Ασπασία

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΓΑΠΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ

Η Ασπασία ήταν μία γυναίκα από τη Μίλητο, διάσημη για το δεσμό που διατηρούσε με τον Αθηναίο πολιτικό Περικλή. Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά για τη ζωή της. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής της στην Αθήνα, και υπάρχει η πιθανότητα να επηρέασε διαμέσου του Περικλή την πολιτική του αθηναϊκού κράτους. Ορισμένοι υποστηρίζουν πως η Ασπασία διατηρούσε οίκο ανοχής, ενώ ήταν πόρνη και η ίδια. Ωστόσο οι σύγχρονοι μελετητές είναι επιφυλακτικοί ως προς αυτό το ζήτημα, δεδομένου ότι πολλοί από τους αρχαίους συγγραφείς που προαναφέρθηκαν ήταν κωμικοί ποιητές που ως στόχο είχαν την δυσφήμιση του Περικλή. Ορισμένοι μελετητές αμφισβητούν ακόμη και την παράδοση βάσει της οποίας η Ασπασία ήταν εταίρα, θεωρώντας πως στην πραγματικότητα το ζεύγος ήταν παντρεμένο. Η Ασπασία απέκτησε με τον Περικλή ένα γιο, ο οποίος επίσης ονομάστηκε Περικλής..

Καταγωγή

Η Ασπασία γεννήθηκε στην ιωνική πόλη της Μιλήτου, στη σημερινή Τουρκία. Ελάχιστα είναι γνωστά για την οικογένειά της πέρα από το ότι ο πατέρας της ονομαζόταν Αξίοχος. Εντούτοις, θεωρείται ότι καταγόταν από εύπορη οικογένεια, καθώς η Ασπασία κατείχε εξαιρετική μόρφωση. Ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι ήταν αιχμάλωτη πολέμου, και πως υποδουλώθηκε. Γενικά αυτή η άποψη θεωρείται λανθασμένη. Δεν είναι γνωστές οι συνθήκες υπό τις οποίες ταξίδεψε στην Αθήνα. Η θεωρία του Μπίκνελ τη συνδέει με τον Αλκιβιάδη. Επίσης, εικάζει ότι ο Περικλής γνωρίστηκε με την Ασπασία επειδή διατηρούσε στενές σχέσεις με το σπιτικό του Αλκιβιάδη. Σύμφωνα με τις αμφισβητήσιμες αναφορές των αρχαίων συγγραφέων και ορισμένων σύγχρονων μελετητών, στην Αθήνα η Ασπασία έγινε εταίρα και πιθανώς ιδιοκτήτρια οίκου ανοχής.

ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΕΚΑΝΑΝ ΟΙ ΕΤΑΙΡΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ…;

Οι εταίρες ήταν επαγγελματίες που αναλάμβαναν την ψυχαγωγία ανδρών της ανώτερης τάξης, καθώς επίσης και παλλακίδες. Πέρα από την εξωτερική τους ομορφιά, διέφεραν από τις άλλες Αθηναίες στο γεγονός ότι ήταν μορφωμένες (συχνά σε υψηλό επίπεδο, όπως η Ασπασία), ήταν ανεξάρτητες και πλήρωναν φόρους. Ίσως ήταν ό ,τι πιο κοντινό μπορεί να φανταστεί κανείς στις απελευθερωμένες γυναίκες, και η Ασπασία, η οποία εξελίχτηκε σε λαμπερή προσωπικότητα της αθηναϊκής κοινωνίας, ήταν πιθανώς ένα προφανές παράδειγμα.

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο , η Ασπασία συγκρινόταν με την διαβόητη Θαργήλια, μια άλλη ξακουστή εταίρα από την αρχαία Ιωνία. Υπήρχαν και άλλες γυναίκες οι οποίες ήταν εταίρες όμως κατώτερου επιπέδου!

Όντας ξένη και ίσως εταίρα, η Ασπασία ήταν ελεύθερη από τις νομικές δεσμεύσεις που κατά παράδοση καθήλωναν τις παντρεμένες γυναίκες στα σπίτια τους, κι έτσι της επιτρεπόταν να συμμετέχει στη δημόσια ζωή της πόλης.

Έγινε ερωμένη του επιφανούς πολιτικού Περικλή στις αρχές της δεκαετίας του 440π.Χ. Μετά το διαζύγιό του από την πρώτη του σύζυγο περίπου το 445π.Χ, η Ασπασία άρχισε να συγκατοικεί μαζί του, αν και δεν υπάρχει κοινά αποδεκτή άποψη για το αν παντρεύτηκαν ή όχι. Ο γιος τους, Περικλής, είχε έρθει στον κόσμο γύρω στο 440π.Χ. Η Ασπασία θα πρέπει να ήταν πολύ νέα, αν κρίνει κανείς από το γεγονός πως χάρισε ένα παιδί στο Λυσικλή περίπου το 428π.Χ.

Στους κοινωνικούς κύκλους η Ασπασία ήταν γνωστή για την ικανότητά της στο λόγο και τις συμβουλές της, παρά απλά για τη φυσική της ομορφιά. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, το σπίτι της έγινε κέντρο πολιτισμού στην πόλη των Αθηνών, προσελκύοντας επιφανείς συγγραφείς και στοχαστές, ανάμεσα στους οποίους και το φιλόσοφο Σωκράτη. Ο βιογράφος αναφέρει ότι παρά την «ανήθικη» ζωή της, οι Αθηναίοι έφερναν μαζί τις συζύγους τους για να ακούν τις συζητήσεις της. Πριν το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού πολέμου (431π.Χ – 404π.Χ) ο Περικλής, κάποιοι από τους στενούς του συνεργάτες και η Ασπασία αντιμετώπισαν μια σειρά προσωπικών και νομικών επιθέσεων. Ιδιαίτερα η Ασπασία, κατηγορήθηκε ότι διέφθειρε νεαρά κορίτσια προκειμένου να ικανοποιήσει τις διαστροφές του Περικλή. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, δικάστηκε για ασέβεια,. Αυτές οι κατηγορίες δεν ήταν, πιθανώς, τίποτε περισσότερο από αστήριχτες συκοφαντίες, ωστόσο η όλη εμπειρία άφησε τον μεγάλο Αθηναίο πολιτικό με μεγάλη πικρία. Παρόλο που η Ασπασία αθωώθηκε χάρη σε ένα ασυνήθιστο συναισθηματικό ξέσπασμα του Περικλή ο φίλος του γλύπτης Φειδίας πέθανε στη φυλακή. Ο Κάγκαν θεωρεί πιθανό το ενδεχόμενο η ίδια η αφήγηση της δίκης και της αθώωσης της Ασπασίας να είναι πλαστή, «στην οποία πραγματικές συκοφαντίες, υποψίες και χυδαία αστεία μετατράπηκαν σε μια φανταστική δικαστική διαμάχη». Η Ασπασία ονομάστηκε ,<<Νέα Ομφάλη >>, και «Ελένη».

Επιπρόσθετες επιθέσεις κατά του ζεύγους αναφέρει ο Αθηναίος. Ακόμη και ο γιος του Περικλή, ο Ξάνθιππος, ο οποίος είχε βλέψεις στην πολιτική, δεν δίστασε να κακολογήσει τον πατέρα του για την προσωπική του ζωή. Ο Περικλής απεβίωσε εξαιτίας του λοιμού το φθινόπωρο του 429 πΧ. Ο Πλούταρχος μεταφέρει πληροφορίες του Αισχίνη του Σωκρατικού ο οποίος έγραψε ένα διάλογο με θέμα την Ασπασία (σήμερα χαμένο), σύμφωνα με τις οποίες μετά το θάνατο του Περικλή η Ασπασία έζησε στο πλευρό του Λυσικλή, με τον οποίο απέκτησε έναν ακόμη γιο, και τον οποίο έκανε τον πρώτο άνδρα της πόλης.

Ο Αισχίνης παρουσιάζει την Ασπασία ως δασκάλα και εμπνευστή της τελειότητας, συνδέοντας τις αρετές αυτές με την ιδιότητά της, ως εταίρα. Σύμφωνα με τον Καν, καθένα από τα επεισόδια στην Ασπασία του Αισχίνη δεν είναι απλά πλαστό, αλλά και απίστευτο. Αυτοπροσωπογραφία της Marie Bouliard, η οποία ποζάρει ως Ασπασία, 1794. Η Ασπασία εμφανίζεται σε πολλά σημαντικά έργα της σύγχρονης λογοτεχνίας.

Ο ρομαντικός δεσμός της με τον Περικλή ενέπνευσε μερικούς από τους διασημότερους μυθιστοριογράφους και ποιητές των τελευταίων αιώνων. Ιδιαίτερα οι εκπρόσωποι του Ρομαντισμού κατά το 19ο αιώνα και οι συγγραφείς ιστορικών μυθιστορημάτων του 20ου αιώνα βρήκαν στην ιστορία της μια αστείρευτη πηγή έμπνευσης.

Φήμη και κριτική

Το όνομα της Ασπασίας συνδέεται στενά με τη δόξα και τη φήμη του Περικλή. Ο Πλούταρχος την αναγνωρίζει ως μια σημαντική προσωπικότητα ανάμεσα στους πολιτικούς και τους διανοούμενους, και εκφράζει το θαυμασμό του για μια γυναίκα που «χειριζόταν όπως επιθυμούσε τους σπουδαιότερους άνδρες του κράτους και παρείχε αφορμή στους φιλοσόφους να μιλούν κολακευτικά για εκείνη και εις μάκρος». Ο Λουκιανός αποκαλεί την Ασπασία «πρότυπο σοφίας» και εξυμνεί «τις γνώσεις της γύρω από την πολιτική και τη διορατικότητά της, την εξυπνάδα και την οξυδέρκειά της». Μια βυζαντινή εγκυκλοπαίδεια του10ου αιώνα, η Σούδα, αναφέρει ότι η Ασπασία χρησιμοποιούσε έξυπνα τις λέξεις, πως ήταν σοφίστρια και δασκάλα της ρητορικής. Βασιζόμενοι στις παραπάνω αποτιμήσεις, μια σειρά από μελετητές υποστηρίζουν ότι η Ασπασία υπήρξε, κατά τα φαινόμενα, η μοναδική γυναίκα στην κλασική Ελλάδα που κατάφερε να διακριθεί στο δημόσιο βίο, επηρεάζοντας τον Περικλή στη σύνταξη των δημόσιων λόγων του. Μια μερίδα ιστορικών είναι της άποψης ότι η Ασπασία ίδρυσε μια Ακαδημία για κορίτσια πλούσιων οικογενειών ή ακόμη ότι αποτελεί τον εφευρέτη τη σωκρατικής μεθόδου. «δεν μπορούμε να δεχτούμε ως ιστορική αλήθεια το ανέκδοτο της εποχής, βάσει του οποίου η Ασπασία έμαθε στον Περικλή να μιλά, οπότε ήταν σημαντική ρήτορας ή φιλόσοφος». πιστεύει ότι η Ασπασία ήταν ένα εξαιρετικό πρόσωπο, αλλά το παράδειγμά της είναι από μόνο του αρκετό για να τονίσει το γεγονός ότι για να γίνει μια γυναίκα ισάξια πνευματικά και κοινωνικά ενός άντρα έπρεπε να ήταν εταίρα, η Ασπασία προχώρησε την προοπτική να γίνει μια γυναίκα φιλόσοφος ένα βήμα παραπέρα από την ποιήτρια Σαπφώ.

ΑΥΤΗ ΗΤΑΝ Η ΖΩΗ ΤΗΣ ΑΣΠΑΣΙΑΣ

Πέρα από την Ασπασία ένα ακόμα πρόσωπο το οποίο εμπλέκεται στενά με το πρόσωπο της και απελευθέρωσε όλα τα κατεστημένα για τον έρωτα που τον είχε βρει παράφορα για την γυναίκα αυτήν είναι ο Περικλής ένας ικανότατος ηγέτης που τον διακατείχε η οξυδέρκεια του και όπου έφτασε την Αθήνα στην απόλυτη ηγεμονία παραστράτησε και αγάπησε την Ασπασία .Φυσικά αυτό είχε αντιδράσεις από τον λαό όπου οι περισσότεροι ήταν αντίθετοι για αυτή του την απόφαση του!

Ας δούμε λοιπόν την ζωή και τα έργα αυτού του ικανού ηγέτη Περικλή! Ο Περικλής (από τις λέξεις περί και κλέος δηλαδή o περιτριγυρισμένος από δόξα, περίδοξος, περίπου 495-429 π.Χ ήταν Αρχαίος ‘Ελληνας πολιτικός, ρήτορας και στρατηγός του 5ου αιώνα π.Χ γνωστού και ως «Χρυσού Αιώνα», και πιο συγκεκριμένα της περιόδου μεταξύ των Περσικών πολέμων και του Πελοποννησιακού πολέμου. Η δύναμη, δόξα και η φήμη την οποία χάρισε στην Αρχαία Αθήνα, δικαιώνουν απόλυτα το χαρακτηρισμό του Χρυσού Αιώνα. Η εποχή στην οποία ήταν κύριος της πολιτικής ζωής της Αρχαίας Αθήνας, δηλαδή μεταξύ του 461 π.Χ και του 425 π.Χ, ονομάζεται μέχρι σήμερα «Εποχή του Περικλή». Ο Περικλής εκμεταλλεύτηκε τη νίκη των ελληνικών δυνάμεων επί των Περσών και την άνοδο της ναυτικής δύναμης της Αθήνας προκειμένου να μετατρέψει τη Δηλιακή Συμμαχία σε «Αθηναϊκή Ηγεμονία», οδηγώντας την πόλη του στην μεγαλύτερη ακμή της ιστορίας της κατά την περίοδο των 14 συνεχόμενων ετών που εκλεγόταν στο αξίωμα του Στρατηγού.

Σε στρατιωτικό επίπεδο, οι επεκτατικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις που πραγματοποίησε κατά την διάρκεια της κυριαρχίας του είχαν σαν κύριο στόχο τη διαφύλαξη των συμφερόντων της Αθήνας. Τις επιχειρήσεις αυτές διεξήγαγε με τη βοήθεια του πανίσχυρου αθηναϊκού ναυτικού, το οποίο άρχισε να δυναμώνει την εποχή του Θεμιστοκλή και αργότερα του Κίμωνα, γιου του Μιλτιάδη. Ωστόσο ήταν κατά την εποχή του Περικλή που έφτασε στην απόλυτη ακμή του, αποτελώντας τον κινητήριο μοχλό της αθηναϊκής υπερδύναμης.

Ο Περικλής ήταν ηγέτης της Αθήνας μέχρι τα δύο πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου, ώσπου το 429 π.Χ απεβίωσε εξαιτίας του λοιμού που χτύπησε την πόλη του. Υπήρξε μέγας προστάτης των τεχνών, της λογοτεχνίας και των επιστημών, και ο βασικός υπεύθυνος για το γεγονός ότι η Αθήνα έγινε το πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο του αρχαίου κόσμου. Επίσης, σε αυτόν οφείλεται η κατασκευή πολλών από τα σημαντικά μνημεία που κοσμούσαν την Αρχαία Αθήνα, με εκείνα της Ακρόπολης να διατηρούν εξέχουσα θέση ανάμεσά τους.

Επίσης, υπήρξε μέγας υποστηρικτής της δημοκρατίας και της ελευθερίας του λόγου και ως αποτέλεσμα, κατά την εποχή του, τέθηκαν οι βάσεις του λεγόμενου Δυτικού πολιτισμού. Η δράση του δεν περιορίστηκε μόνο εκεί, αλλά ως ηγέτης των Αθηνών, με μία σειρά νόμων, υποστήριξε τις λαϊκές μάζες και τις βοήθησε να αποκτήσουν περισσότερα δικαιώματα σε βάρος της αριστοκρατικής τάξης στην οποία ανήκε κι ο ίδιος. Ήταν τόσο ανοικτός προς τις ευρύτερες μάζες, που πολλοί τον αποκαλούσαν λαϊκιστή.

ΣΧΕΣΗ ΠΕΡΙΚΛΗ-ΑΣΠΑΣΙΑΣ

Λίγο μετά την άφιξή της στην Αθήνα, η Ασπασία δεσμεύτηκε με τον Περικλή, τον δημοκρατικό ηγέτη της πόλης. Ο Περικλής, για να μπορέσει να έχει σχέση με την Ασπασία, χώρισε τη γυναίκα του και την άφησε μόνη της με δύο γιους. Σαν σύντροφος του Περικλή, η Ασπασία έγινε γρήγορα στόχος κουτσομπολιού και κατηγορήθηκε ως εταίρα. Πιο πολύ από όλους η Ασπασία επηρέασε τον Περικλή, όχι μόνο με τις γνώσεις της, αλλά και μέσα από την καθημερινή επαφή που είχαν.

Ο Πλάτωνας επίσης, αν και δεν ήταν εραστής της, είχε εντυπωσιαστεί από τη διάνοια και τις γνώσεις της και είχε τονίσει ανοιχτά τη συμβολή της στις δράσεις του Περικλή. Ο Σωκράτης ονομάζει την Ασπασία σαν τη μεγαλύτερη Δασκάλα του στη ρητορική και τονίζει τη συμβολή της στο να γίνει ο Περικλής ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ομιλητές. Ο Περικλής, βλέποντας την ιδιαιτερότητα της Ασπασίας, δε δίστασε να φανερώσει στο λαό του τον σεβασμό και την αγάπη του για αυτήν, ανατρέποντας τα αθηναϊκά δεδομένα που ήθελαν τη γυναίκα να περνάει απαρατήρητη.

Τα κακόβουλα κουτσομπολιά δεν άργησαν να ακουστούν. Έλεγαν πως η Ασπασία διατηρούσε πορνείο και πως η ίδια έγραφε τις ομιλίες του Περικλή. Επίσης λεγόταν πως αυτή τον επηρέασε να κάνει τους πολέμους εναντίον της Σάμου, των Μεγάρων και τον Πελοποννησιακό πόλεμο, για να καταφέρει να προστατέψει τη γενέτειρά της.

Όλα αυτά ακολουθούσαν την Ασπασία για την υπόλοιπη ζωή της. Το 432 π.Χ την παρέπεμψαν σε δίκη για ασέβεια και αθεΐα, αλλά οι δικαστές της Ηλείας την αθώωσαν χάρη στη συνηγορία του Περικλή, ο οποίος την υπερασπίστηκε με δάκρυα. Ο Περικλής ποτέ δεν παντρεύτηκε την Ασπασία, γιατί πολύ απλά δεν μπορούσε. Το 451, στην προσπάθειά του να αποτρέψει τις αριστοκρατικές οικογένειες από το να συμμαχούν με άλλες πόλεις, είχε εισάγει ένα νόμο υπηκοότητας. Κατά συνέπεια, οι γιοι των μη Αθηναίων γυναικών δε θα μπορούσαν να γίνουν πλήρεις πολίτες. Ο Περικλής επομένως θα διακινδύνευε ολόκληρη την πολιτική του σταδιοδρομία, εάν παντρευόταν την Ασπασία. Έτσι η Ασπασία έζησε στο πλευρό του Περικλή ως σύντροφός του. Απέκτησε από τον Περικλή ένα γιο, τον Περικλή το νεότερο, έναν από τους στρατηγούς που νίκησαν στις Αργινούσες το 406 π.Χ. Οι δύο νόμιμοι γιοι του Περικλή είχαν πεθάνει, κι έτσι ο γιος της Ασπασίας έγινε ο νόμιμος κληρονόμος του. Έτσι η Ασπασία απόλαυσε πλέον σχεδόν όλα τα προνόμια μιας Αθηναίας ευγενούς γυναίκας. Αργότερα όμως, μετά το θάνατο του Περικλή, τα πράγματα δυσκόλεψαν για την Ασπασία και το γιο της. Η πόλη φάνηκε ψυχρή και στους δυο τους. Πολύ γρήγορα η Ασπασία βρήκε τον αντικαταστάτη του Περικλή.

ΔΕΣ: 

Γυναίκα, δουλεία και ελευθερία στην ελληνική αρχαιότητα

Η θέση της γυναίκας, στην Αθήνα και στη Σπάρτη