Τετάρτη 24 Οκτωβρίου 2018

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Προμηθεὺς δεσμώτης (561-608)

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΝ ΤΡΙΤΟΝ


ΙΩ
τίς γῆ; τί γένος; τίνα φῶ λεύσσειν
τόνδε χαλινοῖς ἐν πετρίνοισιν
χειμαζόμενον;
τίνος ἀμπλακίας ποινὰς ὀλέκῃ;
σήμηνον ὅποι
565 γῆς ἡ μογερὰ πεπλάνημαι.

ἆ ἆ, ἓ ἕ·
χρίει τίς αὖ με τὰν τάλαιναν οἶστρος;
εἴδωλον Ἄργου γηγενοῦς· † ἄλευ᾽, ἆ δᾶ· φοβοῦμαι,
τὸν μυριωπὸν εἰσορῶσα βούταν.
ὁ δὲ πορεύεται δόλιον ὄμμ᾽ ἔχων,
570 ὃν οὐδὲ κατθανόντα γαῖα κεύθει.
ἀλλ᾽ ἐμὲ τὰν τάλαιναν
ἐξ ἐνέρων περῶν κυναγεῖ, πλανᾷ
τε νῆστιν ἀνὰ τὰν παραλίαν ψάμμον.

ὑπὸ δὲ κηρόπλαστος ὀτοβεῖ δόναξ [στρ. α]
575 ἀχέτας ὑπνοδόταν νόμον·
ἰὼ ἰὼ πόποι, ποῖ μ᾽ ἄγουσι τηλέπλαγκτοι πλάναι;
τί ποτέ μ᾽, ὦ Κρόνιε παῖ, τί ποτε ταῖσδ᾽
ἐνέζευξας εὑρὼν ἁμαρτοῦσαν ἐν πημοναῖσιν,
ἓ ἕ·
580 οἰστρηλάτῳ δὲ δείματι δειλαίαν
παράκοπον ὧδε τείρεις;
πυρί ‹με› φλέξον, ἢ χθονὶ κάλυψον, ἢ
ποντίοις δάκεσι δὸς βοράν,
μηδέ μοι φθονήσῃς
εὐγμάτων, ἄναξ.
585 ἄδην με πολύπλανοι πλάναι
γεγυμνάκασιν, οὐδ᾽ ἔχω μαθεῖν ὅπῃ
πημονὰς ἀλύξω.
κλύεις φθέγμα τᾶς βούκερω παρθένου;

ΠΡ. πῶς δ᾽ οὐ κλύω τῆς οἰστροδινήτου κόρης
590 τῆς Ἰναχείας, ἣ Διὸς θάλπει κέαρ
ἔρωτι, καὶ νῦν τοὺς ὑπερμήκεις δρόμους
Ἥρᾳ στυγητὸς πρὸς βίαν γυμνάζεται;

ΙΩ. πόθεν ἐμοῦ σὺ πατρὸς ὄνομ᾽ ἀπύεις; [ἀντ. α]
εἰπέ μοι τᾷ μογερᾷ τίς ὤν,
595 τίς ἄρα μ᾽, ὦ τάλας, [τὰν] ταλαίπωρον ὧδ᾽ ἔτυμα προσ-
θροεῖς,
θεόσυτόν τε νόσον ὠνόμασας, ἃ
μαραίνει με χρίουσα κέντροισι φοιταλέοισιν;
ἓ ἕ·
σκιρτημάτων δὲ νήστισιν αἰκείαις
600 λαβρόσυτος ἦλθον, ‹Ἥρας›
ἐπικότοισι μήδεσι δαμεῖσα. δυσ-
δαιμόνων δὲ τίνες οἵ, ἓ ἕ,
οἷ᾽ ἐγὼ μογοῦσιν;
ἀλλά μοι τορῶς
605 τέκμηρον ὅ τι μ᾽ ἐπαμμένει
παθεῖν· τί μῆχαρ, ἢ τί φάρμακον νόσου;
δεῖξον, εἴπερ οἶσθα·
θρόει, φράζε τᾷ δυσπλάνῳ παρθένῳ.

***
ΤΡΙΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

ΙΩ
Ποιά χώρα; τί έθνος; ποιός τάχα είναι αυτός
που τον βλέπω σ᾽ αυτόν τον γκρεμνό καρφωτό
να τον δέρνουνε τέτοιες φουρτούνες;
Σαν τί κρίμα πλερώνεις μ᾽ αυτή την ποινή,
που κακοθανατάς;
Πε μου, ω πε μου, σε ποιά χώρα γης
να πλανήθηκα η μαύρη;

Αχ! Αχ!
Πάλι την άθλια με κεντά ένας οίστρος…
νά το, του Άργου το φάντασμα του γίγαντα·
βόηθα θεέ!
τον βλέπω, νά, ο βοσκός με μύρια μάτια
πόρχεται και σκιαχτά τριγύρω του τηρά,
570 που και νεκρό δεν τόνε κρύβει η γης,
μ᾽ απ᾽ τον κάτω κόσμο
βγαίνοντας σαλαγάει και με γυρνά
στην άμμο του γιαλού την άθλια νηστικιά.

Και το σουραύλι του βαριά σουρίζει ένα σκοπό
που σα νανούρισμα ύπνο φέρνει.
Αλίμονό μου αλί! πού πάλι με τραβούν
οι μακροπεριπλάνητοι παραδαρμοί;

Σε τί με βρήκες να ᾽φταιξα, του Κρόνου γιε, σε τί;
και μες σε τέτοιες συμφορές μ᾽ έζεψες, οϊμέ,
580 κι έτσι με τυραγνάς τη μαύρη
με άγριας τρέλας σκιάξιμο έξω νου;

Φωτιά ρίξε και κάψε με, ή χώσε με στη γης,
δώσε με στα θεριά του πέλαου να με φαν,
μα μη αποστρέψεις, θε μου, τις ευχές μου·
με σώνει όσοι με γύμνασαν μακροπαραδαρμοί,
και να μη ξέρω πού
τέλος θα βρουν οι συμφορές μου.
Ακούεις της βοϊδοκέρατης παρθένας τη φωνή;

ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ
Πώς δεν ακούω την οιστροκέντητη την κόρη
590 του Ινάχου, που φλογίζει την καρδιά του Δία
μ᾽ έρωτα; κι όπου τώρα μισητή απ᾽ την Ήρα
στους άσωστους γυμνάζεται άθελά της δρόμους;

ΙΩ
Πούθ᾽ έχεις του πατέρα μου τ᾽ όνομα συ ακουστά;
πε μου της πολυπαθιασμένης,
ποιός είσαι, ποιός; που, ω δύστυχε, στην δύστυχην εμέ
μου τα ᾽πες έτσι αληθινά
και τη θεόσταλτη ονομάτισες αρρώστια,
που με μαραίνει αλείφοντας με μανιακά κεντριά
600 κι ήρθα μ᾽ ακράτηγη φορά σκιρτώντας νηστικιά
από θεόργητες βουλές κατατρεμένη.
Μ᾽ απ᾽ τους δυστυχισμένους ποιοί
τόσα τραβούνε όσα εγώ;
Φανέρωσέ μου ξάστερα τί άλλο με περιμένει·
να ᾽ναι να υπάρχει λυτρωμός και της αρρώστιας γιατρικό;
δείξε μου συ, αν το ξέρεις.
Μίλα μου, φώτισέ με εσύ
την άθλια την παραδαρμένη.

Η ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, του Θουκυδίδη, «διδακτικό εργαλείο» στις διεθνείς σχέσεις και στις στρατηγικές σπουδές

Ο Θουκυδίδης, ο σπουδαιότερος ιστορικός της Αρχαίας Ελλάδας, είναι κυρίως γνωστός στους Έλληνες, επειδή το έργο του για τον Πελοποννησιακό πόλεμο, διδάσκεται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η γνωριμία των Ελλήνων μαθητών  με τον Θουκυδίδη, αρχίζει και σταματά στη μετάφραση του κειμένου, στο συντακτικό και στη γραμματική, που, ναι μεν είναι αναγκαία για τη μελέτη του αρχαίου κειμένου, αλλά δεν βοηθούν την εις βάθος κατανόησή του.
 
Πόσοι άραγε γνωρίζουν, πως ο Θουκυδίδης θεωρείται ο «πατέρας» του Πολιτικού Ρεαλισμού, που είναι η κυρίαρχη σχολή σκέψης στις διεθνείς σχέσεις και στις στρατηγικές σπουδές; Η ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, το σπουδαίο αυτό έργο του Θουκυδίδη, είναι πάντα διαχρονική και επίκαιρη και σύμφωνα με τους θεωρητικούς των στρατηγικών σπουδών, μας βοηθά να κατανοήσουμε την παγκόσμια ιστορία και κυρίως τη σύγχρονη διεθνή πολιτική.
 
Όσο κι αν έχει εξελιχτεί η τεχνολογία, τα βασικά προβλήματα της διεθνούς πολιτικής, όπως ο διακρατικός ανταγωνισμός, οι συμμαχίες, η αποτροπή, η «θεωρία του ντόμινο», ο καταναγκασμός, ο κατευνασμός, τα διλήμματα ασφαλείας, η ισορροπία δυνάμεων κ.ά., παραμένουν αναλλοίωτα, εδώ και είκοσι-τέσσερις  αιώνες από τη συγγραφή της ιστορίας του Θουκυδίδη. Έτσι λοιπόν, οι στρατηγικοί αναλυτές, προσπαθώντας να κατανοήσουν τη λογική του ανταγωνισμού μιας χερσαίας με μια ναυτική δύναμη, όπως για παράδειγμα Αγγλία-Γερμανία, ΗΠΑ-Ρωσία, ανατρέχουν στον Θουκυδίδη, στον Πελοποννησιακό Πόλεμο και στο αρχικό μοντέλο Αθήνα-Σπάρτη. Το ίδιο πράττουν και οι πολιτικοί  επιστήμονες όταν  επιχειρούν να κατανοήσουν τη λογική του ιμπεριαλισμού και οι φιλόσοφοι τη σχέση μεταξύ ισχύος και ηθικής (βλ. Διάλογο Αθηναίων και Μηλίων).
 
Ο καθηγητής Αθανάσιος Πλατιάς υποστηρίζει πως το έργο του Θουκυδίδη, επιτρέπει τη διατύπωση κάποιων υποθέσεων όπως:
 
α) Στην αρχή κάθε πολέμου οι άνθρωποι δείχνουν μεγαλύτερο ενθουσιασμό.
β) Η κυριαρχία στη θάλασσα είναι τεράστιο πλεονέκτημα.
γ) Ο πόλεμος γίνεται λιγότερο με όπλα και περισσότερο με χρήματα.
δ) Δεν υπάρχει ισχυρότερος δεσμός μεταξύ πόλεων ή ιδιωτών, από το κοινό συμφέρον.
ε) Στον πόλεμο οι ευκαιρίες δεν περιμένουν.
στ) Τα του πολέμου άδηλα.
ζ) Όσο γίνεται μακρύτερος ο πόλεμος, τόσο η έκβασή του καταντάει να εξαρτάται από τυχαία περιστατικά.
 
Ο Θουκυδίδης συχνά μέσα στην ιστορία του, κάνει αναφορές και κρίσεις, οι οποίες περιλαμβάνονται στα θεωρητικά εγχειρίδια των διεθνών σχέσεων και των στρατηγικών σπουδών, ως διδακτικό εργαλείο. Ο καθηγητής Πλατιάς, παραθέτει μερικές: «Δύο στοιχεία είναι βλαβερά όταν πρέπει να λάβει κανείς μια ορθή απόφαση: η βιασύνη και ο θυμός».
 
«Ακολουθούν τη πιο σωστή πολιτική, όσοι απέναντι των ίσων δεν υποχωρούν, απέναντι των ισχυρότερων συμπεριφέρονται με φρόνηση και απέναντι των κατωτέρων είναι μετριοπαθείς».
 
«Δεν πρέπει όπως το έχουμε συνήθεια, να δεχόμαστε συμμάχους, τους οποίους πρέπει να βοηθούμε αν βρεθούν στην ανάγκη, αλλά οι οποίοι καμία δεν μπορούν να μας δίνουν βοήθεια σε ώρα δικής μας ανάγκης».
 
Τον Αύγουστο του 1972, όταν οι ΗΠΑ είχαν βρεθεί σε αδιέξοδο με τον πόλεμο του Βιετνάμ, ο ναύαρχος Stansfield Turner, αποφάσισε να συμπεριληφθεί η ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, στη διδακτέα ύλη της Αμερικάνικης Ναυτικής Σχολής Πολέμου, διότι θεωρούσε πως η κατανόηση και η προσέγγιση αυτού του πολέμου(φαινομενικά αδιάφορου για τους Αμερικάνους σπουδαστές), ήταν το καλύτερο παράδειγμα, που θα μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει στη μελέτη στρατηγικών περιπτώσεων και τη διδασκαλία στρατηγικών προβλημάτων. Η γέννηση του Πολιτικού Ρεαλισμού, στηρίχθηκε στη μελέτη του μεγάλου μας ιστορικού Θουκυδίδη και μεγάλοι ηγέτες τον εφάρμοσαν στην εξωτερική τους πολιτική, όπως ο Ρισελιέ, ο Τσώρτσιλ, ο Ρούσβελτ, ο Ντε Γκωλ, κ.ά. Η ιστορία του πολέμου  μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, αποτελεί ένα από τα βασικότερα βιβλία για τη σχέση πολιτικής και ισχύος.
 
Ο Θουκυδίδης  από  την  πρώτη  κιόλας  παράγραφο  της  Ιστορίας  του  Πελοποννησιακού πολέμου, µας πληροφορεί για το συσχετισμό δυνάμεων στο διεθνές σύστημα της Αρχαίας Ελλάδας: «Όταν άρχισε ο πόλεμος, οι δύο αντίπαλοι ήσαν στην αρχή της δύναμής τους, ήσαν καλά προετοιμασμένοι, και όλοι οι Έλληνες έπαιρναν ή ήσαν έτοιμοι να πάρουν το μέρος του ενός  ή του άλλου». Περιγράφει λοιπόν  τους δύο  μεγάλους πρωταγωνιστές και τις συμμαχίες τους, εξετάζοντας λεπτομερώς το  συσχετισμό δυνάμεων και όπως θα έκαναν οι σύγχρονοι ρεαλιστές, προσδιορίζει το διεθνές σύστημα µε βάση τον αριθμό των μεγάλων δυνάμεων και τον μεταξύ τους συσχετισμό ισχύος. Επικεντρώνει τη προσοχή του, όπως θα έκαναν οι σύγχρονοι ρεαλιστές, στη πόλη-κράτος και έτσι εδραιώνει το παράδειγμα της κρατο-κεντρικής προσέγγισης των διεθνών  σχέσεων.
 
Η  Ιστορία  του  Πελοποννησιακού  πολέμου  περιέχει  πάρα πολλές αναφορές  στις προσπάθειες των πρωταγωνιστών, να μεγιστοποιήσουν  το συμφέρον  τους. Πόσο όμως μακριά  μπορεί  να  φτάσει  ένα  κράτος  αναζητώντας τρόπους  εξυπηρέτησης  των συμφερόντων του; «Για µια πολιτεία που ασκεί ηγεμονία, τίποτε δεν είναι παράλογο αν είναι συμφέρον», ισχυρίζονται οι Αθηναίοι. Πρώτα  απ’ όλα  έρχεται  το  συμφέρον  επιβίωσης.  Το  άναρχο  διεθνές  σύστημα «τιμωρεί» όσα κράτη δε μεριμνούν για την αυτοπροστασία τους.
 
Ο  φιλόδοξος  στόχος  που  έθεσε  για το  έργο  του  ο Θουκυδίδης, δηλαδή  να  μπορεί να προβλέπει  αυτά  «που πρόκειται  να  συμβούν  στο μέλλον» και να μείνει η Ιστορία του αιώνιο κτήμα(κτήμα ες αεί), μπορούμε να πούμε με απόλυτη βεβαιότητα, πως επιτεύχθηκε απόλυτα.

Ο Αριστοτέλης, η επιστήμη και οι τέχνες σε σχέση με τη φρόνηση

Ο Αριστοτέλης ξεκινώντας την εννοιολογική αναζήτηση της φρόνησης επισημαίνει αυτό που οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται ως γνώρισμα του φρόνιμου ανθρώπου: «Κατά την κοινή λοιπόν αντίληψη γνώρισμα του φρόνιμου ανθρώπου είναι το να μπορεί να σκέφτεται σωστά ποια πράγματα είναι καλά και ωφέλιμα γι’ αυτόν, όχι, πάντως, έχοντας στο νου του επιμέρους ειδικές περιπτώσεις, π.χ. ποια πράγματα είναι καλά και ωφέλιμα για την υγεία ή για τη σωματική δύναμη, αλλά ποια πράγματα είναι καλά και ωφέλιμα για μια καλή και ευτυχισμένη ζωή γενικά» (1140a 5, 28-32)
 
Κι εδώ ακριβώς ξεκινούν οι παρανοήσεις, αφού η «καλή και ευτυχισμένη ζωή γενικά» τείνει στο ανυπολόγιστο, σε αντίθεση με την εξειδικευμένη γνώση «για την υγεία ή για τη σωματική δύναμη», που από θέση αρχής κάνει το πλαίσιο πολύ πιο συγκεκριμένο. Η φρόνηση εμπεριέχει την ορθή σκέψη («ο φρόνιμος είναι ο άνθρωπος που έχει την ικανότητα να σκέφτεται σωστά» 1140a 5, 34-35), αλλά εν τέλει δεν είναι ούτε κάτι μετρήσιμο ούτε κάτι χειροπιαστό. Εμπεριέχει τη δυνατότητα της πρόβλεψης σε σχέση με τα πράγματα που μεταβάλλονται, ώστε να είναι κανείς σε θέση να προλάβει καταστάσεις ή να επωφεληθεί από αυτές, αλλά με κανένα τρόπο δε θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στις επιστήμες ή στις τέχνες.
 
Επί της ουσίας η φρόνηση δεν αποτελεί στοιχείο που μπορεί να αποδειχθεί με την αυστηρότητα της λογικής, όπως ορίζεται από την επιστημονική μεθοδολογία: «Αφού, από τη μια, η επιστημονική γνώση στηρίζεται στην απόδειξη, και απόδειξη δεν υπάρχει για πράγματα που οι βασικές αρχές τους υπόκεινται σε μεταβολή (γιατί σ’ αυτά τα πράγματα υπάρχει γενικά η δυνατότητα της μεταβολής), και αφού, από την άλλη, είναι αδύνατο να σκεφτεί κανείς για πράγματα που είναι εξανάγκης αυτό που είναι, η φρόνηση δεν μπορεί, λέω, να είναι ούτε επιστήμη ούτε τέχνη» (1140a 5, 38-40 και 1140b 5, 1-3).
 
Το ότι δε θα σκεφτεί κανείς «για πράγματα που είναι εξανάγκης αυτό που είναι» έχει να κάνει με τα ζητήματα που κρίνονται υπεράνω σκέψης ως αυτονόητα. Δε χρειάζεται να σκεφτεί κανείς ιδιαίτερα γιατί το χειμώνα πρέπει να φορά χοντρά ρούχα. Κι ο πιο άφρων είναι σε θέση να το καταλάβει. Σε αντίθεση όμως με την επιστήμη, η φρόνηση σχετίζεται με εκείνα τα πράγματα που «υπάρχει γενικά η δυνατότητα μεταβολής», δηλαδή με όλα όσα μπορούν να αλλάξουν χωρίς να καθορίζονται από την αποδεικτική ισχύ της επιστημονικής σκέψης.
 
Θα έλεγε κανείς ότι η φρόνηση εμπεριέχει τη σε βάθος κατανόηση τόσο της ζωής και της εξέλιξης της κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα, όσο και της ψυχολογίας των άλλων ανθρώπων. Είναι αδύνατο να πάρει κανείς σωστές (φρόνιμες) αποφάσεις για τη ζωή του, αν δεν κατανοεί την πορεία των γεγονότων που τον περιβάλλουν ή τις διαθέσεις των ανθρώπων που τον περιστοιχίζουν.
 
Σε τελική ανάλυση ως φρόνηση μπορεί να οριστεί η δυνατότητα του ανθρώπου να διαβλέπει και να υπηρετεί με επάρκεια το συμφέρον του μέσα σ’ ένα μεταβαλλόμενο κόσμο. Και η έννοια του συμφέροντος δεν τίθεται με τη στυγνή οπτική του αμοραλισμού ή της κερδοσκοπικής αντίληψης που ταυτίζεται με τη συσσώρευση του χρήματος, αλλά με την πληρέστερη σημασία των ορθών επιλογών που θα οδηγήσουν στην ευτυχία.
 
Ο χρηματιστής-αρπακτικό που κατανοεί τους μηχανισμούς της σύγχρονης οικονομίας κερδίζοντας εκατομμύρια δεν είναι κατ’ ανάγκη και σώφρων, όπως δεν είναι κατ’ ανάγκη και ευτυχισμένος. Σώφρων είναι εκείνος που ξέρει να κρατά τις ισορροπίες αποδίδοντας στα πράγματα τη διάσταση που τους αξίζει. Η θεοποίηση του χρήματος δεν είναι ένδειξη σωφροσύνης, αλλά αποπροσανατολισμού και ανισορροπίας. Είναι η προοπτική της ευτυχίας μέσα από την κατανάλωση ηδονών. Κι αυτή η οπτική τείνει στο έκλυτο, δηλαδή στο ζωώδες.
 
Γι’ αυτό κι ως πρότυπο σωφροσύνης δεν τίθεται ούτε κάποιος πλούσιος ούτε κάποιος διαπλεκόμενος που αισχροκερδεί με τις πλάτες της εξουσίας, αλλά «ο Περικλής και οι όμοιοί του» καθιστώντας σαφές ότι η φρόνηση δεν μπορεί παρά να είναι αλληλένδετη με την αρετή: «Αυτός είναι ο λόγος που θεωρούμε ότι ο Περικλής και οι όμοιοί του είναι φρόνιμοι: γιατί μπορούν να βλέπουν τι είναι καλό για τους ίδιους και, γενικά, για τους ανθρώπους· τέτοιοι άνθρωποι θεωρούμε ότι είναι όσοι είναι ικανοί να κυβερνούν το σπιτικό τους ή την πόλη τους» (1140b 5, 9-13).
 
Η φράση «μπορούν να βλέπουν τι είναι καλό για τους ίδιους και, γενικά, για τους ανθρώπους» καθιστά σαφές ότι η φρόνηση είναι αλληλένδετη με τους άλλους. Είναι, δηλαδή, δυνατότητα όχι μόνο ατομικής, αλλά συνολικής ευημερίας. Εκείνος που εκλαμβάνει την άμετρη απόλαυση ηδονών ως μοναδική ευτυχία δεν μπορεί παρά να ταυτίσει τη φρόνηση με την εξασφάλιση της ανεξάντλητης καταναλωτικής δυνατότητας. Ένας τέτοιος άνθρωπος, ακόμη κι αν κάνει τους πιο πετυχημένα ορθολογικούς υπολογισμούς προκειμένου να κερδίσει, είναι αδύνατο να χαρακτηριστεί σώφρων, αφού σε τελική ανάλυση η ηδονή διαστρέφει την κρίση του.
 
Ο Αριστοτέλης θα θέσει τα πράγματα στην ορθή τους βάση: «Η ηδονή δηλαδή και η λύπη δεν καταστρέφουν ούτε διαστρέφουν κάθε κρίση (επιπαραδείγματι την κρίση ότι το τρίγωνο έχει ή δεν έχει τις γωνίες του ίσες με δύο ορθές), αλλά μόνο αυτές που σχετίζονται με την (ηθική) πράξη. Γιατί οι αρχές/τα αίτια των (ηθικών) πράξεων είναι ο τελικός σκοπός για τον οποίο αυτές πράττονται. Ο άνθρωπος όμως που έχει διαφθαρεί από την ηδονή ή τη λύπη παύει αμέσως να βλέπει την αρχή· παύει δηλαδή να βλέπει ότι ό,τι επιλέγει και ό,τι πράττει πρέπει να το επιλέγει και να το πράττει για χάρη αυτού του σκοπού ή εξαιτίας του» (1140b 5, 15-22).
 
Με άλλα λόγια, ο αποδεικτικός λόγος της επιστήμης δε σχετίζεται με τη φρόνηση. Το ότι μπορεί κανείς να καταλάβει και να εφαρμόσει τους κανόνες της τριγωνομετρίας δε σημαίνει ότι διέπεται κι από την αρετή της μεσότητας. Δε σημαίνει, δηλαδή, ότι θα παίρνει κι ορθές αποφάσεις για τη ζωή του χωρίς να παρασύρεται από την ηδονή ή τη λύπη. Είναι πλέον σαφές ότι άλλο επιστήμων κι άλλο σώφρων. Ο επιστήμονας μπορεί να διαφθαρεί από τις ηδονές, ενώ ο σώφρων όχι (αλλιώς δε θα ήταν σώφρων).
 
Ο επιστήμονας που ασκεί την επιστήμη του χωρίς φρόνηση είναι σε θέση να την υποτάξει στην υπηρεσία των παθών του διαστρέφοντας την ίδια την έννοιά της. Ενδέχεται να την εναποθέσει προς την επίτευξη οποιουδήποτε σκοπού, αρκεί να του υποσχεθούν χρήμα. Η πόλη που αποδέχεται αυτή τη λογική ως κάτι φυσιολογικό είναι η πόλη που έχει μετατρέψει τη διαφθορά των ηδονών σε επικρατούσα αξία. Κι όταν προβάλλονται ως πρότυπα τέτοιου είδους επιστήμονες, τότε η αφροσύνη είναι η κοινωνική αξία που ξεπερνά όλες τις άλλες. Κι αυτή είναι η έσχατη μορφή ισοπέδωσης.
 
Αφού κατέστη σαφές ότι η φρόνηση δεν αφορά τις επιστήμες, αυτό που μένει είναι ο διαχωρισμός της και από τις τέχνες: «Μεταξύ των πραγμάτων που επιδέχονται μεταβολή μπορούμε να διακρίνουμε αυτά που κατασκευάζονται και αυτά που πράττονται: άλλο πράγμα η κατασκευή κι άλλο η πράξη» (1140a 4, 1-2). Κατανοώντας ότι η φρόνηση δεν αφορά την κατασκευή αλλά την πράξη (δεν ανήκει δηλαδή στην κατασκευαστική αλλά στην πρακτική έξη, που είναι διαφορετικές και δεν εμπεριέχεται η μία στην άλλη), είναι σαφές ότι αυτό που πρέπει να διερευνηθεί αφορά το κατά πόσο οι τέχνες ανήκουν στις κατασκευαστικές ή στις πρακτικές έξεις.
 
Ο Αριστοτέλης θα φέρει το παράδειγμα του οικοδόμου: «Δεδομένου, τώρα, ότι η οικοδομική είναι μια τέχνη και ουσιαστικά είναι μια έλλογη κατασκευαστική έξη, και δεδομένου ότι δεν υπάρχει τέχνη που να μην είναι μια έλλογη κατασκευαστική έξη, ούτε καμιά αυτού του είδους έξη που να μην είναι τέχνη, θα πει ότι “τέχνη” και “κατασκευαστική έξη που καθοδηγείται από μια αληθινή λογική” ταυτίζονται» (1140a 4, 7-11).
 
Κι όχι μόνο αυτό: «Κάθε τέχνη έχει να κάνει με τη γένεση ενός πράγματος, με την επινόηση των απαραίτητων γι’ αυτό μέσων και την εξέταση του πώς μπορεί να έρθει στην ύπαρξη κάτι από αυτά που μπορούν να υπάρξουν ή να μην υπάρξουν και που η αρχή τους βρίσκεται στον κατασκευαστή και όχι στο παραγόμενο προϊόν» (1140a 4, 12-15).

Το συμπέρασμα είναι προφανές: «Αφού λοιπόν η κατασκευή και η πράξη είναι δύο διαφορετικά πράγματα, αναγκαστικά η τέχνη πρέπει να έχει σχέση με την κατασκευή, όχι με την πράξη» (1140a 4, 17-19). Κι αν αυτό δεν είναι αρκετό, ο Αριστοτέλης θα προχωρήσει στην τελική σύνοψη: «Η τέχνη λοιπόν είναι, όπως είπαμε, μια έλλογη κατασκευαστική έξη· αντίθετα, η α-τεχνία είναι μια κατασκευαστική έξη που καθοδηγείται από μια λανθασμένη λογική» (1140a 4, 23-25). Είναι πλέον σαφές ότι η φρόνηση ως πρακτική έξη «δεν μπορεί […] να είναι τέχνη, γιατί άλλο είναι το γένος της πράξης και άλλο το γένος της κατασκευής» (1140b 5, 4-5).
 
Οι επιστήμες αφορούν πράγματα που δε μεταβάλλονται και λειτουργούν με βάση την αυστηρότητα της απόδειξης των συλλογισμών, ενώ η φρόνηση αφορά πράγματα που μεταβάλλονται και δεν μπορεί να τεκμηριωθεί με τον τρόπο που ορίζουν οι επιστήμες. Από την άλλη, οι τέχνες αφορούν πράγματα που μεταβάλλονται, αλλά έχουν να κάνουν με την κατασκευαστική κι όχι με την πρακτική έξη. Αυτό που συσχετίζει τις τρεις αυτές έννοιες (επιστήμη – τέχνες – φρόνηση) είναι η λογική, καθώς όλες διέπονται από την έλλογη δράση. Πέρα από αυτό, όμως, δεν υπάρχει κανένας άλλος συσχετισμός. Από αυτή την άποψη καθίσταται και πάλι σαφές ότι, όπως ένας επιστήμονας (ακόμη και ο καλύτερος του είδους του) δε διέπεται κατ’ ανάγκη από σωφροσύνη, έτσι κι ένας τεχνίτης (ή και καλλιτέχνης), ακόμη κι ο πιο διαπρεπής, δεν είναι κατ’ ανάγκη σώφρων.
 
Από την άλλη, η φρόνηση δεν μπορεί να ταυτιστεί ούτε με τη φιλοσοφία, αφενός γιατί η φιλοσοφία (όπως και η επιστήμη) οφείλει να αποδείξει με αυστηρότητα αυτά που ισχυρίζεται («γνώρισμα του φιλοσόφου είναι να έχει απόδειξη για ορισμένα πράγματα» 1141a 6, 3-4), και αφετέρου γιατί η φιλοσοφία οφείλει να ασχοληθεί με τις καθολικές αλήθειες που διέπουν το σύμπαν, ενώ η φρόνηση με τις πράξεις που θα είναι ωφέλιμες στον άνθρωπο: «Αν λοιπόν το “υγιεινό” και το “καλό” είναι άλλο για τους ανθρώπους και άλλο για τα ψάρια, το “λευκό” όμως και το “ευθύ” έχουν πάντοτε την ίδια σημασία, όλοι θα έλεγαν ότι η φιλοσοφική σοφία είναι πάντοτε η ίδια, η φρόνηση όμως είναι τώρα αυτό και ύστερα ένα άλλο πράγμα. Γιατί φρόνιμο λέει κανείς ότι είναι αυτό που σκέφτεται και μελετάει καλά τα επιμέρους θέματα που σχετίζονται με το ίδιο, – και είναι γι’ αυτό πρόθυμος κανείς να εμπιστευτεί σ’ αυτό τα δικά του επιμέρους θέματα» (1141a 7, 26-30).
 
Από αυτή την άποψη δε θα ήταν υπερβολή ότι και τα ζώα έχουν κάποιο είδος στοιχειώδους φρόνησης, αφού κι αυτά είναι σε θέση να γνωρίζουν αυτό που τα ωφελεί και να προβαίνουν σε ενέργειες που δείχνουν προνοητικότητα για μελλοντικούς κινδύνους: «Αυτός είναι ο λόγος που οι άνθρωποι λένε ότι φρόνηση έχουν και κάποια ζώα, αυτά δηλαδή που είναι φανερό ότι έχουν κάποια προβλεπτική ικανότητα για τη διαφύλαξη της ζωής τους» (1141a 7, 31-33). Κι αυτός είναι ακόμη ένας διαχωρισμός ανάμεσα στη φρόνηση και τη φιλοσοφία, αφού η φιλοσοφία είναι κάτι απολύτως ξένο για τα ζώα.
 
Όμως, πέρα από αυτά, με δεδομένο ότι η φρόνηση απαιτεί διαφορετικές πράξεις από τον κάθε άνθρωπο, έχει δηλαδή πολλές εκδοχές σε σχέση με τα συμφέροντα του ανθρώπου που εξυπηρετεί, αν ταυτιζόταν με τη φιλοσοφία, θα έλεγε κανείς ότι και η φιλοσοφία οφείλει να έχει τις αντίστοιχες εκδοχές ανάλογα με τα συμφέροντα αυτών που την εκφράζουν: «… αν θα χαρακτήριζε κανείς φιλοσοφική σοφία την ικανότητα ενός ανθρώπου να αντιλαμβάνεται και να υπηρετεί τα δικά του συμφέροντα, τότε θα υπήρχαν πολλές μορφές φιλοσοφικής σοφίας». (1141a 7, 34-35).
 
Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει. Η φιλοσοφία δε σχετίζεται με τα συμφέροντα του καθενός, αλλά με την ερμηνεία της καθολικότητας που διέπει τον άνθρωπο και τη φύση, τα επίγεια και τα ουράνια, τη ζωή και το θάνατο. Η φιλοσοφία που εκλαμβάνεται ως εργαλείο προώθησης συμφερόντων δεν είναι φιλοσοφία αλλά προπαγανδιστικός μηχανισμός και δεν έχει καμία σχέση μ’ αυτό που προτάσσει ο Αριστοτέλης. Οι διαφορετικές φιλοσοφικές απόψεις οφείλουν να τεκμηριωθούν και να βασίζονται στην εντιμότητα της διαφωνίας κι όχι στο υστερόβουλο της μετατροπής του προσωπικού συμφέροντος σε ιδεολογία.
 
Κι εδώ βρίσκεται και η –κατά τον Αριστοτέλη– διαφορά της φιλοσοφίας με την επιστήμη. Γιατί και η επιστήμη δεν αποβλέπει στο καθολικό, αλλά στο εξατομικευμένο παίρνοντας αναγκαστικά πολλές μορφές ανάλογα με το πού απευθύνεται: «δεν υπάρχει μόνο μία επιστήμη για το καλό όλων συνολικά των ζώων, αλλά διαφορετική για το κάθε ξεχωριστό είδος – εκτός κι αν υπάρχει μία μόνο ιατρική για όλα τα όντα!» (1141a 7, 36-38).
 
Ο τελικός ορισμός της φιλοσοφίας που ακολουθεί καθιστά σαφές ότι –κατά τον Αριστοτέλη πάντα– πρόκειται για την αποκορύφωση της ανθρώπινης πνευματικότητας: «Από όσα λοιπόν έχουμε πει έγινε πια φανερό ότι η φιλοσοφική σοφία είναι και επιστημονική γνώση και διανοητική αντίληψη των πιο αξιόλογων και των πιο πολύπλοκων από την άποψη της φύσης τους πραγμάτων» (1141b 7, 2-4).
 
Κι αυτό είναι ένας επιπλέον διαχωρισμός της φιλοσοφίας από τη φρόνηση: «Αυτός είναι ο λόγος που τον Αναξαγόρα, το Θαλή και τους όμοιούς τους οι άνθρωποι τους λένε σοφούς, όχι όμως φρόνιμους, αφού τους βλέπουν να μην ξέρουν τι είναι συμφέρον για τον εαυτό τους· λένε δηλαδή γι’ αυτούς ότι ξέρουν πράγματα μοναδικά, θαυμαστά, δυσνόητα και θεϊκά, που είναι όμως άχρηστα – με το νόημα ότι δεν ψάχνουν να βρουν τι είναι αυτό που λέμε “καλό για τον άνθρωπο”» (1141b 7, 4-9).
 
Η φρόνηση έχει να κάνει με την ορθή σκέψη πάνω σε ζητήματα της καθημερινότητας που ενδέχεται να υποστούν μεταβολές, ακόμη και απρόβλεπτες ή ακαριαίες: «“Άνθρωπος που σκέφτεται σωστά” είναι γενικά αυτός που, με οδηγό του τους κανόνες της λογικής, βάζει ως στόχο του το καλύτερο για τον άνθρωπο από όσα μπορούν να επιτευχθούν με τις πράξεις. Η φρόνηση, επίσης, δεν έχει ως αντικείμενό της μόνο το γενικό/καθολικό· πρέπει να γνωρίζει και τα επιμέρους, αφού έχει να κάνει με τις πράξεις, και αυτές με επιμέρους περιπτώσεις» (1141b 7, 14-19).
 
Με άλλα λόγια, η φρόνηση εμπεριέχει και τη γνώση· γιατί δε φτάνει να θέλει κανείς να τρώει υγιεινά, πρέπει και να ξέρει ποιες είναι οι κατάλληλες τροφές γι’ αυτό: «… αν ένας άνθρωπος γνωρίζει ότι τα ελαφριά κρέατα είναι ευκολοχώνευτα και υγιεινά, αγνοεί όμως ποια κρέατα είναι ελαφριά, ο άνθρωπος αυτός δεν πρόκειται να κάνει τίποτε καλό για την υγεία του· αντίθετα, αυτός που γνωρίζει ότι τα κρέατα των πουλιών είναι ελαφριά και άρα υγιεινά, αυτός θα βοηθήσει περισσότερο από τον άλλο την υγεία του» (21-24).
 
Ο φρόνιμος άνθρωπος οφείλει να γνωρίζει και τα καθολικά (ότι πρέπει να τρώει υγιεινά) και τα επιμέρους (τι πρέπει να φάει). Πρέπει να ξέρει να παίρνει ορθές αποφάσεις που θα τον ωφελήσουν προνοώντας για το μέλλον. Πρέπει να επιλέγει το ορθό χωρίς να παρασύρεται από την ηδονή ή από τη λύπη. Κι αυτός δεν είναι κατ’ ανάγκη ούτε ο επιστήμονας ούτε ο φιλόσοφος. Γιατί η φρόνηση είναι συνυφασμένη με την αρετή και η πραγμάτωσή της δεν αφορά το μορφωτικό ή το διανοητικό επίπεδο, αλλά την ουσιαστική καλλιέργεια. Είναι δηλαδή θέμα παιδείας…
 
Αριστοτέλης: Ηθικά Νικομάχεια

Ενσυναίσθηση ως βασικό χαρακτηριστικό μιας επιτυχημένης επικοινωνίας

Όταν αναφερόμαστε στον όρο ενσυναίσθηση εννοούμε ότι η επικοινωνία μας εμβαθύνεται με άλλα πρόσωπα μέσω της συναισθηματικής ταύτισης ή κατανόησης των σκέψεων και της συμπεριφοράς των άλλων. Σε αυτό το επίπεδο δε συνδιαλεγόμαστε απλά, κάνουμε κάτι περισσότερο: αντιδρούμε στο συνομιλητή μας με τρόπο με τον οποίο αναπτύσσουμε αμοιβαία κατανόηση και εμπιστοσύνη.

Μια χαρακτηριστική φράση που ταυτίζεται με τη διαδικασία της ενσυναίσθησης και μπορεί ενδεχομένως πιο εύκολα να «ξεκλειδώσει» τον συνομιλητή μας είναι η εξής: «Καταλαβαίνω το πρόβλημά σας και πώς αισθάνεστε γι’ αυτό, με ενδιαφέρει αυτό που λέτε και δεν σας κρίνω».

Οι τρεις φράσεις κλειδιά:

1. Καταλαβαίνω
2. Με ενδιαφέρει
3. Δεν σας κρίνω

Εκφάνσεις της ζωής όπου η ενσυναίσθηση αποτελεί πρόσφορο έδαφος

  • Δημιουργία εμπιστοσύνης και σεβασμού: Τόσο η εμπιστοσύνη όσο και ο σεβασμός αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά μιας υγιούς σχέσης μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων. Η διατάραξη κάποιας εκ των δύο αυτών σταθερών ενδέχεται να πλήξει σοβαρά τη φιλία, το δεσμό, ακόμα και μια επαγγελματική σχέση.
  • Έκφραση συναισθημάτων: Η ειλικρινής έκφραση των θετικών αλλά και των αρνητικών συναισθημάτων ανάμεσα σε δύο ανθρώπους θέτει τις βάσεις για το χτίσιμο μιας υγιούς επικοινωνίας κι αλληλεπίδρασης. Είναι πολύ σημαντικό να δίνουμε χώρο στη ζωή μας όχι μόνο σε αυτά που κάνουμε αλλά και σε όλα εκείνα που αισθανόμαστε.
  • Μείωση της έντασης: Μπαίνοντας στη θέση του άλλου πολύ συχνά αντιλαμβανόμαστε ότι η διαφωνία μας μαζί του είναι απλώς ένα αποτέλεσμα διαφορετικής οπτικής γωνίας θέασης κι αντιμετώπισης των πραγμάτων, κι όχι κάποιας προσωπικής διαφοράς. Έτσι λοιπόν, η ένταση μειώνεται κι η διαφωνία παύει πλέον να είναι αντιπαράθεση ή τσακωμός.
  • Ανταλλαγή πληροφοριών: Ως άμεση συνέπεια του παραπάνω είναι η συνειδητοποίηση πραγμάτων που πριν μπορεί να μην είχαμε συμπεριλάβει στο σκεπτικό μας. Ένα άτομο με ενσυναίσθηση είναι ένα άτομο ανοιχτό σε νέες ιδέες και νέες τοποθετήσεις, δεν απορρίπτει πριν ακούσει και δεν επιμένει στην ορθότητα αποκλειστικά και μόνο της δικής του γνώμης.
  • Δημιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος, που ευνοεί την επίλυση προβλημάτων: Όσο πιο ευέλικτο και «διαθέσιμο» είναι ένα άτομο στο να μάθει πώς νιώθει και τι πιστεύει ο συνομιλητής του, τόσο μεγαλύτερη εμπιστοσύνη κι ασφάλεια νιώθει από τη μεταξύ τους επικοινωνία. Αυτό συμβαίνει διότι με αυτόν τον τρόπο το άτομο αισθάνεται ότι γνωρίζει πολλά περισσότερα πράγματα για τον άλλον από αυτά που θα γνώριζε αν μάθαινε απλά την τοποθέτησή του για ένα ζήτημα.
  • Ανάπτυξη της ανεκτικότητας στο διαφορετικό, στις απόψεις των άλλων, έστω κι αν δεν συμπίπτουν με τις δικές μας: Η ενσυναίσθηση αυτόματα καλλιεργεί και το αίσθημα της αποδοχής της διαφορετικότητας του άλλου και δεν προϋποθέτει την πλήρη σύγκλιση των απόψεων και των συναισθημάτων, για να αισθανθεί το άτομο ασφάλεια κι ισορροπία στις κοινωνικές του σχέσεις.

 

Πλεονεκτήματα ανθρώπων με ενσυναίσθηση

  • Μπορούν να "διαβάζουν" τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων.
  • Μπορούν να βοηθήσουν πραγματικά τους άλλους ανθρώπους, ακόμα και αν δεν τους γνωρίζουν καλά.
  • Αντιλαμβάνονται την ενέργεια των συναισθημάτων όπου και να βρίσκονται.
  • Δεν είναι σε θέση να παρακολουθήσουν τη βία, τη σκληρότητα, ή τραγωδία.

Η ενσυναίσθηση συνδέεται άμεσα με την κατανόηση του συναισθήματος του συνομιλητή. Ωστόσο, αυτό μπορεί να μην είναι πάντα μια εύκολη υπόθεση. Μερικές φορές ο συνομιλητής μας μπορεί να είναι αυτό που λέμε «ανοιχτό βιβλίο», δηλαδή να είναι ιδιαίτερα εκφραστικός κι έτσι να είναι εύκολο να τον νιώσουμε. Άλλες φορές, όμως, είναι πολύ πιθανό ο συνομιλητής μας να είναι πιο κλειστός, να μην εκφράζει τα συναισθήματά του κι έτσι να δυσκολεύεται η διαδικασία της ενσυναίσθησης.

Στωικισμός: Οι βασικές αρχές της φιλοσοφικής σχολής, πιο επίκαιρες από ποτέ

Θέτοντάς το απλά, ο στωικισμός μας βοηθά να αποκτήσουμε την καλύτερη εκδοχή ζωής που θα μπορούσαμε. Είναι σαν ένας αρχαίος οδηγός αυτοβοήθειας, ο οποίος έχει δοκιμαστεί ξανά και ξανά για γενιές ολόκληρες και σήμερα είναι πιο επίκαιρος από ποτέ. Η εξάσκηση του στωικισμού τείνει να παράγει όλα τα είδη θετικών επιδράσεων (π.χ. μειώνει τα αρνητικά συναισθήματα, αυξάνει τα θετικά, ενισχύει την απόδοση και την γενική ικανοποίηση).

Και είναι εύκολο να τον μάθουμε. Ο στωικισμός δεν απαιτεί ώρες διαλογισμού ή την εκμάθηση κάποιας νέας φιλοσοφικής γλώσσας. Δημιουργήθηκε με σκοπό να γίνεται κατανοητός και χρήσιμος. Προσφέρει απλές στρατηγικές για μεγαλύτερη ηρεμία και ευ ζην σε συνδυασμό με υπομονή. Ο στωικισμός είναι μια φιλοσοφική σχολή που ξεκίνησε από την αρχαία Ελλάδα και Ρώμη στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. Ιδρύθηκε στην Αθήνα από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα και κέντρο της ήταν η «Ποικίλη Στοά», εκεί που οι μαθητές του παρακολουθούσαν μαθήματα.

Σύμφωνα με τον στωικισμό, καθήκον του ανθρώπου είναι να θέσει τον εαυτό του σε αρμονία με το Σύμπαν, το οποίο, ως λογικό και αγαθό, τού μεταφέρει τις ιδιότητές του. Εκτός από το καθήκον, οι άνθρωποι της εποχής ήθελαν να καταλάβουν πώς μπορούσαν να ζήσουν ηθικά και ευτυχισμένα. Ο στωικισμός ήταν δημοφιλής επειδή δίδασκε διαισθητικές απαντήσεις (που κατά κάποιο τρόπο είχαν στο νου τους οι άνθρωποι) στα μεγάλα ερωτήματα της ζωής. Παρείχε λύσεις ακόμα και σε προβλήματα όπως το άγχος, το στρες και ο φόβος. Ο στωικισμός όμως αντιμετώπιζε και μεγαλύτερα φιλοσοφικά ζητήματα της ανθρώπινης κατάστασης.

Ποιες είναι οι κύριες αρχές της Στωικής φιλοσοφίας;

«Μην σπαταλάς άλλο χρόνο επιχειρηματολογώντας για το πώς πρέπει να είναι ένας καλός άνθρωπος. Γίνε εσύ αυτός» – Μάρκος Αυρήλιος

Από αυτή τη φράση διαφαίνεται πόσο σημαντική ήταν για τους Στωικούς η ηθική, ο σωστός τρόπος να ζήσει κανείς.

«Το καλό ή κακό του κάθε ανθρώπου βρίσκεται στη δική του βούληση» – Eπίκτητος

Η αρετή είναι η πρωταρχική αρχή για την εξάσκηση του Στωικισμού. Πιο σημαντική από τον πλούτο, ακόμα και από την υγεία, ο άριστος χαρακτήρας είναι το ύψιστο αγαθό. Οι στωικοί μας λένε ότι έχουμε τον πλήρη έλεγχο του πώς αντιδράμε στα καθημερινά γεγονότα.

«Το πρόβλημα δεν το συνιστούν τα εξωτερικά πράγματα, αλλά η προσωπική μας αξιολόγηση. Που μπορούμε να σβήσουμε αμέσως τώρα» – Μάρκος Αυρήλιος

Με πολλούς τρόπους, οι σκέψεις μας καθορίζουν την εμπειρία της πραγματικότητας. Αν δεν σας αρέσει κάτι, αλλάξτε το. Αν δεν μπορείτε να το αλλάξετε, αλλάξτε τη στάση σας.

“Κανένας άνθρωπος δεν έχει τη δύναμη να αλλάξει όλα όσα θέλει, αλλά είναι στη δική του ευχέρεια να μη θέλει όλα όσα δεν μπορεί να έχει και να θέσει σε καλή εφαρμογή όλα όσα έχει» – Σενέκας

Οι Στωικοί δεν υποστήριζαν πως δεν πρέπει να ζούμε με υλικά αγαθά. Αυτό που μας λένε είναι να προσπαθήσουμε συνειδητά να μην υποφέρουμε απ’ όσα μας λείπουν. Αντιθέτως, καθοδηγούν την επίγνωσή μας προς την ευγνωμοσύνη για όλα όσα έχουμε.

«Είσαι άτυχος αν δεν έχεις περάσει ποτέ καμία δυστυχία. Αν έχεις περάσει τη ζωή σου χωρίς κανένα εχθρό, τότε δεν ξέρει κανείς για τι είσαι ικανός, ούτε καν εσύ ο ίδιος» – Σενέκας

Οι Στωικοί είναι βέβαιοι ότι τα εμπόδια, οι αναποδιές και οι δυστυχίες θα έρθουν και τις χρησιμοποιούν ως ευκαιρίες για να τιμήσουν τις αρετές τους.

«Κράτα το θάνατο και την εξορία μπροστά στα μάτια σου, μαζί με όλα όσα μοιάζουν τρομακτικά – κάνοντας αυτό, δεν θα πάρεις τίποτα ως δεδομένο, ούτε θα έχεις υπερβολικές επιθυμίες» – Επίκτητος

Όταν θυμόμαστε ότι η ζωή μας δεν είναι αιώνια, τείνουμε να ξεκαθαρίζουμε το τι είναι πραγματικά σημαντικό. Το ζητούμενο είναι να βγούμε έξω και να ζήσουμε την κάθε μέρα. Να βεβαιωθούμε ότι έχουμε αδράξει τη μέρα (carpe diem), αφού δεν θα έχουμε για πάντα αυτή την ευκαιρία.

Ποιος μας είπε ότι δεν πρέπει να τα παρατήσουμε;

«Μην τα παρατάς, τόσο κόπο έκανες να φτάσεις ως εδώ». «Οι νικητές δεν τα παρατάνε ποτέ». «Τι έτσι, χαμένος θα πάει ο χρόνος και η ενέργεια που επένδυσες».

Και πρέπει δηλαδή να επενδύσουμε άλλο τόσο για να καταλάβουμε ότι κάποια πράγματα απλά δεν προχωράνε; Μια σχέση που την τραβάμε από τα μαλλιά, μια δουλειά που τόσο θέλαμε αλλά δεν βγάζει κάπου, ένα project πάνω στο οποίο δουλέψαμε σκληρά αλλά σήμερα δεν έχει θέση στην αγορά ή η αγορά έχει υποστεί τέτοιον κορεσμό από την υπηρεσία που θέλουμε να προσφέρουμε, που δεν έχει καν νόημα να ασχοληθούμε.

Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει τις πιο πάνω συμβουλές για κάτι που θέλουμε να το αφήσουμε, ή όταν θέλουμε να παραιτηθούμε από οποιαδήποτε προσπάθεια για να το φτιάξουμε καλύτερο. Τελικά, νομίζω πως και στην παραίτηση κρύβεται ένας νικητής και μια τεράστια δύναμη.

Θέλει περισσότερη δύναμη να αφήσεις το σχοινί, παρά να το κρατάς με τέτοιον τρόπο που οι φλέβες σου πετάγονται σε όλο σου το σώμα σαν ένα αρσιβαρίστα ο οποίος ζορίζεται να μείνει κάτω από την μπάρα. Άντε και ο αρσιβαρίστας έχει κάνει τις προπονήσεις του και αντέχει τέτοια πίεση, και είναι και κατά κάποιον τρόπο η δουλειά του, εμείς όμως γιατί να συμφωνούμε με τέτοια πίεση; Και δεν είναι και η δουλειά μας, μην το ξεχνάμε.

Τι είναι αυτό που δεν προχωράει στη ζωή μας; Αξίζει να κάνουμε ανασυγκρότηση δυνάμεων και να το παλέψουμε ή είναι καλύτερα να παραιτηθούμε από κάθε προσπάθεια;

Στη ζωή δεν υπάρχει καμία εξασφάλιση για την έκβαση των καταστάσεων. Υπάρχουν όμως κάποιες ερωτήσεις που θα ήταν χρήσιμο να θέσουμε στον εαυτό μας, οι οποίες θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν ως πυξίδα για το ποια κατεύθυνση να πάρουμε.

Έχουμε ακούσει πως το καλό πράγμα αργεί να γίνει και για να πετύχεις κάτι καλό, χρειάζεται να μοχθήσεις. Αν θες να πετύχεις κάτι, θα σου κοστίσει χρόνο και ενέργεια. Θα μας κοστίσει όμως χρόνο και ενέργεια να μοχθούμε για κάτι το οποίο δεν βγάζει πουθενά.

Να φύγω από μια σχέση ή να μείνω; Να δώσω στη σχέση άλλη μια ευκαιρία; Να δώσω άλλη μια ευκαιρία στη δουλειά μου και να την ξαναζωντανέψω επενδύοντας περισσότερα χρήματα και περισσότερο χρόνο; Δύσκολες ερωτήσεις, δύσκολες αποφάσεις. Ας δούμε όμως δύο ερωτήσεις που θα μας βοηθήσουν να ξεμπλοκάρουμε.

Κινείται κάτι; Αν εδώ και καιρό δεν προχωράει κάτι, υπάρχει στασιμότητα, τότε αυτό είναι ένα σοβαρό σημάδι. Με όλα όσα ξέρεις σήμερα, θα ξεκινούσες πάλι αυτή τη δουλειά, αυτή τη σχέση;

Ή έχεις μάθει, για παράδειγμα, ότι είχες πολλές προσδοκίες από τη σχέση και έτσι μπορείς να κατεβάσεις λίγο τον πήχη. Ή είδες ότι τα χρήματα που βγάζεις είναι μηδαμινά συγκριτικά με την υπηρεσία που προσφέρεις και έτσι αποφασίζεις να ανεβάσεις τις τιμές.

Αν η απάντησή σου όμως είναι: «Όχι, σύμφωνα με αυτά που γνωρίζω σήμερα δε θα ξεκινήσουμε αυτή τη σχέση/δουλειά πάλι από την αρχή», τότε γιατί προσπαθείς με νύχια και με δόντια να την κρατήσεις; Από φόβο μήπως ντροπιαστείς στο περιβάλλον σου; Επειδή έχεις πιστέψει ότι μόνο οι νικητές δεν τα παρατάνε; Επειδή έχεις επενδύσει τόσα μέχρι τώρα;

Όπως και να έχει δε θα είναι εύκολο και το καταλαβαίνω. Αλλά το να συνεχίσουμε κάτι επειδή ήδη έχουμε επενδύσει πολλά δεν είναι και τόσο καλή ιδέα να παραμείνουμε εκεί που είμαστε. Οι οικονομολόγοι έχουν έναν όρο “sunk costs”, δηλαδή έξοδα τα οποία έχουν ήδη προκύψει και δεν μπορούν να αντιστραφούν, για παράδειγμα μέσω πωλήσεων. Άσχετα με το πώς θα αποφασίσεις, ό,τι επένδυσες, επένδυσες, και αυτό δεν πρέπει να γίνει βαρόμετρο για την απόφασή σου.

Πάντα βέβαια θα υπάρχουν μια σειρά από λάθος λόγοι για τους οποίους θα οδεύουμε προς μια κατεύθυνση που δε θα μας βγάζει πουθενά και θα το βλέπουμε όταν θα είναι αργά. Απλά μήπως καμιά φορά η ώρα για να τα παρατήσουμε έρχεται πιο νωρίς απ’ ό,τι την περιμέναμε ή έρχεται γενικά χωρίς να την περιμέναμε;

Όποιος νοιάζεται για εσένα, θα σε κάνει να δεις το λάθος σου, μα πλάι του δεν θα νιώσεις λάθος ποτέ

Η ανθρώπινη σκέψη, η ευχή μας και η κατάρα μας. Μπορεί να γίνει χρήσιμο εργαλείο που σε οδηγεί σταδιακά και βήμα βήμα στην ευτυχία, όπως μπορεί να γίνει ο εφιάλτης, η ποινή και η αιώνια καταδίκη σου.

Είμαστε οι άνθρωποι δέκτες άπειρων ερεθισμάτων, άλλοτε συνειδητών, άλλοτε ασυνείδητων. Πόσα μηνύματα άραγε μας πέρασαν ηθελημένα ή και άθελά τους οι γύρω μας; Τι είδους συναισθήματα μας προκάλεσαν; Και πόση δύναμη έχουν τέλος πάντων αυτά τα συναισθήματα;
  
Ξέρεις, πολλές φορές στερούνται λογικής, δεν βασίζονται σε πραγματικά και αντιπροσωπευτικά γεγονότα. Αλλά ακόμα και αν τα γεγονότα είναι αληθινά, αυτό δεν σημαίνει ότι θα είναι και αντιπροσωπευτικά για μία ζωή. Οι άνθρωποι αλλάζουν, και έχουν το δικαίωμα να το κάνουν, χάρη στην ανθρώπινη σκέψη, η οποία όταν λειτουργεί για χάρη του ανθρώπου, γίνεται ο καλύτερος φίλος του.

Η εικόνα που πλάθει ο καθένας μας για τον εαυτό του στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην εικόνα που έχουν οι άλλοι για αυτόν. Αναγκαία το άτομο ζει σε μία κοινωνία, είναι κοινωνικό ον, δεν ξέρω αν η φύση του επιβάλει να ιδρύει κοινωνίες ή απλά αναγκάζεται να τις ιδρύει ώστε να επιβιώνει, αλλά δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι κάθε άτομο εντάσσεται σε ένα σύνολο και το λιγότερο που ζητάει είναι αποδοχή, το περισσότερο είναι βέβαια η προσοχή, μα το χειρότερο που μπορεί να εισπράξει είναι κακοπροαίρετα σχόλια, με μόνο στόχο την προσβολή.

Τα σχόλια αυτά είναι στην κρίση του ατόμου το πώς θα τα διαχειριστεί. Αρκεί μόνο να μην πειστεί για την αλήθειά τους, να μην τοποθετήσει τον εαυτό του εκεί που άλλοι όρισαν για εκείνον, να μην ενοχοποιήσει τον εαυτό του ζώντας με μία ελπίδα, «να αλλάξει για να αρέσει».

Κανείς δεν άλλαξε πραγματικά για να αρέσει, ίσως να προσποιήθηκε την αλλαγή. Και όποιος άλλαξε, δεν έγινε ποτέ από όλους αρεστός. Αναγκαία δεν μπορείς να ικανοποιείς τις προσδοκίες όλων γιατί κάποιες από αυτές συγκρούονται με τις δικές σου προσδοκίες.

Το μόνο σίγουρο πάντως είναι ότι δεν μπορεί να ζεις πιστεύοντας πως είσαι λάθος. Όποιος ρητά ή άρρητα σου δίνει τέτοια μηνύματα, δεν το κάνει για να σε βοηθήσει στην εξέλιξή σου ως άτομο, ακόμα κι αν έχει σε κάποια σημεία δίκιο, το κάνει για δικούς του λόγους. Οι άνθρωποι αλλάζουν με αγάπη, όχι με παρατηρήσεις. Όποιος νοιάζεται πραγματικά για εσένα, θα σε κάνει να δεις το λάθος σου, μα πλάι του δεν θα νιώσεις λάθος ποτέ.

Ανακαλύφθηκε το πιο αργό αστέρι νετρονίων

Το διάστημα είναι τόσο χαώδες που οι επιστήμονες σχεδόν κάθε μέρα ανακαλύπτουν και κάτι που τους εκπλήσσει.

Μια διεθνής ομάδα αστρονόμων -ανάμεσα στους οποίους δύο ελληνικής καταγωγής επιστήμονες της διασποράς- ανακάλυψαν τον πιο αργά περιστρεφόμενο αστέρα νετρονίων (πάλσαρ) που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα.


Το εν λόγω άστρο-σβούρα, που έχει ηλικία περίπου 14 εκατομμυρίων ετών και βρίσκεται στον αστερισμό της Κασσιόπης, περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του μία φορά κάθε 23,5 δευτερόλεπτα. Το ρεκόρ του πιο αργού πάλσαρ κατείχε έως τώρα ένα άστρο νετρονίων που έκανε μια περιστροφή κάθε 8,5 δευτερόλεπτα.

Το ρεκόρ του πιο γρήγορου πάλσαρ κατέχει ένα άστρο που κάνει μια περιστροφή σε μόλις 1,4 χιλιοστά του δευτερολέπτου. Συνεπώς το βραδύτερο πάλσαρ στριφογυρνάει περίπου 15.000 φορές πιο αργά από ό,τι το ταχύτερο, πράγμα που έχει εντυπωσιάσει τους επιστήμονες, οι οποίοι δεν περίμεναν να βρουν ένα τόσο… τεμπέλικο άστρο νετρονίων.

«Αυτό το πάλσαρ ήταν τελείως απρόσμενο. Είμαστε λιγάκι σοκαρισμένοι που ένα άστρο νετρονίων είναι δυνατό να περιστρέφεται τόσο αργά και παρόλα αυτά να δημιουργεί ισχυρούς ραδιοπαλμούς. Προφανώς τα πάλσαρ μπορούν να είναι βραδύτερα από ό,τι νομίζαμε, πράγμα που μας υποχρεώνει να αναθεωρήσουμε τις θεωρίες μας γι' αυτά», δήλωσε ο ερευνητής Τζέισον Χέσελς του Ολλανδικού Ινστιτούτου Ραδιοαστρονομίας ASTRON και του Πανεπιστημίου του 'Αμστερνταμ.

Οι ερευνητές, που πραγματοποίησαν την ανακάλυψη με το τηλεσκόπιο LOFAR της Ολλανδίας, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστροφυσικής Astrophysical Journal. Στην ερευνητική ομάδα συμμετείχαν οι αστρονόμοι Σωτήρης Σανιδάς του Πανεπιστημίου του 'Αμστερνταμ και 'Αρης Καραστεργίου των πανεπιστημίων της Οξφόρδης και του Δυτικού Ακρωτηρίου στη Νότια Αφρική.

Τα πάλσαρ περιστρέφονται σαν σβούρες και παράγουν ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία σε μορφή ακτίνων, οι οποίες γίνονται ορατές από τη Γη όπως το φως των φάρων από τα πλοία (γι' αυτό τα άστρα αυτά λέγονται και «κοσμικοί φάροι»).

Τα πάλσαρ δημιουργούνται, όταν ένα μεγάλο άστρο εκρήγνυται ως σούπερ-νόβα και απομένει μετά μια ταχέως περιστρεφόμενη σφαίρα πολύ μεγάλης πυκνότητας, με διάμετρο μόνο 20 χιλιομέτρων περίπου.

Μελέτη υποστηρίζει ότι ο Άρης πιθανώς να έχει αρκετό οξυγόνο για να υποστηριχθεί ζωή

Σε ορισμένες τοποθεσίες, το ποσό του διαθέσιμου οξυγόνου θα μπορούσε ακόμη να κρατήσει ζωντανό ένα πρωτόγονο, πολυκυτταρικό ζώο, όπως ένας σπόγγος. Αυτό αναφέρεται στο άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Geosciences και παρουσιάζει τα ευρήματα της μελέτης που υπογράφουν ο θεωρητικός φυσικός Vlada Stamenkovic και άλλοι, σύμφωνα με την οποία άλμες, μόλις κάτω από την επιφάνεια του πλανήτη Άρη θα μπορούσαν να κρατήσουν αρκετό οξυγόνο, ικανό να υποστηρίξει μικροβιακή ζωή όπως αυτή που αναδύθηκε στη Γη πριν από δισεκατομμύρια χρόνια.

Αυτό είναι σημαντικό, επειδή μέχρι τώρα η υπόθεση που διατυπώνεται είναι ότι τα ίχνη του οξυγόνου στον Άρη ήταν ανεπαρκή για να υποστηρίξουν ακόμη και μικροβιακή ζωή. Όπως αναφέρει ο Stamenkovic, «ποτέ δεν θεωρούσαμε ότι το οξυγόνο θα μπορούσε να παίξει ρόλο για τη ζωή στον Άρη, λόγω της σπανιότητάς του στην ατμόσφαιρα, περίπου 0,14%». Συγκριτικά, τα αέρια που είναι χρήσιμα για τη ζωή αποτελούν το 21% του αέρα που αναπνέουμε. Στη Γη, οι μορφές αεροβικής ζωής εξελίχθηκαν μαζί με τη φωτοσύνθεση, κατά την οποία από το CO2 παράγεται O2. Το αέριο που έπαιξε βασικό ρόλο στην ανάδυση της περίπλοκης ζωής, σημαντικά μετά το αποκαλούμενο Γεγονός της Μεγάλης Οξείδωσης, κάπου πριν από 2,35 δισεκατομμύρια χρόνια.

Όμως ο πλανήτης μας φιλοξενεί επίσης και μικρόβια – στα βάρη των ωκεανών, σε θερμές πηγές – που υφίστανται σε περιβάλλοντα που στερούνται οξυγόνου. Είναι αυτός ο λόγος που όταν αναφέρονταν οι επιστήμονες για ζωή στον Άρη, μελετούσαν τη δυνατότητα για αναεροβική ζωή.

Η νέα μελέτη ξεκίνησε με την ανακάλυψη οξειδίων του μαγγανίου, στον Άρη, από το ρόβερ της NASA, Curiosity, χημικών ενώσεων που μπορούν να παραχθούν μόνο με πολύ οξυγόνο. Το Curiosity, μαζί με τις διαστημοσυσκευές που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Άρη, επιβεβαίωσε επίσης την παρουσία αποθεμάτων αλατόνερου, με αξιοσημείωτες διακυμάνσεις στα στοιχεία που περιέχουν. Ένα υψηλού σε αλάτι περιεχόμενο επιτρέπει στο νερό να παραμένει υγρό – μια απαραίτητη συνθήκη για να είναι το οξυγόνο διαλυμένο σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, καθιστώντας τις άλμες ένα πολύ καλό μέρος για τα μικρόβια. Ανάλογα με την περιοχή, την εποχή και την ώρα της μέρας, οι θερμοκρασίες στον Κόκκινο Πλανήτη κυμαίνονται μεταξύ των -195 και 20 βαθμών Κελσίου.

Οι ερευνητές επινόησαν δυο μοντέλα: ένα για να περιγράψουν πώς διαλύεται το οξυγόνο στο αλμυρό νερό σε θερμοκρασίες κάτω από αυτή που παγώνει και ένα για να εκτιμήσουν τις αλλαγές του κλίματος στον Άρη κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20 εκατομμυρίων ετών και κατά τη διάρκεια των επόμενων 10 εκατομμυρίων ετών. Λαμβανομένων υπόψη των αποτελεσμάτων και των δυο μοντέλων μαζί, οι υπολογισμοί έδειξαν ποιες περιοχές στον Κόκκινο Πλανήτη είναι πιο πιθανό να παράγουν οξυγόνο που βασίζεται σε άλμη, δεδομένα που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στον προσδιορισμό τα μέρη των προσεχών ερευνών.

Από πού προερχόμαστε; είμαστε το προϊόν αρχέγονων κβαντικών διακυμάνσεων

Γιατί είμαστε εδώ; Από πού προερχόμαστε; Σύμφωνα με τους Boshongo, ένα λαό της κεντρικής Αφρικής, πριν από μας υπήρχε μόνο σκοτάδι, νερό και ο μεγάλος θεός Bumba. Μια μέρα που ο Bumba είχε πόνο στο στομάχι και από τον εμετό του προήλθε ο Ήλιος. Ο Ήλιος εξάτμισε κάποια ποσότητα νερού και εμφανίστηκε έτσι η Γη. Όμως ο Bumba μετά έκανε και πάλι εμετό και έτσι δημιουργήθηκε η Σελήνη, τα άστρα και στη συνέχεια η λεοπάρδαλη, ο κροκόδειλος, η χελώνα και στο τέλος τέλος ο άνθρωπος.
 
Αυτός ο μύθος περί Δημιουργίας, όπως και πολλοί άλλοι, προσπαθεί να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήματα, που ακόμα ρωτάμε. Ευτυχώς, όμως σήμερα έχουμε ένα εργαλείο για να δώσουμε τις κατάλληλες απαντήσεις: την επιστήμη.

Η πρώτη επιστημονική απόδειξη για την εμφάνιση της ζωής ήρθε πριν από περίπου 80 χρόνια, όταν ο Edwin Hubble άρχισε τις παρατηρήσεις του στη δεκαετία του 1920, με το τηλεσκόπιο των 100 ιντσών, στο όρος Wilson στο Los Angeles.
 
Με έκπληξη ο Hubble διαπίστωσε ότι σχεδόν όλοι οι γαλαξίες απομακρύνονται από εμάς. Επιπλέον, όσο πιο μακρινοί είναι οι γαλαξίες, τόσο πιο γρήγορα απομακρύνονται. Η διαστολή του σύμπαντος ήταν μια από τις πιο σπουδαίες επιστημονικές ανακαλύψεις όλων των εποχών.
 
Αυτό το εύρημα μετασχημάτισε το δημόσιο  διάλογο σχετικά με το αν το σύμπαν είχε ένα ξεκίνημα. Αν οι γαλαξίες απομακρύνονται μεταξύ τους τώρα, τότε αυτοί θα έπρεπε να ήταν πιο κοντά στο παρελθόν. Αν η ταχύτητά τους ήταν σταθερή τότε πριν από δισεκατομμύρια χρόνια όλοι τους θα βρίσκονταν στο ίδιο σημείο. Ήταν αυτό το σημείο η απαρχή του σύμπαντος; Εκείνη την εποχή πολλοί επιστήμονες δυσφορούσαν με την ιδέα ότι το σύμπαν είχε μια αρχή, διότι αυτό υπονοούσε την κατάρρευση της φυσικής.
 
Θα έπρεπε κάποιος να επικαλεστεί ένα εξωτερικό παράγοντα, που για ευκολία μπορεί κανείς να τον ονομάσει Θεό, για να εξηγήσει το πώς ξεκίνησε το σύμπαν. Γι' αυτό οι επιστήμονες προτίμησαν να λένε ότι το σύμπαν διαστέλλεται μεν στον παρόντα χρόνο, αλλά δεν είχε δε καμιά αρχή. Ίσως η πιο γνωστή θεωρία τότε ήταν η θεωρία της σταθερής κατάστασης, που προτάθηκε το 1948.
 
Σύμφωνα με τη θεωρία της σταθερής κατάστασης το σύμπαν υπήρχε από πάντα και ήταν το ίδιο σε όλες τις χρονικές στιγμές. Αυτή η τελευταία ιδιότητα είχε το μεγάλο πλεονέκτημα ότι θα μπορούσε να ελεγχθεί, μια κρίσιμη παράμετρος για την επιστημονική μέθοδο. Και γι' αυτό αυτή η θεωρία διαπιστώθηκε ελλιπής.
 
Παρατηρητικά δεδομένα που επιβεβαίωναν την ιδέα ότι το σύμπαν είχε μια πολύ πυκνή αρχή εμφανίστηκαν τον Οκτώβριο του 1965, με την ανακάλυψη της μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου σε όλο το διάστημα. Η μόνη λογική ερμηνεία της ήταν ότι αυτή η ακτινοβολία υποβάθρου είναι ότι απέμεινε από μια αρχέγονη θερμή και πυκνή κατάσταση. Καθώς το σύμπαν διαστέλλεται, η ακτινοβολία ολοένα ψύχεται για να καταλήξει στα κατάλοιπα επίπεδα που βλέπουμε σήμερα.
 
Η θεωρία δικαιολογεί πολύ καλά αυτή την άποψη. Με τον Roger Penrose δείξαμε ότι αν η γενική θεωρία της σχετικότητας είναι ορθή, τότε θα υπάρχει μια ιδιομορφία, ένα σημείο με άπειρη πυκνότητα και χωροχρονική καμπυλότητα, εκεί όπου ο χρόνος έχει μια αρχή.
 
Το σύμπαν ξεκίνησε με τη Μεγάλη Έκρηξη, διαστελλόμενο με ολοένα πιο γρήγορη ταχύτητα (ακόμα και πιο γρήγορα από το φως). Αυτό το στάδιο ονομάζεται πληθωρισμός, ενώ αποδεικνύεται ότι ο πληθωρισμός στο αρχέγονο σύμπαν ήταν πάρα πολύ γρήγορος: το σύμπαν διπλασίασε το μέγεθός του πολλές φορές μέσα ένα πολύ μικρό κλάσμα δευτερολέπτου.
 
Ο πληθωρισμός έκανε το σύμπαν πολύ μεγάλο, πολύ ομοιόμορφο και επίπεδο. Ωστόσο, δεν ήταν εντελώς ομογενές: υπήρξαν μικροσκοπικές διακυμάνσεις από τόπο σε τόπο. Οι διακυμάνσεις αυτές οφείλονται σε μικρές διαφορές στη θερμοκρασία του αρχέγονου σύμπαντος, τις οποίες μπορούμε να δούμε στο Μικροκυματικό Κοσμικό Υπόβαθρο.
 
Οι διακυμάνσεις σημαίνουν ότι ορισμένες περιοχές θα επεκτάθηκαν λιγότερο γρήγορα. Οι βραδύτερες περιοχές σταμάτησαν να διαστέλλονται και κατέρρευσαν πάλι για να σχηματίσουν τους γαλαξίες και τα άστρα. Και στη συνέχεια τα ηλιακά συστήματα.
 
Εμείς οφείλουμε την ύπαρξή μας σ’ αυτές τις διακυμάνσεις. Αν το αρχέγονο σύμπαν ήταν εντελώς ομοιόμορφο, δεν θα υπήρχαν τα άστρα και συνεπώς η ζωή δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί.
 
Παρόλα αυτά υπάρχουν πολλά ακόμη μυστήρια που δεν κατανοούμε. Είμαστε όμως πολύ κοντά στην απάντηση των πανάρχαιων ερωτήσεων. Από πού προερχόμαστε; Και είμαστε τα μόνα όντα στο σύμπαν που μπορούν να θέσουν αυτές τις ερωτήσεις;

Ψεύτικες Μελέτες σε Επιστημονικά Περιοδικά

«Η πρόοδος έρχεται απαντώντας στα ερωτήματα και οι ανακαλύψεις αμφισβητώντας τις απαντήσεις». Bernhard Haisch, αστροφυσικός

Δημοσιεύτηκαν ψεύτικες μελέτες σε επιστημονικά περιοδικά

Τρεις άνθρωποι οργάνωσαν μια εντυπωσιακή φάρσα στις Ηνωμένες Πολιτείες, καταφέρνοντας να δημοσιεύσουν σε διάφορες κοινωνιολογικές επιθεωρήσεις «επιστημονικά» άρθρα που είχαν επινοήσει οι ίδιοι, με συμπεράσματα εντελώς γελοία, για να δείξουν, όπως υποστηρίζουν, ότι τα έντυπα αυτά στερούνται σοβαρότητας και ότι επηρεάζονται από την ιδεολογική τοποθέτησή τους.

Συνολικά, επτά από τα 20 άρθρα που έγραψαν έγιναν δεκτά από τα επιστημονικά περιοδικά, αφού πέρασαν το αμφισβητούμενο εμπόδιο των «επιτροπών» που υποτίθεται ότι ελέγχουν την ακαδημαϊκή αξιοπιστία τους.

«Τα πάρκα για σκύλους είναι τα τριβλία Πέτρι για την καλλιέργεια της κουλτούρας του βιασμού μεταξύ σκύλων», γράφει η Έλεν Γουίλσον, η ανύπαρκτη επιστήμονας, συγγραφέας μιας «μελέτης» που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Μάιο στο περιοδικό Gender, Place & Culture. Το άρθρο προτείνει να εκπαιδεύονται οι άνδρες όπως οι σκύλοι, γιατί έτσι θα μπορούσε να περιοστεί η σεξουαλική βία (των ανθρώπων).

Δεν είναι η πρώτη φορά που επιστήμονες –με γνωστότερο τον φυσικό Άλαν Σοκάλ το 1996– παρουσιάζουν ανύπαρκτες ή παράλογες έρευνες για να καταγγείλουν την ανεπάρκεια των επιστημονικών περιοδικών, προκαλώντας σύγχυση στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Αυτή τη φορά, τα ψεύτικα άρθρα είχαν ως κοινό στοιχείο ότι εξέταζαν κοινωνιολογικά ζητήματα αιχμής: το φύλο, τον ρατσισμό, τη σεξουαλικότητα.

Οι συγγραφείς, τρεις ερευνητές που έγραφαν με διάφορα ψευδώνυμα, σκόπευαν να αποδείξουν ότι η ακαδημαϊκή κοινότητα στον τομέα αυτό είναι έτοιμη να υιοθετήσει οποιαδήποτε υπόθεση, αρκεί να αποκηρύσσει την κυριαρχία των λευκών ανδρών. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Τζέιμς Λίντσεϊ, ο οποίος έλαβε διδακτορικό στα μαθηματικά από το Πανεπιστήμιο του Τενεσί το 2010 και εδώ και ενάμιση χρόνο είχε αφοσιωθεί αποκλειστικά σε αυτό το σχέδιο.

Ένα από τα άρθρα εξηγεί γιατί ένας άνδρας που αυτοϊκανοποιείται σκεπτόμενος μια γυναίκα χωρίς τη συγκατάθεσή της διαπράττει σεξουαλική επίθεση. Ένα άλλο είναι ένα κεφάλαιο του βιβλίου «Ο Αγών μου» του Αδόλφου Χίτλερ, ξαναγραμμένο από φεμινιστική σκοπιά. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι ορισμένα άρθρα υποτίθεται ότι βασίζονταν σε απτά στοιχεία, όπως σε συνεντεύξεις, κάτι που θεωρητικά είναι εύκολο να επαληθευτεί – αυτή ήταν η περίπτωση μιας “μελέτης” που εξέταζε πώς οι ετεροφυλόφιλοι άνδρες θα μπορούσαν να ξεπεράσουν την τρανσφοβία τους χρησιμοποιώντας έναν δονητή. Οι συγγραφείς έγραφαν ότι βάσισαν τα συμπεράσματά τους στις απαντήσεις 13 ανδρών.

Στη μελέτη για τους σκύλους οι συγγραφείς δήλωναν ότι είχαν εξετάσει τα γεννητικά όργανα περίπου 10.000 σκύλων.

«Αν το σχέδιό μας δείχνει κάτι, αυτό είναι ότι δεν μπορούμε να εμπιστευόμαστε τη σημερινή έρευνα σε αυτούς τους επιστημονικούς κλάδους» είπε ο Λίντσεϊ, τονίζοντας όμως ότι ο στόχος δεν είναι να «καταργηθούν» αυτοί οι κλάδοι αλλά να αναμορφωθούν.

Οι δύο άλλοι φαρσέρ είναι ο Πίτερ Μπογκόσιαν, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Πόρτλαντ και η Έλεν Πλάκροουζ, αρχισυντάκτρια στον ιστότοπο AreoMagazine.com.

Το άρθρο για τους σκύλους τελικά αποσύρθηκε, αφού ο εκδότης αντιλήφθηκε ότι η «Έλεν Γουίλσον» ήταν ανύπαρκτο πρόσωπο.

Η προσωρινή διευθύντρια της φεμινιστικής επιθεώρησης Hypatia, Αν Γκάρι, μιλώντας στο Γαλλικό Πρακτορείο, δήλωσε «βαθύτατα απογοητευμένη». Και εξήγησε ότι “η ιδέα ότι υποβάλλονται απατηλές ακαδημαϊκές εργασίες παραβιάζει πολλούς ακαδημαϊκούς και ηθικούς κανόνες”.

Ο Ρομπέρτο Ρεφινέτι, ο αρχισυντάκτης της επιθεώρησης Sexuality & Culture, είπε ότι το άρθρο για τους δονητές διαβάστηκε από τρεις πανεπιστημιακούς και κανείς τους δεν αντιλήφθηκε ότι επρόκειτο για φάρσα. Όπως είπε, (πολύ βολικά) η υπόθεση αποδεικνύει την αναξιοπιστία των συγγραφέων και όχι του περιοδικού.

Σε όλον τον κόσμο κυκλοφορούν χιλιάδες επιστημονικά περιοδικά και δεν είναι βέβαιο ότι όλα τους τηρούν τους κανόνες διαφάνειας που έχουν καθορίσει οι διάφορες ενώσεις ή οργανισμοί. Για τις ιατρικές ή βιολογικές επιστήμες, για παράδειγμα, τα δεδομένα που περιλαμβάνονται στο άρθρο εξετάζονται από επιτροπές ώστε να επαληθευτούν τα αποτελέσματα. Στον τομέα των ανθρωπιστικών επιστημών όμως, το να δοθεί σε έναν τρίτο το ερωτηματολόγιο ή η συνέντευξη που παραχώρησε το αντικείμενο της μελέτης μπορεί να παραβιάζει τους κανόνες της εμπιστευτικότητας, όπως εξήγησε ο Ντέιβιντ Μέλορ, του Center for Open Science. Όμως «εμείς ενθαρρύνουμε την μεγαλύτερη δυνατή διαφάνεια», πρόσθεσε.

Ο Νίκολας Μάτσα, εκδότης του Journal of Poetry Therapy, ο οποίος δέχτηκε να δημοσιεύσει ένα ασυνάρτητο φεμινιστικό άρθρο κατά των ανδρών, όπως ανέφεραν οι φαρσέρ, είπε ότι σκοπεύει να λάβει στοιχειώδη μέτρα: στο εξής θα επαληθεύει την ταυτότητα των “επιστημόνων” και των ινστιτούτων που εκπροσωπούν. – 05 Οκτωβρίου 2018

Δημοσίευσαν ψεύτικη μελέτη για τον καρκίνο

Δημοσιογράφοι δημοσίευσαν σε επιστημονικό περιοδικό μια ψεύτικη μελέτη για τον καρκίνο, στο πλαίσιο μιας έρευνας που πραγματοποιούσαν για να διαπιστώσουν την αξιοπιστία και την σχολαστικότητα αυτών των εντύπων, αποκάλυψε η εφημερίδα Le Monde. Η έρευνα των δημοσιογράφων είχε ως στόχο να δείξει ότι οποιοσδήποτε, εφόσον πληρώσει, μπορεί να παρουσιάσει ψευδή επιστημονικά δεδομένα ως αληθή.

Οι δημοσιογράφοι δύο γερμανικών μέσων ενημέρωσης, της εφημερίδας Suddeutsche Zeitung και του δημόσιου ραδιοφώνου NDR έστειλαν στην επιστημονική επιθεώρηση Journal of Integrative Oncology “τα αποτελέσματα μιας κλινικής μελέτης που δείχνουν ότι το εκχύλισμα πρόπολης είναι πιο αποτελεσματικό στην καταπολέμηση του καρκίνου του παχέος εντέρου από την συμβατική χημειοθεραπεία”.

Η πρόπολη παράγεται από τις μέλισσες, από τις ρητινώδεις εκκρίσεις του φλοιού των φυτών και χρησιμοποιείται για την στεγανοποίηση της κυψέλης τους. “Η έρευνα ήταν φανταστική, τα δεδομένα κατασκευασμένα και οι ανύπαρκτοι συγγραφείς συνεργάζονταν με ένα επίσης ανύπαρκτο ερευνητικό ινστιτούτο. Παρ’ όλ’ αυτά, το κείμενο έγινε δεκτό μέσα σε λιγότερες από 10 ημέρες και δημοσιεύτηκε στις 24 Απριλίου”, εξηγεί η Monde.

Ο ιστότοπος της εφημερίδας δίνει έναν υπερσύνδεσμο που οδηγεί στην αρχειοθετημένη μελέτη, η οποία αγότερα αποσύρθηκε αφού ενημερώθηκαν για την υπόθεση οι υπεύθυνοι της επιστημονικής επιθεώρησης. Στην “έρευνα” αυτή αναφέρεται ότι οι επιστήμονες συνέκριναν την αποτελεσματικότητα της χημειοθεραπείας με την χορήγηση καψουλών που περιείχαν πρόπολη. Επιπλέον, τα συμπεράσματα της μελέτης δεν έχουν καμία σχέση με το αντικείμενό της: μιλούν για τις επιπτώσεις που έχει το μασάζ στις θρομβοεμβολικές παθήσεις.

Η υπουργός Έρευνας της Γερμανίας, Άνια Κάρλιτσεκ, τάχθηκε υπέρ της διενέργειας έρευνας για να διαπιστωθεί πώς δημοσιεύτηκε η ανύπαρκτη μελέτη. “Αυτό είναι προς το συμφέρον της ίδιας της επιστήμης”, είπε, τονίζοντας ότι πλήττεται η αξιοπιστία και η εμπιστοσύνη των ανθρώπων στην επιστήμη. “Είναι καλό που αποκαλύπτονται τέτοια λάθη. Γιατί μόνο έτσι μπορούμε να τ’ αλλάξουμε”, είπε το σαϊνι …

Δεκάδες δημοσιογράφοι από τα μέσα ενημέρωσης στην Ευρώπη, την Ασία και τις Ηνωμένες Πολιτείες ανέλυσαν 175.000 επιστημονικά άρθρα που έχουν εκδοθεί από πέντε από τις μεγαλύτερες ψευδοεπιστημονικές πλατφόρμες παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένης της Publishing Group με έδρα την Ινδία και της Παγκόσμιας Ακαδημίας Επιστημών Μηχανικών και Τεχνολογίας με έδρα την Τουρκία (Waset). Οι έρευνες δεν επιθεωρούνται σωστά, η δημοσίευση χρεώνεται και γίνονται αποδεκτά κείμενα από υπαλλήλους φαρμακευτικών και άλλων εταιρειών καθώς και από σκεπτικιστές κλιματικών αλλαγών που προωθούν διάφορες θεωρίες.

Σύμφωνα με τη Monde, “δεκάδες ελάχιστα αξιόπιστοι εκδοτικοί οίκοι, έχουν δημιουργήσει εκατοντάδες επιστημονικές επιθεωρήσεις, με ελεύθερη πρόσβαση για όλους. Δεν ελέγχουν καθόλου την ποιότητα των εργασιών που παρουσιάζουν και ζητούν από τους συγγραφείς μερικές εκατοντάδες ευρώ για κάθε άρθρο. Ετσι, απλά και κατανοητά!!! Μόνο στη Γερμανία περισσότεροι από 5 χιλιάδες επιστήμονες έχουν δημοσιεύσει επιστημονικά άρθρα σε τέτοιου είδους περιοδικά. Τα άρθρα βγαίνουν στην κυκλοφορία μέσα σε λίγες μέρες από την υποβολή τους χωρίς καμία διαδικασία εξέτασης.

Στις “έγκυρες” επιστημονικές επιθεωρήσεις, για να δημοσιευτεί μια μελέτη, θα πρέπει προηγουμένως να εξεταστεί από ειδικούς του ίδιου επιστημονικού κλάδου και η διαδικασία επικύρωσης γενικά διαρκεί πολλούς μήνες. Οι συγγραφείς δεν είναι υποχρεωμένοι πάντα να πληρώνουν για την δημοσίευση. Ένας δημοσιογράφος του NDR αφηγήθηκε επίσης στο ραδιόφωνο ότι εμφανίστηκε, μαζί με έναν συνάδελφό του, ως ερευνητής πληροφορικής χάρη σε ένα ψεύτικο ιστότοπο πανεπιστημίου και ψεύτικες παραπομπές σε επιστημονικά άρθρα. Και οι δύο τους μάλιστα συμμετείχαν σε ένα συνέδριο και στο τέλος του… βραβεύτηκαν για το έργο τους.  -08/10/2018

Πρόγραμμα δημιουργεί “ψεύτικες” μελέτες που γίνονται δεκτές σε επιστημονικά συνέδρια.

Τα τελευταία δύο χρόνια, ο Cyril Labbé ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Joseph Fourier στη Grenoble της Γαλλίας, καταλογογράφησε έναν μεγάλο αριθμό «πλαστών» μελετών που δημιουργήθηκαν από το πρόγραμμα SCIgen και δημοσιεύτηκαν σε περισσότερα από 30 πρακτικά συνεδρίων μεταξύ 2008 και 2013. Ανάμεσα στα «θύματα» του προγράμματος» είναι οι εκδόσεις Springer και IEEE, οι οποίες απέσυραν από τις συνδρομητικές τους εκδόσεις περισσότερες από 120 μελέτες, οι οποίες σύμφωνα με τον Γάλλο ερευνητή έχουν δημιουργηθεί από το πρόγραμμα και αποτελούν απλώς ανοησίες.

Το πρόγραμμα SCIgen (Science Generator «γεννήτρια επιστήμης») δημιουργήθηκε το 2005 από ερευνητές του MIT και χρησιμοποιεί τυχαίους συνδυασμούς φράσεων για να παράγει «πλαστές» μελέτες. Στόχος των δημιουργών του ήταν να δείξουν πόσο εύκολα μπορούν να γίνουν δεκτές ψεύτικες μελέτες σε επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια. «Οι μελέτες είναι εύκολο να εντοπιστούν» λέει ο Labbé, ο οποίος έχει δημιουργήσει μια ιστοσελίδα όπου οι χρήστες μπορούν να ελέγξουν αν εργασίες έχουν δημιουργηθεί με την χρήση του SCIgen. Η τεχνική ανίχνευσης περιλαμβάνει την αναζήτηση για το χαρακτηριστικό λεξιλόγιο που παράγεται από το πρόγραμμα.

Ο Labbé είναι «βετεράνος» στον πόλεμο κατά της επιστημονικής απάτης. Τον Απρίλιο του 2010, χρησιμοποίησε το SCIgen για να δημιουργήσει 102 ψεύτικες μελέτες, με συγγραφέα τον «ανύπαρκτο» Ike Antkare. Οι μελέτες αυτές εισήχθησαν με ευκολία στη βιβλιογραφική υπηρεσία Google Scholar και ο Antkare έγινε ο 21ος ερευνητής με τις περισσότερες παραπομπές στη βιβλιογραφία !!!

Μελέτη με στατιστικά λάθη για την σοκολάτα ξεμπρόστιασε “επιστημονικά” περιοδικά (02/06/2015)

Μια μελέτη για την σοκολάτα ήταν μια καλοστημένη απάτη που σχεδιάστηκε για να ξεμπροστιάσει τα “επιστημονικά” περιοδικά. Το κόλπο στήθηκε από τον Τζον Μποχάνον, διδάκτορα της Βιολογίας και συνεργάτη του περιοδικού Science. Η μελέτη ήταν αυθεντική αλλά η στατιστική ανάλυση ήταν προβληματική. Στην μελέτη συμμετείχαν 5 άνδρες και 11 γυναίκες που χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες. Η πρώτη ομάδα ακολουθούσε μια δίαιτα χαμηλών υδατανθράκων, η δεύτερη ομάδα ακολούθησε την ίδια δίαιτα αλλά εμπλουτισμένη με 40 γραμμάρια μαύρη σοκολάτα την ημέρα, ενώ τα άτομα της τρίτης ομάδας, αποτέλεσαν την ομάδα ελέγχου, δηλαδή κλήθηκαν να μην αλλάξουν τις διατροφικές συνήθειές τους.

Οι δύο πρώτες ομάδας εμφάνισαν την ίδια απώλεια βάρους, περίπου 2,5 κιλά μέσα σε τρεις εβδομάδες. Η διαφορά ήταν ότι η ομάδα της μαύρης σοκολάτας έχασε βάρος ταχύτερα και εμφάνισε καλύτερα επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα.

Στατιστικά σημαντική ή ασήμαντη; Τα δεδομένα δεν παραποιήθηκαν, η ανάλυση όμως ήταν επίτηδες παραπλανητική, εξηγεί ο Μποχάνον. «Ορίστε το μικρό, βρόμικο μυστικό: Αν μετρήσεις έναν μεγάλο αριθμό παραμέτρων σε έναν μικρό αριθμό ανθρώπων, είναι σχεδόν εγγυημένο ότι θα πάρεις ένα στατιστικά σημαντικό αποτέλεσμα, για κάποιον από αυτούς του παράγοντες».

Η λεγόμενη τιμή p είναι ένας στατιστικός δείκτης που εκφράζει την πιθανότητα ένα οποιοδήποτε αποτέλεσμα να οφείλεται καθαρά στην τύχη. Προκειμένου να θεωρηθεί στατιστικά αξιόπιστος ένας ισχυρισμός, η τιμή του p πρέπει να κάτω από το 0,05, που σημαίνει ότι υπάρχει μικρότερη από 5% πιθανότητα να οφείλεται το αποτέλεσμα στην τύχη. Οι ερευνητές έχουν την τάση να πειραματίζονται με διάφορες παραμέτρους μέχρι να καταλήξουν στην κατάλληλη τιμή p. Είναι ένα φαινόμενο που ονομάζεται «p-hacking», λέει ο Μποχάνον.

Η ομάδα του Μποχάνον είχε μετρήσει 18 διαφορετικές παραμέτρους για 16 άτομα, από το βάρος μέχρι την ποιότητα του ύπνου και το νάτριο στο αίμα. Αυτό σήμαινε ότι υπήρχε πιθανότητα 60% να είναι η ανάλυση «στατιστικά σημαντική» σε σχέση με έναν τουλάχιστον από αυτούς τους παράγοντες.

Πέραν αυτού όμως, η μελέτη δεν μπορούσε να είναι αξιόπιστη λόγω του υπερβολικά μικρού δείγματος. Ο μικρός αριθμός συμμετεχόντων μεγεθύνει την επίδραση ανεξέλεγκτων παραγόντων. Το πρόβλημα αυτό είναι γνωστό και τα σοβαρά επιστημονικά περιοδικά δεν δημοσιεύουν μελέτες με περιλαμβάνουν λιγότερο από 30 άτομα.

«Υπάρχουν όμως πολλά επιστημονικά περιοδικά που νοιάζονται περισσότερο για το χρήμα παρά για τη φήμη τους» λέει ο Μποχάνον. Η μελέτη εστάλη σε 20 περιοδικά και πολλά από αυτά έκαναν τη μελέτη δεκτή. Οι ερευνητές προτίμησαν τελικά το International Archives of Medicine, ένα περιοδικό «ανοιχτής πρόσβασης», το οποίο δεν χρεώνει τους αναγνώστες. Το International Archives of Medicine δημοσίευσε το «εξαιρετικό κείμενο» της μελέτης, αν και αργότερα υποστήριξε ότι την δημοσίευσε κατά λάθος.

Η ομάδα του Μποχάνον είχε και μια άλλη «επιτυχία» το 2013. Τότε είχε δημιουργήσει για λογαριασμό του Science μια ψεύτικη μελέτη για ένα «θαυματουργό» αντικαρκινικό φάρμακο. Την μελέτη δέχτηκαν να δημοσιεύσουν δεκάδες επιθεωρήσεις ανοιχτής πρόσβασης. Όπως είπε ο Μποχάνον, «οποιοσδήποτε επιμελητής περιοδικού με γνώσεις χημείας επιπέδου Λυκείου και την ικανότητα να καταλαβαίνει μια απλή γραφική παράσταση θα έπρεπε να είχε εντοπίσει τα προβλήματα αμέσως».

Νευροεπιστήμονας εξαπάτησε 4 ακαδημαϊκά περιοδικά με ψεύτικη δημοσίευση (26 Ιουλ 2017)

Ο Neuroskeptic, ένας Βρετανός νευροεπιστήμονας που αρθρογραφεί ανώνυμα στο blog του Discover magazine, αποφάσισε να στήσει μία παγίδα σε εννέα επιστημονικά περιοδικά. Δημιούργησε ένα ψεύτικο άρθρο με έναν αξιοπρεπέστατο επιστημονικό τίτλο «Mitochondria: Structure, Function and Clinical Relevance» και τους το έστειλε. Μέσα το άρθρο όμως ήταν γεμάτο με αναφορές στα οργανίδια midichlorians. Δεν έχετε ξανακούσει για τα midichlorians; Λογικό αν δεν έχετε δει ποτέ Star Wars. Τα midichlorians είναι φανταστικά οργανίδια που ζουν στα κύτταρα και δίνουν στους Jedi τις δυνάμεις τους στο Star Wars.

Τα περιοδικά που στοχοποίησε ο Neuroskeptic έχουν την φήμη των αρπακτικών στον επιστημονικό κύκλο, γιατί εκμεταλλεύονται κυρίως τους νέους επιστήμονες που προσπαθούν να προωθήσουν την έρευνα τους, χρεώνοντάς τους τεράστιες αμοιβές προκειμένου να δημοσιεύσουν τις μελέτες τους. Σκοπός τους είναι μόνο το κέρδος, και είναι ικανά να δημοσιεύσουν το οτιδήποτε αν ο επιστήμονας τους πληρώσει αδρά.

Το άρθρο του Neuroskeptic ήταν ένα παράλογο χάος σφαλμάτων που εύκολα καταλάβαινε κάποιος ότι πρόκειται για απάτη και μάλιστα όχι και τόσο διακριτική. Κατάφερε όμως να πείσει τέσσερα κερδοσκοπικά περιοδικά να δημοσιεύσουν το αριστούργημα του.

Το American Journal of Medical and Biological Research (SciEP) αποδέχθηκε το έγγραφο, αλλά ζήτησε ένα τέλος $360, το οποίο δεν κατεβλήθη.

Προς έκπληξη του Neuroskeptic, τρία από τα περιοδικά, διέψευσαν την φήμη τους και δημοσίευσαν αμέσως το ψεύτικο άρθρο, χωρίς να απαιτήσουν αμοιβή.

Αυτά είναι το International Journal of Molecular Biology: Open Access (MedCrave), Austin Journal of Pharmacology and Therapeutics (Austin) και American Research Journal of Biosciences (ARJ).

Τι συναντούσε λοιπόν κανείς αν άνοιγε το άρθρο; Αρχικά, οι συγγραφείς της μελέτης δεν ήταν άλλοι από τους Dr Lucas McGeorge (δημιουργός της ταινίας Star Wars είναι ο George Lucas) και η Dr Annette Kin (=Anna Kin = Anakin Skywalker)

Για να φτιάξει το κείμενο του άρθρου, ώστε να μοιάζει με μια πρώτη ματιά «επιστημονικό», πήρε από την Wikipedia την ενότητα για τα Μιτοχόνδρια και άλλαξε τη λέξη μιτοχόνδρια σε midi-chlorian/midichlorian. Στη συνέχεια, αναδιατύπωσε το κείμενο, κάνοντας μικρές αναφορές στο Star Wars, όπως

“Τα Midi-chlorians είναι μικροσκοπικές μορφές ζωής που βρίσκονται σε όλα τα ζωντανά κύτταρα. Χωρίς τα midi-chlorians, η ζωή δεν θα μπορούσε να υπάρξει και δεν θα γνωρίζαμε τίποτα για τη «δύναμη». Οι midichlorians διαταραχές εκδηλώνονται συχνά ως ασθένειες του εγκεφάλου, όπως ο αυτισμός.” Εισήγαγε στο κείμενο ακόμα και ολόκληρα αποσπάσματα από το Star Wars.

“Το οξειδωτικό στρες που προκαλείται από το Midiclorian προκαλεί καρδιομυοπάθεια στους διαβητικούς τύπου 2. Καθώς περισσότερα λιπαρά οξέα μεταδίδονται στην καρδιά και στα καρδιομυοκύτταρα, αυξάνεται η οξείδωση των λιπαρών οξέων σε αυτά τα κύτταρα” αλλά ξαφνικά, συνέχιζε γράφοντας:

“Έχεις ακούσει ποτέ την τραγωδία του Darth Plagueis the Wise; Δεν νομίζω. Δεν είναι μια ιστορία που θα σου έλεγε ένας Jedi. Ήταν ένας θρύλος των Sith. Ο Darth Plagueis ήταν ένας Σκοτεινός Άρχοντας των Sith, τόσο ισχυρός και τόσο σοφός που μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη «Δύναμη» (Force) για να επηρεάσει τα midichlorian να δημιουργήσουν ζωή”.

Και αν δεν έχετε πειστεί ακόμα ότι μάλλον τους έκανε κάποιο Jedi mind trick για να τους πείσει. Το αποκορύφωμα ήταν ότι, για λόγους διαφάνειας όπως αναφέρει ο Neuroskeptic, παραδέχτηκε μέσα στο ίδιο το άρθρο τι έκανε. Στην ενότητα Μέθοδοι αναφέρει «Η πλειοψηφία του κειμένου αυτού του εγγράφου είναι αναδιατυπωμένη [7]”.

Στην παραπομπή [7] αναφέρει την φράση “Η πλειοψηφία του κειμένου στην τρέχουσα εργασία είναι αναδιατυπωμένη από την Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Mitochondrion. Ζητάω συγγνώμη από τους αρχικούς συγγραφείς αυτής της σελίδας”. Αλλά στα περιοδικά και πάλι, δεν πήγε το μυαλό τους στο κακό.

Πρέπει να αναφέρουμε και τα περιοδικά που απέρριψαν το άρθρο, όπως το Biochemistry & Physiology: Open Access (OMICS), το Journal of Translational Science (OAText) και το Advances in Medicine (Hindawi). Το Journal of Molecular Biology and Techniques (Elyns Group) πρότεινε στον Neuroskeptic να διορθώσει κάποια ορθογραφικά λάθη, συμπεριλαμβανομένων των λέξεων “midichlorians” σε “μιτοχόνδρια”.

Το JSM Biochemistry and Molecular Biology (JSciMedCentral) μάλιστα απάντησε αστειευόμενο ότι “Οι συγγραφείς έχουν παραμελήσει να προσθέσουν τις ακόλουθες αναφορές: Lucas et al., 1977, Palpatine et al., 1980, and Calrissian et al., 1983”.

Τι απέγινε η επιστήμη;

«Η επιστήμη είναι ένα κερί μέσα στο σκοτάδι. Λάμπει ένα φως στον κόσμο γύρω μας και μας επιτρέπει να δούμε πέρα από τις προκαταλήψεις και τους φόβους μας, πέρα από την άγνοια και τις ψευδαισθήσεις μας, πέρα από τη μαγική σκέψη των προγόνων μας που δίκαια πάλεψαν για την επιβίωση τους με το να φοβούνται και να προσπαθούν να δαμάσουν απόκρυφες και υπερφυσικές δυνάμεις. Ζούμε σε μια κοινωνία απολύτως εξαρτώμενη από την επιστήμη και την τεχνολογία, όπου σχεδόν κανένας δεν ξέρει τίποτα για την επιστήμη και την τεχνολογία» Carl Sagan

«Επιστήμη είναι η πίστη στην άγνοια των ειδικών» Richard Feynman

«Σε κανένα πανεπιστήμιο ολόκληρο τον κόσμο δεν μπορούμε να διδαχτούμε φυσική, διότι όλα όσα διδάσκονται εκεί, κατά το ήμισυ έχουν διαψευστεί και κατά το άλλο ήμισυ είναι άσχετα. Η όντως φυσική βρίσκεται πίσω απο κλειδωμένες θύρες εργαστηριών, στους εξοπλισμούς (χα! όχι αυτών που σου παρουσιάζουν στις εκθέσεις πολεμικού υλικού) και στην βιομηχανία. Οι ερευνητές εκεί εργάζονται και κάνουν χρήση φυσικών νόμων άγνωστων στους καθηγητές των πανεπιστήμιων» Robert B. Laughlin, βραβείο Nobel φυσικής 1998

Πριν από πενήντα περίπου χρόνια δεν μπορούσαμε να αποφύγουμε την εμπλοκή σε επιχειρήματα κατά πόσον η επιστήμη και η θρησκεία είναι συμβατές ή ανταγωνιστικές. Σήμερα αυτό είναι νεκρό θέμα. Σαν επιστήμονας υπέθεσα ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι του ιντερνέτ επιτέλους συνειδητοποίησαν ότι η επιστήμη δουλεύει και ότι η θρησκεία βασίζεται σε μύθους, ανακρίβειες, δοξασίες κι ευσεβείς πόθους. Αλλά τώρα τελευταία έκανα μια καταπληκτική συνειδητοποίηση, η θρησκεία επικράτησε. Η επιστήμη έγινε θρησκεία!

Ο όρος «επιστήμη» προέρχεται από το ρήμα επίσταμαι δηλ. γνωρίζω καλά. Δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία για το τι ακριβώς είναι επιστήμη, όπως και για πολλά άλλα επιμέρους θέματα που αφορούν τη λειτουργία και τη φύση της επιστήμης, διότι ακριβώς δεν περιέχει δόγματα. Αυτό ισχύει και για τον ορισμό της επιστήμης. Ένας ορισμός, ο οποίος είναι γενικά αποδεκτός, είναι: «Επιστήμη είναι η ορθολογική και μεθοδική έρευνα της πραγματικότητας και η συστηματική οργάνωση της γνώσης που προκύπτει από την έρευνα αυτή». Όπως βλέπουμε ο ορισμός αυτός «μπάζει από παντού».

«Μόνο εκείνοι που προσπαθούν το παράλογο, θα επιτύχουν το αδύνατο.» M. C. Escher
«Όλες οι μεγάλες αλήθειες ξεκίνησαν σαν βλασφημίες.» George Bernard Shaw

Ο μελετητής Henry H. Bauer παρατηρεί: «Η επικρατούσα ορθοδοξία αντιστέκεται κατά συνήθεια στις καινοτομίες που γίνονται αργότερα αποδεκτές. Πράγματι, το πιθανότερο η καταστολή των ανορθόδοξων απόψεων στην επιστήμη βρίσκεται σε μια περίοδο αύξησης παρά πτώσης. Ο John Ziman έχει περιγράψει στον «Προμηθέας Δεσμώτης» (1994) πώς άλλαξε η επιστήμη στη διάρκεια του 20ου αιώνα: Παραδοσιακά (από τον 17ο ίσως αιώνα) από μια σχετικά αμερόληπτη δραστηριότητα γνώσης και έρευνας, η επιστήμη έγινε σταδιακά ο υπηρέτης της βιομηχανίας και της κυβέρνησης με την κατεύθυνσή της να επηρεάζεται όλο και πιο πολύ από διάφορα κεκτημένα συμφέροντα και αυτάρεσκες γραφειοκρατίες, συμπεριλαμβανομένων αυτών που υποτίθεται ότι προάγουν τη σωστή επιστήμη, όπως οι Εθνικές Ακαδημίες, το Ίδρυμα Εθνικής Επιστήμης και τα Εθνικά Ιδρύματα Υγείας.»

Ο Robert Anton Wilson έχει μιλήσει για μια «νέα ιερά εξέταση» που αντικατέστησε την φυσική περιέργεια και την αμερόληπτη έρευνα και εξέταση με μια νέα ορθοδοξία καρδιναλίων και παπών. Οι πρώτοι είναι οι εκδότες των μεγάλων επιστημονικών περιοδικών και οι κριτές ή «αξιολογητές» των επιστημονικών εργασιών που θα δημοσιευτούν τελικά σε αυτά και θα γίνουν έτσι γνωστές και αναγνωρίσιμες και θα μπορέσουν επίσης να χρηματοδοτηθούν σε αντίστοιχα ερευνητικά προγράμματα.

Οι τελευταίοι (οι «πάπες») είναι αυτοί που έχουν τα πιο ισχυρά και ακλόνητα πόστα και κρυφές διασυνδέσεις με την ελίτ της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής εξουσίας. Είναι αυτοί που ελέγχουν τη διαχείριση της γνώσης και την χρηματοδότησης της έρευνας, καταπνίγοντας εν τη γενέσει της κάθε επαναστατική θεωρία που θα μπορούσε να οδηγήσει σε επαναστατικές επίσης ελευθερίες των ελεγχόμενων πολιτικά, ενεργειακά και οικονομικά μαζών.

Ο αλγόριθμος του Επίκουρου για να ξεχωρίζετε τις ψευδείς ειδήσεις

Δε γνωρίζω τι θα έκανε σήμερα αν ζούσε ο Επίκουρος. Μπορεί να ήταν διαχειριστής σ έναν μυθοκτονικό ιστότοπο ή οι μαθητές του στον Κήπο να ήταν ολημερίς μ ένα tablet στο χέρι και να κατέρριπταν- σύμφωνα με τις οδηγίες του- το πλήθος από τις ανοησίες που βλέπουμε στο διαδίκτυο. Όπως και να 'χει, σίγουρα, ο δυτικός πολιτισμός και η επιστήμη γενικότερα του οφείλουν τα μέγιστα (έστω κι αν δεν το ξέρουν), κι ευτυχώς για μας, έχει αφήσει παρακαταθήκη τα όπλα για ν αντιμετωπίσουμε τον ανορθολογισμό και την ανοησία που μας περιβάλλει.

Μα τι σχέση μπορεί να έχει η φιλοσοφία με τα hoax ίσως να ρωτήσετε.

Ζούμε σε μια εποχή που όλα τα μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία προσπαθούν να βρουν μια λύση στο πρόβλημα των ψευδών ειδήσεων. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κι οι μεγάλοι οργανισμοί παλεύουν για ν αναπτύξουν κάποιο λογισμικό ή έναν αλγόριθμο που θα τους βοηθήσει σ αυτό. Ίσως όμως η λύση να βρίσκεται στα χέρια μας, γραμμένη κάπου 2 χιλιάδες και κάτι χρόνια πριν…

Γράφει ο Χ. Θεοδωρίδης, προλογίζοντας στο εξαιρετικό και πρωτοπόρο βιβλίο του “Επίκουρος – Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου”

«Αυτά που έχουν βάση προλήψεις, δεισιδαιμονίες, την αμάθεια γενικά, πρέπει να καταπολεμηθούν, και το μέσο γι' αυτό είναι η επιστήμη. Σωτήρας κι οδηγητής είναι η φιλοσοφία, φτάνει να μην τη θολώνουν μύθοι ή μωρολογήματα της μεταφυσικής. Τις σκιές αυτές που θόλωσαν το νου των ανθρώπων τις σκορπίζει το φως της επιστήμης. Επιστήμη για τον Επίκουρο είναι η ιωνική φυσική, όπως μορφώθηκε από τα παλαιότερα χρόνια και πήρε τον πλούσιο διάκοσμό του με το Δημόκριτο. Έτσι σπανίζει η μακραίωνη, ρουτινιαρισμένη από ομαδική παράκρουση, αντίληψη του κόσμου. Η διανόηση του Επίκουρου παραμερίζει και ξεκαθαρίζει το νου από τις πολύμορφες πλάνες»

Γιατί ο Επίκουρος, όπως εμείς τον δικό μας, «βρήκε τον αγέρα του καιρού του» φορτωμένο από ψευτοσοφίες.

Κάνουμε λάθος να πιστεύουμε ότι οι σημερινές ανοικτές κοινωνίες, περισσότερο καταρτισμένες και όσο ποτέ άλλοτε ενημερωμένες, είναι ορθολογικότερες. Όταν έχει την επιλογή, ο σημερινός άνθρωπος δεν είναι ούτε πιο ορθολογικός ούτε πιο έντιμος πνευματικά από τον αντίστοιχο της προ-επιστημονικής εποχής.

«Εξήντα χιλιάδες επαναλήψεις κάνουν την αλήθεια» έγραφε ο Άλντους Χάξλει στον “Θαυμαστό καινούριο κόσμο” του. Σε αντίθεση με τον αλγόριθμο του Επίκουρου -που θ αναπτύξουμε- , ο αλγόριθμος της google, του facebook και των λοιπών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, παρόλο που φαινομενικά προσφέρουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους, έχουν στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους (όπως είναι αναμενόμενο απ όλες τις ιδιωτικές εταιρίες). Το κέρδος προέρχεται από τον διαφημιζόμενο, τον οποίο θα στηρίξουν ώστε η διαφήμιση να καταστεί αποτελεσματική και στοχευμένη. Και ποιος είναι ο καλύτερος; μα ο δημοφιλέστερος, αυτός που κάνει τα περισσότερα views, που έχει τα περισσότερα κλικ, share, like κτλ. Επομένως μια ψεύτικη είδηση που έχει μεγάλη απήχηση θα βγαίνει πάντα μπροστά, θα αναπαραχθεί από άλλα bots η σελίδες και θ αναπτυχθεί εκθετικά. Η διάψευση – αν ποτέ γίνει- θα χαθεί στα ψιλά.

Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν; πως θα μας βοηθούσε σήμερα ο αρχαίος αυτός δάσκαλος; Πως ν αντιμετωπίσουμε αυτό τον καταιγισμό ψευδών ειδήσεων, αλλά και τους τσαρλατάνους, τις ψευδοεπιστήμες, την φαντασιοπληξία, τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες που μας περιβάλλουν;

Ποια είναι τελικά αυτή η φιλοσοφία του Επίκουρου; τι πρέπει να γνωρίζουμε και τι θ αποκομίσουμε;

Πολύ επιγραμματικά, η φιλοσοφία του διακρίνεται, στη Φυσική, στην Ηθική και στον Κανόνα.

Στην προκειμένη μας ενδιαφέρει ο Κανόνας που αποτελεί τη σίγουρη μέθοδο για την απόκτηση γνώσης, αντιπροσωπεύοντας τη Λογική.

«ξεκαθαρίζοντας το έδαφος από το άχρηστο υλικό ο Επίκουρος περιόρισε την Διαλεκτική στους κανόνες που οδηγούν στον σχηματισμό σωστών κρίσεων, δηλαδή στο να ξεχωρίσει το φανταστικό από το πραγματικό. Το ξεκαθάρισμα αυτό ο ίδιος το είπε κριτήριο της Αλήθειας και το μέρος αυτό της φιλοσοφίας του το ονόμασε Κανονικόν ή Περί Κριτηρίου κι Αρχής.» Χ. Θεοδωρίδης

Ο Κανόνας λοιπόν, που θ αποτελέσει στο εξής ένα από τα μεγάλα όπλα μας, εμπεριέχει και τα εξής πυρομαχικά:

Δύο αρχές: α) Τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα. β) Την αρχή της πλήρους αναλογίας
Τέσσερα κριτήρια αληθείας: α) τις αισθήσεις. β) Τα πάθη ( ηδονή και οδύνη) γ) τις προλήψεις ( έννοιες) δ) Τις φανταστικές επιβολές της διανοίας.
Την εμπειρική μεθοδολογία επιμαρτύρησης και μη αμφισβήτησης και αντιμαρτύρησης και αμφισβήτησης.

Ο Επίκουρος συμβούλευε σε μια επιστολή του τον μαθητή του τον Πυθοκλή “Για την Επιστήμη και τη Σοφία”:

Πρώτα απ’ όλα, να θεωρείς ότι ο σκοπός της γνώσης των ουράνιων φαινομένων -είτε σε συνδυασμό με άλλες διδασκαλίες είτε αυτοτελώς-, δεν είναι άλλος από την ψυχική αταραξία και την απόκτηση μιας σταθερής πεποίθησης, όπως ακριβώς συμβαίνει και με κάθε άλλο κλάδο έρευνας. Και ότι δεν πρέπει να βιάζουμε τα δεδομένα για να τα ταιριάξουμε με μια απίθανη ερμηνεία ούτε να υιοθετήσουμε μια μέθοδο έρευνας πανομοιότυπη μ’ εκείνη που χρησιμοποιούμε όταν κρίνουμε τρόπους ζωής ή όταν λύνουμε άλλα προβλήματα της φυσικής, όπως για παράδειγμα το ότι «το σύμπαν αποτελείται από ύλη και από άπιαστη ουσία» (κενό), ή ότι “τα βασικά στοιχεία είναι αδιαίρετα” (άτομα), και άλλα παρόμοια θεωρήματα που δέχονται μονάχα μία εξήγηση, εναρμονισμένη με τη μαρτυρία των αισθήσεων. Δεν ισχύει το ίδιο με τα ουράνια φαινόμενα τα γενεσιουργά αίτια των τελευταίων μπορεί να είναι περισσότερα από ένα, και η ουσία τους να επιβεβαιώνεται με πολλούς τρόπους οι οποίοι να βρίσκονται σε αρμονία με τις αισθήσεις μας. Βλέπεις, δεν πρέπει να μελετούμε τη φύση βασιζόμενοι σε κενές υποθέσεις και αυθαίρετους νόμους, μα σε συμφωνία με τις απαιτήσεις των φαινομένων. Γιατί η ζωή μας δεν έχει ανάγκη από υποκειμενισμούς κι από κενές δοξασίες, αλλά από ψυχική ηρεμία.

Τα πάντα παραμένουν ακλόνητα αν εξηγηθούν με τη μέθοδο των πολλαπλών αιτίων, σε συμφωνία πάντοτε με τα αντιληπτά φαινόμενα όταν αποδεχτούμε, όπως θα έπρεπε, μια εύλογη εξήγησή τους. Αν όμως αποδεχτούμε μια θεωρία και απορρίψουμε μίαν άλλη τη στιγμή που κι αυτή η άλλη επίσης συμφωνεί με τα φαινόμενα, είναι φανερό πως εγκαταλείπουμε τη σφαίρα της επιστημονικής έρευνας και κατρακυλούμε στη μυθολογία.

Όλα τούτα, Πυθοκλή, να τα κρατήσεις καλά στο μυαλό σου. Γιατί θα σε βοηθήσουν να ξεκόψεις μια και καλή από τους μύθους και να ανακαλύψεις κι άλλες αλήθειες πάνω σε τέτοιου είδους φαινόμενα. Και βάλε τα δυνατά σου να εμβαθύνεις στις πρώτες αρχές, στο θέμα της απειρότητας του σύμπαντος και στα σχετικά ζητήματα, κι ακόμη, στα κριτήρια της αλήθειας και στα πάθη της ψυχής, αλλά και στο τι επιζητούμε όταν τα στοχαζόμαστε αυτά. Διότι αν τα εξετάσεις διεξοδικά αυτά όλα μαζί, μετά θα μπορείς εύκολα να βλέπεις τις αιτίες των επιμέρους. Όσο για κείνους που δεν ικανοποιούνται μ’ αυτά, δεν θα είναι ικανοί να αποκτήσουν μια συνολική εικόνα των πραγμάτων ούτε θα μπορέσουν να φτάσουν στο σκοπό που εξυπηρετούν αυτές οι μελέτες.

Η ορθολογική σκέψη είναι το μοναδικό εργαλείο που μας επιτρέπει να βάλουμε μια τάξη στο πλήθος των πληροφοριών και των γνώσεων. Και τα όπλα μας ενάντια στην πλάνη είναι η πληροφόρηση και η γνώση. Και για την κατάκτησή της γνώσης υπάρχει ένας μόνο δρόμος, ο δύσκολος δρόμος της επιστήμης

Αυτή και μόνο αυτή είναι η σίγουρη και σταθερή σου ελπίδα για την ανακάλυψη της αλήθειας, κι άλλη δεν υπάρχει’ μόνη ελπίδα σου είναι η ικανότητα να κρίνεις και να ξεχωρίζεις το ψέμα από την αλήθεια, και σαν τους αργυραμοιβούς να καταλαβαίνεις ποια είναι τα άξια και τα ανόθευτα και ποια τα κίβδηλα. Κι αν τύχει ν’ αποκτήσεις τέτοια ικανότητα κι επιδεξιότητα, τότε προχωράς στον έλεγχο των όσων λέγονται. Ειδεμή, να ξέρεις πως τίποτα δεν θα εμποδίσει, να σε σέρνει ο καθένας από τη μύτη ή να τρέχεις σαν το πρόβατο πίσω από το βλαστάρι που θα σου τείνουν. Ή πιο σωστά, θα ’σαι σαν ένα υγρό χυμένο πάνω στο τραπέζι, κι όπου σε σπρώχνει ο καθένας με το δαχτυλάκι του, θα πηγαίνεις. Ή, μα τον Δία, σαν καλαμιά που φυτρώνει στην ακροποταμιά και γέρνει σε κάθε φύσημα του αέρα και σαλεύει ακόμα κι όταν η αύρα είναι ανεπαίσθητη. Λουκιανού Περί αιρέσεων

Η φιλοσοφία του Επίκουρου απορρίπτει όλες τις ιδεαλιστικές κατασκευές, απελευθερώνοντας από τις κοσμογονίες και τους μύθους που έχουν σχέση με τη Μοίρα και το Πεπρωμένο.

Πως όμως ο Επίκουρος συνέβαλε τα μέγιστα για ν αποδείξει την ελευθερία της βούλησης;

Ο Δημόκριτος είχε ανακαλύψει τα άτομα και υποστήριζε ότι με την κίνησή και τις αλληλοσυγκρούσεις τους προκύπτουν τα υλικά σώματα. Όμως υπήρχε ένα κενό. Ναι μεν υπήρχε το άπειρο κενό και τα άτομα ήταν προικισμένα με την ιδιότητα της βαρύτητας, αλλά αυτό εξηγεί μόνο την κίνηση των ατόμων προς μια κατεύθυνση: από πάνω προς τα κάτω. Άρα δεν αφήνει περιθώριο να συγκρουστούν, αφού όλα κινούνται ευθύγραμμα. Σ αυτό το ντετερμινιστικό σύστημα ο Επίκουρος βρήκε τον τρόπο και παρενέβει καταλυτικά με τη θεωρία της «κλίσης». Επινόησε μια δεύτερη κίνηση, σύμφωνα με την οποία τα άτομα έχουν την τάση να παρεκκλίνουν ελαφρώς της ευθύγραμμης, παράλληλης μεταξύ των κίνησης, κάτι που γεωμετρικά σίγουρα καταλήγει σε σύγκρουση(ο «αποπαλμός», η «αρχή της απροσδιοριστίας» που λέμε σήμερα). Έτσι οι κόσμοι και τα έμβια όντα δημιουργούνται από τυχαία γεγονότα λόγω αυτής της χαοτικής κίνησης των ατόμων.

«…κινείσθαι δε τα άτομα, ποτέ μεν κατά στάθμην, ποτέ δε κατά παρέγκλισιν, τα δ ανω κινούμενα κατά πληγήν, κατά παλμόν…»(Ψ/Πλούταρχος,Περί αρες.φιλ. ΧΙΙ) .

Αυτή την κίνηση είναι που ονόμασε «κλίση» (παρέγκλισις).

Γιατί όμως αυτό είναι τόσο σημαντικό;

Γιατί μ αυτό τον τρόπο ο Επίκουρος εξήγησε και απάλλαξε τον άνθρωπο από την αναγκαιότητα της μοίρας. Προεκτεινόμενος στα ανθρώπινα, ο ελεύθερος και αυθόρμητος τρόπος κίνησης των ατόμων στη φύση, προσδιορίζει μια ελευθερία βούλησης ικανή να απαλλάξει τον άνθρωπο από την αιτιοκρατία της φύσης, καθώς του επιτρέπει να συμμετάσχει στην συγκροτητική αρχή της φύσης (Chatelet: Η φιλοσοφία)

Έτσι δικαιολογήθηκε η θεωρία της ελεύθερης βούλησης του ατόμου κατά παρέκκλιση της άκαμπτης λογικής αλληλουχίας και του αιτιατού αλληλοκαθορισμού των γεγονότων.

Ας προσπαθήσουμε τώρα ν ακολουθήσουμε τις «οδηγίες» του εφαρμόζοντας τον «κανόνα» σαν ένα φίλτρο στην καθημερινή ζωή, στο διαδίκτυο και γενικότερα στα ΜΜΕ.

Πρώτα απ΄ όλα μας είπε ότι πάντα, πριν ξεκινήσουμε το οτιδήποτε, πρέπει να:
Ξεκαθαρίζουμε το νόημα των λέξεων αντί να ανατρέχουμε σε ορισμούς.

Η Επικούρεια φιλοσοφία υποστηρίζει ότι για τη μελέτη της φύσης χρειάζεται να χρησιμοποιούμε τη γλώσσα που μεταχειρίζονται οι άνθρωποι για να δηλώσουν τα πράγματα. Ο λόγος του Επίκουρου είναι επιστημονικός, αποφεύγοντας τις λογοτεχνικές και ποιητικές εκφράσεις, δίνοντας μεγαλύτερο βάρος στη νοηματική σαφήνεια των λέξεων

«Και πολύ σωστά, Μητρόδωρε’ γιατί φαντάζομαι πως θα ’χεις ν’ αναφέρεις ένα σωρό τέτοιες περιπτώσεις, ανθρώπων που παρατήρησες ότι προσλαμβάνουν με τρόπο κάπως γελοίο τις λέξεις, δίνοντάς τους οποιοδήποτε άλλο νόημα πέρα από αυτό που πραγματικά έχουν’ ενώ εμείς όταν χρησιμοποιούμε τις λέξεις δεν ξεφεύγουμε από το συμβατικό τους νόημα’ ούτε μεταβάλλουμε την ονομασία ενός ολοφάνερου πράγματος…» -Επίκουρος

Ξεκαθαρίζει λοιπόν ότι για κάθε λέξη που χρησιμοποιούμε πρέπει να φροντίσουμε πρώτα ν αποδίδεται η ίδια έννοια απ΄ όλους τους συνομιλητές, ειδάλλως οδηγούμαστε σε παρανοήσεις και δεν θα μπορέσουμε ποτέ να συνεννοηθούμε.

«Αν πρόκειται να διευκρινίσουμε το νόημα λέξεων που τις ξέρουν οι πάντες, θα πρέπει να τις ερμηνεύσουμε είτε όλες είτε ορισμένες. Αλλά το να τις ερμηνεύσουμε όλες είναι αδύνατο, και το να ερμηνεύσουμε μερικές δεν έχει νόημα. Διότι θα τις διευκρινίσουμε είτε με τη βοήθεια συνηθισμένων λέξεων είτε χρησιμοποιώντας λέξεις ασυνήθιστες» Ερωτιανός,Των παρ’ Ιπποκράττει λέξεων συναγωγή

Ας ορίσουμε καταρχήν τι είναι Ψευδοεπιστήμη: Είναι ένα σύνολο από ιδέες βασισμένες σε θεωρίες που προβάλλονται ως επιστημονικές ενώ δεν είναι

Και ξεκινάμε μ αυτό γιατί η ψευδοεπιστήμη μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνη.
H διείσδυσή της στην πολιτική και τους θεσμούς έχει δώσει ερείσματα για φρικαλεότητες στο όνομα της φυλετικής ή θρησκευτικής καθαρότητας, απομάκρυνση επιστημόνων πανεπιστημιακών από τις θέσεις τους για τους ίδιους λόγους, και παρεμπόδιση ή αποθάρρυνση βασικής επιστημονικής έρευνας:

η διείσδυση στο εκπαιδευτικό σύστημα εκδιώκει την επιστήμη και τη λογική·
η διείσδυση στα ιατρικά επαγγέλματα καταδικάζει χιλιάδες ανθρώπων να πεθαίνουν ή να υποφέρουν άδικα
η διείσδυση στη θρησκεία γεννά φανατισμό, μισαλλοδοξία και ιερούς πολέμους
η διείσδυση στα μέσα μαζικής ενημερώσεως στερεί από τους πολίτες τη δυνατότητα να παίρνουν βάσιμη πληροφόρηση για κοινά ζητήματα υψίστης σημασίας – κατάσταση που σήμερα έχει πάρει διαστάσεις πραγματικά κρίσιμες.

Αν έχεις στην κατοχή σου αυτό το επαναστατικό επιστημονικό μυστικό, γιατί να μην το αποδείξεις και να δοξαστείς σαν τον νέο Νεύτωνα; Φυσικά, την απάντηση την ξέρουμε. Δεν μπορείς. Είσαι απατεώνας. —Richard Dawkins για τους ψευδοεπιστήμονες

Αντίθετα ας δούμε ποια είναι μερικά από τα βασικά γνωρίσματα της επιστήμης; Με βάση την κατάταξη του Robert T. Carroll (λεξικό του σκεπτικιστή), η επιστήμη:

α) βασίζεται στην εμπειρική παρατήρηση και όχι στην αυθεντία κάποιου ιερού κειμένου,
β) ερμηνεύει ένα σύνολο εμπειρικών φαινομένων,
γ) ελέγχεται και δοκιμάζεται πειραματικά με βάση τις θέσεις ή τις προβλέψεις της
δ) επιβεβαιώνεται από την εμπειρία ή την αντιπαράθεση νέων γεγονότων και παρατηρήσεων,
ε) είναι απρόσωπη και μπορεί να ελεγχθεί από τον καθένα, άσχετα με τις πεποιθήσεις του,
στ) είναι δυναμική και γόνιμη, οδηγώντας σε νέες ανακαλύψεις και συσχετισμούς, και
ζ) ξεκινάει πάντα από την απορία και την αμφισβήτηση και ποτέ δεν εκφράζεται δογματικά

Και τι είναι μια θεωρία; Τόσο από γνωσιολογική όσο και από μεθοδολογική άποψη, «θεωρία» είναι η επαρκώς επιβεβαιωμένη εξήγηση ορισμένων φυσικών φαινομένων, η οποία βασίζεται σε εμπειρικά δεδομένα και παρατηρήσεις που ενισχύουν ή διαψεύδουν τις αρχικές υποθέσεις. Επομένως όταν οι επιστήμονες μιλάνε για την τάδε θεωρία δεν υπονοούν καθόλου ότι υπάρχουν επιφυλάξεις για την αλήθεια της.

Τέσσερα κύρια στοιχεία που πρέπει να έχει μία θεωρία:

πρέπει να προέρχεται και να υποστηρίζεται καλά από πειραματικά αποδεικτικά στοιχεία. Μη επίσημες ή μη επαρκώς εμπεριστατωμένες αναφορές δεν είναι δεκτές. Πρέπει να υποστηρίζεται από πολλές σειρές τεκμηρίων και να μην έχει μόνο ένα θεμέλιο. Θα βρείτε πως οι περισσότερες ψευδό-επιστήμες έχουν ένα μοναδικό θεμέλιο.
πρέπει να είναι τόσο ακριβής ώστε να είναι διαψεύσιμη με διάφορα τεστ. Αν δεν μπορεί να εξεταστεί, δοκιμαστεί ή διαψευσθεί τότε δεν μπορεί να αποκληθεί θεωρία. Αν κάτι είναι πραγματικά δυνατό να εξετασθεί τότε άλλοι πρέπει να μπορούν να επαναλάβουν τα τεστ και να βρουν τα ίδια αποτελέσματα. Θα βρείτε πως στις ψευδό-επιστήμες σπανίως είναι αυτό δυνατό. Γενικά κάνουν ισχυρισμούς ή κατασκευάζουν δικαιολογίες για το γιατί δεν μπορούν να γίνουν τεστ ή να τα επαναλάβουν τρίτοι.
πρέπει να κάνει συγκεκριμένες προβλέψεις, που μπορούν να εξεταστούν, για πράγματα που δεν έχουν ακόμα παρατηρηθεί.
πρέπει να αφήνει χώρο για αλλαγές βασισμένες στην ανακάλυψη νέων στοιχείων. Πρέπει να είναι δυναμική, δοκιμαστική και διορθώσιμη. Θα προσέξετε πως οι περισσότερες ψευδό-επιστήμες δεν αφήνουν χώρο για αλλαγή μέσω νέων ανακαλύψεων.

Το ψεύτικο δημοσίευμα λοιπόν θα ενδυθεί το μανδύα της επιστήμης την οποία θα διαστρεβλώσει στο βαθμό που θα εξυπηρετεί τους ισχυρισμούς του.

Επομένως στην πράξη όταν διαβάζουμε ένα δημοσίευμα πρέπει να προσέχουμε τα εξής:
Συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις και σφαλερές αναλογίες Οι συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις χρησιμοποιούνται για να διεγείρουν το συναίσθημα και, συχνά, για να συσκοτίσουν τη λογική. Μπορεί να είναι θετικά φορτισμένες — μητρότητα, πατρίδα, ακεραιότητα, τιμιότητα. Ή μπορεί να είναι αρνητικά φορτισμένες — βιασμός, καρκίνος, κακό, αναρχικός. Με παρόμοιο τρόπο, νοηματικές μεταφορές και αναλογίες μπορεί να θολώσουν τη σκέψη με το συναίσθημα ή να μας παρασύρουν σε άσχετα πράγματα. Μεροληψία διαθεσιμότητας είναι η τάση των ατόμων να δίνουν μεγαλύτερες πιθανότητες (υπερσταθμίζουν) το πιο έντονο ή συναισθηματικά φορτισμένο ενδεχόμενο
Ψευδοεπιστημονικές ορολογίες. Να δυσπιστούμε, όταν βλέπουμε ένα κείμενο να χρησιμοποιεί ψευδοεπιστημονική ορολογία ή να γράφει ψευδοεπιστημονικά για μεταφυσικά (άγγελοι , διάβολοι και το κακό συναπάντημα) ή για τεχνικά θέματα (codexalimentarius, haarp, obamacare). Να μην ξεχνάτε ότι ακόμη και η χρήση επιστημονικής ορολογίας από μόνη της δεν αρκεί για να συγκροτήσει επιστήμη

Λέξεις που δείχνουν προχειροδουλειά. Αν διαπιστώσουμε προχειρότητες, πολλά τυπογραφικά, ορθογραφικά ή συντακτικά λάθη, είναι μια προειδοποίηση που πρέπει να μας προβληματίσει.
Μεταφράσεις. ακόμη χειρότερα αν δείχνει σαν κείμενο από αυτόματη μετάφραση, χωρίς νόημα. Σ αυτή την περίπτωση θα μπορούσατε ν αναζητήστε με τις κατάλληλες αγγλικές λέξεις κλειδιά το αρχικό κείμενο και την πηγή του για να το συγκρίνετε και να δείτε αν προέρχεται ή όχι από κάποια αξιόπιστη πηγή. Αν για παράδειγμα ένα άρθρο κατά των εμβολίων έχει πηγή ένα συνωμοσιολογικό blog η μια σελίδα που αναπαράγει τακτικά hoaxes, αυτό δεν αποτελεί αξιόπιστη πηγή. Μόλις ανακαλύψετε το αρχικό ξενόγλωσσο κείμενο απομονώστε μια φράση κλειδί και ερευνήστε για την αρχική πηγή (πολλές φορές θα διαπιστώσετε ότι είναι μια σατιρική σελίδα).

Λογικά σφάλματα/ Αδικαιολόγητα λάθη. Επιπρόσθετα όταν διαπιστώνουμε λογικά σφάλματα είναι αυτονόητο ότι πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί (μπορεί να μας λέει αλήθεια ένα κείμενο που μιλάει για μια ευρωπαϊκή χώρα και να περιέχει τιμές σε δολάρια Καναδά. Ή δεν μπορεί σε ένα άρθρο που αναφέρει ένα email απάντηση από μια εταιρία, το όνομα της εταιρίας να είναι γραμμένο λάθος από την ίδια την εταιρία! )

Ας προχωρήσουμε σ ένα ακόμη από τα βασικά όπλα του οπλοστασίου του Επίκουρου. Την προτροπή του:
Διαχωρίζουμε το πραγματικό από το φανταστικό.

Στην Επικούρεια φιλοσοφία ξεκινάς με τη γνώση για το ποια είναι αλήθεια και ποιο το ψέμα (τι είναι πραγματικό και τι φανταστικό)

Όλο το γένος των ανθρώπων είναι λαίμαργο για μύθους και ιστορίες. Λουκρήτιος, Περί Φύσεως των Πραγμάτων

Ποια είναι η επιστημονική μεθοδολογία του Επίκουρου;

Άλλες γνώμες, λοιπόν, είναι αληθείς, άλλες ψευδείς: αληθείς είναι εκείνες που επιβεβαιώνονται και δεν αμφισβητούνται από το αυταπόδεικτο και ολοφάνερο’ ψευδείς είναι εκείνες που αμφισβητούνται και δεν επιβεβαιώνονται από το ολοφάνερο. Σέξτος Εμπειρικός, Προς Λογικούς (παράθ. Επίκουρου)

Επομένως εφαρμόζοντας αυτές τις οδηγίες πρακτικά, μεγάλη προσοχή στα παρακάτω σημεία:
Πηχυαίοι – Υπερβολικοί τίτλοι. Οι τίτλοι των άρθρων είναι γραμμένοι με τέτοιο τρόπο ώστε να προσελκύουν αναγνώστες. Όσο πιο εντυπωσιακός ένας τίτλος τόσο πιο επιφυλακτικοί πρέπει να είστε. Πολλές φορές θα διαπιστώσετε ότι δεν έχουν καν σχέση με το περιεχόμενο του κειμένου. Συχνά είτε υπεραπλουστεύουν τα αποτελέσματα είτε τα παρερμηνεύουν. Να θυμάστε ότι στα μεγάλα γεγονότα σπάνια υπάρχουν αποκλειστικές ειδήσεις (η είδηση είναι πια εδώ και καιρό προϊόν που πωλείται και αγοράζεται από μεγάλους οργανισμούς-πρακτορεία ειδήσεων). Ακόμα όμως και όταν υπάρχουν τέτοιες, την αποκλειστικότητα δύσκολα θα την έχει το ανυπόληπτο blog του Θανάση. Είναι σχεδόν αδύνατο ο Θανάσης να έχει αποκλειστική δήλωση του Τράμπ.

Λανθασμένη αντίληψη συσχετισμών. Συχνά παρανοούμε το πως λειτουργεί η τυχαιότητα. Τυχαία περιστατικά χαρακτηρίζονται ως συστηματικά και εφευρίσκεται τάξη ακόμη κι εκεί που δεν υπάρχει.
Προτροπή διάδοσης/προώθησης. Αν το κείμενο σας προτρέπει να το αναπαράγεται αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Τα hoaxes υπάρχουν και αναπαράγονται στο ίντερνετ ακριβώς μ΄αυτό τον τρόπο. Αν κανείς δεν το αναπαράγει, το hoax θα σβήσει. Εάν ένα γεγονός είναι πραγματικό, τότε πιθανότατα θα το καλύψουν και άλλα, μεγαλύτερα μέσα. Συγκρίνετε τις διάφορες πηγές ειδήσεων πριν καταλήξετε σε συμπεράσματα. Σου τάζει πράγματα , σου πετάει δόλωμα (θα κερδίσεις 5 ευρώ , ή ο τάδε που θα ευεργετήσεις…) Προσπαθεί να σε πιάσει στο φιλότιμο ή τις ευαίσθητες χορδές σου (το κοριτσάκι που έχει αυτή την αρρώστια, ο παππούς που είναι στον ουρανό.

Είδηση ή ιστορία; Μην πάρετε στα σοβαρά ειδήσεις που περιέχουν σχόλια και πολλούς επιθετικούς προσδιορισμούς. Η είδηση είναι γυμνή κι έτσι πρέπει να παρουσιάζεται. Πρέπει να διαχωρίζεται ο σχολιασμός και η ιστορία από την είδηση και πως παρουσιάζεται. Δεν πρέπει να υπάρχει συγκινησιακή διάσταση στην είδηση (δηλ. να προσπαθεί να διεγείρει φόβο, μίσος, αγάπη, ελπίδα), ούτε να λαϊκίζει . Μην ξεχνάτε ότι στο λαϊκισμό, κεντρική θέση κατέχει ο μανιχαϊσμός “Οι δυνάμεις του φωτός εναντίον των δυνάμεων του σκότους”.

Πικάντικα και πονηρά. Αν το κείμενο περιγράφει μια πικάντικη ιστορία, που φυσικά δεν θα περιέχει στοιχεία, για ευνόητους λόγους, μην την πιστέψετε. Διαβάστε τη αν είστε περίεργοι, αλλά μην την πιστέψετε. 99% αυτές οι ιστορίες γράφονται για να αυξήσουν την επισκεψιμότητα της σελίδας κινώντας την περιέργεια των αναγνωστών.

Απίστευτοι ισχυρισμοί. Οι εντυπωσιακές δηλώσεις δεν επαληθεύουν ισχυρισμούς. Όσο πιο απίστευτοι και τρελοί ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο πιο ατράνταχτες αποδείξεις και στοιχεία θα πρέπει να το συνοδεύουν. Αν δεν υπάρχουν τότε η ανάρτηση είναι προϊόν φαντασίας του αρθρογράφου. Θησαυροί στην Ελλάδα, μας ψεκάζουν, υδατάνθρακες , superfoods, σουπερ βραχιόλια, σουπερ συσκευές , γοργόνες, γίγαντες, ουφο, γενικά εξωπραγματικά κι αναπόδεικτα , εκτός επιστημονικών αντιλήψεων)

Τρομολαγνία – τακτικές εκφοβισμού ή χρήση συγκεκαλυμμένων απειλών. Είναι τρομολαγνικό ή καταστροφολαγνικό (πχ τυφώνες, σεισμοί, λοιμοί, καταποντισμοί και ψεκασμοί!) Σε φοβίζει πως αν δεν το κάνεις θα σου συμβεί κάποιο κακό (πχ “ιός θα σου καταστρέψει το δίσκο”, ή “θα σβηστούν οι φίλοι σου στο fb”)

Συνομωσιολογίες – Ο βολικός Κακός Άλλος. Μια συγκεκριμένη ρητορική θεωρεί ότι είμαστε όλοι αβοήθητα θύματα μιας κατ’ ουσίαν συνωμοσίας.. Το να βρίσκεις άλλους για να ρίχνεις το φταίξιμο υπήρξε ανέκαθεν προσφιλές τέχνασμα του ανθρώπινου ψυχισμού. Οι ψυχαναλυτές το ονομάζουν «προβολή», άρνηση των δικών μας λαθών και απόδοσή τους σε κάποιον -ή κάτι-έξω από μας. Ο Εκο έλεγε ότι αυτό που επιτρέπει στις θεωρίες συνωμοσίας να ευδοκιμούν είναι η παράνοια που τις περιβάλλει. Έτσι κι η παράνοια μιας παγκόσμιας συνομωσίας είναι πιο ισχυρή επειδή είναι αιώνια (σαν τις εκκλησίες;). Δεν μπορείς ποτέ να την ανακαλύψεις, επειδή δεν ξέρεις ποιος κρύβεται πίσω της.Το ίντερνετ και οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι το ιδανικό μέρος για τους συνομωσιολόγους που θέλουν να ψαρέψουν οπαδούς. Να είσαστε πολύ επιφυλακτικοί, ειδικά όταν διαβάζετε ισχυρισμούς χωρίς να υπάρχουν τρανταχτά στοιχεία ή δεν τα παραθέτουν για «ευνόητους» ή «άγνωστους» λόγους. Το πιθανότερο είναι ότι δεν υπάρχουν. Μυστικά, συγκαλύψεις από τεράστιο αριθμό ατόμων είναι κάτι που πρέπει να σας προβληματίζει (Ο Αποκωδικοποιητής Είναι Η Παγίδα Της Ψηφιακής Τηλεόρασης/ Γιατί η τρόικα και το μνημόνιο επιβάλλουν την ψηφιακή τηλεόραση;/ “Σε 3 μήνες πόλεμος” προβλέπει ο Γέροντας Παΐσιος / Hellenic Quest)

Έτοιμοι για τη μάχη απέναντι στην ανοησία απασφαλίζοντας ένα ακόμη από τα όπλα του κανόνα:
Δεχόμαστε πως τίποτε δεν προκύπτει από το τίποτε.

Ο Επίκουρος ενστερνίζεται μία από τις βασικές αρχές της φυσικής, αλλά και γενικότερα της Ελληνικής φιλοσοφίας ότι δηλαδή «τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα ούτε καταλήγει στο τίποτα».

“Η αρχή που θα χρησιμεύει από δω και πέρα για ξεκίνημα, είναι ότι τίποτα δε δημιουργήθηκε από το τίποτα, με θεϊκή θέληση. Πραγματικά, αν κάτι φοβίζει τους θνητούς, είναι που βλέπουν τόσα πολλά να συμβαίνουν στη γη και στα ουράνια και δεν μπορούν να διακρίνουν τις αιτίες. Και βάζουν με το νου τους ότι γίνονται με θεική δύναμη. Γι’ αυτό, ξέροντας πως τίποτα δεν μπορεί να δημιουργηθεί από το τίποτα, είμαστε ήδη στο σωστό δρόμο γι’ αυτό που αναζητούμε, ώστε να καταλάβουμε από ποια στοιχεία ξεφυτρώνουν τα πάντα και πως τίποτα δεν είναι έργο θεικό.” Λουκρήτιος

Δεν έχουν αλλάξει και πολλά πράγματα από τότε σ αυτόν τον τομέα. Πώς άλλωστε όταν η βασική ιδέα της ψευδοεπιστήμης είναι η απολυτοσύνη, ότι δεν περιέχει τίποτα μέσα της που να επιδέχεται αλλαγή ή βελτίωση. Γι' αυτό ακριβώς τις βλέπουμε ίδιες κι απαράλλακτες σχεδόν μέσα στα χρόνια. Ίδιες οι πρακτικές του παλιού με του νέου κομπογιαννίτη!

Προσοχή λοιπόν στις μαγγανείες, στη μεταφυσική, στις μαγικές ανοησίες αυτού του τύπου, που ισχυρίζονται ότι παρακάμπτουν τους φυσικούς νόμους και δημιουργούν πράγματα και αποτελέσματα εκ του μηδενός.

Δεν υπάρχει καλύτερο παράδειγμα από τα ομοιοπαθητικά προϊόντα. Αυτά παρασκευάζονται κατά κύριο λόγο από εκχυλίσματα βοτάνων και μεταλλικών στοιχείων (ενεργή ουσία). Στη συνέχεια, η ουσία αυτή διαλύεται και δυναμοποιείται («εκπνευματίζεται» η ύλη αποκτώντας μια πνευματοειδή φαρμακευτική δύναμη!). Στην πρώτη περίπτωση, η μια απειροελάχιστη ποσότητα της ουσίας, διαλύεται σε μεγάλη ποσότητα νερού, ξανά και ξανά, ώσπου στο τέλος καθίσταται μη ανιχνεύσιμη. Τα «καλά» ομοιοπαθητικά φάρμακα, έχουν διάλυση τουλάχιστον 30C. που μεταφράζεται σε 1 μόριο ενεργής ουσίας, σε 10 εις την 60η μόρια νερού. Μια απλή αναλογία, θα ήταν σαν να ρίχναμε ένα μόριο φαρμάκου σε ποσότητα νερού που ισούται με τον όγκο όλων των μορίων που απαρτίζουν το ηλιακό μας σύστημα! Υπάρχουν διαλύσεις που φτάνουν τα 400C! (Βλέπε Oscillococcinum). Η δυναμοποίηση είναι μια σειρά από βίαιες αναταράξεις (10 συνήθως αρκούν, ο Hahnemann έγραφε για 100), πάνω σε ένα ελαστικό σώμα (κρούσεις). Αυτή η διαδικασία μετατρέπει το αρχικό υλικό φάρμακο σε ολιστικό φάρμακο που δρα στο ενεργειακό επίπεδο του ανθρώπου. Πρόκειται για «επιστημονική» εξήγηση που δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτα αυτές των αλχημιστών του μεσαίωνα. Και καλό θα ήταν να μη δοκιμάσετε ομοιοπαθητικό αντισυλληπτικό…

Βέβαια ο Τζιορντάνο Μπρούνο, το είχε γράψει από το 1584:

«Η άγνοια είναι η πιο ευχάριστη επιστήμη στον κόσμο, διότι αποκτάται χωρίς κόπο και κρατάει το μυαλό μακριά από τη μελαγχολία».

Η ψευδοϊατρική (αλλιώς γνωστή ως «εναλλακτική ιατρική») βασίζει εξ ολοκλήρου την επιβίωσή της στην υποκειμενική αποτίμηση. O κ. Γιάννης βάζει ζελέ στα μαλλιά του και του περνάει ο πονοκέφαλος. Για την ψευδοεπιστήμη συνεπάγεται ότι το ζελέ θεραπεύει τους πονοκεφάλους. Για την επιστήμη δεν συνεπάγεται τίποτα, αφού δεν έγινε κανένα πείραμα. Δυστυχώς στους κόλπους της αγυρτείας θα συναντήσουμε μερικές φορές και αλμπάνηδες γιατρούς, που ξέφυγαν από την επιστημονική σκέψη και μάλλον είχαν ξεχάσει να διαβάσουν το όρκο του Ιπποκράτη.

Το τεράστιο πρόβλημα με τις ψευδοθεραπείες δεν είναι η δαπάνη τους, αλλά ότι είναι επικίνδυνες. Η εναλλακτική «ιατρική» έρχεται σε αντίθεση με την επιστήμη γιατί: Πρεσβεύει ότι η ασθένεια ξεκινά από ένα υποτιθέμενο «ενεργειακό» επίπεδο και πρέπει να θεραπεύεται «ενεργειακά». Όταν λένε “ενέργεια” βέβαια μη φανταστείτε τη γνωστή ενέργεια που αναγνωρίζει η Φυσική, αλλά είναι μια υποθετική ή μεταφυσική ενέργεια η οποία δεν ανιχνεύεται επιστημονικά. Την υποθετική αυτή πνευματική ή συμπαντική ενέργεια -και τα ανυπόστατα ενεργειακά κέντρα ή σημεία- προσπαθούν να τα διαχειριστούν οι διάφοροι εναλλακτικοί «θεραπευτές» (ή new age μάγοι, σαμάνοι, τσαρλατάνοι) με τις “αρχαίες” μεταφυσικές πρακτικές τους. Εννοείτε ότι δεν δέχονται να ελεγχθούν πειραματικά γιατί κατέχουν την μια και μόνη αλήθεια, στην ουσία αποτελούν μια μεταμοντέρνα θρησκεία

Παρατηρούμε λοιπόν ότι μεγάλο ποσοστό απ αυτές τις “εξωτικές” ψευτοθεωρίες, έχουν προέλευση από τις χώρες της ανατολής (όπως η ινδικόφερτη αγιουβέρδα και η κινέζικη ιατρική με τα παρακλάδια τους), χωρίς να εξαιρούνται οι μπαγαπόντηδες ανατολικοευρωπαίοι (βλ.ιριδιολογία, μαιμού πτυχία κι οργανώσεις).

Γιατί ποιος σας είπε ότι δεν φωτοσυνθέτουν κι οι άνθρωποι; Μήπως έχετε ακουστά τους «ηλιοφάγους» «Sun Gazing» ή αλλιώς ηλιoθέαση. Αν το καταφέρεις μπορείς να τρέφεσαι για όλη την υπόλοιπη ζωή σου μ ένα τίποτα, απλά με ηλιακή ενέργεια. Ή τους “αναπνοϊστές“(ή πρανοφάγους) που επιβιώνουν χωρίς νερό και φαγητό, τρώγοντας “κοσμική ενέργεια”;

Ανατολικός μυστικισμός λοιπόν, με διαφορετική αντίληψη της ελευθερίας: εδώ θ ακούστε λέξεις όπως γνωστικοί, θεοσοφία, μάστερ ρέικι, γιόγκα, διαλογισμός, Chi ή Qi και ζωτική ενέργεια, βιταλισμό, οστεοπαθητική, ρεφλεξιολογία, βελονισμός, Ρέικι, βιοσυντονισμός, κρυσταλοθεραπείες, χρωματοθεραπεία, φενγκ σούι, βοτανοθεραπείες, θεραπευτικό άγγιγμα, μαγνητοθεραπεία, ενεργειακά καθαρίσματα κτλ

Επίσης αρκετούς θ ακούσετε συχνά να μιλάνε για Γιουνγκ ή Πλωτίνο και Πλάτωνα, Πυθαγόρα ή ορφικούς, Όσσο και Τσόπρα αλλά και Βιλχεμ Ράιχ. Χρησιμοποιούν λέξεις όπως αρχέτυπα, ανώτερες διαστάσεις, λυτρώσεις, φωτίσεις, εναλλάξεις, οργονίτες (Η ομοιοπαθητική είναι βασισμένη στην Απόκρυφη Βιταλιστική φιλοσοφία).

Κι από την άλλη μήπως δεν είδαμε χιλιάδες να παίρνουν σοβαρά θεωρίες όπως το αεικίνητο του Σώρρα; Και πόσοι ακόμη συνεχίζουν ν αγοράζουν το νερό με όζον, ή τις κρέμες που υποτίθεται καταπολεμούν την κυτταρίτιδα, το μαγικό κολλαγόνο, τα μαγικά βραχιόλια και τα μαγνητικά γιλέκα; διάφορες μαγικές δίαιτες (ομάδα αίματος, μονάδων, Γκέρσον) διαυλιστές, εφευρέτες εναλλακτικών πηγών ενέργειας κι εξοικονόμησης που παρακάμπτουν τους βασικούς νόμους της θερμοδυναμικής (οι φήμες ότι δολοφονούν τους εφευρέτες που μετατρέπουν το νερό σε καύσιμο έχουν μείνει φήμες…)

Συνταγολόγια ευτυχίας για τον άνθρωπο της μη-κρίσης που δεν θέλει να κουραστεί με φιλοσοφίες

Βέβαια όλα αυτά δεν αποτελούν κάτι νέο:

Ο Φιλόδημος (Επικούρειος του 1ου π.Χ. αιώνα), γράφει ανήσυχος για τις ιδέες και τα έθιμα που κουβαλούσαν οι Ασιάτες: «Κοιμούνται σε ναούς, θεοπαρμένοι. Τους θεούς αυτούς τους έχουν γι’ αδέκαστους και αλύγιστους

Ενώ ο Θεοδωρίδης γράφει σχετικά: Η ανατολική θρησκοληψία και θεοσοφική διάθεση, διαμετρικά αντίθετες και ασυμβίβαστες με την ουσία του ελληνισμού, ήταν φυσικό να αγκιστρωθούν στον Πυθαγόρα και στον Πλάτωνα. Ο Ιουδαίος Φίλων, που έζησε στα χρόνια του Χριστού, υποστήριξε πως ο Πλάτων τη σοφία του την άντλησε από τα ιερά βιβλία των Εβραίων, ενώ εκείνα βαστούν από “θεϊκή” έμπνευση. Κανένα αιώνα αργότερα ο Νουμήνιος από την Απάμεια της Συρίας (γύρω στα 160 μ.Χ.) έλεγε πως ο Πλάτων είναι ο ίδιος ο Μωϋσής που μιλάει ελληνικά, “Μωϋσής αττικίζων”. Ο αραβικός και ο δυτικοευρωπαϊκός Μεσαίωνας αγιοποίησαν τον Αριστοτέλη σαν φύλακα άγγελο της μωαμεθανικής και της καθολικής ορθοδοξίας.»

Τοποθετούμε το κριτήριο του πραγματικού στις αισθήσεις.

Η Επικούρεια φιλοσοφία μας ζητάει να ακουμπήσουμε στα φαινόμενα, στα γεγονότα, στην πραγματικότητα. Και όχι σε κενές δόξες, δηλαδή σε λόγια του αέρα.

Ήταν ο πρώτος εμπειριστής φιλόσοφος, που δέχθηκε ως αληθές μόνο ό,τι μπορεί να παρατηρηθεί με τις αισθήσεις. Δεν είναι δυνατόν να απαλλαγεί από τους φόβους για τα σημαντικότερα ζητήματα κάποιος που δεν γνωρίζει την φύση του σύμπαντος, αλλά πιστεύει σε αυτά που αναφέρουν οι μύθοι. Κατά συνέπεια, δεν είναι δυνατόν να είμαστε ευδαίμονες χωρίς την επιστημονική μελέτη της Φύσης. Θεωρούσε ότι η κακοδαιμονία των ανθρώπων προέρχεται από την αμάθεια, τη δεισιδαιμονία, τις προλήψεις, τους φόβους και τις ελπίδες που γεννούν όλα αυτά στους ανθρώπους και επειδή θεωρούσε πως αιτία όλων αυτών είναι η άγνοια των φυσικών νόμων, πίστευε ότι μόνο μέσο θεραπείας είναι η ορθή γνώση των νόμων που διέπουν τη φύση και τον άνθρωπο.

Πρέπει με βάση τα ορατά να προχωρούμε σε συμπεράσματα για τα μη ορατά (τα άδηλα). Διογ. Λαερτ. Επικούρου βίος

“Δεν το δεχόμαστε πως τα μάτια ξεγελιούνται- γιατί η δουλειά τους είναι να βλέπουν πού βρίσκεται το φως και πού η σκιά. Το αν είναι το ίδιο φως ή όχι, και το αν είναι ίδια η σκιά που μόλις πριν λίγο ήταν εδώ και τώρα είναι εκεί, ή μάλλον, το αν συνέβη αυτό που μόλις είπαμε, αυτό είναι κάτι που θα το ξεκαθαρίσει ο λογισμός. Τα μάτια δεν μπορούν να γνωρίσουν τη φύση των πραγμάτων. Γι αυτό, μη θελήσεις να επιρρίψεις στα μάτια ένα σφάλμα του μυαλού.” Λουκρήτιος.

Ο Bertrand Russel που είναι ευθυγραμμισμένος (στο θέμα αυτό) με τη λογική του Επίκουρου συμβούλευε:

«Όταν μελετάς οποιοδήποτε θέμα, ή οποιαδήποτε ιδέα, ρώτα τον εαυτό σου μόνο το εξής: Ποια είναι τα δεδομένα, και ποια αλήθεια προκύπτει από αυτά τα δεδομένα. Μην αφήσεις ποτέ τον εαυτό σου να υποκύψει, είτε σε αυτό που θα ήθελες να πιστέψεις, είτε σε αυτό που πιστεύεις πως θα είχε θετικές επιδράσεις στην κοινωνία αν γινόταν πιστευτό, μονάχα κοίτα με σιγουριά ποια είναι τα δεδομένα.»

Όσο περισσότεροι οι τρόποι εξέτασης ενός πράγματος, τόσο μεγαλύτερη η ακρίβεια. Το ζήτημα δεν είναι ν απορρίπτουμε ορισμένες παρατηρήσεις για χάρη άλλων, αλλά να διευρύνουμε την εμβέλειά τους. Αν το δωμάτιο πχ, φαίνεται να στριφογυρίζει γύρω από το κεφάλι μας, μπορεί να συμπεράνουμε ότι «έχω ζάλη» κι όχι ότι «το δωμάτιό μου παρασύρθηκε σ έναν ανεμοστρόβιλο», επειδή παρ' όλο που ίσως εγώ έπεσα στο δάπεδο, εγώ επίσης παρατηρώ πως καθετί άλλο μέσα στο δωμάτιο βρίσκεται στη θέση του, και δεν ακούω καθόλου θορύβους που να υποδηλώνουν κάποια θύελλα. Ωστόσο, αν απέρριπτα την ίδια την αίσθηση στροβιλισμού ως «ψευδή», τότε δεν θα μπορούσα να συμπεράνω ότι έχω ζάλη. Αναπόφευκτα, λοιπόν, καταφεύγουμε στις αισθήσεις μας για να καταλάβουμε τι συμβαίνει , μας πληροφορούν αληθινά πως κάτι συμβαίνει, αλλά εναπόκειται στο νου να καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει.

Μια μικρή βοήθεια για ν ακολουθήσουμε την οδηγία αυτή του Επίκουρου είναι μια πολύ πρακτική θεωρία, ο κανόνας του Οκαμ. «Κανείς δεν θα πρέπει να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες από όσες είναι απαραίτητες». Όταν υπάρχουν δύο ανταγωνιστικές θεωρίες που μπορούν να εξηγήσουν ένα δεδομένο φαινόμενο, η απλούστερη είναι αυτή που προτιμάται (όταν βλέπουμε ένα πεσμένο δέντρο, θα πουμε ότι το έριξε ένας δράκος, ένας γίγαντας, ένας εξωγήινος ή μια θύελλα;).

Το ίδιο είπε κι ο Νεύτωνας με άλλα λόγια: Δεν αποδεχόμαστε περισσότερες αιτίες για φυσικά φαινόμενα από όσες είναι ταυτόχρονα αληθείς και επαρκείς όσον αφορά την δικαιολόγηση της ύπαρξής τους.

Αλλά κι ο Λεονάρντο ντα Βίντσι: Η απλότητα είναι η υπέρτατη επιτήδευση. (μοναδική εξαίρεση οι γυναίκες!)

Υπάρχει και μια ακόμη, πιο αμφιλεγόμενη, εφαρμογή που καθιστά το ξυράφι του Όκαμ κάτι περισσότερο από μια εμπειρική μέθοδο. Όπως το έθεσε ο φιλόσοφος Λούντβιχ Βιτγκενστάιν «Μια ρόδα που γυρίζει, εάν τίποτε δεν γυρίζει μαζί της, δεν είναι μέρος του μηχανισμού». Με άλλα λόγια, όταν κάτι δεν είναι αναγκαίο για την κατανόηση μιας δεδομένης διαδικασίας, μπορεί να υπάρξει ο ισχυρισμός ότι δεν παίζει ρόλο σ’ αυτή. Ο Επίκουρος όπως και οι δαρβινιστές πιστεύουν ότι η εξέλιξη παρέχει εξηγήσεις για την ύπαρξή μας και ότι το να αναφερόμαστε στην επιρροή του Θεού είναι σαν να εισάγουμε μια πλεονάζουσα οντότητα.

Προσοχή λοιπόν

Στους, αρωματοθεραπευτές, χειροπρακτικούς, νηστειοθεραπευτές, υδροθεραπευτές, σαμάνους, επικίνδυνους ισχυρισμούς ( ότι με το τάδε φρούτο/λαχανικό/ουσία δεν χρειάζονται χημειοθεραπείες). Αστρολογία αντί για αστρονομία. Κομπογιαννιτισμός αντί για ιατρική. Πωλητές βιβλίων, «εναλλακτικών» σκευασμάτων και κάθε λογής τσαρλατάνους. Διαγωνισμοί απάτες Θεωρίες ότι μας ψεκάζουν. Απαγωγές από εξωγήινους, αστικούς μύθους (το πείραμα της φιλαδέλφειας, το τρίγωνο των βερμούδων, δεν πατήσαμε στο φεγγάρι). Θεωρίες συνωμοσίας

Εφαρμόζουμε την αρχή της αναλογίας.

Η πλήρης αναλογία. Που σημαίνει, ότι για όλα τα σώματα στην φύση, ισχύουν οι ίδιοι φυσικοί νόμοι. Δηλαδή, οι ίδιοι νόμοι που ισχύουν για τα φανερά, κανονικά θα πρέπει να ισχύουν και για τα μη φανερά. Εφ’ όσον όλα τα γνωστά επιμέρους στοιχεία δύο σωμάτων είναι όμοια, τότε και τα άγνωστα στοιχεία τους θα είναι όμοια.

Στο λεξικό της Φιλοσοφίας του Νου, η αναλογία αναγνωρίζεται ως «ένα σηµαντικό είδος σκέψης που συντελεί σε γνωστικές εργασίες όπως επεξήγηση, σχεδιασµό και λήψη αποφάσεων (Paul Thagard)»

Επομένως μην είστε ευκολόπιστοι:

Ότι συμβαίνει στην καθημερινότητά σας, ότι γνωρίζουμε δεν ανατρέπονται εύκολα. Συμφωνεί ο ισχυρισμός με όσα ξέρουμε για τον κόσμο; Μην πιστεύετε ότι κοινοποιώντας μια φωτογραφία ή ένα κείμενο, κάποια εταιρία θα εκταμιεύσει διάφορα ποσά για κάποιο λόγο. Συνήθως αυτά τα μηνύματα αναπαράγονται στο facebook και ισχυρίζονται ότι θα δοθεί ένα ποσό σε κάποια θεραπεία ή άλλο φιλανθρωπικό σκοπό.

Δείτε τα υπόλοιπα άρθρα. Αν βλέπετε κι άλλα παράξενα (hoaxes), αυτό είναι μια ισχυρή ένδειξη ότι δεν υπάρχει έλεγχος στην αρθρογραφία τους. Το ίδιο κι αν τα άλλα θέματα είναι ανοησίες. Ελέγξτε το μέσο μαζικής ενημέρωσης Το γνωρίζετε; Ψάξτε για πληροφορίες σχετικά με την ιστοσελίδα. Διασταυρώστε τις πληροφορίες που παρέχει με άλλες αξιόπιστες πηγές. Like farming

Αναζήτηση άρθρων. Όταν βλέπουμε μπροστά μας μια σημαντική είδηση που δεν γνωρίζουμε αν ισχύει ή όχι, είμαστε σε θέση να την ελέγξουμε μόνοι μας, το διαδίκτυο σήμερα μας δίνει αυτή τη δυνατότητα. Διαβάζουμε: «Βρέθηκε το φάρμακο του καρκίνου». Μια τέτοια είδηση είναι αδύνατον να την γνωρίζει μόνο ένας. Είναι βέβαιο ότι, αν είναι πραγματική, κάνει ήδη το γύρο του κόσμου. Με μια γρήγορη αναζήτηση στο google (βάζοντας τις κατάλληλες λέξεις-κλειδιά) είμαστε σε θέση να διαπιστώσουμε αν το φάρμακο όντως βρέθηκε, ή βρέθηκε… στη φαντασία του «αρθρογράφου». Οι μεγάλοι ενημερωτικοί οργανισμοί (εφημερίδες με μια κάποια ιστορία-μεγάλα portals) αποφεύγουν το λάθος. Καλό είναι να ενημερωνόμαστε από αυτούς. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κάνουν, ούτε ότι δεν εξυπηρετούν, ενίοτε, σκοπιμότητες. Όμως ο ανταγωνισμός λειτουργεί με το μέρος του πολίτη. Δεν είναι δυνατόν η γερμανική Frankfurter Allgemeine Zeitung να αποκρύψει (ή να παραποιήσει) μια δήλωση πχ του Έλληνα πρωθυπουργού, όταν ξέρει ότι αυτή θα παρουσιαστεί από το BBC και από άλλα 100 ΜΜΕ. (Μπορεί όμως να την σχολιάσει όπως θέλει).

Φράσεις. Αντιγράψτε μια σημαντική φράση από το κείμενο της ανάρτησης που ερευνάτε και ψάξτε να δείτε τα αποτελέσματα. Αν την ανάρτηση τη βρήκατε μόνο σε αναξιόπιστες ή συνωμοσιολογικές σελίδες και σε καμιά αξιόπιστη, δεν είναι καθόλου καλό σημάδι.

Πολλές διαφορετικές μορφές. Αν στην έρευνά σας συναντήσετε διαφορετικές εκδόσεις του ίδιου κειμένου – άρθρου, και τη μια να μιλάει για Ιταλία και σε άλλη έκδοση να μιλάει για το Περού είναι σχεδόν σίγουρο ότι είναι hoax.

Συλλογή στοιχείων. Ψάξτε και συλλέξτε στοιχεία για αυτό που σας ενδιαφέρει και το ερευνάτε, από αξιόπιστες σελίδες. Όσο περισσότερα τόσο καλύτερα. Θα αποκτήσετε μια καλή εικόνα και θα μπορέσετε να βγάλετε πιο ολοκληρωμένα συμπεράσματα.

Δεν υπάρχουν στοιχεία. Στην έρευνά σας μπορεί να τύχει, να μην βρείτε κανένα αποδεικτικό στοιχείο. Αυτό συμβαίνει γιατί απλά δεν υπάρχουν στοιχεία. Αυτό που ψάχνετε είναι 100% φαντασία, μια ιστορία που δεν έχει ίχνος πραγματικότητας.

Άγνωστα/αντιφατικά. Αναφέρει πράγματα για κάποιον που είναι έξω από τη γνωστή φιλοσοφία του (ηθικοπλαστικές ρήσεις από δήθεν αρχαίους σοφούς)

Ανοησίες λοιπόν οι διάφορες δίαιτες εξπρές, μαγικοί ζωμοί, super foods, Δευτέρα παρουσία, άγιο φως, οστεολάτρες, άγνωστες ρήσεις κι αποφθέγματα

Ξεκινάμε από τις πρώτες αρχές, τη γενική εικόνα και προχωρούμε επαγωγικά.

Επαγωγή: Μέθοδος φιλοσοφική με την οποία οδηγούμαστε από το μερικό στο γενικό, από το γνωστό στο άγνωστο. Η επαγωγή είναι συλλογισμός που μεταβαίνει από έναν περιορισμένο αριθμό παρατηρήσεων σε ευρύτερες πιθανές γενικεύσεις.

Η «επαγωγική γενίκευση» είναι είδος εξαγωγής συμπεράσματος που βασίζεται σε συλλογισμό από τακτικές διαπιστώσεις του παρελθόντος σε τακτικές διαπιστώσεις για το μέλλον και προϋποθέτει πως η φύση χαρακτηρίζεται από ομοιομορφία (κλασικό παράδειγμα η ανατολή του ήλιου).

Η επαγωγική επιχειρηματολογία είναι σημαντική τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στην ακαδημαϊκή και αποτελεί κύριο τρόπο σκέψης κάθε επιστημονικής έρευνας τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα. Οι επιστήμονες συνεχίζουν να διατυπώνουν ή να “επαληθεύουν” φυσικούς “νόμους” με επαγωγική διαδικασία, δηλαδή από μερικές περιπτώσεις να διατυπώνουν γενικές, καθολικές προτάσεις (στις επιστήμες βέβαια, όταν µια υπόθεση προκύπτει από την επαγωγή ή από κάποια άλλη μέθοδο, πρέπει οπωσδήποτε να υπόκειται σε πρότερα επίσημα πειραματικά τεστ. Οι γενικές επαγωγές προκύπτουν κατά την παρατήρηση μεμονωμένων περιστατικών που έχουν µια κοινή ιδιότητα και τη μετέπειτα γενίκευση και υπόθεση ότι όλα τα αντικείμενα ή γεγονότα της ίδιας κατηγορίας έχουν αυτή την ιδιότητα. Για παράδειγμα, αν όλα τα πρόβατα που έχει δει κάποιος είναι άσπρα, τότε μπορεί να συνάγει ότι όλα τα πρόβατα είναι άσπρα. Ένα τέτοιο συμπέρασμα μπορεί να αποδειχθεί λανθασμένο αν δει, για παράδειγμα, μαύρο πρόβατο).

Ο Αριστοτέλης είναι ο θεμελιωτής του ορθολογισμού που θέτει ως ανώτερη επιδίωξη την γνώση ως αυτοσκοπό, σε αντίθεση με τον Επίκουρο που την γνώση την θεωρεί σαν μέσο για να μην υποφέρει ο άνθρωπος από ανόητες και θρησκόληπτες σκέψεις επιτρέποντας στον δογματισμό να του καταστρέφει την ζωή.

Σήμερα βιώνουμε ως κοινωνία το αποτέλεσμα έλλειψης δομημένης και επαγωγικής σκέψης. Κι όλα ξεκινούν γιατί δυστυχώς στο σύστημα εκπαίδευσής μας προωθούμε την άκριτη αποστήθιση και όχι την κριτική και επιστημονική σκέψη.

Προσοχή λοιπόν σε:

Ραβδοσκόποι, γεωμάντες, ψευτοθαύματα, διαλογιστές. Υποψήφιους δολοφόνους αντιεμβολιαστές (το γεγονός ότι σήμερα δεν πεθαίνουν τα μισά παιδιά πριν την ενηλικίωση, ή μία στις δέκα γυναίκες στη γέννα, είναι προϊόν της επιστημονικής εξέλιξης της ανθρωπότητας)

Χρησιμοποιούμε τα τέσσερα κριτήρια της αλήθειας.

Από τις αισθήσεις μας, έλεγε ο Επίκουρος, γεννιούνται οι παραστάσεις, οι έννοιες δηλαδή που καταθέτονται στο νου (αυτές τις έλεγε προλήψεις). Είναι οι κοινώς λεγόμενες εντυπώσεις. Οι Προλήψεις, είναι όλα αυτά που αισθανθήκαμε, διδαχθήκαμε, εμπεδώσαμε από την ημέρα της γέννησής μας και που τα έχουμε αποθηκεύσει στην μνήμη μας.

Οι έννοιες λοιπόν μαζί με τα αισθήματα και τα συναισθήματα (πάθη) γεννούν στον άνθρωπο το κριτήριο της αλήθειας, αυτό δηλαδή που μας αποκαλύπτεται σαν πραγματικότητα και αποτελεί την βάση της επικούρειας γνωσιολογίας. Η γνώμη μας για τους θεούς λόγου χάρη δεν είναι πρόληψη αλλά ψευδής υπόληψη (ανεξακρίβωτη δοξασία). Είναι βεβιασμένη κρίση γιατί δεν υπάρχει φυσικό αίτιο και δε στηρίζεται πουθενά.

Οι προλήψεις είναι κριτήριο αλήθειας. Ο κόσμος δεν είναι δυνατόν να γνωσθεί με άλλον τρόπο. Αν κάνουμε λάθος το μόνο που φταίει είναι ο λαθεμένος συλλογισμός μας, ξεχωρίζοντας έτσι την υποκειμενική μας εντύπωση από την αντικειμενική αλήθεια. «Οι αισθήσεις ποτέ δε μας γελούν», έλεγε

Κατά τον Διογένη Λαέρτιο (10, 31), ο Επίκουρος όριζε την πρόληψη ως «κατάληψη η ορθή αντίληψη ή γενική και σταθερά διατηρουμένη έννοια ή δηλαδή μνήμη εκείνου το οποίο εμφανίζεται πολλές φορές στην ψυχή μετά από εξωτερικά ερεθίσματα». Η πρόληψη είναι λοιπόν η έννοια που προέκυψε από ομοειδείς παραστάσεις που παρέμειναν στον νου σαν αποταμίευμα. Προϋποθέτει την λειτουργία της μνήμης. Είναι η μνήμη ενός εξωτερικού πράγματος που μας έχει παρουσιαστεί επανειλημμένα όπως μας εξηγεί ο Διογένης ο Λαέρτιος.

Στην σύγχρονη φιλοσοφία μας ο Γερμανός υπαρξιστής Χάιντεγκερ χρησιμοποιεί ένα παρόμοιο όρο. Λέγει και αυτός ότι δεν προχωρούμε στην έρευνα των πραγμάτων απροκατάληπτα, αλλά σύμφωνα με κάποια προκαταβολική θεώρηση, με μία πρόληψη (φοργκρίφ», όπως λέγεται στα γερμανικά)

Ο Επίκουρος δέχθηκε ότι η βέβαιη γνώση θα πρέπει να βασίζεται στην αντικειμενική παρατήρηση της φύσης μέσω των αισθήσεων, αφού και οι αποθηκευμένες στο νου έννοιες προέρχονται αρχικά από τις αισθήσεις. Υποστήριξε ότι όταν δεν γνωρίζουμε την εξήγηση κάποιου φαινομένου είναι καλύτερο να διατυπώσουμε πολλές θεωρίες που εξηγούν το φαινόμενο και να θεωρήσουμε ως πιθανές εξ ίσου, έως ότου έχουμε περισσότερες πληροφορίες από τις αισθήσεις μας. Σήμερα, η Επιστήμη προχωρά με αυτή την μεθοδολογία. Προτείνονται διάφορες θεωρίες αλλά γίνεται αποδεκτή ως ορθή εκείνη η θεωρία που υποστηρίζεται από τα πειραματικά δεδομένα παρατήρησης των φαινομένων από τους επιστήμονες ή τα μηχανήματά τους (που αυξάνουν τα όρια των αισθήσεων).

Η αίσθησις αναφέρεται στην άμεση αισθητηριακή αντίληψη, σε ένα είδος φυσικής συμφωνίας ανάμεσα στα όργανα των αισθήσεων και στο αντικείμενο ή σώμα και τις ιδιότητές του (οι οποίες ονομάζονται συμπτώματα και συμβεβηκότα). Ο Επίκουρος επεξεργάζεται τις λεπτομέρειες του μηχανισμού της αισθητηριακής αντίληψης στη βάση της ατομικής θεωρίας. Σύμφωνα με την ατομική θεωρία, όχι μόνο τα αισθητήρια όργανα αλλά ακόμη και η ψυχή, που θεωρείται ως ένα είδος υλικού σώματος, παίζει κρίσιμο ρόλο στην καταγραφή και στην ερμηνεία των προσλαμβανόμενων μηνυμάτων. Η αισθητηριακή αντίληψη είναι το πρωταρχικό, μη αναγώγιμο και μη διαψεύσιμο πεδίο γνωσιολογικής αναφοράς και επαλήθευσης: παρέχει μαρτυρία για την ύπαρξη ενός υλικού/ατομικού κόσμου και εγγυάται την οντολογική ομογένεια του κόσμου αυτού.

Πολλοί, όπως ο Πλάτωνας, υποτιμούσαν κατάφωρα τις αισθήσεις ως πηγή γνώσης. Μιλούσε για μορφές μη αντιληπτές στην πραγματικότητα, κατανοητές μόνο θεωρητικά. Αυτό δημιουργεί σύγχυση στον άνθρωπο ανάμεσα σε αυτά που βλέπει και σ αυτά που τον πείθουν να πιστέψει, να πείσει τον άνθρωπο ότι αυτά που αυτός αντιλαμβάνεται δεν είναι η πραγματικότητα, να τον κάνει να φοβάται να αντιμετωπίσει την ζωή με τις δικές του δυνάμεις και κατά συνέπεια να δεχτεί ότι δεν είναι ικανός να σχεδιάσει και να προγραμματίσει ανεξάρτητος τη ζωή του. Ότι πρέπει να υπακούει σε αυτούς που καταλαβαίνουν καλύτερα από εκείνον τα πράγματα και σε κείνους που ξέρουν καλύτερα από εκείνον πώς να τα διαχειριστούν. Είναι κλασική λογική πίσω από κάθε ολοκληρωτική νοοτροπία, κάποιοι άλλοι πάντα είναι σε θέση να γνωρίζουν καλύτερα από το ίδιο το άτομο το δικό του καλό. Ο Επίκουρος στάθηκε απέναντι σ’ αυτές τις λογικές:

«Πρέπει να αναλογιζόμαστε τον αληθινό σκοπό της ζωής έχοντας κατά νου όλες εκείνες τις ολοφάνερες μαρτυρίες των αισθήσεων στις οποίες στηρίζουμε τις απόψεις μας. Ειδάλλως τα πάντα θα είναι γεμάτα αμφιβολία και σύγχυση.»

Αυτή την σύγχυση εκμεταλλεύεται για αιώνες κάθε σύστημα αξιών και πεποιθήσεων που θέλει να καταπνίξει την ανθρώπινη ανεξαρτησία και ελευθερία. Διότι στηρίζουν την αναγκαιότητά τους ακριβώς σε αυτήν την σύγχυση και την αμφιβολία. Ο ελεύθερος άνθρωπος δεν έχει καμία ανάγκη να ρυθμίζει τη ζωή του με βάση τις επιταγές τους. Εκεί λοιπόν που δεν υπάρχει σύγχυση, αναλαμβάνουν να την δημιουργήσουν. Ένστικτα, αισθήματα, αποκαλύψεις, θείες ενοράσεις, διαλεκτικοί υλισμοί, όλα παίζουν το ίδιο παιχνίδι του εξουσιασμού. Φτάνει να λείπει ο ορθολογισμός και η παρατήρηση της αντικειμενικής πραγματικότητας. Ή με χρήση όρων γενικόλογων, ασαφών και αφηρημένων όπως θεία πρόνοια, θεία χάρη, φυλετική υπεροχή, κοινωνική δικαιοσύνη κτλ που αντιμάχονται κάθε αυστηρή λογική τους ανάλυση

Στην εποχή μας τα πορίσματα των επιστημών μας επιτρέπουν όχι μόνο να κάνουμε την ζωή μας ευκολότερη, να βελτιώνουμε την παραγωγή μας κτλ αλλά να έχουμε πολύ καλύτερη αντίληψη της πραγματικότητας. Είναι πολύ δυσκολότερο για τον σύγχρονο ορθολογικά σκεπτόμενο άνθρωπο να πέσει θύμα των ίδιων πρακτικών που για χιλιετίες εξουσίαζαν την σκέψη του. Ο ορθολογικά σκεπτόμενος άνθρωπος όμως συνεχίζει να αποτελεί την εξαίρεση σε ένα κόσμο όπου φουντώνουν ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, οι φυλετικές διαφορές και ο εθνικιστικός παραλογισμός ενώ νεκρές ιδεολογίες συνεχίζουν να αντιστρατεύονται στην προσπάθεια για πρόοδο του ανθρώπου. Η καλύτερη μελέτη του Επίκουρου έχει ακόμα πάρα πολλά να προσφέρει.

Επειδή οι αρετές είναι μέσα, σε σχέση με την ηδονή, είναι απαραίτητο να οργανώσουμε ορθολογικά αυτά τα μέσα και να τα υπαγάγουμε με επιδεξιότητα στον επιθυμητό σκοπό. Αυτό είναι έργο της λογικής, είναι η υπόθεση της επιστήμης και της φρόνησης,

Το αιρετικό δεν είναι κατ’ ανάγκην σωστό

Ανεξήγητο δεν σημαίνει μη εξηγήσιμο

Δεχόμαστε τα πολλαπλά αίτια και τα πλείονα αποτελέσματα.

Γιατί δεν πρέπει να μελετάμε τη φύση, με κενές υποθέσεις και αυθαίρετους νόμους, αλλά όπως απαιτούν τα φαινόμενα. Γιατί ο βίος μας δεν έχει ανάγκη από παραλογισμούς και κενές δοξασίες αλλά από ζωή χωρίς ταραχές . Όλα λοιπόν τακτοποιούνται αν εξηγηθούν με τη μέθοδο των πολλαπλών αιτιών, σε συμφωνία πάντοτε με τα γεγονότα και αν προβάλλουμε εκείνο που σχετικά με αυτά είναι ευλογοφανές. Όταν όμως κάποιος άλλο αφήνει κι άλλο δεν απορρίπτει, παρ’ όλο που κατά τον ίδιο τρόπο συμφωνεί με τα φαινόμενα, αυτός είναι φανερό ότι βρίσκεται μακριά από κάθε μελέτη της φύσης και κατρακυλάει στον μύθο. Μερικά φαινόμενα που εμπίπτουν στην εμπειρία μας, μας παρέχουν ενδείξεις για την ερμηνεία αυτών που συντελούνται στα ουράνια φαινόμενα. Γιατί εδώ κοντά μας βλέπουμε πώς γίνονται τα φαινόμενα, ενώ δεν βλέπουμε πως λαμβάνουν χώρα τα ουράνια φαινόμενα και είναι ενδεχόμενο να οφείλονται σε πολλαπλά αίτια. Ωστόσο πρέπει να παρατηρούμε κάθε φαινόμενο όπως παρουσιάζεται και επιπλέον να διαχωρίζονται από όλα τα γεγονότα που παρουσιάζονται μαζί του, η γένεση των οποίων από ποικίλα αίτια δεν απορρίπτεται από τα γεγονότα που συμβαίνουν σ’ εμάς. (Επιστολή προς Πυθοκλή)

Η εμφάνιση προσώπου στη σελήνη μπορεί να προέρχεται από παραλλαγή των μερών της ή από κάποια παρεμβολή ή να γίνεται με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, ο οποίος φαίνεται να συμφωνεί με τα γεγονότα. (Επιστολή προς Πυθοκλή)

Είναι συχνό το φαινόμενο να βλέπουμε φωτογραφίες, κυρίως ουφολόγων αλλά και θρησκόληπτων ατόμων, που δήθεν απεικονίζουν πρόσωπα, ζώα ή κατασκευές εκεί που δεν θα 'πρεπε να υπάρχουν, δίνοντας μια μεταφυσική εξήγηση του γεγονότος (όπως το δήθεν πρόσωπο στον Άρη, το πρόσωπο του Ιησού στο τοστ κλπ). Το ψυχολογικό φαινόμενο του εγκεφάλου να βλέπει οικεία αντικείμενα ονομάζετε παρειδωλία. Ο εγκέφαλος του ανθρώπου συμπληρώνει απλά τα κενά έστω κι εκεί που δεν υπάρχουν. Προφανώς στην εξελικτική πορεία του, αποδείχτηκε ότι είναι καλύτερο να έχει μια όραση που λανθάνει, παρά να δίνει σημασία στις λεπτομέρειες.

Όπως είπε κι ο Αριστοτέλης, «το άθροισμα των συμπτώσεων ισούται με βεβαιότητα». Ξεχνούμε τις περισσότερες ασήμαντες συμπτώσεις και θυμόμαστε αυτές που μπορεί να έχουν σημασία. Στην τάση μας να θυμόμαστε τις επιτυχίες και να ξεχνούμε τις αποτυχίες οφείλεται η άνθηση των παραψυχιστών, των προφητών και των κάθε λογής μάντεων

Επομένως προσέχουμε τα εξής:

Συντάκτης/ποιος γράφει το κείμενο.το βασικότερο κριτήριο επιλογής είναι η επωνυμία των συγγραφέων και των συντακτών των υπό εξέταση ιστοσελίδων. Όσο πιο μεγάλης σημασίας ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο και περισσότερο σημαντικό είναι να υπάρχει συντάκτης και να μην είναι φανταστικό πρόσωπό. Η ταυτότητα ενός αξιόπιστου συντάκτη είναι εύκολο να πιστοποιηθεί. Εάν το όνομα του συντάκτη αποτελεί αποκύημα της φαντασίας, τότε το περιεχόμενο του άρθρου είναι πιθανό να είναι ψευδές.

Ημερομηνία. Αν αντί για ημερομηνία το κείμενο μας δίνει το χρόνο της ιστορίας που περιγράφει με λέξεις, όπως χθες, προχθές, την προηγούμενη βδομάδα κτλ., αυτό είναι πολύ ύποπτο. Εκμεταλλευτείτε τα εργαλεία αναζήτησης της google και προσαρμόστε το εύρος χρόνου της αναζήτησης. Προχωρήστε με σταθερά βήματα προς τα πίσω (6μηνο) μέχρι να βρείτε τον χρόνο της πρώτης ανάρτησης. Ίσως πέσετε σε πρωταπριλιά και πολλές φορές θα βρείτε άρθρα και ειδήσεις που μιλάνε για κάτι νέο ενώ το άρθρο κυκλοφορεί πολλά χρόνια και σε άλλη μορφή.

Πηγές. Να αμφισβητείτε τα πάντα. «Ποτέ μην έχετε εμπιστοσύνη σε καθιερωμένες πηγές», «Ποτέ μην υποθέτετε ότι επειδή κάποιος… είναι σεβαστός στον παραδοσιακό κόσμο των μέσων ενημέρωσης, αυτό που λέει είναι αλήθεια». Ελέγξτε ξανά το περιεχόμενό σας. Ελέγξτε την πηγή.( Mark Little ιδρυτής της Storyful). Κάθε δημοσίευμα για ένα γεγονός, οφείλει να έχει πηγή ή να είναι ενυπόγραφο από τον αρμόδιο συντάκτη. Εάν μία είδηση χρησιμοποιεί ανώνυμες ή καθόλου πηγές, ή κάνει έστω επίκληση μιας αξιόπιστης πηγής χωρίς ενεργό σύνδεσμο, τότε ενδέχεται να είναι ψευδές. Αν ο Πούτιν δήλωσε ότι «αγοράζω το χρέος της Ελλάδας», πρέπει να αναζητήσουμε το πού έκανε αυτή τη δήλωση. Με άλλα λόγια να βρούμε την πηγή της είδησης. Αν δεν υπάρχει, προσπερνάμε το δημοσίευμα. Αν υπάρχει, πολύ απλά επισκεπτόμαστε τον ιστότοπο, ελέγχουμε την αξιοπιστία του και επιπλέον επιβεβαιώνουμε ότι έχει αναπαραχθεί από μεγάλα MME.

«Με το κομμάτι»; Παρατηρήστε πόσα άρθρα ανεβάζουν οι διαχειριστές την ημέρα. Αν κάθε λίγο δημοσιεύεται και νέο άρθρο σ ένα μικρό μέσο ενημέρωσης που δεν απασχολεί επαρκές προσωπικό καταλαβαίνετε ότι δεν υπάρχει ο παραμικρός έλεγχος. Ούτε καν, διαβάζουν αυτό που αναπαράγουν, αλλά λειτουργούν με την μέθοδο φασόν.

Μη λειτουργικοί/ενεργοί σύνδεσμοι/παραπομπές. Σελίδες διαγράφονται καθημερινά από το διαδίκτυο και είναι πολύ πιθανό να συναντήσετε σε αρκετές αναρτήσεις κάποιο τέτοιο μη λειτουργικό λίνκ επειδή έχει διαγραφή η σελίδα ή από κάποιο λάθος. Όμως αν αυτό συνοδεύεται και με κάποια από τα παραπάνω ή υπάρχουν αρκετά μη ενεργά λινκ στην ανάρτηση, είναι μια ακόμη ένδειξη, ότι κάτι δεν πάει καλά.

Μεθοδολογία. Εάν το κείμενο είναι ερευνητικό πρέπει απαραιτήτως να γίνεται αναφορά στη μεθοδολογία, στη δειγματοληψία και στις τεχνικές επεξεργασίας των δεδομένων.

Επιβεβαιώνουμε τα συμπεράσματα με την επιμαρτύρηση ή μη αντιμαρτύρηση της πραγματικότητας προς αυτά.

Η προσπάθεια διάψευσης μιας θεωρίας αφορά τους ίδιους τους υποστηρικτές της (και κατά Πόππερ). Για παράδειγμα, κάθε φορά που κάποιοι υποστηρίζουν ότι διαθέτουν υπερφυσικές ικανότητες (π.χ. εξωαισθητηριακή αντίληψη, τηλεπάθεια) δεν είναι υποχρεωμένοι οι υπόλοιποι επιστήμονες να δημοσιεύουν πειράματα που τους διαψεύδουν, αλλά αυτοί οι ίδιοι οφείλουν να αποδείξουν την ισχύ των ισχυρισμών τους

Ο διάσημος εξελικτικός βιολόγος Ντοκινς σ ένα γράμμα που έγραψε κάποτε στη 10χρονη κόρη του τη συμβούλευε ακριβώς αυτό: “ την επόμενη φορά που κάποιος θα σου πει ότι κάτι είναι αληθινό, ρώτησε τον: Τι αποδείξεις έχουμε γι αυτό;” .

«Η απουσία αποδείξεων δεν αποτελεί απόδειξη της απουσίας!» προειδοποιούσε κι ο μεγάλος Καρλ Σαγκάν αναφερόμενος στη λογική πλάνη της προσφυγής στην άγνοια (η πλάνη κατά την οποία μια πρόταση θεωρείται αληθής ή ψευδής λόγω έλλειψης αποδείξεων). Η επιστήμη δεν θ αποδείξει την «μη ύπαρξη» του Ρα του Θωρ και του Δία. Αυτός που κάνει τον ισχυρισμό φέρει και το βάρος της απόδειξης.

Ο ίδιος (Καρλ Σάγκαν) στον «στοιχειωμένο κόσμο του» είχε γράψει για έναν «Μηχανισμό Εντοπισμού Σαχλαμάρας», για «μια εργαλειοθήκη για να ξεχωρίζει κανείς την επιστήμη από την ψευδό-επιστήμη». Μια λίστα οδηγιών για να βοηθήσει τον μέσο άνθρωπο να εντοπίσει σφάλματα λογικής και άλλες κοινές πλάνες και λάθη σε δημοφιλή ψευδό-επιστημονικούς ισχυρισμούς. Κάποιες απ αυτά είναι ενδεικτικά:

Καλύπτει ο ισχυρισμός τις προϋποθέσεις για μία θεωρία;
Ο ισχυρισμός βασίζεται σε αρχαία γνώση;
Πρώτα ανακοινώθηκε μέσα από τα ΜΜΕ ή από επιστημονικά μέσα;
Βασίζεται ο ισχυρισμός στην ύπαρξη κάποιας άγνωστης μορφής ¨ενέργειας¨ ή σε άλλο παραφυσικό φαινόμενο;
Δηλώνουν οι υποστηρικτές πως ο ισχυρισμός τους καταστέλλεται από τις αρχές;
Ακούγετε ο ισχυρισμός παρατραβηγμένος ή πολύ καλός για να είναι αληθινός;
Πόσο καλή είναι η ποιότητα των τεκμηρίων υπέρ του ισχυρισμού.
Έχουν οι ισχυριζόμενοι αυθεντικά-σύννομα διαπιστευτήρια.
Είναι ¨Φυσικό¨;

Επομένως:
Η υπέρτατη αρχή: Αμφισβητούμε ! Ότι δεν μας αρέσει, ότι δεν μας κάθεται καλά, δεν χρειάζεται να το χάφτουμε, πιθανώς να μην είναι σωστό
Μην παρασύρεστε από συναισθηματισμούς
Μην κάνετε βιαστικές γενικεύσεις
Να σκέφτεστε και το περίφημο «ποιος ωφελείτε» των ντετέκτιβ.
H ευθύνη της απόδειξης
Οι αποσπασματικές μαρτυρίες δεν συγκροτούν επιστήμη
Σχέση αίτιου και αιτιατού. Προσοχή. Το γεγονός πως δύο γεγονότα συνδέονται δεν σημαίνει πως έχουν σχέση αίτιου και αιτιατού, δηλαδή πως το ένα προκάλεσε το άλλο. Το νούμερο των παπουτσιών των παιδιών μεγαλώνει ταυτόχρονα με τον δείκτη νοημοσύνης τους. Το να πούμε όμως πως η αύξηση μεγέθους παπουτσιού προκαλεί αύξηση του δείκτη νοημοσύνης, είναι ένδειξη πως η δική μας νοημοσύνη είναι υπανάπτυκτη.

Ονόματα. Αν στο άρθρο, υπάρχουν κάποια ονόματα, ψάξτε να βρείτε αν είναι υπαρκτά και αν ναι το ιστορικό τους. Δεν θα είναι λίγες οι περιπτώσεις που θα βγάλετε λαβράκι. Συνήθως αυτό συμβαίνει περισσότερο σε άρθρα που έχουν θέμα, θεραπεία/ες για ανίατες ασθένειες. Αν το κείμενο που διαβάζετε, μιλάει για τη μικρή Μαρία, τον Γιωργάκη και την θεία Καλλιόπη στο χωριό αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Η θεία Καλλιόπη, ο Γιωργάκης, η μικρή Μαρία και οποιοδήποτε άλλο όνομα, δεν είναι υπαρκτά πρόσωπα. Αν μάλιστα, αυτά που περιγράφουν είναι πολύ πολύ σημαντικά αυτό να σας υποψιάσει διπλά.

Έρευνες/βαριά ονόματα και προσφυγή στην αυθεντία ως λογική πλάνη. Αν το άρθρο αναφέρει κάποια έρευνα/ες χωρίς να την παρουσιάζει ή να υπάρχει σύνδεσμος για να τη διαβάσετε, αυτό θα πρέπει να σας προβληματίσει. Παραφουσκωμένα στοιχεία, προκατειλημμένες έρευνες, ανυπόληπτες μελέτες που κανείς δεν ξέρει Αν χρησιμοποιεί αναφορές σε ειδικούς, είναι αυτοί υπαρκτά πρόσωπα και πράγματι η θεματολογία του κειμένου σχετίζεται με το γνωστικό αντικείμενο του συγγραφέα; Η αναφορά σε ανύπαρκτες ή ανυπόληπτες έρευνες, γίνεται για να ανεβάσει την αξιοπιστία του άρθρου ώστε να το πιστέψετε.Μην δείχνετε υπερβολική εμπιστοσύνη στις αυθεντίες
Φωτογραφίες. Αν το κείμενο συνοδεύεται από φωτογραφίες άσχετες με το θέμα, ή αν το θέμα της ανάρτησης, είναι η φωτογραφία/ες και αυτή/ες έχουν άθλια ανάλυση είναι μια καλή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την αναζήτηση google ή το tineye

Τώρα νομίζω είστε πλήρης, καλό βόλι στο κυνήγι της ανοησίας!

ΧΑΙΡΕΤΕ ΚΑΙ ΜΕΜΝΗΣΘΕ ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΑ