο Αριστοτέλης εξετάζει τα πολιτεύματα, εκεί που ο Ζήνωνας προτείνει τη συμβίωση των αγαθών ανθρώπων ο Επίκουρος καινοτομεί. Δεν μένει στη θεωρία. Περνά στην πράξη και δημιουργεί μια κοινότητα φίλων. Ο Κήπος, ένα όραμα του Επίκουρου που έγινε πραγματικότητα, υπάρχει και σήμερα. Αντικατοπτρίζει τον εαυτό μας. Πώς θέλουμε να περάσουμε τον σύντομο βίο μας; Με θεωρίες ή με πράξεις; Μόνοι ή με φίλους; Οι συζητήσεις με φίλους είναι για τον ίδιο η μεγαλύτερη ηδονή. Η απόκτηση φίλων είναι το μέγιστο αγαθό (Κύρια Δόξα 27). Ο Στωικός Σενέκας συμφωνεί και παραθέτει τον Επίκουρο στον Λουκίλιο:

«Αντί, λέει [ο Επίκουρος], να παρατηρείς τι τρως και πίνεις, πρέπει να προσέχεις με ποιους τρως και πίνεις. Επειδή το γεύμα χωρίς φίλους είναι σαν τη ζωή ενός λιονταριού ή λύκου (Nam sine amico visceratio leonis ac lupi vita est).»
Σενέκας, Ηθικές Επιστολές 19.10

Ποιος θα επέλεγε να ζει χωρίς αναμνήσεις; Ο Επίκουρος προκρίνει την αναπόληση ευτυχισμένων στιγμών στο τέλος της ζωής του. Το παρόν βιώνεται μέσα από το παρελθόν. Θυμόμαστε τη ζωή μας. Ειδικά στο τέλος. Το αν ήταν μεγάλη ή μικρή εξαρτάται όχι από το πόσο ζήσαμε αλλά από το πώς ζήσαμε. Ο χρόνος δεν είναι ο ίδιος για όλους. Ως μέγεθος της φυσικής δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται όπως τα υπόλοιπα. Είναι στενά συνδεδεμένος με την ύπαρξή μας. Είναι η ζωή μας. Ο Επίκουρος επαναφέρει τον βιολογικό, υποκειμενικό χρόνο του ατόμου στη φιλοσοφία. Η μέτρηση του χρόνου, του προσωπικού μας χρόνου εναπόκειται στα βιώματά μας. Οι μέρες και οι νύχτες, οι μήνες και τα χρόνια δεν είναι ίδια για όλους. Ο Επίκουρος εξηγεί στον Ηρόδοτο:

«Και πρέπει να εξετάσουμε προσεκτικά και αυτό· τον χρόνο δεν πρέπει να τον ερευνήσουμε όπως τις υπόλοιπες ιδιότητες, που αναζητούμε σε ένα υποκείμενο, ανάγοντάς τις σε έννοιες (προλήψεις) που είναι ιδωμένες από πριν, αλλά πρέπει να υπολογίζουμε την καθαρή εμπειρία μας (ἐνάργημα), σύμφωνα με την οποία αποκαλούμε τον χρόνο πολύ ή λίγο. Αυτό δεν χρειάζεται απόδειξη αλλά τη σκέψη ότι τις μέρες και τις νύχτες τις συνδέουμε με τα μέρη τους, και με τον ίδιο τρόπο με τα συναισθήματα (πάθη) ή την έλλειψή τους, και με την κίνηση και τη στάση, μελετώντας το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό (σύμπτωμα) με το οποίο ονομάζουμε τον χρόνο.»
Επίκουρος, Επιστολή προς Ηρόδοτο (Διογένης Λαέρτιος, Βίοι 72-73)

Ο χρόνος μας ανήκει, είναι δικός μας, το πώς θα το επιμηκύνουμε ή θα τον συρρικνώσουμε εξαρτάται από το πώς ζούμε το παρόν. Οι αναμνήσεις είναι η ζωή μας, καθώς το παρελθόν μετουσιώνεται σε διαρκές παρόν, χωρίς στιγμές πόνου. Ο παρελθοντικός χρόνος δεν αλλάζει. Είναι η ζωή που ζήσαμε. Μέσα από τις αναμνήσεις μας ξαναβρίσκουμε τον χαμένο χρόνο. Η γεύση της μαντλέν μένει για πάντα στον ουρανίσκο για να μας θυμίζει ότι ζήσαμε. Ο θάνατος παύει να είναι φοβερός, «είναι ένα τίποτε», επειδή ζήσαμε ηδονικά και ευδαίμονα.

ΣΤΩΪΚΟΙ ΚΑΙ ΣΤΩΪΚΙΣΜΟΣ: ΑΡΘΡΑ - Σαν ένας μουσικός

Αν κάποιο κλαδί αποκοπεί από το συνεχόμενό του, δεν μπορεί να μην αποκοπεί από όλο το φυτό. Έτσι λοιπόν και ο άνθρωπος, αν αποσπαστεί από κάποιον άλλο, τότε έχει αποσπαστεί από την κοινωνία ολόκληρη. Το κλαδί, ωστόσο, άλλος το κόβει. Αντίθετα, ο άνθρωπος, που μισεί και αποστρέφεται το συνάνθρωπό του, αποχωρίζεται από τον πλησίον του, αγνοώντας όμως ότι συγχρόνως έχει αποκοπεί και από την πολιτεία ολόκληρη. Όμως, η πολιτεία είναι δώρο του Δία που την συνέστησε. Μπορούμε όμως να συνδεθούμε ξανά με τον πλησίον μας και να γίνουμε πάλι συμπληρωματικό μέρος του συνόλου. Αν, όμως, μια τέτοια αποκοπή επαναλαμβάνεται συχνά, τότε αυτό συνεπάγεται το τμήμα που αποκόπτεται με δυσκολία πλέον να ενώνεται και να αποκαθίσταται εκ νέου. Σε γενικές γραμμές, όμως, το κλαδί, που βλάστησε αρχικά και μεγάλωσε συνενωμένο με το φυτό του, δεν είναι όμοιο με το κλαδί που εμβολιάστηκε αμέσως μετά την αποκοπή του, παρά την αντίθετη άποψη των καλλιεργητών.

Να μεγαλώνεις μαζί με το φυτό, να μην ακολουθείς όμως τις ίδιες δοξασίες.

Σαν ένας μουσικός

Πρώτη έκπληξη ανοίγοντας το βιβλίο του Μάρκου Αυρηλίου: είναι γραμμένο στα αρχαία ελληνικά. Περισσότερο από τριακόσια χρόνια μετά την πολιτική εμφάνιση της Ελλάδας, ένας Ρωμαίος αυτοκράτορας διαβάζει, σπουδάζει και γράφει σ’ αυτή τη γλώσσα. Το να μιλάς αρχαία ελληνικά είναι παντελώς άχρηστο στο μέτωπο της Μοραβίας. Δεν χρησιμεύει στη διακυβέρνηση της Ρώμης, στην καθοδήγηση των στρατευμάτων, στην αντιμετώπιση των μηχανορραφιών, δεν χρησιμεύει ούτε καν για να γνωρίσεις καλύτερα τη νομολογία, τόσο δυσκολομάθητη για έναν νεαρό καίσαρα. Η γλώσσα του Πλάτωνος δεν είναι χρήσιμη για τα καθήκοντα του αυτοκράτορα, αλλά μόνον για εκείνα του ανθρώπου -σπουδαιότερο στα μάτια του Μάρκου Αυρηλίου. Δεν σε μαθαίνει να βασιλεύεις στην Αυτοκρατορία, αλλά να κυβερνάς τον εαυτό σου. Το να μιλάς αρχαία ελληνικά σημαίνει πως συνδέεσαι σ’ ένα δίκτυο του οποίου οι κόμβοι ονομάζονται Σωκράτης, Ηράκλειτος και Επίκτητος. Σημαίνει να εμβαθύνεις στη φιλοσοφία, να ανακαλύψεις ότι η πιο τολμηρή πλοηγία είναι εκείνη του πνεύματος. Σημαίνει να μεταχειρίζεσαι μια γλώσσα που χρησιμεύει για να μιλάς στον εαυτό σου, για να χρησιμοποιήσουμε έναν από τους πολυάριθμους τίτλους που δόθηκαν στα Εις εαυτόν του Μάρκου Αυρηλίου.*

Δεύτερη έκπληξη: αυτό το βιβλίο δεν είναι ένα βιβλίο τουλάχιστον όπως συνήθως το εννοούμε. Ο Μάρκος Αυρήλιος δεν γράφει για να διηγηθεί μια ιστορία ούτε για να εκθέσει κάποια θεωρία. Απλώς θέλει να θυμηθεί κάποιες θεμελιώδεις αλήθειες, να προετοιμαστεί για μια εργάσιμη μέρα, όπως ένας δρομέας που ασκείται ή ένας μουσικός της τζαζ που αυτοσχεδιάζει. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι οι νότες αλλά η μουσική, η κατάσταση συνειδητότητας στην οποία σε βυθίζει και σε συντηρεί η άσκηση. Ένα τέτοιο έργο δεν είναι φτιαγμένο για να μαθαίνεις, αλλά για να ασκείσαι, να προοδεύεις και να ζεις.

Ανάμεσα στις αρχές που πρέπει κανείς να θυμάται καθημερινά, ο Μάρκος Αυρήλιος επιμένει στη σχέση που μας ενώνει με τους άλλους και με το σύμπαν. Η αλήθεια του καθενός δεν βρίσκεται μέσα του αλλά στους ομοίους του. Ο άνθρωπος δεν γίνεται και δεν παραμένει ο ίδιος παρά μόνο μέσω της επαφής του με τους άλλους ανθρώπους, όχι γενικά με τους ανθρώπους, αλλά με εκείνους που θα συναντήσει στη διάρκεια μιας ημέρας, για λίγα δευτερόλεπτα, για μια συνάντηση ή μια σύσκεψη. Ας μην είμαστε αποκομμένοι από εκείνους με τους οποίους ζούμε: τα πρόσωπα τα πιο κοντινά μας είναι τα πιο δύσκολα να δούμε - και από την άποψη της ηθικής η τύφλωση αρχίζει με την πρεσβυωπία. Ας μην ξεκόβουμε από τους ενδεείς: με το πέρασμα του χρόνου, το πέπλο της κοινωνικής αυταπάτης σχίζεται και ο δούλος Επίκτητος είναι το ίδιο σημαντικός με τον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο. Ας μην ξεκόβουμε από τους ξένους: θα πάψουν να μας φαίνονται ξένοι, όταν ζήσουμε μαζί τους. Ας μην ξεκόψουμε από τους Έλληνες: έχουν εφεύρει τον άνθρωπο.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: Ι. ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΛΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

6.3. Τι είναι η σοφιστική κίνηση;

Οι σοφιστές δεν αποτελούν φιλοσοφική σχολή, σαν τους Πυθαγορείους ή την πλατωνική Ακαδημία. Δεν πρεσβεύουν ένα κοινό δόγμα, δεν αναφέρονται σε κάποιον αρχηγέτη ή ιδρυτή, δεν έχουν τους ίδιους στόχους, την ίδια πολιτική τοποθέτηση και τους ίδιους αντιπάλους. Το πιο πιθανό είναι ότι οι ίδιοι δεν θα ενέτασσαν καν τους εαυτούς σε ένα ενιαίο ρεύμα.

Η αντιμετώπιση των σοφιστών ως διακριτής ομάδας φιλοσόφων με κοινή ταυτότητα είναι σε μεγάλο βαθμό μια κατασκευή του Πλάτωνα, μια κατασκευή που επιβλήθηκε στους μεταγενέστερους. Στον Πλάτωνα επίσης οφείλεται και η αρνητική χροιά που πήρε η λέξη «σοφιστής», μια σημασία που δεν πρέπει να ήταν καθιερωμένη, αν σκεφτεί κανείς ότι, πενήντα χρόνια μετά τον θάνατο του Σωκράτη, ο μαθητής του Αισχίνης (Κατά Τιμάρχου 125, 173, 175) δεν διστάζει να αποκαλέσει τον Σωκράτη και τον Δημοσθένη «σοφιστές». Ο σκοπός του Πλάτωνα είναι σαφής. Θέλει πάση θυσία να αναδείξει τη μοναδικότητα του Σωκράτη. Στα μάτια όμως του μέσου Αθηναίου, όπως φάνηκε και από τις Νεφέλες του Αριστοφάνη, η διαφορά του Σωκράτη από τους σοφιστές δεν ήταν καθόλου εμφανής.

Δυστυχώς όλα σχεδόν τα έργα των σοφιστών έχουν χαθεί. Στην αρνητική εικόνα που μας μεταφέρουν οι πλατωνικοί διάλογοι, λίγες είναι οι αντίθετες μαρτυρίες που μπορούμε να επικαλεστούμε για να φτάσουμε σε μια πιο αντικειμενική αποτίμηση. Συνήθως μάλιστα οι μεταγενέστεροι συγγραφείς αναφέρονται συλλογικά στις θέσεις των σοφιστών, και έτσι είναι πολύ δύσκολο να εντοπίσει κανείς την ειδική συνεισφορά κάθε εκπροσώπου της σοφιστικής κίνησης. Δεν μας μένει παρά να κάνουμε το ίδιο κι εμείς.

Αν προσπεράσουμε προς στιγμήν τα ίδια τα φιλοσοφικά επιχειρήματα, η πλατωνική πολεμική προβάλλει με έντονα αρνητικό τρόπο δύο γνωρίσματα των σοφιστών. Ο σοφιστής δεν έχει σταθερό τόπο και σπίτι, είναι περιφερόμενος άπατρις. Επιπλέον, διδάσκει έναντι αμοιβής, είναι «έμμισθος θηρευτής νέων και πλουσίων» (Πλάτων, Σοφιστής 231d, 223b). Ο Πλάτων δεν παραποιεί στο σημείο αυτό την αλήθεια. Οι πιο γνωστοί σοφιστές προέρχονται από την περιφέρεια της ελληνικής επικράτειας: ο Πρωταγόρας από τα Άβδηρα της Θράκης, ο Γοργίας από τους Λεοντίνους της Σικελίας, ο Πρόδικος από την Κέα, ο Ιππίας από την Ηλεία, ο Θρασύμαχος από τη Χαλκηδόνα της Προποντίδας. Μόνο ο Αντιφών είναι Αθηναίος. Η δράση των σοφιστών δεν τοποθετείται στις άσημες πατρίδες τους, αλλά στα κέντρα του ελληνισμού, και κυρίως στην Αθήνα. Εκφωνούν επιδεικτικούς λόγους σε πανελλήνιες γιορτές, περιτριγυρίζονται από μαθητές, ζουν από τη διδασκαλία τους, ίσως μάλιστα η απασχόλησή τους αυτή να είναι και ιδιαίτερα επικερδής.

Αν οι κατηγορίες του Πλάτωνα είχαν διατυπωθεί μερικά χρόνια αργότερα, κανείς δεν θα τις έπαιρνε στα σοβαρά. Ο σοφός της ελληνιστικής εποχής αισθάνεται πατρίδα του όλη την οικουμένη. Και θεωρεί αυτονόητο ότι πρέπει να πληρώνεται για τη διδασκαλία του, όπως άλλωστε πληρωνόταν ήδη ο Ισοκράτης. Στην εποχή όμως του Σωκράτη και των σοφιστών τα πράγματα είναι διαφορετικά. Για τους Αθηναίους, η ιδιότητα του πολίτη και η συμμετοχή στα κοινά είναι η ύψιστη τιμή. Ένας ξένος ή ένας μέτοικος, όσο πλούσιος και διάσημος κι να ήταν (και υπήρχαν πάρα πολλοί τέτοιοι κατά τον 5ο αιώνα), δεν έπαυε να θεωρείται κατώτερος, αφού τα πλούτη και η φήμη δεν εξασφάλιζαν πολιτικά δικαιώματα. Από την άλλη μεριά, το να διδάσκεις την υψηλή τέχνη της πολιτικής έναντι αμοιβής σε κατέτασσε αυτομάτως στην κατηγορία του «βαναύσου», αφού μόνο οι χειρώνακτες δέχονταν να εμπορευτούν την τέχνη τους. Οι κατηγορίες επομένως του Πλάτωνα θα πρέπει να έπιαναν τόπο, ιδίως μάλιστα όταν προέβαλλε το αντίθετο υπόδειγμα του Σωκράτη, ο οποίος δεν έκρυβε τη φτώχεια του και ήταν τόσο περήφανος για την αθηναϊκή καταγωγή του, ώστε ποτέ στη ζωή του δεν θέλησε να βγει από τα σύνορα της πόλης του.

Τι διδάσκουν όμως οι σοφιστές στην Αθήνα; Πώς προσελκύουν τους μαθητές τους; Όταν ο Σωκράτης θέτει αυτό το ερώτημα στον Πρωταγόρα (στον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο), παίρνει την απάντηση ότι το αντικείμενο της διδασκαλίας του είναι η «πολιτική τέχνη», η δυνατότητα να διαμορφώνει κανείς «αγαθούς πολίτες»: «Το μάθημά μου είναι η σωστή αντιμετώπιση των οικείων υποθέσεων (πώς να διοικεί κανείς άριστα το σπίτι του) και των υποθέσεων της πόλης (πώς να γίνει ασυναγώνιστος στην πολιτική πρακτική και στον πολιτικό λόγο)» (Πλάτων, Πρωταγόρας 318e-319a). Όταν η ίδια ερώτηση απευθύνεται στον Γοργία, η απάντηση είναι πιο συγκεκριμένη: ο Γοργίας διδάσκει «την ωραιότερη τέχνη», την τέχνη της ρητορικής. Η ρητορική προσφέρει το σπουδαιότερο αγαθό στον άνθρωπο, γιατί του «εξασφαλίζει την προσωπική του ελευθερία, δίνοντάς του τη δυνατότητα να εξουσιάζει τους άλλους μέσα στην πόλη του». Η εξουσία στη δημοκρατική πόλη στηρίζεται στην πειθώ. Εξουσιάζει, όποιος κατέχει την τέχνη της πειθούς, «όποιος μπορεί να πείσει με τα λόγια τους δικαστές στο δικαστήριο, τους βουλευτές στη Βουλή, τους πολίτες στην Εκκλησία του Δήμου» (Πλάτων, Γοργίας 452d-e).

Θα μπορούσε να θεωρήσει κανείς ότι οι δύο απαντήσεις είναι διαφορετικές. Ο συνετός Πρωταγόρας διδάσκει την καθαγιασμένη στη Αθήνα πολιτική τέχνη, ενώ ο κυνικός Γοργίας την εξουσία της πειθούς Στην ακραία της εκδοχή η στάση του Γοργία οδηγεί στην ταύτιση της αρετής και της δύναμης, σε αυτό που διακήρυξε ένας άλλος σοφιστής ο Θρασύμαχος, λέγοντας ότι «δίκαιο δεν είναι τίποτε άλλο παρά το συμφέρον του ισχυρότερου» (Πλάτων, Πολιτεία 338c). Ίσως πάλι η απάντηση του Γοργία να μην είναι τόσο διαφορετική από την απάντηση του Πρωταγόρα. Ο σοφιστής διδάσκει τη σωστή άσκηση της πολιτικής πρακτικής, η οποία εξαρτάται από την ορθή χρήση του πολιτικού λόγου. Σε αυτό συμφωνούν και ο δύο. Ο Γοργίας απλώς προσθέτει ότι η ορθή χρήση του πολιτικού λόγου έχει όνομα: πρόκειται για τη νέα τέχνη της ρητορικής, η οποία ακριβώς ορίζεται ως «δημιουργός πειθούς». Ο Πλάτων, που αναπλάθει την όλη συζήτηση, μας αφήνει να βγάλουμε τα δικά μας συμπεράσματα.

Για κάποια λοιπόν πράγματα είμαστε σίγουροι. Οι σοφιστές φιλοδοξούν να καλύψουν ένα κενό στην εκπαίδευση των πολιτών, ένα κενό που προέκυψε από την ταχύτατη επικράτηση των δημοκρατικών θεσμών. Η ειδικότητά τους είναι η γνώση της πολιτικής τέχνης. Ισχυρίζονται ότι με τη διδασκαλία της πολιτικής τέχνης κάνουν τους ανθρώπους καλύτερους - συνδέουν επομένως την αρετή με την πολιτική. Και διαβλέπουν την άμεση σχέση της πολιτικής αποτελεσματικότητας με την έντεχνη χρήση του λόγου.

Από εδώ και πέρα αρχίζουν οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των σοφιστών. Άλλοι επικεντρώθηκαν στην ανάλυση των κοινωνικών θεσμών και του πολιτισμού, όπως ο Πρωταγόρας και ο Αντιφών, και έφεραν στο προσκήνιο την αντίθεση «φύσης» και «νόμου» - οι σταθερές καταβολές του είδους ή οι κοινωνικές συμβάσεις είναι το θεμέλιο της ανθρώπινης συμπεριφοράς; Το πρόβλημα της αντικειμενικής γνώσης και της αλήθειας απασχόλησε τον Πρωταγόρα και τον Γοργία. Ο Πρόδικος ήταν ο πρώτος που ενδιαφέρθηκε για τα γλωσσικά ζητήματα, ενώ ο Γοργίας θεωρείται ο θεμελιωτής της ρητορικής. Ο Ιππίας ίσως αποτελεί σύνδεσμο της σοφιστικής με την παλαιότερη προσωκρατική φιλοσοφία, αφού επιμένει στη διδασκαλία των μαθηματικών και της αστρονομίας. Και μόνο η αναφορά στα παραπάνω προβλήματα αρκεί για να αντιληφθεί κανείς τη συμβολή των σοφιστών στον μετασχηματισμό της φιλοσοφίας κατά τον 5ο αιώνα.