Τρίτη 7 Φεβρουαρίου 2023

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια 11. Έννοιες και αρχές

11.3. Οι καλοί και οι κακοί


Την εξουσία στους οίκους και στις πόλεις κατέχουν οι ευγενείς, που ονομάζονται βασιλεῖς. Δεν πρόκειται ακριβώς για τους νεότερους, απομονωμένους στα παλάτια τους, «μονάρχες» αλλά για επίλεκτη κατηγορία ηρώων, οι οποίοι εμφανίζονται ως καθοδηγητές ή ποιμενάρχες των πολλών. Κυβερνούν επιτρέποντας στις συνελεύσεις την έκφραση της γνώμης του πλήθους, όμως κρατούν συχνά για τον εαυτό τους το προνόμιο να παίρνουν τις τελικές αποφάσεις, ενώ η εξουσία τους δύσκολα θα μπορούσε με αποτελεσματικό τρόπο να αμφισβητηθεί. Σε κρίσιμες πάντως στιγμές, αν η απόφαση του βασιλιά αγνοούσε την άποψη των πολλών ή των ακολούθων του, προκαλούνταν ολέθρια αποτελέσματα στο σύνολο της κοινότητας.

Στις τάξεις μιας κοινότητας υπάρχουν πολλοί ηγεμόνες, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζει ένας, που θεωρείται κατά κάποιον τρόπο πρώτος μεταξύ ίσων. Παράδειγμα ο Αγαμέμνονας, η εξουσία του οποίου είναι κληρονομική και έχει ως σύμβολό της το βασιλικό σκήπτρο, το οποίο θεωρείται δοσμένο από τον Δία. Οι επώνυμοι ήρωες, όπως ο Αχιλλέας ή ο Οδυσσέας, στηρίζουν το κύρος τους στους οικογενειακούς δεσμούς και διακρίνονται από τους πολλούς ανώνυμους (ελεύθερους και δούλους) για την ευγενική τους καταγωγή, τον πλούτο (κυρίως την κατοχή μεγάλων εκτάσεων γης), την πολιτική τους επιρροή στις συνελεύσεις και την ατομική τους υπεροχή στον πόλεμο. Με σημερινούς όρους, συγκροτούν μια ανώτερη κοινωνική «τάξη», την αριστοκρατική. Οι αρχές και τα πρότυπα συμπεριφοράς αυτής της προνομιακής κατηγορίας ηρώων βρίσκονται συνεχώς στο επίκεντρο της ομηρικής αφήγησης.

Τα μέλη της επίλεκτης κατηγορίας των ηρωικών μορφών στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια συστήνονται καταρχήν ως ἀγαθοί. Σήμερα ο χαρακτηρισμός ενός ανθρώπου ως αγαθού σημαίνει ότι είναι καλός και ενάρετος. Όμως, στον Όμηρο, όταν κάποιος, άντρας ή γυναίκα, χαρακτηρίζεται καλός/καλή, αξιολογείται κυρίως ως προς εξωτερικά του χαρακτηριστικά, λόγου χάρη την ομορφιά του. Ο χαρακτηρισμός ἀγαθός, όπως και ο σχεδόν συνώνυμός του ἐσθλός, αναφέρονται σε όποιον είναι ευγενικής καταγωγής, διαθέτει γόητρο, πλούτο και στρατιωτική δύναμη· είναι, κατ᾽ επέκταση, σε θέση είτε να κινητοποιήσει ως αρχηγός μια πολεμική επιχείρηση είτε να υπερασπιστεί την ακεραιότητα της κοινότητάς του. Γι᾽ αυτό ο ἀγαθός στα ομηρικά έπη τείνει να ταυτιστεί με τον δυνατό και τον γενναίο· γενικότερα με όποιον είναι αριστοκρατικής καταγωγής και διαθέτει ισχύ.

Στην Ιλιάδα ἀγαθοί χαρακτηρίζονται, μεταξύ άλλων, ο Αγαμέμνονας και ο Αχιλλέας. Ο θετικός ωστόσο αυτός χαρακτηρισμός των δύο ηρώων γίνεται η αιτία συμφορών για την κοινότητα των Αχαιών, προκαλώντας ακόμη και τα αισθήματα των ολυμπίων θεών. Σάμπως ο τίτλος ἀγαθός να δίνει το δικαίωμα στους δύο ήρωες να αυθαιρετούν σε βάρος των άλλων. Μερικά παραδείγματα: στην πρώτη ιλιαδική ραψωδία ο βασιλιάς Αγαμέμνονας υποχρεώνεται τελικά να επιστρέψει τη Χρυσηίδα στον πατέρα της, αφαιρώντας τη Βρισηίδα από τον Αχιλλέα. Έτσι ο γιος της Θέτιδας οργίζεται και αποχωρεί από τη μάχη. Μάταια ο Νέστορας στη συνέχεια προσπαθεί να αποτρέψει τις ολέθριες συνέπειες της έριδας ανάμεσα στους δύο ήρωες, καλώντας πρώτα τον Αγαμέμνονα να επιστρέψει το τιμητικό δώρο στον Αχιλλέα. Το ότι ο αρχιστράτηγος των Αχαιών, λέει ο γέροντας, είναι ἀγαθός (διαθέτει δηλαδή ως βασιλιάς δύναμη και στρατιωτική ισχύ) δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να στερήσει τη Βρισηίδα από τον Αχιλλέα (Α 275):

Μήτε συ, μ᾽ όλο που έχεις δύναμη [ἀγαθός περ ἐών], να πάρεις από αυτόν την κοπέλα.

Όπως ο Αγαμέμνονας προσβάλλει τον Αχιλλέα στην αρχή της Ιλιάδας, έτσι και ο γιος της Θέτιδας, αν και είναι ἀγαθός, ατιμάζει τον Έκτορα στο τέλος του έπους. Ο αχαιός ήρωας, μη μπορώντας να συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι ο Πάτροκλος είναι νεκρός, εκτονώνει την εκδικητική του οργή στο σώμα του νεκρού αντιπάλου του: το δένει πίσω από το άρμα του και το σέρνει γύρω από τον τάφο του φίλου του για έντεκα μέρες. Η ενέργεια αυτή του Αχιλλέα προκαλεί τη διαμαρτυρική παρέμβαση του Απόλλωνα στους ολυμπίους. Ο θεός λέει, μεταξύ άλλων, ότι δεν θα πρέπει ο Αχιλλέας, αν και είναι ἀγαθός (γενναίος), να ατιμάζει το άψυχο σώμα του αντιπάλου του· ενδέχεται να ξεσπάσει εναντίον του η οργή των θεών (Ω 50-54):

Αυτός όμως το θείο Έκτορα, αφού του πήρε τη ζωή, τον δένει από τα άλογα και τον σέρνει γύρω από τον τάφο του συντρόφου του· αυτό βέβαια δεν είναι το πιο όμορφο ούτε το πιο καλό που είχε να κάνει· μήπως θυμώσουμε εμείς μαζί του, μ' όλο που είναι γενναίος [ἀγαθῷ περ ἐόντι], γιατί αυτό που κακομεταχειρίζεται στη μανία του είναι χώμα άψυχο.

Από τα προηγούμενα παραδείγματα φαίνεται ότι ο χαρακτηρισμός ενός ήρωα ως ἀγαθοῦ δεν μπορεί να δικαιολογεί και τις υπερβολικές του πράξεις. Υπάρχει πάντοτε κάποιο όριο στη συμπεριφορά του, η παραβίαση του οποίου βάζει σε κίνδυνο την τύχη της κοινότητάς του, ενώ ο ήρωας μπορεί να χάσει και την εύνοια που του παρέχουν οι θεοί.

Καθώς ο όρος ἀγαθός χρησιμοποιείται συχνά σε λόγους με τους οποίους επικρίνεται η συμπεριφορά κάποιου που είναι ισχυρός, αυτό δείχνει ότι ο σχετικός παραδοσιακός χαρακτηρισμός έχει αρχίσει κάπως να χάνει στα ομηρικά έπη την επαινετική του σημασία και έχει εκπέσει σε τίτλο ευγενείας, που απονέμεται σε όποιον ανήκει γενικά στην ανώτερη τάξη των δυνατών. Η εξουσία του δεν είναι απόλυτη αλλά μπορεί να αμφισβητείται από τους άλλους, όταν υπερβαίνει τα επιτρεπτά όρια, ακόμη και αν πρόκειται για τον Δία.

Ο ύπατος των θεών, με το επιχείρημα ότι είναι πιο δυνατός και μεγαλύτερος στα χρόνια, διατάζει τον Ποσειδώνα να αποτραβηχτεί από τον πόλεμο και να αποσύρει τη συμπαράσταση που παρέχει στους Αχαιούς. Όμως, ο Ποσειδώνας δηλώνει ότι δεν θα υποκύψει στην εντολή του ἀγαθοῦ Δία (του πιο τρανού από τους ολυμπίους)· αντίθετα, θα συνεχίσει να συμπαραστέκεται στους Αχαιούς, θεωρώντας τον εαυτό του ισότιμο με τον πατέρα των θνητών και των αθανάτων (Ο 185-186):

Ποπό, μ' όλο που είναι δυνατός [ἀγαθός περ ἐών], μεγάλο λόγο λέει, αν θέλει να με εμποδίσει με τη βία χωρίς κι εγώ να θέλω, μ' όλο που έχω την ίδια κι εγώ τιμή.

Τα ανώτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά του ἀγαθοῦ εντοπίζονται και στην Οδύσσεια, όπου ακόμη και μια γυναίκα, όπως η Πηνελόπη, μπορεί να θεωρείται ἀγαθή, επειδή έχει πλούσιο πατέρα (σ 276). Όσο για τον μεταμορφωμένο σε ζητιάνο Οδυσσέα, υπερηφανεύεται για τις δουλικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει στους ἀγαθούς (κοινωνικά ανώτερους από αυτόν). Προκειμένου, συγκεκριμένα, να δικαιολογήσει την απόφασή του να μπει στο παλάτι της Ιθάκης για να δοκιμάσει τους μνηστήρες, λέει ο μεταμορφωμένος επαίτης στον χοιροβοσκό Εύμαιο (ο 322-324):

ξέρω φωτιά να στήσω, ξύλα ξερά να σχίσω,
να κόψω και να ψήσω κρέας, να τους κεράσω το κρασί -
όλα όσα κάνουν οι κατώτεροι υπηρετώντας ανωτέρους
[ἀγαθοῖσι].

Στους «ανώτερους» αριστοκράτες περιλαμβάνονται οι μνηστήρες, οι οποίοι θα υποδεχθούν στο παλάτι της Ιθάκης με πλήρη περιφρόνηση τον ζητιάνο Οδυσσέα, δείχνοντας έτσι και προς τους ταπεινούς και ασήμαντους την αλαζονική τους συμπεριφορά.

Όποιος ανήκει στην κατηγορία των ἀγαθῶν, είναι δηλαδή από ανώτερη γενιά, διαθέτει ισχύ, διακρίνεται για την ανωτερότητά του στον πόλεμο και αναγνωρίζεται γενικότερα αποτελεσματικός και άξιος ηγέτης, χαρακτηρίζεται συχνά και με τον υπερθετικό τύπο της λέξης ἀγαθός ως ἄριστος (ο καλύτερος, ή ένας από τους καλύτερους). Ἄριστοι εξονομάζονται, για παράδειγμα, αρκετοί αχαιοί πολεμιστές στην Ιλιάδα (ο Αχιλλέας, ο Αγαμέμνονας, ο Πάτροκλος) αλλά και οι Τρώες (λόγου χάρη ο Έκτορας ή ο Σαρπηδόνας ανάμεσα στους Λυκίους).

Στην Οδύσσεια τον ίδιο χαρακτηρισμό φέρουν ο βασικός πρωταγωνιστής της, εξαιτίας κυρίως της πανουργίας του, οι μνηστήρες εξαιτίας της αριστοκρατικής τους καταγωγής, αλλά και οι ειρηνικοί Φαίακες - επιδέξιοι, χάρη στην ταχύτητά τους, στην τέχνη της ναυσιπλοΐας. Μια γυναίκα μπορεί επίσης να θεωρείται ἀρίστη, επειδή ανταποκρίνεται με επιδεξιότητα στα περιορισμένα καθήκοντα που έχει στο πλαίσιο του οίκου. Τέλος, στον κόσμο των θεών ο Δίας χαρακτηρίζεται θεῶν ὕπατος καὶ ἄριστος (ο πιο δυνατός και πρώτος στην τάξη των ολυμπίων) αλλά και ο Απόλλων θεῶν ἄριστος (ένας από τους ανώτερους θεούς). Οι ἄριστοι γενικότερα δεν διαφέρουν από τους ἀγαθούς. Χαρακτηρίζονται και αυτοί για τη δύναμη και την ανώτερη κοινωνική τους θέση. Συχνά όμως ἄριστοι συστήνονται, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, όσοι διαθέτουν κάποιο συγκεκριμένο χαρακτηριστικό υπεροχής.

Στόχος του ἀγαθοῦ και του ἀρίστου είναι να αποδειχθούν ανώτεροι από όλους τους άλλους. Η επιδίωξη τους για διάκριση και υπεροχή εκφράζεται με το ρήμα ἀριστεύω (συμπεριφέρομαι ως άριστος, με γενναιότητα στη μάχη, ή είμαι ο καλύτερος). Διάσημες είναι οι συμβουλές που έδιναν οι πατέρες στους νεαρούς πολεμιστές που ξεκινούσαν για τον πόλεμο της Τροίας (ο Πηλέας στον Αχιλλέα και ο Ιππόλοχος στον Γλαύκο, Λ 784 ≈ Ζ 208): να είναι πάντα πρώτος στην παλληκαριά [αἰὲν ἀριστεύειν] και να τους ξεπερνάει όλους.

Στην πλειοψηφία τους, εξάλλου, οι περισσότερες σκηνές μάχης δεν είναι συλλογικές αλλά αριστείες: διαδοχικά, δηλαδή, ανδραγαθήματα, με τα οποία ένας μαχητής, κυριευμένος από πολεμικό μένος, αποκτά σχεδόν υπεράνθρωπη δύναμη και σαρώνει ό,τι συναντά στο πέρασμά του.

Στο αντίθετο, αρνητικό άκρο του ἀγαθοῦ και του ἀρίστου βρίσκεται ο κακός. Ο χαρακτηρισμός κάποιου σήμερα ως κακού σημαίνει κυρίως αυτόν που επιθυμεί την υλική και ηθική βλάβη των άλλων, τον μοχθηρό. Όμως, στα ομηρικά έπη ο κακός δεν σημαίνει ακριβώς αυτό, αλλά αναφέρεται κυρίως σε όποιον δεν είναι ἀγαθός: δηλαδή τον ταπεινής καταγωγής, τον άσημο, τον φτωχό, τον ανίσχυρο. Στα πολεμικά κυρίως συμφραζόμενα το επίθετο κακός, όπως και ο σχεδόν συνώνυμος τύπος του ἄναλκις, είναι το αντώνυμο του ἀγαθός και χαρακτηρίζει εκείνον που αποδείχνεται σε κάποια στιγμή της ζωής του αδύναμος ή και δειλός, μη μπορώντας να υπερασπιστεί τον εαυτό του ή τους συμμάχους του σε μια κρίσιμη στιγμή.

Οι ἀγαθοί πολεμιστές απεχθάνονται στον ιλιαδικό πόλεμο να τους ονομάζουν κακούς, επειδή σ' αυτούς ταιριάζει να οπισθοχωρούν από δειλία στη μάχη. Στην Ιλιάδα, απομονωμένος από τους συμπολεμιστές του Δαναούς, ο Οδυσσέας διχάζεται προς στιγμήν ανάμεσα σε δύο επιλογές: να μείνει μονάχος στο πεδίο της μάχης, με κίνδυνο να σκοτωθεί, ή να υποχωρήσει από φόβο; Ο ήρωας τελικά δίνει τη λύση στο δίλημμά του αποφασίζοντας να μείνει και να πολεμήσει, επειδή συλλογίζεται πως η υποχώρηση ταιριάζει στους κακούς και όχι στους ἀρίστους (Λ 404-410):

Αλίμονο, τι θα πάθω; Μεγάλο κακό είναι να φύγω, γιατί φοβήθηκα τον πολύ στρατό· χειρότερο όμως το να σκοτωθώ μονάχος. Τους άλλους Δαναούς τους έτρεψε σε φυγή ο γιος του Κρόνου. Όμως γιατί η ψυχή μου τα διαλογίστηκε αυτά; Ξέρω πως οι δειλοί [κακοί] φεύγουν από τον πόλεμο, όποιος όμως είναι από τους πρώτους στη μάχη, αυτός πρέπει να στέκεται γενναία, είτε χτυπηθεί είτε χτυπήσει άλλον.

Συγκριτικά με άλλες, όπως αναφέρονται στη συνέχεια, περιπτώσεις, χαρακτηριστικός είναι εδώ ο σχεδόν αυτοματικός τρόπος με τον οποίο ο Οδυσσέας, δίχως να ομολογεί την πίεση κάποιας εξωτερικής αρχής (της ανάγκης, για παράδειγμα, να υπερασπιστεί τους οικείους του, την πατρίδα ή τους συμπολεμιστές του), επιλέγει την παραμονή στο πεδίο της μάχης από την υποχώρηση. Μόνος λόγος της επιλογής του αυτής είναι η επίγνωσή του ότι στον πόλεμο υποχωρούν οι κακοί, ενώ όσοι αριστεύουν, μάχονται δηλαδή από τους πρώτους στη μάχη, μένουν και πολεμούν χωρίς να υπολογίζουν αν θα ζήσουν ή θα πεθάνουν.

Στην Οδύσσεια επίσης όσοι δεν ανταποκρίνονται με τις πράξεις τους στα ιδεώδη της κατηγορίας των ἀγαθῶν και των ἀρίστων επικρίνονται ως κακοί. Έτσι, για τον Οδυσσέα, που υπομένει καρτερικά ταλαιπωρίες και κακουχίες στο πέλαγος, οι εταίροι του αποδεικνύονται σε μια κρίσιμη στιγμή κακοί (κ 68), επειδή περίεργοι, ανυπόμονοι και καχύποπτοι, άνοιξαν τον ασκό του θεού των ανέμων προκαλώντας την αναβολή του νόστου. Επίσης, ο Αγαμέμνονας, συναντώντας τον Οδυσσέα στον κάτω κόσμο, αποκαλεί τη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα κακή γυνή (λ 384)· προφανώς επειδή, σε αντίθεση προς την πιστή Πηνελόπη, η γυναίκα του βασιλιά των Αχαιών, συμβάλλοντας στη δολοφονία του συζύγου της από τον εραστή της Αίγισθο, δεν συμπεριφέρθηκε όπως θα ταίριαζε σε μια «αγαθή» βασίλισσα.

Στην Ιθάκη ωστόσο ο ποιητής βλέπει με ιδιαίτερη συμπάθεια τους κακούς, τους φτωχούς και περιπλανώμενους, όπως ο χοιροβοσκός Εύμαιος και ο ζητιάνος Οδυσσέας, οι οποίοι αντιμετωπίζονται περιφρονητικά τόσο από τους μνηστήρες όσο και από τις άπιστες δούλες του παλατιού. Εξάλλου, οι καταχραστές της περιουσίας του βασιλιά της Ιθάκης δεν σέβονται κανέναν: ούτε τον κακόν (τον ταπεινό και ασήμαντο) ούτε τον ἐσθλόν (τον σπουδαίο). Γι' αυτό, κατά τον Οδυσσέα, ανταμείβονται στο τέλος με το ίδιο νόμισμα για τις φριχτές τους πράξεις (χ 413-416, 415 ≈ ψ 66):

Αυτούς τους δάμασε μοίρα θεού, τιμώρησε τα ανόσια έργα τους,
αφού δεν έδειχναν καμιά τιμή για τον συνάνθρωπό τους,

τον ταπεινό [κακόν] ή και τον πιο σπουδαίο [ἐσθλόν], όποιος τους έπεφτε μπροστά.
Γι᾽ αυτό τους βρήκε θάνατος φριχτός για τις φριχτές τους πράξεις.

Η ειλικρίνεια διώχνει πολλούς αλλά κρατάει τους σωστούς

Ένα είδος ανθρώπων που όλοι αντιπαθούμε είναι οι ψεύτες. Ή τουλάχιστον έτσι δηλώνουμε. Μήπως κι οι ίδιοι δε γινόμαστε λίγο-πολύ κατά καιρούς; Σίγουρα, όλοι έχουμε καταφύγει σε ψέματα ορισμένες στιγμές.

Όμως γιατί το κάνουμε αυτό; Οι λόγοι είναι αμέτρητοι. Για να αποτινάξουμε από πάνω μας το φταίξιμο ή να δικαιολογήσουμε κάποια συμπεριφορά ή για να αυτοπροβληθούμε ή για καλό σκοπό ή απλά γιατί μας βολεύει ή προκειμένου να χειραγωγήσουμε κάποιον.

Ίσως το ψέμα να προσδίδει μια δόση εντυπωσιασμού και κινηματογραφικής αίγλης στις ιστορίες μας. Ίσως να μας παρέχει κι έναν τρόπο διαφυγής καμουφλαρισμένο μέσα στο κοστούμι μιας καλοστημένης δικαιολογίας.

Κάποιοι τείνουν να λένε ψέματα παθολογικά και συστηματικά. Μάλιστα, το κάνουν τόσο πιστευτά που δεν ξέρεις πότε λένε αλήθεια και πότε όχι. Μοιάζουν εθισμένοι σ’ αυτήν τους την αδυναμία και δεν ξέρουν πώς να ξεφύγουν απ’ την ίδια τους τη φύση.

Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι η σωστή οδός κι αυτό αναγνωρίζεται ευτυχώς ακόμα απ’ τους περισσότερους. Σε καμία περίπτωση δε θα έπρεπε να μας γίνει συνήθεια αυτή η περίεργη σανίδα σωτηρίας, γιατί όπως όλες οι σανίδες μπορεί εύκολα να βυθιστεί και να μας παρασύρει και μας μαζί της. Άσχετα με το κίνητρο, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Απώλεια της εμπιστοσύνης κι εμφάνιση της καχυποψίας.

Τα μικρά κι αθώα ψεματάκια, όπως θα επεσήμανε ο δικηγόρος του διαβόλου, πολλές φορές είναι χρήσιμα για την υπεράσπισή μας. Δεν κάνει κανείς αναφορά λοιπόν στα ψέματα που θα μπορούσαμε να πούμε στο αφεντικό ή στον καθηγητή μας για την καθυστέρησή μας. Η καταδίκη απευθύνεται σε εκείνα τα ψέματα που πληγώνουν τους άλλους γύρω μας και που ουσιαστικά δε θα έπρεπε ποτέ να είχαν ειπωθεί.

Όταν κανείς είναι ειλικρινής, δε χρειάζεται να προσπαθήσει να θυμηθεί τι ιστορία για αγρίους είχε σκαρφιστεί αλλά ούτε και να φοβάται να μην τα κάνει μαντάρα. Γιατί να σπαταλήσεις τόση φαιά ουσία ψάχνοντας δικαιολογίες ενώ θα μπορούσες απλά να πεις την αλήθεια; Είναι εντιμότερο και άκρως εκτιμητέο το να δρα κανείς κατ’ αυτόν τον τρόπο.

Αναζητάμε την ειλικρίνεια, τη θεωρούμε απαραίτητη προκειμένου να ευδοκιμήσει το κάθε είδος σχέσης και το δηλώνουμε με σθένος. Αν τα άτομα απέναντί μας δεν είναι ειλικρινή και πιστά δεν προχωράμε μαζί τους, γιατί βαθιά μέσα μας ξέρουμε ότι θα καταλήξουμε να προδοθούμε και να πληγωθούμε. Κι η κοινωνία πλασάρει το πρότυπο του ειλικρινή ανθρώπου. Αυτό δείχνει να αποδέχεται τουλάχιστον.

Όμως, κατά πόσο μπορούμε να αντέξουμε ουσιαστικά την ωμή ειλικρίνεια; Πόσο μας πληγώνει και τι επιδράσεις μπορεί να έχει επάνω μας; Μπορούμε να είμαστε άκρως ειλικρινείς αλλά και να έχουμε στον περίγυρό μας ανθρώπους που δε μετράνε τα λόγια τους και δε μας χαϊδεύουν τα αυτιά;

Σίγουρα σε ορισμένες περιπτώσεις η ειλικρίνεια πονάει. Πολύ κιόλας. Μας γδέρνει και αφήνει χαρακιές πάνω μας. Αυτό δεν το αμφισβητεί κανείς. Το ψέμα όμως πονάει πολύ περισσότερο όταν αποκαλυφθεί. Και το χειρότερο είναι ότι όταν πιάσεις κάποιον να σε κοροϊδεύει, αρχίζεις να πιστεύεις ότι δεν αξίζεις την αλήθεια.

Υποκριτές, πισώπλατα μαχαιρώματα, κουτσομπολιά όταν ο άλλος δεν είναι παρών, θάψιμο, εικασίες, ψέματα. Αυτά ταιριάζουν μόνο σε μικροπρεπείς ανθρώπους. Για ποιο λόγο να τα υποστείς όλα αυτά;

Πάρε την απόφαση να είσαι ντόμπρος και να λες όσα σκέφτεσαι σε κάθε περίπτωση. Δεν είναι εφικτό να μας συμπαθούν όλοι αλλά ούτε εμείς να συμπαθούμε τους πάντες. Αν συνέβαινε αυτό, τότε πίστεψέ με, δε θα είχαμε προσωπικότητα. Ίσως ήμασταν κάτι ανάμεσα σε σοκολάτα ή πατάτες τηγανιτές για να μας συμπαθούν όλοι.

Ξεκαθάρισε τη ζωή σου κι απόκτησε την πνευματική σου ηρεμία διώχνοντας μακριά σου ανθρώπους σκάρτους. Όσοι πραγματικά ενδιαφέρονται θα εκτιμήσουν την αλήθεια σου και θα αποδοκιμάσουν μαζί σου τις κάλπικες συμπεριφορές και τις λυκοφιλίες.

Δυστυχώς, ψεύτες θα υπάρχουν πάντα και παντού γύρω μας. Ακολούθησε το ένστικτό σου και μην το αγνοείς όταν σε προειδοποιεί. Μάθε να βλέπεις πέρα απ’ τα ψέματα που θα προσπαθήσουν να σου ξεφουρνίσουν. Να είσαι ειλικρινής ακόμα και τις στιγμές που θα προσπαθήσουν να σε κατηγορήσουν γι’ αυτό σου το γνώρισμα. Ακόμα κι αν επικριθείς κάπου στη ζωή σου, στο τέλος θα βρεις μια θέση κοντά στα άτομα που σου αρμόζουν και θα εκτιμηθείς.

Ας σκεφτούμε ότι πρέπει να φερόμαστε στους άλλους όπως θα θέλαμε να μας φέρονται. Η εμπιστοσύνη είναι περίεργο πράγμα. Όσο δύσκολα κερδίζεται τόσο εύκολα χάνεται. Όταν είμαστε ειλικρινείς, είμαστε ελεύθεροι. Όσα εμπόδια κι αν μας παρουσιάζονται, τα σπρώχνουμε μακριά μας. Δε ζούμε με την ενοχή. Οι άλλοι μας εμπιστεύονται κι έχουμε δεύτερες ευκαιρίες για τα λάθη μας.

Η ειλικρίνεια μπορεί να πονάει, αλλά είναι η σωστότερη τακτική και σίγουρα ξεκαθαρίζει το τοπίο. Και τι καλύτερο από έναν καθαρό ουρανό χωρίς αστραπές να τον φοβίζουν; Όταν θα κοιτάς τον εαυτό σου στον καθρέφτη και δε θα σε νοιάζει τι σκέφτονται οι άλλοι, θα είναι γιατί πλέον θα ξέρεις ότι είχες κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσες με το να είσαι αληθινός.

Πολλοί θα κρυφτούν πίσω απ’ τη μάσκα του Πινόκιο. Δείξε τους ότι δεν πιστεύεις στα παραμύθια.

Αξίζουμε, γεμάτοι λάθη, μα με αξία

Δεν πιστεύω πια στην τελειότητα. Το παιχνίδι ήταν καλά στημένο και σικέ.
Δεν πιστεύω πια στις άτεγκτες ηθικές και εικόνες προς τα έξω, τις είδαμε και αυτές.
Δεν πιστεύω πια στο “τί θα πει ο κόσμος”, γιατί ο κόσμος λέει, έτσι κι αλλιώς.
Καλά κάνεις, λέει.
Άσχημα κάνεις, λέει.
Το θέμα είναι τί λες εσύ σε σένα κάθε βράδυ που πας για ύπνο και κάθε πρωί που ξυπνάς.
Πόσο καλά είσαι εσύ, με τα όσα έχεις πράξει.
Πόσο εύκολα εκπτύσσονται οι πνεύμονές σου από την ανακούφιση που νιώθεις.
Πιστεύω στην ανθρωπιά την ανθρώπινη.
Πιστεύω στην ευγένεια.
Πιστεύω στον λόγο του ανθρώπου.
Στην μπέσα του.
Στον διάλογο.
Πιστεύω στα λάθη, στις ατέλειες.
Πιστεύω στις επαναπροσεγγίσεις μετά από αυτοπροσδιορισμούς και απολογισμούς.
Πιστεύω στην ευαλωτότητα, την ευελιξία, την ευαισθησία την ίδια.
Στα συναισθήματα που δεν ντρέπονται να φανούν.
Πιστεύω στο αυθεντικό και όχι στις κόπιες.
Πιστεύω στην δύναμη του να κοιτάς μέσα σου με ευσπλαχνία και να λες έκανα λάθος.
Αδίκησα.
Και να ζητάς συγγνώμη.
Πιστεύω στον σεβασμό και στην εκτίμηση.
Στις δεύτερες ευκαιρίες που αξίζουν να δίνονται, όταν όμως, η λάθος συμπεριφορά έχει κατανοηθεί.
Πιστεύω στην ενσυναίσθηση.
Στο χάδι.
Στο μαζί.
Στα λάθη που γίνονται μαζί και μαζί ξαναφτιάχνονται σε σωστά.
Την συμπόνοια, την αυτο-συμπόνοια όταν εγώ έχω κάνει λάθος.
Και είναι οκ να κάνω λάθος.
Όπως όλοι.
Πιστεύω στην συγχώρεση.
Του άλλου και του εαυτού μας.
Ειδικά του εαυτού μας.
Πιστεύω στην απενοχοποίηση.
Στο να ελευθερώνουμε τα μέσα μας και να προχωράμε όταν πρέπει.
Στην προσωπική εξέλιξη, εκείνη που ευθύνεται για την όμορφη πλευρά μας, την ομορφιά την μέσα, της ψυχής.
Γιατί τελικά μόνο αυτό μένει, το από μέσα.
Είναι πολύ οκ, να είμαστε γεμάτοι ατέλειες.
Αδέξιοι; Πληγωμένοι; Με λάθη;
Είναι πολύ εντάξει.
Αρκεί, να μαθαίνουμε δυο πράγματα.
Να διορθωνόμαστε στον χρόνο του ο καθένας και να μην ζυγιάζουμε, να μην ξεπουλάμε την αξία μας σε όλο αυτό.
Αξίζουμε, παρά τα λάθη, παρά τις απορρίψεις, παρά τις εγκαταλείψεις, τις αδικίες, παρά τις ατέλειες.
Αξίζουμε, όσο παραμένουμε ανθρώπινα, ευάλωτα, ευαίσθητα, ταπεινά και τρωτά, άνθρωποι.
Γεμάτοι λάθη, μα με αξία.

Όποιος σας πει ότι δεν είναι για την ηλικία σας, απλά, δείξτε του πώς γίνεται

Πολλές φορές στη ζωή μας ακούμε την περιβόητη φράση: “αυτό δεν είναι για την ηλικία σου, εκείνο δεν είναι για την ηλικία σου”.

Αυτό συνήθως θα το πουν, όλοι αυτοί που για κάποιο λόγο δεν τους βολεύει αυτό που κάνεις ή ζηλεύουν αυτό που κάνεις.

Διότι οι ψυχές δε γερνάνε ποτέ. Οι άνθρωποι, όσα χρόνια και να περάσουν, παραμένουν μέσα τους νέοι.

Θέλουν να κάνουν τα ίδια πράγματα, απλά υπάρχουν “αλυσίδες” που έχουν προστεθεί στην πορεία της ζωής τους και τους δυσκολεύουν την κίνηση.

Είναι λάθος η αναφορά της ηλικίας.

Η ψυχή δεν έχει ηλικία.

Μπορεί να ερωτευτεί, να αγαπήσει και να νιώσει έντονα συναισθήματα και γι’ αυτό το λόγο δεν πρέπει ποτέ να παραιτούμαστε από τη ζωή.

Αρκετοί άνθρωποι, μικρότερης ηλικίας έχουν την πεποίθηση ότι κάποιος μεγαλύτερος έχει ζήσει τη ζωή του και δεν έχει δικαίωμα να νιώσει κάτι παραπάνω από την “θέση” του.

Πρέπει να είναι μόνο γονιός και απλά να εξυπηρετεί τα συμφέροντα τους. Αυτό ενισχύεται και από μία μερίδα του λεγόμενου “κόσμου”, που πάντα έχει μια κουβέντα να πει, χωρίς να τον ρωτήσουν.

Και αυτή βέβαια…δεν είναι ποτέ καλή.

Ο “κόσμος”, αποτελείται από όλους αυτούς, που ζηλεύουν ή έχουν επιλέξει να γεράσουν πριν την ώρα τους, διότι ποτέ η ψυχή και το πνεύμα τους, δεν ήταν ανοιχτό και νέο. Οι λεγόμενοι στενόμυαλοι και “κακομούτσουνοι”.

Αυτό λοιπόν είναι ένα μεγάλο λάθος, διότι οι άνθρωποι δε σταματούν να νιώθουν μέχρι να πεθάνουν.

Η ψυχή τους παραμένει νέα και έχει ανάγκη και τον έρωτα και το χαμόγελο και την διασκέδαση και την τρέλα.

Μπορεί τα μαλλιά να πέφτουν, το σώμα να γερνάει και οι ρυτίδες να εμφανίζονται όλο και βαθύτερες, όμως η καρδιά παραμένει νεανική. Η φλόγα δε σβήνει, απλά κρύβεται για λίγο, επειδή υπάρχουν άλλες ανάγκες σαν προτεραιότητα.

Κανείς δεν γερνάει, όταν κάνει πράγματα που τον χαροποιούν και δεν επιτρέπει την καρδιά του να γεμίζει δηλητήριο.

Σαφέστατα δε μιλάμε για παλιμπαιδισμό, αλλά για το ότι, η ζωή έχει πάντοτε ομορφιές και χαρές και είναι κρίμα να μην τις χαιρόμαστε.

Ας μην επιτρέψουμε λοιπόν στην ψυχή μας, να διαγράψει το παιδί που έχει μέσα της. Ας είναι πλημμυρισμένη από ευγένεια, αγάπη, χαμόγελα, έρωτα και στιγμές ευτυχίας.

Γι’ αυτό λοιπόν, χορέψτε, τραγουδήστε, αγαπήστε, κάντε έρωτα, ταξιδέψτε, γελάστε δυνατά, μεθύστε με την ζωή.

Και όποιος σας πει ότι δεν είναι για την ηλικία σας, απλά…δείξτε του πώς γίνεται!

Το δράμα να έρχεται η στιγμή και να μην ξέρεις τι να κάνεις μαζί της

Στη ζωή μας υπάρχουν κάποιες στιγμές ικανές να αλλάξουν όλο μας τον κόσμο. Στιγμές που δεν μπορούμε να ξεχάσουμε. Που συνέβησαν πράγματα στον κατάλληλο χρόνο, στις ιδανικές συνθήκες. Η στιγμή που συναντάμε τον έρωτα που ποτέ δεν πιστεύαμε πως θα μπορούσε να έρθει. Η μέρα που βρίσκουμε μια αγγελία για δουλειά εκεί που δεν το περιμένουμε -και είναι και στα μέτρα μας. Το τηλεφώνημα που μας λέει πως ακυρώθηκε μια θέση και άδειασε μία για μας. Στιγμές που μπορεί να μη φέρνουν μαζί τους κάτι μακροπρόθεσμο, αλλά καταφέρνουν να μας σημαδέψουν.

Στιγμές που κάποιοι πιστεύουν πως είναι καρμικές και πως ήταν γραφτό να συμβούν κι άλλοι πως τις δημιουργούμε εμείς. Πως αν δεν έκανες τυχαία εκείνο το κλικ σε κάτι που είδες, δε θα έβρισκες ποτέ τη δουλειά που έψαχνες. Πως αν δεν έπαιρνες εκείνο το λεωφορείο, δε θα ήσουν τώρα με τον άνθρωπο που είσαι. Κι έτσι γεννιούνται κάποια ερωτήματα. Περιμένουμε και αφήνουμε τις μοίρες να παίζουν και να γνέθουν με τις κλωστές τους τη ζωή μας ή παίρνουμε τα κουβάρια τους στα χέρια μας και πάμε να δημιουργήσουμε όσα επιθυμούμε;

Ίσως η αλήθεια να είναι κάπου στη μέση. Φυσικά και δε γίνεται να καθόμαστε και να περιμένουμε να έρθουν όλα ουρανοκατέβατα. Τυχαία να περάσει αυτός ο «κάποιος» έξω από το σπίτι μας και να χτυπήσει την πόρτα. Τυχαία, η τέλεια δουλειά να εμφανιστεί στο inbox μας από το πουθενά. Χρειάζεται δουλειά. Ψάξιμο και προετοιμασία. Γιατί όσο τυχαία και καρμικά κι αν πούμε πως έρχονται όλα, αν δεν είμαστε έτοιμοι, με τον ίδιο τρόπο θα φύγουν. Και ναι, ίσως εκείνη τη μέρα, αν δεν μπαίνατε σε εκείνο το λεωφορείο να μη γνωριζόσασταν με το άλλο σας μισό, αλλά επειδή γνωριστήκατε, δε σημαίνει πως έγινε το θαύμα και πως δε χρειάζεται προσπάθεια. Και τη δουλειά, πάλι εσείς πρέπει να την κάνετε.

Κάθε στιγμή στη ζωή μας κουβαλάει πράγματα μαζί της. Κάποια τα αφήνει γενναιόδωρα έξω από την πόρτα μας και άλλα συνεχίζει να τα κρατάει και πρέπει να προσπαθήσουμε πολύ να τα πάρουμε. Όταν εμείς ανοίξουμε την πόρτα, είναι δική μας ευθύνη τι θα κάνουμε με όσα μας έφερε. Η κατάλληλη στιγμή, λοιπόν, είναι αυτή που νιώθουμε εμείς έτοιμοι. Που ξέρουμε να περιμένουμε και που γνωρίζουμε τις αντοχές μας. Έχουμε καταλάβει τι χρειαζόμαστε, και όταν το δούμε να περνάει από μπροστά μας πάμε και του πιάνουμε κουβέντα. Και φτιάχνουμε εμείς την επόμενη στιγμή. Κι αν και αυτή μας αρέσει, φτιάχνουμε ακόμα μία. Κι αν προχωράει και μέσα μας ξεβολεύεται κάτι, είμαστε εκεί που πρέπει. Και πάμε για την επόμενη. Κι έτσι φτιάχνουμε τη ζωή μας. Εμείς γεμίζουμε τον δρόμο μας. Με δικές μας στιγμές, επιλογές και αποφάσεις. Όλα βασισμένα στα δικά μας συναισθήματα.

Κι αν αργήσει να έρθει αυτό το κάτι, δεν ξαπλώνουμε και κοιτάμε το ταβάνι περιμένοντας να πέσει η ευκαιρία, η συνάντηση στο κεφάλι μας. Σηκωνόμαστε και ζούμε. Προχωράμε. Δημιουργούμε. Δε μένουμε στάσιμοι. Συνεχίζουμε κι ας μας λείπει κάτι. Ας βγούμε εκεί έξω να το ψάξουμε, να το δημιουργήσουμε. Κι αν είναι να έρθει η κατάλληλη στιγμή, καλώς να έρθει. Αν πάλι έχει σταματήσει κάπου αλλού πρώτα, δε χάθηκε κι ο κόσμος. Εμείς στον δρόμο είμαστε. Θα μας βρει. Έτσι κι αλλιώς, ίσως κάπου να βάζουν το χεράκι τους κι οι μοίρες.

Σοβαρά όμως, όπως και να το πάρουμε, η ζωή θέλει ζωή. Θέλει δημιουργία. Οι στιγμές, οι κατάλληλες στιγμές, φεύγουν γρήγορα και είναι στο χέρι μας πώς θα τις διαχειριστούμε, πώς θα τις καλωσορίσουμε και με ποιον τρόπο θα αξιοποιήσουμε όσα έχουν να μας προσφέρουν.

Οι έφηβοι βιώνουν τα συναισθήματα διαφορετικά απο τους ενήλικες

Στη εφηβεία ορισμένες συμπεριφορές μπορεί να κάνουν τους γονείς να αρχίσουν να ανησυχήσουν όταν υπερβαίνουν το εύρος του "φυσιολογικού".

Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζονται μεθοδικοί τρόποι διαχείρισης συμπεριφοράς που μπορούν να επιδείξουν οι έφηβοι, ο τρόπος με τον οποίο μπορούν να διαφοροποιηθούν αλλά και πώς μπορούν να διαχειρίζονται ορισμένες καταστάσεις, έτσι ώστε να μετατραπούν σε ευτυχισμένους και επιτυχημένους ενήλικες.

Εφηβική συμπεριφορά: γιατί είναι διαφορετική;

Η ανατροφή ενός παιδιού δεν είναι ποτέ εύκολη και οι γονείς το γνωρίζουν αυτό. Το να φτάσουμε στην εφηβεία συνοδεύεται από πολλές περίεργες συμπεριφορές αλλά και προβλήματα, οι γονείς μπορεί να εξαντληθούν και να ανησυχήσουν. Για παράδειγμα, οι έφηβοι συχνά χάνονται τη νύχτα και οι γονείς μένουν ξύπνιοι και τους περιμένουν, ανησυχώντας για το που βρίσκονται, με ποιους είναι και τι μπορεί να κάνουν.

Η απόγνωση μπορεί να εμφανιστεί όταν αποτυγχάνουν οι προσπάθειες επικοινωνίας, για παράδειγμα όταν οι έφηβοι σταματούν να απαντούν στο τηλέφωνο κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αργότερα, αυτή η κατάσταση μπορεί να μετατραπεί σε μια συμπεριφορά παρορμητική και απερίσκεπτη.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι έφηβοι διαφέρουν από τους ενήλικες. Πιο συγκεκριμένα, ο εγκέφαλος ενός εφήβου εξακολουθεί να αναπτύσσεται σταδιακά, επομένως οι πληροφορίες θα επεξεργάζονται διαφορετικά συγκριτικά με έναν ώριμο εγκέφαλο ενός ενήλικα.

Το τμήμα του εγκεφάλου που χρησιμοποιείται για τη διαχείριση των συναισθημάτων, των αποφάσεων, της λογικής και της αναστολής αναδομείται κατά την εφηβεία, σχηματίζοντας νέες συνάψεις με απίστευτη ταχύτητα.

Παρά το γεγονός ότι ένας έφηβος μπορεί να είναι... ψηλότερος από έναν ενήλικα και μπορεί ακόμη και να φαίνεται πολύ ώριμος σε ορισμένες απόψεις, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι δεν μπορεί να σκέφτεται τα πράγματα με τον ίδιο τρόπο όπως ένας ενήλικας.

Οι ορμόνες που παράγονται κατά τις σωματικές αλλαγές της εφηβείας μπορούν να περιπλέξουν ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Όλες αυτές οι βιολογικές διαφορές μεταξύ εφήβων και ενηλίκων δεν δικαιολογούν τη συμπεριφορά τους ούτε απαλλάσουν τους εφήβους από την ευθύνη για τις πράξεις τους. Επίσης, η κατανόηση της ανάπτυξης των εφήβων μπορεί να βοηθήσει στην εύρεση τρόπων για τους ενήλικες ώστε να παραμείνουν στο πλευρό τους και να τους υποστηρίξουν στο να ξεπεράσουν τα προβλήματα τους.

Είναι σημαντικό για τους ενήλικες να θυμούνται ότι οι έφηβοι είναι άτομα, με συμπάθειες και αντιπάθειες. Ανεξάρτητα από το πώς αντιδρούν και συμπεριφέρονται οι έφηβοι, οι ενήλικες πρέπει να καταλάβουν ότι θα συνεχίσουν να χρειάζονται προσοχή και αγάπη από τους γονείς.

Πότε οι τυπικές συμπεριφορές γίνονται προβληματικές;

Καθώς οι έφηβοι αρχίζουν να διεκδικούν την ανεξαρτησία τους και να βρίσκουν τη δική τους προσωπικότητα, πολλοί βιώνουν αλλαγές συμπεριφοράς που μπορεί να φαίνονται παράξενες και απρόβλεπτες στους ενήλικες. Έτσι, οι γονείς παρατηρούν πώς τα παιδιά τους αποκτούν παρορμητικές, επαναστατικές και απογοητικευτικές συμπεριφορές, παίρνοντας πολλές φορές αποφάσεις με λάθος τρόπο.

Όσο δύσκολες κι αν είναι αυτές οι καταστάσεις για τους γονείς, πρέπει να καταλάβουν ότι αυτές είναι φυσιολογικές ενέργειες των εφήβων. Ένας προβληματικός έφηβος, από την άλλη πλευρά, θα παρουσιάσει προβλήματα συμπεριφοράς, συναισθηματισμού ή μάθησης.

Το να συμβαδίζουν με τη μόδα είναι σημαντικό για τους εφήβους, επομένως η αλλαγή της εμφάνισης τους μπορεί να είναι μια τυπική αντίδραση, φορώντας προκλητικά ρούχα για να τραβήξουν την προσοχή ή να καταφύγουν σε διάφορες άλλες αλλαγές, όπως το βάψιμο των μαλλιών τους.

Αντιεπιχειρήματα και επαναστατική συμπεριφορά

Καθώς οι έφηβοι αρχίζουν να αναζητούν την ανεξαρτησία τους, θα μαλώνουν συχνά με τους γονείς, θα έχουν πάντα αντι-επιχειρήματα και θα συμπεριφέρονται επαναστατικά. Ωστόσο, μπορεί να εμφανιστούν προβληματικές συμπεριφορές και τα προειδοποιητικά σημάδια πρέπει να γίνουν αντιληπτά.

Οι αναπτυξιακές αλλαγές οδηγούν σε εναλλαγές της διάθεσης των εφήβων, επίσης, θα έχουν ευερέθιστη συμπεριφορά και θα αντιμετωπίζουν συχνά δυσκολίες στη διαχείριση των συναισθημάτων.

Οι γρήγορες αλλαγές προσωπικότητας, η πτώση των βαθμών, η επίμονη θλίψη, το άγχος ή τα προβλήματα ύπνου μπορεί να υποδηλώνουν κατάθλιψη, εκφοβισμό ή άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας. Επιπλέον, οι γονείς πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη κάθε συζήτηση που έχουν με τους εφήβους σχετικά με την αυτοκτονία.

Κατανάλωση αλκοόλ ή απαγορευμένων ουσιών

Οι περισσότεροι έφηβοι θα δοκιμάσουν αλκοολούχα ποτά και τσιγάρα. Πολλοί από αυτούς θα δοκιμάσουν ακόμα και απαγορευμένες ουσίες. Η ειλικρινής και ανοιχτή συζήτηση με τους εφήβους για τα ναρκωτικά, τον καπνό και το αλκοόλ είναι ένας τρόπος με τον οποίο οι γονείς μπορούν να διασφαλίσουν ότι τα προβλήματα δεν θα εξελιχθούν. Όταν η κατανάλωση αυτών των ουσιών γίνεται συχνά, είναι απαραίτητη η εξειδικευμένη βοήθεια, γιατί πρόκειται για κατάχρηση ουσιών ή και για εθισμό.

Η προτεραιότητα της φιλίας

Οι φίλοι γίνονται εξαιρετικά σημαντικοί για τους εφήβους, έχοντας μεγάλη επιρροή απο το περίγυρο τους στις επιλογές που θα κάνουν. Καθώς οι έφηβοι εστιάζονται στους φίλους που έχουν, θα απομακρυνθούν περισσότερο από την οικογένεια τους. Υπάρχει ο κίνδυνος οι φίλοι να ενθαρρύνουν την αρνητική συμπεριφορά και οι κανόνες να μην τηρούνται πλέον χάνοντας κάθε ισορροπία, διαπράττοντας ακόμη και εγκλήματα.

Διαχείριση

Οι γονείς έχουν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στη διαχείριση των προβλημάτων που έχουν οι έφηβοι, γι'αυτό πρέπει να γνωρίζουν πώς να αντιμετωπίζουν αυτές τις καταστάσεις.

Τα πρώτα βήματα που πρέπει να γίνουν αναφέρονται στην εύρεση τρόπων αντιμετώπισης στη διαχείριση συναισθηματικών βιωμάτων, έτσι ώστε να επικεντρωθούν στις τρέχουσες ανάγκες των εφήβων.

Οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν ότι έχουν ισχυρή επιρροή στους εφήβους και ότι οι θετικές συζητήσεις είναι εξαιρετικά σημαντικές για τη μείωση του άγχους. Πρέπε να βρεθούν κοινά θέματα προς συζήτηση, αργότερα θα ανοίξουν και άλλα πιο ευαίσθητα θέματα. Οι ενήλικες θα πρέπει να ακούσουν χωρίς να κρίνουν και ίσως χρειάζεται να αποδέχτουν και να διαχειριστούν την απόρριψη. Υπάρχει περίπτωση οι έφηβοι να ανταποκριθούν με θυμό, εκνευρισμό ή άλλες αρνητικές αντιδράσεις, όμως θα πρέπει να διατηρηθεί η ηρεμία. Αργότερ άλλωστε, η σχέση ενήλικου-εφήβου μπορεί να δοκιμαστεί ξανά.

Οι γονείς θυμωμένων, βίαιων και επιθετικών εφήβων πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτή την κατάσταση. Για πολλούς εφήβους συχνά υποδηλώνουν άλλα συναισθήματα όπως απογοήτευση, αμηχανία, θλίψη, φόβο, ντροπή ή ευαλωτότητα.

Οι γονείς πρέπει να καταλάβουν τι κρύβεται πίσω από το θυμό για να το αντιμετωπίσουν με εποικοδομητικό τρόπο. Για παράδειγμα, πρέπει να τεθούν όρια, κανόνες και συνέπειες.

Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό οι γονείς να κατανοήσουν προβληματικές συμπεριφορές κατά την ανάπτυξη του εφήβου.

Όλοι θέλουμε να αρέσουμε, αλλά αυτό συνοδεύεται πάντα από συνέπειες

Η αποδοχή αποτελεί μια σχεδόν οικουμενική ανθρώπινη επιθυμία. Εξάλλου, εξελιχθήκαμε με τέτοιο τρόπο που επιβιώνουμε μόνο σε ομάδες, μέσα στις οποίες η προσαρμογή, ο σεβασμός και η εμπιστοσύνη αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την επιτυχία. Η ανάγκη του ανήκειν βρίσκεται στο DNA μας.

Εντούτοις, ορισμένες φορές αυτή η ανάγκη λαμβάνει κεντρικό ρόλο στη ζωή μας, τόσο που μπορεί να μας αποπροσανατολίσει πλήρως. Μπορεί να αναλύουμε κάθε βλέμμα και κάθε λέξη που έχει αποδέκτες εμάς. Να προσπαθούμε να αποκωδικοποιήσουμε αν οι άλλοι μας κρίνουν θετικά ή αρνητικά. Κάποιος που μπορεί να περάσει χωρίς να μας χαιρετήσει μπορεί να μας πείσει ότι δεν αξίζουμε προσοχής. Και σ’ αυτή μας την προσπάθεια να αρέσουμε, βάζουμε πάντα τους άλλους σε προτεραιότητα, κυνηγώντας έναν έπαινο, πιεζόμαστε να γίνουμε επιτυχημένοι, ελκυστικοί και εργατικοί, ώστε να νιώσουμε ότι αξίζουμε. Αλλά τι βρίσκεται πίσω από αυτό το άγχος να αρέσουμε και γιατί κάποιοι είναι πιο επιρρεπείς σε αυτό από άλλους;

Σε πολλές περιπτώσεις, πρόκειται για μια ηχώ από το παρελθόν, όπου κάτι ή κάποιος μας προσέφεραν την τρυφερότητα και τη σύνδεση μόνο υπό όρους, για τα οποία έπρεπε να παλέψουμε σκληρά και που δεν τα αξίζαμε πραγματικά. Έτσι, δημιουργήθηκε μια αίσθηση ντροπής, αφού αναπόφευκτα συνειδητοποιήσαμε δεν ήμασταν τέλειοι. Ή ίσως ο άνθρωπος που σας φρόντιζε, όταν ήσασταν παιδιά ήταν συναισθηματικά απόμακρος, σωματικά ή λεκτικά κακοποιητικός και σας έθετε ανεκπλήρωτους όρους. Πιθανώς να είχατε υποστεί bullying στο σχολείο ή να μην νιώθατε ότι είχατε μια θέση μέσα στην ανταγωνιστική κουλτούρα που μας περιβάλλει.

Ή ίσως και να μην μπορείτε να βρείτε κάποια εξήγηση. Αυτό που απλά γνωρίζετε είναι ότι νιώθετε ανασφαλείς και ανάξιοι και αυτό σας οδηγεί στο να βασίζεστε στους άλλους για επιβεβαίωση. Βεβαίως, το να θέλουμε να μας βλέπουν οι άλλοι θετικά δεν είναι απαραίτητα κακό. Όλοι χρειαζόμαστε μια αντίληψη του πώς οι άλλοι μας βλέπουν και το πώς τους επηρεάζουμε. Αλλά αν προβληματιζόμαστε υπερβολικά για το τι οι άλλοι πιστεύουν για εμάς, θα καταλήξουμε να γίνουμε αυτό που μόνο οι άλλοι θέλουν και όχι ο,τι εμείς επιθυμούμε να είμαστε. Και η ειρωνεία εδώ είναι ότι με αυτό τον τρόπο αν και αναζητάμε την ευτυχία μέσω της αποδοχής, στο τέλος καταλήγουμε στο ακριβώς αντίθετο, στη δυστυχία.

Διαμορφώνοντας μια νέα στάση ζωής

Αν αναγνωρίζετε ότι είστε αγχώδεις για το αν αρέσετε, υπάρχουν κάποια μικρά βήματα που μπορείτε να κάνετε για να επαναφέρετε τις σχέσεις σας με τον εαυτό και τους άλλους σε υγιή επίπεδα.

1. Δείτε τα πράγματα από την σωστή οπτική γωνία

Λέγεται ότι οι άνθρωποι θα ενδιαφέρονταν πολύ λιγότερο για το τι πιστεύει ο κόσμος γι΄ αυτούς, αν γνώριζαν το πόσο λίγο οι άλλοι πραγματικά τους σκέφτονται. Κι αυτό είναι αλήθεια. Όλοι έχουμε πολλά ζητήματα που απασχολούν το νου μας. Έχουμε επίσης και τις δικές μας ανασφάλειες. Αν ανησυχείτε για το πώς φανήκατε σε κάποιον που μόλις γνωρίσατε, έχετε υπόψη σας ότι και εκείνος μάλλον σκέφτεται ακριβώς το ίδιο.

2. Αμφισβητήστε τις σκέψεις σας

Οι άνθρωποι τείνουμε εύκολα προς τις γνωστικές διαστρεβλώσεις και προς τα μοτίβα αρνητικών σκέψεων που μπορεί να βλάψουν τη διάθεση ή τη συμπεριφορά μας. Για παράδειγμα, υποθέτουμε το χειρότερο ή αφαιρούμε τα καλά στοιχεία από μια κατάσταση και εστιάζουμε στα κακά. Ή μπορεί να υπεραναλύουμε και να βγάζουμε βιαστικά και αυθαίρετα συμπεράσματα. Δώστε την απαιτούμενη προσοχή στις σκέψεις σας και αμφισβητήστε τις, για να μη μένετε με λανθασμένες εντυπώσεις. Πιθανώς να ανακαλύψετε ότι τρώγεστε με κάτι που τελικά δεν υφίσταται.

3. Ξεχάστε την τελειότητα

Είναι δύσκολο να αποτινάξουμε από πάνω μας την αντίληψη αυτή, ότι αν τα κάνουμε όλα σωστά, θα αγαπηθούμε και θα θαυμαστούμε. Αλλά αυτή είναι μια άκαρπη προσπάθεια, όχι μόνο επειδή η τελειότητα αποτελεί μια ψευδαίσθηση, αλλά και επειδή αυτό που οι άνθρωποι σκέφτονται για εσάς έχει περισσότερο να κάνει με εκείνους παρά με εσάς.

4. Γνωρίστε τον εαυτό σας

Τι είναι αυτό που πραγματικά σας αρέσει; Και το οποίο επιθυμείτε αληθινά; Κάνετε επιλογές για την καριέρα, τις σχέσεις και το παρελθόν σας επειδή τις θέλετε ή επειδή ευχαριστούν ή εντυπωσιάζουν κάποιον άλλο; Αφήστε τον εαυτό σας να επιχειρήσει νέα πράγματα και αναρωτηθείτε «Τι είναι αυτό που θα αναζητούσα και θα απολάμβανα, αν δεν ανησυχούσα ότι θα κριθώ από άλλους;».

5. Βρείτε τους πραγματικούς σας φίλους

Κάπου εκεί έξω, υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να ταυτιστούν μαζί σας και να σας εκτιμήσουν γι’ αυτό ακριβώς που είστε. Μη σπαταλάτε το χρόνο σας επιμένοντας με εκείνους που αναμένουν να ικανοποιείτε συνεχώς τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους. Καλλιεργείστε την αυθεντικότητα και θα βρεθείτε με άτομα που προορίζονται για εσάς. Γιατί το πραγματικό ανήκειν εκπληρώνεται μόνο όταν είμαστε οι πραγματικοί, αυθεντικοί εαυτοί μας με τους άλλους και μόνο όταν έχουμε επιτεύξει την αυτο-αποδοχή.

6. Επιτρέψτε στον εαυτό σας να είναι ευάλωτος

Μπορεί να είναι τρομακτικό να πάτε ενάντια στο ρεύμα, να αντισταθείτε, να πάρετε το ρίσκο ή να γευτείτε την αποδοκιμασία των άλλων. Αλλά αποφασίστε τι είναι αυτό που αξίζει για εσάς, εμπιστευτείτε τον εαυτό σας και τολμήστε το. Δεν εξελισσόμαστε, παίζοντας πάντα εκ του ασφαλούς· αλλά επιτρέποντας και στον εαυτό μας κάποιες φορές να αποτύχει.

7. Δεχτείτε ένα χέρι βοηθείας

Το άγχος που νιώθετε για το τι σκέφτονται οι άλλοι, μπορεί ορισμένες φορές να ξεπεραστεί με λίγη αυτεπίγνωση. Αλλά σε κάποιες περιπτώσεις, ειδικά για εκείνους που αντιμετωπίζουν κάποιο ψυχικό τραύμα ή διαταραχή, η επαγγελματική βοήθεια θα σας βοηθήσει να φτάσετε στη ρίζα του προβλήματος και των συναισθημάτων σας. Επιτρέψτε στον εαυτό σας να λάβει τη φροντίδα που χρειάζεται, αντί να παρατείνετε τον πόνο σας.

8. Γίνετε φίλος με εσάς

Είναι σκληρό για να το αποδεχτείτε, αλλά ποτέ δεν πρόκειται να κάνετε κάποιον να είναι σαν και εσάς, ό,τι και αν κάνετε. Όμως, δείτε και τη θετική πλευρά: Κανείς άλλος δεν πρόκειται να το καταφέρει επίσης. Επομένως, αποδεχτείτε τον πόνο της απογοήτευσης που αναπόφευκτα θα νιώσετε, όταν συνειδητοποιήσετε ότι δεν έχετε συνδεθεί απόλυτα με κάποιον και εστιάστε σε έναν στόχο που θα σας οδηγήσει να γίνετε το άτομο που θέλετε να είστε- μάθετε να αγαπάτε εσάς, με τα μειονεκτήματά σας.

Γιατί επιλέγουμε τη μιζέρια;

Η μιζέρια σε κάνει ικανό να προσελκύεις το ενδιαφέρον των άλλων Όταν είσαι μίζερος ασχολούνται μαζί σου, σε συμπονούν. Όλοι αρχίζουν να σε προσέχουν. Ποιος θα ήθελε να ενοχλήσει έναν μίζερο άνθρωπο; Ποιος ζηλεύει έναν μίζερο άνθρωπο; Ποιος θέλει να ανταγωνιστεί έναν μίζερο άνθρωπο; Αυτό θα ήταν τουλάχιστον αγενές. Υπάρχει «μεγάλη» αξία στη μιζέρια.

Όταν δύο μίζεροι συναντηθούν αυτό δεν αποτελεί μια συνηθισμένη πρόσθεση, αλλά πολλαπλασιασμό. Αθροιστικά δημιουργούν πολύ περισσότερη μιζέρια από αυτή που δημιουργούσε ο καθένας από μόνος του. Υπομένεις την μιζέρια ελπίζοντας στο να αποκτήσεις κάποτε ευχαρίστηση. Αν είναι αυθεντική μιζέρια είναι αδύνατο να προσκολληθείς σε αυτή. Η χαρά σου δεν έχει καμία θέση αν ζεις σε έναν κόσμο εξορισμού μίζερο. Είσαι εντελώς μόνος.

Θα ήθελες να είσαι χαρούμενος, αλλά τότε ξαφνικά αρχίζεις και σκέφτεσαι τον κόσμο γύρω σου. Τους ζητιάνους στο δρόμο, την φτώχεια, την πείνα και τους πολέμους – κάθε είδος προβλήματος σε κατακλύζει το νου. Τότε εκείνος αρχίζει να σκέφτεται “Αν ο κόσμος είναι τόσο μίζερος, εσύ πως μπορείς να είσαι χαρούμενος; Πρέπει να μοιράζεσαι, πρέπει να υπηρετήσεις την κοινωνία.” Αυτή είναι μια πολύ πονηρή λειτουργία του νου.

Έχω δει ανθρώπους να ζουν μαζί για χρόνια, για μια ολόκληρη ζωή και να σκέφτονται μόνο το διαζύγιο – απλά να το σκέπτονται χωρίς ποτέ να έχουν το κουράγιο να μείνουν μόνοι. Πως θα ζήσεις χωρίς την μιζέρια; Όταν γυρίζεις σπίτι, θα φαίνεται τόσο άδειο, χωρίς κάποιον να σε τσιγκλά. Είναι πολύ πιο εύκολο να είναι κανείς μίζερος απλά γιατί όλο το πλήθος είναι μίζερο.

Μιζεριάζεις και υποφέρεις με την ελπίδα κάποτε να νοιώσεις χαρούμενος. Αν η μιζέρια σου είναι αυθεντική τότε είναι αδύνατο να παραμείνεις για πολύ προσκολλημένος σε αυτή. Παρατήρησε πιο προσεκτικά τη μιζέρια σου. Παράδειγμα, αν ζηλεύεις. Αυτό δημιουργεί μιζέρια. Αλλά κοίτα τριγύρω – κάπου θα υπάρχει κάτι το θετικό. Αν το βρεις αυτό θα σου τονώσει τον εγωισμό, θα σου δώσει μια αίσθηση διαφορετικότητας από τους άλλους, μία αίσθηση ανωτερότητας. Αν για παράδειγμα δεν ζηλεύεις θα αισθανθείς ότι δεν αγαπάς πλέον και έτσι προσκολάσαι στη ζήλια επειδή θα ήθελες να προσκολληθείς στην αγάπη – η τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνεσαι.

Αν επιθυμείς την αγάπη θα πρέπει να αποδεχτείς την ζήλεια και την μιζέρια που την συνοδεύει.

Ο άνθρωπος είναι σκλάβος της μιζέριας γιατί το έχει επιλέξει. Είναι πιο εύκολο να είσαι μίζερος γιατί όλος ο υπόλοιπος κόσμος είναι μίζερος. Είναι πιο εύκολο να είσαι μέρος του πλήθους παρά να είσαι μόνος. Αλλά η ευτυχία χρειάζεται μοναχικότητα. Για να είσαι ευτυχισμένος σημαίνει ότι πρέπει να ψάξεις μέσα σου να την βρείς και όχι να μιμείσαι το πλήθος.

Αλλά τους είναι δύσκολο να παραδεχθούν τη δεινή θέση στην οποία έχουν οδηγηθεί

Στις κοινωνίες μας, οι άνθρωποι όχι μόνο σπάνια αντιλαμβάνονται την αιτία της δεινής τους θέσης, αλλά τους είναι δύσκολο ακόμα και να παραδεχθούν συνειδητά τη δεινή θέση στην οποία έχουν οδηγηθεί. Το φαινόμενο αυτό είναι η κυριότερη συνέπεια της μεγαλύτερης πηγής δυστυχίας που χαρακτηρίζει την εποχή μας – της προόδου, η οποία εκδηλώνεται μ’ έναν πυρετώδη αναβρασμό, με μια άμετρη σπουδή, με την εντατικοποίηση της εργασίας, που ωστόσο διοχετεύεται σε τελείως ανώφελες ή και καταφανώς επιβλαβείς δράσεις, με μια μόνιμη μέθη για διαρκώς νέα κι ολοένα πιο πολύπλοκα εγχειρήματα, που απορροφούν όλο μας το χρόνο, και – το σημαντικότερο – με μια άκρα αυταρέσκεια.

Έτσι, σήμερα έχουμε υπολογιστές, αεροπλάνα, διαστημόπλοια, ρομπότ, ουρανοξύστες, θέατρα, κοινοβούλια, συνδιασκέψεις ειρήνης αλλά και πολυπληθέστατους στρατούς και στόλους, διάφορες σχολές με τους καθηγητές τους κι ένα αμέτρητο πλήθος από βιβλία, εφημερίδες, θεωρίες, έρευνες, αγορεύσεις και διαλέξεις. Και οι άνθρωποι βρίσκονται σε μια πυρετώδη υπερένταση, σε μια συνεχή βιασύνη και ανησυχία, καταβάλλουν ολοένα μεγαλύτερο μόχθο προκειμένου πάντα να πετύχουν στόχους μάταιους ή και ολοφάνερα επιζήμιους, και παράλληλα τους διακρίνει ένας ακλόνητος ναρκισσισμός ώστε όχι μόνο δεν βλέπουν, δεν θέλουν και δεν μπορούν να δουν την τρέλα τους, αλλά είναι και περήφανοι γι’ αυτήν, προσδοκούν από τούτο τον παραλογισμό να τους προσφέρει κάθε λογής σπουδαία αγαθά, και με τις προσδοκίες τους αυτές μεθούν όλο και πιο πολύ και καταπιάνονται με καινούργια και συνθετότερα εγχειρήματα αποβλέποντας σ’ έναν και μοναδικό σκοπό: ν’ αποξεχαστούν.

Το αποτέλεσμα είναι να εγκλωβίζονται ολοένα περισσότερο σ’ ένα αδιέξοδο ασυμφιλίωτων αντιφάσεων – είτε αυτές αφορούν την πολιτική είτε την οικονομία, την επιστήμη, την αισθητική, την ηθική.

Έτσι δομήσαμε ή μάλλον αποδομήσαμε τη ζωή μας και τώρα μας έχει γίνει απαραίτητη τούτη η πληθώρα παράξενων κι άχρηστων πραγμάτων, ενώ δεν έχει μείνει χώρος γι’ αυτό που είναι αναγκαίο, που δεν μπορεί να μην είναι αναγκαίο σε κάθε άνθρωπο.

Πώς οι εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας επηρεάζουν την αυτοεκτίμησή μας

Υπάρχει ένας βασικός ψυχολογικός μηχανισμός με τον οποίο γεννιόμαστε και ο οποίος στηρίζεται στην αμφισβήτηση του εαυτού με αφορμή κάθε αρνητικό γεγονός.

Η αμφισβήτηση αυτή λειτουργεί σε τελευταία ανάλυση ως κίνητρο για αυτο-βελτίωση. Δηλαδή όταν κάτι δεν πάει καλά και δεν είμαστε σε θέση να το διορθώσουμε άμεσα, υποσυνείδητα ενεργοποιείται ένα μέρος μέσα μας που μας λέει ότι δεν είμαστε εντάξει όπως είμαστε, δεν είμαστε αρκετά άξιοι, δεν είμαστε αρκετά ικανοί κ.λπ.. Το δυσάρεστο συναίσθημα που παράγεται απ’ αυτήν την αυτοαμφισβήτηση, γίνεται το κίνητρο για να διορθώσουμε την αρνητική κατάσταση.

Η αυτοαμφισβήτηση ως μηχανισμός κινητοποίησης του ανθρώπου λειτουργεί εδώ και δεκάδες χιλιάδες χρόνια στον άνθρωπο (από τότε που ανέπτυξε την επίγνωση του εαυτού του) και είναι η ριζική αιτία κάθε είδους ψυχικού πόνου. Αν αναλογιστούμε πόσο πόνο έχει περάσει η ανθρωπότητα μέχρι σήμερα, μπορούμε να καταλάβουμε ότι ο κάθε άνθρωπος, γεννιέται έχοντας μέσα του μία τεράστια ετοιμότητα για αυτοαμφισβήτηση.

Ανάλογα με το πόσο λείπουν καλά πράγματα στην παιδική μας εμπειρία, ο μηχανισμός αυτοαμφισβήτησης ουσιαστικά «ξυπνάει» αρνητικές πεποιθήσεις γύρω από τον εαυτό εγγεγραμμένες στο DNA μας. Πρόκειται για πεποιθήσεις που έχουν κληροδοτηθεί από γενιά σε γενιά (μέσω DNA και μέσω της διαπαιδαγώγησης των παιδιών της εκάστοτε γενιάς από τους γονείς τους). Η συγκεκριμένη μορφή αυτών των πεποιθήσεων ποικίλλει από άτομο σε άτομο γιατί εξαρτάται από το γενεαλογικό δένδρο και την ιστορία των προγόνων του καθενός .

Ας τονίσουμε ότι δεν είναι ανάγκη αυτή η έλλειψη καλών πραγμάτων να γίνει υπό τη μορφή «τραυματικών γεγονότων» της παιδικής ηλικίας για τα οποία έχει γίνει πολύς λόγος στην ψυχολογία• μπορεί να γίνει και υπό τη μορφή μιας γενικής ψυχολογικής ατμόσφαιρας και στάσης απέναντι στο παιδί που διαποτίζει την καθημερινή του ζωή στο σπίτι, ακόμα κι αν λείπουν θορυβώδη, «σημαντικά» τραυματικά γεγονότα.

Στον βαθμό λοιπόν που ένα παιδί- με τρόπο εμφανή ή ύπουλο- δεν πάρει από τους γονείς του αρκετή αγάπη, σεβασμό, φροντίδα και συνθήκες ασφάλειας, θα ενεργοποιηθούν μέσα του πεποιθήσεις για τον εαυτό του όπως «δεν αξίζω να μ’ αγαπούν», «δεν αξίζω να με σέβονται», «δεν μπορώ, δεν είμαι ικανός να έχω αυτά που έχω ανάγκη».

Γι αυτό το γεγονός ευθύνεται ο βασικός μηχανισμός αυτοβελτίωσης μέσω της αυτοαμφισβήτησης για τον οποίο μιλήσαμε στην αρχή, αλλά συνδράμει κι ο εξής καθοριστικός παράγοντας: Ένα παιδί δεν έχει αρκετά ανεπτυγμένη κρίση ώστε να σκεφθεί ότι δεν ευθύνεται το ίδιο για το ότι οι γονείς του δεν του παρέχουν αυτά που έχει ανάγκη κι έτσι δεν υπάρχει καμία άμυνα απέναντι σ’ αυτήν την ενεργοποίηση αρνητικών πεποιθήσεων μέσα του.

Αν π.χ. δεν πάρει αγάπη ή αναγνώριση των ικανοτήτων του, είναι πολύ περίπλοκο να σκεφτεί ότι υπάρχουν λόγοι για τους οποίους οι γονείς του αδυνατούν να του τη δώσουν, ενώ είναι πολύ απλό, αφού οι αρνητικές πεποιθήσεις περιμένουν ήδη έτοιμες μέσα του, να υποθέσει ότι κάποια ανεπάρκειά του ευθύνεται γι' αυτήν την έλλειψη.

Άλλωστε τους γονείς του τους βλέπει περίπου σαν θεούς, εκείνοι είναι οι δυνατοί, έχουν πολλά περισσότερα χρόνια σ’ αυτόν τον πρωτόγνωρο κόσμο, ξέρουν τα πάντα και το ίδιο τίποτα, πώς θα μπορούσαν να κάνουν οποιοδήποτε λάθος; Χώρια που το συμφέρει να τους βλέπει σαν αλάθητους και τέλειους, γιατί απ’ αυτούς εξαρτάται η ίδια του ή ύπαρξη• η ιδέα ότι αυτοί που έχουν αναλάβει τη φροντίδα του ίσως να είναι ατελείς, του προκαλεί ανασφάλεια.

Επίσης να τονίσουμε ότι ένα παιδί μπορεί να πάρει πολλή αγάπη, φροντίδα και προσοχή, αλλά και πάλι να ενεργοποιηθούν έντονα αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του, γιατί πήρε αυτά τα στοιχεία με λάθος τρόπο. Δηλαδή για παράδειγμα, μια υπερβολικά προστατευτική συμπεριφορά που βασίζεται στο φόβο του γονέα, κάνει το παιδί να φοβάται επίσης και να διαμορφώνει έτσι την πεποίθηση ότι είναι πολύ αδύναμο και ευάλωτο μέσα σ’ έναν πολύ επικίνδυνο κόσμο.

Επίσης οι συνεχείς συμβουλές, νουθεσίες και παρεμβολές, όσο και άριστη να είναι η πρόθεση με την οποία δίνονται, του ενεργοποιούν την πεποίθηση ότι δεν μπορεί να βασίζεται στις ικανότητές του (είμαι ανίκανος), δεν έχει τον έλεγχο να κάνει αυτό που το ίδιο θέλει (είμαι ανήμπορος, κάνω αυτό που θέλουν οι άλλοι), δεν έχει την κρίση για να διακρίνει το ωφέλιμο από το βλαβερό (είμαι χαζός, είμαι αμαθής, οι άλλοι μόνο ξέρουν), δεν έχει την αντοχή για να μαθαίνει απ’ τα λάθη του (είμαι ευπαθής, αν κάνω λάθος, καταστράφηκα), πεποιθήσεις όλες πολύ αρνητικές για τον εαυτό.

Ένας άλλος λάθος τρόπος αγάπης των γονιών προς τα παιδιά τους προκύπτει όταν δεν τα αγαπούν γι αυτήν καθ’ αυτήν την ύπαρξή τους, αλλά επειδή είναι πολύ όμορφα, έξυπνα, καλότροπα, καλοί μαθητές, υπάκουα κ.λπ.. Στον βαθμό που ισχύει αυτό, αυτή η αγάπη επίσης γεννά αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό για τον απλούστατο λόγο ότι το παιδί διαμορφώνει την βασική πεποίθηση «δεν αξίζω γι αυτό που είμαι, αξίζω μόνο όσο ικανοποιώ τις επιθυμίες των άλλων για μένα».

Διότι στην παραμικρή απόκλιση απ’ αυτά που περιμένουν οι άλλοι από κείνο, διαισθάνεται την μεγάλη επιδείνωση του συναισθηματικού κλίματος. Μοιάζει με την κατάθλιψη και το άγχος που βασανίζει συχνά τους σταρ του θεάματος οι οποίοι γνωρίζουν κατά βάθος ότι όλος ο θαυμασμός και η αγάπη του κόσμου δεν είναι πράγματι προς το πρόσωπό τους, αλλά είναι κάτι απολύτως εξαρτώμενο από τις επιτυχίες τους και από την μόδα των καιρών.

Έτσι λοιπόν η πρώτη εικόνα που διαμορφώνουμε για τον εαυτό μας εξαρτάται από τις εμπειρίες της παιδικής μας ζωής κι αυτή η εικόνα, διατηρείται και στην ενήλικη ζωή, ουσιαστικά μέχρι να πεθάνουμε, αν δεν την θέσουμε συνειδητά και συστηματικά υπό αμφισβήτηση. Εδώ φυσικά προκύπτει το ερώτημα, γιατί συμβαίνει αυτό;

Δηλαδή, αν ένα παιδί δεν έχει πάρει αγάπη και σεβασμό απ’ τους γονείς του, είναι επόμενο όπως εξηγήσαμε να διαμορφώσει πεποιθήσεις για τον εαυτό του όπως «δεν αξίζω να μ’ αγαπούν και να με σέβονται» και «δεν έχω τη δύναμη να παίρνω αυτό που θέλω (όπως το σημαντικότατο να μ’ αγαπούν και να με σέβονται)». Όμως γιατί οι κατοπινές του εμπειρίες με άλλους ανθρώπους, δεν του αλλάζουν αυτές τις πεποιθήσεις;

Ένας απ’ τους λόγους είναι κατ’ αρχήν ότι οι πρώτες πεποιθήσεις για τον εαυτό έχουν ιδιαίτερη ισχύ αφού ενεργοποιούνται όταν δεν υπάρχει καμία κριτική άμυνα και διαμορφώνουν την πρώτη εντύπωση για το ποιοι είμαστε, που είναι και η πιο δυνατή.

Από κει κι έπειτα αυτές οι καλά θεμελιωμένες πεποιθήσεις επηρεάζουν τις επιλογές μας και την ερμηνεία των γεγονότων της ζωής μας με τέτοιο τρόπο ώστε να αυτο-επιβεβαιώνονται.

ΠΟΛΛΕΣ ΜΙΚΡΕΣ ΝΙΚΕΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΜΙΑ ΣΥΝΤΡΙΠΤΙΚΗ ΗΤΤΑ

Στην προσωπική μας ζωή, έχουμε πολλές φορές βιώσει την αυτοεξαπάτηση υπό τη μορφή μιας σειράς από μικρές επιτυχίες που ακολουθούνται από μια μεγάλη αποτυχία. 

Φουσκώνω από αυτοπεποίθηση, προβάλλω μια αυτάρεσκη εικόνα στους γύρω μου και απολαμβάνω κάποια από τα παροδικά οφέλη αυτής της αυταπάτης, προτού τελικά προσγειωθώ ανώμαλα στη σκληρή πραγματικότητα. Η ανώμαλη προσγείωση συχνά συνοδεύεται από βαριές απώλειες, οι οποίες εν μέρει οφείλονται στην τυφλότητα που είχε επιφέρει η υπέρμετρη αυτοπεποίθησή μου.

Λόγου χάριν, υπάρχει κίνδυνος να αγνοήσω τις πρόδηλες ενδείξεις ότι μια υποτιθέμενα ευτυχισμένη σχέση στην πραγματικότητα φθίνει άσχημα· κλείνοντας τα μάτια μου, βελτιώνω προσωρινά την ψυχολογική μου διάθεση αναβάλλοντας το αναπόφευκτο ξεκαθάρισμα λογαριασμών – και ανεβάζοντας το κόστος του. 

Όπως έχουμε δει, εύκολα παγιδεύεται κανείς στον φαύλο κύκλο της άρνησης και δύσκολα απεμπλέκεται από αυτόν. Για να το θέσουμε διαφορετικά, η αυτοεξαπάτηση συχνά έχει καταστροφικές συνέπειες. Αυτό δεν ισχύει μόνο για γεγονότα με ευρύ κοινωνικό αντίκτυπο, όπως η εξαπόλυση αδικαιολόγητων πολεμικών επιθέσεων και η εφαρμογή εσφαλμένων οικονομικών πολιτικών, αλλά και για επιλογές που αφορούν τον στενό προσωπικό μας κύκλο.. Μπορεί μεν να αντλήσουμε προσωρινά οφέλη από την εξαπάτηση του εαυτού μας και των άλλων, αλλά δύσκολα θα αποφύγουμε να επωμιστούμε ένα βαρύ μακροπρόθεσμο κόστος. 

Πιστεύω ότι αυτός είναι ένας γενικός κανόνας στη ζωή ότι τα οφέλη της αυτοεξαπάτησης εκδηλώνονται άμεσα, ενώ το κόστος της άγνοιας γίνεται αισθητό με καθυστέρηση. Πειράματα σε επίμυς έχουν αποδείξει ότι αυτού του είδους οι επιδράσεις –δηλαδή, όσες εκδηλώνονται με χρονική υστέρηση— είναι πολύ δύσκολο να συνδεθούν με τις αιτίες που τις προκαλούν. Οι άμεσες συνέπειες μιας πράξης, θετικές ή αρνητικές, είναι συνήθως προφανείς· οι μακροπρόθεσμες επιδρά σεις εξακριβώνονται με πολύ μεγαλύτερη δυσκολία. Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα από το γεγονός ότι έχουμε την ισχυρή τάση να επικεντρωνόμαστε στο παρόν και να υποτιμούμε τις απώτερες μελλοντικές συνέπειες των ενεργειών μας.

ΠΛΑΤΩΝ: Ο μύθος του Ηρός

Η Πολιτεία τελειώνει με μια αισιόδοξη διδαχή` η ψυχή είναι αθάνατη. Ο δίκαιος επιβραβεύεται και σε αυτόν τον κόσμο, αλλά και μετά θάνατον. Αντιθέτως, οι άδικοι, οι τύραννοι, οι κακούργοι τιμωρούνται σκληρά. Απόδειξη η μαρτυρία του Ηρός του Αρμενίου, την οποία εκθέτει ο Σωκράτης, χωρίς ωστόσο να διασαφηνίζει αν την άκουσε από τον Ήρα τον ίδιο ή από κάποιους άλλους.

Ο Ηρ, ο γιός του Αρμενίου από την Παμφυλία, ένας γενναίος πολεμιστής, σκοτώθηκε στη μάχη. Για δέκα ημέρες παρέμεινε στο πεδίο της μάχης, ανάμεσα στα πτώματα των άλλων πολεμιστών, που είχαν αρχίσει να αποσυντίθενται. Τη δωδέκατη ημέρα, όταν τον είχαν μεταφέρει σπίτι του και τον είχαν τοποθετήσει πάνω στη νεκρική πυρά, ο ήρωας ξαναγύρισε στη ζωή και άρχισε να διηγείται όσα είχε ιδεί και όσα είχε ακούσει η ψυχή του στον άλλο κόσμο.

Η ψυχή του λοιπόν, που είχε φύγει από το σώμα, πορεύτηκε μαζί με άλλες ψυχές εις τόπον τινά δαιμόνιον όπου υπήρχαν δύο χάσματα πάνω στη γη, το ένα δίπλα στο άλλο, και άλλα δύο κατάντικρυ στον ουρανό. Ανάμεσά τους κάθονταν δικαστές και, αφού δίκαζαν, πρόσταζαν τους δίκαιους να προχωρήσουν δεξιά και επάνω μέσα από τον ουρανό και τους άδικους αριστερά και κάτω. Όταν ο Ηρ παρουσιάστηκε, του είπαν να ακούει και να βλέπει προσεκτικά ό, τι διαδραματιζόταν εκεί για να τα ανακοινώνει αργότερα στους ζωντανούς. Έβλεπε λοιπόν τις ψυχές που είχαν δικαστεί να προχωρούν προς τα δύο χάσματα και άλλες να βγαίνουν από τα άλλα δύο. Όσες ανέβαιναν από το χάσμα της γης ήταν κατασκονισμένες και διψασμένες, όσες κατέβαιναν από τον ουρανό ήταν καθαρές. Πήγαιναν λοιπόν οι ψυχές προς τον Λειμώνα και κατασκήνωναν εκεί σαν να ήταν σε πανηγύρι. Όσες έρχονταν από τη γη έκλαιγαν και οδύρονταν για όσα είχαν πάθει κατά την υποχθόνια πορεία τους που κρατούσε έτη χίλια. Όσες έρχονταν από τον ουρανό και τι δεν είχαν να πουν από θεάματα και απολαύσεις!

Οι ψυχές που είχαν διαπράξει αδικήματα (προδοσίες, κακουργήματα) είχαν πληρώσει για όλα δεκαπλάσιες ποινές. Δεκαπλάσιες ήταν και οι ανταμοιβές για όσες είχαν κάνει το καλό. Ακόμη βαρύτερες ήταν οι τιμωρίες για όσους είχαν ασεβήσει προς τους γονείς ή τους θεούς ή για όσους είχαν σκοτώσει άνθρωπο με το ίδιο τους το χέρι. Τον Αρδιαίο, τον τύραννο της Παμφυλίας, που διέπραξε στη ζωή του μεγάλα και πολλά κακουργήματα, οι τιμωροί του άλλου κόσμου τον έδεσαν χειροπόδαρα και τον τραβούσαν πάνω στα αγκάθια των ασπαλάθων. Ύστερα, μαζί με άλλους όμοιούς του, τον πέταξαν μέσα στον Τάρταρο.

Επτά ημέρες παρέμειναν στον Λειμώνα οι ψυχές και ύστερα πορεύτηκαν σε έναν τόπο όπου έβλεπαν ένα φως σαν το ουράνιο τόξο, αλλά λαμπρότερο πολύ και καθαρότερο. Το φως αυτό σαν κίονας ευθύ ήταν τεταμένο δια παντός τού ουρανού και της γης, δηλαδή βρισκόταν στο κέντρο του σύμπαντος. Και ήταν το φως ο σύνδεσμος του ουρανού που συγκρατούσε την ουράνια περιφορά. Από τις άκρες των δεσμών του, που ήταν τεντωμένες από τον ουρανό, κρεμόταν ο άτρακτος (:νεοελλ. η άτρακτος, το αδράχτι) της Ανάγκης, ο οποίος ρυθμίζει όλες τις περιστροφές. Ο σφόνδυλος της ατράκτου ήταν κοίλος και περιείχε άλλους επτά σφονδύλους (ο εξώτατος ήταν το ουράνιο στερέωμα και οι άλλοι επτά ήταν οι σφαίρες των πλανητών). Στους κύκλους που σχημάτιζαν τα επάνω χείλη των σφονδύλων ήταν καθισμένες και περιστρέφονταν Σειρήνες, μία πάνω σε κάθε κύκλο. Κάθε Σειρήνα εξέπεμπε τον ήχο μιας και μοναδικής νότας. Και οι οκτώ αυτές φωνές παρήγαγαν μια αρμονία (:τη μουσική των ουράνιων σφαιρών). Την κυκλική κίνηση των σφονδύλων πάνω στα γόνατα της Ανάγκης παρακολουθούσαν καθισμένες πάνω σε θρόνους οι τρεις Μοίρες, οι κόρες της Ανάγκης (Λάχεσις, Κλωθώ και Άτροπος).

Φθάνοντας λοιπόν εκεί, οι ψυχές ήταν αναγκασμένες να διαλέξουν το είδος της ζωής που θα ήθελαν να ζήσουν κατά την επόμενη ενσάρκωσή τους. Ένας εξάγγελος της Λάχεσης τοποθέτησε μπροστά τους πολλά υποδείγματα ζωής και, ανεβαίνοντας σε ένα βήμα υψηλό, απήγγειλε τον Λόγο της Μοίρας που καλούσε τις ψυχές να τραβήξουν τον κλήρο τους.

Ο καθένας έπρεπε, ανάλογα με τη σειρά που προσδιόριζε ο κλήρος, να επιλέξει ένα ορισμένο είδος ζωής. Οι αφιλοσόφητες ψυχές έσπευδαν να επιλέξουν βίους ένδοξους χωρίς να υπολογίσουν πόση δυστυχία κρύβουν μέσα τους τα αξιώματα και τα μεγαλεία. Όσες όμως ψυχές είχαν δοκιμαστεί σκληρά στην προηγούμενη ζωή τους τώρα πρόσεχαν να μην απατηθούν από τη δολερή λάμψη. Έτσι, η ψυχή του τρισένδοξου και πολυταξιδεμένου Οδυσσέα επέλεξε την ήσυχη ζωή ενός άσημου ανθρώπου. Όποια εκλογή πάντως έκανε η κάθε ψυχή παρέμενε αμετάκλητη. Ύστερα οι ψυχές οδηγήθηκαν μέσα από το κατάξερο πεδίο της λήθης στον Αμέλητα ποταμό. Όποιος έπινε από το νερό εκείνο ξεχνούσε όλα όσα είχε ζήσει στην προηγούμενή του ζωή. Τα μεσάνυχτα μέσα στη βοή του σεισμού και της βροντής ξάφνου οι ψυχές άρχισαν να αναπηδούν προς τα πάνω για να ξαναγεννηθούν μέσα στα νέα τους σώματα. Τον ίδιο τον Ήρα δεν τον άφησαν να πιεί το νερό της λησμονιάς. Πώς ξαναβρέθηκε μέσα στο σώμα του δεν μπορούσε να το πει, αλλά ξάφνου άνοιξε τα μάτια του και είδε ότι βρισκόταν πάνω στη νεκρική πυρά.

Ο μύθος του Ηρός είναι βέβαια επίνοια του Πλάτωνα, αλλά ο φιλόσοφος έχει αντλήσει στοιχεία από κάποια προφορική παράδοση, από τη λαϊκή πίστη, από τις θεωρίες των ορφικών και των πυθαγορείων για τη μετεμψύχωση, και από τις τελετουργίες των Ελευσίνιων μυστηρίων. Σύγχρονοι ερευνητές έχουν επισημάνει στον εσχατολογικό αυτό μύθο και επιδράσεις από τον Ζωροαστρισμό, την Ινδική φιλοσοφία και τον ασιατικό σαμανισμό.

Ο μύθος του Ηρός φαίνεται ότι στάθηκε ένα από τα πρότυπα και των Καταβάσεων (λογοτεχνικών έργων με θέμα το ταξίδι στον κάτω κόσμο) και του Κικέρωνα στο Ενύπνιον του Σκιπίωνος.

ΠΛΑΤΩΝ, Πολιτεία 614b-621d

Ο μύθος της Αηδόνας: Η ιστορία της γυναίκας που μεταμορφώθηκε σε πτηνό

Η Αηδόνα (Αηδών) είναι πρόσωπο της Ελληνικής μυθολογίας που μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο πτηνό, το αηδόνι. Υπάρχουν δύο εκδοχές για την μεταμόρφωση της Αηδόνας σε πουλί.

Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή ήταν κόρη του Πανδάρεω και σύζυγος του Ζήθου με τον οποίο απέκτησε ένα γιο, τον Ίτυλο. Η Αηδόνα ένιωσε ζήλια για την Νιόβη, σύζυγο του αδελφού του Ζήθου, Αμφίονα, που είχε δώδεκα παιδιά. Αποφάσισε να σκοτώσει κάποιο από τα παιδιά της, αλλά κατά λάθος σκότωσε τον Ίτυλο. Ο Δίας, για να την απαλύνει από την λύπη της, την μεταμόρφωσε σε αηδόνι.

Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, η Αηδόνα ήταν σύζυγος του Πολύτεχνου. Κάποια στιγμή καυχήθηκε πως η ευτυχία τους ήταν ανώτερη από εκείνη του Δία πλάι στην Ήρα. Η Ήρα, για να την εκδικηθεί, διέταξε την Έριδα να βάλει στην Αηδόνα την ιδέα να συναγωνιστεί τον Πολύτεχνο.

Η Αηδόνα νίκησε σε στοίχημα που έβαλαν οι δύο τους και ζήτησε μία νέα δούλα. Ο Πολύτεχνος, θυμωμένος, της πήγε την αδελφή της Χελιδόνα την οποία πιο πριν είχε βιάσει. Οι δύο αδελφές, για να εκδικηθούν, σκότωσαν τον γιο του Πολύτεχνου και πρόσφεραν το σώμα του στον Πολύτεχνο ως φαγητό.

Ο Πολύτεχνος, μαθαίνοντας τι είχε γίνει, προσπάθησε να εκδικηθεί. Όμως οι φρουροί του Πανδάρεω πρόλαβαν τον Πολύτεχνο και, αφού τον άλειψαν με μέλι, τον άφησαν στα έντομα. Η Αηδών λυπήθηκε τον σύζυγο της και προσπάθησε να τον σώσει, κάτι που εξόργισε τον πατέρα της. Ο Δίας τους μεταμόρφωσε όλους σε πτηνά.

Την Aηδόνα σε αηδόνι, την αδελφή της Χελιδόνα σε χελιδόνι, τον Πολύτεχνο σε πελεκάνο, την μητέρα της, Αρμαθόη, σε αλκυόνη και τον Πανδάρεω σε θαλάσσιο αετό. Παρόμοιος με την τελευταία εκδοχή είναι και ο μύθος της Πρόκνης και της Φιλομήλας, κόρες του Πανδίονα.

Τέλος, σύμφωνα με μία παραλλαγή του μύθου του Πανδάρεω, η Αηδόνα ήταν μία από τις κόρες του, που μετά την τιμωρία του πατέρα τους για την κλοπή του σκύλου φύλακα του ιερού του Δία μεγάλωσαν από τις θεές Αφροδίτη, Ήρα, Αθηνά και Άρτεμη. Όταν η Αφροδίτη ζήτησε από τον Δία να τους βρει κατάλληλους συζύγους, εμφανίστηκαν Άρπυιες και τις παρέδωσαν ως δούλες στις Ερινύες, στον Άδη.

Αριστοτέλης: Πρέπει να μεθάει ο σοφός;

Aς δούμε τι απαντάει ο Αριστοτέλης στο περί μέθης

Οι φιλόσοφοι, με αφορμή την οινοποσία και το τελικό στάδιο αυτής, τη μέθη, ασχολήθηκαν με το ερώτημα, αν θα πρέπει να μεθάει ο σοφός. Η ερώτηση αυτή αποτελείται από δύο τμήματα, από τα οποία αναδεικνύεται η ηθική αρετή και κατά συνέπεια η φρόνηση και η παιδεία του σοφού.

Το ένα τμήμα αφορά στην ηθική ποιότητα,, δηλαδή το να πίνει ο σοφός, εφόσον αυτό είναι σύνηθες στα συμπόσια προς τιμή των θεών. Το άλλο τμήμα αφο­ρά στην ιδιάζουσα φύση του καλού πολίτη, που απασχό­λησε τον αριστοτελικό συλλογισμό. Ο αγαθός-καλός πολίτης δεν εμφανίζεται άφρων και συνεπώς δεν αρμόζει να πίνει υπερβολικά και να μεθάει, αλλά απλά να πίνει.

Η ερευνητική στοχοθεσία περί του ζητήματος ότι επι­τρέπεται να μεθάει ο σοφός επιχειρείται μέσα από τρία επιχειρήματα:

α. εφόσον ο σοφός επιτρέπεται να πίνει, είναι σαν να λέμε ότι επιτρέπεται και να μεθάει. Εξάλ­λου οι έννοιες «πιωμένος» και «μεθυσμένος» δε διαφέ­ρουν παρά μόνο στον ήχο.

β. Με βάση την παράδοση των προγόνων, οι οποίοι ακολουθούσαν μια συγκεκριμέ­νη διαδικασία για τις θυσίες αλλά και το χρόνο προσφο­ράς του ανόθευτου κρασιού, ανάλογα με τις περιστάσεις και όπως αρμόζει στην τάξη και χωρίς να διαπράττουν σφάλματα με τα λόγια ή τις πράξεις, στους σοφούς αρ­μόζει να πίνουν, καθώς είναι ικανοί και άξιοι να προσφέ­ρουν θυσίες, τις οποίες ολοκληρώνουν με οινοποσίες. Εί­ναι πρόδηλο ότι η ιδιαιτερότητα του σοφού στην οινοπο­σία και πολύ περισσότερο στο λεγόμενο «μεθύσι» εστιά­ζεται στην αυτοδέσμευση της συνείδησής του, που θέτει ως προϋπόθεση το μέτρο και ισοδυναμεί με την κυριαρ­χία του λογικού,

γ. Η ετυμολογία της λέξης «μέθη» αποδίδεται από ορισμένους φιλοσόφους όχι επειδή τελεί­ται μετά από τις θυσίες, αλλά επειδή αποτελεί αιτία για χαλάρωση της ψυχής. Στο πλαίσιο αυτό τονίζεται ότι υφίσταται ετερότητα ανάμεσα στο λογισμό του ανόητου και άφρονα ανθρώπου και στο λογισμό του σοφού, καθώς ο πρώτος με την οινοποσία παραδίνεται στη μέθη και στις άλογες πράξεις, ενώ ο δεύτερος παραδίνεται στην απόλαυση της άνεσης, στη χαρά και στην ευθυμία. Ο σοφός, όταν πίνει, γίνεται νηφάλιος, αποκτά πνευματική ευφορία, την οποία εξωτερικεύει και η οποία συνοδεύεται από ένα αυτοσυναίσθημα αυτάρκειας και αγαλλίασης ως αποτέλεσμα της ηδονής από το μεθύσι, χωρίς όμως να χάνει την αυτοσυνειδησία του νου. Από την ανάλυση των ανωτέρω τριών επιχειρημάτων οδηγούνται οι φιλό­σοφοι στο συμπέρασμα ότι το να πίνει κάποιος δεν είναι μεμπτό, καθώς η απόλαυση του οίνου οδηγεί στη χαλά­ρωση, ενώ το μεθύσι στη φλυαρία.

Παράλληλα ο Αριστοτέλης αναφέρει ονόματα ανδρών, οι οποίοι περιορίζονταν στις αλμυρές τροφές, χωρίς να τρέπονται κατ’ ανάγκη στο ποτό. Στο σημείο αυτό επι­σημαίνει τη διαφορά ανάμεσα στο κυρίως φαγητό και στο επιδόρπιο, ξεχωρίζοντας μάλιστα ως ορεκτικό και επιδόρπιο το σύκο, το οποίο εξαίρουν οι αρχαίοι για την ιερότητα και τη χρησιμότητά του. Μετά το φαγητό ο Αριστοτέλης προβαίνει και σε μια σχετική διάκριση, που προσδιορίζει και το είδος του «μεθυσιού». Συγκεκριμένα, αν το ποτό είναι από ζύθο (κριθάρι), αυτοί που το πίνουν νιώθουν ένα απλό νυσταγμό και πέφτουν ανάσκελα γέρ­νοντας προς τα πίσω το κεφάλι, ενώ όσοι πίνουν οίνο, επειδή νιώθουν βαρύ το κεφάλι, πέφτουν μπρούμυτα. Στην ίδια γραμμή ο φιλόσοφος προβαίνει και σε μια άλ­λη πρόδηλη διαπίστωση, δηλαδή, όταν το κρασί είναι αρκετά ζεστό, μεθάει λιγότερο. Και εδώ όμως επισημαίνεται μια διαφορά ότι, όταν ο πότης είναι ηλικιωμένος, μεθάει πιο γρήγορα, διότι η θερμότητα στο εσωτερικό του είναι λιγότερη και ασθενέστερη. Ωστόσο και oι πιο νέοι μεθούν γρήγορα, διότι η θερμότητα στο εσωτερικό τους είναι μεγαλύτερη.

Ο Αριστοτέλης συνιστά τη μεσότητα, κατά την οποία η θερμότητα του σώματος θα είναι τέτοια, ώστε ούτε να είναι ελάχιστη ούτε υπερβολική. Η έλλειψη της μεσότη­τας οδηγεί αναγκαία στη μέθη, είτε αυτή εντοπίζεται στον ανθρώπινο οργανισμό, είτε στην ανθρώπινη συμπε­ριφορά. Ακολούθως, ο Σταγειρίτης φιλόσοφος αναφέρεται και σε περιπτώσεις ζώων που μεθούν από οίνο. Στο σημείο αυτό εντοπίζει το διαχωρισμό των αντίθετων ψυχολογικών καταστάσεων που προξενούνται από δύο διαφορετικά είδη οίνου, δηλαδή το αποκαλούμενο «σαμαγόρειο», όταν αναμιχθεί με νερό, προκαλεί μέθη. Α­ντίθετα, το αποκαλούμενο «ροδιακό», το οποίο προσφέρεται στα συμπόσια, προκαλεί τέρψη, απόλαυση και με­θάει λιγότερο όχι μόνο εξαιτίας της θερμότητας του, αλλά και επειδή είναι αναμεμιγμένο με διάφορα μυρω­δικά που το καθιστούν πιο ελαφρύ, με αποτέλεσμα να διατηρείται νηφάλιο το πνεύμα, αλλά συγχρόνως να καταλύονται οι ερωτικές ορμές.

Από την ανωτέρω συνοπτική ανάλυση του περιεχομέ­νου του έργου αναφαίνεται ότι η κατεύθυνση της παρού­σας μελέτης εντάσσεται στην ψυχολογικο-ηθική ιδεολο­γία του Αριστοτέλη, δίνοντας στον αναγνώστη τη δυνα­τότητα να κατανοήσει και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά από το είδος του οίνου αλλά και του φαγητού που θα επιλέξει. Ο Αριστοτέλης, ανεξάρτητα από τις συνειδητές επιδιώξεις του, φαίνεται να επιχειρεί εδώ μια εκπαίδευ­ση του νου και της ψυχής μέσα από την ηδονική κατά­σταση της ευωχίας, και κυρίως της οινοποσίας, αφήνο­ντας να κατανοηθεί ότι μέσα από τη χαλάρωση της ψυ­χής και τη νηφαλιότητα του νου, που επιτυγχάνεται από την οινοποσία, απελευθερώνονται ακόμη και οι δυσεκπαίδευτες δυνάμεις της ψυχής.

Αριστοτέλης, περί μέθης

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΦΙΛΙΠΠΟΣ

ΙΣΟΚΡ 5.111–115

Ο Φίλιππος οφείλει να ακολουθήσει το παράδειγμα του Ηρακλή

Για την τεκμηρίωση όσων συμβούλευσε τον Φίλιππο σχετικά με την ανάγκη να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην πανελλήνια εκστρατεία εναντίον των Περσών, ο Ισοκράτης επικαλέστηκε τα κατορθώματα των προγόνων του Μακεδόνα βασιλιά, για να ανατρέξει στη συνέχεια στα πεπραγμένα ενός από αυτούς, του Ηρακλή:


[111] Ἐκεῖνος γὰρ ὁρῶν τὴν Ἑλλάδα πολέμων καὶ στά-
σεων καὶ πολλῶν ἄλλων κακῶν μεστὴν οὖσαν, παύσας
ταῦτα καὶ διαλλάξας τὰς πόλεις πρὸς ἀλλήλας ὑπέδειξε
τοῖς ἐπιγιγνομένοις, μεθ’ ὧν χρὴ καὶ πρὸς οὓς δεῖ τοὺς πολέ-
μους ἐκφέρειν. ποιησάμενος γὰρ στρατείαν ἐπὶ Τροίαν,
ἥ περ εἶχε τότε μεγίστην δύναμιν τῶν περὶ τὴν Ἀσίαν,
τοσοῦτον διήνεγκε τῇ στρατηγίᾳ τῶν πρὸς τὴν αὐτὴν
ταύτην ὕστερον πολεμησάντων, [112] ὅσον οἱ μὲν μετὰ
τῆς τῶν Ἑλλήνων δυνάμεως ἐν ἔτεσι δέκα μόλις αὐτὴν
ἐξεπολιόρκησαν, ὁ δ’ ἐν ἡμέραις ἐλάττοσιν ἢ τοσαύταις
καὶ μετ’ ὀλίγων στρατεύσας ῥᾳδίως αὐτὴν κατὰ κράτος
εἷλεν. καὶ μετὰ ταῦτα τοὺς βασιλέας τῶν ἐθνῶν τῶν
ἐφ’ ἑκατέρας τῆς ἠπείρου τὴν παραλίαν κατοικούντων
ἅπαντας ἀπέκτεινεν· οὓς οὐδέποτ’ ἂν διέφθειρεν, εἰ μὴ καὶ
τῆς δυνάμεως αὐτῶν ἐκράτησεν. ταῦτα δὲ πράξας τὰς
στήλας τὰς Ἡρακλέους καλουμένας ἐποιήσατο, τρόπαιον
μὲν τῶν βαρβάρων, μνημεῖον δὲ τῆς ἀρετῆς τῆς αὑτοῦ
καὶ τῶν κινδύνων, ὅρους δὲ τῆς τῶν Ἑλλήνων χώρας.

[113] Τούτου δ’ ἕνεκά σοι περὶ τούτων διῆλθον, ἵνα γνῷς
ὅτι σε τυγχάνω τῷ λόγῳ παρακαλῶν ἐπὶ τοιαύτας πράξεις,
ἃς ἐπὶ τῶν ἔργων οἱ πρόγονοί σου φαίνονται καλλίστας
προκρίναντες. ἅπαντας μὲν οὖν χρὴ τοὺς νοῦν ἔχοντας
τὸν κράτιστον ὑποστησαμένους πειρᾶσθαι γίγνεσθαι τοιού-
τους, μάλιστα δὲ σοὶ προσήκει. τὸ γὰρ μὴ δεῖν ἀλλοτρίοις
χρῆσθαι παραδείγμασιν, ἀλλ’ οἰκεῖον ὑπάρχειν, πῶς οὐκ
εἰκὸς ὑπ’ αὐτοῦ σε παροξύνεσθαι, καὶ φιλονικεῖν ὅπως τῷ
προγόνῳ σαυτὸν ὅμοιον παρασκευάσεις; [114] Λέγω δ’
οὐχ ὡς δυνησόμενον ἁπάσας σε μιμήσασθαι τὰς Ἡρακλέ-
ους πράξεις (οὐδὲ γὰρ ἂν τῶν θεῶν ἔνιοι δυνηθεῖεν)· ἀλλὰ
κατά γε τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος καὶ τὴν φιλανθρωπίαν καὶ τὴν
εὔνοιαν, ἣν εἶχεν εἰς τοὺς Ἕλληνας, δύναι’ ἂν ὁμοιωθῆναι
τοῖς ἐκείνου βουλήμασιν. ἔστι δέ σοι πεισθέντι τοῖς ὑπ’
ἐμοῦ λεγομένοις τυχεῖν δόξης, οἵας ἂν αὐτὸς βουληθῇς·
[115] ῥᾴδιον γάρ ἐστιν ἐκ τῶν παρόντων κτήσασθαι τὴν
καλλίστην, ἢ ἐξ ὧν παρέλαβες ἐπὶ τὴν νῦν ὑπάρχουσαν
προελθεῖν. σκέψαι δ’ ὅτι σε τυγχάνω παρακαλῶν, ἐξ ὧν
ποιήσει τὰς στρατείας οὐ μετὰ τῶν βαρβάρων ἐφ’ οὓς οὐ
δίκαιόν ἐστιν, ἀλλὰ μετὰ τῶν Ἑλλήνων ἐπὶ τούτους πρὸς
οὓς προσήκει τοὺς ἀφ’ Ἡρακλέους γεγονότας πολεμεῖν.

***
Εκείνος δηλαδή επειδή έβλεπε την Ελλάδα να είναι γεμάτη από πολέμους και επαναστάσεις και πολλάς άλλας συμφοράς, αφού κατέπαυσεν όλα αυτά και συνεφιλίωσε τας πόλεις μεταξύ των, έδειξε εις τας μελλούσας γενεάς με ποίους και εναντίον τίνων πρέπει να διεξάγουν τους πολέμους. Διότι αφού εξεστράτευσε κατά της Τροίας, που είχε τότε μεγίστην δύναμιν μεταξύ των πόλεων της Ασίας, τόσον πολύ ανώτερος εδείχθη ως στρατηγός από εκείνους, οι οποίοι ύστερον επολέμησαν εναντίον της ιδίας πόλεως, ώστε αυτοί μεν με ολόκληρον την δύναμιν των Ελλήνων μόλις και μετά βίας εις διάστημα δέκα ετών την εκυρίευσαν, ενώ αυτός με ολιγωτέραν δύναμιν την κατέλαβε διά της βίας εις ημέρας ολιγωτέρας των δέκα. Και μετά ταύτα τους βασιλείς των εθνών που κατώκουν εις τα παράλια των δύο ηπείρων όλους τους εφόνευσε· αυτούς δε ποτέ δεν θα τους εφόνευεν, εάν δεν ενίκα προηγουμένως και τας στρατιωτικάς των δυνάμεις. Μετά τα κατορθώματα ταύτα έστησε τας καλουμένας Ηρακλείους στήλας, αι οποίαι είναι τρόπαιον μεν της νίκης του κατά των βαρβάρων, μνημείον δε της ανδρείας του και των αγώνων του, και σύνορα της Ελληνικής χώρας. Υπενθύμισα τα γεγονότα ταύτα διά να αντιληφθής, ότι διά των λόγων μου σε προτρέπω προς τοιαύτας πράξεις, τας οποίας οι πρόγονοί σου εθεώρησαν ως τας ενδοξωτέρας όλων, ως απέδειξαν διά των έργων των.

Πρέπει λοιπόν όλοι οι σώφρονες άνθρωποι λαμβάνοντες ως παράδειγμα τον ανώτερον από όλους τους άλλους να προσπαθούν να τον μιμηθούν, το καθήκον δε τούτο προ πάντων αρμόζει εις σε. Διότι το να μη υπάρχη ανάγκη να μεταχειρίζεσαι ξένα παραδείγματα, αλλά να έχης παράδειγμα ιδικόν σου εκ της οικογενείας σου, πώς δεν είναι φυσικόν αυτό το παράδειγμα να σε παρακινή ώστε να καταβάλης προσπάθειαν διά να γίνης όμοιος με τον πρόγονόν σου; Δεν διισχυρίζομαι ότι θα δυνηθής να μιμηθής όλας τας πράξεις του Ηρακλέους, διότι ούτε μερικοί από τους θεούς δεν ήθελον δυνηθή να πράξουν τούτο· αλλά τουλάχιστον κατά την διάθεσιν της ψυχής και την φιλανθρωπίαν και την εύνοιαν που έτρεφεν εκείνος προς τους Έλληνας θα ηδύνασο να εξομοιωθής με τας προθέσεις εκείνου. Εάν δε πεισθής με τους λόγους μου, δύνασαι να αποκτήσης όσην δόξαν επιθυμείς· διότι είναι ευκολώτερον να αποκτήσης την καλλίστην δόξαν ορμώμενος από την σημερινήν κατάστασιν των πραγμάτων παρά να φθάσης εις την δόξαν που έχεις σήμερον ορμώμενος από την δόξαν που εκληρονόμησες από τους προγόνους σου. Σκέψου τέλος ότι σε προτρέπω να επιχειρήσης πόλεμον, κατά τον οποίον θα εκστρατεύσης όχι με τους βαρβάρους εναντίον εκείνων που δεν είναι δίκαιον να εκστρατεύσης, αλλά μαζί με τους Έλληνας εναντίον τούτων με τους οποίους αρμόζει απόγονοι του Ηρακλέους να πολεμούν.