ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Φίλιππος (83-88)

[83] Περὶ μὲν οὖν τῶν ἐμῶν καὶ περὶ ὧν σοὶ πρακτέον ἐστὶν πρὸς τοὺς Ἕλληνας σχεδὸν ἀκήκοας, περὶ δὲ τῆς στρατείας τῆς εἰς τὴν Ἀσίαν ταῖς μὲν πόλεσιν, ἃς ἔφην χρῆναί σε διαλλάττειν, τότε συμβουλεύσομεν ὡς χρὴ πολεμεῖν πρὸς τοὺς βαρβάρους, ὅταν ἴδωμεν αὐτὰς ὁμονοούσας, πρὸς σὲ δὲ νῦν ποιήσομαι τοὺς λόγους, οὐ τὴν αὐτὴν ἔχων διάνοιαν καὶ κατ᾽ ἐκείνην τὴν ἡλικίαν ὅτ᾽ ἔγραφον περὶ τὴν αὐτὴν ὑπόθεσιν ταύτην.

[84] Τότε μὲν γὰρ παρεκελευόμην τοῖς ἀκουσόμενοις καταγελᾶν μου καὶ καταφρονεῖν, ἢν μὴ καὶ τῶν πραγμάτων καὶ τῆς δόξης τῆς ἐμαυτοῦ καὶ τοῦ χρόνου τοῦ περὶ τὸν λόγον διατριφθέντος ἀξίως φαίνωμαι διεξιών· νῦν δὲ φοβοῦμαι μὴ πάντων τῶν προειρημένων πολὺ καταδεέστερον τύχω διαλεχθείς. Καὶ γὰρ πρὸς τοῖς ἄλλοις ὁ λόγος ὁ πανηγυρικὸς, ὁ τοὺς ἄλλους τοὺς περὶ τὴν φιλοσοφίαν διατρίβοντας εὐπορωτέρους ποιήσας, ἐμοὶ πολλὴν ἀπορίαν παρέσχηκεν· οὔτε γὰρ ταὐτὰ βούλομαι λέγειν τοῖς ἐν ἐκείνῳ γεγραμμένοις οὔτ᾽ ἔτι καινὰ δύναμαι ζητεῖν.

[85] Οὐ μὴν ἀποστατέον ἐστὶν, ἀλλὰ λεκτέον, περὶ ὧν ὑπεθέμην, ὅ τι ἂν ὑποπέσῃ καὶ συμφέρῃ πρὸς τὸ πεῖσαί σε ταῦτα πράττειν. Καὶ γὰρ ἢν ἐλλίπω τι καὶ μὴ δυνηθῶ τὸν αὐτὸν τρόπον γράψαι τοῖς πρότερον ἐκδεδομένοις, ἀλλ᾽ οὖν ὑποργάψειν γ᾽ οἶμαι χαριέντως τοῖς ἐξεργάζεσθαι καὶ διαπονεῖν δυναμένοις.

[86] Τὴν μὲν οὖν ἀρχὴν τοῦ λόγου τοῦ σύμπαντος οἶμαι πεποιῆσθαι ταύτην, ἥνπερ προσήκει τοὺς ἐπὶ τὴν Ἀσίαν πείθοντας στρατεύειν. Δεῖ γὰρ μηδὲν πρότερον πράττειν πρὶν ἂν λάβῃ τις τοὺς Ἕλληνας δυοῖν θάτερον ἢ συναγωνιζομένους ἢ πολλὴν εὔνοιαν ἔχοντας τοῖς πραττομένοις. Ὧν Ἀγησίλαος ὁ δόξας εἶναι Λακεδαιμονίων φρονιμώτατος ὠλιγώρησεν, οὐ διὰ κακίαν, ἀλλὰ διὰ φιλοτιμίαν.

[87] Ἔσχεν γὰρ διττὰς ἐπιθυμίας, καλὰς μὲν ἀμφοτέρας, οὐ συμφωνούσας δ᾽ ἀλλήλαις οὐδ᾽ ἅμα πράττεσθαι δυναμένας. Προῃρεῖτο γὰρ βασιλεῖ τε πολεμεῖν καὶ τοὺς ἑταίρους εἰς τὰς πόλεις τὰς αὑτῶν καταγαγεῖν καὶ κυρίους ποιῆσαι τῶν πραγμάτων. Συνέβαινεν οὖν ἐκ μὲν τῆς πραγματείας τῆς ὑπὲρ τῶν ἑταίρων ἐν κακοῖς καὶ κινδύνοις εἶναι τοὺς Ἕλληνας, διὰ δὲ τὴν ταραχὴν τὴν ἐνθάδε γιγνομένην μὴ σχολὴν ἄγειν μηδὲ δύνασθαι πολεμεῖν τοῖς βαρβάροις.

[88] Ὥστ᾽ ἐκ τῶν ἀγνοηθέντων κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν χρόνον ῥᾴδιον καταμαθεῖν ὅτι δεῖ τοὺς ὀρθῶς βουλευομένους μὴ πρότερον ἐκφέρειν πρὸς τὸν βασιλέα πόλεμον πρὶν ἂν διαλλάξῃ ‹τις› τοὺς Ἕλληνας καὶ παύσῃ τῆς μανίας τῆς νῦν αὐτοῖς ἐνεστώσης· ἅπερ καὶ σοὶ συμβεβουλευκότες τυγχάνομεν.

***
Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ
[83] Για τη δική μου λοιπόν θέση και για το χρέος το δικό σου απέναντι στους Έλληνες σχεδόν έχεις ακούσει. Όσο τώρα για εκστρατεία εναντίον της Ασίας, όταν θα δούμε πως είναι μονοιασμένες οι πόλεις που σου έλεγα ότι πρέπει να τις συμφιλιώσεις, τότε και θα τις συμβουλεύσουμε πως έχουν χρέος να πολεμήσουν τους βαρβάρους.

Τώρα μόνο σ᾽ εσένα θα μιλήσω, χωρίς όμως να έχω την ίδια γνώμη που είχα κάποτε στην ηλικία εκείνη, όταν ξανάγραφα για το ίδιο θέμα.

[84] Τότε είχα την τόλμη να ζητώ από τους ακροατές μου να με περιγελούν και να με καταφρονούν, αν δεν αποδειχτεί πως μίλησα με τρόπο αντάξιο και στο θέμα και στη φήμη τη δική μου και στον καιρό που ξόδεψα, για να συντάξω αυτό τον λόγο. Τώρα όμως έχω τον φόβο μήπως ο λόγος μου φανεί πολύ κατώτερος από όλα όσα είχα γράψει τότε· γιατί, έξω από όλα τα άλλα, ο Πανηγυρικός μου λόγος, που έδωσε εφόδια περισσότερα σε όλους τους άλλους που ασχολούνται με θέματα πνευματικά, εμένα με έφερε σε θέση πολύ δύσκολη: ούτε θέλω να πω τα ίδια πράγματα που έγραψα στον λόγο μου εκείνον, μα ούτε μπορώ να βρω και τίποτα καινούρια.

[85] Δεν πρέπει όμως να τα παρατήσω, πρέπει να σου εκθέσω, πάνω στο θέμα που ανάλαβα να σου αναπτύξω, ό,τι βρω θετικό και ό,τι θα μπορέσει να σε πείσει να επιδιώξεις την πραγματοποίηση αυτού του λαμπρού έργου. Και αν ακόμα από κάποια αδυναμία τώρα πια δεν μπορέσω να εκθέσω τα πράγματα με τον τρόπο που πέτυχα σε έργα που έχω εκδώσει πιο παλιά, τουλάχιστο έχω την ελπίδα πως θα παρουσιάσω αρκετά καλά στις γενικές γραμμές το θέμα για κείνους που θα μπορέσουν ίσως να το επεξεργαστούν στις λεπτομέρειες και να το ολοκληρώσουν.

[86] Έχω λοιπόν τη γνώμη πως η αρχή του λόγου μου έγινε όπως επιβάλλεται σ᾽ αυτούς που συμβουλεύουν την εκστρατεία κατά της Ασίας. Γιατί τίποτα δεν πρέπει να επιχειρεί κανείς, προτού εξασφαλίσει το ένα από τα δυο, ή την ουσιαστική βοήθεια των Ελλήνων ή τουλάχιστο την εύνοιά τους για τα δικά του σχέδια. Σ᾽ αυτά ο Αγησίλαος, που νομιζόταν ο πιο γνωστικός από τους Σπαρτιάτες, δεν έδωσε καθόλου προσοχή — όχι βέβαια από πρόθεση κακή, μα από φιλοδοξία!

[87] Είχε δυο σχέδια στον νου, καλά βέβαια και τα δυο μα αντιφατικά, και δεν μπορούσαν να πραγματοποιηθούν μαζί την ίδια ώρα! Από τη μια μεριά ήθελε να πολεμάει τον βασιλιά και από την άλλη να ξαναφέρει όλους τους εξορίστους φίλους του στις πόλεις τους και να τους παραδώσει την πολιτική εξουσία. Συνέβαινε λοιπόν, από το ενδιαφέρον και τη δράση του για τους δικούς του ανθρώπους, να πέφτουν οι Έλληνες σε συμφορές και κίνδυνο, από τις ταραχές πάλι που γίνονταν εδώ να μην μπορεί να βρει ησυχία, να μην είναι σε θέση να εξακολουθεί τον πόλεμο ενάντια στους βαρβάρους.

[88] Ώστε από τα σφάλματα της εποχής εκείνης είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι οι άνθρωποι που σκέφτονται ορθά δεν πρέπει να αρχίζουν πόλεμο κατά του βασιλιά, πριν να συμφιλιώσει κάποιος όλους μαζί τους Έλληνες και σταματήσει αυτή την τρέλα που τους παιδεύει τώρα. Ακριβώς την ανάγκη αυτή είναι που συμβουλεύω τώρα και σ᾽ εσένα.