Παρασκευή 1 Μαρτίου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ἐκκλησιάζουσαι (311-356)

ΒΛΕΠΥΡΟΣ
τί τὸ πρᾶγμα; ποῖ ποθ᾽ ἡ γυνὴ φρούδη ᾽στί μοι;
ἐπεὶ πρὸς ἕω νῦν γ᾽ ἐστίν, ἡ δ᾽ οὐ φαίνεται.
ἐγὼ δὲ κατάκειμαι πάλαι χεζητιῶν,
τὰς ἐμβάδας ζητῶν λαβεῖν ἐν τῷ σκότῳ
315 καὶ θοἰμάτιον. ὅτε δὴ δ᾽ ἐκεῖνο ψηλαφῶν
οὐκ ἐδυνάμην εὑρεῖν, ὁ δ᾽ ἤδη τὴν θύραν
ἐπεῖχε κρούων, ὅδε Κόπρειος, λαμβάνω
τουτὶ τὸ τῆς γυναικὸς ἡμιδιπλοίδιον,
καὶ τὰς ἐκείνης Περσικὰς ὑφέλκομαι.
320 ἀλλ᾽ ἐν καθαρῷ ποῦ, ποῦ τις ἂν χέσας τύχοι;
ἢ πανταχοῦ τοι νυκτός ἐστιν ἐν καλῷ;
οὐ γάρ με νῦν χέζοντά γ᾽ οὐδεὶς ὄψεται.
οἴμοι κακοδαίμων, ὅτι γέρων ὢν ἠγόμην
γυναῖχ᾽. ὅσας εἴμ᾽ ἄξιος πληγὰς λαβεῖν.
325 οὐ γάρ ποθ᾽ ὑγιὲς οὐδὲν ἐξελήλυθεν
δράσουσ᾽. ὅμως δ᾽ οὖν ἐστιν ἀποπατητέον.
ΑΝΗΡ
τίς ἐστιν; οὐ δήπου Βλέπυρος ὁ γειτνιῶν;
ΒΛ. νὴ τὸν Δί᾽ αὐτὸς δῆτ᾽ ἐκεῖνος. ΑΝ. εἰπέ μοι,
τί τοῦτό σοι τὸ πυρρόν ἐστιν; οὔ τί που
330 Κινησίας σου κατατετίληκέν; ΒΛ. ποθεν;
οὔκ, ἀλλὰ τῆς γυναικὸς ἐξελήλυθα
τὸ κροκωτίδιον ἀμπισχόμενος οὑνδύεται.
ΑΝ. τὸ δ᾽ ἱμάτιόν σου ποῦ ᾽στιν; ΒΛ. οὐκ ἔχω φράσαι.
ζητῶν γὰρ αὔτ᾽ οὐχ ηὗρον ἐν τοῖς στρώμασιν.
335 ΑΝ. εἶτ᾽ οὐδὲ τὴν γυναῖκ᾽ ἐκέλευσάς σοι φράσαι;
ΒΛ. μὰ τὸν Δί᾽· οὐ γὰρ ἔνδον οὖσα τυγχάνει,
ἀλλ᾽ ἐκτετρύπηκεν λαθοῦσά μ᾽ ἔνδοθεν·
ὃ καὶ δέδοικα μή τι δρᾷ νεώτερον.
ΑΝ. νὴ τὸν Ποσειδῶ, ταὐτὰ τοίνυν ἄντικρυς
340 ἐμοὶ πέπονθας. καὶ γὰρ ᾗ ξύνειμ᾽ ἐγὼ
φρούδη ᾽στ᾽ ἔχουσα θοἰμάτιον οὑγὼ ᾽φόρουν.
κοὐ τοῦτο λυπεῖ μ᾽, ἀλλὰ καὶ τὰς ἐμβάδας.
οὔκουν λαβεῖν γ᾽ αὐτὰς ἐδυνάμην οὐδαμοῦ.
ΒΛ. μὰ τὸν Διόνυσον, οὐδ᾽ ἐγὼ γὰρ τὰς ἐμὰς
345 Λακωνικάς· ἀλλ᾽ ὡς ἔτυχον χεζητιῶν,
ἐς τὼ κοθόρνω τὼ πόδ᾽ ἐνθεὶς ἵεμαι,
ἵνα μὴ ᾽γχέσαιμ᾽ ἐς τὴν σισύραν· φανὴ γὰρ ἦν.
ΑΝ. τί δῆτ᾽ ἂν εἴη; μῶν ἐπ᾽ ἄριστον γυνὴ
κέκληκεν αὐτὴν τῶν φίλων; ΒΛ. γνώμην γ᾽ ἐμήν.
350 οὔκουν πονηρά γ᾽ ἐστὶν ὅ τι κἄμ᾽ εἰδέναι.
ΑΝ. ἀλλὰ σὺ μὲν ἱμονιάν τιν᾽ ἀποπατεῖς· ἐμοὶ δ᾽
ὥρα βαδίζειν ἐστὶν εἰς ἐκκλησίαν,
ἤνπερ λάβω θοἰμάτιον, ὅπερ ἦν μοι μόνον.
ΒΛ. κἄγωγ᾽, ἐπειδὰν ἀποπατήσω· νῦν δέ μοι
355 ἀχράς τις ἐγκλῄσασ᾽ ἔχει τὰ σιτία.
ΑΝ. μῶν ἣν Θρασύβουλος εἶπε τοῖς Λακωνικοῖς;

***
(Ο Χορός φεύγει. Βγαίνει ο Βλέπυρος στο κατώφλι της πόρτας του με γυναικείες παντόφλες και κουκουλωμένος μ᾽ ένα σάλι.)
ΒΛΕΠΥΡΟΣ
Τί συμβαίνει; Πού χάθηκε η γυναίκα μου;
Ξημέρωσε και πουθενά δεν είναι.
Κρεβατωμένος, με κωλοπηλάλα
στα σκοτεινά ψαχούλευα για νά ᾽βρω
παπούτσια και σκουτιά μου, μα δεν τα ᾽βρισκα.
Κι όλο πιότερο χτύπααν της κοιλιάς μου
την πόρτα, για να βγούνε τα λουκάνικα.
Αρπάω κι εγώ το σάλι της κυράς μου,
και φοράω τα σμυρνέικα πασουμάκια της.
Μα πού να βρω μια καθαρή γωνιά
320να βγάλω τ᾽ άντερά μου; Νύχτα τώρα,
παντού καλά, ποιός θα με δει... Κατάρα
που πήγα και παντρεύτηκα στα γέρα
με νια γυναίκα! Ξύλο μού χρειάζεται!
Για καλό δε μου το ᾽σκασε απ᾽ το σπίτι...
Αλλά πρώτα να ξαλαφρώσω κάπου.
(Σηκώνει το ρούχο του και κάθεται ν᾽ αδειάσει. Ένας γείτονας ακούγοντας του Βλέπυρου τ᾽ αγκομαχητό ανοίγει το παραθύρι).
ΓΕΙΤΟΝΑΣ
Ποιός είναι εκεί; Ο γείτονάς μου ο Βλέπυρος;
ΒΛΕ. Μά τον Δία, όλος κι όλος, καθώς βλέπεις.
ΓΕΙ. Και ποιός σε κιτρινόχεσε πατόκορφα;
330Ο τσιρλιάρης ποιητάκος Κινησίας;
ΒΛΕ. Όχι. Αρπαχτά τυλίχτηκα το σάλι
της κυράς μου για νά ᾽βγω. ΓΕΙ. Και πού τα ᾽χεις
τα ρούχα τα δικά σου; ΒΛΕ. Πού να ξέρω;
Έψαξα τα στρωσίδια, μα δεν ήταν.
ΓΕΙ. Δεν είπες της κυράς σου να σ᾽ τα δώσει;
ΒΛΕ. Ποιάν κυρά μου; Την έχασα κι αυτήνε.
Ξεπόρτισε κλεφτάτα από το σπίτι
και φοβάμαι πολύ μη μου σκαρώσει
καμιά βρομοδουλειά. ΓΕΙ. Μα τα δικά μου,
τα ίδια κι απαράλλαχτα, έπαθές τα.
340Κι εμένανε μου το ᾽σκασε η συμβία
με τα δικά μου ρούχα. Δε με νοιάζει
τόσο γι᾽ αυτά. Μου πήρε και τα πέδιλα.
Δεν μπόρεσα να τά ᾽βρω πουθενά.
ΒΛΕ. Κι εγώ δε βρήκα τα λακωνικά μου
χοντροπάπουτσα. Μ᾽ έσφιγγε η κοιλιά μου!
Αρπάζοντας λοιπόν τα πασουμάκια της
πετάχτηκα στο δρόμο. Λίγο ακόμα
θα γέμιζα την άσπρη μας φλοκάτα.
ΓΕΙ. Τί να συμβαίνει; Κάποια φιλενάδα
τις κάλεσε, υποθέτω, σε τραπέζι.
ΒΛΕ. Κι εμέν᾽ αυτή ᾽ναι η γνώμη μου. Η κυρά μου,
350όσο ξέρω, είναι τίμια και πιστή.
ΓΕΙ. Συ βγάζε την καλούμα σου. Εγώ βιάζομαι
να πάω στη λαοσύναξη, αν θα βρω
την πατατούκα τη μονάκριβή μου.
ΒΛΕ. Ίδια κι εγώ. Μα πρώτα να τελειώσω.
Κάποια γκορτσιά μού βούλωσε τον πάτο.
ΓΕΙ. Ποιά γκορτσιά; Κείνη που ᾽φαγε ο Θρασύβουλος,
για να βραχνιάσει και να μην μπορεί
να βγάλει λόγο στους Σπαρτιάτες πρέσβεις;
(Ο γείτονας κλείνει το παραθύρι.)

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΠΡΙΑΜΙΔΕΣ, ΑΣΤΥΑΝΑΚΤΑΣ

Γιος του Έκτορα και της Ανδρομάχης, αποκαλούνταν από τον πατέρα του Σκαμάνδριος από το όνομα του ποταμού της Τροίας (ήταν συνηθισμένο ήρωες να σχετίζονται με ποταμούς που δίνουν ζωή) και Αστυάνακτας από τον λαό προς τιμή και από ευγνωμοσύνη προς τον Έκτορα. Τη διπλή ονοματοθεσία του παιδιού συζητά ο Πλάτων στον διάλογο Κρατύλος (392d-393b*), που αποτελεί την πρώτη απόπειρα στην ιστορία της δυτικής σκέψης να αντιμετωπισθεί φιλοσοφικά η προβληματική της γλώσσας.
 
Σε μια πολύ τρυφερή οικογενειακή στιγμή, γεμάτη από συγκρατημένη δραματικότητα, στη συναντηση της μητέρας του με τον πατέρα του, κλαίει γιατί τρομάζει από την περικεφαλαία του Έκτορα, ησυχάζει όταν εκείνος τη βγάζει και τότε μόνο πηγαίνει στην αγκαλιά του (Z 400-405, 466-484**). Μετά την άλωση της Τροίας, ο Οδυσσέας σκότωσε το παιδί (Ιλίου πέρσις) ή έπεισε τους Έλληνες ότι το παιδί πρέπει να πεθάνει, ώστε να μην μείνει σπόρος τρωαδίτικος κανένας.
 
Στην τραγωδία Τρωάδες του Ευριπίδη, ο Ταλθύβιος φέρνει την αναγγελία της απόφασης*** στην Ανδρομάχη. Όταν οι Έλληνες πέταξαν το παιδί από το τείχος, η μητέρα του ήταν ήδη στα καράβια στον δρόμο της σκλαβιάς της. Η μάνα παρήγγειλε το έργο της ταφής του παιδιού της να το αναλάβει η γιαγιά του, η Εκάβη (Ευρ., Τρ. 1118-1225****)
 
Άλλοτε, η απόφαση για τον θάνατο του Αστυάνακτα αποδίδεται αποκλειστικά στον Νεοπτόλεμο που άρπαξε το παιδί από το πόδι και το εκσφενδόνισε (Ιλιάς Μικρά· πρβ. Παυσ. 10.25.9*****). Στην εικονογραφία εμφανίζεται να σκοτώνει με το νεκρό σώμα του Αστυάνακτα τον παππού του Πρίαμο.
 
Με τον θάνατο του Αστυάνακτα συντελείται η γενοκτονία των Τρώων. Μεταγενέστερες παραδόσεις τον θέλουν ζωντανό και, μεγαλώνοντας, να ιδρύει τη νέα Τροία.
---------------------------
*Ο Πλάτωνας για τα ονόματα Σκαμάνδριος και Αστυάναξ
 
Ερμογένης.
Εγώ είμαι βέβαιος ότι, αν δίδουν ονόματα οι θεοί, τα δίδουν ορθώς. Αλλά ποία είναι αυτά που λέγεις;
 
Σωκράτης.
Δεν γνωρίζεις ότι περί του ποταμού της Τροίας, ο οποίος εμονομάχει με τον Ήφαιστον, λέγει ότι οι μεν θεοί τον ονομάζουν Ξάνθον, οι δε άνδρες Σκάμανδρον;
 
Ερμογένης.
Μάλιστα.
 
Σωκράτης.
Τι φρονείς λοιπόν; δεν νομίζεις ότι είναι ωραίον πράγμα να γνωρίζης, διατί άραγε είναι ορθόν να ονομάζωμεν εκείνον τον ποταμόν μάλλον Ξάνθον παρά Σκάμανδρον; Ή, αν θέλης περί του πτηνού, το οποίον λέγει ότι: «χαλκίδα» το ονομάζουν οι θεοί, οι δε άνθρωποι «κύμινδιν», δεν είναι σπουδαίον αυτό το μάθημα, όσον είναι ορθότερον αυτό το ίδιον πτηνόν να λέγεται «χαλκίς» παρά «κύμινδις»; Ή η Βατίεια και Μυρρίνη και πολλά άλλα του ιδίου ποιητού και άλλων; αλλά ίσως αυτά να είναι ανώτερα των δυνάμεων μας διά να τα εννοήσωμεν. Ο Σκαμάνδριος όμως και ο Αστυάναξ είναι ανθρωποειδέστερα διά να τα εξετάσωμεν κατά την γνώμην μου, και ευκολώτερον να εύρωμεν δι' αυτά τα οποία λέγει ότι είναι ονόματα του υιού του Έκτορος, ποία άραγε εννοεί ότι είναι η ορθότης αυτών; Βεβαίως θα γνωρίζης τους στίχους, εις τους οποίους υπάρχουν αυτά τα οποία λέγω.
 
Ερμογένης.
Βεβαιότατα.
 
Σωκράτης.
Πώς λοιπόν; νομίζεις ότι ο Όμηρος φρονεί ότι ορθότερον είναι βαλμένον εις το παιδί το όνομα Αστυάναξ παρά το όνομα Σκαμάνδριος;
 
Ερμογένης.
Δεν ημπορώ να σου ειπώ.
 
Σωκράτης.
Τότε κάμε την εξής σκέψιν· εάν σε ερωτήση κανείς, ποίαν γνώμην έχεις άραγε ότι οι φρονιμώτεροι δίδουν ορθότερον τα ονόματα ή οι ανοητότεροι.
 
Ερμογένης.
Είναι φανερόν, θα έλεγα, ότι οι φρονιμώτεροι δίδουν ορθότερον τα ονόματα.
 
Σωκράτης.
Και τι νομίζεις; αι γυναίκες των διαφόρων λαών είναι φρονιμώτεραι, εάν λάβωμεν τον μέσον όρον του φύλου των, ή οι άνδρες;
 
Ερμογένης.
Οι άνδρες.
 
Σωκράτης.
Δεν γνωρίζεις λοιπόν ότι ο Όμηρος λέγει ότι το μικρό παιδί του Έκτορος υπό των Τρώων ονομάζεται Αστυάναξ, εξ ου έπεται ότι Σκαμάνδριος ωνομάζετο υπό των γυναικών, αφού βέβαια οι άνδρες το ωνόμαζον Αστυάνακτα;
 
Ερμογένης.
Βέβαια έτσι θα είναι.
 
Σωκράτης.
Αι λοιπόν και ο Όμηρος δεν ενόμιζε τους Τρώας σοφωτέρους από τας γυναίκας των;
 
Ερμογένης.
Εγώ τουλάχιστον έτσι νομίζω.
 
Σωκράτης.
Επομένως το όνομα Αστυάναξ ενόμιζε ότι είναι δοσμένον ορθότερον εις το παιδάκι αυτό παρά το όνομα Σκαμάνδριος;
 
Ερμογένης.
Αυτό φρονώ.
 
Σωκράτης.
Ας εξετάσωμεν λοιπόν διά ποίον λόγον άραγε. Ή μήπως αυτός ο ίδιος κάλλιστα υποδεικνύει το διατί; διότι λέγει: Επειδή μόνος του έσωζε την πόλιν και τα υψηλά τείχη. Δι' αυτό λοιπόν, καθώς φαίνεται, είναι ορθόν τον υιόν του σωτήρος των να ονομάζουν Αστυάνακτα εκείνης της πόλεως, την οποίαν έσωζε ο πατήρ του, καθώς λέγει ο Όμηρος.
 
Ερμογένης.
Μου φαίνεται.
 
Σωκράτης.
Τώρα όμως τι φρονείς διά το σπουδαιότερον; διότι ούτε εγώ ο ίδιος ακόμη δεν ημπορώ να το εννοήσω, Ερμογένη μου. Αλλά μήπως συ το εννοείς;
 
Ερμογένης.
Όχι, μα τον Δία.
 
Σωκράτης.
Αλλ' άραγε, αγαπητέ μου, μήπως και εις τον Έκτορα ο ίδιος ο Όμηρος έδωκε το όνομα;
 
Ερμογένης.
Πώς αυτή η ερώτησις;
 
Σωκράτης.
Διότι και τούτο μου φαίνεται ότι είναι απαράλλακτον με το όνομα Αστυάναξ, και αυτά τα ονόματα φαίνονται ωσάν Ελληνικά. Διότι ο άναξ και ο Έκτωρ σχεδόν την ιδίαν σημασίαν έχουν, δηλαδή όταν κανείς είναι άναξ ως προς ένα πράγμα, είναι βεβαίως συγχρόνως και έκτωρ του ιδίου πράγματος, διότι είναι φανερόν ότι είναι κύριος αυτού και κατέχει και έχει αυτό. Ή μήπως σου φαίνομαι ότι δεν λέγω σπουδαία πράγματα, αλλά απατώ τον εαυτόν μου με την ιδέαν ότι σχεδόν εγγίζω τα ίχνη της γνώμης του Ομήρου ως προς την ορθότητα των ονομασιών;
 
Ερμογένης.
Όχι μα τον Δία, καθώς εγώ φρονώ, αλλ' ίσως εγγίζεις κάτι τι.
 
Σωκράτης.
Και ομολογουμένως είναι δίκαιον, καθώς μου φαίνεται, τον απόγονον του λέοντος να ονομάζωμεν λέοντα και τον απόγονον του ίππου ίππον. Δεν εννοώ αν τυχόν γεννηθή ως τέρας από τον ίππον διάφορον τι και όχι ίππος, αλλά αν είναι απόγονος της ιδίας γενεάς κατά την φύσιν, αυτό εννοώ. Δηλαδή εάν εις ίππος γεννήση απόγονον βοός κατά την φύσιν, αυτό δεν πρέπει να το ονομάσωμεν πώλον αλλά μόσχον, και πάλιν αν από άνθρωπον, νομίζω, δεν γεννηθή απόγονος ανθρώπου, δεν πρέπει το γεννηθέν να ονομασθή άνθρωπος, ομοίως δε και διά τα δένδρα και όλα τα άλλα πράγματα. Δεν συμφωνείς;
 
Ερμογένης.
Συμφωνώ.
 
Σωκράτης.
Καλά το είπες. Και πρόσεχε μήπως σε απατήσω. Διότι συμφώνως προς αυτόν τον λόγον, αν από ένα βασιλέα γεννηθή κανείς απόγονος, πρέπει να ονομασθή βασιλεύς. Τώρα όμως αν κανείς με άλλας και άλλας συλλαβάς λέγη το ίδιον πράγμα, δεν έχει σημασίαν, ούτε εάν προσετέθη κανέν γράμμα ούτε εάν αφηρέθη, πάλιν δεν έχει καμμίαν σημασίαν, εφ' όσον συγκρατείται η ουσία αυτού του πράγματος και εκφράζεται διά του ονόματος.
 
Ερμογένης.
Τι εννοείς με τούτο;
 
Σωκράτης.
Όχι τίποτε στρυφνόν, αλλά καθώς διά τα στοιχεία του αλφαβήτου γνωρίζεις ότι λέγομεν ονόματα, και όχι μόνα τα στοιχεία πλην τεσσάρων, δηλαδή του ε, του υ, του ο και του ω (4). Δι' όλα όμως τα άλλα φωνήεντα και σύμφωνα γνωρίζεις ότι τα προφέρομεν προσθέτοντες και άλλα γράμματα, και τα καθιστώμεν ονόματα. Και όμως εφ' όσον ενυπάρχει σαφώς η δύναμις αυτού, είναι ορθόν να του αποδίδωμεν εκείνο το όνομα το οποίον θα μας δείξη αυτό το πράγμα. Παραδείγματος χάριν το β βλέπεις ότι ενώ προσετέθη το η και το τ και το α δεν το έβλαψε διόλου, ώστε να μην εκφράζη με ολόκληρον το όνομά του την φύσιν εκείνου του στοιχείου, του οποίου ήθελε ο νομοθέτης. Τόσην τέχνην έδειξαν διά να θέσουν καλώς τα ονόματα εις τα γράμματα.
 
Ερμογένης.
Μου φαίνεται ότι λέγεις την αλήθειαν.
 
Σωκράτης.
Λοιπόν και περί βασιλέως δεν ισχύει ο ίδιος λόγος; Δηλαδή θα γεννηθή μίαν ημέραν από βασιλέα βασιλεύς, καθώς και από αγαθόν αγαθός, και από ωραίον ωραίος και ούτω καθεξής, από έκαστον γένος θα γεννηθή άλλος όμοιος απόγονος, έκτος εάν γεννηθή τέρας. Επομένως πρέπει να τα ονομάσωμεν με τα ίδια ονόματα. Επιτρέπεται όμως να τα τροποποιούμεν κατά τας συλλαβάς, ώστε εις τον μη πεπειραμένον να είναι δυνατόν να νομίση ότι είναι διάφορον το έν του άλλου ενώ είναι τα ίδια. Καθώς εις όλους ημάς τα φάρμακα των ιατρών τροποποιούμενα με χρωματισμούς και με αρώματα φαίνονται διάφορα, αν και είναι τα ίδια, ενώ εις τον ιατρόν, ο οποίος προσέχει εις την δύναμιν των φαρμάκων, φαίνονται τα ίδια και δεν αποπλανάται από τα δευτερεύοντα. Κατ' αυτόν δε τον τρόπον ίσως και ένας πεπειραμένος περί των ονομάτων προσέχει εις την δύναμιν αυτών και δεν αποπλανάται εάν προσετέθη κανέν γράμμα, ή μετετέθη, ή αφηρέθη, ή και αν ακόμη μέσα εις όλως διάφορα γράμματα έγκειται η δύναμις του ονόματος. Καθώς αυτό το οποίον προ ολίγου ελέγαμεν, ότι δηλαδή το όνομα Αστυάναξ και Έκτωρ κανέν κοινόν γράμμα δεν έχουν πλην του τ, και όμως έχουν την ιδίαν σημασίαν.[…]
(Πλ., Κρατ. 392-394)
 
**Αστυάνακτας - Έκτορας - Ανδρομάχη
 
[…] βαστούσε [η Ανδρομάχη] το μικρό μονάκριβο παιδί της,
τον Εκτορίδην, όμοιον με εύμορφον αστέρα·
Σκαμάνδριον ο πατέρας του, Αστυάνακτα τα πλήθη
τον λέγαν, ότι έσωζεν ο Έκτωρ την Τρωάδα.
Εκείνος χαμογέλασε κοιτώντας το παιδί του
ήσυχα·[…]
[ …]
Και ο μέγας Έκτωρ άπλωσε τα χέρια στο παιδί του·
Έσκουξ' εκείνο κι έγειρε στο στήθος της βυζάστρας·
φοβήθη τον πατέρα του καθώς είδε ν' αστράφτουν
τ' άρματα και απ' την κόρυθα της περικεφαλαίας
την χαίτην που τρομακτικώς επάνω του εσειόνταν·
εγέλασε ο πατέρας του και η σεβαστή μητέρα·
και ο μέγας Έκτωρ έβγαλε την περικεφαλαία
και καταγής την έθεσεν οπού λαμποκοπούσε.
Εφίλησε κι εχόρευσε στα χέρια το παιδί του
κι έπειτα ευχήθη στους θεούς κι είπε: «Ω πατέρα Δία,
κι όλ' οι επουράνιοι θεοί, δώσετε εις το παιδί μου
τούτο, ως εδώκατε εις εμέ, στο γένος του να λάμπει,
στ' άρματα μέγας, δυνατός στην Ίλιον βασιλέας,
και ως έρχεται απ' τον πόλεμον μ' άρματα αιματωμένα
εχθρού που εφόνευσε, να ειπούν: καλύτερος εδείχθη
και του πατρός του, και χαράν θα αισθάνεται η μητέρα».
Ως είπε αυτά, στην αγκαλιά της ποθητής συμβίας
το βρέφος έβαλε και αυτή στο μυροβόλο στήθος
το πήρε γελοκλαίοντας· […]
(Όμ. Ιλ., Ζ 400-405, 466-484)
 
***ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ Τρῳάδες (709-739)

ΤΑΛ. Κυρά, γυναίκα του Έχτορα, του πρώτου
της Τροίας λεβέντη, μη μου βαργομήσεις·
710 με κακή μου καρδιά μαντάτα φέρνω
από τους Δαναούς, τους Πελοπίδες.
ΑΝΤ. Κακά τα δείχνει ο πρόλογός σου· τί είναι;
ΤΑΛ. Ο γιος σου… ορίσαν... πώς να πω το λόγο;
ΑΝΤ. Σ᾽ άλλον να πάει αφέντη απ᾽ το δικό μου;
ΤΑΛ. Κανείς Αχαιός αφέντης του δε θα ᾽ναι.
ΑΝΤ. Εδώ τρωικό θα μείνει απομεινάρι;
ΤΑΛ. Δεν μπορώ το κακό να πω μαντάτο.
ΑΝΤ. Είσ᾽ ευγενής· μα το κακό μακριά μας.
ΤΑΛ. Θα σκοτώσουν το γιο σου· νά, σου το ᾽πα.
720 ΑΝΤ. Άκουσμα πιο βαρύ κι απ᾽ την παντρειά μου.
ΤΑΛ. Νίκησε η γνώμη του Οδυσσέα, που είπε…
ΑΝΤ. Οϊμέ, δεν έχουν μέτρο οι συμφορές μου.
ΤΑΛ. να μη θρέψουν το γιο τέτοιου λεβέντη,…
ΑΝΤ. Για τους δικούς του τέτοιες να έχει νίκες.
ΤΑΛ. μόνο απ᾽ της Τροίας τους πύργους να τον ρίξουν.
Έλα, έτσι ας γίνει· αυτό για σένα θα είναι
το πιο φρόνιμο· δέξου μ᾽ αξιοπρέπεια
τη συμφορά·
Η Αντρομάχη τρέχει στο αμάξι και παίρνει τον Αστυάναχτα στην αγκαλιά της.
μη σφίγγεις το παιδί σου,
μην πεις πως κάτι θα μπορέσεις, και είσαι
αδύναμη· ένα στήριγμα δεν έχεις.
730 Χάθηκε η πόλη κι ο άντρας σου, κι εσύ ᾽σαι
μια σκλάβα κι οι Αχαιοί τη δύναμη έχουν
να παραβγούνε δα με μια γυναίκα.
Αντίσταση γι᾽ αυτό καμιά μη δείξεις·
ούτε κατάρες ούτε τίποτ᾽ άλλο
που να ερεθίζει ή που να μην ταιριάζει.
Γιατί αν πεις κάτι κι ο στρατός πεισμώσει,
ούτ᾽ έλεος το παιδί θα δει ούτε τάφο.
Ενώ αν δεχτείς γαλήνια το μοιραίο,
κι άταφο δε θα μείνει, και σ᾽ εσένα
οι Αχαιοί πιο καλή θα δείξουν γνώμη.
 
****ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ Τρῳάδες (1156-1225)

ΕΚΑ. Την τορνευτήν ασπίδα του Έχτορά μου
χάμω πιθώστε· πίκρα των ματιών μου
κι όχι χαρά πια. Ω Αχαιοί, στη μάχη
πιο δυνατοί παρά στο νου, ποιόν φόβο
είχατε απ᾽ το παιδάκι αυτό, και τέτοιον
βρήκατε για το θάνατό του τρόπο;
1160 Την γκρεμισμένη Τροία μην ξαναχτίσει;
Ώστε είστε τιποτένιοι, αφού ένα βρέφος
σκιαχτήκατε, την ωρ᾽ αυτή που η πόλη
έπεσε πια κι οι Τρώες ξολοθρευτήκαν,
ενώ ο χαμός μάς ρήμαζε όταν μύρια
παλικάρια και πρώτος ο Έχτοράς μου
γερά σας πολεμούσαν· κατακρίνω
το δίχως βάση, τον ανόητο φόβο.
Μικρή διακοπή.
Σκληρός σε βρήκε θάνατος, γλυκό μου.
Για την πατρίδα αν έπεφτες στη μάχη,
αφού τα νιάτα πρώτα θα χαιρόσουν,
το γάμο, την ισόθεη βασιλεία,
1170 θα σε καλοτυχίζανε, αν υπάρχει
σ᾽ αυτά καλοτυχιά. Τώρα όλα τούτα
τα ᾽δες, αλλά δεν τα ᾽νιωσες, μπροστά σου
τα ᾽χες, μα δεν τα χάρηκες, παιδί μου.
Ω τα προγονικά σου κάστρα, το έργο
του Φοίβου, πώς σου κάμαν το κεφάλι!
Με τα φιλιά το σκέπαζε η μανούλα
και τα μαλλάκια σού ᾽σιαχνε, και τώρα
ο φόνος —πώς να πω τη φριχτή λέξη;—
απ᾽ τα σπασμένα χάσκει κόκαλά του.
Πώς μοιάζετε με του Έχτορα, εσείς χέρια·
τώρα νεκρά, παράλυτα μπροστά μου.
1180 Γλυκό μου στόμα εσύ, που ᾽ξερες τόσα
περήφανα λογάκια, εχάθης, κι ήταν
ψέματ᾽ αυτά που μου ᾽λεγες στο στρώμα,
όταν κοντά μου ερχόσουνα. «Κυρούλα»,
φώναζες, «σαν πεθάνεις, για τιμή σου
θα κόψω τα μαλλιά μου, στην κηδεία
θα φέρω και τους φίλους μου, με λόγια
θα σ᾽ αποχαιρετήσω πονεμένα.»
Κι αντίς, εγώ η γριά σε θάβω, γιε μου,
έρμη κι από παιδιά κι από πατρίδα.
Δε θα κοιμάσαι πια στην αγκαλιά μου,
πάνε τα χάδια κι οι έγνοιες μου για σένα.
Τί ποίημα θα σου γράψουνε στο μνήμα;
1190 «εδώ ειν᾽ ένα παιδάκι που οι Αργείοι
κάποτε το σκοτώσανε από φόβο»;
Επίγραμμα ντροπή για την Ελλάδα.
Κληρονομιά απ᾽ τον κύρη σου δεν πήρες,
τη χάλκινή του ασπίδα μόνο θα ᾽χεις,
που μέσα θα σε θάψουνε. ―Ω ασπίδα,
που φύλαες τ᾽ άξιο μπράτσο του Έχτορά μου,
τον αντρειωμένο σου έχασες αφέντη.
Ω το αποτύπωμά του στο λουρί σου,
και στο ώριο σου στεφάνι τα σημάδια
του ιδρώτα, νά, που του ᾽σταζε απ᾽ την όψη,
καθώς συχνά στην κούραση της μάχης
απάνω το σαγόνι του ακουμπούσε.
1200 Τρέξτε κι απ᾽ τα στολίδια που μας μένουν
φέρτε για το νεκρό·
Μερικές γυναίκες μπαίνουν μέσα στην καλύβα.
η περίστασή μας

για πράματα μεγάλα πια δεν είναι·
φτωχό μου, θα σου δώσω εκείνα που έχω.
Όποιος την ευτυχία του καμαρώνει
σαν κάτι απαρασάλευτο, είν᾽ ανόητος·
σαν τον τρελό τον άνθρωπο και η τύχη,
ιδιότροπη πηδά απ᾽ τη μια στην άλλη,
δε μένει πάντα σ᾽ έναν η ευτυχία.

Οι γυναίκες ξανάρχονται με νεκροστολίσματα.
ΚΟΡ. Νά, λάφυρα τρωαδίτικα οι γυναίκες
κρατούν, για νεκροστόλισμα τα φέρνουν.
ΕΚΑ. Παιδί μου, του πατέρα σου η μητέρα
προσφέρνει αυτά σ᾽ εσένα· όχι γιατί
τους συνομήλικούς σου έχεις νικήσει
1210 σε αγώνες ιππικούς ή αγώνες τόξων,
που τους τιμούν με μέτρο οι Τρωαδίτες·
δώρα από βιος δικό σου· μα η Ελένη
σου τ᾽ άρπαξε όλα πια η καταραμένη,
κοντά σ᾽ αυτά και τη ζωή σού πήρε
κι όλο το σπιτικό σου έχει ρημάξει.
ΧΟΡ. Την καρδιά μού ᾽χεις αγγίξει, την καρδιά·
οχ οϊμένα,
που προσμέναμε σ᾽ εσένα
το μεγάλο της πατρίδας βασιλιά.
ΕΚΑ. Με τα λαμπρά τρωικά φορέματα, όσα
θα ταίριαζε στο γάμο σου να βάλεις,
που θα ᾽παιρνες την πρώτη της Ασίας,
1220 μ᾽ αυτά στολίζω τώρα το κορμί σου.
Κι ω ασπίδα του Έχτορά μου αγαπημένη,
χίλιων τροπαίων καλλίνικη μητέρα,
δέξου από μένα τούτο το στεφάνι·
στο θάνατο θα πας, κι ας μην πεθαίνεις,
μ᾽ αυτό μας το νεκρό· γιατί σου αξίζει
εσέ τιμή, που δεν αξίζει στα όπλα
του κακού και παμπόνηρου Οδυσσέα.
ΧΟΡ. Μες στον κόρφο της η γη
θα σε κλείσει,
δύστυχο, αχ,
ω πικρών δακρύων η βρύση.
Θρήνησε, κυρούλα, πες...
 
*****Ο Νεοπτόλεμος σκοτώνει τον Αστυάνακτα
 
γυναῖκες δὲ αἱ Τρῳάδες αἰχμαλώτοις τε ἤδη καὶ ὀδυρομέναις ἐοίκασι. γέγραπται μὲν Ἀνδρομάχη, καὶ ὁ παῖς οἱ προσέστηκεν ἑλόμενος τοῦ μαστοῦ-τούτῳ Λέσχεως ῥιφθέντι ἀπὸ τοῦ πύργου συμβῆναι λέγει τὴν τελευτήν· οὐ μὴν ὑπὸ δόγματός γε Ἑλλήνων, ἀλλ᾽ ἰδίᾳ Νεοπτόλεμον αὐτόχειρα ἐθελῆσαι γενέσθαι- (Παυσ. 10.25.9)

Το τέλειο το φτιάχνεις, δεν το βρίσκεις

Τελειότητα∙ το παράδοξό της πως ενώ είναι κάτι πολύ συγκεκριμένο, είναι τελείως αλλιώτικη στον ορισμό της από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αν ρωτήσεις, όμως, δέκα διαφορετικούς ανθρώπους για το πώς ορίζουν την ιδανική σχέση, οι οχτώ τουλάχιστον θα σου πουν ότι περιμένουν τον «τέλειο» σύντροφο, τον «ένα», αυτόν τον άνθρωπο με τον οποίο θα έχουν αβίαστα την «τέλεια» σχέση.    

Η «τέλεια σχέση», φυσικά, δεν είναι για όλους η ίδια, αλλά έχει ένα βασικό πυρήνα. Απόλυτη επικοινωνία, δέσιμο κι αμοιβαίο συναίσθημα. Πιστεύει, όμως, κάποιος ειλικρινά ότι αυτά τα τρία αυτά συστατικά μιας σχέσης απλά υπάρχουν, δεν είναι, δηλαδή, στοιχεία τα οποία δουλεύονται;

Η αμοιβαία έλξη και το αμοιβαίο συναίσθημα προφανώς έρχονται απ’ την αρχή, είναι ο παράγοντας που έχει απ’ την αρχή η εξίσωση. Η έλξη υπάρχει, γι’ αυτό και δημιουργείς μια σχέση -έτσι θέλω, τουλάχιστον, να πιστεύω. Όλα, όμως, ακόμα και το συναίσθημα, συντηρούνται και προκύπτουν απ’ το πόσο δουλεύεις με εσένα και με τη σχέση σου, με τον άνθρωπο απέναντί σου. Είναι μεταβλητοί παράγοντες, γιατί εξελίσσονται, αλλάζουν και μπορούν πάντοτε να γίνουν καλύτεροι ή χειρότεροι. Ακόμα και το αν και το πόσο σε ελκύει ένας άνθρωπος είναι κάτι το οποίο εσύ και το μυαλό σου το χειρίζεστε, κατά κάποιον τρόπο, ειδικά αργότερα, στην πορεία μίας σχέσης μες στον χρόνο.

Δεν μπορούμε να περιμένουμε το τέλειο ταίρι, τις ιδανικές συνθήκες, τη φοβερή επικοινωνία, μια σχέση που θα ‘χει εξαρχής τις καλύτερες προοπτικές, γιατί πολύ απλά εκτός από εγωιστικό (αναρωτηθήκαμε αν είμαστε εμείς οι τέλειοι σύντροφοι;) είναι κι ουτοπικό. Ίσως βρεις έναν άνθρωπο ξεχωριστό, ίσως νιώσεις μια αύρα αλλιώτικη, κάτι που να σε ηρεμεί ή να σε βγάζει έξω από τα νερά σου, ό,τι είναι αυτό που ζητάς και χρειάζεται. Και μπορεί να ‘ναι όντως υπέροχο, όμως δε θα ‘ναι τέλειο -όχι τουλάχιστον απ’ την αρχή του.

Όλοι κουβαλάμε πληγές κι απωθημένα απ’ το παρελθόν, μνήμες από ανθρώπους και καταστάσεις που μας έχουν στιγματίσει, τόσο έντονα ώστε να επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας και στις επόμενες σχέσεις μας. Κι εσύ κι εκείνος που ψάχνεις για τον ρόλο του τέλειου. Όπως κι εσύ δεν είσαι ιδανικός, έχεις ευαίσθητα σημεία κι ιδιοτροπίες, έτσι κι αυτός.

Έχουμε κάπως μπερδεμένα τα πράγματα στο μυαλό μας. Νομίζουμε ότι το τέλειο για μας ταίρι είναι αυτό που θα μας κυνηγήσει, θα μας διεκδικήσει και θα μας τα δώσει όλα απ’ την αρχή, ρίχνοντας τις άμυνές του. Ξενερώνουμε εύκολα με κάποιον επιφυλακτικό, προσεκτικό, συγκρατημένο στις λέξεις του. Μα ο καλός σύντροφος δεν είναι αυτός που θα σε κανακέψει και θα σε κακομάθει, αλλά αυτός που θα σ’ αγαπήσει, θα σε βοηθήσει να εξελιχθείς, που θα προσπαθεί για σας, που θα κάνει βήματα μπροστά μες στη σχέση σας, κρατώντας σου το χέρι.

Ψάχνοντας το «τέλειο» απαιτούμε έναν έτοιμο, κομμένο και ραμμένο στα μέτρα μας, άνθρωπο, που θα μας ταιριάξει απόλυτα. Ενώ θα ‘πρεπε να ψάχνουμε απλά κάποιον πρόθυμο να μοιραστεί τη διαδρομή μαζί μας. Το τέλειο φτιάχνεται, δεν είμαστε συμβατοί μόνο με έναν άνθρωπο, και σίγουρα όχι απαραίτητα με κάποιον που θα ικανοποιεί κάθε προσδοκία μας, ακόμα κι αν χρειαστεί να χάσει τον δικό του εαυτό. Τελειότητα είναι να λειτουργούμε με αμοιβαίες υποχωρήσεις και παραχωρήσεις.

Δεν μπορούμε να αναζητάμε κάποιον που θα μας καταλαβαίνει και θα τον καταλαβαίνουμε απ’ την πρώτη στιγμή. Είναι παράλογο, εφόσον δε γνωριζόμαστε καν. Δεν μπορούμε να βρούμε τον τρελό κινηματογραφικό έρωτα και την ασφαλή βολική αγάπη, την ίδια στιγμή.

Καταλαβαίνω το κόνσεπτ, να μη σπαταλήσει ο ένας τον χρόνο του άλλου, αλλά δεν πάει έτσι. Προσπαθείς, προσπαθεί, δίνετε μια ευκαιρία. Αν δε βγήκε, δεν ήταν για να βγει. Αν βγήκε, δε σταματάτε να δουλεύετε μαζί πάνω σ’ αυτό που ονομάσατε «σχέση». Σαφώς, δεν είμαστε ανοιχτοί με όλους κι όλα, δε σκορπάμε ευκαιρίες. Απλά δεν υπάρχει πάντα ένας και μόνο σωστός. Υπάρχει ο δικός σου σωστός, τη δική σου σωστή στιγμή.

Αντιμετώπισε την ανθρώπινη κακία με σθένος

Άνθρωποι κακοί, μικρόψυχοι, μοχθηροί, ψεύτες, συκοφάντες, αγνώμονες. Αυτούς τους ανθρώπους θα τους συναντήσεις και εσύ σε αυτή τη ζωή. Και θα κληθείς μέσα από αυτή τη «συνάντηση» να επιβιώσεις αλλά κυρίως να αξιοποιήσεις το σπουδαίο μάθημα της ζωής που θα πάρεις. Όσο θα μεγαλώνεις και θα νομίζεις πως τα έχεις δει όλα (ή σχεδόν) όλα, η ζωή θα έρχεται για να σε διαψεύσει στέλνοντας σου εμπειρίες και μαθήματα που (και αυτά) θα αποτελέσουν την βασική πρώτη ύλη της συναισθηματικής ενηλικίωσης σου.
 
Κάθε ένας από εμάς, έχει βιώσει με διαφορετικό τρόπο και με ποικίλες μορφές εκφάνσεις ζήλιας, μοχθηρίας και κακίας. Και ίσως προσπαθείς και εσύ όπως και οι περισσότεροι να βρεις την αίτια, το λόγο μιας αδικαιολόγητης πισώπλατης μαχαιριάς, ενώ πασχίζεις να επουλώσεις ταυτόχρονα τις πληγές σου.
 
Ποιοι είναι όμως αυτοί οι άνθρωποι:
-Αυτοί που δεν σέβονται ιδιαιτερότητες και τα όρια του κάθε ανθρώπου, παραβιάζοντάς τα συνέχεια.
-Αυτοί που δεν σέβονται εσένα, την οικογένεια και τους ανθρώπους της ζωής σου.
-Όλοι αυτοί που επανειλημμένα έχουν δείξει πως δεν χαίρονται με τη χαρά σου, και δεν μπορούν να νιώσουν λύπη με τη θλίψη σου.
-Άνθρωποι που δεν έχουν ηθικούς φραγμούς και όρια.
-Όλοι εκείνοι που θα θυσίαζαν αξίες, ιδέες, σχέσεις, ανθρώπους απλά και μόνο για να πετύχουν το σκοπό τους.
-Όσοι κουτσομπολεύουν συνεχώς εσένα και τη ζωή σου στα λάθος άτομα.
-Εκείνοι που κρίνουν, κριτικάρουν και υπονομεύουν τους υπολοίπους για τα πάντα.
-Όσοι σε κακοποιούν λεκτικά, συναισθηματικά ή σωματικά.
-Οι εκμεταλλευτές.
-Οι ψεύτες και οι μυθομανείς.
-Και όλοι αυτοί οι άνθρωποι που η συναναστροφή και μόνο μαζί τους σε αρρωσταίνει προκαλώντας σου ακόμα και ψυχοσωματικά προβλήματα.
 

Πώς να αντιμετωπίσεις την κακία ξεκινώντας από το να προστατεύσεις τον εαυτό σου

Να θυμάσαι πως εσύ και μόνο εσύ ελέγχεις την αντίδραση που θα έχεις απέναντι στην κακία και στη μοχθηρία των ανθρώπων. Μπορεί να μην μπορείς να ελέγξεις πολλές από τις συνθήκες και πολλά από τα γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή σου, αλλά με εξάσκηση μπορείς να μάθεις πως να αντιδράς στις αρνητικές προ(σ)κλήσεις των ανθρώπων…
 
Ούτε η θερμόαιμη αντίδραση υπ’ ατμόν ούτε και η στωική υπομονετική και παθητική στάση θα σε οδηγήσουν στη λύτρωση από αυτούς τους ανθρώπους.
 
Η σπουδαία ερευνήτρια Brene Brown στο εξαιρετικό της βιβλίο Daring Greatly, προτείνει μια ευφυής αντίδραση όταν κάποιος είναι διαρκώς μοχθηρός απέναντι σου. Πριν επιτεθείς, άσε τον εαυτό σου να νιώσει τι του συμβαίνει. Πάρε βαθιές ανάσες. Σκέψου πως πολύ σύντομα θα το ξεπεράσεις. Πολύ συχνά δεν θέλουμε να παραδεχτούμε πως μας πλήγωσε η ανθρώπινη κακία ενός συγκεκριμένου ανθρώπου. Για να ελευθερωθείς από τον πόνο πρέπει πρώτα να τον έχεις βιώσει. Μην ξεχνάς πως είναι απόλυτα φυσιολογικό να αισθανθείς προδομένη, θυμωμένη, απογοητευμένη.
 
Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να αντιμετωπίσεις την ανθρώπινη κακία είναι η ΑΠΟΣΤΑΣΗ, ειδικά αν έχεις δοκιμάσει όλους τους τρόπους προσέγγισης. Μετά την ΑΠΟΣΤΑΣΗ, προσπάθησε να νιώσεις ΟΙΚΤΟ (γιατί δεν πρέπει να ξεχνάς πως πίσω από τόσο προβληματικούς ανθρώπους κρύβεται μεγάλη κακία και μεγάλος πόνος), και μετά ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΟΥ και απεγκλωβίσου. Πέτα μακριά από την μικρότητα των ανθρώπων και μην την αφήνεις να σε αγγίζει.
 

Πώς να αντιμετωπίσεις την κακία αλλά και τον άνθρωπο από τον οποίο προκύπτει.

  • Ελάττωσε το χρόνο μαζί τους
Προσπάθησε εάν είναι δυνατόν να τους βγάλεις τελείως από τη ζωή σου. Αν δεν γίνεται τότε κράτα τις επαφές και τις συζητήσεις μεταξύ σας σε τυπικό επίπεδο.
  • Συμβιβάσου με το πραγματικό πρόσωπο της κακίας
Αφού θα έχεις περάσει το πρώτο στάδιο της συνειδητοποίησης και του πόνου αντιμετώπισε και συμβιβάσου με την ιδέα ότι ΝΑΙ! Υπάρχει πολύ κακία εκεί έξω και πως και αυτή είναι κομμάτι αυτής της ζωής. Δες πίσω από το πρόσωπο τους (Πίσω από τις εκδηλώσεις κακίας βρίσκονται άνθρωποι “μικροί”, πληγωμένοι, φοβισμένοι, μικρόψυχοι και χαιρέκακοι).
  • Μην έχεις απατηλές προσδοκίες ότι μια μέρα αυτό το πρόσωπο θα γίνει αυτό που περιμένεις
Το κάνεις μάλλον και εσύ όπως το έχω παρατηρήσει στις περισσότερες. Πιστεύεις, ελπίζεις, εύχεσαι το πρόσωπο να αλλάξει και ματαιοπονείς πιστεύοντας πως κάποια στιγμή θα καταλάβει το μέγεθος της ανήθικης συμπεριφοράς του. Το να απαλλαγείς από μεγάλες προσδοκίες που δεν πρόκειται να επιβεβαιωθούν ποτέ, είναι κυριολεκτικά η μεγαλύτερη απελευθέρωση.
  • Μην προσπαθείς επανειλημμένως να τους εξηγήσεις την δική σου οπτική και να βελτιώσεις τα πράγματα
Αν έχεις ήδη προσπαθήσει, σταμάτα. Έτσι απλά. Ένας άνθρωπος που δεν θέλει να καταλάβει δεν πρόκειται να καταλάβει ποτέ.
  • Μην προσπαθείς να βρεις το λόγο της κακίας
Μην μπεις σε αυτή τη διαδικασία. Οι άνθρωποι που έχουν διαφορετικό ηθικό σύστημα αξιών από εσένα, έχουν και διαφορετικά ορμητήρια που τους ωθούν σε συγκεκριμένες συμπεριφορές.
  • Αναζήτα και στρέψου στην αγκαλιά όλων αυτών που σε αγαπάνε.
Στρέψου στους ανθρώπους της ζωής σου… Η αγάπη (ευτυχώς) νικάει. Και όχι μόνο στα παραμύθια.
Μην προσπαθείς επανειλημμένως να τους εξηγήσεις την δική σου οπτική και να βελτιώσεις τα πράγματα
 
Αν έχεις ήδη προσπαθήσει, σταμάτα. Έτσι απλά. Ένας άνθρωπος που δεν θέλει να καταλάβει δεν πρόκειται να καταλάβει ποτέ.
 
Μην προσπαθείς να βρεις το λόγο της κακίας
Μην μπεις σε αυτή τη διαδικασία. Οι άνθρωποι που έχουν διαφορετικό ηθικό σύστημα αξιών από εσένα, έχουν και διαφορετικά ορμητήρια που τους ωθούν σε συγκεκριμένες συμπεριφορές.
Αναζήτα και στρέψου στην αγκαλιά όλων αυτών που σε αγαπάνε.
 
Στρέψου στους ανθρώπους της ζωής σου… Η αγάπη (ευτυχώς) νικάει. Και όχι μόνο στα παραμύθια.

Ghosting: Πώς αντιμετωπίζουμε την απότομη διακοπή των σχέσεων

Έχετε βιώσει ποτέ σε μία σχέση σας – φιλική, συναισθηματική ή οποιασδήποτε άλλης φύσεως – ενώ όλα να αισθάνεστε πως πηγαίνουν καλά, ξαφνικά το άλλο πρόσωπο να εξαφανιστεί και να μη σας μιλάει χωρίς να σας έχει δώσει μία εξήγηση ή χωρίς να υπάρχει κάποιος λόγος που να ερμηνεύει αυτή τη συμπεριφορά;

Μία συμπεριφορά η οποία να σας έχει προβληματίσει και να προσπαθείτε να μάθετε για ποιο λόγο το άλλο άτομο σας συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο. Αν σας έχει συμβεί αυτό, τότε μιλάμε για ένα φαινόμενο το οποίο ονομάζεται εξαφάνιση (ghosting).

Μπορούμε να ερμηνεύσουμε άραγε γιατί υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι εξαφανίζονται από σχέσεις δίχως να δώσουν κάποια εξήγηση; Υπάρχει άραγε τρόπος ώστε να μάθουμε το γιατί; Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν καλλιεργήσει μία υγιή σχέση με τον εαυτό τους, έχουν μέσα τους πολλά συναισθηματικά κενά. Μάλιστα, όταν αντιληφθούν πως δεν επιθυμούν τελικά τα ίδια πράγματα με το έτερο πρόσωπο, προτιμούν να εξαφανιστούν από το να δώσουν μία εξήγηση στο άλλο άτομο.

Όταν ένας άνθρωπος γίνει αποδέκτης μίας τέτοιας συμπεριφοράς, πληγώνεται και βιώνει έντονα ένα συναίσθημα απόρριψης, θεωρώντας πως εκείνος ευθύνεται για αυτή τη συμπεριφορά. Το ghosting όμως είναι μία συμπεριφορά η οποία αφορά αποκλειστικά τον άνθρωπο που συμπεριφέρεται έτσι.

Η αλήθεια είναι πως δεν ταιριάζουμε όλοι οι άνθρωποι μεταξύ μας. Για αυτό ας μην επιτρέψουμε σε αυτό το φαινόμενο να μας κλονίσει την εμπιστοσύνη μας στις ανθρώπινες σχέσεις. Αν δεν ταιριάξαμε για τον οποιονδήποτε λόγο με έναν άνθρωπο, αυτό δε σημαίνει πως δεν είμαστε αγαπητοί, ούτε πως δεν μπορούμε να ταιριάξουμε με άλλους.

Αν ένας άνθρωπος αποστασιοποιηθεί από εμάς και μας δώσει την ευκαιρία, τον ρωτάμε και προσπαθούμε να μάθουμε την αιτία. Αν το άλλο άτομο δεν αποκριθεί ή είναι αρνητικό, τότε μένουμε ήσυχοι διότι πράξαμε αυτό που μπορούσαμε.

Αυτό που πρέπει να κάνουμε σε μία προσπάθεια να προστατεύουμε τον εαυτό μας, είναι το να κρατάμε τις άμυνες μας και να μην εμπιστευόμαστε απόλυτα ανθρώπους τους οποίους δε γνωρίζουμε καλά. Είναι εξίσου σημαντικό και εμείς οι ίδιοι να μάθουμε να είμαστε ειλικρινείς με τους άλλους και να τους εκφράζουμε τα πραγματικά μας συναισθήματα, δίχως να δίνουμε ψεύτικες ελπίδες και υποσχέσεις.

Ο συναισθηματικός μας κόσμος μπορεί να δεχτεί πολλά χτυπήματα σε αυτή τη ζωή. Όμως, είναι στο χέρι μας να μην επιτρέψουμε σε κανένα πλήγμα να μας καθορίσει και να μας αλλάξει.

Για εκείνους τους εκπληκτικούς ανθρώπους που μας αγαπούν γι αυτό που είμαστε

Αυτό είναι για εκείνους τους εκπληκτικούς ανθρώπους που μας έχουν αγκαλιάσει με όλα μας τα ελαττώματα και μας έχουν αγαπήσει ανεξάρτητα από τις ατέλειες μας.

Οι καλύτεροι μας φίλοι. Η αιώνια συντροφιά μας. Οι φύλακες μας. Οι συνεργοί μας. Ο δεύτερος εαυτός μας. Οι πιο πιστοί φίλοι μας.

Σας ευχαριστούμε που ήσασταν πάντα εκεί για μας.

Σας ευχαριστούμε που μας αγαπήσατε ανεξάρτητα από τις διαφορές μας.

Σας ευχαριστούμε που μας ενθαρρύνατε να είμαστε ο εαυτός μας.

Σας ευχαριστούμε που μας κάνετε να νιώθουμε πως ανήκουμε κάπου.

Σας ευχαριστούμε που μας κάνετε καλύτερους και σοφότερους.

Σας ευχαριστούμε για την ντόμπρα ειλικρίνεια σας.

Σας ευχαριστούμε που μας αγαπάτε κάθε στιγμή της ζωής μας.

Σας ευχαριστούμε που μένετε μαζί μας στις δυσκολίες.

Σας ευχαριστούμε που κρατάτε το χέρι μας στις άσχημες στιγμές και που μας φυλάσσετε από τον σκληρό κόσμο.

Σας ευχαριστούμε που μας καταλαβαίνετε χωρίς να κρίνετε τα λάθη μας.

Σας ευχαριστούμε που μας «χτυπάτε» με την αλήθεια και μας φέρνετε πίσω στην πραγματικότητα όταν είναι πολύ δύσκολο να το κάνουμε μόνοι μας.

Σας ευχαριστούμε που πιστεύετε σε εμάς όταν δεν το κάνει κανείς.

Σας ευχαριστούμε που είστε στο πλευρό μας όταν νιώθουμε πως όλος ο κόσμος είναι εναντίον μας.

Σας ευχαριστούμε που είστε υπομονετικοί και θεραπεύετε την ραγισμένη μας καρδιά.

Σας ευχαριστούμε που αποδέχεστε και αγαπάτε το χάλι που είμαστε κάποιες φορές.

Σας ευχαριστούμε που θυσιάζετε τον εαυτό σας για μας.

Σας ευχαριστούμε που προσπαθείτε να μας κάνετε να γελάσουμε όταν το μόνο που θέλουμε να κάνουμε είναι να κλάψουμε.

Σας ευχαριστούμε που είστε απόλυτα ειλικρινείς ακόμα και όταν η αλήθεια είναι πολύ σκληρή.

Σας ευχαριστούμε που δεν φοβάστε να αντιμετωπίσετε τους δαίμονες μας, να συζητήσετε τους φόβους μας και να φυλάξετε τα πιο σκοτεινά και τρομακτικά μυστικά μας.

Σας ευχαριστούμε που μας δίνετε την ελπίδα πως υπάρχει η αληθινή αγάπη.

Σας ευχαριστούμε που ακούτε τις βλακείες μας.

Σας ευχαριστούμε που ποτέ δεν μας εγκαταλείπετε.

Είστε η μεγαλύτερη ευλογία της ζωής μας. Είστε αυτοί που μας βοήθησαν να συνειδητοποιήσουμε πως αυτός ο κόσμος δεν είναι τόσο άσχημος και τρομακτικός όταν είσαι με ανθρώπους που νοιάζονται για σένα. Είστε η δύναμη που μας βοηθά να ξεπεράσουμε κάθε εμπόδιο. Είστε το κίνητρο που μας ωθεί όταν νιώθουμε πως δεν μπορούμε να προχωρήσουμε.

Είστε ό, τι καλύτερο θα μπορούσαμε να ζητήσουμε.

Σας ευχαριστούμε γι' αυτό.

Η καθαρή και απλή αλήθεια σπάνια είναι καθαρή και ποτέ δεν είναι απλή

Η αφετηρία των περισσότερων τριβών μεταξύ των ανθρώπινων πλασμάτων είναι ότι πιστεύουμε πως η αλήθεια μας είναι αλάνθαστη και βρίσκεται πάνω από την αλήθεια κάθε άλλου ανθρώπου. Η στάση αυτή μας κάνει να φερόμαστε με ακαμψία και να δείχνουμε ελάχιστη συναισθηματική κατανόηση για τους άλλους.

Το να βαδίζεις στη ζωή με βεβαιότητες είναι ο καλύτερος τρόπος να καταλήξεις θυμωμένος με όλο τον κόσμο.

Για να καταπολεμήσει τον πειρασμό της μονοσήμαντης σκέψης, ο διάσημος ψυχολόγος Έντουαρντ ντε Μπόνο μας προτείνει τα παρακάτω εργαλεία για να αναπτύξουμε την παράπλευρη σκέψη.
  • Να αλλάξουμε την ορθολογική ανάλυση με πρόκληση. Αντί να εκτιμούμε πώς είναι τα πράγματα, ας παίξουμε με το πώς θα μπορούσαν να είναι αν…
  • Να είμαστε αυθόρμητοι και να «ανοίγουμε τα φράγματα» για να μπαίνουν κάθε είδους ιδέες, όπως συμβαίνει σε μια συνεδρία brain–storming.
  • Να αφήνουμε κατά μέρος τις παλιές εκτιμήσεις ή κρίσεις, δηλαδή: να παράγουμε ιδέες χωρίς προκαταλήψεις.
  • Να αποδεχόμαστε όλους τους πιθανούς δρόμους και να αποφεύγουμε τις ετικέτες στην άσκηση της σκέψης.
 

Ο Μιχαήλ-Άγγελος δεν “βλέπει” στο πρόσωπο του Δαβίδ έναν μικρόσωμο βοσκό, αλλά ένα σύμβολο της νίκης

Αποτέλεσμα εικόνας για davidΤι είναι ο «Δαβίδ» του Μιχαήλ-Άγγελου; Είναι ο «Γίγας», «ίl Gigante», όπως τον ονόμασαν αμέσως οι κάτοικοι της Φλωρεντίας. Αλλά πώς σκέφθηκε ο Μιχαήλ-Άγγελος ν’ αναστρέψει την πανάρχαια συμβολική σχέση του μικρόσωμου Δαβίδ προς τον γίγαντα Γολιάθ και να ορθώσει, όπως όρθωσε, τον Δαβίδ; Πολλοί -όχι τότε στη Φλωρεντία, όπου όλοι αρκέσθηκαν να θαυμάσουν το έργο, αλλά στην εποχή μας-παραξενεύθηκαν για το τόλμημα του νεαρού γλύπτη. Δεν θέλησαν να σκεφθούν ότι τον Δαβίδ, έτοιμο να ρίξει τη σφενδόνη και να νικήσει τον φοβερό γίγαντα Γολιάθ, τον είδε ο Μιχαήλ-Άγγελος όχι ως τον μικρόσωμο βοσκό αλλά ως το σύμβολο της ομορφιάς, της νεότητας και της νίκης. Η αποστολή που έθεσε στον εαυτό του ο γλύπτης δεν ήταν αφηγηματική και νατουραλιστική. Ήταν αποστολή εξιδανικευτικού ρεαλισμού.

Ο Τζων Ράσκιν, στον ΙΘ’ αιώνα, υποστήριζε ότι ο Μιχαήλ-Άγγελος έδωσε, με το μέγα του παράδειγμα, ένα σύνθημα που οδήγησε στην παρακμή της τέχνης. Όσο χρησιμοποιούσαν οι καλλιτέχνες τις ικανότητες τους για να περιγράφουν πιστά το θέμα τους, η τέχνη προχωρούσε. Όταν άρχισαν – και το σύνθημα το ’δωσε ο Μιχαήλ-Άγγελος-να κάνουν το αντίστροφο, δηλαδή να χρησιμοποιούν το θέμα τους για ν’ αναπτύξουν και επιδείξουν τις ικανότητές τους, τότε η τέχνη άρχισε να πέφτει. Η θεωρία του Ράσκιν είναι πολύ έξυπνη, αλλά δεν είναι σωστή. Σχηματοποιεί πράγματα που δεν υπόκεινται σε σχηματοποίηση. Η αρχαία ελληνική γλυπτική δεν χωράει στο σχήμα του συλλογισμού του Ράσκιν. Ούτε η γοτθική τέχνη. Ούτε ο Μασάτσιο, που εγκαινιάζει ακριβώς τον ΙΕ’ αιώνα, δηλαδή εκείνον που για τον Ράσκιν ήταν ο αιώνας της μεγάλης ανόδου της τέχνης. Ούτε ο Πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα ή ο Ουτσέλλο. Φυσικά, ούτε ο Μποττιτσέλλι. Υπάρχουν Παναγιές του Μποττιτσέλλι που μοιάζουν με την «Αφροδίτη» του. Και η Αθηνά του είναι Αφροδίτη. Και η ίδια η Αφροδίτη του δεν είναι διόλου αρχαία.

Αλλά ας πούμε και κάτι άλλο. Αρκεί, τάχα, το γεγονός ότι ο Μιχαήλ-Άγγελος έπλασε ένα τεράστιο άγαλμα του Δαβίδ, για να πούμε ότι ξέφυγε από την αρχή της πιστής προσαρμογής στο θέμα του, και ότι ο Ντονατέλλο, αντίθετα, πρέπει να θεωρηθεί ότι έμεινε πιστός στο θέμα του, επειδή ο χάλκινος «Δαβίδ» του, ολόγυμνος κι αυτός, πλάσθηκε σε πολύ μικρότερες διαστάσεις; Σφριγηλότατος είναι κι ο Δαβίδ του Ντονατέλλο. Θα μπορούσαμε κάλλιστα να πούμε ότι μοιάζει περισσότερο μ’ ένα νεαρό Ηρακλή παρά με τον μελλοντικό ταπεινότατο υμνητή του Θεού. Το ύφος και η στάση του δείχνουν μάλιστα μια πιο προκλητική υπεροψία από το ύφος και τη στάση του τεράστιου Δαβίδ του Μιχαήλ-Άγγελου. Ο πρώτος, αν και μικρόσωμος, «ν’ ένας έφηβος γεμάτος αλαζονεία, ενώ ο άλλος είν’ ένας γαλήνιος ωραιότατος θεός ένας Απόλλων. Γιατί, τάχα, δεν έπρεπε να συλλάβει ο Μιχαήλ-Άγγελος τον Δαβίδ ως Απόλλωνα; Δεν νομίζουμε πως έχουν δίκιο όσοι λένε ότι τον παρουσιάζει ως Ηρακλή. Ο τύπος αυτός δεν είναι ο Ηρακλής. Αν παρουσίαζε τον Δαβίδ ως Ηρακλή, αυτό θα ’ταν ίσως λάθος.

Ο Άντον Σπρίνγκερ (Anton Springer) λέει ότι «απ’ όλα τα αγάλματα της αρχαιότητας ή των νεότερων χρόνων, αυτό (ο «Δαβίδ» του Μιχαήλ-Άγγελου) είναι χωρίς άλλο το ωραιότερο». Η κρίση αυτή ανήκει σ’ ένα πνεύμα που, στα τέλη του ΙΘ’ αιώνα, κατάφερε ν’ αγκαλιάσει τον Άλμπρεχτ Ντύρερ και τον Μιχαήλ-Άγγελο με το ίδιο πάθος. Και μίλησε για τον «Δαβίδ», όπως μιλούσαν οι ίδιοι οι σύγχρονοι του Μιχαήλ-Άγγελου. Συμμερίσθηκε τον αυθόρμητο θαυμασμό τους ως την υπερβολή. Κι ήταν φυσικό να φθάσουν και σε κάποιαν υπερβολή όσοι πρώτη φορά αντίκρισαν ένα άγαλμα που ο πλάστης του κατάφερε να συνδυάσει την ανδρική ωραιότητα με μια πρωτόφαντη, την ώρα εκείνη, τέλεια γνώση της ανατομίας του ανδρικού κορμιού. Και ήξεραν οι κάτοικοι της Φλωρεντίας ότι το αριστούργημα αυτό βγήκε από έναν όγκο μαρμάρου της Καρράρας που είχε εγκαταλειφθεί από καιρό στον καθεδρικό ναό τους και που όχι μόνον είχε υποστεί τις συνέπειες κάποιου αποτυχημένου γλυπτικού εγχειρήματος, αλλά είχε κι ένα συνολικό σχήμα που εδέσμευε τον Μιχαήλ-Άγγελο.

Ο Μιχαήλ-Άγγελος, όμως, έλυσε τα δεσμά του μαρμάρινου όγκου που του παραδόθηκε κι έπλασε ένα έργο ελευθερίας του πνεύματος, όπως μόνον οι αρχαίοι Έλληνες είχαν δείξει ως τότε ότι μπορούσαν να πλάθουν. Αυτή ακριβώς είναι η μεγάλη τομή που σημείωσε με την παρουσία του και με το δημιουργικό του χέρι ο Μιχαήλ-Άγγελος. Ο «Δαβίδ» του τοποθετήθηκε, στις 18 Μάιου του 1504, στην «Piazza de’ Signiori», μπροστά στη θύρα του Παλάτσο Βέκκιο (Palazzo Vecchio), δηλαδή του μεγάρου της Σινιορίας. Έτσι, πήρε τη θέση που κατείχε ως τότε η «Ιουδίθ» του Ντονατέλλο. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι που, όπως είπαμε στο προτελευταίο κεφάλαιο, ήταν μέλος της επιτροπής που είχε ορισθεί για να γνωματεύσει, είχε εκφράσει τη γνώμη να τοποθετηθεί αλλού. Αλλά ένα άλλο μέλος της επιτροπής, ο καλλιτέχνης χρυσοχόος Σαλβέστρο (Salvestro), υποστήριξε την άποψη ότι έπρεπε να εισακουσθεί η επιθυμία του δημιουργού του αγάλματος. Κι έγινε ό,τι επιθυμούσε ο Μιχαήλ-Άγγελος. Στο 1876, ύστερ’ από συζητήσεις που κράτησαν τριάντα χρόνια, κρίθηκε αναγκαία τη συντήρηση του αριστουργήματος η μεταφορά του στην Ακαδημία των Καλών Τεχνών, σε μιαν αίθουσα που διαμορφώθηκε ειδικά για να το δεχθεί. Στη θέση του, μπροστά στο Παλάτσο Βέκκιο, τοποθετήθηκε ένα μαρμάρινο αντίγραφο. Και στην Πλατεία Μιχαήλ-Αγγέλου, στις βόρειες παρυφές του λόφου του Σαν Μινιάτο (San Miniato), τοποθετήθηκε ένα πολύ επιτυχημένο χάλκινο αντίγραφο του «Δαβίδ», που μοιάζει να προστατεύει από ψηλά την πόλη της Φλωρεντίας και την κοιλάδα του Άρνο.

Το πρώτο γεωλογικό στοιχείο του συστήματος των νερών εδάφους στον Άρη

Ο Mars Express έχει αποκαλύψει το πρώτο γεωλογικό στοιχείο ενός συστήματος αρχαίων διασυνδεδεμένων λιμνών που κάποτε απλωνόταν βαθιά κάτω από την επιφάνεια του Κόκκινου Πλανήτη, πέντε από τις οποίες μπορεί να περιέχουν ορυκτά κρίσιμα για τη ζωή. Ο Άρης εμφανίζεται να είναι ένας άνυδρος κόσμος, όμως η επιφάνειά του δείχνει πειστικά σημάδια ότι μεγάλα ποσά νερού υπήρχαν κάποτε σε όλο τον πλανήτη. Βλέπουμε χαρακτηριστικά που θα είχαν απαιτήσει νερό για να διαμορφωθούν – διακλαδωμένα κανάλια ροής και κοιλάδες, για παράδειγμα – και μόλις το τελευταίο χρόνο ο Mars Express ανίχνευσε μια λίμνη υγρού νερού κάτω από το νότιο πόλο του πλανήτη.

Μια νέα μελέτη, τώρα, αποκαλύπτει την έκταση του υπόγειου νερού στον αρχαίο Άρη που προηγουμένως προβλέπονταν μόνο από μοντέλα. «Ο πρώιμος Άρης ήταν ένας κόσμος με νερό, όμως καθώς το κλίμα του πλανήτη άλλαζε το νερό αυτό αποτραβήχθηκε κάτω από την επιφάνεια για να διαμορφώσει λίμνες και “νερά εδάφους”», λέει ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Francesco Salese του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης την Ολλανδία. «Παρακολουθήσαμε αυτό το νερό στη μελέτη μας, καθώς η κλίμακα και ο ρόλος του είναι θέμα αντιπαράθεσης και βρήκαμε το πρώτο γεωλογικό στοιχείο ενός πλανητικού επιπέδου συστήματος νερών εδάφους στον Άρη».

Ο Salese και οι συνάδελφοί του εξερεύνησαν 24 βαθιών, κλειστών κρατήρων στο βόρειο ημισφαίριο του Άρη, με δάπεδα που απλώνονται σχεδόν 4000 m κάτω από το αρειανό «επίπεδο της θάλασσας» (επίπεδο που, δεδομένης της έλλειψης θαλασσών στον πλανήτη, είναι αυθαίρετα ορισμένο στον Άρη με βάση την ανύψωση και την ατμοσφαιρική πίεση). Βρήκαν χαρακτηριστικά στα δάπεδα αυτών των κρατήρων που θα μπορούσαν να έχουν διαμορφωθεί μόνο με την παρουσία νερού. Πολλοί κρατήρες περιέχουν πολλαπλά χαρακτηριστικά, όλα σε βάθη 4000 μέχρι 4500 m – που δείχνουν ότι οι κρατήρες αυτοί κάποτε περιείχαν λίμνες και ροές νερού που άλλαξαν και υποχώρησαν κατά τη διάρκεια του χρόνου.
Η εικόνα δείχνει την κατανομή ενός αριθμού βαθέων κρατήρων (σημειώνονται σαν τελείες) που εξερευνήθηκαν πρόσφατα ως μέρος της μελέτης στα νερά εδάφους στον Άρη. Οι κόκκινες και πορτοκαλί περιοχές της εικόνας αναπαριστούν τις περιοχές με χαμηλότερα υψόμετρα και οι μπλε και πράσινες με υψηλότερα.

Χαρακτηριστικά που περιλαμβάνουν κανάλια εγχαραγμένα στα τοιχώματα του κρατήρα, κοιλάδες που διαμορφώθηκαν από το τράβηγμα των νερών εδάφους, σκοτεινά, καμπυλωμένα δέλτα που θεωρούνται ότι έχουν διαμορφωθεί από την άνοδο και πτώση των επιπέδων του νερού, αυλακωτές αναβαθμίδες μέσα στα τοιχώματα του κρατήρα που διαμορφώθηκαν από στάσιμο νερό και ριπιδωτού σχήματος αποθέσεις ιζήματος που συνδέονται με νερό που ρέει. Το επίπεδο του νερού ευθυγραμμίζεται με τις προτεινόμενες ακτές ενός υποτιθέμενου αρειανού ωκεανού που θεωρείται ότι υπήρχε στον Άρη μεταξύ τριών και τεσσάρων δισεκατομμυρίων ετών.

Θεωρείται ότι ο ωκεανός αυτός μπορεί να έχει συνδεθεί με ένα σύστημα υπόγειων λιμνών που απλώνονται σε όλο το εσωτερικό του πλανήτη. Αυτές οι λίμνες θα πρέπει να υπήρχαν πριν από περίπου 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια, έτσι ίσως έχουν υπάρξει σύγχρονοι του αρειανού ωκεανού, σύμφωνα με την άποψη του Gian Gabriele Ori, επίσης συγγραφέα της έρευνας. Η ιστορία του νερού στον Άρη είναι σύνθετη και συνδέεται περίπλοκα με την κατανόηση του αν ή όχι η ζωή παρουσιάστηκε εκεί – και αν είναι έτσι, που, πότε και πώς έγινε αυτό;

Η εξέλιξη των λεκανών που είχαν νερό κατά τη διάρκεια του χρόνου.

Η ομάδα επίσης εντόπισε σημάδια ορυκτών μέσα σε πέντε από τους κρατήρες που συνδέονται με την ανάδυση της ζωής στη Γη: διάφοροι άργιλοι, ανθρακικά και πυριτικά άλατα. Το εύρημα προσθέτει βαρύτητα στην ιδέα ότι αυτές οι λεκάνες μπορεί κάποτε να είχαν τα συστατικά να φιλοξενήσουν ζωή. Επιπλέον, ήταν οι μόνες λεκάνες αρκετά βαθιές για να διασταυρώνονται με το εμποτισμένο με νερό μέρος της κρούστας του Άρη για μεγάλες χρονικές περιόδους, με αποδείξεις ίσως ακόμη θαμμένες στα ιζήματα σήμερα.

Η εξερεύνηση σε μέρη όπως αυτά μπορεί έτσι να αποκαλύψει τις κατάλληλες συνθήκες για ζωή στο παρελθόν και ως εκ τούτου υψηλά σχετιζόμενες με αστροβιολογικές αποστολές όπως η ExoMars – μια κοινή προσπάθεια των ESA και Roscosmos. Ενώ ο ExoMars Trace Gas Orbiter μελετάει ήδη τον Άρη από επάνω, η επόμενη αποστολή θα εκτοξευθεί τον επόμενο χρόνο. Συγκροτείται από ένα ρόβερ – πρόσφατα πήρε το όνομα της Rosalind Franklin – και μια επιστημονική πλατφόρμα επιφανείας και θα στοχεύσει και θα εξερευνήσει αρειανούς τόπους που θεωρούνται ότι είναι κλειδί στο κυνήγι για σημάδια ζωής στον Άρη.

Τέτοια ευρήματα θεωρούνται τεράστιας σημασίας καθώς βοηθούν τους επιστήμονες να προσδιορίσουν τις περιοχές του Άρη που είναι τα πλέον υποσχόμενα για την ανακάλυψη σημαδιών για ζωή στο παρελθόν.

Η Μαγική Πρωτομαρτιά

Μάρτης και Προλήψεις

Προσοχή! Το μόνο που επιτρέπεται να κάνετε την 1η του Μάρτη, είναι να φυτέψετε ένα βασιλικό. Κι ως τις 6 του μήνα, μην τολμήσετε να πλύνετε ρούχα, γιατί θα έρθουν οι Δρίμνες και θα τα κατακάψουν. Κι ούτε να λουστείτε ούτε να κολυμπήσετε. Επειδή, αν το κάνετε, οι Δρίμνες θα κάψουν το κορμί σας. Κι αν θέλετε να μάθετε, τι είναι οι Δρίμνες, σας λέμε ότι πρόκειται για πνεύματα αόρατα που ζουν μέσα στα νερά και τους δίνουν δύναμη. Πνεύματα, που όμως σας επιτρέπουν, αν ξέρετε την τέχνη, να προβλέψετε, τι καιρό θα κάνει όλο τον χρόνο: Μια μέρα για δυο μήνες. Είναι τα μερομήνια που κακώς κάποιοι τα συνδέουν με τις πρώτες μέρες του Αυγούστου. Το σωστό είναι 1-6 του Μάρτη, καθώς αυτές οι μέρες ονομάζονται δρίμ(ν)ες.

Ναι, η πρώτη του Μάρτη έχει μαγική δύναμη. Επειδή η νεκρανάσταση της βλάστησης δεν επαφιόταν μόνο στις πομπές του Διονύσου παλιά, του Καρνάβαλου αργότερα υπήρχαν πάντα οι γιορτές της 1ης του Μάρτη, αρχής της χρονιάς, πριν να παγιωθεί η 1η του Γενάρη και «την Πρωτομαρτιά, πέφτει απ’ τον ουρανό το κάρβουνο, να ζεσταθεί η γης κι από τότες αρχινούν οι ζέστες» είναι η «μεγάλη ώρα του έτους». Γι’ αυτό, ο ήλιος του Μάρτη καίει σαν κάρβουνο και μαυρίζει τα πρόσωπα των παιδιών. Με τον μαγικό κύκλο, τον «Μάρτη» μπορούμε ν’ αποφύγουμε το κακό: Κλωστές άσπρη και κόκκινη και καμιά φορά και χρυσή, στριφογυρίζονται και αφήνονται πάνω στα κλαδιά μιας τριανταφυλλιάς όλη νύχτα, κάτω απ’ τ’ άστρα.

Το πρωί, ο «Μάρτης» είναι έτοιμος ως το πιο αποτελεσματικό φυλαχτό. Περιδένεται στον καρπό ή στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού και μένει εκεί, όσο η τοπική πρόληψη επιτάσσει. Αν το παιδί δεν έχει ακόμα χρονίσει, ο «Μάρτης» περνιέται στον λαιμό. Για σιγουριά, εφτά «Μάρτηδες» οπότε «Μάρτης δεν πιάνει το μωρό». Αν τον περάσουν στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού, ούτε όταν περπατάνε σκοντάφτουν ούτε όταν τρέχουν κι αν μπει «Μάρτης» στο χερούλι της στάμνας, το νερό μένει πάντα δροσερό. Στη Μυτιλήνη και στην Κάρπαθο, «όποια κοπελιά έχει αρμαστό (αρραβωνιαστικό), του στέλνει τον άρτη κι αν ο αρμαστός είναι στην ξενιτιά, βάζει τον Μάρτη στον φάκελο, μαζί με το γράμμα».

Συνήθως, ο «Μάρτης» φοριέται ως την χριστιανική Ανάσταση, τότε, τον βγάζουν και τον δένουν σε μια τριανταφυλλιά, για να πάρουν το χρώμα της. Στην Κάρπαθο κι αλλού, τον δένουν στην αναστάσιμη λαμπάδα, να καεί μαζί με το κερί. Στη Θήβα και τα Μέγαρα, τους δένουν στο αρνί του Πάσχα και καίγονται καθώς γυρνά η σούβλα. Στ’ Άγραφα, βγάζουν τον «Μάρτη», μόλις δουν χελιδόνι. Τα παιδιά, τον αφήνουν στα δέντρα «για να τον πάρουν τα χελιδόνια» και τραγουδούν: Άφ’κα σύκο και σταφύλ’ / και σταυρό κι αθημουνίτσα / γύρ’σα πίσω, δεν τα βρήκα / λίτσαρ-λίτσαρ, λίτσαρ-λίτσαρ».

Συμβολικά το λευκό και το κόκκινο χρώμα το συναντάμε συχνά στη δεισιδαιμονία όταν είναι να αποτρέψουμε κάποιο κακό. Αυτό μνημονεύεται και από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Ο Αρτεμίδωρος στα «Ονειροκριτικά» συσχετίζει τους διάφορους στεφάνους των μαγισσών, ο Βιργίλιος στα «Βουκολικά» αναφέρει πολύχρωμους μίτους περιδεμένους τρεις φορές σε εικόνα ερωμένου για να τον σαγηνέψουμε. Ο Πετρώνιος αναφέρει όμοιες μαγγανείες, όπου δένουμε πολύχρωμο στήμονα στον τράχηλο. Οι Βυζαντινοί αναφέρουν τη χρήση βαμμένης κλωστής κατά της βασκανίας. Στα Ελευσίνια μυστήρια κατά την αρχαιότητα οι νεαροί μύστες φόραγαν κρόκους στο δεξί χέρι και στο πόδι. Πρόκειται λοιπόν για έθιμο πανάρχαιο, ή όμοιο πανάρχαιων εθίμων.

Το ιδιότυπο αυτό ασπροκόκκινο βραχιολάκι όταν έφευγε ο Μάρτιος στην κεντρική Ελλάδα τουλάχιστον το έβγαζαν και το κρεμούσαν στο πιο ψηλό κλαδί των δένδρων που ήταν πλησίον στα σπίτια με τις χελιδονοφωλιές και αυτό γιατί: Ο Μάρτιος είναι, ο μήνας της εαρινής μετανάστευσης πτηνών από την Αφρικανική ήπειρο στην Ελλάδα κυρίως και στα Βαλκάνια κατ΄ επέκταση.

Τα πτηνά αυτά μεταφέρουν συχνότατα ασθένειες των θερμότερων κλιμάτων που με την αυξημένη υγρασία της άνοιξης επωάζονται. Στη λαογραφία αναφέρεται πως τα παιδιά πρέπει να σέβονται, να αγαπούν και να μην πειράζουν τα χελιδόνια επειδή λειτουργούσαν ως «οικόσιτα» πτηνά που έκτιζαν τις φωλιές τους στους τοίχους των σπιτιών με το σκεπτικό ότι ήταν χρήσιμα εξολοθρεύοντας τα έντομα, κυρίως κουνούπια, που ήταν βλαβερά για τον άνθρωπο και τα οποία κουνούπια τα ίδια τα χελιδόνια μετέφεραν στο πτίλωμα τους από το ταξείδι τους από την Αφρική. Ο ένας λόγος ήταν εν μέρει αυτός, ο δεύτερος λόγος ήταν ότι οι παλαιότεροι γνώριζαν για τις ασθένειες αυτές και δεν ήθελαν τα παιδιά τους να μολυνθούν.

Μαζί με τα υγιή χελιδόνια και άλλα πουλιά μεταναστεύουν και ασθενή. Ειδικά το ασθενές χελιδόνι εάν δει κόκκινο χρώμα το αποφεύγει και δεν πλησιάζει, αντιθέτως το υγιές χελιδόνι μαζεύει την ασπροκόκκινη κλωστίτσα που την βρίσκει στο ψηλό κλαδί του δένδρου και την μεταφέρει στην φωλιά του για να αποτρέψει την χρήση της από τον ασθενή εισβολέα και να κλωσήσει τα υγιή αυγά του. Για τον λόγο αυτό της υγείας οι παλαιότεροι είχαν σκαρφιστεί την χρησιμότητα των χελιδονιών, κυρίως, και απέτρεπαν τα παιδιά να παίζουν μαζί τους και να πλησιάζουν τις χελιδονοφωλιές.

Στη Σωζόπολη (περιοχή της Βουλγαρίας σήμερα, στην παραλία του Ευξείνου Πόντου), όταν έβλεπαν χελιδόνι, έβγαζαν τον «Μάρτη» και τον τοποθετούσαν κάτω από μια μεγάλη πέτρα. Μετά από σαράντα ημέρες, σήκωναν την πέτρα. Αν από κάτω υπήρχαν μερμήγκια, σήμαινε πως η παραγωγή θα πήγαινε πολύ καλά. Στην Κύζικο (Προποντίδα), έκοβαν τον «Μάρτη» και τον πετούσαν καταγής, όταν έβλεπαν πελαργό. Ταυτόχρονα, απάγγελναν: «Λέλεκα, χατζή μπαμπά / ρίξε γρόσια και φλουριά».

Η συνήθεια να δένονται με τον «Μάρτη» είναι πολύ παλιά. Αναφέρεται γύρω στα 400 μ.κ.ε. από τους χριστιανούς που φυσικά τον αντέγραψαν από την αρχαία Ελληνική παράδοση, άλλωστε ο μεγάλος λαογράφος Ν.Γ. Πολίτης τη θεωρεί γνήσιο ελληνικό έθιμο, καθιερωμένο από την αρχαία λατρεία. Συνδέεται με την «κρόκη», κλωστή που οι μυημένοι στα Ελευσίνια Μυστήρια περνούσαν στο δεξί χέρι και το αριστερό πόδι αποδίδοντάς της συμβολική έννοια που όμως μας είναι άγνωστο, τι σήμαινε.

Ο ήλιος του Μάρτη είναι το πιο γνωστό και πιο μεγάλο κακό που επέρχεται με την «Πρωτομαρτιά».

Οι Δρίμ(ν)ες είναι το δεύτερο.

Ανάλογα με τον τόπο, η καταστροφική τους επίδραση ισχύει τις έξι ή δέκα ή δώδεκα πρώτες μέρες του μήνα, ή «τις τρεις πρώτες, τρεις μεσαίες και τρεις τελευταίες μέρες». Είναι δαιμονικά, νύμφες των νερών και καταστρέφουν ανθρώπινα κορμιά, ξύλα και πανιά. Όσα πανιά πλυθούν, λιώνουν. Όσα ξύλα κοπούν, σαπίζουν. Και καλό είναι οι άνθρωποι να μη λούζονται και να μην κόβουν ξύλα τις κρίσιμες μέρες. Κι ακόμα καλύτερα, να ρίξουν στα νερά ένα πέταλο που δρα σαν γιατρικό κι έχει αποτρεπτική δύναμη, καθώς το σίδερο διώχνει τα δαιμόνια.

Το τρίτο και τελευταίο κακό της «Πρωτομαρτιάς» είναι οι παρενέργειες της αλλαγής του χρόνου, καθώς η ζέστη δεν έρχεται μόνη. Την παραμονή, όπως και την αντίστοιχη της Πρωτοχρονιάς, παιδιά γυρνούν σπίτι με σπίτι τάχα κουτσαίνοντας και κρατώντας τενεκέδες που τους χτυπούν μεταξύ τους, να κάνουν θόρυβο, και τραγουδούν: «Όξω, Κοτσοφλέβαρε / να ΄ρθει ο Μάρτης με χαρά και με πολλά λουλούδια». Οι νοικοκυρές καθαρίζουν το σπίτι, ρίχνουν τα σκουπίδια έξω, σπάνε στην πόρτα κάποιο πήλινο και τραγουδούν: «Βγαίνει ο κακόχρονος, / μπαίνει ο καλόχρονος. / Όξω ο Κουτσοφλέβαρος. / Όξω, ψύλλοι, ποντικοί, / μέσα Μάρτη και χαρά / και καλή νοικοκυρά!».

Επειδή, μαζί με τον Μάρτη και την πρώιμη ζέστη, πλακώνουν όλα τα ζωύφια, κυρίως ψύλλοι και κοριοί που πρέπει να εξορκιστούν, ώστε να μην ενοχλούν τους ανθρώπους. Το έθιμο είναι απλωμένο σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Στη Γερμανία, με κρότους, σπασίματα πήλινων αλλά και μαγικούς κύκλους προσπαθούν να διώξουν φίδια, ποντικούς και ζωύφια. Οι εκδηλώσεις συμπίπτουν με την δυτική χριστανική γιορτή του Πέτρου, που πέφτει 22 Φεβρουαρίου, μέρα κατά την οποία οι εκεί αρχαίοι λαοί θεωρούσαν ως Πρωτοχρονιά.

Εκεί, τα μαγικά ολοκληρώνονται με μιμητικές πράξεις, δήθεν όργωμα με ψεύτικο άροτρο αλλά και περιφορά αρότρου που οδηγούν νεαροί αλλά σέρνουν κορίτσια. Ανάλογες γιορτές στην Αγγλία συνδέονται με την Πρωτομαγιά. Στον μεσαίωνα ήταν παντού διάσημες στην «γιορτή των Τρελών». Στην αρχαία Ρώμη, συνέπιπταν με τα Σατουρνάλια. Στην Ελλάδα, με τις γιορτές της διονυσιακής λατρείας.

Το ότι ο πρώτος μήνας του ρωμαϊκού έτους ονομάστηκε Μάρτιος (Martius), παίρνοντας το όνομα του θεού Mars (μετονομασία του ελληνικού Άρη), είναι γνωστό. Εκείνο που ίσως οι πολλοί δεν γνωρίζουν είναι το ότι ο Mars, πριν να γίνει θεός του πολέμου, είχε τελείως αντίθετες ιδιότητες ανάμεσα στις οποίες και η διόλου πολεμική της «ευετηρίας» (της δύναμης που έκανε την χρονιά να πάει καλά). Φυσούσε μαζί με τους ανοιξιάτικους ανέμους πάνω από τους αγρούς και βοηθούσε γη, δέντρα και φυτά να βλαστήσουν. Για τους Ρωμαίους άλλωστε, ο κάθε μήνας ή είχε σχέση με θεό ή βλάστηση ή δεν άξιζε καν να έχει όνομα.

Ο Ιανουάριος κατακυρώθηκε ως πρώτος μήνας της χρονιάς το 152 π.κ.ε. και αποτελούσε, μετά τη χειμερινή τροπή του ήλιου το «κομμάτι» του χρόνου, μέσα από το οποίο περνούσαν στο νέο έτος. Πήρε, λοιπόν, το όνομα του «διπρόσωπου» Ιανού, θεού της αρχής και του τέλους. Ο ελληνικός Φλεβάρης (φλέβα, πολύ νερό) είναι ο ρωμαϊκός Φεβρουάριος, από το λατινικό ρήμα februare (καθαίρειν). Ως τελευταίος πριν από τον πρώτο της νέας χρονιάς, ο Φλεβάρης ήταν μήνας των καθαρμών που με κάθε επισημότητα τελούσαν οι Εστιάδες παρθένες.

Ο Απρίλιος έχει να κάνει με το ρήμα aperire (ανοίγειν) επειδή τότε ανοίγουν τα λουλούδια και μπαίνουν στη φάση της καρποφορίας. Ο Μάης συνδυάζεται με τη λέξη magis (περισσότερο), καθώς τον μήνα αυτό τα πάντα, από τα σπαρτά και τα λαχανικά ως τα δέντρα, μεγαλώνουν. Ο Ιούνιος έχει την ίδια ρίζα με η λέξη Juventus (Γιουβέντους) που σημαίνει «νεανική ωριμότητα», ενώ Juno ήταν η θεά του γάμου: Όλα ωριμάζουν, περιμένοντας τον θερισμό.

Οι δυο επόμενοι μήνες (Ιούλιος και Αύγουστος), πριν να πάρουν τα ονόματα του δολοφονημένου Ιούλιου Καίσαρα και του πρώτου αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου, αναφέρονταν απλά με τον αριθμό τους (Quintilis – Πέμπτος μετά την ρωμαϊκή πρωτοχρονιά και Sextilis – Έκτος), όπως και ο επόμενος September – Σεπτέμβριος – Έβδομος, Οκτώβριος – Όγδοος, Νοέμβριος – Ένατος και Δεκέμβριος – Δέκατος.

Για έναν πολύ απλό λόγο, όπως εξηγεί ο E. Fehrle: Όταν ο σπόρος ωριμάσει, τότε κανένας δεν έχει ανάγκη την επίκληση θεού για να πάει καλά η σοδειά του. Αγρότες αλλά και ρεαλιστές, οι Ρωμαίοι δεν έβρισκαν για ποιο λόγο θα έπρεπε να αφιερώσουν σε κάποια θεότητα ή δύναμη εκείνους τους μήνες που έτσι κι αλλιώς δεν προσφέρονται για αγροτικές εργασίες σχετικές με την ανάπτυξη της καρποφορίας. Οπότε απλά τους αριθμούσαν σε σχέση με τους προηγούμενους. Η τάση αυτή δεν σήμαινε ασέβεια, καθώς οι Ρωμαίοι ήταν όντως πρακτικοί άνθρωποι και εφάρμοζαν τη μέθοδο σε πολλές περιπτώσεις, ακόμα και στα παιδιά τους.

Αντί να σκοτώνονται, πώς θα ονομάσουν το κάθε παιδί τους, το βάπτιζαν με τον «αύξοντα αριθμό» του: Sextus Pompeius (Έκτος Πομπήιος) ο αντίπαλος του Καίσαρα, Quintus Cicero (Πέμπτος Κικέρων) ο ρήτορας. Μας έμειναν έτσι ως αριθμοί οι μήνες από τον Σεπτέμβρη ως τον Δεκέμβρη, επειδή από τους Ρωμαίους διαδόθηκε το ημερολόγιο σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Για να ξαναγυρίσουμε στον Μάρτη, οι Αθηναίοι είχαν μια πολύ λογική εξήγηση για τον λόγο για τον οποίο «μια κλαίει και μια γελάει». Ο Μάρτης, έλεγαν, έχει δυο γυναίκες. Μια πολύ πλούσια αλλά πανάσχημη και μια πάμφτωχη αλλά πανέμορφη. Αυτός κοιμάται στη μέση. Όταν γυρνά προς τη μεριά της άσχημης, κατσουφιάζει, μαυρίζει και σκοτεινιάζει ο κόσμος όλος. Όταν γυρνά προς τη μεριά της όμορφης, γελάει, χαίρεται και λάμπει ο κόσμος όλος. Πλην όμως, τις πιο πολλές φορές γυρνά προς τη μεριά της άσχημης, καθόσον αυτή τρέφει κι αυτόν και την όμορφη. Οπότε είναι άσκοπο να περιμένετε ότι τον Μάρτη θα έχει πολλές λιακάδες. Η δύναμη του χρήματος γαρ.

Υπάρχει κι άλλη εξήγηση για το ότι ο Μάρτης «μια κλαίει και μια γελάει». Ήταν τότε που οι δώδεκα μήνες απέκτησαν ένα βαρέλι κρασί με δώδεκα κάνουλες, τη μια πάνω από την άλλη. Πάνω που συζητούσαν, ποιος μήνας να πάρει ποια κάνουλα, ο Μάρτης τους ζήτησε, επειδή ήταν γέρος, να του δώσουν την κάτω κάτω. Οι άλλοι δέχτηκαν, καθώς κανένας τους δεν σκέφτηκε ότι το κρασί αδειάζει από πάνω προς τα κάτω. Κι όλο έβλεπαν τον Μάρτη να πηγαίνει, ν’ ανοίγει την κάτω κάνουλα και να πίνει, να πίνει, τελειωμό να μην έχει. Κάποτε αποφάσισαν να πιουν το δικό τους μερίδιο. Ανοίγει ο πρώτος την πάνω κάνουλα. Φυσικά και δεν βγάζει κρασί. Ανοίγουν ο δεύτερος, ο τρίτος, όλοι τις δικές τους. Ούτε σταγόνα. Μόνο η κάτω κάτω, του Μάρτη, έβγαζε λίγο ακόμα. Κατάλαβαν, τι έγινε. Άρχισαν να τσακώνονται, τι να τον κάνουν τον γέρο Μάρτη. Ακόμα δεν έχουν καταλήξει: Τη μια λένε να τον κρεμάσουν κι ο Μάρτης κλαίει, την άλλη να τον συγχωρήσουν κι ο Μάρτης γελάει.

Όσο για τις 31 του ημέρες, ούτε αυτές ήταν όλες δικές του. Στα Καλάβρυτα εξηγούσαν ότι αρχικά ο Μάρτης είχε 28 μέρες κι ο Φλεβάρης 31. Μια χρονιά, έτυχε ο Μάρτης να είναι συνέχεια στις καλές του, οπότε ούτε κρύο ούτε βροχές ούτε χιόνια ταλαιπωρούσαν τους ανθρώπους. Ανάμεσα στις τυχερές, μια γριά με κάμποσες κατσίκες και κάμποσα αρνιά τις χαιρόταν αυτές τις μαρτιάτικες καλοσύνες. Ήταν όμως κακιασμένη κι όταν έφτασε η τελευταία μέρα του μήνα, η 28η, δεν άντεξε κι ευχήθηκε στον Μάρτη να πεθάνει, λέγοντας: «Στην πομπή σου, γέρο Μάρτη. Τ’ αρνοκάτσικά μου καλά περάσανε».

Θύμωσε ο Μάρτης, έχασε το κέφι του, πήγε στον Φλεβάρη, του ζήτησε τρεις μέρες κι έγινε χαμός. Από τότε, ο Φλεβάρης έχει 28 μέρες κι ο Μάρτης 31. Τη συγκεκριμένη χρονιά, τις τρεις τελευταίες μέρες του, ο Μάρτης έκανε τρομερό κρύο, φυσούσε διαβολεμένα και χιόνιζε από το πρωί ως το βράδυ. Οι άνθρωποι χώθηκαν στα σπίτια της να ζεσταθούν κι η γριά, ξεπαγιασμένη, στριμώχτηκε στο τζάκι, κάτω από το τσουκάλι. Ούτε εκεί κατάφερε να ζεσταθεί.

Τρελαμένη από το κρύο, μπήκε μέσα στο τσουκάλι κι έγινε βραστή. Από τότε έμεινε η παροιμία «Ο Μάρτης έβαλε την γριά μεσ’ στο τσουκάλι». Στα Καλάβρυτα όμως, αυτές τις τρεις τελευταίες μέρες τις βάφτιζαν καθεμιά με το όνομα μιας από τις τρεις πιο μεγάλες σε ηλικία γριές. Αν η μέρα ήταν καλή, έλεγαν πως και η γριά που η μέρα της ανήκε ήταν καλός άνθρωπος. Αν η μέρα ήταν κακή, συμπέραιναν ότι και η γριά ήταν κακός άνθρωπος κι από αυτήν ξεκινούσε η «κακιά μέρα».

Το ότι ουσιαστικά ο χρόνος αλλάζει την 1η του Μάρτη, το φανερώνουν μια σειρά από έθιμα, πολλά από τα οποία έχουν χαθεί με την πάροδο του χρόνου. Σε πολλά μέρη, την τελευταία νύχτα του Φλεβάρη έσβηναν τη φωτιά, πριν να πάνε για ύπνο, ώστε το πρωί να ανάψουν καινούρια. Αλλού, πρωί «Πρωτομαρτιάς» έχυναν το νερό της προηγούμενης μέρας και πήγαιναν στη βρύση να πάρουν νέο, ως αρχή μιας νέας περιόδου, πιο ευοίωνης.

Στα Μέγαρα, πρωί πρωί Πρωτομαρτιάς, οι γυναίκες πήγαιναν στα χωράφια και πλένονταν με δροσιά κριθαριού (τις σταγόνες που μάζευαν από τα πρώιμα φύλλα του), έβγαζαν στάχυα και τα πήγαιναν, νωπά ακόμα, στο σπίτι και τα κρεμούσαν στις πόρτες για να είναι δροσεροί όλο τον χρόνο οι χώροι. Στην Αθήνα, με το που ξημέρωνε, κάθε νοικοκυρά πήγαινε στο πηγάδι, έπαιρνε το «αμίλητο νερό» (δεν έπρεπε δηλαδή να μιλήσει σε κανέναν, ώσπου να ολοκληρώσει το έργο της), έβρεχε μ’ αυτό λίγο γρασίδι και ράντιζε όλους όσοι κοιμόντουσαν. Μετά, ράντιζε κι όλους τους χώρους του σπιτιού. Αφού τα τέλειωνε όλα αυτά, απάγγελλε: «Ήρθες Μάρτη; Ήρθ’ η γεια σου, / ήρθ’ η πληθομαμμουδιά σου / Μέσα Μάρτης και χαρά / και καλή νοικοκυρά». Αν η όλη τελετουργία γινόταν σωστά, η δροσιά έμπαινε στο σπίτι κι εξασφάλιζε υγεία και ευτυχία για όλα τα μέλη της οικογένειας.

Τα πράσινα κλαδιά και τα γεμάτα χυμό βλαστάρια έχουν την «Πρωτομαρτιά» τη δύναμη της θαλερότητας και της γονιμότητας. Και μπορούν να τις μεταδώσουν σ’ ανθρώπους και ζώα, αν τα βουτήξουν στη δροσιά (όπως των Θεοφανίων με το αγιασμένο νερό) και χτυπήσουν έπειτα μ’ αυτά εκείνους, στους οποίους πρέπει οι δυνάμεις αυτές να μεταδοθούν. Στην περιοχή του Πωγωνίου (το βόρειο κομμάτι του νομού Ιωαννίνων, γύρω από το Δελβινάκι), «σηκώνεται ένας το πρωί και παίρνει μια κρανιά ανθισμένη και χτυπάει όλους μέσα στο σπίτι λέγοντας: να είστε στέρεοι όλη τη χρονιά σαν την κρανιά (γερός θάμνος του δάσους)».

Στην Κρήτη, «την Πρωτομαρτιά κόβγουν μιαν ασφεντουλιά και χτυπούν μ’ αυτή τα βούγια και λένε: Μάρτης είναι σήμερο, κι άλλαξε την τριχιά σου / και βάλε πήχες το λαρδί και πιθαμές το ξύγκι». Στην Κω, χτυπούν μια γάτα. Στην Γερμανία, τα κορίτσια που έβλεπαν το πρώτο χελιδόνι πλένονταν με δροσιά ή κυλιόντουσαν στο γρασίδι για να μην τους πονά η μέση το καλοκαίρι, κυρίως την εποχή του θερισμού.

Ένα πανάρχαιο έθιμο με ρίζες στις εποχές της μαγείας και συνδεμένο με θρησκευτικές δοξασίες, είναι η «περιφορά της χελιδόνας». Μεταδόθηκε και στους γερμανικούς λαούς κι απλώθηκε σ’ όλη σχεδόν την Ευρώπη, επιβιώνοντας και μετά την εξαφάνιση της μαγείας. Σήμερα, επιζεί σε περιοχές της Θράκης και δηλώνει με τον πιο εύγλωττο τρόπο τον ερχομό της νέας χρονιάς «μαζί με τα χελιδόνια»: Την 1η του Μάρτη, ανά δυο, τα παιδιά παίρνουν ένα καλάθι, το γεμίζουν με φύλλα κισσού (σύμβολα του θεού Διονύσου και της βλάστησης, με τα οποία, εκτός των άλλων, μεταδίδεται η θαλερότητα και η γονιμότητα στα ζώα και στις κότες). Μέσα στο καλάθι περνούν ένα ραβδί, στην άκρη του οποίου προσαρμόζουν ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδονιού. Είναι η χελιδόνα, στον λαιμό της οποίας κρεμούν κουδουνάκια που ηχούν, όταν κάποιος κινεί το ραβδί.

Μ’ αυτή την κατασκευή που παίζει τον ίδιο ρόλο με το τρίγωνο στα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν: «Ήρθε, ήρθε χελιδόνα, / ήρθε κι άλλη μελιδόνα, / κάθισε και λάλησε, / και γλυκά κελάδησε: / «Μάρτη, Μάρτη μου, καλέ, / και Φλεβάρη φοβερέ, / κι αν φλεγίσεις κι αν τσικνίσεις, / καλοκαίρι θα μυρίσεις. / Κι αν χιονίσεις, κι αν κακίσεις, / πάλιν άνοιξιν θ’ ανθίσεις. / Θάλασσα επέρασα / και στεριάν δεν ξέχασα, / κύματα κι αν έσχισα, / έσπειρα, ’κονόμησα. / Έφυγα κι αφήκα σύκα, / και σταυρόν και θημωνίτσα, / κ’ ήρθα τώρα κ’ ηύρα φύτρα, / κ’ ηύρα χόρτα, σπάρτα, βλίτρα, / βλίτρα, βλίτρα, φύτρα, φύτρα».

Και συνεχίζει: «Συ, καλή νοικοκυρά, / έμπα στο κελάρι σου, / φέρ’ αβγά περδικωτά, / και πουλιά σαρακοστά, / δώσε και μιαν ορνιθίτσα, / φέρε και μια κουλουρίτσα. / Μέσα δω που ’ρθαμε τώρα, / μέσα γεια, μέσα χαρά, / στον αφέντη, στην κυρά, / στα παιδιά και στους γονείς / σ’ όλους τους τούς συγγενείς. / Μέσα Μάρτης, έξω ψύλλοι, / έξ’ οχτροί, σας τρών’ οι σκύλοι. / Μέσα φίλοι, μέσα φτήνια, / και χαρές, χοροί, παιχνίδια». Η νοικοκυρά παίρνει λίγα φύλλα κισσού από το καλάθι της χελιδόνας και τα βάζει στο κοτέτσι για να κάνουν οι κότες πολλά αβγά. Μετά, παίρνει ένα ή δυο αβγά και τα δίνει στα παιδιά που την επισκέφτηκαν, τα οποία συνεχίζουν παρακάτω.

Στα 200 (μ.κ.ε.) ο Αθήναιος κατέγραψε ένα ήδη αρχαίο στην εποχή του τραγούδι που τα παιδιά στην Ρόδο έψαλλαν αρχή της άνοιξης περιφέροντας από σπίτι σε σπίτι μια «χελιδόνα» και ζητώντας να τα τρατάρουν γλυκά. Λέει: «Ήλθ’ ήλθε χελιδών / καλάς ώρας άγουσα / καλούς ενιαυτούς» Και περιγράφει πώς είναι το χελιδόνι, τι καλά φέρνει με την άνοιξη, με ευχές για καλή σοδειά κ.λπ. Στο τέλος, ζητά από την νοικοκυρά ν’ ανοίξει την πόρτα στο χελιδόνι να τα φιλέψει κι αυτά καθόσον «ου γαρ γέροντες εσμέν αλλά παιδία».

Ελληνιστική Γραμματεία: Τα πολιτισμικά συμφραζόμενα, Ελλάδα και Ανατολή, Αιγυπτιακές και ανατολικές επιδράσεις

Ο ελληνικός και ο αιγυπτιακός πολιτισμός βρίσκονταν από παλιά σε επαφή και στενή αλληλεπίδραση — ο μύθος της Ιώς, των Δαναΐδων και της Ελένης, αλλά και ο «Αιγυπτιακός λόγος» από το δεύτερο βιβλίο του Ηροδότου και η επίδραση της Αιγύπτου στην πλατωνική σκέψη αποτελούν προφανείς μαρτυρίες γι' αυτό. Όμως τον 3ο αι. π.Χ., οπότε και οι Πτολεμαίοι, μια ελληνική δυναστεία, εγκαθίστανται στην Αίγυπτο, επιβάλλεται η συνύπαρξη των δύο διαφορετικών πολιτισμικών παραδόσεων. Φαίνεται ότι, τουλάχιστον κατά τον 3ο αι. π.Χ., υπήρχε ένα σημαντικό κοινωνικό και πολιτιστικό χάσμα ανάμεσα στην ανώτερη τάξη των Ελλήνων και τους Αιγύπτιους. Οι Πτολεμαίοι προσπάθησαν να γεφυρώσουν αυτό το χάσμα υιοθετώντας τη διπλή ταυτότητα του βασιλιά και του φαραώ, και παράλληλα ενθαρρύνοντας τις αιγυπτιακές λατρείες, όπως του Σάραπη και της Ίσιδας, πλάι στις ελληνικές. Στη λογοτεχνία ο συγκερασμός ελληνικού και αιγυπτιακού στοιχείου παρατηρείται στην ιστοριογραφία. Έτσι, ο Εκαταίος από τα Άβδηρα (360-290 π.Χ.) έγραψε το εθνογραφικό έργο Αιγυπτιακά με θέμα τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα και τη γεωγραφία της Αιγύπτου. Σε αυτόν βασίστηκε ο ιστορικός Μανέθων (ή Μανέθως), που στα δικά του Αιγυπτιακά ασχολήθηκε με την παλαιότερη ιστορία της Αιγύπτου και των φαραώ.
 
Μία αντίστοιχη περίπτωση είναι αυτή του ιερέα, αστρονόμου και ιστορικού Βηρωσσού, ο οποίος άκμασε στη Βαβυλώνα στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. Γράφοντας υπό την πατρονία του Σελευκίδη μονάρχη Αντίοχου του Α΄ Σωτήρα, συνέθεσε τα Βαβυλωνιακά, μια αφήγηση για την ιστορία του κόσμου από τη δημιουργία μέχρι τα χρόνια του Αλεξάνδρου. Η συμβολή του Βηρωσσού είναι ότι συνδύασε ελληνικές ιστοριογραφικές μεθόδους (λόγου χάρη από τον Ηρόδοτο) με βαβυλωνιακές και ασσυριακές πηγές.
 
Στον Μεγασθένη (350-290 π.Χ.), σατράπη που είχε ορίσει ο ίδιος ο Αλέξανδρος και διπλωμάτη στην αυλή του Σέλευκου, οφείλουμε το σημαντικότερο σύγγραμμα της αρχαιότητας για την Ινδία. Τα Ινδικά του Μεγασθένη, γραμμένα με βάση τις προσωπικές μαρτυρίες του ίδιου και αυτόπτες μάρτυρες που συνάντησε κατά το παραμονή του στην Ινδία, είναι μια εθνογραφική ιστορία που καλύπτει τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα, τα ήθη και τις παραδόσεις, τις θρησκείες και τους μύθους της Ινδίας. Το έργο αυτό επηρέασε πολλούς μεταγενέστερους ιστορικούς, μεταξύ αυτών και τον Αρριανό.