Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ - Κανονισμός λειτουργίας βιβλιοθήκης

Κανονισμός λειτουργίας βιβλιοθήκης

Η επιγραφή είναι χαραγμένη πάνω σε μαρμάρινη πλάκα, που βρέθηκε στην αγορά της Αθήνας και χρονολογείται στα τέλη του 1ου ή στις αρχές του 2ου αι. μ.Χ.. Ρυθμίζεται ο τρόπος λειτουργίας της "βιβλιοθήκης του Πανταίνου", που είχε χτιστεί στην αγορά της Αθήνας με δωρεά του Φλαβίου Πανταίνου.

Κανονισμός λειτουργίας βιβλιοθήκης

Βυβλίον οὐκ ἐξε-
νεχθήσεται, ἐπεὶ
ὠμόσαμεν· ἀνυγή-
σεται ἀπὸ ὥρας πρώ-
της μέχρι ἕκτης.

***
Βιβλίο δεν θα βγει απ᾽ τη βιβλιοθήκη,
γιατί το ορκιστήκαμε· θα είναι ανοικτή
η βιβλιοθήκη από την πρώτη ώρα
μέχρι την έκτη.¹
 ---------------
¹ Το διάστημα της ημέρας από την ανατολή ώς τη δύση του ήλιου υποδιαιρείτο κατά κανόνα σε 12 ώρες.
 

Ελληνική Νομαρχία: Η επιστήμη του πολέμου και η ελευθερία της πατρίδας

Επιτέλους, ποιός, σε όποια κατάσταση κι αν βρίσκεται, δε θ’ αναγνωρίσει τη μεγάλη ωφέλεια της ελεύθερης ζωής; Σ’ αυτήν, ο πραματευτής βρίσκει ασφάλεια στην περιουσία του (εις το έχειν του), ο τεχνίτης έπαινο για τα έργα του κι ο παντρεμένος βεβαιότητα για την τιμή του· ο νέος έχει ευρύχωρο δρόμο για ν’ αναπτύξει τη φυσική κλίση του και να δείξει την εξυπνάδα του· αναμφίβολα, ο στρατιώτης θα ευεργετηθεί για τις ηρωικές πράξεις του· ο φτωχός δε φοβάται την ατιμία, αλλά βρίσκει συμπάθεια και βοήθεια στις δυστυχίες του και όχι ανυποληψία και ύβρεις· τέλος πάντων, κάθε καλός άνθρωπος βλέπει φανερά την ανάγκη της ελεύθερης ζωής και μόνον ο κακός θα επιλέξει τη δουλεία· αδελφοί μου, αυτό είναι φανερό, κι εσείς πολύ καλά πρέπει να το καταλάβετε.

Αφού λοιπόν είναι προφανές, ότι μόνον η ελευθερία κάνει τους ανθρώπους ενάρετους κι εμφυτεύει στις καρδιές όλων των πολιτών την άμιλλα, ώστε να κάνουν αγαθές πράξεις (ευ πράττειν), γι’ αυτό και μόνο στις ελεύθερες πολιτείες γεννιούνται μεγάλοι άνθρωποι και ιδού πώς η ελεύθερη πολιτεία είναι η αιτία για μεγάλα κατορθώματα.

Όπως ένα μυρωδάτο λουλούδι (ευώδες άνθος), όταν γεννιέται ανάμεσα στα δάση, όπου κανείς δεν το βλέπει, ή κατατρώγεται από τα ζώα ή σαπίζει τελείως με τον καιρό, τέτοιας λογής πράγματα συμβαίνουν και στις υποδουλωμένες πόλεις, στις οποίες, όταν βρεθεί κάποιος άξιος άνθρωπος (άξιον υποκείμενον), αφού δεν έχει τρόπο ν’ αναδειχθεί, πεθαίνει, χωρίς κανένας να γνωρίσει ποτέ την αξιοσύνη του.

Για τούτο, και η ιστορία, σχεδόν καθόλου ή πολύ σπάνια, μνημονεύει άξιους ανθρώπους που έζησαν σε καθεστώς δουλείας, ενώ, αντίθετα, εξιστορεί πλουσιοπάροχα μύρια ονόματα ανδρών που αναδείχτηκαν σε πολιτείες ελεύθερες· λοιπόν, η ελευθερία είναι για τους άξιους πολίτες της ό,τι είναι το καλλιεργημένο περιβόλι για τα ωραία λουλούδια του, τα οποία είναι χρήσιμα, επαινούνται και αναγνωρίζονται απ’ όλους.

Αλλά, πόσες φορές πρέπει να το φωνάξω, πως η ελευθερία στον άνθρωπο είναι πιο αναγκαία κι από την ίδια την ύπαρξή του! Γιατί αυτή κάνει τη ζωή γλυκιά, αυτή γεννά τους υπερασπιστές της πατρίδας, αυτή φτιάχνει νομοθέτες, ενάρετους, σοφούς ανθρώπους και τεχνίτες, αυτή μόνη, τέλος πάντων, τιμά την ανθρωπότητα.

Άραγε, πόσοι άνδρες ικανοί γεννιούνται στην Ελλάδα, αλλά πεθαίνουν όπως γεννήθηκαν, αφού δεν έχουν τα μέσα που είναι αναγκαία για να πετύχουν σπουδαία πράγματα;

Ω, Έλληνες, οι ελεύθεροι λαοί τιμούν τους άξιους ανθρώπους, και όσο ζουν και μετά τον θάνατό τους· όσο βρίσκονται στη ζωή τους τιμούν με τον κοινό σεβασμό (κοινόν σέβας), με τους αληθινούς επαίνους, με γενναία βραβεία και με στεφάνια δόξας που τους προσφέρουν· κι όταν πεθάνουν, τους αποδίδουν τιμές με μνήμη αιώνια· τα ονόματά τους βρίσκονται χαραγμένα σε ναούς, πυραμίδες ή στύλους και ο καθένας μπορεί να δει τον νεκρό ήρωα ζωγραφισμένο ή σε άγαλμα· ώστε, βλέποντας τον, οι πολίτες εύκολα παρακινούνται να δουλέψουν με πίστη για την πατρίδα τους και με κάθε χαρά να θυσιάσουν τη ζωή τους για τη σωτηρία της. Κάθε συμπολίτης, αντικρύζοντας τη μορφή ενός ήρωα που έχει πεθάνει, λέει στον εαυτό του: ε! άμποτες να γίνω κι εγώ άξιος για τέτοια δόξα και ν’ αθανατίσω τ’ όνομά μου.

Αναμφίβολα, στη νομαρχία, φτάνει και μόνον ο πόθος του πολίτη για επιδόσεις και πράξεις αγαθές (ευ πράττειν) και μύρια είναι τα μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει· πού να βρει κανείς τέτοιαν άμιλλα σε καθεστώς δουλείας; Πώς ν’ αποκτήσει δόξα ο ενάρετος άνθρωπος, εκεί όπου η αρετή καταφρονείται και ατιμάζεται; Μάλιστα, για ν’ αποδείξω ετούτα και να σας καταπείσω, παρακαλώ τους αναγνώστες να διαβάσουν απλώς την ιστορία των προγόνων μας· αυτήν είναι αδιάψευστος (αψευδής) καθρέφτης των ανθρώπινων πραγμάτων· με την ιστορία φωτίζεται ο αμαθής, και ο στοχαστικός προβλέπει σχεδόν όσα πρόκειται να συμβούν στο μέλλον, αφού οι άνθρωποι, όταν βρίσκονται στις ίδιες περιστάσεις, πάντοτε κάνουν όλοι τα ίδια πράγματα.

Λοιπόν, όποιος είναι δύσπιστος ας πάρει στα χέρια του τον αξιαγάπητο (αξιάγαστον) Πλούταρχο και τον γλυκύτατο (ηδύτατο) Ξενοφώντα, για να μάθει πόσα μπορεί να καταφέρει ο ανθρώπινος νους σε μια ελεύθερη πολιτεία και να δει, ταυτόχρονα, ότι όσα φαίνονται αδύνατα στους δούλους, μόλις είναι δύσκολα για τους ελεύθερους και μεγαλόψυχους άνδρες.

Αδελφοί μου, το ξαναλέω, η ιστορία είναι το ευκολότερο μέσο για να καταλάβετε πόσα μεγάλα κατορθώματα φέρνει η ελευθερία· αυτή, τέλος πάντων, είναι ο πιο σοφός δάσκαλος των ανθρώπων που αγαπούν να μάθουν την αλήθεια, και μάλιστα των σημερινών Ελλήνων, που την έχουν τόσο μεγάλη ανάγκη.

Αδελφοί μου, ανάμεσα στα πολλά επιπλέον αποτελέσματα της ελευθερίας, τα οποία θα προκαλέσουν τον θαυμασμό σας, αναφέρω και τούτο: όταν διαβάσετε για τις νίκες των προγόνων μας και συγκρίνετε το πλήθος τους με το πλήθος των εχθρών, θα μείνετε έκθαμβοι και ίσως κάποιοι να έχουν αμφιβολίες. Αφήνοντας λοιπόν στην άκρη κάμποσα, τα οποία θα σας φανούν επίσης παράξενα, θέλω μόνο προκαταβολικά να σας μιλήσω για τον πόλεμο, αν και δεν είναι ακριβώς ο τόπος εδώ για μια τέτοια κουβέντα, κι ούτε είμαι ο ίδιος τόσο ικανός, όσο χρειάζεται, για να συζητήσω τέτοιο θέμα· ωστόσο, ελπίζω τουλάχιστον να μη σας δυσαρεστήσω.

Ο πόλεμος είναι πότε δίκαιος και πότε άδικος· αυτό κρίνεται από τις αιτίες που τον προκαλούν. Παραδείγματος χάρη, όταν έχει ως κίνητρο την υπεράσπιση (διαφέντευσιν) της ζωής και της ελευθερίας, είναι δίκαιος· όμως, είναι άδικος ο πόλεμος, όταν κάποιος άνδρας φθονερός και άρπαγας, συναθροίζοντας κι άλλους κακότροπους και κακοήθεις άντρες, δίνοντάς τους χρήματα ή με άλλα κατάπτυστα μέσα, ορμάει ενάντια στους ίδιους τους συμπατριώτες του, κλέβει, αρπάζει, λεηλατεί και καταστρέφει άσπλαχνα τα πάντα, για να χορτάσει τη λύσσα της φιλοδοξίας ή της κενοδοξίας του.

Αν πάλι ανατρέξουμε στη διάρκεια των παρελθόντων αιώνων και θελήσουμε να εξετάσουμε ακριβώς όσα συνέβησαν στην ιστορία των ανθρώπων, θα βρούμε ότι ο πόλεμος είναι τόσο παλαιός όσο η ανθρωπότητα η ίδια· θα δούμε ακόμη, ότι για πολλούς αιώνες λειτούργησε (χρησίμευσε) ως νόμος, επειδή ο καθένας έπαιρνε μόνος του εκδίκηση πολεμώντας· λοιπόν, κάπως έτσι, από τον άδικο πόλεμο εκείνου που επιτίθεται και αρπάζει, γεννήθηκε ο δίκαιος πόλεμος της διαφέντευσης.

Όμως, δεν υπάρχει αντίρρηση, ότι, αν υποθέσουμε τρεις άντρες με την ίδια δύναμη, οπωσδήποτε οι δύο θα πρέπει να νικήσουν τον ένα· λοιπόν, η ανάγκη αυτή δίδαξε στους λιγότερους αναρίθμητους τρόπους και τέχνες, για να υπερασπιστούν την πατρίδα τους εναντίον των περισσότερων. Αλλά, για να το πω έτσι, επειδή η ιστορία (ζωή) των τεχνών είναι πάρα πολύ μεγάλη, μακρά είναι και η νηπιότητά τους· επομένως, χρειάστηκε να περάσουν πολλοί αιώνες, μέχρι τα χρόνια των Αιγυπτίων, των Περσών και των άξιων προγόνων μας, των Ελλήνων, στους οποίους, τελικά, η τέχνη του πολέμου, μικραίνοντας τον φόβο των λιγότερων και αυξάνοντας τις δυσκολίες στους πολυάριθμους, συγκρότησε με τα ίδια της τα υλικά τη θαυμάσια επιστήμη ή τέχνη της τακτικής. Με τους κανόνες της επιστήμης αυτής και χάρη στην ενασχόληση μερικών αξιόλογων ανθρώπων, οι Έλληνες έφτασαν σε τέτοιο σημείο τελειότητας την πολεμική τέχνη, ώστε για πολλούς αιώνες νικούσαν εχθρούς δεκαπλάσιους σε αριθμό και τρόμαξαν έτσι ολόκληρη σχεδόν την οικουμένη.

Οι νίκες των λιγότερων ενάντια στους περισσότερους μπορούν να παρομοιαστούν με τα πειράματα της μηχανικής: μπροστά τους μένει κατάπληκτος (έκθαμβος) ο θεατής που αγνοεί τις αιτίες. Ποιός απ’ αυτούς θα πιστέψει τον μηχανικό που λέει ότι μ’ ένα βάρος 10 κιλών μπορεί να σηκώσει άλλο βάρος 10 τόνων; Αναγκαίο είναι, λοιπόν, να τους καταπείσει με παραδείγματα και αποδείξεις· έτσι και στην πολεμική τακτική, όταν ένας αρχιστράτηγος λέει ότι οι δέκα πολλές φορές μπορούν να νικήσουν τους εκατό στρατιώτες, δύσκολα θα τον πιστέψουν όσοι αγνοούν την τέχνη του πολέμου· όμως, αν δείξουμε σ’ αυτούς χίλια παραδείγματα, τόσο από τους παλαιούς όσο και από τους νεότερους χρόνους, αναμφίβολα θα πειστούν τελείως.

Όμως, αφήνω στην άκρη τα πιο πολλά, για λόγους συντομίας, αφού παρακάτω θα παρουσιαστούν διάφορες αφορμές για ν’ αποδείξω τη διαφορά των ελεύθερων στρατευμάτων από τα υποδουλωμένα· μόνο το παράδειγμα του Λεωνίδα θέλω ν’ αναφέρω, που αποδεικνύει αρκετά τη γενναιότητα και τη μεγαλοψυχία που εμφυτεύει η ελεύθερη ζωή στις καρδιές των ανθρώπων· βεβαίως, αυτές οι δύο αρετές είναι η πρώτη και πιο αναγκαία βάση της πολεμικής επιστήμης.

Αυτός, λοιπόν, ο μέγας Λεωνίδας, όταν βρέθηκε με δυο χιλιάδες στρατιώτες στο στενό των Θερμοπυλών, και βλέποντας το πλήθος των εχθρών να πλησιάζει, αποφάσισε αμέσως να θυσιαστεί υπέρ της πατρίδας του, της Ελλάδας· διάλεξε λοιπόν μόνο τριακόσιους Σπαρτιάτες πολεμιστές, έστειλε πίσω τους υπόλοιπους, και είπε στους διαλεγμένους:

«Εμπρός, αδελφοί μου! H ελευθερία της πατρίδας κρέμεται σήμερα από την ανδρεία μας. Ας μη δειλιάσει κανένας μπροστά σε τόσους εχθρούς· αυτοί, αν και είναι πολλοί, είναι όμως άνανδροι και θηλυμανείς. Οι βάρβαροι θα τρομάξουν, μόλις δουν τους Έλληνες να ορμούν εναντίον τους· ας πάμε λοιπόν. Η δόξα μιας τέτοιας μάχης (επιχειρήσεως) δεν είναι καθημερινή, αλλά συμβαίνει σπάνια· ας μη χάσουμε την ευκαιρία για τέτοια τιμή, ας αφήσουμε τα ονόματά μας στους αιώνες (αιωνιάσωμεν) και ας δοξάσουμε (ευφημίσωμεν) την πατρίδα μας. Ο ίδιος έχω χρέος να θυσιαστώ γι’ αυτήν, και σεις είστε συμπατριώτες μου και δεν μπορείτε να στοχαστείτε αλλιώς, διαφορετικά από μένα. Η ζωή του αληθινού πολίτη πρέπει να τελειώνει ή [πεθαίνοντας] για την ελευθερία του ή με την ελευθερία του. Αλλά πώς μπορώ να εκφράσω τον ενθουσιασμό εκείνου του ήρωα και τον ένθερμο ζήλο αυτών που τον ακολουθούσαν; Ω Έλληνες! Τέτοια πράγματα δεν γράφονται ούτε μπορεί να τα διηγηθεί κανένας, μπορούμε μόνο να τα αισθανθούμε.»

Έτσι λοιπόν, αφού τον άφησαν οι υπόλοιποι να τελειώσει τον λόγο του, παίρνοντας ο καθένας τα όπλα του (άρματα), όλοι με την ίδια θέληση (ομοθυμαδόν) και με ανήκουστη ανδρεία όρμησαν κατά των εχθρών τους. Τίποτε άλλο δεν έβλεπαν παρά μόνο τη δόξα της νίκης, τη χαρά των συμπατριωτών τους, την ανανδρία των αντιπάλων τους και την αθανασία του ονόματός τους. Εν ριπή οφθαλμού σκότωσαν πλήθος βαρβάρων κι έπεσαν στη μάχη με τ’ άρματα στα χέρια, μέχρι τον τελευταίο, ετοιμάζοντας έτσι για τους συμπατριώτες τους την τελική νίκη κατά των εχθρών, οι οποίοι, φοβισμένοι από τα κατορθώματα τόσο λίγων Ελλήνων, μόλις που τόλμησαν να δοκιμάσουν την ανδρεία των υπολοίπων.

Έτσι, του αείμνηστου Λεωνίδα η γενναία απόφαση έφερε την ελευθερία όλης της Ελλάδας και γέμισε τους βαρβάρους με ανυπόφορη ντροπή. Ω μεγαλόψυχε και θαυμάσιε Λεωνίδα! Ω τρισευτυχισμένη (πανολβία) Ελλάδα που αξιώθηκες τέτοια λαμπρή τύχη! Ιδού ο καρπός των καθημερινών αγώνων που έδωσαν τα παιδιά σου. Ιδού τα θαυμαστά αποτελέσματα των φοβερών νόμων του μεγάλου Λυκούργου! Επιτέλους, ιδού ο σκοπός των ασκήσεων (γυμνάσεων), με τις οποίες οι πολίτες βρίσκονταν πάντα σε πόλεμο, ο οποίος, αν και πλαστός, δίδασκε με μεγάλη ευκολία τα πιο αναγκαία μαθήματα της στρατιωτικής τέχνης· αυτήν, μαζί με τη μεγαλοψυχία, έφεραν σε πέρας ευτυχές τις πλέον δύσκολες επιχειρήσεις.

Αδελφοί μου, η τακτική για το στράτευμα είναι ό,τι η ψυχή για το σώμα· είναι δε βεβαιωμένο από τους μεγάλους πολέμαρχους, πως δέκα χιλιάδες στρατιώτες, καλά γυμνασμένοι και οδηγούμενοι από άξιο αντιστράτηγο, μπορούν να νικήσουν είκοσι χιλιάδες και περισσότερους εχθρούς, αν αυτοί δε γνωρίζουν από τακτική.

Βέβαια, η επιστήμη των αρμάτων δεν είναι τόσο εύκολη όσο νομίζουν κάποιοι· μάλιστα είναι από τις δυσκολότερες. Ω! πόσο οι προπάτορές μας προσπαθούσαν, από νεαρή ακόμη ηλικία, να μάθουν την πολεμική τέχνη! Χάρη σ΄ αυτήν λοιπόν, οι λιγότεροι νικούν τους περισσότερους· ωστόσο, η σπανιότητα των μεγάλων αρχιστράτηγων αποδεικνύει πως είναι αρκετά δύσκολο ν’ αποκτήσει κάποιος με την αξία του τέτοιο όνομα, και ακούστε την αιτία.

Ο αληθινός αρχιστράτηγος πρέπει να ενώσει πολλά φυσικά χαρίσματα, πολλές αρετές και πολλές γνώσεις (μαθήσεις). Πρώτα λέω πως πρέπει να έχει σταθερή και άφοβη καρδιά, για να μη δειλιάσει σε οποιονδήποτε κίνδυνο κι αν βρεθεί και για να μην αφήσει στην τύχη όσα μπορεί να κάνει ο ίδιος· να έχει κοφτερό μυαλό (αγχίνους), για να προβλέπει στον κατάλληλο καιρό τις δραστηριότητες (επιτηδεύματα) και τις βουλές του εχθρού· να είναι άοκνος, ώστε να προλαβαίνει κάθε ευκαιρία, ακόμα και την ελάχιστη, αφού, όπως συμβαίνει πολλές φορές στον πόλεμο, και οι παραμικρές αμέλειες προξενούν μεγάλες καταστροφές.

Να είναι δίκαιος και φιλαλήθης, για ν’ απολαύσει το θάρρος και την αγάπη των στρατιωτών του. Πρέπει να τιμά και να βραβεύει την αξιοσύνη, σε όποιον άνθρωπο τύχει να τη βρει, για να παρακινεί έτσι προς τη δόξα και τους λιγότερο άξιους.

Να τιμωρεί (παιδεύει) σύμφωνα με τους νόμους τον φταίχτη, όποιος κι αν είναι, χωρίς προκαταλήψεις για τα πρόσωπα, ώστε να διώχνει τις κακές σκέψεις από το μυαλό τους. Ν΄ ακροάζεται τις γνώμες όλων και να διορθώνει τα δικά του σφάλματα, ώστε, ας το πω έτσι, να λατρεύεται από τους πιστούς στρατιώτες του· τέλος πάντων πρέπει να γνωρίζει τους τόπους και το θέατρο του πολέμου σαν το σπίτι του, για ν’ αποφεύγει τις ενέδρες του εχθρού και να ξεγελάει τους στοχασμούς του.

Ο τέλειος αρχιστράτηγος πρέπει ακόμη να γνωρίζει τη γλώσσα των εχθρών του και τις φυσικές κλίσεις τους, να μαθαίνει όσα μπορεί για τον αρχιστράτηγο τους και τις ικανότητές του· με λίγα λόγια, πρέπει να ξέρει όλες τις στρατιωτικές ασκήσεις του ιππικού και του πεζικού στρατεύματος, ώστε να διατάζει ορθώς και να τον υπακούνε αμέσως. Επειδή, όποτε κάποιος αρχιστράτηγος ή οποιουδήποτε άλλου μεγάλου αξιώματος άνθρωπος δεν γίνεται σεβαστός, τις περισσότερες φορές το σφάλμα είναι δικό του, γιατί αναμφίβολα οι στρατιώτες υπακούνε όποιον ξέρει να προστάζει.

Τέτοια γυμνάσματα και μαθήσεις, μαζί με άλλα πολλά που δεν γράφω χάρη συντομίας, γίνονταν με κάθε προσοχή κι επιμέλεια από τους προγόνους μας, κι αυτά αποτελούσαν τη σύνθετη τέχνη του πολέμου, δηλαδή την τακτική.

Οι δε στρατιώτες πρέπει να γνωρίζουν στην πράξη και τέλεια την εξάσκηση στα όπλα, να μπορούν να βαδίζουν με τάξη και να υπακούνε αμέσως στις προσταγές των αρχηγών τους, οι οποίοι χρειάζεται να είναι όσο το δυνατόν βραχύλογοι.

Τέλος πάντων, πρέπει να είναι συνηθισμένοι στο να υποφέρουν κάθε κόπο· όμως τέτοια μόνο με την καλή διοίκηση μπορεί να τ’ αποκτήσει κάποιος και μόνη η ελευθερία είναι η πρώτη αιτία για τα μεγάλα κατορθώματα.

Όμως η τακτική δεν συνίσταται απλώς στο να ξέρει ο στρατιώτης πώς να πολεμήσει σε ανοιχτή πεδιάδα, αφού κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς ανώφελο σε περίπτωση που ο εχθρός βρεθεί ασφαλισμένος σ’ ένα κάστρο ή προφυλαγμένος σε όρη δύσβατα και δάση. Οπότε, η τακτική περιλαμβάνει όλα τα ζητήματα του πολέμου, και ειδικά όσα έχουν σχέση με την ένοπλη δραστηριότητα, κατά την οποία μόνον η πολεμική τέχνη μπορεί ν’ αναπληρώσει από ανάγκη την έλλειψη δύναμης ή και να την υπερβεί.

Η στρατιωτική οργάνωση λοιπόν είναι το δυσκολότερο μάθημα της τακτικής και μέσω της καλής οργάνωσης, πολύ συχνά, οι εκατό άνδρες δεν μπορούν να νικηθούν από χίλιους. Όπως καταλαβαίνει ο καθένας, η νίκη βρίσκεται στο ν’ αντιπαρατάξουμε στις δυνατές δυνάμεις άλλες δυνατότερες, όμως μόνον η τέχνη διδάσκει τον αρχιστράτηγο πώς να τα γνωρίζει αυτά όλα με ακρίβεια.

Γι’ αυτό και η επιστήμη των αρμάτων είναι διεξοδικότατη και χρειάζεται σχετικά να γραφτεί βιβλίο όχι μικρό· αυτό μάλιστα το έχουν μεγάλη ανάγκη σήμερα οι Έλληνες και μακάρι κάποιος φιλογενής και φιλόπονος να καταφέρει να γράψει, ώστε να μάθουν όλοι πόσο σημαντική είναι η τέχνη του πολέμου και να κλάψουν πικρά, βλέποντας τους αλλόφυλους, οι οποίοι δανείστηκαν τις τέχνες και τις επιστήμες από τους προγόνους μας, να μας καταφρονούν και να μας αψηφούν τόσο. Αλλά, ελπίζω, για λίγο ακόμα θα χαίρονται στην αχαριστία (αγνωμοσύνη) τους.

Τι κάνει κάποιον τον άνθρωπο που είναι

Συνηθίζουμε να συγκρίνουμε έναν εγκέφαλο με έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ενώ όμως ένας υπολογιστής βγαίνει από το εργοστάσιο με ενσωματωμένα κυκλώματα, τα οποία μένουν απαράλλακτα για το υπόλοιπο της ζωής του, ένας εγκέφαλος δεν μένει ποτέ ο ίδιος, αφού οι καθημερινές εμπειρίες τον αλλάζουν διαρκώς. Η έννοια της πλαστικότητας του εγκεφάλου, που αποδείχθηκε και πειραματικά στα τέλη του 20ού αιώνα, έχει ξεκινήσει να θερμαίνει τις άλλοτε ψυχρές σχέσεις ανάμεσα στις νευροεπιστήμες και την ψυχανάλυση.

Ο Φρανσουά Ανσερμέ είναι ψυχαναλυτής και παιδοψυχίατρος, καθηγητής και επικεφαλής του τμήματος Ψυχιατρικής Παιδιού και Εφήβου στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Γενεύης, ενώ ο Πιερ Ματζιστρέτι είναι νευροεπιστήμονας, καθηγητής και συνδιευθυντής του Ινστιτούτου για τον Εγκέφαλο και τον Νου στο Ομοσπονδιακό Πολυτεχνείο της Λωζάννης (EPFL). Οι δυο τους εδώ και σχεδόν 20 χρόνια προσπαθούν έμπρακτα να κάνουν τη σχέση των δύο τομέων ακόμα πιο στενή και κυρίως παραγωγική. Ο πρώτος απόγονος αυτής της συνάντησης των δύο επιστημόνων είναι το βιβλίο «Τα ίχνη της εμπειρίας» που μεταφράστηκε πρόσφατα στα ελληνικά.

Μαζί, επίσης, έχουν εμπνευστεί και δημιουργήσει το Αgalma Foundation, ένα ίδρυμα με σκοπό την υποστήριξη της επιστημονικής έρευνας στην τομή νευροεπιστημών και ψυχανάλυσης, αλλά και την επανεξέταση των θεωριών του Φρόιντ για το ασυνείδητο σε επίπεδο φυσιολογίας, και συγκεκριμένα σε επίπεδο νευρωνικής πλαστικότητας.

H «χρυσή τομή»

– Οταν συναντιέται η ψυχανάλυση με τις νευροεπιστήμες τι το καινούργιο μαθαίνουμε για τη λειτουργία του εγκεφάλου;

Φρανσουά Ανσερμέ: Τα μοντέλα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να συζητηθούν τα σημεία ένωσης και διαχωρισμού των δύο είναι ποικίλα. Για εμάς το πιο κατάλληλο μονοπάτι είναι εκείνο της τομής μεταξύ εγκεφάλου και νου. Σε αυτή την περιοχή τομής των νευροεπιστημών με την ψυχανάλυση είναι που αναδύεται το κοινό τους ερώτημα σχετικά με το τι είναι ίχνος – τι νευρωνικό και τι ψυχικό ίχνος. Για εμένα η ιδέα του ψυχικού ίχνους και η σχέση του με τη διαδικασία της μνήμης και του ασυνείδητου, καθώς και το πώς τα ίχνη συσχετίζονται, αποτελούν σημαντικά ζητήματα για την ψυχανάλυση. Το γεγονός, λοιπόν, ότι η εμπειρία αφήνει ένα ίχνος στο νευρωνικό σύστημα, το οποίο αποτελεί το φαινόμενο της πλαστικότητας, ήταν η αιτία της κοινής μας δουλειάς μεταξύ νευροεπιστημών και ψυχανάλυσης.

– Για έναν νευροεπιστήμονα τι είναι το ασυνείδητο;

Πιερ Ματζιστρέτι: Δεν θα μιλήσω για κάθε νευροεπιστήμονα, όμως για εμένα το ασυνείδητο είναι ένας τρόπος με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλος. Κάποια στιγμή πρέπει να καταφέρουμε να το μελετήσουμε και τότε θα μας προσφέρει εξαιρετικές πληροφορίες σχετικά με το τι κάνει κάποιον τον άνθρωπο που είναι. Προσωπικά πιστεύω ότι σε αυτό το τελευταίο παίζει πολύ μικρότερο ρόλο το συνειδητό παρά το ασυνείδητο. Υπάρχει, λοιπόν, και αυτή η άλλη διαδικασία που συμβαίνει στον εγκέφαλο για την οποία, παρότι δεν έχουμε επίγνωση, βρίσκεται στον πυρήνα του ποιοι είμαστε και του πώς δρούμε. Κάνοντας μια καθαρή εικασία, και σίγουρα θέλοντας να προκαλέσω, θα έλεγα ότι το συνειδητό ευθύνεται μόλις για το 20% και το ασυνείδητο για το 80%.

– Αντιλαμβάνομαι το ενδιαφέρον των νευροεπιστημόνων για την πλαστικότητα του εγκεφάλου, τι ενδιαφέρον όμως βρίσκει ένας ψυχαναλυτής στον βιολογικό αυτό μηχανισμό;

Φρανσουά Ανσερμέ: Η πλαστικότητα αποτελεί την υπόθεση του Φρόιντ για τον νου. Ο Φρόιντ ήταν σαν νευροεπιστήμονας· διάβαζε κάθε εβδομάδα το Nature και το Science και λαμβάνοντας υπόψη τα επιστημονικά αποτελέσματα άλλαζε συνεχώς την οπτική του σχετικά με την κλινική και την ψυχαναλυτική πρακτική. Και όλα αυτά στην προσπάθειά του να δημιουργήσει μια παγκόσμια θεωρία για τον εγκέφαλο και τον νου. Η υπόθεση, λοιπόν, του Φρόιντ ήταν ότι η εμπειρία αφήνει ένα ίχνος, και αυτό το ίχνος δεν αποτελεί μόνο μια δομική αλλαγή, αλλά και μια αλλαγή στη διαδικασία της πληροφορίας. Την ίδια εποχή, την ίδια υπόθεση έκανε και ο ανατομολόγος Σαντιάγο Ραμόν ι Καχάλ και μερικές δεκαετίες αργότερα ο ψυχολόγος Ντόναλντ Χεμπ. Ομως δεν ήταν πριν από τη δεκαετία του 1990-2000, με το Νομπέλ Φυσιολογίας και Ιατρικής στον Ερικ Καντέλ, που η υπόθεση έγινε δεδομένο. Εφαρμόζοντας αυτή τη γνώση των νευροεπιστημών στην ψυχανάλυση, αλλάζουμε την οπτική μας σχετικά με τη διαδικασία του ντετερμινισμού, δηλαδή της άμεσης σχέσης μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος. Για παράδειγμα: «ορίστε οι γονείς, να το τραυματικό γεγονός, ορίστε το αποτέλεσμα». Το να θέτει κανείς μια γραμμική αιτιότητα μεταξύ του γεγονότος και της ψυχικής ζωής αποτελεί παγίδα για την ψυχανάλυση. Μέσα από την έννοια της πλαστικότητας αναδύεται το παράδοξο: Η βιολογία, ένας οικουμενικός μηχανισμός, δημιουργεί τη μοναδικότητα του κάθε ατόμου. Η εμπειρία, μέσω της πλαστικότητας, μας κάνει μοναδικούς, διαφορετικούς και αναντικατάστατους. Η πλαστικότητα όμως είναι μία, είτε για το σαλιγκάρι, είτε για κάποιο άλλο ζώο, είτε για τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος στη γέννησή του είναι ανολοκλήρωτος και εξαρτημένος από το περιβάλλον, το οποίο κάνει τον καθένα από εμάς διαφορετικό από τους υπόλοιπους.

Σχέση αιτίας-αποτελέσματος

– Πώς εξηγείται από τις νευροεπιστήμες η μη γραμμική σχέση αιτίας-αποτελέσματος;

Πιερ Ματζιστρέτι: Μόλις την τελευταία δεκαετία περιγράφηκε από τους νευροβιολόγους το φαινόμενο της «επανεδραίωσης» ή επανασυσχέτισης ιχνών. Aφού ο εγκέφαλος έχει κωδικοποιήσει μια συγκεκριμένη εμπειρία μέσω της διαδικασίας της πλαστικότητας, και εάν στη συνέχεια τα ίχνη που άφησε αυτή η εμπειρία επανενεργοποιηθούν για κάποιο χρονικό διάστημα, αυτά γίνονται εύθραυστα και τα συστατικά τους –δηλαδή κάποια νευρωνικά σύνολα– μπορούν να συσχετιστούν με άλλα ίχνη. Από αυτή τη διαδικασία δημιουργείται τελικά ένα νέο ίχνος. Αυτό το νέο ίχνος, το οποίο έχει φτιαχτεί από τα δομικά συστατικά της αρχικής εμπειρίας, αλλά δεν σχετίζεται άμεσα με αυτή, δραπετεύει από το συνειδητό. Αυτός ο μηχανισμός της ασυνέχειας είναι ένας από τους τρόπους με τον οποίο πιστεύουμε ότι σχηματίζεται το ασυνείδητο.

Φρανσουά Ανσερμέ: Αυτή η διαδικασία αποτελεί, επίσης, ένα παράδοξο της έννοιας της πλαστικότητας. Μέσω της επανασυσχέτισης των ιχνών υπάρχει διαχωρισμός από την αρχική εμπειρία και τα αρχικά ίχνη, οπότε σταδιακά το υποκείμενο απελευθερώνεται από την αρχική εμπειρία, ακόμα και εάν αυτή ήταν αρνητική ή τραυματική.

– Δηλαδή οι εμπειρίες μας δεν μας καταδικάζουν, αλλά μας απελευθερώνουν;

Φρανσουά Ανσερμέ: Ακριβώς, μπορούμε να πούμε ότι είμαστε ελεύθεροι. Και από εκεί και πέρα η αλλαγή είναι διαρκής. Ποτέ δεν χρησιμοποιούμε τον ίδιο εγκέφαλο δύο φορές! Από τη μια, λοιπόν, συμβαίνει μια διαχρονική αποτύπωση ιχνών και από την άλλη, σε κάθε δεδομένη χρονική στιγμή, υπάρχει η δυνατότητα να επανασυσχετιστούν τα ίχνη σε μια άλλη νευρωνική συνδεσμολογία. Είναι πράγματι αντιφατικό! Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να εισάγουμε την παράμετρο του χρόνου. Δηλαδή, μεταξύ του παρελθόντος που έχει τελειώσει και του μέλλοντος που δεν έχει χαραχθεί ακόμα, βρίσκεται ένα κενό, όπου υπάρχει το περιθώριο του απρόβλεπτου και της δημιουργίας κάτι νέου. Αυτά, λοιπόν, μαζί τα τρία παράδοξα, της μοναδικότητας, της ασυνέχειας και της διαρκούς αλλαγής, δημιουργούν μια πραγματική επανάσταση στην οπτική μας για τον ντετερμινισμό. Μετά από αυτά μπορεί κανείς να ξαναντικρίσει την ψυχανάλυση όχι μόνο ως μια πρακτική προσανατολισμένη στο παρελθόν, αλλά και στο μέλλον. Μια πρακτική που δεν δίνει μόνο λύσεις για το παρελθόν, αλλά χρησιμοποιεί –ακόμα και τα αρνητικά ίχνη– για να ανοίξει νέους δρόμους, οι οποίοι είναι απρόβλεπτοι και εκπλήσσουν ακόμα και το ίδιο το υποκείμενο. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε την ψυχανάλυση, ψυχο-ποίηση, αφού μέσα από αυτή παίρνει κανείς ίχνη και τα χρησιμοποιεί, σαν γλύπτης, για να δημιουργήσει νέα. Χρησιμοποιεί δηλαδή πράγματα που παρελθόντος του για να φτιάξει το μέλλον του.

– Μέσα σε αυτή τη θύελλα αλλαγών πώς ο άνθρωπος καταφέρνει να διατηρεί συνήθειες;

Πιερ Ματζιστρέτι: Η διαχρονική ταυτότητα αποτελεί ένα περίπλοκο ζήτημα για τις νευροεπιστήμες. Πράγματι, αφού πραγματοποιείται μια μόνιμη αλλαγή στον εγκέφαλό μας, πώς γίνεται να εξακολουθούμε να έχουμε συνήθειες; Στην αρχή του βιβλίου μας παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το Συμπόσιο του Πλάτωνα πάνω σε αυτό ακριβώς το ερώτημα. Με όλη αυτή την αλλαγή που δέχεται το σώμα, αλλά και η ψυχή μας, πώς είναι δυνατόν να παραμένουμε ίδιοι; Και με όλες αυτές τις αλλαγές που περιγράφει ο Πλάτωνας, πώς είναι δυνατόν κάποιος να διατηρεί το χρονικό του νου και του εαυτού του;

Η πλατωνική θεώρηση των αλλαγών

Aλλωστε και εις ό,τι ονομάζομεν ενότητα ατομικής ζωής και υπάρξεως εκάστου εμψύχου όντος – π.χ. ένας άνθρωπος από της παιδικής του ηλικίας μέχρις ότου γίνη γέρων, θεωρείται πως είναι ο ίδιος· ουχ ήττον αυτός, μολονότι δεν έχει ποτέ τα ίδια συστατικά εις τον οργανισμόν του, εν τούτοις λέγομεν πως είναι ο ίδιος, ενώ διαρκώς ανανεώνεται και αποβάλλει μερικά, εις τας τρίχας, την σάρκα, τα οστά, το αίμα εις ολόκληρον γενικώς το σώμα. Και όχι μόνον εις το σώμα· αλλά και εις την ψυχήν, οι τρόποι, τα ήθη, αι αντιλήψεις, αι επιθυμίαι, αι ηδοναί, αι λύπαι, οι φόβοι, τίποτε απ’ αυτά δεν παραμένει αναλλοίωτον εις κάθε άτομον... (Πλατων, Συμποσιο, 207d-207e)

Πώς η φαντασίωση μπορεί να γίνει λύση αλλά και βάρος

– Τα κομμάτια της εμπειρίας μπορούν άλλοτε να μας παγιδέψουν σε φαντασιακά σενάρια. Η φαντασίωση αποτελεί, τελικά, λύση ή βάρος για το άτομο;

Πιερ Ματζιστρέτι: Στο δεύτερο βιβλίο μας, «Τα αινίγματα της απόλαυσης», που πιθανώς και αυτό να μεταφραστεί σύντομα στα ελληνικά, πραγματευόμαστε την ιδέα ότι η φαντασίωση, στην αρχή της, μας βοηθάει να βγάλουμε νόημα από κάτι που για εμάς δεν βγάζει νόημα. Ενα μωρό για παράδειγμα περνάει πράγματι από πολύ δυσάρεστες καταστάσεις. Εξαρτάται συνεχώς από κάποιον για να τραφεί, όταν πεινάει, για να πιει, όταν διψάει, για να καθαριστεί, όταν είναι λερωμένο, για να γιατρευτεί, όταν είναι άρρωστο, για τα πάντα. Μέσα σε αυτές τις καταστάσεις το μωρό προσπαθεί να καταλάβει τι συμβαίνει. Οπότε, παίρνοντας από εδώ και από εκεί κομμάτια της εμπειρίας του, δημιουργεί κάποιου είδους φαντασίωση, χτίζει ένα σύστημα, που το βοηθά να βγάλει νόημα για κάτι που για το ίδιο δεν βγάζει κανένα νόημα. Και ίσως πράγματι να είναι βοηθητικό στην αρχή. Λειτουργεί σαν αποκούμπι, σαν πατερίτσα, το οποίο όμως ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα γίνεται πρόβλημα και βάρος, και περιπλέκει τη ζωή του.

Φρανσουά Ανσερμέ: Η φαντασίωση αποτελεί λύση και παγίδα μαζί. Για παράδειγμα, το σύμπτωμα της φοβίας είναι η λύση ή, αλλιώς, η θεραπεία του ίδιου του υποκειμένου απέναντι στην ανησυχία. Δεν παύει όμως να αποτελεί και παγίδα, γιατί επαναλαμβάνοντας αυτήν τη λύση, εθίζεται σε αυτή. Στην αρχή τη χρειάζεται και μετά καταλήγει εθισμένος στην ίδια του τη φαντασίωση. Και αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από μια ψυχική και νοητική φυλακή. Ετσι φτάνει στο σημείο να εφαρμόζει τη φαντασίωση σε κάθε στιγμή της καθημερινής του ζωής.

Πιερ Ματζιστρέτι: Η ζήλια αποτελεί, επίσης, ένα πολύ καλό παράδειγμα. Πιθανώς κάποιος να έχει ζήσει παιδικές εμπειρίες αποχωρισμού ή καταστάσεις όπου η προσοχή εκείνου που αγαπά δινόταν σε κάποιον άλλον. Τότε το παιδί ενσωματώνει αυτό το σενάριο στη φαντασίωσή του. Ομως αργότερα, σε μια σχέση, όπως σε αυτή ενός άνδρα με μια γυναίκα, το άτομο αυτό πέφτει σε μια παγίδα όπου βρίσκει απόλαυση στη δυσφορία. Το άτομο ελπίζει να βρει κάτι στον σύντροφό του που να αποδεικνύει ότι έχει δίκιο να ζηλεύει. Και όταν δεν βρίσκει κάτι, ψάχνει για το επόμενο και στη συνέχεια για το επόμενο, γιατί το να βρίσκει κανείς απόλαυση στη δυσφορία είναι εθισμός. Λειτουργεί όπως και το ναρκωτικό στον εθισμένο.

Φρανσουά Ανσερμέ: Παρ’ όλα αυτά, το υποκείμενο, μέσα από την ψυχανάλυση, έχει την επιλογή είτε της επανάληψης είτε της ελευθερίας.

Η χώρα του Εγώ

Αυτή τη φορά, ας βάλουμε τις αιτιολογίες μπροστά από τα συμπτώματα.

 

Είμαστε ένας μικρός τόπος γεμάτος ανθρώπους που το πρώτο και βασικότερο χαρακτηριστικό τους είναι η έλλειψη σιγουριάς. Κληρονομιά αιώνων σκλαβιάς, επιδρομών και καταπίεσης.

Η έλλειψη σιγουριάς οδηγεί σε μια υπερβολική (και αναγκαστική) υπερτροφία του εγώ. Το εγώ νιώθει διαρκώς πως κινδυνεύει, οι μηχανισμοί αυτοπροστασίας θριαμβεύουν, ο εγωισμός γίνεται μέθοδος επιβίωσης. (Ο θάνατος σου, η ζωή μου). Η στάση παραμένει κι όταν ο κίνδυνος περάσει.

Πώς όμως χωράνε σε μια μικρή χώρα εννιά εκατομμύρια υπερτροφικά εγώ — που το καθένα θέλει να επιβληθεί στα άλλα; Φτάνουμε στο Ιονεσκικό παράδοξο, όπου ο καθένας μας σαν Εγώ έχει όλα τα δικαιώματα — και σαν Εσύ κανένα.

Στη χώρα του Εγώ, το Εσύ είναι υπό διωγμόν. Άρα και το Εγώ (μια και όλα τα Εσύ είναι και Εγώ...). Άρα οι πάντες... Έτσι, αιώνες τώρα, κλείνουμε ο ένας το δρόμο του άλλου. Στην προσπάθεια μας να μην προηγείται κανείς, μένουμε όλοι στάσιμοι.

Μόνο σε κάτι πολέμους τα ξεχνάμε και ορμάμε — για να ακινητοποιηθούμε πάλι, μετά, σε λαοκοόντειο μαρμάρινο σύμπλεγμα.

Τίποτα δεν μας ενοχλεί περισσότερο από την επιτυχία του άλλου (πώς μας ξέφυγε!). Δεν την ανεχόμαστε. Δεν την επιτρέπουμε. Τη θεωρούμε απρεπή, άσεμνη, σχεδόν... αντιδημοκρατική.

Οι άλλοι λαοί υπερηφανεύονται για τους προικισμένους, τους εκλεκτούς, τους ταλαντούχους. Εμείς ντρεπόμαστε και κοιτάμε να τους κρύψουμε. Και το καταφέρνουμε μια χαρά. Εκτός αν τύχει και τους ανακαλύψει κανένα ξένο Νόμπελ. (Αλλά και τότε, λίγες μέρες μετά τους πρώτους πανηγυρισμούς, αρχίζει να κυκλοφορεί το φαρμάκι και στα στόματα και στα ρεπορτάζ των εφημερίδων).

Μικρότητες μιας κομπλεξικής κοινωνίας φοβισμένων ανθρώπων, που βλέπουν την επιτυχία του άλλου σαν απειλή. Που δεν δέχονται τη νομιμότητα του επαίνου παρά μόνο μετά θάνατον. (Το άκουσα: “Τέτοιο κείμενο μόνο αφού πεθάνει επιτρεπόταν να γραφτεί”).

Έτσι, λοιπόν, κύριοι: αγωνιστείτε, κοπιάστε, αλλά μην προσδοκάτε αναγνώριση, θα έρθει όταν δεν θα υπάρχετε εσείς. Ή εσείς — ή αυτή. Λεφτά, κερδίστε όσα θέλετε. Η κοινωνία μας (αντίθετα με τις ξένες) επιτρέπει να κάνεις επίδειξη χρημάτων (αυτό θαυμάζεται), αλλά όχι και επίδειξη ταλέντου (αυτό είναι νεοπλουτικό). Προπαντός σεμνότης! Το να περιφέρεις μια προσωπικότητα σ' αυτή τη χώρα, είναι εξίσου απρεπές με το να επιδεικνύεις τα γεννητικά σου όργανα στα πάρκα.

Συγχέουμε: την παρουσία με την υπεροψία. Τη διαφοροποίηση με την ανισότητα. (Λίγο ακόμη και θα ζητηθεί η κοινωνικοποίηση του πνευματικού πλούτου...).

Έχουμε βρει και το όπλο που σκοτώνει κάθε ευγενική φιλοδοξία. Όποιος κινείται “προβάλλεται”. Ο επιστήμονας που παρουσιάζει μια ανακοίνωση το κάνει για να προβληθεί. Ο συγγραφέας που γράφει ένα βιβλίο το ίδιο. Όλα γίνονται για την προβολή. Κι όσοι τολμούν επώνυμα να δημιουργούν, αποκαλούνται επιδειξίες. Όχι βέβαια πως δεν γίνεται και πολλή προσπάθεια για επίδειξη. Ακριβώς επειδή τόσο έχουμε στερηθεί του έπαινο, κάνουμε τα πάντα για να τον αποκτήσουμε. (Σαν το ποτό, στην εποχή της ποτοαπαγόρευσης). Και φτηνή επίδειξη γίνεται και κακή προβολή.

Αλλά δεν είναι κάθε δραστηριότητα προβολή, ούτε κάθε εργασία διαφημιστικό κόλπο. Πρέπει κάποτε να μάθουμε να αξιολογούμε και να δεχόμαστε την ποιότητα. Πρέπει, να αναγνωρίσουμε τη δυνατότητα της παρουσίας στον καθένα. Γιατί ο καθένας έχει κάτι να πει και πρέπει να μπορεί να το πει. Ο αποκλεισμός της προβολής (που μοιάζει δημοκρατικός), είναι στην πραγματικότητα ριζικά ελιτίστικος.

Κλασική λογοτεχνική αντίδραση (η αρνητική άποψη του “ξέρεις ποιος είμαι εγώ;”): “Ποιος νομίζει πως είναι;”.

—Είναι αυτός που είναι — και δεν υποχρεούται να ζητήσει συγγνώμη από κανέναν, επειδή είναι έτσι.. Ούτε χρωστάει σε κανέναν τίποτε. Άσε τον λοιπόν, κύριε, να κάνει τη δουλειά του και κοίταξε κι εσύ τη δική σου.

Αδύνατον! Ο μηχανισμός της σύγκρισης δουλεύει αυτόματα και συνέχεια. Παράδειγμα: “Και τι ήταν δηλαδή ο Τάδε; Υπερβολές!. (Ο μηχανισμός λειτουργεί έτσι: εγώ είμαι πιο σημαντικός από τον Τάδε — όταν όμως πεθάνω δεν θα γίνει τέτοιος θόρυβος...). Ναι, και το θάνατο του άλλου φτάνουμε να φθονήσουμε.

Ενώ οι σεμνοί! Τι υπέροχοι άνθρωποι οι σεμνοί! Π. χ. ο σεμνός και αθόρυβος Σκαλκώτας. (Εμείς τον κάναμε έτσι — μπράβο μας! Τον ισοπέδωσε ο νεοελληνικός οδοστρωτήρας. Πέθανε σεμνός, φτωχός και άγνωστος, προς μεγάλη μας δόξα. Για να μπορούμε τώρα να υπογραμμίζουμε τη σεμνότητα του και να τη φέρνουμε παράδειγμα στη νέα γενιά).

Η σεμνότητα που απαιτούμε δεν είναι βέβαια η ταπεινότητα του μεγάλου, που ξέρει τα όρια του ανθρώπινου. Στην καλύτερη περίπτωση είναι το φοβισμένο “λάθε βιώσας” του ραγιά (σκύψε να μη δίνεις στόχο), στη χειρότερη περίπτωση η σεμνοτυφία του Ιησουΐτη που πιστεύει πως είναι μέγας, αλλά δεν καταδέχεται να το δείξει. Άλλη μια πλευρά του νεοελληνικού πουριτανισμού. Που, όπως κάθε πουριτανισμός, πηγάζει από δική μας αναπηρία, αβεβαιότητα και στέρηση.

Κι έπειτα παραπονιόμαστε πως δεν έχουμε ηγεσία! Αφού κανένας μας δεν παραδέχεται τον άλλον! Εκτός κι αν είναι ασήμαντος κι ακίνδυνος — οπότε, συμβατικά κάνουμε πως τον δεχόμαστε. (Κοιτάξτε τις δουλικότατες τιμές που γίνονται σε πολιτικούς και “προέδρους”).

Και έξω οι άνθρωποι ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον, αλλά θετικά. Κοιτάνε να προσπεράσουν με τη δική τους ταχύτητα κι όχι βάζοντας τρικλοποδιά. Χαίρονται την ικανότητα του διπλανού τους, προσπαθούν να την προωθήσουν, χωρίς ποτέ να σκεφθούν ότι αυτό που θα κερδίσει ο άλλος θα το στερηθούν αυτοί. Βλέπω συγγραφείς να προωθούν συγγραφείς, επιστήμονες να μάχονται για την επιβολή της θεωρίας ενός τρίτου — και απορώ. Όχι για τους άλλους. Για μας! Είναι περίεργο πως ακόμη έχουμε το θάρρος να χτίζουμε, όταν οι κατεδαφιστές γύρω μας είναι μυριάδες...

Η οργή κάνει κακό ακόμη και στους καλύτερους

Η οργή είναι ένα πολύ παράξενο κακό. Δε θα μπορούσε να μην περιληφθεί ανάμεσα στα εφτά θανάσιμα αμαρτήματα, επειδή είναι κακό να εξοργιζόμαστε. Το πρόσωπο παραμορφώνεται, χάνουμε τον λογικό έλεγχο των πράξεών μας, αφροί γεμίζουν το στόμα μας και είμαστε έτοιμοι να διαπράξουμε αδίκημα.

Η ανθρωπότητα, όμως, ποτέ δεν έπαψε να θαυμάζει μερικά ξεσπάσματα οργής, (όσο κι αν προκάλεσε άσχημες καταστάσεις, η οργή του Αχιλλέα έχει μια δική της ευγένεια), και σε ορισμένες περιπτώσεις έφτασε στο σημείο να αποδίδει την οργή ακόμη και στους Θεούς. Αν οι καταιγίδες αποτελούν εκδήλωση της θεϊκής οργής, θα λέγαμε ότι κατά τους θερινούς μήνες οι Θεοί οργίζονται με υπερβολική συχνότητα κι ότι η οργή τους είναι ακόμη και απαραίτητη για την ανάπτυξη της γεωργίας.

Όλοι οι μεγάλοι θεωρητικοί των παθών, αρχίζοντας απ’ τον Αριστοτέλη, έχουν κάτι να μας πουν για την οργή, στα περιορισμένα όμως όρια αυτού του σημειώματος δε μπορώ παρά να διαλέξω έναν μόνο συγγραφέα, και διαλέγω τον Άγιο Θωμά τον Ακινάτη, για έναν πολύ απλό λόγο. Χοντρός, ήρεμος, αγγελικός, δεν παρασύρεται απ’ την οργή, όπως μας λένε τόσες και τόσες θαυμάσιες ιστορίες για το πρόσωπό του, αλλά φροντίζει να εκδηλώνει το θυμό του με καυστικά ευφυολογήματα. Παρ' όλα αυτά, όπως μας πληροφορούν οι βιογράφοι του, ακόμη κι αυτός κάποτε παρασύρθηκε, κι αυτό έγινε όταν άρπαξε ένα αναμμένο κλαδί κι έδιωξε τη μισόγυμνη κοπέλα που τ’ αδέρφια του είχαν στείλει στο δωμάτιό του για να τον πείσει να μη γίνει καλόγερος. Υπήρξαν βέβαια και στιγμές που έδειξε τον ανυπόφορο χαρακτήρα του, όπως όταν αντιμετώπιζε τους θεωρητικούς του αντιπάλους και του άρεσε να τους διαμελίζει, έστω και μόνο στα χαρτιά.

Τι μας λέει ο Ακινάτης για την οργή; Ο ίδιος επεξεργάζεται μια λεπτότατη και εξαιρετικά περίπλοκη θεωρία των παθών. Το πάθος είναι μια πράξη της αισθησιακής τάσης στην οποία αντιστοιχεί μια κάποια αλλοίωση του κορμιού. Αυτή όμως η τάση των αισθήσεων μπορεί να διαχωριστεί σε επιθυμία (λαχτάρα) και σε οργή. Η επιθυμία αφορά το καλό και το κακό εφόσον τα έχουμε γνωρίσει, η οργή αφορά το καλό και το κακό καθόσον αποτελούν αντικείμενο φυγής ή κατάκτησης. Στο σημείο αυτό όμως πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι καλό και κακό είναι αυτό που η επιθυμία μας νιώθει σαν καλό ή κακό. Κι ο άγιος Θωμάς δε διστάζει να μας πει ότι για έναν ομοφυλόφιλο είναι καλό αυτό που «ορέγεται», δηλαδή η ομοφυλοφιλική επαφή. Στη συνέχεια βέβαια, θα έρθει ο ορθός λόγος (η σωστή λογική) και θα πει στον ομοφυλόφιλο ότι είναι κακό αυτό που ο ίδιος επιθυμεί σαν καλό. Και πρέπει να παραδεχτούμε ότι για τον άγιό μας δεν ήταν καθόλου εύκολο να σχεδιάσει αυτή την καθαρή φυσική των παθών, που η λογική αργότερα θα τα κρίνει, αυτά καθ’ αυτά όμως υπακούουν μόνο στους νόμους της επιθυμίας.

Ας έρθουμε όμως στην επιθυμία και τις υποδιαιρέσεις της. Η Αγάπη και το Μίσος είναι οι θετικές και αρνητικές κινήσεις μπροστά σ’ ένα καλό ή ένα κακό που αντιμετωπίζουμε τώρα. Η Απαντοχή και η Φυγή είναι οι κινήσεις προς ένα μελλοντικό καλό ή ένα μελλοντικό κακό. Η Ηδονή και ο Πόνος είναι οι κινήσεις προς ένα καλό ή κακό στο παρελθόν. Όπως βλέπουμε, τα πάθη κινούνται αντιθετικά και κατά ζεύγη.

Ας έρθουμε τώρα στην «όρεξη» οργής. Όταν το άτομο αντιμετωπίζει κάτι που δύσκολα μπορεί να κατακτηθεί, ή μετατρέπεται σε προσπάθεια (και τότε έχουμε την Ελπίδα και την Τόλμη) ή αποθαρρύνεται (και τότε έχουμε την Απελπισία και τον Φόβο). Η ελπίδα υπάρχει και στα ζώα, είναι άφθονη στους νέους και τους μεθυσμένους, είναι αιτία αγάπης, βοηθάει στην «επιχείρηση» για κατάκτηση. Ο φόβος κατακερματίζεται σε μια αξιοθαύμαστη ποικιλία: θαυμασμός, απορία, κατάπληξη, αγωνία, ψυχικό μπλοκάρισμα, κοκκίνισμα γι’ αυτό που κάνουμε, ντροπή γι’ αυτό που έχουμε κάνει, και προ-καλεί σφίξιμο στο πνεύμα και τρεμούλιασμα, εμποδίζοντας την επιχείρηση».

Στο σημείο αυτό παρεμβάλλεται η οργή, το μόνο πάθος που δεν αντιπαρατίθεται σε κανένα άλλο. Δεν έχει αντίθετα και συνεπώς είναι το αντίθετο του εαυτού του: με άλλα λόγια είναι ένα πάθος αντιφατικό. Η οργή θέλει και δεν θέλει. Θέλει το καλό, επειδή γεννιέται από μια βασανιστική λαχτάρα για δικαιοσύνη, θέλει όμως και το κακό εκείνων που διέπραξαν αδικίες. Θέλει ταυτόχρονα τη δικαιοσύνη και την αδικία, συλλογίζεται λογικά και παράλογα. Εκδηλώνεται σαν Χολή (που πυρπολεί την ψυχή), σαν Μανία (που σιγοκαίει για πολύ καιρό) και σαν Μνησικακία που δε βρίσκει ησυχία αν δεν επιτευχθεί η εκδίκηση. Προκαλεί μια παράξενη ευχαρίστηση, μια γλυκιά αναταραχή στην καρδιά, εμποδίζει όμως τη χρήση της λογικής και συχνά οδηγεί σε μια μακρόχρονη και τρομερή σιωπή. Η οργή είναι δυστυχισμένη γιατί στέκει στα μισά του δρόμου, ανάμεσα στη δράση και την απραξία, ανάμεσα στην αγάπη και το μίσος.

Στο σημείο αυτό ας αφήσουμε τον Ακινάτη κι ας προσπαθήσουμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα. Να γιατί οι άνθρωποι αποδίδουν την οργή τόσο στο Θεό όσο και στους κολασμένους. Βρίσκεται εκτός θέσεως, είναι έξω από το σύστημα, αποτελεί το tilt στο σύστημα των παθών.

Στις μέρες μας την οργή τη λέμε και «λύσσα» και, όπως έχω γράψει κι άλλες φορές, η «λύσσα» είναι μια λέξη που εμφανίζεται με υπερβολική συχνότητα στις εφημερίδες. Μια τέτοια τρομακτική οργή φαίνεται πως εκδηλώνουν οι καταπιεσμένοι και τα θύματα της εκμετάλλευσης, οι σεισμοπαθείς κι ο πρόεδρος της δημοκρατίας, τα συνδικάτα και οι διαδηλωτές. Γιατί άραγε όλοι αυτοί συμπεριφέρονται οργισμένα, δηλαδή «λυσσασμένα»;

Ας προσπαθήσουμε να δώσουμε μιαν απάντηση: η οργή (ή «λύσσα») είναι ένα πάθος που εκδηλώνεται σε περιόδους κρίσης και είναι ένα πάθος λανθασμένο, τόσο στο καλό όσο και στο κακό. Οι μεγάλοι εγκληματίες, εκείνοι που τους θαυμάζουμε για την τελειότητα των εγκλημάτων τους, ποτέ δεν παρασείρονται από την οργή. Καλλιεργούν το φθόνο και το μίσος για πολύ καιρό, χτυπάνε παραμένοντας στη σκιά, αλλά δεν εξοργίζονται. Όπως δεν εξοργίζονται οι μεγάλοι μοραλιστές: διορθώνουν, επικρίνουν, επιπλήττουν, δείχνουν σεμνά ότι ενοχλήθηκαν, κάπου κάπου σαρκάζουν. Δεν εξοργίζονται οι μεγάλοι πολέμαρχοι και πολιτικοί, από τον Οδυσσέα ώς τον Ναπολέοντα. Η οργή παρέσυρε τον Αχιλλέα και είδαμε τι έγινε. Ο Θεός οργίστηκε με τον Αδάμ, ο Θεός που με ψυχρότητα και υπομονή είχε ολοκληρώσει το αριστούργημα της πλάσης, εξαιτίας της οργής προκαλεί το μεγαλύτερο μπέρδεμα της ιερός ιστορίας. Για το Θεό όμως, θα πρέπει ίσως να πούμε ότι συχνά προσποιείται τον οργισμένο, κι αυτό είναι κάτι άλλο, είναι παιδαγωγική τεχνική, όποιος προσποιείται τον οργισμένο δε σημαίνει ότι είναι οργισμένος.

Οι μεγάλοι επαναστάτες δεν εξοργίζονταν, ήταν ψυχροί υπολογιστές που υπολόγιζαν τα αντίθετα, το καλό και το κακό, το μίσος και την αγάπη, την ελπίδα και το φόβο, από τον Λένιν ώς τον Μάο κινούνταν με προσεχτικά ζυγίσματα των αντιθέσεων. Αντίθετα, οργισμένοι είναι οι λουντιστές, οι επαναστάτες της κακιάς ώρας που τα σπάζουν όλα εξαιτίας μιας συγκεχυμένης αγάπης για τη δικαιοσύνη. Διαπράττουν αδικία και γίνονται θύματα της αδικίας των άλλων, και πεθαίνουν αφού προκάλεσαν θανάτους.

Η οργή και η «λύσσα» είναι οι πλέον απολιτικές αρετές. Πρέπει να παραπονιόμαστε γιατί ζούμε σε μια εποχή εξαιρετικά σκοτεινή, όταν όλοι εκφράζουν οργή και όχι, όπως θά ’πρεπε, μίσος και αγάπη, ελπίδα ή τόλμη, απελπισία ή φόβο, επιθυμία ή απέχθεια. Αντίθετα: υπάρχει οργή, νευρωτικό πάθος (αυτό κι αν είναι), που δε μπορεί να οδηγήσει παρά στην ήττα, των φίλων και των εχθρών.

Κι όμως οι εφημερίδες, με τον τρόπο τους, εξυμνούν την οργή, και κάνουν άσχημα, η στάση τους είναι οργισμένη. Οργισμένες είναι οι Ερυθρές Ταξιαρχίες, οργισμένος θα είναι ο αμερικανός πρόεδρος που θα πατήσει το κόκκινο κουμπί του πυρηνικού πολέμου, ή ο σοβιετικός ομόλογός του, οργισμένοι είναι οι αγιοταλάχ, και βλέπεις το χαμό που προκαλούν, οργισμένοι ήταν οι γάλλοι επαναστάτες την εποχή της Τρομοκρατίας, όταν παρέδιδαν την επανάσταση στα φθονερά και υπομονετικά χέρια της αντίδρασης που καραδοκούσε. Με την οργή φουσκώνουν τα λειριά και οι άνθρωποι μοιάζουν με γαλοπούλες. Μια κοινωνία που εκτιμά την οργή ή την εξαλλοσύνη σαν πολιτική αρετή, είναι μια κοινωνία που δεν έχει πλέον εμπιστοσύνη στη λογική και τον υπολογισμό. Τί ατυχία! Ζούμε σε μια κοινωνία οργισμένων και μας το αποδεικνύουν οι οδηγοί των αυτοκινήτων που κλείνουν την κυκλοφορία για να καυγαδίσουν για μια γρατσουνιά στον προφυλακτήρα του αμαξιού τους, έστω κι αν είναι από καουτσούκ.

Κι ανάμεσα σ’ όλους τους οργισμένους και τους έξαλλους, οι πιο επικίνδυνοι δεν είναι εκείνοι που έχουν άδικο, ούτε εκείνοι που πιστεύουν (αδίκως) ότι έχουν δίκαιο, αλλά εκείνοι που πραγματικά έχουν δίκαιο.

Οι συμπεριφορές των ανθρώπων...

Οι άνθρωποι είναι απρόβλεπτοι.

Μπορούν να μας εκπλήξουν καθημερινά, ανά πάσα στιγμή… Κάποιες φορές νομίζεις ότι ξέρεις καλά κάποιον, άλλες φορές ότι μπορείς να ελέγξεις την συμπεριφορά του. Άλλοτε νομίζεις ότι σε ξέρει και σε κατανοεί κι εκείνος το ίδιο…

Πρόκειται για μια λανθασμένη αντίληψη, η οποία όλο και περισσότερο αυξάνεται όσο προχωράμε στη λεγόμενη εδώ και χρόνια «οικονομική κρίση». Καθόλου οικονομική. Κρίση αξιών, κρίση συνειδήσεως, κρίση ηθικής, κρίση ιδεολογίας, κρίση ανθρωπίνων σχέσεων.

Θα έλεγε κανείς πως η παρούσα κατάσταση που βιώνουμε όλοι μας – άλλοι περισσότερο άλλοι λιγότερο δύσκολα – θα είχε τη δυνατότητα να ενώσει τους ανθρώπους. Να μας κάνει δυνατούς, προσιτούς στα προβλήματα και τις δυσκολίες, ανώτερους των περιστάσεων…

Δεύτερο λάθος: οι άνθρωποι δεν αλλάζουν εύκολα. Όχι καθόλου, απλώς εύκολα… Μας δίνουν τις περισσότερες φορές αυτή την ψευδαίσθηση. Δεν είναι αλήθεια… Κι εμάς μας αρέσει αυτή η ψευδαίσθηση. Μας αρέσει να πιστεύουμε πως επικοινωνούμε, πως έχουμε μια καλή και υγιή σχέση, έναν υπέροχο γάμο, μια συνεργασία, μια σπάνια φιλία. Κι έρχεται μια στιγμή, έτσι ξαφνικά – γιατί όλα στη ζωή έτσι ξαφνικά έρχονται – που όλα αλλάζουν… Που χάνεσαι με ανθρώπους σπάνιους, που χάνεσαι επειδή το θέλησαν εκείνοι ή επειδή το θέλησαν οι «καταστάσεις». Ποιες είναι αυτές;; Η «κρίση», κοινώς το χρήμα. Αυτό που μας κρατάει δέσμιους ολόκληρης της ζωής μας. Αυτό που για χάρη του αψηφούμε όλους τους κανόνες της αληθινής ζωής. Ελάχιστοι είναι πραγματικά ελεύθεροι, ψυχικά ελεύθεροι, παραμερίζοντας τις υλικές «υποχρεώσεις»… Κι όμως, ελάχιστοι σήμερα κοιμούνται ήσυχοι τα βράδια…

Ας μη γελιόμαστε: είμαστε μόνοι σε αυτόν τον κόσμο, εμείς και ο εαυτός μας. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Η ανάγκη του ανθρώπου να εμπιστευτεί τον συνάνθρωπο δεν θα πάψει ποτέ να υφίσταται. Όμως η εμπιστοσύνη καταρρίπτεται πολύ εύκολα στις μέρες μας, μόλις μπει ανάμεσα η λέξη «συμφέρον»: οικονομικό, ηθικό, ερωτικό, φιλικό… Οτιδήποτε… Τον μόνο αληθινό φίλο, συνεργάτη, άνθρωπο δίπλα μας που δεν θα μας εγκαταλείψει ποτέ είναι ο εαυτός μας… Αυτός που δεν εκτιμάμε και τόσο πολλές φορές, που υποτιμάμε, που του φερόμαστε άσχημα, που δεν πιστεύουμε σε αυτόν… Πιστεύουμε στους μεγάλους έρωτες, αλλά όχι σ’ αυτόν… Κι όμως, η συμπεριφορά του εαυτού μας δεν πρόκειται ποτέ να μας προδώσει και να πει ψέματα. Δεν πρόκειται ποτέ να εξαφανιστεί, σαν να μην υπήρξαμε ποτέ… Σίγουρα όχι…

Συνεπώς μην ψάχνετε αλλού. Αναζητήστε αυτούς που σας ψάχνουν. Αναζητήστε και δείτε δίπλα σας εκείνους που θέλουν πραγματικά να σας έχουν στη ζωή σας. Όχι μεγάλα λόγια, όχι υποσχέσεις, όχι άλλα «για πάντα»… Εκείνους που με έργα μπορούν να χαράξουν μια κοινή πορεία, για όποιον τομέα κι αν μιλάμε. Τους υπόλοιπους, ας τους διαγράψουμε, όσο σκληρό κι αν ακούγεται, ό, τι κι αν μας έχουν προσφέρει…

Γιατί οι συμπεριφορές των ανθρώπων είναι απρόβλεπτες… Και οι άνθρωποι ξεχνάνε τόσο, μα τόσο εύκολα…

Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΤΕΜΙΔΩΡΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΙΚΕΡΩΝΑ

Την πιο συστηματική θεωρία της ερμηνείας των ονείρων παρουσίασε ο Αρτεμίδωρος στον δεύτερο αιώνα μ.Χ. με το βιβλίο του για την ερμηνευτική των ονείρων, ένα έργο που άσκησε μεγάλη επίδραση πάνω στις μεσαιωνικές απόψεις. Σύμφωνα με τον Αρτεμίδωρο υπάρχουν πέντε είδη ονείρων που έχουν διαφορετικές ιδιότητες.

Το πρώτο είναι Όνειρο. Το δεύτερο Όραμα. Το τρίτο Χρησμός. Το τέταρτο Φαντασία ή μάταιη Φαντασία. Το πέμπτο Φάντασμα.

Όνειρο λέγεται εκείνο που αποκαλύπτει την αλήθεια κάτω από ένα κρυφό αριθμό. Όπως ο Ιωσήφ ερμήνεψε το όνειρο του Φαραώ για τις επτά αχαμνές αγελάδες που θα έτρωγαν τις επτά παχιές, καθώς το όνειρο με τα επτά στάχυα κ.τ.λ.

Όραμα είναι τούτο˙ όταν ένας άνθρωπος βλέπει πραγματικά ξύπνιος αυτό που είδε κοιμισμένος.

Χρησμός είναι μια αποκάλυψη η ειδοποίηση που γίνεται σ’ εμάς στον ύπνο μας από κάποιον άγγελο ή άλλον άγιο, να εκτελέσουμε το θέλημα του Θεού σύμφωνα με τις εντολές του. Όπως συνέβηκε στον Ιωσήφ, το σύζυγο της παρθένου, και τους τρεις μάγους.

Η μάταιη Φαντασία συμβαίνει τη στιγμή που τα πάθη είναι τόσο έντονα, που ανεβαίνουν στον εγκέφαλο στη διάρκεια του ύπνου και εκεί συναντιούνται με πιο άγρυπνα πνεύματα. Έτσι αυτό με το οποίο απασχολούνται οι σκέψεις στη διάρκεια της μέρας το φανταζόμαστε το βράδυ. Έτσι ένας ερωμένος που την ημέρα σκέφτεται την αγαπημένη του, τη νύχτα που πέφτει να κοιμηθεί έχει τις ίδιες σκέψεις. Συμβαίνει επίσης εκείνος που νηστεύει όλη μέρα, να ονειρεύεται τη νύχτα πως τρώει. Ή αν διψάει την ημέρα, τη νύχτα ονειρεύεται πως πίνει και ευχαριστιέται πάρα πολύ μ’ αυτό. Και ο τοκογλύφος ονειρεύεται πως έχει σακιά με χρήματα.

Το Φάντασμα δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα νυχτερινό όραμα που παρουσιάζεται στα αδύναμα παιδιά και στους γέρους που φαντάζονται ότι βλέπουν χίμαιρες να τους σιμώνουν για να τους τρομάξουν ή για να τους επιτεθούν.

Βλέπουμε ότι ο Αρτεμίδωρος θεωρεί αυτό που αποκαλεί «όνειρο» σα μια ενόραση που εκφράζεται με συμβολική γλώσσα. Για τον Αρτεμίδωρο, το όνειρο του Φαραώ δεν είναι όραμα που το έστειλε ο Θεός αλλά συμβολική γλώσσα της δικής του λογικής ενόρασης. Υποστηρίζει ότι υπάρχουν όνειρα στα οποία ένας άγγελος αποκαλύπτει σε μας το θέλημα του Θεού, αλλά στα όνειρα αυτά δίνει το όνομα «χρησμός». Το όνειρο που αποτελεί την έκφραση των παράλογων επιθυμιών μας το αναγνωρίζει σαν ένα ανάμεσα στα διάφορα είδη ονείρων, και αποκαλεί τα όνειρα στα οποία εφαρμόζεται η ερμηνεία του Πλάτωνα και του Φρόυντ φαντασίες ή μάταιες φαντασίες. Τα όνειρα άγχους, που τα αποκαλεί φαντάσματα, εξηγεί ότι προκαλούνται από τις ιδιαίτερες συνθήκες των αδύναμων παιδιών και των γέρων. Ο Αρτεμίδωρος δηλώνει ξεκάθαρα τη σημαντική αρχή σύμφωνα με την οποία «οι κανόνες των ονείρων δεν είναι γενικοί, και κατά συνέπεια δεν μπορούν να ικανοποιήσουν όλα τα πρόσωπα, δεδομένου ότι συχνά, ανάλογα με την εποχή και τα πρόσωπα, επιδέχονται ποικίλες ερμηνείες».

Η εικόνα μας για τη ρωμαϊκή ερμηνευτική των ονείρων δε θα ήταν ολοκληρωμένη χωρίς να ακούσουμε τι λέει ο άκρος σκεπτικισμός με τη φωνή του Κικέρωνα. Στο ποίημά του «Περί Μαντικής» γράφει:

Στα όνειρα δεν πρέπει να δίνουμε καμιά πίστη ή σεβασμό.

Αν λοιπόν τα όνειρα δεν προέρχονται από το Θεό, και αν δεν υπάρχουν αντικείμενα στη φύση με τα οποία δεν έχουν αναγκαστική σύνδεση, και αν είναι αδύνατο με το πείραμα και τη παρατήρηση να φτάσουμε σε μια σίγουρη ερμηνεία των ονείρων, η συνέπεια είναι ότι στα όνειρα δεν πρέπει να αποδίνουμε καμιά πίστη ή σεβασμό …

Ας απορρίψουμε λοιπόν αυτή τη μαντική των ονείρων καθώς και όλα τα άλλα είδη. Γιατί, για να πούμε την αλήθεια, αυτή η πρόληψη έχει επεκταθεί σε όλα τα έθνη, καταπνίγει τις πνευματικές ενέργειες όλων των ανθρώπων και τους έχει παρασύρει σε απέραντες ηλιθιότητες.

Η Μυστική Γνώση

Η Μυστική Γνώση, εμπειρία διαπιστωμένη σε διάφορες παραδόσεις και σε διαφορετικές εποχές, εδράζεται στο εσωτερικό βίωμα, στην εσωτερική μαρτυρία της συνείδησης, που βιώνει μια αντικειμενική κατάσταση, αφού έχουν ξεπερασθεί όλες οι προσωπικές, υποκειμενικές και μη έγκυρες διεργασίες. Είναι η βέβαιη αντικειμενική γνώση κι όχι μια υποκειμενική φανταστική κατασκευή μιας εικόνας της πραγματικότητας.

Η διαφορά ανάμεσα στην βέβαιη γνώση του Μυστικού (που βιώνει την Πραγματικότητα πέραν του υποκειμένου, της σκέψης, της φαντασίας) από την βεβαιότητα του υποκειμένου που βιώνει την δική του πραγματικότητα έγκειται ακριβώς στην έλλειψη παρέμβασης στην διαδικασία της αντίληψης. Αντίθετα το Υποκείμενο ‘κατασκευάζει» την πραγματικότητα του (με την σκέψη). Η βεβαιότητα από μόνη της δεν αποδεικνύει τίποτα. Κι ο τρελός είναι βέβαιος ότι είναι αλήθεια αυτό που βιώνει.

Η Μυστική Γνώση σαν βιωματική προσέγγιση της Αλήθειας είναι Άμεση Επαφή με την Πραγματικότητα, με αυτό που συμβαίνει κι όχι κάποια «οικοδομημένη» αντίληψη. Είναι Ζωντανή, στο Απόλυτο Παρόν, και Ρέουσα. Είναι έξω από την διαδικασία της μνήμης, της «εμπειρίας», του χρόνου και τον φανταστικό κόσμο που χτίζει η σκέψη. Αντίθετα η διανοητική γνώση που βασίζεται σε πληροφορίες, στις συσσωρευμένες πληροφορίες, στην επεξεργασία πληροφοριών και στην κατασκευή μιας αντίληψης είναι μια διεργασία που οδηγεί στο φανταστικό, στο όνειρο. Ολόκληρος ο ανθρώπινος πολιτισμός βασίζεται ακριβώς στην διανόηση, στην κατασκευή μιας αντίληψης της πραγματικότητας. Είναι φυσικό λοιπόν να υπάρχουν πολλές αντιλήψεις, διαφορετικές αντιλήψεις, διαφορετικές προσεγγίσεις, συγκρούσεις, διαμάχες. Ο κάθε ανόητος πιστεύει ότι μόνο αυτός κατέχει την υπέρτατη αλήθεια. Όλοι έχουν δίκηο. Μήπως όμως η Αλήθεια βρίσκεται πέρα από όλα αυτά, στην Άμεση Επαφή με την Πραγματικότητα; Πέρα από την σκέψη; Πέρα από την φαντασία;

Η Μυστική Γνώση σαν Άμεση Επαφή με την Πραγματικότητα, σαν υπέρβαση του υποκειμένου και βίωση της Αληθινής Αντικειμενικότητας, που φτάνει ως την πλήρη διάλυση κάθε «προσωπικού» στοιχείου μέσα στο Παγκόσμιο Είναι, δεν έχει καμία σχέση με θεωρίες, διδασκαλίες, εξωτερικές θεολογίες, που είναι μόνο διανοητικά κατασκευάσματα. Η Μετάβαση στον Αγνό Χώρο του Εσωτερικού Βιώματος συμβαίνει με την υπέρβαση του υποκειμένου, με την υπέρβαση της διανοητικής διεργασίας, με την υπέρβαση κάθε «παρέμβασης» στην διαδικασία της αντίληψης. Είναι πραγματική βιωματική μετάβαση και πραγματική εξάλειψη όλων των παραμορφωτικών προσωπικών διεργασιών. Δεν υποδεικνύεται με κάποια θεωρία. Την ζωή την ζεις. Η ζωή δεν είναι θεωρία να την εφαρμόσεις. Η Μετάβαση δεν κατακτιέται με κάποια πρακτική, κάποια συμπεριφορά, κάποια συμμόρφωση. Η Αληθινή Πρακτική είναι πέρα από κάθε προσωπική προσπάθεια. Είναι η Κατανόηση που δρα. Είναι η Αναγνώριση που Ελευθερώνει. Είναι η Αληθινή Απελευθέρωση.

Οι υπόλοιποι άνθρωποι, που ζουν εξωτερικά, διανοητικά, την ζωή, δεν ζουν την ζωή. Σκέφτονται την ζωή κι εφαρμόζουν θεωρίες, πρακτικές, συμπεριφορές. Καθώς όμως η Αλήθεια Είναι Πέραν του υποκειμένου, των δραστηριοτήτων του και των αντιλήψεών του, όλες οι προσπάθειες του υποκειμένου είναι συνέχιση του υποκειμένου και της δυαδικής αντίληψής του κι όχι εξέλιξη ή ελευθέρωση του υποκειμένου. Προφανώς το Φωτισμένο Υποκείμενο, το Φωτισμένο Εγώ, είναι μια απάτη του υποκειμένου. Μόνο οι ανόητοι θεωρούν πραγματικό ένα «είδωλο».

Πώς από θύμα θα μεταμορφωθείς σε νικητή;

Αισθάνεσαι ότι είσαι το θύμα σε όλες τις καταστάσεις που συμβαίνουν στη ζωή σου; Για σκέψου λίγο, είσαι πραγματικά ή έτσι νομίζεις;

Οι νοοτροπίες του θύματος
«Η ζωή είναι μεγάλο ταξίδι εναλλαγών: Ευχάριστες στιγμές και δυσκολίες, αποτυχίες και επιτυχίες, σχέσεις που μας έκαναν ευτυχισμένους και σχέσεις που μας πλήγωσαν, περίοδοι με κάποια επαγγελματική εκπλήρωση και περίοδοι με επαγγελματική απόρριψη. Κανείς δεν έχει ανοσία στα δυσάρεστα γεγονότα της ζωής, όμως οι άνθρωποι που χαρακτηρίζονται από τη νοοτροπία του θύματος τείνουν:
Να κατηγορούν τους άλλους για καταστάσεις που έχουν δημιουργήσει μόνοι τους ή στη δημιουργία των οποίων έχουν συμβάλει. Ένας άνθρωπος που αισθάνεται θύμα είναι συνήθως απρόθυμος να αναλάβει προσωπική ευθύνη ή να εξερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο οι πράξεις του έχουν προκαλέσει μια συγκεκριμένη κατάσταση.
Να θεωρούν τους άλλους ανθρώπους καλύτερους, πιο τυχερούς ή πιο ευτυχισμένους από αυτούς. Για παράδειγμα, μπορεί να βλέπουν τα δυσάρεστα γεγονότα ως αποτέλεσμα της κακής τους τύχης και μέσα τους να αναρωτιούνται: «Γιατί σ΄ εμένα;».
Να ερμηνεύουν αρνητικά τις προθέσεις και τη συμπεριφορά των άλλων.
Να δυσκολεύονται να κατανοήσουν την άποψη του άλλου και να μπαίνουν στη θέση του, ειδικά εκείνου που θεωρούν ότι τους έβλαψε.
Να είναι γενικά αρνητικοί και απαισιόδοξοι δίνοντας προσοχή κυρίως στα προβλήματα παρά στις λύσεις, στα μειονεκτήματα μιας κατάστασης παρά στα πλεονεκτήματα.
Να υποτιμούν την ικανότητά τους να επιδρούν στις καταστάσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αισθάνονται αβοήθητοι.
Η νοοτροπία του θύματος μπορεί να υποκρύπτει μια παθητική επιθετικότητα, η οποία εκδηλώνεται με αυτόν τον τρόπο επειδή το άτομο αισθάνεται άβολα με τον θυμό του και την άμεση έκφρασή του. Έτσι μεταθέτει τον θυμό του στους άλλους περιμένοντας αρνητική συμπεριφορά από αυτούς. Δηλαδή ο θυμός που δεν εκφράζεται μετατρέπεται σε δυσπιστία και φόβο ότι θα πληγωθεί από τους άλλους. Βέβαια η νοοτροπία αυτή προσφέρει στο άτομο και πλεονεκτήματα, τα οποία μπορεί να θεωρεί σημαντικά για τον εαυτό του:
Γίνεται το επίκεντρο της προσοχής και του προσφέρεται επικύρωση για τα προβλήματά του, ειδικά στην αρχή, πριν οι άλλοι αρχίζουν να κουράζονται με τα διαρκή παράπονά του.
Αποφεύγει να πάρει ευθύνη για καταστάσεις, που πολλές φορές μπορεί να είναι ένα βαρύ χρέος.
Πέρα όμως από τα επιφανειακά αυτά οφέλη ένας τέτοιος τρόπος σκέψης δεν μπορεί να είναι χρήσιμος ή βοηθητικός, γιατί:
Ξαναζωντανεύει το παρελθόν, αφού με το να επικεντρώνεται κάποιος σε γεγονότα που τον πλήγωσαν, ξανανιώθει τον πόνο που ένιωσε τότε.
Μπλοκάρει το παρόν, γιατί μας κάνει να μη δίνουμε προσοχή ή να μην απολαμβάνουμε την παρούσα στιγμή.
Περιορίζει το μέλλον, γιατί μας καθηλώνει στο τι δεν πήγε καλά και όχι στο τι πρέπει να κάνουμε για να φτάσουμε τους στόχους μας.

Θέλεις να είσαι νικητής;
Εάν νομίζεις πως είναι καιρός να εγκαταλείψεις τον ρόλο του θύματος και να γίνεις νικητής:
Πάρε τη συνειδητή απόφαση πως θέλεις να αλλάξεις, επειδή ο ρόλος του θύματος δεν εξυπηρετεί το απώτερο καλό σου και δε σε φέρνει πιο κοντά στις εμπειρίες που πραγματικά θέλεις να ζήσεις. Έπειτα δεσμεύσου ότι θα συνεχίζεις να προσπαθείς, ακόμα και όταν σκέψεις από την παλιά νοοτροπία εισβάλλουν στο μυαλό σου και σε γυρίζουν πίσω. Η αλλαγή μπορεί να χρειάζεται τον χρόνο της, είναι όμως πέρα για πέρα εφικτή.
Σταμάτα να παραπονιέσαι. Εάν πιάνεις τον εαυτό σου να γκρινιάζει διαρκώς, βρίσκοντας μειονεκτήματα και προβλήματα, δώσε του την υπόσχεση πως θα σταματήσεις. Δοκίμασε να αντιστρέψεις τη σκέψη σου εντοπίζοντας τα πλεονεκτήματα στις καταστάσεις. Σκέψου όλα τα μικρά και μεγάλα πράγματα, για τα οποία είσαι ευγνώμων στη μέρα που πέρασε.
Τόλμησε να πάρεις την ευθύνη της ζωής σου και θα ανταμειφθείς. Όταν σταματήσεις να κατηγορείς εξωτερικά γεγονότα και ανθρώπους γι΄ αυτά που σου συμβαίνουν και αναγνωρίσεις το μερίδιο της προσωπικής σου ευθύνης, θα νιώσεις μεγαλύτερη δύναμη και αυτοπεποίθηση. Έχοντας υπευθυνότητα θα κάνεις επίσης πιο αποφασιστικές κινήσεις, που μπορεί να αλλάξουν θετικά το μέλλον σου.
Δοκίμασε να σκεφτείς λίγο τις καταστάσεις μπαίνοντας στη θέση των άλλων. Εάν υποθέσουμε ότι δεν έχουν κίνητρα εναντίον σου, πώς αλλιώς θα μπορούσες να εξηγήσεις τη συμπεριφορά τους; Ή, για παράδειγμα, εάν τα προβλήματά σου δεν οφείλονται σε κακοτυχία, πού αλλού θα μπορούσαν να αποδοθούν; Ποιες δημιουργικές λύσεις μπορείς να βρεις;
Συγχώρεσε και βοήθησε. Όπως ανέφερα στην αρχή, είναι αναπότρεπτο να μην πληγωθούμε στη ζωή ή να μην πληγώσουμε. Συγχώρεσε για να ελευθερώσεις τον εαυτό σου από τον θυμό και τη νοοτροπία του θύματος. Όπως σήμερα το κάνεις εσύ για κάποιον, έτσι αύριο μπορεί να το κάνει κάποιος άλλος για σένα. Βοήθησε κάποιον που έχει ανάγκη, έτσι ώστε να ξεχάσεις για λίγο τον εαυτό σου και να στρέψεις την προσοχή σου στον έξω κόσμο, στους άλλους.
Όταν έχεις την ευθύνη της ζωής σου και είσαι σε θέση να κατανοείς, να συγχωρείς και να βοηθάς τους άλλους, θα συνειδητοποιήσεις πως δεν αισθάνεσαι πια θύμα, όπως αισθανόσουν πριν. Όχι μόνο οι άλλοι δεν θα είναι πια υποψήφιοι εχθροί σου, αλλά η αίσθηση της προσωπικής σου δύναμης θα είναι περισσότερο εμφανής από ποτέ».
Εάν δεν είναι ποτέ δικό μας το λάθος, δεν μπορούμε να πάρουμε την ευθύνη για τίποτα. Εάν δεν μπορούμε να πάρουμε την ευθύνη, θα είμαστε πάντα το θύμα.

Αποκάλυψη: Βρέθηκαν 1.500 σκελετοί αλυσοδεμένοι πισθάγκωνα στο Φάληρο

Σε απόσταση μόλις 7 χιλιομέτρων από το κέντρο της Αθήνας, ένας ομαδικός τάφος με 1500 σκελετούς, στην πλειοψηφία τους αλυσοδεμένους πισθάγκωνα, προβληματίζει τους αρχαιολόγους, οι οποίοι προσπαθούν να ρίξουν φως σε αυτήν την σκοτεινή πτυχή της ιστορίας της αρχαίας Αθήνας.

Η ομαδική ταφή τοποθετείται χρονικά μεταξύ του 8ου και του 5ου αιώνα προ Χριστού μια δύσκολη περίοδο η οποία όμως έθεσε τις βάσεις για τη εγκαθίδρυση της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Εκτός από το γεγονός ότι οι σκελετοί ήταν αλυσοδεμένοι, οι αρχαιολόγοι διαπίστωσαν ότι οι νεκροί είχαν πεταχτεί μέσα στους λάκκους με τα πρόσωπα προς τα κάτω, γεγονός εξαιρετικά παράδοξο για τα ήθη των αρχαίων.

Ενώ όμως οι ενήλικες βρέθηκαν θαμμένοι μέσα σε λάκκους, σχεδόν το ένα τρίτο των σκελετών βρέθηκαν μέσα σε πιθάρια και ανήκουν σε βρέφη και παιδιά. Επίσης ένα μικρό ποσοστό – μόλις 5% – αφορά σε αποτεφρωμένους νεκρούς και σε έναν τάφο, ο νεκρός είχε τοποθετηθεί σε μια βάρκα εν είδει φέρετρου.

Η ανασκαφή στο σημείο είχε αρχίσει πριν από περίπου έναν αιώνα και οι αρχαιολόγοι συχνά την αναφέρουν ως «οι αιχμάλωτοι του Φαλήρου». Η μεγάλη και ενδελεχής ανασκαφή άρχισε το 2012 και συνεχίζεται ακόμη από το Τμήμα Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού με επικεφαλής την αρχαιολόγο Στέλλα Χρυσουλάκη, με τους ερευνητές να επικεντρώνονται στους αλυσοδεμένους νεκρούς.

Οι σκελετοί αφαιρούνται μαζί με το χώμα σε μορφή μπλοκ, προκειμένου να γίνει λεπτομερής ανασκαφή σε ασφαλείς συνθήκες. Παράλληλα η περιοχή χαρτογραφείται με λεπτομέρεια.

Στην προσπάθεια να γίνει κατανοητό το τι συνέβη στο Φάληρο, στην έρευνα παίρνουν μέρος και βιοαρχαιολόγοι και ειδικοί εγκληματολόγοι – ανθρωπολόγοι με επικεφαλής την Τζέιν Μπιούικστρα, καθηγητρια βιοαρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα κλαι ο Τάκης Καρκανας διευθυντής του εργαστηρίου Wiener στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.

Αφού καθαριστούν και απογραφούν τα ευρήματα, οι ερευνητές θα πρέπει να βρουν την ηλικία των νεκρών, το φύλο τους και ενδεχόμενα στοιχεία της παθολογίας τους (ασθένειες, ατυχήματα κλπ.) μια εργασία εξαιρετικά επίπονη και χρονοβόρα λόγω του πλήθους των σκελετών.

Το βασικό ερώτημα που καλούνται να απαντήσουν οι ερευνητές είναι αν οι νεκροί της μαζικής ταφής ήταν θύματα της πολιτικής αναταραχής που επικρατούσε στην Αθήνα, πριν από την εγκαθίδρυση της Αθηναϊκής δημοκρατίας.

 Παράλληλα όμως ελπίζουν ότι θα μάθουν για τη ζωή των παιδιών την εποχή εκείνη από τους μικρούς σκελετούς που βρέθηκαν μέσα στα πήλινα αγγεία, για τις διατροφικές συνήθειες των απλών κατοίκων της Αθήνας και τις ασθένειες που τους ταλαιπωρούσαν.

Πού κρύβεται το μυστικό των ευτυχισμένων σχέσεων

Γιατί ενώ ξεκινάνε με τις καλύτερες των προθέσεων, κάποιες σχέσεις μακροημερεύουν και κάποιες άλλες αποτυγχάνουν παταγωδώς; Το μυστικό της ευτυχίας κρύβεται στη συμπεριφορά, εξηγούν οι ειδικοί.

 

Όπως αποκαλύπτουν οι στατιστικές, οι μήνες από τον Μάιο ως τον Σεπτέμβριο είναι η περίοδος των γάμων. Μάλιστα, ο Ιούνιος είναι ο πιο δημοφιλής μήνας για γάμους και ακολουθεί ο Ιούλιος, ο Αύγουστος και ο Σεπτέμβριος. Είναι ίσως εντυπωσιακό, αν σκεφτούμε ότι τον Ιούνιο, λόγου χάρη, σχεδόν καθημερινά μόνο στις Η.Π.Α. 13.000 ενήλικοι λένε το πολυπόθητο «δέχομαι» στον/στη σύντροφό τους και δεσμεύονται σε μία μακροχρόνια συμβίωση, γεμάτη ευτυχία, επικοινωνία και αγάπη. Στην πραγματικότητα, όμως, τα πράγματα δεν συμβαίνουν ακριβώς έτσι. Συχνά οι γάμοι καταλήγουν σε αποξένωση, προβλήματα επικοινωνίας, δυσάρεστα συναισθήματα, χωρισμό και, βέβαια, διαζύγιο. Από όλους τους ανθρώπους που παντρεύονται μόνο οι 3 στους 10 παραμένουν σε υγιείς, ευτυχισμένους γάμους, αποκαλύπτουν οι έρευνες. Γιατί συμβαίνει αυτό;

 

Το προφίλ της πετυχημένης σχέσης

Σχετικές έρευνες και μελέτες έχουν γίνει πολλές. Οι ειδικοί έχουν προσπαθήσει να σκιαγραφήσουν το προφίλ του πετυχημένου γάμου και της ευτυχισμένης σχέσης, να υπολογίσουν τα χρόνια που πρέπει να έχει διαφορά το ζευγάρι, το πόσα και τι παιδιά πρέπει να κάνει, πόσα χρήματα να κερδίζει, έχουν τονίσει τη σημασία της «χημείας», των κοινών στόχων και της παρόμοιας κοσμοθεωρίας… Το ζήτημα είναι όμως ότι όλα τα παραπάνω είναι παράμετροι τις οποίες συνήθως εμείς οι άνθρωποι που απαρτίζουμε το ζευγάρι δεν μπορούμε να επηρεάσουμε ή να αλλάξουμε. Και τι θα κάνουμε; Θα αφήσουμε τα πράγματα στην τύχη τους; Όχι! Θα προσπαθήσουμε να ελέγξουμε αυτό που σίγουρα μπορούμε, που δεν είναι άλλο από τη συμπεριφορά μας απέναντι στον/στη σύντροφό μας. Το μυστικό για μια καλή και μακρόχρονη σχέση ίσως κρύβεται σε μερικές απλές λέξεις, όπως είναι η ευγένεια, η γενναιοδωρία, η κατανόηση, το ενδιαφέρον για τον άλλον, η καλή πρόθεση απέναντί του και η έλλειψη ανταγωνισμού.

 

Χωρίς επιθετική διάθεση

Δύο ψυχολόγοι, ο John Gottman και ο Robert Levenson, έκαναν, το 1986, ένα πείραμα με νιόπαντρα ζευγάρια. Τα έφεραν στο εργαστήριό τους για να παρατηρήσουν πώς λειτουργούν οι σύντροφοι μεταξύ τους. Τους ζήτησαν να μιλήσουν για τη σχέση τους και, ταυτόχρονα, με ηλεκτρόδια μετρούσαν τους καρδιακούς παλμούς, τη ροή του αίματος, καθώς και την ποσότητα του ιδρώτα που παρήγαν. Τους ξαναείδαν μετά από 6 χρόνια. Κάποιοι ήταν ακόμα ευτυχισμένοι στις σχέσεις τους και κάποιοι είχαν είτε χωρίσει είτε ζούσαν μαζί δυστυχισμένοι. Αυτό που παρατήρησαν οι ερευνητές ήταν ότι οι «δυστυχισμένοι» είχαν σημειώσει έντονες καταγραφές στα ηλεκτρόδια πριν από χρόνια (είχαν πιο γρήγορο καρδιακό ρυθμό, πιο γρήγορη ροή αίματος και περισσότερο ιδρώτα). Ενώ, δηλαδή, φαίνονταν ήρεμοι, οι σωματικές τους αντιδράσεις φανέρωναν ότι όταν κάθονταν δίπλα στον/στη σύζυγό τους και μίλαγαν για τη σχέση τους, το σώμα τους αντιδρούσε με βάση τους αρχέγονους μηχανισμούς του στρες, σαν να χρειαζόταν να αντιμετωπίσουν ένα ζώο έτοιμο να τους επιτεθεί. Περνώντας τα χρόνια, οι συγκεκριμένοι ερευνητές έκαναν πολλά πειράματα και κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα: όσοι είχαν έντονες σωματικές αντιδράσεις όταν νιόπαντροι μιλούσαν για τη σχέση τους, κατέληγαν να δυστυχήσουν στους γάμους τους. Ακόμα και όταν περιέγραφαν ευχάριστες στιγμές, οι σωματικές τους λειτουργίες έδειχναν ότι ήταν έτοιμοι να επιτεθούν ή να αντιμετωπίσουν κάποια επίθεση. Οι «ευτυχισμένοι», από την άλλη, είχαν πιο φυσιολογικές σωματικές λειτουργίες. Ένιωθαν ήρεμοι, όχι απαραίτητα γενικά στη ζωή τους, αλλά στο πλαίσιο της σχέσης τους και της επικοινωνίας με τον/τη σύντροφό τους.

 

Ανταπόκριση στις προτιμήσεις του άλλου

Ο John Gottman θέλησε να διερευνήσει περαιτέρω πώς οι «ευτυχισμένοι» κατάφερναν να δημιουργήσουν αυτή την ατμόσφαιρα της ζεστασιάς και της οικειότητας. Έτσι, το 1990, προσκάλεσε 130 νιόπαντρα ζευγάρια να περάσουν τη μέρα τους στο εργαστήριό του, που το είχε διαμορφώσει σαν σπίτι, και να τα παρατηρήσει στην καθημερινότητά τους καθώς τρώνε, μαγειρεύουν, καθαρίζουν, συζητάνε, ακούνε μουσική και χαλαρώνουν. Σε αυτό το σημείο της έρευνας παρατήρησε κάτι πολύ σημαντικό: ότι στη διάρκεια της ημέρας οι σύντροφοι κάνουν εκκλήσεις για σύνδεση ο ένας στον άλλον. Ας πούμε, για παράδειγμα, ότι ο σύζυγος είναι φυσιολάτρης και ξαφνικά παρατηρεί ένα ωραίο ουράνιο τόξο. Κάνει ένα σχόλιο στη σύντροφό του και εκείνη μπορεί είτε να το ενστερνιστεί είτε να αδιαφορήσει. Μπορεί να φαίνεται απλοϊκό, αλλά ο σύζυγος φέρνει το ουράνιο τόξο στη συζήτηση για να βρει έναν κοινό τόπο με τη γυναίκα του. Ο John Gottman παρατήρησε ότι όσοι ή όσες σύζυγοι έδειχναν ενδιαφέρον για τις παρατηρήσεις του/της συντρόφου τους είχαν τελικά καλύτερη σχέση από ό,τι όσοι/-ες συνέχιζαν την προηγούμενη ασχολία τους χωρίς να δείχνουν ενδιαφέρον. Οι «ευτυχισμένοι», από ό,τι φάνηκε, ακολουθούσαν και ενστερνίζονταν τις παρατηρήσεις του ή της συντρόφου τους στις 9 από τις 10 περιπτώσεις.

 

Ευγένεια και γενναιοδωρία

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η ευγένεια, η καλή πρόθεση και η γενναιοδωρία. Όταν φερόμαστε στον/στη σύντροφό μας έτσι, τότε και εκείνος/-η θα μας το ανταποδώσει και η σχέση μας θα φέρει αυτά τα χαρακτηριστικά. Αν, δηλαδή, ο/η σύντροφός μας εκφράσει μία ανάγκη και ανταποκριθούμε σε αυτήν, εκείνος/-η θα το εκτιμήσει. Αντίθετα, το να παραμελούμε τον/τη σύντροφό μας και τις ανάγκες του/της, όσο μικρές ή ασήμαντες και αν μας φαίνονται, θα μας οδηγήσει σε προβλήματα στη σχέση. Ακόμα και στους καβγάδες, έχει σημασία η καλοσύνη και η ευγένεια. Αυτές δεν σημαίνουν ότι δεν θα εκφράσουμε τα όσα νιώθουμε και πιστεύουμε, αλλά ότι θα αποφύγουμε τους χαρακτηρισμούς και την επίθεση και θα εκφραστούμε με ηρεμία και καλή πρόθεση. Η γενναιοδωρία, που μπορεί να σημαίνει να πάρουμε ένα μικρό δώρο για τον/τη σύντροφό μας, να του/της κάνουμε ένα κομπλιμέντο, να του/της μαγειρέψουμε, να του/της κάνουμε μασάζ, μπορεί να είναι μικρές αλλά σημαντικές κινήσεις για μια καλή σχέση. Σημαντική είναι επίσης και η καλή πρόθεση. Για παράδειγμα, αν ο/η σύζυγός μας κάνει κάποιο λάθος, δεν χρειάζεται να βιαστούμε να του/της αποδώσουμε κακή πρόθεση, αλλά μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ήταν τυχαίο, όπως κάνουν συνήθως οι «ευτυχισμένοι». Για παράδειγμα, ο σύζυγός μας επιστρέφει από το γραφείο και δεν φέρνει γάλα, όπως του είχαμε ζητήσει. Είναι λάθος να θεωρήσουμε ότι το κάνει για να μας εκνευρίσει· είναι πιο χρήσιμο να σκεφτούμε ότι μπορεί να είχε πολλά πράγματα στο μυαλό του και να το ξέχασε. Αν, από την άλλη πλευρά, η σύζυγος αργήσει στην έξοδο με τον σύζυγό της δεν σημαίνει ότι το έκανε επειδή δεν είναι σημαντικός για εκείνη, αλλά μπορεί πράγματι να της προέκυψε κάτι που την καθυστέρησε.

 

Χαίρεσαι με τη χαρά του;

Ένα πρόβλημα των «δυστυχισμένων» ζευγαριών είναι ότι δεν μπορούν να χαρούν ο ένας με τη χαρά του άλλου. Όλοι έχουμε συνηθίσει να λέμε ότι οι σύντροφοι πρέπει να είναι εκεί ο ένας για τον άλλον τόσο στις χαρές όσο και στις δυσκολίες. Στην πραγματικότητα έχει πιο μεγάλη σημασία το πώς αντιδρούμε στα καλά νέα του άλλου και το πώς ή πόσο μπορούμε να μοιραστούμε τη χαρά του. Αν, ας πούμε, ο/η σύντροφός μας μάς ανακοινώσει ότι τον/τη δέχτηκαν σε ένα καινούργιο σεμινάριο και είναι χαρούμενος/-η γι’ αυτό, εμείς θα πρέπει να ανταποκριθούμε και να χαρούμε με τη χαρά του/της λέγοντας, για παράδειγμα: «Α, τι ωραία, συγχαρητήρια, πες μου περισσότερα για τα μαθήματα που θα παρακολουθήσεις», και όχι να αδιαφορήσουμε ή να τον/την αγχώσουμε λέγοντας: «Και πώς θα προλαβαίνεις, θα παραμελήσεις τις άλλες σου υποχρεώσεις». Γενικά στις έρευνες έχει φανεί ότι τα ζευγάρια που έχουν αυτού του είδους την ενεργητικά θετική αντίδραση και συμπεριφορά στη χαρά του/της συντρόφου τους έχουν και περισσότερες πιθανότητες να παραμείνουν μαζί.

Πρόβλημα τεκνοποίησης: Πώς μπορούν οι άνδρες να ενισχύουν το σπέρμα τους

Ενίσχυση και βελτίωση του σπέρματός τους, μπορούν να κάνουν οι άνδρες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα τεκνοποίησης, χάρη στην εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης! «Σήμερα η ιατρική, χάρη στην ραγδαία εξέλιξη των τελευταίων χρόνων, δίνει λύση και στις πλέον ειδικές περιπτώσεις, αρκεί να εντοπιστεί το αίτιο που προκαλεί το πρόβλημα στο σπέρμα».

Σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Πρωτογέρου, οι διαταραχές του σπέρματος (κακή ποιότητα, απουσία σπερματοζωαρίων) συχνά κρύβουν κάποια άλλη πάθηση που η αντιμετώπισή της θα βελτιώσει την ποιότητά του.

Για να εντοπιστούν όμως οι διαταραχές αυτές θα πρέπει ο ουρολόγος- ανδρολόγος να υποβάλει τον άνδρα σε μια σειρά από ειδικές εξετάσεις.

«Στις εξετάσεις αυτές πολύ σημαντικό είναι όχι μόνο να διαπιστωθεί η αιτία της διαταραχής αλλά και το πόσο πολύ έχει επηρεαστεί το σπέρμα», προσθέτει ο κ Πρωτογέρου.

Οι διαταραχές του σπέρματος, σύμφωνα με τους επιστήμονες έχουν διαβαθμίσεις και το σπερματοδιάγραμμα είναι μια σημαντική εξέταση που θα δείχνει τις βασικές παραμέτρους, οι οποίες καθορίζουν τη δυνατότητα γονιμοποίησης του γυναικείου ωαρίου από το αντρικό σπέρμα.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας υπάρχουν όρια ως προς τον αριθμό, την μορφολογία και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων κάτω από τα οποία η πιθανότητα γονιμοποίησης μειώνεται η είναι αδύνατη.

Συγκεκριμένα και σύμφωνα με τα όρια του ΠΟΥ το σπέρμα για να είναι γόνιμο πρέπει να έχει τουλάχιστον 15 εκατομμύρια σπερματοζωάρια /ml, το 32% των σπερματοζωαρίων αυτών να έχουν καλή προωθητική κινητικότητα και το 4% των σπερματοζωαρίων να έχουν φυσιολογική μορφή.

Όταν μετά τις αναγκαίες εξετάσεις η ποιότητα του σπέρματος είναι κάτω από τα όρια των τιμών που έχει θέσει ο ΠΟΥ, τότε ο άνδρας πάσχει από τις αντίστοιχες παθήσεις.

- Ολιγοζωοσπερμία: Όταν έχει λιγότερα από 15 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά /mlσπέρματος

- Ασθενοσπερμία: Όταν το 32% των σπερματοζωαρίων δεν έχουν προωθητική κινητικότητα

- Τερατοσπερμία: Όταν το 4% των σπερματοζωαρίων δεν έχουν φυσιολογική μορφή

«Τα αίτια που προκαλούν αυτές τις αλλοιώσεις στο σπέρμα είναι πολλά: διαταραχές στις ανδρικές ορμόνες που ρυθμίζουν τη σπερματογένεση, κιρσοκήλη, παθήσεις των όρχεων, φλεγμονές του γεννητικού συστήματος κ.α. ενώ συχνά τα αίτια είναι άγνωστα οπότε και ονομάζουμε την κατάσταση ιδιοπαθή», διευκρινίζει ο Πρωτογέρου.

Μέχρι πριν από λίγο καιρό ο άντρας που έχει διαγνωσθεί με κακής ποιότητας σπέρμα ή και με πλήρη απουσία σπερματοζωαρίων στο σπέρμα του, αναγκαζόταν να καταφύγει ο ίδιος σε βιοψία για αναζήτηση σπερματοζωαρίων καλής ποιότητας αλλά και «οδηγούσε» τη σύντροφο του σε κάποια από της μορφές εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Σήμερα η σύγχρονη ιατρική μπορεί να δώσει λύση στις παθήσεις αυτές και να βελτιώσει την ποιότητα του σπέρματος ώστε ο άνδρας να γίνει πατέρας.

«Άλλοτε η θεραπεία είναι εύκολη, για παράδειγμα χορήγηση αντιβίωσης που θα καταπολεμήσει μια λοίμωξη του γεννητικού συστήματος κι άλλοτε δυσκολότερη. Στις περιπτώσεις που δεν ανευρίσκεται κάποιο αίτιο, στις ιδιοπαθείς δηλαδή περιπτώσεις, ο γιατρός προσπαθεί όχι να θεραπεύσει κάποιο πρόβλημα αλλά να διεγείρει τον όρχη ώστε να με τη σειρά του αυτός να βελτιώσει την ποιότητα του σπέρματος που παράγει», τονίζει ο κ Πρωτογέρου και καταλήγει:

«Αυτό γίνεται με ειδικά φάρμακα που χορηγούνται με τη μορφή χαπιών ή ενέσεων και η δράση τους στηρίζεται στο ότι προσπαθούν να διεγείρουν ορμονικά τον όρχη ώστε αυτός να βελτιώσει την ποιότητα των σπερματοζωαρίων που παράγει. Η βελτίωση της ποιότητας του σπέρματος καθορίζεται κυρίως από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι όρχεις. Ένας όρχις με μεγάλο βαθμό ιστολογικής βλάβης ανταποκρίνεται δυσκολότερα από ότι ένας με μικρές ιστολογικές αλλοιώσεις. Η διάρκεια επίσης της θεραπείας είναι σημαντική και συνήθως κρατάει αρκετούς μήνες. Οι θεραπείες γίνονται καλά ανεκτές χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα από τους άντρες και ο γιατρός παρακολουθεί την εξέλιξη της υγείας και την ανταπόκριση στη θεραπεία με περιοδικούς εργαστηριακούς ελέγχους και εξετάσεις».

Σύμφωνα με τους ουρολόγους-ανδρολόγους η φαρμακευτική θεραπεία της υπογονιμότητας στον άντρα αποτελεί ακόμα ένα μεγάλο ερευνητικό πεδίο για τους ιατρούς και οι μέθοδοι και οι θεραπείες δοκιμάζονται και εξελίσσονται διαρκώς.

Tρένα πιο γρήγορα και από αεροπλάνα

Το Hyperloop θα μπορούσε εύκολα να είναι το next big thing στον τομέα των μετακινήσεων. Πρόκειται για ένα σύστημα που οι επιβάτες θα κάθονται σε μία κάψουλα η οποία θα επιταχύνει μέσα σε σωλήνες υψηλής πίεσης και θα μπορεί να φτάνει ταχύτητα ακόμα και τα 1.200 χλμ την ώρα.

Σύμφωνα με τα αρχικά σχέδια του Hyperloop το σύστημα θα μπορεί να κινείται αυτοτελώς αφού ηλιακά πάνελ θα του παρέχουν την απαραίτητη ενέργεια. Επίσης οι σωλήνες μετακίνησης του Hyperloop θα είναι πλήρως αντισεισμικοί.

Το project προτάθηκε αρχικά από τον Elon Musk της Tesla Motors ως εναλλακτικός τρόπος μετακίνησης μεταξύ όσων θέλουν να κάνουν την διαδρομή Σαν Φρανσίσκο - Λος Άντζελες.

Πριν από λίγες εβδομάδες ο CEO της HTT (Hyperloop Transportation Technologies), Dirk Ahlborn ανακοίνωσε ότι ήρθε σε συμφωνία και με την Σλοβακική κυβέρνηση ώστε να δημιουργηθεί η γραμμή Hyperloop που θα συνδέει την Βιέννη με την Μπρατισλάβα και την Μπρατισλάβα με την Βουδαπέση.

Γι αυτή την διαδρομή συνήθως απαιτούνται οκτώ ώρες, όμως το Hyperloop θα την κάνει σε μόλις 43 λεπτά.

"Μετά την συμφωνία μας με την Σλοβακία αλλά και το project στην Quay Valley στην Καλιφόρνια η HTT γίνεται διεθνής", σημειώνει ο Ahlborn που μόνο καλά λόγια έχει να λέει για την Σλοβακική Δημοκρατία.

"Η Σλοβακία είναι σε ηγετική τεχνολογική θέση στους τομείς της αυτοκινητοβιομηχανίας, της επιστήμης υλικών και της ενέργειας στην βιομηχανία, περιοχές που είναι αναπόσπαστο μέρος του συστήματος Hyperloop", τονίζει.

Σύμφωνα με τον Musk το project της Hyperloop στην Καλιφόρνια θα κοστίσει έως 7,5 δισ. δολάρια ενώ το project της Ανατολικής Ευρώπης θα είναι έτοιμο έως το 2020.