«Υπάρχει ευτυχία στο καθήκον, αν και μπορεί να μην φαίνεται έτσι». -José Marti
Η παραπάνω φράση του José Marti περιγράφει σε βάθος την ίδια την ουσία του καθήκοντος, ως δύναμης που ευεργετεί την ίδια την ψυχή εκείνου που το επιτελεί και ας μην είναι πάντα εύκολα εμφανής αυτή η πραγματικότητα . Παράλληλα, η προοπτική αυτή έρχεται εν μέρει να συναντήσει –αλλά όχι και να συμφωνήσει απόλυτα– τη σκέψη του Γερμανού φιλοσόφου Εμμάνουελ Καντ, ο οποίος θεωρεί ότι το καθήκον δεν αποτελεί «ευχάριστη υπόθεση και πολλές φορές αντιβαίνει στις κλίσεις μας και στις επιθυμίες», όμως, παρόλα αυτά είναι «αναγκαιότητα, η οποία προκύπτει από σεβασμό στον ηθικό νόμο», ανεξάρτητα από κλίσεις, ιδιαίτερες επιθυμίες και προσωπικές προθέσεις.
Κατ’ αρχάς ως καθήκον ορίζεται η πράξη εκείνη που οφείλει να επιτελέσει κάθε υπεύθυνος άνθρωπος, είτε ακολουθεί γραπτούς, είτε άγραφους νόμους, είτε τους κανόνες της Πολιτείας ή τις αρχές κάποιας θρησκείας ή ιδεολογίας, αλλά κυρίως και πρωτίστως την ίδια του, τη συνείδηση. Η λέξη προέρχεται ετυμολογικά από το αρχαίο ρήμα καθήκω που σημαίνει: «είμαι κατάλληλος για κάτι», φανερώνοντας τη βαθύτερη σημασία της έννοιας αυτής, η οποία συνδέεται με τις ιδιαίτερες κλίσεις και ικανότητες του εκάστοτε ανθρώπου.
Όμως, η έννοια του καθήκοντος δεν κατανοείται ατομοκεντρικά, καθώς μία ακόμη ενδιαφέρουσα πτυχή της, έρχεται να συμπληρώσει ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Επίκτητος όταν ομιλεί περί της αλληλεξάρτησης καθηκόντων και σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων μιας κοινωνίας. Επομένως, ως λογικό επακόλουθο, αποδεικνύεται πως: «Από τη δική μας υπευθυνότητα, ως ύπατη αξία της αυτονομίας, σε συνδυασμό με την αυθεντικότητα [ειλικρίνεια] και την καλή μας πίστη [διάθεση] αναδύεται η συν-υπευθυνότητα του συνανθρώπου μας, η οποία δημιουργεί αρραγείς ανθρώπινες σχέσεις, που μετουσιώνουν την απλή συνύπαρξη σε μια υγιή Δημοκρατική Κοινωνία».
Όπως γίνεται, λοιπόν, κατανοητό, όσο πιο αυξημένη είναι η αίσθηση του καθήκοντος των πολιτών, τόσο πιο δημοκρατική είναι μια πολιτεία και αντιστρόφως. Και η αίσθηση του καθήκοντος απορρέει από την καθολική ανάληψη της ευθύνης, της δύναμης εκείνης που καταξιώνει και ολοκληρώνει τον άνθρωπο. Όπως, λέγει χαρακτηριστικά ο μεγάλος συγγραφέας της Κρήτης, Νίκος Καζαντζάκης στην Ἀσκητική του: «Χρέος έχεις και μπορείς στο δικό σου τον τομέα να γίνεις ήρωας. Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω». Άρα η αίσθηση του καθήκοντος είναι μια πραγματικότητα που υπερβαίνει την ίδια την ηθική και αποτελεί ένα ιδεώδες υψηλότερο και ιερότερο, αληθινή πραγμάτωση ανθρωπιάς και ελευθερίας, όπως η συνειδητή επιλογή της ηρωικής Αντιγόνης να τιμήσει τον νεκρό αδελφό της, αντιστεκόμενη στον αλαζονικό Κρέοντα.
Αναμφισβήτητα, λοιπόν, η συνείδησή μας, είναι η κατεξοχήν πηγή κάθε καθήκοντος, για τούτο και η τέλεσή αυτού, καλλιεργεί τις αξίες της ελευθερίας και της ανιδιοτελούς αγάπης που οδηγούν στην υπαρξιακή λύτρωση του ανθρώπου. Η ανάληψη της ευθύνης –που συνιστά ύψιστη αρετή– αποδεικνύει την έννοια του καθήκοντος ως αξίας πανανθρώπινης, πάντοτε διαχρονικής και επίκαιρης από ποτέ, ειδικά στις ημέρες μας, που παρατηρούνται πολλαπλά κρούσματα μη ανάληψης ή και ολικής αποποίησης της ευθύνης. Γενικότερα, το καθήκον είναι στάση ζωής και όχι επιβολής ενός ρυθμιστικού συστήματος των πράξεων του ατόμου. Αποτελεί βαθύτερη έκφραση της ανθρώπινης συνείδησης και επιλογή ελευθερίας που απελευθερώνει τελικώς τον ίδιο τον άνθρωπο.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου